უჩა მურღულიას ბლოგი: ევსევი კესარიელი (263-340) „საეკლესიო ისტორია“

წიგნი IV

I

ტრაიანეს ზეობის დაახლოებით მეთორმეტე წელს გარდაიცვალა ჩვენს მიერ ზემოთ ნახსენები ალექსანდრიის დიოცეზის ეპისკოპოსი, ხოლო მოციქულთაგან რიგით მეოთხე ღვთისმსახურება წილად ხვდა პრიმუსს1. ამავე დროს რომში, როდესაც ევარესტოსმა დაასრულა თავისი მსახურების მერვე წელი, მონაცვლეობის მიხედვით პეტრესა და პავლეს რიგით მეხუთე ჩამომავალმა, ალექსანდრემ მიიღო ეპისკოპოსობა2.

II

ჩვენი მაცხოვრის მოძღვრება და ეკლესია ყოველდღიურად უფრო მეტად ყვაოდა და უფრო მეტ წარმატებას აღწევდა, ხოლო იუდეველთა უბედურებები ერთი მეორეზე მიყოლებით თავის მწვერვალს აღწევდა. იმპერატორის ზეობის მეთვრამეტე წელს კვლავ აღეგზნო იუდეველთა ამბოხი და მათგან ძალიან დიდი სიმრავლე დაიღუპა. ალექსანდრიასა და დანარჩენ ეგვიპტეში, ასევე კვირინეაში, როგორც რამ საშინელი და მეამბოხე ხელით შეპყრობილები აღიძრნენ თანამოსახლე ბერძნების წინააღმდეგ; და მწიფდებოდა დიდი აჯანყება, - მომდევნო წელს არა მცირე ომი დაიწყო, როდესაც მთელი ეგვიპტის მმართველი იყო ლუპუსი. პირველი შეტაკებისას მოხდა ისე, რომ ბერძნები დაამარცხეს. ისინი გაიქცნენ ალექსანდრიაში და დაატყვევეს და დახოცეს ქალაქში მცხოვრები იუდეველები, ქალაქის მაცხოვრებელთაგან დახმარების იმედი რომ დაკარგეს, კვირინეის იუდეველებმა განაგრძეს ეგვიპტის მხარის ძარცვა და მისი ნომების განადგურება ლუკუასის წინამძღოლობით. მათ წინააღმდეგ იმპერატორმა გაგზავნა მარკუს ტურბონი სახმელეთო და საზღვაო ძალებით, და ასევე კავალერიითაც. იგი დიდი ხნის განმავლობაში მრავალგზის შეტაკებებით აწარმოებდა ომს მათ წინააღმდეგ და მრავალი ათასი იუდეველი არამხოლოდ კვირინეადან, არამედ ეგვიპტიდანაც მათ მეფესთან ლუკუასთან შეკრებილი გაანადგურა. ხოლო იმპერატორმა, როდესაც მას ეჭვი გაუჩნდა, რომ მესოპოტამიის იუდეველები თავს დაესხმოდნენ იქაურობას, უბრძანა ლუსიუს კვიეტიუსს, მათგან გაეწმინდა პროვინცია; იგი დაირაზმა და გაჟლიტა მათი უდიდესი სიმრავლე; ამ საქმის აღსრულების გამო იმპერატორმა იგი დანიშნა იუდეის მმართველად3. ამ ამბავს მსგავსი სიტყვებით მოგვითხრობს ბერძნების ამავე დროის წერილობითი გადმოცემა.

III

ცხრამეტნახევარი წლის გამავლობაში ტრაიანეს მეფობის შემდეგ, მმართველობა მიიღო ელიუს ჰადრიანემ4. მას გადასცა კოდრატუსმა სიტყვა, ჩვენი ღვთისმოსაობის გამო შედგენილი აპოლოგია, რადგან ზოგიერთი უკეთური ადამიანი ცდილობდა ჩვენიანების შეწუხებას. [ეს სიტყვა] ჯერ კიდევ ამ დრომდე არის შენახული მრავალ ძმასთან. გარდა ამისა ჩვენთანაც არის ერთი ნაწერი, საიდანაც შესაძლებელია, შევიცნოთ ამ კაცის გონებისა და სამოციქულო მართლმადიდებლობის ნათელი მტკიცებულება. იგი თავისთავს წარმოაჩენს როგორც უძველესს, რასაც მოგვითხრობს საკუთარი სიტყვებით: „ჩვენი მაცხოვრის საქმეები ყოველთვის იყო წარმოჩენილი, რადგან ისინი ჭეშმარიტი იყო; განკურნებულები, მკვდრეთით აღმდგარნი, ისინი არა მხოლოდ იხილვებოდნენ მკურნალობისა და აღდგომის დროს, არამედ ყოველთვის აქ იმყოფებოდნენ, და არც მხოლოდ მაშინ, როდესაც მაცხოვარი ცხოვრობდა, არამედ მისი წასვლიდან გარკვეული დროის განმავლობაშიც იყვნენ, ისე რომ ზოგიერთმა მათგანმა ჩვენს დრომდეც მოაღწია“ ასეთი იყო იგი. არისტიდემ კი, ჩვენი კეთილმსახურების მიმდევარმა მორწმუნე კაცმა, სარწმუნოების გამო კოდრატოსის მსგავსი აპოლოგია ჰადრიანეს მიმართ [დაწერილი] დაგვიტოვა. მისი თხზულება მრავალთან არის ამ დრომდე შემონახული5.

IV

იმავე იმპერატორის მმართველობის მესამე წელს აღესრულა რომაელთა ეპისკოპოსი ალექსანდრე, მისი განმგებლობის მეათე წლის დასასრულს. ქსისტუსი6 იყო მისი მონაცვლე. დაახლოებით ამავე დროს, ალექსანდრიის დიოცეზის მმართველობის მეათე წელს გარდაიცვალა პრიმუსი, იგი შეცვალა იუსტუსმა7.

V

მე ვერ ვიპოვე იერუსალიმის ეპისკოპოსების წერილობით შემონახული თარიღები (რადგან გადმოცემა გვამცნობს, რომ მათ მცირე ხანს უცხოვრიათ); ნაწერებიდან შევიტყვე ის, რომ ჰადრიანეს დროს იუდეველებზე ალყის შემორტყმამდე იქ იყო ეპისკოპოსთა თხუთმეტი თაობის მონაცვლეობა, რომლებიც თავიდანვე ყველა მათგანი იყო ებრაელი. ქრისტეს ცოდნა მათ უტყუარად ჰქონდათ მიღებული, ისე რომ ამგვარი გადაწყვეტილების მიღების შემძლეთა შორის ზოგიერთი ეპისკოპოსთა ღვთისმსახურების ღირსადაც იქნენ ცნობილი. რადგან მაშინ მთელი მათი ეკლესია შედგებოდა ებრაელ მორწმუნეთაგან, მოციქულთაგან მოყოლებული ალყით მოცვამდე, როდესაც იუდეველები კვლავ განუდგნენ რომაელებს და დაიღუპნენ დიდ ომში8. ამრიგად, როდესაც შეწყდა წინადაცვეთილი ეპისკოპოსების მონაცვლეობა, ახლა აუცილებელი იქნება მათი, სათავეში მყოფთა, ჩამოთვლა. პირველი იყო იაკობი, უფლის ძმად წოდებული, მის შემდეგ მეორე იყო სიმონი; მესამე - იყო იუსტუსი, მეოთხე - ზაქე, მეხუთე - ტობია, მეექვსე - ბენიამინი, მეშვიდე - იოანე, მერვე - მათე, მეცხრე - ფილიპე, მეათე - სენეკა, მეთერთმეტე - იუსტუსი, მეთორმეტე - ლევი, მეცამეტე - ეფრესი, მეთოთხმეტე - იოსები, და ყველაზე ბოლოს, მეთხუთმეტე - იუდა. ქალაქ იერუსალიმში მოციქულთაგან ჩვენს მიერ განსახილველ დრომდე მოღწეული ამდენი ეპისკოპოსი, ყველა იყო წინადაცვეთილი9. ჰადრიანეს ზეობის მეთორმეტე წელს, რომაელთა ეპისკოპოსად ქსისტუსის ყოფნის ათწლიანი პერიოდის დასრულების შემდეგ მოციქულთაგან რიგით მეშვიდე მონაცვლე გახდა ტელესფოროსი10. ერთი წლისა და რამდენიმე თვის შემდეგ ალექსანდრიის დიოცეზის მმართველობა მიიღო რიგით მეექვსე ევმენესმა, მას შემდეგ, რაც მისმა წინამორბედმა შეასრულა მსახურების თერთმეტი წელი11.

VI

როდესაც იუდეველთა განდგომა კიდევ უფრო გაიზარდა და გაფართოვდა, იუდეის პროკურატორმა რუფუსმა, როდესაც მას იმპერატორმა გამოუგზავნა სამხედრო დახმარება, დაუნდობლად გაილაშქრა ამ გონებადაკარგულებზე. ერთბაშად ათასობით კაცი, ბავშვი და ქალი გაწყვიტა ომის კანონით და დაიმონა მათი მიწები. მაშინ იუდეველებს სარდლობდა სახელად ბარხოხება12, რაც ნიშნავს „ვარსკვლავს“, ვიღაც მკვლელი და ავაზაკი კაცი, ხოლო სახელზე დაყრდნობით, როგორც ციდან მონობაში მყოფებთან მათთვის ჩამოსული მნათობი; და განსაცდელში მყოფთა გაბრწყინებას მოგვობით სასწაულმოქმედებდა. ჰადრიანეს ზეობის მეთვრამეტე წელს, როდესაც ომმა სისასტიკის მწვერვალს მიაღწია, ბეთთერაში (იერუსალიმიდან არც ისე დაშორებულ, საკმაოდ გამაგრებულ დაბაში), როცა გარედან ალყა იყო შემორტყმული დიდი ხნის განმავლობაში, შიმშილობითა და წყურვილით ამოხებულები საბოლოო განადგურებამდე მივიდნენ და მათი სიშლეგის მიზეზმა საკადრისი სასჯელი მიიღო. ჰადრიანეს კანონის განჩინებითა და განკარგულებით საერთოდ აეკრძალა მთელ ერს იმ დაბიდან მოყოლებული იერუსალიმის შემოგარენამდე არსებულ მიწაზე შესვლა, და ნაბრძანები იყო მათთვის, თვალითაც არ ეხილათ მშობლიური მიწა. ამას მოგვითხრობს არისტონ პელაელი13. ამგვარად, მას შემდეგ, რაც ქალაქი იუდეველთა ერისაგან გაპარტახებულ უდაბნოდ იქცა და ძველი მოსახლეობა სრულიად განადგურდა, და უცხოტომელთა მოდგმა დასახლდა, აშენდა რომაული ქალაქი, რომელსაც სახელი შეეცვალა და იმპერატორის ელიუს ჰადრიანეს საპატივცემულოდ ელია ეწოდა. იქ წარმართთაგან მოქცეულებმა ააგეს ეკლესია, და წინადაცვეთილი ეპისკოპოსების შემდეგ ღვთისმსახურებისათვის პირველად ხელდასმულ იქნა მარკოზი14.

VII

როდესაც უკვე მოკაშკაშე მნათობების მსგავსად მთელ მსოფლიოში ბრწყინავდნენ ეკლესიები და კაცთა მთელმა მოდგმამ ჩვენი უფლისა და მაცხოვრის იესო ქრისტეს რწმენაში სიმწიფეს მიაღწია, სიკეთის მოძულე დემონმა, რომელიც არის ჭეშმარიტების მტერი და ადამიანთა ხსნის წინააღმდეგ ყოველთვის ყველაზე სასტიკად მებრძოლი, ეკლესიაზე მიმართა მთელი თავისი მზაკვრობა. ძველად გარეშე დევნულებებით აღიჭურვებოდა მასზე, ახლა კი, რადგან აქეთკენ გზა ჰქონდა მოჭრილი, იყენებდა უკეთურ მოგვ კაცებს, განადგურების ამ მსახურებს როგორც რამ სულთა დამღუპველ საშუალებებს; სხვა ხერხებით წარმართავდა საქმეს, ყველა გზას მიმართავდა, რომ ქვემოდან შემომძვრალი მოგვები და მატყუარები თვით ჩვენი დოგმატის სახელს ამოფარებოდნენ: ზოგჯერ დაღუპვის სიღრმისკენ მიყავდათ ის მორწმუნეები, რომლებსაც შეიპყრობდნენ, ზოგჯერ რწმენის უმეცართ იმ საქმეების მეშვეობით, რასაც იქმოდნენ, მაცხოვნებელი სიტყვის გზიდან გადააცდენდნენ. მენანდრედან, რომლის შესახებაც ზემოთ უკვე გადმოვეცით, რომ სვიმონის მონაცვლე იყო, ორმხრივმა, გველის მსგავსად გამომავალმა ორთავიანმა რამ ძალამ, ორი გამორჩეული მწვალებლობის დამაარსებელი დაადგინა: სატურნინე15, წარმოშობით ანტიოქიელი, და ალექსანდრიელი ბასილიდე16, რომელთაგან, ერთი მხრივ, სირიაში, მეორე მხრივ, კი ეგვიპტეში დაარსდა ღვთისმოძულე მწვალებლობათა სასწავლებელი. ირინეოსი ცხადყოფს, რომ სატურნინე უმეტესწილად იმავე სიცრუეს ამბობდა, რასაც მენანდრე, ბასილიდე კი გამოუთქმელთა საბაბით უსაზღვროსაკენ მიაპყრობდა გონებას და თავისი მწვალებლობისათვის უღმერთო, საშინელ ზღაპრებს თხზავდა. როდესაც ეკლესიის მამათა უმრავლესობა იმ დროს ჭეშმარიტებისათვის იღვწოდა და სამოციქულო და საეკლესიო დიდებისათვის ძლიერი მჭერმეტყველებით იბრძოდა, ზოგიერთი მათგანი თვით ამ ზემოხსენებული მწვალებლობებისაგან წინასწარი თავდაცვის გზებს უკვე ჩანაწერების გაკეთებით მოგვიპოვებდა. მათგან ჩვენამდე მოაღწია მაშინ მათ შორის ყველაზე ცნობილი მწერლის აგრიპა კასტორის მიერ ბასილიდეს წინააღმდეგ შედგენილმა ყველაზე ძლიერმა მხილებამ, რომელმაც წარმოაჩინა ამ კაცის მოგვობის ყველაზე საშინელი საქმეები. იგი გააცხადებს მის გამოუთქმელ [საიდუმლოებებს], ამბობს, რომ მან სახარებისათვის შეადგინა ოცდაოთხი წიგნი, თავის წინასწარმეტყველებს უწოდებს ბარკაბბას და ბარკოფას და სხვებსაც, არარსებულებს, რომლებიც თავისთან შემოიკრიბა და დატყვევებულთა განსაცვიფრებლად მათ უწოდა ბარბაროსული სახელები. ასწავლიდა, რომ განურჩევლად ეგემათ ნაკერპავი და დევნულების ჟამს ფიცით უარეყოთ რწმენა; მასთან მოსულებს პითაგორას მსგავსად უბრძანებდა დუმილის დაცვას ხუთი წლის განმავლობაში. ზემოხსენებული მწერალი ამის მსგავს სხვა სწავლებებსაც ჩამოთვლის ბასილიდეს შესახებ და თამამად გამოაქვს სააშკარაოზე ზემოხსენებული მწვალებლობის სიცრუე. ირინეოსიც წერს, რომ მათი თანამედროვე იყო კარპოკრატე17, ე. წ. გნოსტიკოსთა ერესის სხვა მამა. ისინი ესწრაფოდნენ, სვიმონის მაგია გადაეცათ არა დაფარულად, როგორც ის იქმოდა, არამედ უკვე აშკარად, როგორც დიდი რამ საქმე. თითქმის ამაყობდნენ კიდევაც მათგან შესრულებული ამაო საქმეებით, სასიყვარულო სასმელებით, სიზმრის მოვლინებითა და მათთან ურთიერთობაში მყოფი დემონებით, და სხვა მსგავსი საქმეებით. ასე ასწავლიდნენ, რომ ყველა სასირცხვილო საქმე უნდა გაეკეთებიათ მათ, ვინც აპირებდა მათი იდუმალთმყვანებლობის სრულყოფას, ანუ უფრო საძაგელ საქმემდე მიღწევას; რადგან, როგორც ისინი ამბობდნენ, სხვაგვარად ვერ გაექცეოდნენ „ქვეყნიერების მთავართ“, საიდუმლოებებში მონაწილეობის გზით თუ არ აღასრულებდნენ ყველაფერს, რაც საჭირო იყო. ამ მსახურების გამოყენებით ღვარძლიან დემონს მათგან მოტყუებულნი ასე სამწუხაროდ მიყავდა დამღუპველი მონობისაკენ, ურწმუნო წარმართების მეშვეობით ძალიან უხვად შემოჰქონდა ღვთის სიტყვის გმობა, როდესაც მათი დასმენით ქრისტიანთა მთელ ერს თავს ატყდებოდა ცილისწამება. ამგვარად გავრცელდა ურწმუნოებთან ჩვენს შესახებ მრავალი უღმერთო და უჯერო ეჭვი, თითქოს ჩვენ ქრისტიანები დედებთან და დებთან უკანონო აღრევას ვახდენდით და უწმინდურ საკვებს ვიყენებდით. მაგრამ ამით დიდად წინ ვერ წაიწია, როდესაც თვით ჭეშმარიტებამ განამტკიცა თავისი თავი და დროთა განმავლობაში უფრო დიდი სინათლით გაბრწყინდა. რადგან მისი მოქმედებით მეყსეულად გაქრა მტრების მხილებული მზაკვრობანი, როდესაც ერთი მეორის მიყოლებით უფრო და უფრო ახალი მწვალებლობები იქნა გამოგონებული, რომლებიც პირველთაგან უწყვეტად მიედინებოდნენ იდეების მრავალგვარობისა და მრავალსახეობისაკენ, და სხვადასხვა დროს სხვადასხვაგვარად იხრწნებოდნენ. ხოლო საყოველთაო და ერთადერთი ჭეშმარიტი ეკლესიის სინათლე წარემატებოდა უფრო მეტი აღმატებულებისა და სიდიადისაკენ, მარად უცვლელად ეპყრა ერთიდაიგივე გეზი; ბერძენთა და ბარბაროსთა მთელ მოდგმას ამაღლებულ, უზადო, თავისუფალ, გონივრულ, განწმენდილ და საღვთო მოქალაქეობასა და ფილოსოფიას აღმოუბრწყინებდა. ამრიგად, ჟამთა სვლასთან ერთად ყველგან დაცხრა ცილისწამება ჩვენს მოძღვრებაზე, ხოლო დარჩა მხოლოდ ყველასთან ძალის მქონე და აღიარებული, თავშეკავებულობითა და გონივრულობით, ღვთაებრივი და ფილოსოფიური დოგმატებით განსაკუთრებით გამორჩეული ჩვენი მოძღვრება. ასე რომ, ახლანდელ დრომდე აღარ ჩაუდენიათ სამარცხვინო დანაშაული, ჩვენი რწმენის გმობა, არც რაიმე ისეთი ცილისწამება, რომლის გამოყენება წინათ უყვარდათ ჩვენს წინააღმდეგ შემოკრებილთ.

თუმცა, განსახილველ დროს ჭეშმარიტებამ თავისთვის კვლავ შუაში გამოიყვანა ურიცხვი მებრძოლი, არა მხოლოდ დაუწერლად მამხილებელნი, არამედ წერილობით წარმოჩენის გზითაც უღმერთო მწვალებლობების წინააღმდეგ დარაზმულნი.

VIII

მათ შორის ცნობილი იყო ჰეგესიპე, ვისი უამრავი სიტყვაც უკვე გამოვიყენეთ, როდესაც მოციქულებთან დაკავშირებული საქმეების შესახებ მისი გადმოცემიდან ზოგი რამ გაცნობეთ. მან სამოციქულო ქადაგების უცთომელი გადმოცემის მოსახსენებლები უმარტივესი ენით დაწერილ ხუთ წიგნში შემოკრიბა. იგი აღნიშნავს დროს, როდესაც თვითონ გახდა ცნობილი, და ძველად კერპების აღმმართველთა შესახებ ასე წერს: „მათთვის შექმნეს კენოტაფიები და ტაძრები ახლანდელ დრომდე. მათ შორის არის ანტინოოსი, ჰადრიანე კეისრის მონა, რომლის პატივსაცემად აწყობენ ანტინოეს შეჯიბრებებს, თუმცა იგი ჩვენს დროს იყო. ანტინოოსის სახელობის ქალაქიც დააფუძნა და მისნებიც განაწესა მისთვის“18. მის დროს იუსტინე, ჭეშმარიტი ფილოსოფიის ნამდვილი მოყვარული, ჯერ ისევ ელინებთან სიტყვებში წვრთნით იყო დაკავებული. იგიც აღნიშნავს იმავე დროს ანტონინუსის მიმართ აპოლოგიაში, როცა ასე წერს: „ვფიქრობთ, რომ უადგილო არ არის აქ ახლახან მყოფი ანტინოოსის19 ხსენება, ვის მიმართაც, როგორც ღმერთისადმი შიშის გამო, ყველა თაყვანისსაცემად აღიძვროდა, რომელთაც უწყოდნენ, ვინ იყო იგი და წარმოშობით საიდან იყო“.

იგივე მწერალი მოიხსენიებს იუდეველთა წინააღმდეგ იმ დროინდელ ომს და ამას გვამცნობს: „და ახლა მომხდარ იუდაურ ომში ბარ ხოხებამ, იუდეველთა განდგომის მეთაურმა, ბრძანა მხოლოდ ქრისტიანთა წაყვანა საშინელი სასჯელისაკენ, თუ ისინი არ უარყოფდნენ იესო ქრისტეს და არ დაგმობდნენ მას“20.

ამავე წიგნში აჩვენებს, რომ ელინური ფილოსოფიიდან ღვთისმოსაობისაკენ მისი მოქცევა არათუ დაუფიქრებლად, არამედ გააზრებულად გააკეთა მან, და ასე წერს: „რადგან მე თვითონაც შევხაროდი პლატონის სწავლებებს, მესმოდა ცილისწამება ქრისტიანებზე, მაგრამ ვხედავდი, რომ სიკვდილის მიმართ და იმის მიმართ, რაც ყველასათვის საშიშად მიიჩნეოდა, უშიშარი იყვნენ, და გავიფიქრე, რომ შეუძლებელი იყო მათ ეცხოვრათ ბოროტებასა და სიამეთა მოყვარეობაში; რადგან რომელი სიამეთა მოყვარე ან თავშეუკავებელი ადამიანი და ის, ვინც ადამიანის ხორცის ჭამას სიკეთედ მიიჩნევს, შეძლებს, სიხარულით შეეგებოს სიკვდილს და საკუთარი გულისთქმანი მოიკლოს; არამედ ყველანაირად არ ეცდება, რომ მუდამ ამქვეყნიური ცხოვრებით იცხოვროს, დაემალოს ხელისუფალთ და მოსაკლავად არ გასცეს საკუთარი თავი?"21.

გარდა ამისა, იგივე მწერალი მოგვითხრობს ჰადრიანეს მიერ სერენიუს გრანიანესგან22, ყველაზე გამოჩენილი მმართველისაგან, ქრისტიანთა შესახებ გამოგზავნილი წერილების მიღებას. ეს წერილები შეიცავს იმ აზრს, რომ სამართლიანი არ არის რაიმე საჩივრის გარეშე ხალხის შეძახილების საამებლად მათი გაუსამართლებლად მოკვლა. და ასევე იმასაც, რომ საპასუხო წერილი მიწერა მინუციუს ფუნდანუსს23, ასიის პროკონსულს და უბრძანა, რომ არავინ განესაჯა საჩივრისა და კეთილგონივრული ბრალდების გარეშე; და გვაცნობს ეპისტოლის თარგმანს რომაული დედნის დაცვით ისე, როგორც იყო, და ამბობს: "და უდიდესი და უდიდებულესი კეისრის ჰადრიანეს, თქვენი მამის ეპისტოლის ძალით შეგვიძლია გთხოვოთ თქვენ, ბრძანოთ ის, რაც გვსურს, რომ იყოს სასამართლო. ეს უფრო მოვისურვეთ არა როგორც ჰადრიანეს მიერ ნაბრძანები, არამედ იმის ცოდნის გამო, რომ სამართლიანობის ღირსი მოწოდებაა. დავურთავთ ჰადრიანეს ეპისტოლის პასუხსაც, რათა იცოდე, რომ ჩვენ ჭეშმარიტებას ვამბობთ და ეს ასეც არის". ამ სიტყვებს ზემოხსენებული კაცი პასუხს დაურთავს ლათინურ ენაზე, ჩვენ კი შეძლებისდაგვარად ბერძნულად გადმოვთარგმნეთ, რომელიც შეიცავს შემდეგს:

IX

"მინუციუს ფუნდანუსს. მივიღე სახელგანთქმული კაცის სერენიუს გრანიანუსის მიერ ჩემდამი მოწერილი ეპისტოლე. მე არა მგონია, რომ საქმე გამოუკვლეველი უნდა დარჩეს, რათა ადამიანები არ იყვნენ შფოთში და ცილისმწამებლებს არ მიეცეთ ბოროტმოქმედების საშუალება. თუ პროვინციებში მოსახლეობას აშკარად ამ თხოვნით შეუძლია, მიუთითოს ქრისტიანთა წინააღმდეგ ისე, რომ პასუხი აგოს სამსჯავროს წინაშე, მხოლოდ ამ გზით მიმართოს, მაგრამ არა მათი მოთხოვნებით, არც ყვირილით. ყველაზე მეტად ხამს, რათა შენ გამოიკვლიო, თუ ვინმეს სურს ბრალის დადება. თუ ვინმე ბრალს სდებს და ამტკიცებს იმას, რასაც აკეთებს კანონის წინააღმდეგ, გადაწყვეტილება მიიღე დანაშაულის ხასიათის მიხედვით. მაგრამ ჰერაკლეს გულისთვის, თუ ვინმე ცილისწამებით წამოწევს საქმეს, აღკვეთე ეს საშინელი საქმე და სასჯელის დადებისას ფრთხილად იყავი". ასეთი იყო ჰადრიანეს პასუხი25.

X

ოცდაერთი წლის შემდეგ, როდესაც ჰადრიანემ გადაიხადა ბუნების ვალი, ანტონინუსმა26, ღვთისმოსავად წოდებულმა, მიიღო რომაელთა მმართველობა. მისი ზეობის პირველ წელს გარდაიცვალა ტელესფოროსი, თავისი მსახურების მეთერთმეტე წელს, და რომაელთა ეპისკოპოსობის წილი ხვდა ჰიგინიუსს. ირინეოსი მოგვითხრობს, რომ ტელესფოროსმა მოწამეობით გამორჩეული აღსასრული მიიღო. იქვე აღნიშნავს, რომ ზემოხსენებული რომაელთა ეპისკოპოსის ჰიგინიუსის27 დროს ვალენტინე28, საკუთარი მწვალებლობის შემომტანი, და კერდონი29, მარკიონის საცთურის30 დამაარსებელი, ორივე ცნობილი გახდა რომში. იგი წერს ამგვარად:

XI

„ვალენტინე რომში ჩავიდა ჰიგინიუსის დროს, ხოლო აღზევდა პიუსის დროს და დარჩა ანიკეტამდე. კერდონიც, მარკიონის უწინარეს მყოფი, იგიც ჰიგინიუსის (რომელიც იყო მეცხრე ეპისკოპოსი) დროს შევიდა ეკლესიაში და აღიარა; მან შემდეგი სახით განაგრძო ცხოვრება: ხან ასწავლიდა მწვალებლობას, ხანაც შეინანებდა, ხან კი მხილებული იყო ბოროტ სწავლებაში და განეშორებოდა ძმათა საკრებულოს"31. ამას ამბობს [ირინეოსი] "მწვალებლობების წინააღმდეგ" ნაშრომის მესამე წიგნში. პირველ წიგნში კი კვლავ ამბობს კერდონის შესახებ: "კერდონი, ერთ-ერთი მათგან, ვინც თავიდანვე სვიმონის გვერდით იმყოფებოდა, ცხოვრობდა რომში ჰიგინიუსის, მოციქულთაგან ეპისკოპოსობის მონაცვლეობის მიხედვით რიგით მეცხრე წილის მპყრობელის დროს. იგი ასწავლიდა, რომ რჯულისა და წინასწარმეტყველების მიერ ნაქადაგები ღმერთი არ არის ჩვენი უფლის, იესო ქრისტეს მამა, რადგან ეს ცნობილი არის, ხოლო ის* უცნობი, ეს სამართლიანი არის, ხოლო ის კი - კეთილი. იგი შეცვალა მარკიონე პონტოელმა და გააფართოვა სასწავლებელი, და უსირცხვილოდ მკრეხელობდა"32.

იმავე ირინეოსმა ვალენტინეს მრავალსაცთურიანი ნივთის უსაზღვრო სიღრმე უძლიერესად გახსნა და ქვეწარმავლის მსგავსად სოროში დაფარული და დამალული ბოროტება გააშიშვლა. ამათ გარდა სხვა ვინმე სახელად მარკოზი33, მათ დროს მყოფი, ამბობს, რომ მაგიის სიცრუეში ყველაზე გამოცდილი იყო, წერს მათ არასრულმყოფელი სრული იდუმალთმყვანებლობის საძაგლობებზე და წარმოაჩენს მათ შემდეგი სიტყვებით: "ზოგიერთი მათგანი ამზადებს საქორწინო ოთახს და მასში მონაწილეებზე რაღაც შელოცვებთან ერთად აღასრულებს იდუმალთმყვანებლობას და ამბობს, რომ ეს არის სულიერი ქორწინება მათ მიერ აღსრულებული ზენა შეუღლებათა მსგავსების მიხედვით. მათ ისინი წყალთან მიჰყავთ, ნათლავენ და ასე ამბობენ: "შეუცნობელი ყოველთა მამის სახელით, ყოველთა დედის, ჭეშმარიტებისათვის, იესოზე გადმოსულისათვის". და წარმოთქვამენ სხვა ებრაულ სახელებს განდობილთა უფრო მეტად შესაძრწუნებლად"34.

როდესაც ჰიგინიუსი ეპისკოპოსობის ოთხი წლის შემდეგ აღესრულა, რომში ღვთისმსახურება პიუსმა35 ჩაიბარა. ალექსანდრიაში მარკოზი36 წარმოჩნდა მწყემსად მას შემდეგ, რაც ევმენიუსმა ცამეტი წელი აღასრულა; ათწლიანი ღვთისმსახურებისაგან მარკოზის განსვენების შემდეგ კელადიონმა37 მიიღო ალექსანდრიის ეკლესიის ღვთისმსახურება. როდესაც რომაელთა ქალაქში მეთხუთმეტე წელს გარდაიცვალა ეპისკოპოსი პიუსი, ანიკეტუსი38 გახდა იქ მყოფთა წინამძღვარი. მის დროს, როგორც ჰეგესიპე მოგვითხრობს, იგი ცხოვრობდა რომში ეპისკოპოს ელევთერამდე39. მათ დროს განსაკუთრებით განითქვა სახელი იუსტინემ, რომელიც ფილოსოფოსის ტანისამოსით შუამდგომლობდა ღვთის სიტყვისათვის და თხზულებებით იბრძოდა რწმენის გამო. მან დაწერა მარკიონის წინააღმდეგ თხზულება და იხსენებს, რომ მან ის იმ დროს შეადგინა, როცა ეს კაცი თავისი ცხოვრებით ცნობილი იყო, და წერს შემდეგს: "მარკიონი არის კაცი ვინმე პონტოელი, რომელიც ახლაც ასწავლის მის მიმდევართ და მიაჩნია, რომ არსებობს სხვა, შემოქმედზე უფრო დიდი ღმერთი. მან ადამიანთა მთელ მოდგმაში დემონთა დახმარებით მრავალს ათქმევინა მკრეხელობა და უარყოფა იმისა, რომ ყოველივეს შემოქმედი არის ქრისტეს მამა; არამედ აღიარებინა სხვა ვინმე, მასზე დიდი. ყველას, მათგან აღძრულს, როგორც ვთქვით, ქრისტიანები ეწოდებათ, იმგვარად, როგორც სხვადასხვა სწავლების მქონე ფილოსოფოსებისთვის ფილოსოფიის სახელი საერთო არის". ამას დასძენს: "ჩვენ გვაქვს თხზულება ყველა წარმოშობილი ერესის წინააღმდეგ, რასაც, თუ ინებებთ, წასაკითხად მოგცემთ".

იმავე იუსტინემ ელინთა წინააღმდეგ საკმაოდ იღვაწა და ჩვენი რწმენის გამო სხვა მოსაზრებების შემცველი აპოლოგია მიუძღვნა იმპერატორ ანტონინუსს, ღვთისმოსავად წოდებულს, და რომაელთა სენატს, რადგან რომში ცხოვრობდა. თავის თავს, თუ ვინ იყო და საიდან იყო, აპოლოგიაში წარმოაჩენს შემდეგი სიტყვებით:

* უფლის „ნამდვილი" მამა - მთარგ.

XII

"იმპერატორ ტიტუს ელიუს ჰადრიანე ანტონინუს ღვთისმოსავს, კეისარ ავგუსტუსსა და ვერისიმუსს, მის ძეს ფილოსოფოსს და ლუკიუსს, ფილოსოფოსი კეისრის ბუნებით ძესა და ღვთისმოსავის მიერ ნაშვილებს, განათლების მოყვარულს, აგრეთვე წმინდა სენატსა და რომაელთა მთელ ერს ადამიანთა მთელი მოდგმისაგან უსამართლოდ შეძულებულთა და შეურაცხყოფილთა გამო, მე, იუსტინე, ბაკხეუსის ძის პრისკუსის ძე, წარმოშობით - პალესტინის სირიის ფლავია ნეაპოლიდან, ერთი მათგანი (ქრისტიანი - მთარგ.), მიმართვასა და თხოვნას წარმოვადგენ"40.

ამავე იმპერატორისადმი წარდგენილ იქნა სხვა თხოვნებიც ასიაში მყოფი ძმებისაგან, რომლებიც ადგილობრივი მოსახლეობის სხვადასხვა თავხედური გამოხტომებით იყვნენ დატანჯული. იმპერატორმა საჭიროდ ჩათვალა ასიის საბჭოსათვის41 გაეცა შემდეგი ბრძანება:

XIII

"იმპერატორი კეისარი მარკუს ავრელიუს ანტონინუსი, ავგუსტუს არმენიკუსი, პონტიფექს მაქსიმუსი, თხუთმეტგზის სახალხო ტრიბუნი, სამგზის კონსული, მოკითხვა ასიის საბჭოს. მე ვიცი, რომ ღმერთები ზრუნავენ, რათა ასეთი ადამიანები ვერ დაიმალონ. მათ, რომლებსაც არ სურთ მათი თაყვანისცემა, შენზე უფრო მეტად ისინი დასჯიან. მათ შფოთში აგდებ და განამტკიცებ მათ აზრს, რაც აქვთ, როდესაც ბრალს სდებ როგორც უღმერთოებს. ამ ბრალდებულთათვის უმჯობესი იქნება თავისი ღმერთის გამო მოსალოდნელი სიკვდილი, ვიდრე სიცოცხლე. ამიტომაც იმარჯვებენ, ისინი უმალ თავიანთ სიცოცხლეს შეწირავენ, ვიდრე დაემორჩილებიან იმას, რასაც მოითხოვ, რომ მათ გააკეთონ. რაც შეეხება მიწისძვრებს, ადრეც და ახლახან მომხდარსაც, უადგილო არ იქნება, შეგახსენოთ, რომ, როდესაც ეს ხდება, სასო წარგეკვეთებათ. შეადარეთ თქვენი მდგომარეობა მათსას: ისინი უფრო კადნიერდებიან ღვთის მიმართ, თქვენ კი მთელი ამ ხნის განმავლობაში* არ ზრუნავთ სხვა ღმერთებსა და უკვდავის ღვთისმსახურებაზე, რომლის მსახურ ქრისტიანებსაც აძევებთ და დევნით სიკვდილამდე. მათ გამო ჩვენს უსაღვთოეს მამას უკვე მრავალმა პროვინციის მმართველმა მისწერა, რომლებსაც მან უპასუხა, რომ არ შეაწუხონ ისინი, თუ არ აღმოჩნდება, რომ რომაელთა მმართველობის წინააღმდეგ რაიმეს აპირებენ. ასეთი ადამიანების შესახებ მეც მრავალმა შემატყობინა, რომლებსაც მამის აზრის მიმდევარმა გავეცი პასუხი. თუკი ვინმე ჯიუტად აღძრავს საქმეს მათზე, როგორც ასეთად მყოფებზე, დადანაშაულებული განთავისუფლებულ იქნას ბრალდებისაგან მაშინაც, თუკი აღმოჩნდება, რომ ასეთი (ქრისტიანი - მთარგ.) არის, ბრალმდებელი კი დაექვემდებარება სასჯელს. გამოქვეყნდა ეფესოში ასიის საბჭოში"42.

საქმეების ამგვარად წარმართვის მოწმე არის მელიტონი43, სარდის ეკლესიის იმჟამად ცნობილი ეპისკოპოსი, რაც ცხადია მის მიერ ნათქვამიდან, რაც დაწერა ჩვენი მოძღვრების გამო იმპერატორ ვერონის44 მიმართ შედგენილ აპოლოგიაში.

* ვიდრე მიწისძვრა გრძელდება - მთარგ.

XIV

ირინეოსი მოგვითხრობს ამავე დროს, რომის ეკლესიაში ანიკეტუსის წინამძღვრობისას, ჯერ კიდევ ცოცხალი პოლიკარპეს რომში ყოფნასა და პასექის დღეებთან დაკავშირებით რაღაცის გამოკვლევის გამო ანიკეტუსთან სასაუბროდ მის მისვლას45. იგივე მწერალი პოლიკარპეს შესახებ სხვა ამბავსაც გადმოგვცემს, რაც აუცილებელია, რომ დაერთოს მის შესახებ ცნობებს. იგი შეიცავს შემდეგს:

ირინეოსის "მწვალებლობების წინააღმდეგ" თხზულების მესამე წიგნიდან:

"პოლიკარპე არა მხოლოდ მოციქულთა მიერ იყო დამოწაფებული და უფლის მრავალ თვითმხილველთან ურთიერთობდა, არამედ აგრეთვე მოციქულთა მიერ დადგენილ იქნა ასიაში, სმირნაში არსებულ ეკლესიაში ეპისკოპოსად, რომელიც ჩვენც ვიხილეთ ჩვენს ბავშვობაში (რადგან დიდი ხანი იცხოვრა, და ღრმად მოხუცი ეწამა რა დიდებულად და ბრწყინვალედ, გავიდა ამ ცხოვრებიდან), ყოველთვის ასწავლიდა იმას, რაც მოციქულთაგან ისწავლა, რასაც ეკლესიაც გადმოსცემს და რაც არის ერთადერთი ჭეშმარიტება. ამ ამბებს დაემოწმება ასიის ყველა ეკლესია და ახლანდელ დრომდე [ცოცხალი] პოლიკარპეს მონაცვლეები. იგი არის ჭეშმარიტების ბევრად სარწმუნო და მტკიცე მოწმე, ვიდრე ვალენტინე, მარკიონი და დანარჩენი ბოროტად მზრახველნი. იგი ანიკეტუსის დროს ცხოვრობდა რომში, ზემოხსენებულ მწვალებელთაგან მრავალი მოაქცია ღვთის ეკლესიისაკენ, ქადაგებდა რომ ერთი და მხოლო ჭეშმარიტება, ის, რაც მოციქულთაგან მიიღო, არის ეკლესიის მიერ გადმოცემული. და არიან მსმენელები მის მიერ მოყოლილი ამბისა, რომ იოანე, უფლის მოწაფე, ეფესოში წავიდა დასაბანად და ნახა რა შიგნით კერნთოსი, აბანოდან დაუბანელი გაიქცა და იყვირა: „გავიქცეთ, აბანო არ ჩამოიქცეს, როცა შიგ იმყოფება კერინთოსი, ჭეშმარიტების მტერი". თვითონ პოლიკარპემ ერთხელ, როცა მის პირისპირ მომავალმა მარკიონმა უთხრა: "გვცანი ჩვენ", მან მიუგო: "გცნობ, გცნობ, სატანას პირმშოვ". ასეთი სიფრთხილე ჰქონდათ მოციქულებსა და მათ მოწაფეებს, რომ სიტყვითაც არ ურთიერთობდნენ ჭეშმარიტების გამყალბებლებთან, როგორც პავლემ თქვა: "მწვალებელ ადამიანს ერთი და ორი შეგონების შემდეგ განერიდე, როდესაც იცი, რომ ასეთი ვინმე გაირყვნა და სცოდავს თავისი თავის განმსჯელი" (ტიტ. 3, 10,11). არსებობს ასევე პოლიკარპეს ეპისტოლე ფილიპელების მიმართ, ძალიან ძლიერი სიტყვით დაწერილი, საიდანაც მსურველებსა და საკუთარი თავის ცხონებაზე მზრუნველებს შეუძლიათ შეისწავლონ მისი სარწმუნოების ხასიათი და ჭეშმარიტების ქადაგება"46. ასე ამბობს ირინეოსი. პოლიკარპე ფილიპელთა მიმართ მის ხსენებულ წერილში, რომელიც აქამდე არის მოღწეული, იყენებს ზოგიერთ მოწმობას პეტრეს პირველი ეპისტოლიდან.

ანტონინუსი, ღვთისმოსავად წოდებული, ოცდაორი წლის განმავლობაში მმართველობის მპყრობელი, შეცვალა მარკუს ავრელიუს ვერუსმა, ასევე ანტონინუსმა, მისმა ძემ, ძმასთან ლუციუსთან ერთად.

XV

ამ დროს პოლიკარპე ყველაზე დიდი, ასიის შემაშფოთებელი დევნულების ჟამს მოწამეობრივად აღესრულა. ვფიქრობ, რომ განსაკუთრებით აუცილებელი არის, ამ ისტორიაში გადმოვცეთ მისი აღსასრულის ამბავი, რომელიც ახლაც არის წერილობით გავრცელებული. არსებობს წერილი გაგზავნილი ადგილობრივ დიოცეზში იმ ეკლესიის სახელით, რომელსაც თვითონ წინამძღვრობდა, და ამცნობს შემდეგი სიტყვებით: "ღვთის ეკლესია, სმირნაში მკვიდრი, ღვთის ეკლესიას, ფილომელიუმში მკვიდრს, და ყველა ადგილას წმინდა კათოლიკე ეკლესიის ყველა დიოცეზს. მამა ღმერთისა და ჩვენი უფლის იესო ქრისტეს წყალობა, მშვიდობა და სიყვარული გამრავლდეს. ძმებმა თქვენ მოგწერეთ წამებულთა და ნეტარ პოლიკარპესთან დაკავშირებული ამბები, ვინც მისი მოწამეობის გზით, როგორც დაბეჭდვით, შეაჩერა დევნულება".

ამის შემდეგ პოლიკარპეს შესახებ თხრობის წინ სხვა მოწამეთა ამბებს მოგვითხრობენ და აღწერენ, თუ როგორი სიმტკიცე გამოიჩინეს ტკივილის მიმართ. ამბობენ, რომ მათ გარშემო მდგომნი განცვიფრებული იყვნენ, როდესაც ხედავდნენ, რომ მათრახით უშინაგანესი ძარღვებისა და არტერიების გამოჩენამდე სცემდნენ, რომ უკვე იხილვებოდა სხეულის დაფარული შიგნეულობა და ორგანოები. სხვა დროს ზღვის ნიჟარებსა და მჭრელ დაშნებზე დაწოლილებს, ყველა სახის სასჯელებისა და სატანჯველების გზით ნავალთ, ბოლოს, მხეცებს აძლევდნენ შესაჭმელად. მოგვითხრობენ უკეთილშობილესი გერმანიკუსის47 განსაკუთრებულ გამორჩეულობას, რომელმაც ღვთის მადლით დაძლია სიკვდილისადმი სხეულის ბუნებრივი შიში. პროკონსულს სურდა მისი დამორჩილება, შეახსენებდა მის ახალგაზრდა ასაკს, მზრუნველად მიმართავდა, როგორც ახალგაზრდასა და სიმწიფის ასაკში მყოფს, რათა საკუთარი თავის მიმართ გამოეჩინა თანაგრძნობა. მაგრამ იგი არ ზრუნავდა, არამედ მამაცურად აიძულებდა მხეცებს თავისი თავის დაგლეჯას და იწვევდა კიდეც მათ, რომ მალე განთავისუფლებულიყო უსამართლო და ურჯულო ცხოვრებისაგან. მისი გამორჩეული სიკვდილის დროს მთელი ბრბო გაკვირვებული იყო ღვთისმოყვარე მოწამის ახოვანებითა და ქრისტიანთა მთელი მოდგმის სათნოებით და ერთხმად მორთეს ყვირილი: "მოკალით უღმერთოები! მოძებნილ იქნეს პოლიკარპე!" ამ ყვირილმა დიდი შფოთი გამოიწვია; ერთი კაცი, ტომით ფრიგიელი, სახელად კვინტუსი, ფრიგიიდან ახლახანს ჩამოსული სულით დაეცა, დაუძლურდა და, ბოლოს, ცხონებას განუდგა, როდესაც დაინახა მხეცები და მათთან ერთად სხვა საშინელებებიც. ზემოხსენებული წერილის თხრობა წარმოაჩენს, რომ იგი სხვებთან ერთად სამსჯავროში დაუფიქრებლად და არა ღვთისმოსავური სულისკვეთებით გაიქცა; თუმცა, შეპყრობილმა ყველას აჩვენა იმის მაგალითი, რომ არ შეიძლება ასე თავგანწირული სიმამაცითა და უკრძალველად გაკადნიერება. ასეთი აღსასრული ჰქონდა მათ. უსაკვირველესმა პოლიკარპემ, როდესაც მათ შესახებ პირველად გაიგო, აღუშფოთებული დარჩა, გაწონასწორებული ხასიათი აღუძვრელად დაიცვა და ქალაქში დარჩენა მოისურვა. მასთან ერთად მყოფთ დაუჯერა, რომლებიც მოუწოდებდნენ, რომ თავი დაეღწია დევნულებისაგან, დატოვა ქალაქი და გაეშურა არცთუ შორს მდებარე ყანისაკენ, რათა იქ სხვებთან ერთად ეცხოვრა. დღე და ღამე სხვა არაფერს აკეთებდა გარდა იმისა, რომ განმტკიცდებოდა უფლისადმი ლოცვებით და მათი მეშვეობით ევედრებოდა და ითხოვდა მშვიდობას, და ამას ითხოვდა მთელ მსოფლიოში მყოფი ეკლესიებისათვის, რადგან ეს იყო მისი უცვლელი ჩვეულება. და ლოცვისას, მის შეპყრობამდე სამი დღით ადრე, ღამით ხილვა ჰქონდა და იხილა, რომ მის თავქვეშ ლოგინი ერთბაშად ცეცხლით დაიწვა და ასე განადგურდა. ამით გამოღვიძებულმა მაშინვე განუმარტა ჩვენება იქ მყოფთ, მომავალი იწინასწარმეტყველა და ნათლად აუწყა მასთან მყოფთ, რომ იგი ქრისტეს გამო ცეცხლით უნდა გარდაცვლილიყო. როდესაც მთელი მოშურნეობით ეძებდნენ მას, კვლავ ძმების განწყობითა და სიყვარულით იძულებული წავიდა სხვა მამულში. იქ მცირე ხნის შემდეგ მივიდნენ მდევრები და ადგილზე ორი მონა შეიპყრეს. მათგან ერთი აწამეს და მისი მეშვეობით მიადგნენ პოლიკარპეს ადგილსამყოფელს. საღამოს შევიდნენ და იპოვეს იგი მწოლიარე ზედა ოთახში, საიდანაც შეეძლო სხვა სახლში გადასვლა, მაგრამ არ ისურვა, თქვა „იყოს ღვთის ნება" (შდრ. საქმე. 21,14). როგორც გადმოცემა გვამცნობს, როდესაც გაიგო, რომ იქ იმყოფებიან, ჩავიდა მათთან და დაელაპარაკა მეტად სხივმფინარი და კეთილი პირით, ისე რომ მათ, რომლებიც ადრე ამ კაცს არ იცნობდნენ, როდესაც შეხედეს მისი ასაკის ხნოვანებას, პატივსაცემ და გაწონასწორებულ ქცევას, საკვირველი რამ ხილვა ეგონათ და ფიქრობდნენ: საჭირო კი იყო ესოდენი მოშურნეობა ასეთი მოხუცის შესაპყრობად? მან კი არ დააყოვნა და მყისვე ბრძანა მათთვის სუფრის გაშლა, მოიპატიჟა ისინი, რათა მიერთვათ გულუხვად შემოთავაზებული სასმელ-საჭმელი. მათგან ითხოვა ერთი საათი, რათა უშფოთველად ელოცა. მათ ნება დართეს. იგი ადგა და ილოცა, უფლის მადლით აღივსო, ისე რომ განცვიფრდნენ იქ მყოფნი, როდესაც ისმენდნენ მის ლოცვას და მრავალმა მათგანმა შეინანა იმის გამო, რომ ასეთი პატივსაცემი და ღვთივშვენიერი მოხუცის მოკვლას აპირებდნენ.

ამის შემდეგ მის შესახებ წერილი სიტყვასიტყვით ასე გადმოსცემს მომდევნო ისტორიას: "როდესაც დაასრულა ლოცვა და მოიხსენია ყველა, ვინც კი ოდესმე ყოფილა მასთან ურთიერთობაში, მცირენიც და დიდნიც, სახელგანთქმულნიც და უსახელონიც, და მსოფლიო სრულიად კათოლიკე ეკლესია; მოვიდა წასვლის ჟამი, იგი ვირზე შესვეს და წაიყვანეს ქალაქში "დიდი შაბათის" დღეს. მას შეხვდა ირინარქოსი48 ჰეროდე და მისი მამა ნიკიტა. იგი წაიყვანეს ოთხთვალასკენ, გვერდით მიუსხდნენ, არწმუნებდნენ და ეუბნებოდნენ: "რა ბოროტება არის, რომ თქვა: "უფალი კეისარი", შესწირო მსხვერპლი და გადარჩე?" მან ჯერ პასუხი არ გასცა, და რადგან მათ განაგრძეს, უთხრა: "არ ვაპირებ იმის გაკეთებას, რასაც მირჩევთ". მათ კი, როდესაც ვერ შეძლეს დარწმუნება, დასაშინებელ სიტყვებს ეუბნებოდნენ და სწრაფად ჩამოაგდეს ისე, რომ ოთხთვალადან ჩამოსვლისას წვივი გაიხეთქა. მაგრამ არ შემობრუნებულა, თითქოს არაფერი ვნებოდა, მხნედ სწრაფად გაიარა. და წაიყვანეს არენისაკენ. ესოდენ დიდი ხმაური იყო არენაზე, რომ ბევრს არაფერი ესმოდა. როდესაც პოლიკარპე შევიდა არენაზე, ხმა იყო ციდან: "გაძლიერდი, პოლიკარპე, და გამხნევდი". ამ სიტყვების მთქმელი კი არავის დაუნახავს, ხოლო ხმა მრავალმა ჩვენიანმა მოისმინა. როდესაც მიიყვანეს იგი, დიდი ხმაური ატეხეს მათ, ვინც გაიგო, რომ პოლიკარპე შეეპყრათ. როდესაც პროკონსულთან მიიყვანეს, მან ჰკითხა: იყო თუ არა იგი პოლიკარპე, და როცა მან აღიარა, არწმუნებდა უარეყო და ეუბნებოდა: "პატივი ეცი შენს ასაკს", ამას სხვა სიტყვებიც მოაყოლა, რისი თქმაც სჩვევიათ: "დაიფიცე კეისრის სვე, შეინანე და თქვი: "სიკვდილი უღმერთოებს". პოლიკარპემ მრისხანე სახით გადახედა არენაზე მყოფ მთელ ბრბოს, ხელი დაუქნია მათ, ამოიოხრა, ცისკენ აიხედა და თქვა: "შორს უღმერთოები". მაგრამ, როდესაც პროკონსული დაჟინებით მოითხოვდა - "დაიფიცე და გაგიშვებ, დაგმე ქრისტე", - პოლიკარპემ უთხრა: "ოთხმოცდაექვსი წელი ვემსახურები მას და არაფერი უსამართლობა არ უქნია ჩემთვის; როგორ შემიძლია დავგმო ჩემი მეუფე, ჩემი მხსნელი?" იგი კი კვლავ აგრძელებდა და ეუბნებოდა: "დაიფიცე კეისრის სვე", პოლიკარპემ უთხრა: "ამაოდ გგონია, რომ დავიფიცებ კეისრის სვეს, როგორც ამბობ. თავი ისე გიჭირავს, თითქოს არ იცი, ვინ ვარ, მხნეობა მოიკრიბე და ისმინე: ქრისტიანი ვარ. თუ გსურს ქრისტიანული მოძღვრების შესწავლა, მომეცი ერთი დღე და მოისმენ". პროკონსულმა უთხრა: "დაარწმუნე ხალხი". პოლიკარპემ უთხრა: "შენ სიტყვის ღირსს გხდი, რადგან გვისწავლია, რომ მთავართა და ხელისუფალთ, ღვთის მიერ დადგინებულთ, სათანადო პატივი მივაგოთ, თუ არ გვავნებენ ჩვენ. მათ კი არ ვთვლი ღირსად, რომ თავი დავიცვა მათ წინაშე". პროკონსულმა უთხრა: "მხეცები მყავს, მათთან მიგაგდებ, თუ არ შეინანებ". მან კი უთხრა: "მოუხმე მათ, რადგან ჩემთვის გონების შეცვლა უმჯობესიდან უარესისაკენ მიუღებელი ცვლილებაა, ხოლო მშვენიერია ცვლილება უარესიდან სამართლიანობისაკენ". მან კი კვლავ უთხრა: "თუ მხეცებს არაფრად აგდებ, ცეცხლით შეგმუსრავ, თუკი არ შეინანებ". პოლიკარპემ უთხრა: "ცეცხლით მემუქრები, დროებით რომ წვავს და მალევე იშრიტება. რადგან არ იცი მომავალი სამსჯავროსა და უღმერთოთათვის დაცული საუკუნო სასჯელის ცეცხლი. მაგრამ რას აყოვნებ? ქმენ, რაც გენებოს". ეს და სხვა მრავალი რამ თქვა, სიმამაცითა და სიხარულით იყო აღსავსე და მისი პირი მადლით აღივსო, ისე რომ არათუ არ შეშფოთებულა მის მიმართ ნათქვამით, არამედ, პირიქით, თვითონ პროკონსული განცვიფრდა და გაგზავნა მაცნე არენის შუაში სამჯერ საუწყებლად: "პოლიკარპემ აღიარა, რომ ქრისტიანი არის". როდესაც მაცნემ ეს გამოაცხადა, სმირნის მკვიდრი წარმმართებისა და იუდეველების მთელმა ბრბომ დაუოკებელი რისხვითა და დიდი ხმით დაიყვირა: „ის არის ასიის მოძღვარი, ქრისტიანთა მამა, ჩვენი ღმერთების დამანგრეველი, იგი მრავალს ასწავლის, რომ არ შესწიროს მსხვერპლი, არც თაყვანი სცეს“. ამას ამბობდნენ, ყვიროდნენ და მოითხოვდნენ ასიარქოს49 ფილიპესგან, რომ პოლიკარპეზე მიეშვა ლომი. მან კი თქვა, რომ ეს არ შეუძლია, გააკეთოს მას შემდეგ, რაც დასრულებულია მხეცებით დევნა. მაშინ მათ მოიფიქრეს, ერთხმად ეყვირათ, რომ პოლიკარპე ცოცხლად დაეწვა. რადგან უნდა აღსრულებულიყო მისთვის გამოცხადებული ხილვა სასთუმალზე, როდესაც ლოცვის დროს იხილა, რომ ის იწვოდა. იგი მიუბრუნდა მასთან ერთად მყოფ მორწმუნეებს და უთხრა წინასწარმეტყველურად: "მე უნდა დავიწვა ცოცხლად". ამრიგად, ეს ასე სწრაფად ახდა, უფრო მალე, ვიდრე ამბობდა, როდესაც ბრბომ ერთობლივად სახელოსნოებიდან და აბანოებიდან შეშა და ფიჩხი მოზიდა, ამ საქმის მსახურებისათვის განსაკუთრებით მონდომებული იუდეველები იყვნენ, როგორც მათ ეს სჩვეოდათ. როდესაც ცეცხლი მზად იყო, მთლიანად გაიხადა ტანისამოსი, შეიხსნა სარტყელი, სცადა გაეხადა ფეხსაცმელი, წინათ ამას არ აკეთებდა, რადგან ყოველთვის თითოეული მორწმუნე ესწრაფოდა, ვინც მოასწრებდა, შეხებოდა მის სხეულს; რამეთუ ყველაფერში გამშვენებული იყო კეთილი მოქალაქეობის გამო მის მოხუცებულობამდეც. მყისვე შემოუწყვეს მას ცეცხლისათვის საჭირო საგნები; და როდესაც აპირებდნენ ისინი მის მილურსმნას, მან უთხრა: "ასე მიმიშვით, რადგან ვინც მაძლევს ცეცხლის გაძლებას, იგი მომცემს ძალას, ლურსმნებით თქვენი უსაფრთხოების ზომების გარეშეც უშფოთველად დავრჩე ცეცხლში". მათ იგი არ მიალურსმნეს, მაგრამ შეკრეს. ხელები უკან შეუკრეს როგორც რჩეულ ცხვარს, შეწირულს დიდი ფარიდან ყოვლადდასაწველადა ყოვლისმპყრობელი ღვთისთვის საამოდ. და თქვა: "მამაო შენი საყვარელი და კურთხეული შვილის იესო ქრისტესო, ვისი მეშვეობით მივიღეთ შენს შესახებ ცოდნა; ღმერთო ძალთა და ანგელოზთა, ყველა ქმნილებისა და მართალთა მთელი მოდგმის, რომლებიც ცოცხალი არიან შენს წინაშე, გაკურთხებ შენ, რადგან ამ დღისა და ჟამისა ღირსი გამხადე, რათა მოწამეთა რიცხვში წილი მიმეღო შენი ქრისტეს სასმისში საუკუნო ცხოვრებაში, სულიწმინდის უხრწნელებაში სულისა და სხეულის აღდგომისათვის; და მათ შორის დღეს შენს წინაშე შერაცხილ ვიქნე მსუყე და საამო მსხვერპლად, როგორც ეს წინასწარ განამზადე, წინასწარ გააცხადე და აღასრულე, უტყუარო და ჭეშმარიტო ღმერთო. ამის გამოც და ყველაფრისთვისაც გაქებ, გაკურთხებ, გადიდებ საუკუნო მღვდელმთავრის იესო ქრისტეს, შენი საყვარელი შვილის მეშვეობით, ვისი მეშვეობითაც დიდება შენ მასთან ერთად სულიწმინდაში აწ და მომავალი საუკუნეებისათვის, ამინ~. როცა კი წარმოთქვა „ამინ" და აღასრულა ლოცვა, ცეცხლზე მიჩენილმა ადამიანებმა მოუკიდეს, როდესაც ალი ძლიერ ავარდა, ვიხილეთ საკვირველება, რომელთაც მოგვეცა ხილვა, რომლებიც დაცული ვიქენით, რათა მომხდარი სხვებისთვისაც გვეუწყებია. დავინახეთ, რომ ცეცხლმა შეკრა თაღოვანი რამ ოთახი, როგორც გემის აფრა ქარისგან გაბერილი, და მოწამის სხეულს კედლის მსგავსად წრიულად შემოერტყა, და შუაში იყო არა დამწვარი ხორცის მსგავსი, არამედ როგორც ოქრო და ვერცხლი ქურაში ნაწრთობი; და როგორც სურნელებას ისე ვიყნოსავდით, როგორც საკმევლის ან სხვა ძვირფასი არომატის კმევას. დასასრულ, როდესაც ურჯულოებმა დაინახეს, რომ არ შეეძლოთ სხეულის ცეცხლით შემუსვრა, ბრძანეს მასთან მისულიყო ჯალათი და ეძგერა მახვილი. როდესაც ეს გააკეთა, გადმოდინდა ბევრი სისხლი, ისე რომ ცეცხლი ჩააქრო და მთელი ბრბო გაკვირვებაში მოიყვანა იმით, თუ რაოდენ დიდი განსხვავებაა ურწმუნოთა და რჩეულთა შორის, რომელთაგან ერთ-ერთი იყო იგი ჩვენს დროში უსაკვირველესი მოციქულებრივი და წინასწარმეტყველი მოძღვარი, სმირნაში კათოლიკე ეკლესიის ეპისკოპოსი. რადგან ყოველი სიტყვა, რაც მისი პირიდან გამოვიდა, აღსრულდა და აღსრულდება მომავალშიც.

შურიანმა, ღვარძლიანმა და ბოროტმა დემონმა, მართალთა მოდგმის მოწინააღმდეგემ, როდესაც დაინახა მისი დიდი მარტვილობა და დასაბამიდანვე უმწიკვლო მოქალაქეობა, უხრწნელი გვირგვინით შემკობილი და უდავო ჯილდოს წამღები, იზრუნა, რომ მისი სხეული ჩვენ არ მიგვეღო, მიუხედავად იმისა, რომ მრავალს ეწადა ამის გაკეთება და მის წმინდა ხორცთან შეხება. ამიტომ წინ გამოიყვანა ნიკიტა, ჰეროდეს მამა, და მისი ძმა ალკე, რათა მმართველისათვის ეთხოვა, რომ არ მიეცა სხეული; ამბობდნენ: "არ მიატოვონ ჯვარცმული და მისი თაყვანისცემა არ დაიწყონ". ეს თქვეს იუდეველთა კარნახითა და ძალდატანებით. ისინი კიდევაც იცავდნენ მას ჩვენს მიერ ცეცხლიდან მისი მოსალოდნელი გამოყვანისაგან, არ იცოდნენ, რომ არც ქრისტეს, მთელი ქვეყნიერების გამოსახსნელთა ხსნის გამო ვნებულის მიტოვებას შევძლებდით და არც სხვას დავუწყებდით მსახურებას. რამეთუ მას, თაყვანს ვცემთ როგორც ღვთის ძეს, მარტვილნი კი გვიყვარს როგორც მოწაფეები და მიმბაძველები უფლისა; და ღირსეულადაც, თავიანთი მეუფის დამოძვრისადმი დაუძლეველი კეთილგანწყობის გამო. დე, მათი თანაზიარი და თანამოწაფე გავხდეთ ჩვენც. როდესაც დაინახა ასისთავმა იუდეველთა მეტოქეობა, იგი* შუაში დადო, როგორც მათ ჩვეოდათ, და დაწვა. ამგვარად, ჩვენ ავიღეთ მისი ძვირფას ქვებზე უფრო ძვირფასი და ოქროზე უფრო რჩეული ძვლები და მოვათავსეთ სათანადო ადგილას. იქ, როგორც ეს შესაძლებელია, ჩვენ შეკრებილებს მხიარულებასა და სიხარულში, უფალი მოგვანიჭებს მისი მოწამეობის დაბადების დღის აღნიშვნას ადრინდელ მებრძოლთა ხსოვნის, მომავალი თაობების წვრთნისა და შემზადებისათვის. ასეთი იყო ნეტარი პოლიკარპეს [ხვედრი], რომელსაც, ფილადელფიელებთან ერთად სმირნაში მეთორმეტე მოწამეს, მხოლოდ მას მოიხსენიებს ყველა, ისე რომ ყველგან წარმართებიც კი საუბრობენ მასზე".

ასეთი აღსასრულით იქნა ღირსყოფილი საკვირველი და მოციქულებრივი პოლიკარპე, როგორც ეს ამბავი სმირნის ეკლესიის ძმებმა დაურთეს მის ზემოხსენებულ ეპისტოლეს. მის შესახებ [შედგენილ] ამავე თხზულებაში ასევე სხვა მარტვილობანიც დაურთეს, რომლებიც სმირნაში აღსრულდა პოლიკარპეს მოწამეობის დროს, რომლებთან ერთად სავარაუდოდ იყო მარკიონის ცთომილების [მიმდევარი] პრესვიტერი მეტროდოროსი, იგი ცეცხლს მისცეს და ასე დაიღუპა. მათ შორის იმ დროს სახელგანთქმულ მარტვილად ცნობილი იყო ვინმე პიონიოსი50. მის დაწვრილებით აღსარებას და სიტყვის კადნიერებას, სარწმუნოების გამო ხალხისა და მთავრების წინაშე წარმოთქმულ აპოლოგიას, დამოძღვრასა და საჯარო გამოსვლას, დევნულების ჟამს განსაცდელით დაცემულების მიმართ მეგობრულ მოპყრობას და მათ შეგონებას, რაც მან საპყრობილეში მასთან შესულ ძმებს დააბარა; ამას გარდა სატანჯველთა დათმენას, ამასთან ერთად მილურსმნვის ტკივილებსა და ცეცხლის დათმენას, და ყველა საოცრებასთან ერთად მის აღსასრულს, - ყველაფერს უსრულესად შეიცავს მის შესახებ [დაწერილი] თხზულება და დაინტერესებულ პირებს მივუთითებთ მასზე, რაც ჩართულია ჩვენს მიერ შემოკრებილ ადრინდელი მოწამეების მარტვილობებში. შემდეგ მოდის ასიის ქალაქ პერგამოსში სხვა მოწამეთა მოსახსენებლები, კარპოსის, პაპილასი და ქალის აგათონიკესი, მრავალი გამორჩეული აღსარებით სახელოვნად აღსრულებულთა51.

* პოლიკარპეს სხეული - მთარგ.

XVI

მათ დროს ჩვენს მიერ ცოტათი ზემოთ ნახსენებმა იუსტინემაც ჩვენი დოგმატების გამო მეორე წიგნი მიუძღვნა ზემოხსენებულ მმართველებს, და გამშვენდა ღვთაებრივი მოწამეობით. ფილოსოფოსმა კრესკენტოსმა52 (ცხოვრებითაც და ქცევითაც ეშურებოდა კინიკოსთა სახელის გამართლებას) შეთქმულება მოუწყო მას. იუსტინე საუბარში მსმენელთა თანდასწრებით მრავალგზის ამარცხებდა მას, დასასრულ, მოწამეობის გზით შეეკრა გამარჯვების ჯილდოს ჭეშმარიტებისას, რომელსაც იგი შუამდგომლობდა.

ამასთან თვით ჭეშმარიტად ყველაზე დიდი ფილოსოფოსი ზემოხსენებულ აპოლოგიაში აშკარად იმგვარად, როგორც მას ეს მომავალში შეემთხვეოდა, წინასწარ თქვა და ამ სიტყვებით აღნიშნა: "მეც მოველი დასახელებულთა შორის რომელიმესაგან შეთქმულების მოწყობას და ტანჯვის მიღებას; თუნდაც კრესკენტოსისგან, ვინც არის არა სიბრძნისმოყვარე, არამედ ქადილისმოყვარე, რადგან ეს კაცი არ არის ღირსი ეწოდოს "ფილოსოფოსი", ვინც იმის შესახებ, რასაც არ იცნობს სახალხოდ მოწმობს, რომ ქრისტიანები უღმერთოები და ურწმუნოები არიან, ამას აკეთებს მრავალი შეცდენილის წინაშე მადლის მოპოვებისა და მაამებლობისათვის. თუკი არ იცნობს ქრისტეს მოძღვრებას და თავს გვესხმის ჩვენ, ყველაზე უკეთური არის და უსწავლელებზე გაცილებით უარესი; ისინი თავს არიდებენ ხშირად იმის შესახებ საუბარს და ცრუმოწმეობას, რაც არ იციან. და თუ გაიცნო, ვერ გაიგო მათში არსებული სიდიადე ან გაიგო და რომ არა იეჭვონ ეს, ამას იქმს, ყველაზე უფრო მდაბიო და ყოვლად უკეთური, უმეცარ, უგუნურ აზრსა და შიშს დანებებული. და რადგან მსურს, თქვენ იცოდეთ, მე შევთავაზე და ვკითხე მას ასეთი რამეები იმის გასაგებად და სამხილებლად, რომ ნამდვილად არაფერი იცის. და ის, რომ ჭეშმარიტებას ვამბობ, თუ თქვენთან არ მოუღწევია ჩემი მტკიცებულებების შესახებ ცნობებს, მზად ვარ თქვენ წინაშე კვლავ წარმოვთქვა ისინი, ეს კი ალბათ იმპერატორის საქმე იქნება. ხოლო თუ თქვენთვის ცნობილია ჩემი შეკითხვები და მისი პასუხები, თქვენთვის ცხადი იქნება, რომ მან თქვენს შესახებ არაფერი იცის; ან თუ იცის, მსმენელთა გამო ვერ ბედავს საუბარს, როგორც ადრე ვთქვი, იგი არა სიბრძნისმოყვარე, არამედ დიდებისმოყვარე კაცი ჩანს, ვინც არც სოკრატეს გამონათქვამს, სიყვარულის ღირსს, მიაგებს პატივს"53.

ასე წერს იუსტინე. ხოლო იმას, რომ მისი წინასწარმეტყველება კრესკენტოსის შეთქმულებასთან დაკავშირებით აღსრულდა, თავის თხზულებაში "ელინთა წინააღმდეგ" მოგვითხრობს ტატიანე, კაცი, რომელიც ადრეულ ცხოვრებაში ელინთა სწავლებებში განიბრძნო, მათ შორის არამცირედი დიდება მოიპოვა და თავისი თხზულებებით მრავალი ჩანაწერი დაგვიტოვა. იგი ამბობს: "და უსაკვირველესმა იუსტინემ მართებულად განაცხადა, რომ ზემოხსენებული ადამიანები ავაზაკებს ჰგვანან"54. შემდეგ აგრძელებს ფილოსოფოსთა შესახებ საუბარს, და დასძენს: "კრესკენტოსი, დიდ ქალაქში ჩაბუდებული, ყველას აღემატა წულთმხრწნელობით, ვერცხლისმოყვარეობას კი მთლიანად მიუძღვნა თავი. სიკვდილის უგულებელყოფის მრჩეველს თვითონ ისე ეშინოდა სიკვდილის, რომ იუსტინეს სიკვდილით დაცემა ესოდენ დიდი ბოროტებით მოიმოქმედა, რადგან ჭეშმარიტების მქადაგებელი გემოთმოყვარე და მატყუარა ფილოსოფოსებს ამხილებდა"55. ასეთი იყო იუსტინეს მოწამეობის მიზეზი.

XVII

იგივე პიროვნება მისი ბრძოლის წინ სხვებს, მის წინ წამებულებს მოიხსენიებს პირველ აპოლოგიაში, ჩვენი თემისათვის ჯეროვნად მოგვითხრობს ამას და ასე წერს: "ერთი ქალი ცხოვრობდა გარყვნილ ქმართან ერთად, წინათ ისიც გარყვნილ ცხოვრებას ეწეოდა, მაგრამ როდესაც ქრისტეს მოძღვრება შეიცნო, გონს მოეგო, მსგავსადვე ცდილობდა ქმრის გონზე მოყვანას, მოძღვრებაზე მიუთითებდა და მათ, ვინც არ ცხოვრობდა გონივრულად და მართებული აზრის თანახმად, აუწყებდა მომავალ საუკუნეში ცეცხლის სასჯელს. იგი კი იმავე უწესობაში რჩებოდა, და თავისი საქციელებით ქორწინებისაგან გაუცხოვდა; რადგან ცოლმა უღმერთობად მიიჩნია გაეგრძელებია თანაცხოვრება ქმართან, რომელიც ცდილობდა მიეღო ყველა-ნაირი სიამოვნება ბუნების კანონისა და სამართლიანობის წინააღმდეგ, და მოისურვა ქორწინების დარღვევა. როდესაც მისი ოჯახის შერცხვენის გამო, რომელიც ოდესმე ქმრის მოქცევის იმედით დარჩენას ურჩევდა, მან აიძულა თავისი თავი, რომ დარჩენილიყო. მას შემდეგ, რაც მისი ქმარი ალექსანდრიაში გაემგზავრა, მას ეუწყა მის მიერ ჩადენილი უფრო მძიმე საქმეები, და მასთან ქორწინებაში დარჩენილი და მეუღლის მსგავსი ცხოვრების მიმდევარი უსამართლობათა და უღმერთობათა თანაზიარი რომ არ გამხდარიყო, მისცა თქვენთან "გაყრად" წოდებული და განშორდა. მის მსგავს მშვენიერ და კეთილ ქმარს გაეხარდებოდა, რომ ის, ვინც ადრე მსახურებთან და დაქირავებულებთან ერთად მემთვრალეობდა და გარყვნილ საქმეებს სჩადიოდა და შეჰხაროდა ყველა სახის ბოროტებას, შეწყვიტა ამის კეთება და ურჩევდა, მასაც შეეწყვიტა ამ საქმეების კეთება. და როცა მან არ მოისურვა გაყრა, ბრალი დასდო და თქვა, რომ იგი ქრისტიანი იყო. მან წერილი გადმოგცა შენ იმპერატორს, პირველად ითხოვდა ნებართვას თავისი საქმეების მოსაწესრიგებლად, მისი საქმეების მოწესრიგების შემდეგ ბრალდებაზე თავის დაცვას, და შენ ამის ნება დართე. მისი ქმარი კი, ახლა უკვე მის წინააღმდეგ რაიმეს თქმის ვერ შემძლე, შეტრიალდა პტოლემეოსის, მისი (ცოლის - მთარგ.) ქრისტიანთა სწავლებების მოძღვრის (ვინც დასაჯა ურბიკიუსმა) წინააღმდეგ შემდეგი სახით. ასისთავი მისი მეგობარი იყო და დაარწმუნა, შეეპყრა პტოლემეოსი და ეკითხა მხოლოდ ეს, - ქრისტიანი თუ იყო. და როდესაც პტოლემეოსმა, ჭეშმარიტების მოყვარემ და არა მატყუარამ, არც მზაკვრული აზრის მქონემ, აღიარა, რომ ქრისტიანი იყო, ასისთავმა ბორკილები დაადო და დიდი ხნის განმავლობაში ტანჯავდა საპყრობილეში. ბოლოს კი, როდესაც ურბიკიუსთან მიიყვანეს ეს კაცი, მსგავსადვე მხოლოდ ეს გამოიძია, ქრისტიანი თუ იყო. და კვლავ, ქრისტეს მოძღვრების გამო მის თავზე მოწევნული სიკეთის მცოდნემ აღიარა საღვთო სათნოების სასწავლებელი. რადგან იგი, ვინც უარყოფს, ან საქმის გაკიცხვის გამო ხდება უარმყოფელი, ან საკუთარი თავის უღირსობისა და იმის მცოდნე, რომ ამ საქმისათვის უცხო არის, გაურბის აღსარებას. აქედან არცერთი არ შეეფერება ჭეშმარიტ ქრისტიანს. როდესაც ურბიკიუსმა ბრძანა მისი დასჯა, ვინმე ლუკიუსმა, თვითონაც ქრისტიანმა, დაინახა რა, რომ ასე უგუნურად ჩატარდა სასამართლო, ურბიკიუსს მიმართა: "რა მიზეზით დასაჯეს კაცი, რომელიც არც მრუშობაში, არც სიძვაში, არც კაცისკვლაში, არც ქურდობაში, არც ავაზაკობაში, არც რაიმე უსამართლობაში იქნა მხილებული, არამედ აღიარა, რომ ქრისტიანის სახელს ატარებდა? არ განსჯი, ურბიკიუს, ღვთისმოსავად წოდებული იმპერატორის, არც კეისრის ფილოსოფოსი შვილის, არც წმინდა სენატის შესაფერისად". მან კი სხვა არაფერი უპასუხა და მიუგო ლუკიუსს: "მე ვფიქრობ, რომ შენც ასეთი ხარ~, და როდესაც ლუკიუსმა უთხრა - "სწორედაც", ასევე ბრძანა მისი დასჯაც. მან მადლობა შეწირა, რადგან თქვა, რომ ასეთ უკეთურ მეუფეებს განშორდება და კეთილ მამასთან და მეუფესთან, ღმერთთან მიემგზავრება. და ბრძანა, რომ დაესაჯათ სხვაც, მესამე შემოსული"56. ეს ამბები იუსტინემ ჯეროვნად და თანმიმდევრულად დაურთო მის ზემოხსენებულ სიტყვებს - "ასე რომ, რომელიმე დასახელებულთაგან მეც მოველი შეთქმულების მოწყობას", და ა. შ.

XVIII

მან განსწავლული გონებისა და საღვთო საკითხებში გაწაფული აზრის შემცველი მრავალი თხზულება დაგვიტოვა, ყველა სარგებელით აღსავსე. მათკენ ვგზავნით სწავლისმოყვარეთ, და აღვნიშნავთ იმას, რაც ჩვენი ცოდნისათვის სასარგებლოა. არსებობს მისი თხზულება ჩვენი დოგმატების გამო მიძღვნილი ანტონინუსისადმი, ღვთისმოსავად წოდებულისადმი, მისი შვილისადმი და რომაელთა სენატისადმი, მეორე კი შეიცავს ჩვენი სარწმუნოების აპოლოგიას, რაც შეადგინა ზემოხსენებული იმპერატორის მემკვიდრისა და თანამოსახელის, ანტონინუს ვერუსის მიმართ, რომლის დროს მომხდარ მოვლენებს ჩვენ ახლა განვიხილავთ; და სხვაც "ელინთა წინააღმდეგ", რომელშიც ვრცლად საუბრობს ჩვენთან და ელინ ფილოსოფოსებთანაც მრავალი საძიებელი საკითხის შესახებ და მსჯელობს დემონთა ბუნების შესახებ, რითაც ახლა თხრობას არ დავამძიმებთ. აგრეთვე ჩვენამდე მოაღწია ელინთა წინააღმდეგ სხვა მისმა თხზულებამ, რომლის სათაურია "მხილება", და მათ გარდა სხვამაც "ღვთის ერთსაწყისიანობის შესახებ", რომელიც არა მხოლოდ ჩვენს წერილთაგან, არამედ ელინთა წიგნებიდანაც შეადგინა; მათ გარდა დაწერა "ფსალტეს"-ს სათაურის მქონე, და სხვაც, მსჯელობა "სულის შესახებ", რომელშიც სხვადასხვა საკითხებს წამოჭრის ამ თემის ირგვლივ და მოყავს ელინ ფილოსოფოსთა შეხედულებები, რომელთა განქიქებასა და საკუთარი შეხედულების სხვა თხზულებაში გადმოცემას გვპირდება. აგრეთვე შეადგინა დიალოგი იუდეველთა წინააღმდეგ, რაც ეფესელთა ქალაქში იმ დროს ებრაელთა სახელგანთქმული კაცის, ტრიფონის წინააღმდეგ შეადგინა. მასში წარმოაჩენს, თუ როგორ აღძრა იგი ღვთის მადლმა რწმენის სიტყვისათვის, და თუ პირველ ხანებში როგორ მოშურნეობას იჩენდა ფილოსოფიური სწავლებების მიმართ, და რას აკეთებდა ჭეშმარიტების გულმოდგინე გამოძიებისათვის. მასში მოგვითხრობს იუდეველთა შესახებ, თუ როგორ აწყობდნენ შეთქმულებას ქრისტეს მოძღვრების წინააღმდეგ, და ტრიფონის წინააღმდეგ ამავე საკითხზე ვრცლად საუბრობს: "არათუ არ შეინანეთ, რაც ბოროტად ქმენით, არამედ კაცები გამოარჩიეთ მაშინ და იერუსალიმიდან მთელ ქვეყანაზე დააგზავნეთ; ამბობდით, რომ გამოჩნდა ქრისტიანთა უღმერთო მწვალებლობა და ამბობდით იმას, რასაც ჩვენს წინააღმდეგ ამბობს ყველა ჩვენს შესახებ უმეცარი, ისე რომ არამხოლოდ თქვენი თავისთვის გახდით უსამართლობის მიზეზი, არამედ საერთოდ ყველა სხვა ადამიანისთვისაც"57.

ასევე წერს იმას, თუ მის დროსაც როგორ ბრწყინავდა წინასწარმეტყველური ნიჭები ეკლესიაში და ასევე ახსენებს იოანეს "გამოცხადებას", და ცხადად ამბობს, რომ ის მოციქულს ეკუთვნის. აგრეთვე ახსენებს რაღაც წინასწარმეტყველურ გამონათქვამებს. ამხილებს ტრიფონს იმის გამო, თუ როგორ ამოჭრეს ესენი იუდეველებმა წერილიდან58. მისი სხვა მრავალი ნაშრომი მრავალ ძმასთან არის შემონახული, და ძველებსაც ისეთი მოშურნე შესწავლის ღირსად მიაჩნდათ ამ კაცის თხზულებები, რომ ირინეოსი მის სიტყვებს მოიხსენიებს "მწვალებლობების წინააღმდეგ" ნაშრომის მეოთხე წიგნში და ამბობს: "იუსტინეც მარკიონის წინააღმდეგ თხზულებაში მშვენივრად ამბობს, რომ თვით უფალსაც არ ირწმუნებდა, შემოქმედის გარდა რომ სხვა ღმერთი ექადაგა"59. მისი თხზულების მეხუთე წიგნში კი ამას გადმოცემს შემდეგი სიტყვებით: "და მშვენივრად თქვა იუსტინემ, რომ უფლის მოსვლამდე სატანას არასოდეს გაუბედავს ღვთის გმობა, რადგან ჯერ არ იცოდა მისი განაჩენი"60. და ამის თქმა აუცილებელი იყო სწავლის მოყვარეთა სიბეჯითის წარსამართავად, რათა მიყოლოდნენ მის აზრებს. და ასეთი ამბები მოხდა მასთან დაკავშირებით.

XIX

ზემოხსენებული იმპერატორის ზეობის მერვე წელს, როდესაც რომაელთა ეკლესიის ეპისკოპოსმა ანიკეტუსმა განასრულა სრული ცხრა წელიწადი, იგი შეცვალა სოტერმა, ხოლო ალექსანდრიის დიოცეზის წინამდგომელის კელადიონის მეთოთხმეტე წელს

XX

აგრიპინუსმა61 მიიღო მონაცვლეობა. ანტიოქიის ეკლესიაში მოციქულთაგან რიგით მეექვსე ეპისკოპოსად ცნობილი გახდა თეოფილე; როდესაც იქ ჰერონის შემდეგ დადგინებული იყო რიგით მეოთხე კორნელიუსი, მის შემდეგ კი მეხუთე საფეხურზე ეპისკოპოსობა ეროსმა მიიღო62.

XXI

მათ დროს ეკლესიაში სახელი გაითქვა ჰეგესიპემ, ვისაც ვიცნობთ ზემოთმოყვანილი თხრობის მეშვეობით, ასევე დიონისემ, კორინთელთა ეპისკოპოსმა და პინიტუსმა, კრიტელთა სხვა ეპისკოპოსმა, ფილიპემ და მათთან ერთად აპოლინარმა და მელიტონმა, მუსანიოსმა და მოდესტოსმა, და ყველაზე მეტად ირინეოსმა. მათი სამოციქულო გადმოცემის საღი სარწმუნოების მართლმადიდებლობამ წერილობითი სახით ჩვენამდეც მოაღწია63.

XXII

ჰეგესიპემ ჩვენამდე მოღწეულ თავის ხუთ ნაშრომში საკუთარი აზრის უსრულესი ჩანაწერი დაგვიტოვა. მათში წარმოაჩენს, თუ როგორ ურთიერთობდა მრავალ ეპისკოპოსთან, როდესაც იმოგზაურა რომამდე, და რომ ყველასთან ღებულობდა ერთსა და იმავე მოძღვრებას. მაგრამ კარგი იქნება, მოვისმინოთ, როდესაც ამას ამბობს კორინთელთა მიმართ კლიმენტის ეპისტოლის შესახებ, მის მიერ ზოგი რამის თქმის შემდეგ: "და დარჩა კორინთელთა ეკლესია მართალ მოძღვრებაში კორინთოში პრიმუსის ეპისკოპოსობამდე. კორინთელებთან ურთიერთობა მქონდა და მათთან ერთად გავატარე საკმაოდ ბევრი დღე, როდესაც მივცურავდი რომისკენ, და ამ ხნის განმავლობაში ძალებს აღვიდგენდი მართალი მოძღვრებით. როდესაც ვიმყოფებოდი რომში, შევადგინე მონაცვლეობის სია ანიკეტუსამდე, რომლის დიაკონი იყო ელევთერი, ანიკეტუსი შეცვალა სოტერმა, შემდეგ იგი - ელევთერმა. მონაცვლეობის თითოეულ სიაში და თითოეულ ქალაქში ისე უპყრიათ, როგორც რჯული, წინასწარმეტყველები და უფალი ქადაგებს".

თვითონ კი მისი დროინდელი მწვალებლობების სათავეებს შემდეგნაირად აღწერს: "მას შემდეგ, რაც იაკობ მართალი ეწამა იმავე მიზეზით, რითაც უფალი, კვლავ მისი ბიძაშვილი სიმონ კლეოპასი იქნა დადგინებული ეპისკოპოსად, რომელიც წინ დააყენა ყველამ, რადგან იყო უფლის მეორე ბიძაშვილი. ამიტომ უწოდებდნენ ეკლესიას ქალწულს, რადგან ჯერ არ იყო ამაოების სმენით გახრწნილი, ხოლო თებუთისმა, რადგან იგი ეპისკოპოსი ვერ გახდა, ხალხში დაიწყო მისი გახრწნა იმ შვიდი მწვალებლობიდან, რომელთაც თვითონაც ეკუთვნოდა. ერთ-ერთი მათგან იყო სვიმონი, ვისგანაც სათავეს იღებს სვიმონიანელები, ასევე იყო კლეობიოსი, ვისგანაცაა კლეობიელები, დოსითეოსი, ვისგანაცაა დოსითეოსიელები, გორთაიოსი, ვისგანაც არიან ორათენელები, და მასბოთელები. მათგან იღებენ სათავეს მენანდრელები, მარკიონელები, კარპოკრატელები, ვალენტინელები, ბასილიდიანელები, სატურნილიანელები. თითოეულ მათგანს საკუთარი განსხვავებელი გზით შემოქონდა საკუთარი შეხედულება, მათგან წამოვიდნენ ცრუქრისტეები, ცრუწინასწარმეტყველები, ცრუმოციქულები, თითოეული მათგანი ანაწევრებდა ეკლესიის ერთობას გამხრწნელი მოძღვრებებით ღვთისა და მისი ქრისტეს წინააღმდეგ"64.

იგივე მწერალი ასევე მოგვითხრობს იუდეველებთან ძველად წარმოშობილ მწვალებლობებზე: "წინადაცვეთილთა შორის, ისრაელის ძეთა შორის იუდასა და ქრისტეს ტომის წინააღმდეგ არსებობდა სხვადასხვა შეხედულებები, ესენი იყვნენ: ესეველები, გალილეველები, ჰემერობაპტისტები, მასბოთეველები, სამარიტელები, სადუკეველები და ფარისეველები"65.

მან ასევე სხვა მრავალი რამ დაწერა, რომელთაგან ნაწილი უკვე ზემოთ ვახსენეთ და ისტორიის ჟამთასვლის შესაბამისად გადმოვეცით. მან ებრაელთა სახარებიდან, სირიულიდან66 და საკუთრივ ებრაული ენიდან ზოგი რამ გადმოსცა, აჩვენა რა რომ თვითონაც ებრაელთაგან გახდა მორწმუნე, და სხვა რამესაც მოიხსენიებს, როგორც იუდეველთა დაუწერელი გადმოცემიდან აღებულს. არა მხოლოდ იგი, ირინეოსიც და ძველების მთელი დასი სოლომონის იგავებს უწოდებს ყოვლად სათნო სიბრძნეს. როდესაც ე. წ. აპოკრიფების შესახებ საუბრობს, გვიამბობს, რომ ზოგიერთი მათგანი მისმა თანამედროვე მწვალებლებმა შეთხზეს. მაგრამ გადავიდეთ სხვა მწერალზე.

XXIII

დიონისეს შესახებ პირველად უნდა ითქვას ის, რომ იგი კორინთოში დადგინებულ იქნა დიოცეზის ეპისკოპოსის საყდარზე, და რომ მის საღვთო შრომისმოყვარეობას არა მხოლოდ მის ხელქვეშ დამწყსილნი, არამედ უცხონიც უშურველად ეზიარებოდნენ. მან თავისი თავი ყველასათვის ყველაზე საჭირო გახადა, და ეკლესიებს სწერდა კათოლიკე ეპისტოლეებს. მათ შორის არის ლაკედემონელთა მიმართ მართლმადიდებლობის სწავლება მშვიდობისა და ერთიანობის თემაზე, ათენელთა მიმართ კი - რწმენისა და სახარების მიხედვით მოქალაქეობისაკენ წამაქეზებელი, რის უგულებელმყოფელებსაც ამხილებს როგორც გონიერებისაგან განდგომილებს, და ეს მაშინ როცა მათი წინამდგომელი პუბლიუსი ეწამა იმ დროს მომხდარი დევნულებისას. პუბლიუსის მოწამეობის შემდეგ მოიხსენიებს მათ ეპისკოპოსად კოდრატოსის დადგინებას და დაამოწმებს, რომ ისინი მისი მოშურნეობით იქნენ შემოკრებილი და გამოცოცხლდა მათი რწმენა. ამასთან განმარტავს, თუ როგორ იქნა დადგინებული პირველად ათენის დიოცეზის ეპისკოპოსად "საქმეებში" ნახსენები, პავლე მოციქულის მიერ სარწმუნოებაზე მოქცეული დიონისე არეოპაგელი. ასევე მოაღწია მისმა სხვა ეპისტოლემ ნიკომიდიელთა მიმართ მიწერილმა, რომელშიც ებრძვის მარკიონის მწვალებლობას და ახდენს მის შედარებას ჭეშმარიტების კანონთან. ასევე წერს გორტინაში მყოფ ეკლესიას კრეტას დანარჩენ დიოცეზებთან ერთად, მოკითხვას უთვლის მათ ეპისკოპოს ფილიპეს მრავალი კეთილშობილური საქციელის გამო, რაზეც მოწმობს მის მიერ დამწყსილი ეკლესია, და შეახსენებს, რომ საჭიროა მისი დაცვა მწვალებელთა მხრიდან გარყვნისაგან. ამასტრიაში მყოფ ეკლესიას და მასთან ერთად პონტოში მყოფ ეკლესიებსაც სწერს, და ახსენებს, რომ ბაკხილიდემ და ელპისტიუსმა დაარწმუნეს იგი, დაეწერა ეს ეპისტოლე; მასში გადმოცემს საღვთო წერილის განმარტებებს, და მოიხსენიებს მათ ეპისკოპოსს, სახელად პალმას. იგი მათ ბევრს შეაგონებს ქორწინებისა და სიწმინდის შესახებ, და განუწესებს რაიმე დაცემისაგან, ცთომილებისაგან, ან მწვალებლური სიცრუისაგან მოქცეულთა მიღებას. ამათთან ერთად აღინუსხება სხვა ეპისტოლეც კნოსიუსისადმი მიწერილი, რომელშიც დიოცეზის ეპისკოპოს პინიტოსს მოუწოდებს, ძმებს არ დაადოს სიწმინდის მძიმე ტვირთი და გაითვალისწინოს მრავალთა უძლურება. პინიტოსი წერს მის მიმართ პასუხს: იგი აღფრთოვანებულია და მოკითხვას უგზავნის დიონისეს, საპასუხოდ მოუწოდებს ზოგჯერ უფრო სრული წერილებით უფრო მყარი საკვები გადასცეს, მასთან მყოფი ერის აღსაზრდელად, რათა ბოლომდე რძიანი სიტყვებით [გამოკვებილებმა] ჩვილებრივი ქცევით არ განვლონ ჟამი და მათთვის უცნობი არ დარჩეს მოხუცებულობის ასაკი. ამ ეპისტოლით როგორც ყველაზე ზედმიწევნითი ხატის მეშვეობით წარმოაჩენს პინიტოსის მრწამსის მართლმადიდებლობას და მის ხელქვეშ დამწყსილთა შესაწევნელად ზრუნვას, განსწავლულობასა და საღვთისმეტყველო შეგნებას.

გარდა ამისა, მოღწეულია დიონისეს ეპისტოლე რომაელთა მიმართ, მიმართული მისი თანამედროვე ეპისკოპოს სოტერისადმი. უმჯობესია, გადმოვცეთ მისი სიტყვები, რომლებშიც იწონებს რომაელთა ჩვეულებას დაცულს ჩვენს დროინდელ დევნულებამდე; იგი წერს: "რადგან თქვენ თავიდანვე გაქვთ ასეთი ჩვეულება, რომ ყველა ძმას სხვადასხვაგვარად უწევთ ქველმოქმედებას და მრავალ ეკლესიას ყველა ქალაქში უგზავნით შეწირულობას, რითაც ამსუბუქებთ გაჭირვებულთა სიღარიბეს, მაღაროებში მყოფ ძმებს ამარაგებთ თავიდანვე გაგზავნილი შეწირულობებით, რომაელთა მამებისაგან გადმოცემულ ჩვეულებას იცავთ როგორც ნამდვილი რომაელები. ჩვენი ნეტარი ეპისკოპოსი სოტერი არა მხოლოდ იცავს ამ ჩვეულებას, არამედ განავრცობს კიდეც, უხვი ამანათებით ამარაგებს წმინდანებს, რომში ჩამოსულ ძმებს კი, როგორც შვილებს მოყვარული მამა, შეაგონებს ნეტარი სიტყვებით".

ამავე ეპისტოლეში მოიხსენებს კლიმენტის ეპისტოლეს კორინთელთა მიმართ. ცხადყოფს, რომ თავიდანვე, ძველი დროიდან, ეკლესიებში დამკვიდრდა მისი წაკითხვის ჩვეულება. იგი ამბობს: "დღეს უფლის წმინდა დღეს ვატარებთ, და ვკითხულობთ თქვენს ეპისტოლეს, რომლის წაკითხვას გავაგრძელებთ მუდამ, ჟამიდან ჟამამდე შეგონების მისაღებად, როგორც ადრე ჩვენს მიმართ კლიმენტის მიერ მოწერილს".

გარდა ამისა, იგივე მწერალი საკუთარი ეპისტოლეების შესახებ, როგორც ნაყალბევებზე, ასე ამბობს: "დავწერე ეპისტოლეები, როდესაც ძმებმა მთხოვეს, რომ დამეწერა. და ესენი ეშმაკის მოციქულებმა ღვარძლით გაავსეს, ზოგი რამ მოაკლეს, ზოგი დაუმატეს. ვაი, მათ! ასე რომ, თუკი ზოგიერთები საუფლო წერილების გაყალბებაზე წავიდნენ, გასაკვირი არაა ასეთების წინააღმდეგ რომ შეთქმულიყვნენ".

მათთან მოაღწია დიონისეს სხვა ეპისტოლემ ყველაზე მორწმუნე დის ქრიზოფორასადმი მიწერილი, ვისაც სწერს თანმიმდევრულად, გადაცემს რა მისთვის შესაბამის გონისმიერ საკვებს. ასეთი [ამბები] არის დიონისეს შესახებ.

XXIV

თეოფილესგან კი, რომელიც ზემოთ ანტიოქიის ეკლესიის ეპისკოპოსად მოვიხსენიეთ, მოღწეულია რწმენის საწყისების შემცველი სამი თხზულება მიწერილი ავტოლიკეს მიმართ, და სხვაც სათაურით "ჰერმოგენეს მწვალებლობის წინააღმდეგ", რომელშიც იოანეს "გამოცხადებიდან" იყენებს მოწმობებს; ასევე გავრცელებულია მისი სხვა სამოძღვრო წიგნები67. როდესაც მწვალებლებმა მაშინ ღვარძლის მსგავსად არა ნაკლებ გარყვნეს სამოციქულო მოძღვრების წმინდა თესლი, ეკლესიათა მწყემსები, როგორც ქრისტეს ცხვრებისაგან ველური რამ მხეცების განმდევნელები, ყველგან თავიდან იშორებდნენ მათ, ზოგჯერ ძმების შეგონებებითა და რჩევა-დარიგებებით, ზოგჯერ კი მათი შიშვლად განძარცვით, ზეპირად უშუალო გამოკითხვებითა და მოქცევით, ზოგჯერ წერილობითი ჩანაწერების მეშვეობით ზედმიწევნით ამხელდნენ და ასწორებდნენ მათ შეხედულებებს. ის, რომ მათ წინააღმდეგ სხვებთან ერთად თეოფილეც ირაზმებოდა, ცხადი ხდება მარკიონის წინააღმდეგ მის მიერ ნაღვაწი კეთილშობილური თხზულებიდან; ის ჯერ კიდევ ახლანდელ დრომდე არის შემორჩენილი სხვებთან ერთად, რომლებიც ჩვენ მოვიხსენიეთ. იგი მოციქულთაგან მეშვიდემ, მაქსიმინუსმა შეცვალა ანტიოქიის ეკლესიაში68.

XXV

ფილიპემ, რომელსაც დიონისეს სიტყვებიდან გორტინეში დიოცეზის ეპისკოპოსად ვიცნობთ, მანაც მთელი მოშურნეობით შეადგინა თხზულება მარკიონის წინააღმდეგ, მსგავსადვე ირონეოსმაც და მოდესტოსმაც69, ვინც ამ კაცის სიცრუე სხვებზე გამორჩეულად ყველას წინაშე სააშკარაოზე გამოიტანა, და სხვა მრავალმაც, რომელთა შრომები მრავალ ძმასთან ახლანდელ დრომდე არის დაცული.

XXVI

ამ დროს განსაკუთრებით სახელგანთქმული იყვნენ სარდის დიოცეზის ეპისკოპოსი მელიტონი და ჰიერაპოლის დიოცეზის - აპოლინარი, რომლებმაც იმ დროს სარწმუნოების გამო, თითოეულმა ცალ-ცალკე აპოლოგეტური მტკიცებულებებით მიმართა რომაელთა ზემოხსენებულ იმპერატორს. მათგან ჩვენს შესამეცნებლად მოაღწია შემდეგმა თხზულებებმა: მელიტონის "პასექის შესახებ", სიტყვა "უფლის დღის შესახებ", ასევე "ადამიანის რწმენის შესახებ", "ქმნილების შესახებ", "რწმენის მორჩილების შესახებ" და "გრძნობების შესახებ" და მათ გარდა "სულისა და სხეულის შესახებ", "განბანვის შესახებ", "ჭეშმარიტების შესახებ", "რწმენისა და ქრისტეს შობის შესახებ", სიტყვა მისი წინასწარმეტყველებისა, და "სულისა და სხეულის შესახებ", "სტუმართმოყვარეობის შესახებ", და "გასაღები", "ეშმაკის შესახებ" და "იოანეს გამოცხადების შესახებ", და "ღმერთის განსხეულების შესახებ“, ყოველივე ამასთან ერთად მცირე წიგნი "ანტონინუსის მიმართ".

"პასექის შესახებ" თხზულების დასაწყისში შემდეგი სიტყვებით აღნიშნავს, თუ როდის შეადგინა იგი: "ასიაში სერვილიუს პაულუსის70 პროკონსულობის დროს, რომლის დროსაც ეწამა საგარისი71, მრავალი გამოძიება იყო ლაოდიკიაში პასექის შესახებ; იმ ჟამს72 [იგი] იმ დღეებს დაემთხვა, და ეს დაიწერა". ამ თხზულებას კლიმენტი ალექსანდრიელი მოიხსენიებს საკუთარ თხზულებაში "პასექის შესახებ", რომელიც, როგორც იგი ამბობს, შეადგინა მელიტონის ნაშრომის მიხედვით. იმპერატორის მიმართ წიგნში ჩვენს შესახებ მის დროს მომხდარ ამბავს მოგვითხრობს: "არასოდეს მომხდარა, ახლა რომ იდევნება ღვთისმოსავთა მოდგმა და ახალი ბრძანებულებით მთელს ასიაში დევნიან მათ. რადგან უსირცხვილო დამსმენები და სხვათა ქონების მოყვარულნი განკარგულებებიდან იღებენ საბაბს, და აშკარად ყაჩაღობენ, ღამით და დღისით გვძარცვავენ, რომელთაც არანაირი უსამართლობა არ ჩაგვიდენია". და სხვაგან ამბობს: "და თუ ეს კეთდება, როგორც შენ ბრძანე, დე, იყოს კარგი ნაქმნარი, რადგან სამართლიანი მეფე არასოდეს ინებებს უსამართლოს, ჩვენც სიამოვნებით ვატარებთ ასეთი სიკვდილის პატივს. მხოლოდ ამ თხოვნით მოგმართავთ შენ, რათა პირველად თავად შეიცნო ასეთი შფოთის მოქმედნი, და სამართლიანად განსაჯო, სიკვდილის და სასჯელის ღირსი არიან, თუ გადარჩენისა და სიმშვიდის. თუ შენგან არ არის ეს განკარგულება და ეს ახალი ბრძანებულებები, რაც ბარბაროსი მტრების წინააღმდეგაც არ შეჰფერის, უფრო მეტად ვითხოვთ შენგან, რომ არ უგულებელგვყო ჩვენ ასეთი სახალხო ძარცვისას". კვლავ აგრძელებს: "რადგან ჩვენი ფილოსოფია პირველად ბარბაროსებში იყო აღზევებული, ხოლო გაიფურჩქნა შენს ერში შენი წინაპრის ავგუსტუსის დიადი მმართველობის დროს, და განსაკუთრებით შენი იმპერიისათვის გახდა სიკეთის მაცნე; რამეთუ იმ დროიდან რომაელთა ძალაუფლების სიდიადე და ბრწყინვალება უფრო გაიზარდა; მისი საწადელი მონაცვლე შენ გახდი და ასე იქნება შენს შვილთანაც, როცა დაიცავ ფილოსოფიას, რომელსაც დასაბამი დაედო ავგუსტუსის ზეობისას და გაიზარდა იმპერიასთან ერთად, და რომელსაც შენი წინაპრები სხვა ღვთაებების თაყვანისცემასთან ერთად პატივს მიაგებდნენ. მშვენივრად დაწყებულ იმპერიასთან ერთად ჩვენი მოძღვრების უკეთესობისაკენ წარმატების უდიდესი მტკიცებულება არის ის, რომ ავგუსტუსის მმართველობიდან მოყოლებული არანაირი ბოროტება არ შემთხვევია იმპერიას, არამედ, პირიქით, - ყველა სახის ბრწყინვალება და დიდებულება ყველას ლოცვის მიხედვით. ყველასგან მხოლოდ ისინი, რომლებიც ერწმუნენ შურიან ადამიანებს, და ჩვენი მოძღვრების ცილისწამება ისურვეს, იყვნენ ნერონი და დომიციანე, და მათგან გადმოიღვარა ქრისტიანთა ცრუ ბრალდებების უგუნური ჩვეულება და სიცრუე. მაგრამ მათი უგუნურება შენმა ღვთისმოსავმა მამებმა გამოასწორეს, ისინი ხშირად წერილობით აშინებდნენ მრავალ ადამიანს, ვინც ბედავდა მათ (ქრისტიანების - მთარგ.) წინააღმდეგ რაიმე ახლის გამოგონებას. შენი პაპა ჰადრიანე ჩანს, რომ სწერს მრავალ სხვას, და განსაკუთრებით პროკონსულ ფუნდანუსს, ასიის მმართველს, ხოლო მამაშენი, როდესაც შენ ყოველივეს მასთან ერთად განაგებდი, ქალაქებს სწერდა, რომ ჩვენს წინააღმდეგ რაიმე ახალი არ მოემოქმედებიათ. მათ შორის არის წერილები ლარისელების, თესალონიკელების, ათენელებისა და ყველა ბერძენის მიმართ. და შენც იგივე აზრი გაქვს მათ შესახებ, და მასზე გაცილებით მეტად კაცთმოყვარე და ფილოსოფოსი ხარ. დარწმუნებული ვართ, რომ ყველაფერს იქმ, რასაც შენგან ვითხოვთ".

ეს სიტყვები მოთავსებული იყო ზემოხსენებულ თხზულებაში. ხოლო მის მიერ დაწერილი „ეკლოგების“ შესავალს იგი იწყებს ძველი აღთქმის აღიარებული წიგნების ჩამოთვლით. აუცილებელია აქ აღინუსხოს ეს. იგი წერს შემდეგი სახით: "მელიტონი, მოკითხვა ძმა ონისიმეს. მას შემდეგ, რაც ხშირად ითხოვ მოძღვრების მიმართ მოშურნეობის გამო, გქონდეს შენ მაცხოვრისა და მთელი ჩვენი სარწმუნოების შესახებ რჯულიდან და წინასწარმეტყველთაგან გამონაკრები. პირველ რიგში გსურს შეისწავლო ძველი წიგნების ზედმიწევნითობა, რიცხვი და წესის გვარი. მე დავეშურე ამის გაკეთებას, ვიცი შენი გულმოდგინება სარწმუნოებისადმი და სწავლისმოყვარეობა მოძღვრების მიმართ, და რომ ყველაფერზე მეტად ღვთის მიმართ ამას განსჯი წადიერებით, და ხარ საუკუნო ცხოვრებისათვის მებრძოლი. ამრიგად აღმოსავლეთის მიმართულებით ამოსულმა და მოღწეულმა ამ ადგილამდე, სადაც იქადაგა და მოხდა ეს; ზედმიწევნით შევისწავლე ძველი აღთქმის წიგნები, მოვაწესრიგე და გამოგიგზავნე შენ. მათი სახელებია: მოსეს ხუთი წიგნი, - "შესაქმე", "გამოსვლა", "რიცხვნი", "ლევიტელთა", "მეორე რჯულთა"; "იესუ ნავესი", "მსაჯულნი", "რუთი", "მეფეთა" ოთხი, "ნეშტთა" ორი, დავითის ფსალმუნები, სოლომონის იგავნი და სიბრძნე, "ეკლესიასტე","ქება ქებათა", "იობი", წინასწარმეტყველთა - ესაიას, იერემიას, თორმეტთა ერთ წიგნში, დანიელის, იეზეკიელის, ეზრას. მათგან გავაკეთე გამონაკრები და ექვს წიგნად დავყავი". და ასეთი არის ცნობები მელიტონის შესახებ.

XXVII

აპოლინარის მრავალი თხზულება კი მრავალთან შემონახული და ჩვენამდე მოღწეული არის შემდეგი: სიტყვა ზემოხსენებული იმპერატორის (მარკუს ავრელიუსის - მთარგ.) მიმართ და "ბერძნების წინააღმდეგ" ხუთი წიგნი, „ჭეშმარიტების შესახებ“ I და II, და `იუდეველთა წინააღმდეგ" I და II, და ის, რაც ამის შემდეგ დაწერა ფრიგიელთა მწვალებლობის წინააღმდეგ, რომელიც არცთუ დიდი ხნის წინ იქნა გამოგონებული, და მაშინ იწყებდა აღმოცენებას, როდესაც ჯერ მონტანმა73 მის ცრუწინასწარმეტყველებთან ერთად დასაბამი დაუდო ამ ცთომილებას.

XXVIII

მუსანიუსისგან კი, რომელიც ზემოთ ვახსენეთ, მოაღწია ყველაზე შესანიშნავმა თხზულებამ, რომელიც მან მიწერა რომელიღაც ძმებს, მიდრეკილებს ე. წ. ენკრატიტთა74 მწვალებლობისაკენ, რომლის აღმოცენება მაშინ ახალი დაწყებული იყო და ცხოვრებაში შემოჰქონდა უცხო და გამხრწნელი ცრუ მოძღვრება.

XXIX

ამ ცთომილების დამაარსებლად გადმოცემა გვამცნობს ტატიანეს75, ვისი სიტყვები საკვირველი იუსტინეს შესახებ ცოტათი ზემოთ გადმოვეცით, როდესაც მოგითხრობდით, რომ იგი იყო ამ მარტვილის მოწაფე. ამას ცხადყოფს ირინეოსი „მწვალებლობების წინააღმდეგ" თხზულების პირველ წიგნში, მისი და მისი მწვალებლობის შესახებ ასე წერს: "სატურნინუსისა და მარკიონისგან მომდინარე ე. წ. ენკრატიტები ქადაგებდნენ უქორწინებლობას, უარყოფდნენ ღვთის დასაბამიერ შესაქმეს და გულდამშვიდებით ბრალს დებდნენ ადამიანთა კაცად და ქალად შემოქმედს, მათთან შემოჰქონდათ თავშეკავება იმისაგან, რასაც „სულიერს" უწოდებდნენ, არ შეჰხაროდნენ ყველაფერს ღვთისგან შექმნილს, უარყოფდნენ პირველქმნილი ადამიანის გამოხსნას. და ახლა ეს მათთან გაჩნდა ამ მკრეხელობის პირველი შემომტანის ვინმე ტატიანესგან, რომელიც იყო იუსტინეს მსმენელი. როდესაც იგი მასთან იმყოფებოდა, ასეთი არაფერი უთქვამს, მისი მოწამეობის შემდეგ კი განუდგა ეკლესიას მოძღვრობის თავდაჯერებულობით ატანილი და გონებადაბნელებული, თითქოს სხვებისაგან რაიმეთი გამორჩეული ყოფილიყო. მან მოძღვრების საკუთარი მიმდინარეობა დაარსა. რაღაც უხილავ ეონებს ვალენტინეს მსგავსად ზღაპრობდა, და ქორწინებას მარკიონისა და სატორნინუსის მსგავსად ხრწნილებასა და გარყვნილებას უწოდებდა; და თავისი მხრივ, ადამის გამოხსნას უარყოფდა"76. ეს მაშინ ირინეოსმა დაწერა. ცოტა მოგვიანებით კი ერთმა კაცმა სახელად სევეროსმა განამტკიცა ზემოხსენებული მწვალებლობა, იგი მის მიერ აღძრულთათვის მისგან სევერიანოსთა77 სახელის მიზეზი გახდა. ისინი იყენებდნენ რჯულსაც, წინასწარმეტყველებებსაც და სახარებებსაც, თავისებურად განმარტავდნენ წმინდა წერილის აზრებს; გმობდნენ პავლე მოციქულს, უარყოფდნენ მის ეპისტოლეებს, არც „მოციქულთა საქმეებს" იწყნარებდნენ. მათმა პირველმა მეთაურმა ტატიანემ, არ ვიცი როგორ, შეადგინა სახარებების გაერთიანება და შემოკრება, და მას უწოდა "დიატესარონი", რამაც ზოგიერთებთან ახლანდელ დრომდეც მოაღწია. იგი გაკადნიერდა და მოციქულის ზოგიერთი სიტყვის პარაფრაზირება მოახდინა მათი სიტყვათა წყობის გამოსწორების საბაბით. მან დაგვიტოვა თხზულებათა დიდი სიმრავლე, რომელთაგან მრავალთან განსაკუთრებით მოიხსენიება მისი სახელგანთქმული თხზულება "ელინთა წინააღმდეგ", რომელშიც მოიხსენიებს დასაბამიერ ჟამს, და აჩვენებს, რომ ბერძენთა შორის ყველა სახელგანთქმულ ადამიანს წინ უსწრებდა მოსე და ებრაელი წინასწარმეტყველები. ეს მგონია მის ყველა თხზულებათაგან საუკეთესო და ყველაზე სასარგებლო არის. ამ პერიოდთან დაკავშირებით ასეთი ამბები იყო.

XXX

იმავე იმპერატორის მმართველობის დროს, როდესაც მწვალებლობებით გაივსო შუამდინარეთი, ბარდესანმა78, ერთმა ყველაზე ნიჭიერმა კაცმა და სირიულ ენაში ყველაზე დახელოვნებულმა მარკიონისა და სხვა გამორჩეულ მოძღვრებათა წინამძღვრების წინააღმდეგ შეადგინა დიალოგები და მშობლიურ ენაზე წერილობით გადმოსცა მის სხვა მრავალ ნაშრომთან ერთად. მათ ვინც [მის შრომებს] იცნობდა (მრავალი კი იყო ისინი, რადგანაც იგი ძლიერი იყო სიტყვით), სირიული ენიდან ბერძნულზე გადმოთარგმნა. მათ შორის არის მისი ყველაზე ძლიერი სიტყვა ანტონინუსის მიმართ, დიალოგი "ბედისწერის შესახებ". ამბობენ, რომ მრავალი სხვაც დაწერა იმ დროინდელი დევნულების შესახებ. პირველად იგი იყო ვალენტინეს სკოლიდან, მაგრამ უარყო მისი მრავალი სწავლება და ამხილა მის მიერ მითების შექმნა, თავის თავზე ფიქრობდა, რომ უფრო მართალ აზრზე გადავიდა, მაგრამ სრულად ვერ განიწმინდა ძველი მწვალებლობების მწვირისაგან.

ამ დროს აღესრულა რომაელთა ეკლესიის ეპისკოპოსი სოტერი.

შენიშვნები

1 - იმპერატორ ტრაიანეს მეფობის მეთორმეტე წელი მოდის 109 წელზე, ხოლო პრიმუსის მსახურების დასაწყისს არქიმანდრიტი სერგეი (სპასკი) ათარიღებს 107 წლით. პრიმუსი ალექსანდრიის კათედრას მეთაურობდა 119 წლამდე.

2 - ევარესტოსი - რომის ეპისკოპოსი (100-109 წწ.). მისი მემკვიდრე იყო ალექსანდრე I (109-119 წწ.).

3 - იუდეველთა აჯანყება დაიწყო 116 წ. მესოპოტამიაში, ხოლო შემდეგ გადავიდა ეგვიპტეში. მესოპოტამიაში აჯანყება ჩახშობილ იქნა ლუციუს კვინტუსის მიერ, რომელიც წარმოშობით იყო მავრი და ტრაიანეს არმიაში ბერბერების კავალერიას მეთაურობდა. აჯანყების ჩახშობის შემდეგ ლუციუს კვინტუსი დადგენილ იქნა იუდეის პროკურატორად. განსაკუთრებით არეულობა მძვინვარებდა კვირინეაში, სადაც ებრაელებს მეთაურობდა ვინმე ლუკუასი, რომელმაც თავი მეფედ გამოაცხადა. მისი წინამძღოლობით ებრაელებმა თავიანთ ქალაქში დახოცეს ბერძნები და გაილაშქრეს ალექსანდრიაზე. ეგვიპტის პრეფექტმა ლუპუსმა მცირერიცხოვან ერთგულ ჯართან ერთად ვერ შეძლო აჯანყებულთა შემოტევის შეკავება და გაიქცა ალექსანდრიიდან. 117 წ. აჯანყების ჩასახშობად გაგზავნილ იქნა რომაელი მხედართმთავარი მარციუს ტურბინი რეგულარული ჯარებით და ფლოტებით. მარციუს ტურბონმა ალყა შემოარტყა ალექსანდრიას და რამდენიმე თვის შემდეგ აიღო ქალაქი.

4 - ელიას ადრიანე - რომის იმპერატორი (117-138 წწ.).

5 - აპოლოგია სავარაუოდ მიეძღვნა იმპერატორ ადრიანეს დაახ. 124 წ. სრული ტექსტი ჩვენამდე არ მოღწეულა. გერმანელი ისტორიკოსი ფ. ფუნკი წერს: "სირიული ტექსტის მიხედვით აპოლოგია განეკუთვნება ანტონიუს პიუსს, ევსების და ერთი ახლად აღმოჩენილი სომხური ფრაგმენტის მიხედვით - ადრიანეს. ძნელია ამ ორ გადმოცემას შორის გადამწყვეტი არჩევნის გაკეთება". სირიული ტექსტი აღმოაჩინა რენდელ ჰარისმა სინის მთაზე და გამოაქვეყნა Texts and Studies, i.1-ში

6 - ქსისტუსი - რომის ეპისკოპოსი (119-128 წწ.).

7 - იუსტუსი - ალექსანდრიის ეპისკოპოსი (119-130წწ.).

8 - ებრაელთა აჯანყება მოხდა 131-133 წწ. აჯანყების ჩახშობისას იუდეა განადგურებულ იქნა, ნახევარმილიონზე მეტი მოსახლეობა დაიღუპა.

9 - ევსების მიერ მოყვანილ ნუსხასა და არქიმანდრიტ სერგის ნუსხას შორის, რომლებზეც ორიენტირებულია არსებული კომენტარების ქრონოლოგიური ცნობები, არსებობს განსხვავებები. ასე რომ, არქიმანდრიტ სერგის ნუსხაში არ არის ეპისკოპოსი ეფრემი, ევსებისთან რიგით მეცამეტე. "სრული თვენი" გვაძლევს იერუსალიმის ეპისკოპოსთა შემდეგ ნუსხას: წმ. მოციქული იაკობ მართალი (33-62 წწ.); წმ. სვიმონი (62-107 წწ.); იუსტუსი (107-111 წწ.); ზაქე (9 წელი); ტობია (2 წელი); ბენიამინი (2 წელი); იოანე I (2 წელი); წმ. მატათა (1 წელი); ფილიპე (124 წ.); სენეკა (1 წელი); იუსტუს II (5 წელი); ლევი (2 წელი); იოსები (1 წელი ან 5 წელი); იუდა ან კვირიკე (135 წ.).

10 - ტელესფოროსი - რომის ეპისკოპოსი (128-139 წწ.).

11 - ევმენიოსი - ალექსანდრიის ეპისკოპოსი (130-139 წწ.).

12 - ბარკოხება (ბარ-კოხბა) - ვინმე სვიმონის მეტსახელი, რომელმაც თავი მესიად გამოაცხადა და სათავეში ჩაუდგა იუდეველთა აჯანყებას. სარწმუნო ცნობები მის შესახებ არ შემონახულა. 135 წელს, როდესაც რომაელებმა შტურმით აიღეს ქალაქი ბეფარი, ბარ-კოხბა მოკლულ იქნა, მისი თავი რომაელმა მეომრებმა ბანაკში მიიტანეს. გადმოცემის მიხედვით, ბარ-კოხბამ სიკვდილით დასაჯა ყველა ქრისტიანი. ბარ კოხება, სიტყვა-სიტყვით "ვარსკვლავის ძე" სავარაუდო მიმართება "რიცხვთა" 24, 17‑თან მისი დამარცხების შემდეგ იუდეველებმა მას უწოდეს ბარ ხოზიბა, "სიცრუის ძე".

13 - არისტონ პელაელი - ავტორი დაკარგული აპოლოგეტური თხზულების "პაპისკოსისა და იასონის დიალოგისა", რომელშიც კლიმენტი ალექსანდრიელის მოწმობით ქრისტიანი უმტკიცებს იუდეველს, რომ ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველები მოწმობდნენ ქრისტეს შესახებ. მანვე დაწერა 132 წ. „ბარ-კოხბასთან ომის ისტორია".

14 - მარკოზი გახდა იერუსალიმის ეპისკოპოსი 135 წ.

15 - სატურნინი (სატორნინი) - ერესიარქი, გნოსტიკოსი, მენანდრეს მოწაფე. წარმოშობით იყო ანტიოქიიდან. თავისი სწავლება გაავრცელა იმპერატორ ადრიანეს მეფობის დროს. იხ.: ერესების წინააღმდეგ, I, 24, 1.

16 - ბასილიდე - ერესიარქი, გნოსტიკოსი. წარმოშობით იყო სირიიდან. ცხოვრობდა და სწავლობდა ალექსანდრიაში დაახ. 125‑130 წწ. ბასილიდეს მოძღვრება ჩვენამდე მოღწეულია ორი რედაქციით: ჰიპოლიტე რომაელის შრომაში (იხ.: ფილოსოფუმენა, VII, 20‑27) და ირინეოს ლიონელის კრიტიკულ მიმოხილვაში (იხ.: ერესების წინააღმდეგ 1, 24, 2‑8). ეს წყაროები ხშირად ეწინააღმდეგებიან ერთმანეთს.

17 - კარპოკრატე (II ს. I ნახ.) - ალექსანდრიელი გნოსტიკოსი. მისი მოძღვრების შესახებ ცნობილია ძირითადად წმ. ირინეოს ლიონელისგან (იხ.: მწვალებლობების წინააღმდეგ, I, 25). კარპოკრატეს მოძღვრებას თავდაპირველად აღიარებდა მისი მიმდევრების მცირერიცხოვანი კარჩაკეტილი სექტა. მაგრამ 155‑165 წლებში რომში გამოჩნდა მისი მოწაფე მარცელინა, რომელმაც შეძლო ერესში ჩაეთრია ბევრი ქრისტიანი. ეპიფანეს ვაჟი კარპოკრატე გააღმერთეს და კუნძულ კეფალიონიაზე განსაკუთრებულ დღესასწაულებზე გახდა თაყვანისცემის ობიექტი.

18 - წინადადება, როგორც ჩანს, შუაზე არის გაწყვეტილი, მაგრამ ქვემდებარედ უეჭველად ჰადრიანე იგულისხმება. ანტინოე - ბითვინიელი ჭაბუკი, რომელიც ყველაზე უფრო უყვარდა იმპერატორ ადრიანეს. ნილოსში დაიხრჩო 130 წ. მისი სახელის საპატივსაცემოდ დაარსდა ქ. ანტინოპოლი, აიგო ტაძარი, დაიდგა ძეგლი, მოიჭრა მონეტა. გამოისახებოდა ჩვეულებრივად დიონისეს ატრიბუტიკით.

19 - იუსტინე ფილოსოფოსი. აპოლოგია, I, 29.

20 - იქვე, 31.

21 - იუსტინე ფილოსოფოსი. აპოლოგია, II, 12.

22 - კვინტუს ლიცინიუს სილვანიუს (სერენიუს) გრანიანე - ასიის პროკონსული.

23 - მინუციუს ფუნდანუსი - აზიის პროკონსული (124-125 წწ.), პლინიუს უმცროსის და პლუტარქეს მეგობარი.

24 - იუსტინე ფილოსოფოსი. აპოლოგია, I, 68. ეს ასე არ არის იუსტინეს გავრცელებულ ხელნაწერებში. დოკუმენტის ავთენტურობა საკამათოა, კრიტიკოსებს შორის დღემდე არ არის მიღწეული შეთანხმება.

25 - იქვე, 69.

26 - ანტონინუსი (ანტონიუს პიუსი) - რომის იმპერატორი (138-161 წწ.).

27 - ჰიგინიუსი - რომის ეპისკოპოსი (139-142 წწ.).

28 - ვალენტინე (გარდ. დაახ. 161 წ.) - ალექსანდრიული გნოზისის უდიდესი წარმომადგენელი. ცხოვრობდა და სწავლობდა ალექსანდრიაში, დაახ. 140 წ. ჩავიდა რომში, სადაც ქრისტიანთა შორის გავლენა მოიპოვა. გადმოცემით, პრეტენზიას აცხადებდა რომის ეპისკოპოსის ადგილზე, მაგრამ უპირატესობა პიუსს (42-157 წწ.) მიანიჭეს. რომიდან ვალენტინე გაემგზავრა კვიპროსზე. რომში ან კვიპროსზე მოხდა მისი განდგომა ეკლესიისგან. მის მოძღვრებას დიდი გავლენა ჰქონდა და სხვადასხვა სახით შემორჩა IV ს‑მდე. მის წინააღმდეგ წერდნენ ირინეოს ლიონელი და სხვები.

29 - კერდონი - ერესიარქი, წარმოშობით იყო სირიიდან. ერთ დროს იმყოფებოდა რომში ვალენტინესთან ერთად (II ს‑ის 30‑იანი წლების დასას.). სარწმუნო ცნობები მისი მოძღვრების შესახებ თითქმის არ არის შემორჩენილი. სახელი გაითქვა უპირველეს ყოვლისა როგორც მარკიონის მასწავლებელმა.

30 - მარკიონი - II ს‑ის ყველაზე გავლენიანი ერესიარქი. მარკიონი წარმოშობით იყო სინოპიდან (მცირე აზია). გადმოცემით, მისი მამა იყო სინოპსის ეპისკოპოსი. დაახ. 140 წ. მარკიონი ჩავიდა რომში და კერდონს დაემოწაფა. მარკიონს არ შეუქმნია საკუთარი ორიგინალური მოძღვრება, მაგრამ, სხვა გნოსტიკოსებისაგან განსხვავებით, არ შემოფარგლულა ფილოსოფიური პრობლემატიკით და ინტერესს იჩენდა საეკლესიო ცხოვრების საკითხებისადმი.

ქრისტიანობის არსს ხედავდა ებრაული სულის უარყოფაში, ახალი აღთქმის მიზანს - ძველის გაუქმებაში. მარკიონმა მისგან შემოინახა პავლე მოციქულის ეპისტოლე, რომელიც მიაჩნდა ებრაელების საწინააღდეგოდ დაწერილი, და პავლე მოციქულის მოწაფის - ლუკა მახარებლის თხზულებები: სახარება და საქმე მოციქულთა (თუმცა ამ ტექსტებსაც რედაქტირება გაუკეთა, მათგან ამოიღო ის, რაც, მისი აზრით, ებრაელების მიერ იყო ჩამატებული). ამგვარად, "მარკიონის ცდომილებასთან" ბრძოლაში პირველად დაისვა საკითხი ახალი აღთქმის კანონის შესახებ, რომელიც შემუშავებულ იქნა II ს‑ის დასასრულისთვის. მარკიონის მოძღვრებისთვის დამახასიათებელი იყო უკიდურესი დუალიზმი და დოკეტიზმი. ზნეობის სფეროში მარკიონი უმკაცრესი ასკეტური კანონების დამცველი იყო. დაახ. 144 წ. მარკიონი ეკლესიიდან განაკვეთეს. მარკიონის წინააღმდეგ წერდნენ II-IV სს‑ების თითქმის ყველა საეკლესიო მწერალი.

31 - მწვალებლობების წინააღმდეგ, III, 4, 3.

32 - იქვე, I, 27.

33 - მარკოზი (II ს‑ის 2 ნახ.) გნოსტიკოს ვალენტინეს მოწაფე, ეკუთვნოდა ვალენტიანთა მეორე თაობას. სარწმუნო ცნობები მის შესახებ თითქმის არ შემორჩენილა. იგი იყო ეგვიპტელი, განათლება მიიღო ასიაში, მისი სახელი ცნობილი იყო დასავლეთშიც.

34 - მწვალებლობების წინააღმდეგ, I, 13.

35 - პიუსი - რომის ეპისკოპოსი (142-157 წწ.).

36 - მარკოზი - ალექსანდრიის ეპისკოპოსი (143-153 წწ.).

37 - კელადიონი - ალექსანდრიის ეპისკოპოსი (154-167 წწ.).

38 - ანიკეტი - რომის ეპისკოპოსი (157-168 წწ.).

39 - ელევთერი - რომის ეპისკოპოსი (177-190 წწ.). მისი წინამორბედი იყო სოტერი (168-176 წწ.), ეპისკოპოს ანიკეტის შემცვლელი.

40 - იუსტინე ფილოსოფოსი. აპოლოგია I, 1, 1. ევსების მიერ დამოწმებულ ტექსტსა და იუსტინეს საწყის ტექსტს შორის არსებობს განსხვავება. საწყის ტექსტში სიტყვა "ფილოსოფოსი" ლუციუსის სახელთან შეთანხმებაში დგას მიცემით ბრუნვაში და მიეკუთვნება თავად ლუციუსს, მაშინ როცა ევსებისთან ეს სიტყვა დგას მოთხრობით ბრუნვაში და მიეკუთვნება კეისარს, ლუციუსის მამას. ამ განსხვავებას, რომელიც ახსნილია შემთხვევითი შეცდომით, შესაძლოა უფრო სერიოზული განმარტება მიეცეს. იმპერატორ ანტონიუსის გარდა, აპოლოგიას ორი ადრესატი ჰყავს, ანტონიუსის ორი შვილობილი - მარკუს ავრელიუსი და ლუციუს ვერუსი. მარკუს ავრელიუსი, მომავალი რომის იმპერატორი (161-180 წწ.), იწოდებოდა "ვერისიმუსად", რაც ნიშნავს "სამართლიანს". ეს მეტსახელი შეარქვა მას ადრიანემ, ხოლო ადრიანეს გარდაცვალების შემდეგ, როდესაც "ვერისიმუსმა" უკვე მიიღო მარკუს ავრელიუსის სახელი, მან არ დაივიწყა თავისი მეტსახელი და თავისი მმართველობის დროს იგი ამოტვიფრა მონეტებზე. ლუციუს ვერუსი იყო მარკუს ავრელიუსის თანამმართველი (169 წლამდე).

თუ წოდება "ფილოსოფოსი" მარკუს ავრელიუსისადმი სრულიად გამართლებული იყო, რამდენადაც იგი ჭაბუკობიდან განსწავლული იყო ფილოსოფიურ მეცნიერებებში, ლუციუს ვერუსისადმი კი ეს წოდება შესაძლოა მხოლოდ თავაზიანი მიმართვა ყოფილიყო. მაგრამ ევსებისთვის უკვე ცნობილი იყო, რომ ლუციუს ვერუსი, რომელიც გამოირჩეოდა თავაშვებულობითა და ფილოსოფიისადმი ნაკლები ინტერესით, ვერავითარ შემთხვევაში ვერ შეძლებდა დაემსახურებინა სიბრძნისმოყვარის (ფილოსოფოსის) წოდება. სიტყვის დაბოლოების შეცვლით ევსებიმ "ფილოსოფოსის" წოდება მიაკუთვნა არა ლუციუსს, არამედ მის მამას ლუციუს ვერუსს, იმპერატორ ადრიანეს უახლოეს მეგობარს, ხელოვნების, ლიტერატურისა და ფილოსოფიის დამფასებელს. იმპერატორი ადრიანე იმდენად დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა ელიას ვერუსთან მეგობრობას, რომ უბოძა მას კეისრის ტიტული და თავის მემკვიდრედ დანიშნა. მაგრამ ელიას ვერუსი ადრიანეზე უწინ გარდაიცვალა. ელიას ვერუსის ვაჟი, ლუციუსი, იშვილა ადრიანეს მემკვიდრემ - ანტონიუსმა.

41 - ასიის საბჭო იყო იმპერატორის ერთ-ერთი პროვინციული საბჭო. სხვა საქმეებთან ერთად იგი პასუხისმგებელი იყო პროვინციის რელიგიურ ცხოვრებაზე. თავდაპირველად ასიის საბჭო მდებარეობდა ქალაქ რომისა და იმპერატორის ტაძარში პერგამონში; მოგვიანებით იგი იკრიბებოდა სხვადასხვა ცენტრებში, ეფესოში, სარდისში, სმირნაში, ლაოდიკიაში, ფილადელფიაში და კიზიკუსში.

42 - აპოლოგია, I, 70. ამ ეპისტოლეს აქვეყნებენ ჩვეულებრივ იუსტინეს აპოლოგიის ტექსტის შემდეგ. მეცნიერთა უმეტესობა მოცემულ ტექსტს ნაყალბევად მიიჩნევს. აღნიშნული თარიღი არის ქ. შ.‑დან 7 მარტსა და 9 დეკემბერს შორის. ეს რესკრიპტი ჩვეულებრივ საეჭვოდ მიიჩნევა, მაგრამ ჰარნაკმა სცადა იგი აეხსნა როოგრც ნამდვილი დოკუმენტი ქრისტიანული ინტერპოლაციებით. იგი ნაპოვნია პარიზის კოდექსში 450 იუსტინეს "აპოლოგიის" შემდეგ, და აქ მიეკუთვნება ანტონინუს პიუსს, როდესაც იყო ტრიბუნი ოცდაოთხგზის, ე. ი. 160 წლის 10 დეკემბერსა და 161 წლის 7 მარტს შორის.

43 - წმ. მელიტონი (გარდ. დაახ. 117 წ.) - სარდეს ეპისკოპოსი. ევსების მიერ დამოწმებული ნაწყვეტების გარდა ცნობილია წმინდანის კიდევ ორი ნაშრომი. 940 წ. ახლადაღმოჩენილ IV ს‑ის ბერძნულ კოდექსში გამოვლენილ იქნა წმ. მელიტონის „ქრისტეს ვნებათა შესახებ“ ქადაგების თითქმის სრული ტექსტი, 1972 წ. კი თბილისის ბიბლიოთეკაში ნაპოვნი იქნა ხელნაწერი, რომელიც შეიცავდა წმ. მელიტონის "უფლის სულის, სხეულისა და ვნებათა შესახებ" ქადაგების ქართულ ენაზე თარგმანს 12 სვეტად.

44 - ლუციუს ვერუსი - რომის იმპერატორი (161-169 წწ.).

45 - აღდგომის დღესასწაულის თარიღის განსაზღვრასთან დაკავშირებით რომისა და მცირე აზიის ეკლესიებს შორის შეუთანხმებლობა არსებობდა ჯერ კიდევ II ს‑ის დასაწყისში. წმ. პოლიკარპე სმირნელმა ეს საკითხი განიხილა რომის ეპისკოპოს ანიკეტთან რომში სტუმრობისას. მიუხედავად იმისა, რომ ამ საკითხზე შეთანხმება ვერ იქნა მიღწეული, ეკლესიებს შორის კავშირი არ დარღვეულა, წმ. პოლიკარპემ ევქარისტია აღასრულა რომში.

46 - მწვალებლობების წინააღმდეგ, III, 3, 4.

47 - მოწამე გერმანიკუსი - ერთ-ერთი თორმეტ ფილადელფიელ ქრისტიანთაგანი, რომლებიც სმირნაში მხეცებს მიუგდეს დასაგლეჯად.

48 - ირინარქი - ქალაქის პოლიციის უფროსი (ბერძ.).

49 - ასიარქი - რომის პროვინციის ასიის უმაღლესი ქურუმი (ბერძ.).

50 - წმ. მოწამენი პიონიუსი და ლინუსი, სმირნის პრესვიტერები, და მათთან ერთად სავინა და მაკეონია და მოწამე ასკლიპიადე, წმინდა მოწამე პიონიუსის ცხოვრების თანახმად ეწამენ ქ. სმირნაში იმპერატორ დეკიუსის (249-251 წწ.). დევნულების დროს. ისინი შეიპყრეს 23 თებერვალს, წმ. პოლიკარპე სმირნელის ხსენების დღეს, და მხოლოდ დიდი ხნის შემდეგ 11 მარტს ჯვარზე გააკრეს წმ. მოწამე პიონიუსი და დაწვეს.

51 - ხსენება მოწამეთა კარპა, პაპილა, აგაფოდორა და აგაფონიკისა, რომლებიც ეწამნენ 251 წ. პერგამოსში, აღინიშნება 13 ოქტომბერს.

52 - კრისკენტი - ფილოსოფოს-ცინიკოსი. გადმოცემით, სწორედ მან გასცა საწამებლად წმ. იუსტინე ფილოსოფოსი. ეს გადმოცემა ემყარება თვით იუსტინეს ცნობას საკუთარი წინათგრძნობის შესახებ (აპოლოგია II, 3.), ასევე ტატიანეს მოწმობას კრისკენტის ხრიკების შესახებ.

53 - იუსტინე ფილოსოფოსი. აპოლოგია, II, 3.

54 - ტატიანე. სიტყვა ელინთა წინააღმდეგ, 18.

55 - იქვე, 19.

56 - იუსტინე ფილოსოფოსი. აპოლოგია, II, 2.

57 - იუსტინე ფილოსოფოსი. დიალოგი ტრიფონ იუდეველთან, 108.

58 - იქვე, 72‑74.

59 - მწვალებლობების წინააღმდეგ, IV, 6, 2.

60 - იქვე, V, 26, 2.

61 - აგრიპინე - ალექსანდრიის ეპისკოპოსი (167-179 წწ.).

62 - ჰერონის, კორნელიუსისა და ეროსის შესახებ იხ. შენიშვ. 90. წ. 3. თეოფილე - ანტიოქიის ეპისკოპოსი (169-179 წწ.).

63 - ჰეგეზიპეს შესახებ იხ. შენიშვ. 43, წ. 2.

დიონისე კორინთელის შესახებ იხ.: შენიშვ. 51, წ. 2.

წმ. ირინეოს ლიონელის შესახებ იხ.: შენიშვ. 28. წ. 2.

წმ. მელიტონის, სარდეს ეპისკოპოსის შესახებ, იხ.: შენიშვ. 43. წ. 4.

აპოლინარიუს კლავდიუსი - ფრიგიის ჰიეროპოლის ეპისკოპოსი, ეპისკოპოსების პაპიუსისა და ავერკის მემკვიდრე, აპოლოგეტი. განსაკუთრებით სახელი გაითქვა იმპერატორ მარკუს ავრელიუსის (161-180 წწ.) მართველობის დროს. შემორჩენილია მისი რამდენიმე ნაშრომის სახელწოდება: "აპოლოგია", "ხუთი წიგნი წარმართთა წინააღმდეგ", "ჭეშმარიტების შესახებ". აპოლოგიით მან მიმართა იმპერატორს. ჩვენამდე მოაღწია მხოლოდ მისი ნაშრომის "აღდგომის შესახებ" ფრაგმენტებმა. პინიტუსის, მუსანიუსის და ფილიპეს შესახებ თავად ევსები გვამცნობს ქვემოთ: პინიტუსი - კნოსის ეპოკოპოსი, დიონისე კორინთელის ეპისტოლის ადრესატი (IV, 23, 7). მუსანიუსი - ენკრატიტების ერესის წინააღმდეგ სიტყვის ავტორი (IV, 28). ფილიპე - გორტინიის ეპისკოპოსი, დიონისე კორინთელის ეპისტოლის ადრესატი (IV, 23, 5).

64 - ფებუთისი - მის შესახებ ცნობები არ მოიპოვება. სვიმონი - იგულისხმება სვიმონ მოგვი (იხ.: მის შესახებ შენიშვ. 3, წ. 2). სვიმონიანელები - მისი მიმდევარი.

კლეობიოსი - კლეობიელთა სექტის მამამთავარი, რომელიც სამარიტელთა სექტის განშტოებას წარმოადგენდა. კლეობიოსისა და მისი მოძღვრების შესახებ სარწმუნო ცნოები არ მოიპოვება.

დოსითეოსი - ერესიარქი. დოსითეოსის შესახებ ცნობები ძალიან მწირი და წინააღმდეგობრივია. ერთი წყაროს მიხედვით, იგი იყო სვიმონ მოგვის მასწავლებელი, მეორეს მიხედვით - მასთან ერთად იყო იოანე ნათლისმცემლის მოწაფე, მესამეს მიხედვით - იცოცხლა 100 წელზე მეტ ხანს მოციქულთა ეპოქამდე.

გორთეოსი - გორთეელთა სექტის მამამთავარი, ამ სექტის შესახებ მოწმობს ასევე ეპიფანე კვიპრელი.

მასბოთეველები - რელიგიური სექტა, სამარიტელთა სექტის სახესხვაობა. სამარიაში სექტანტებმა საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით მიიღეს სახელწოდება.

65 - ესეველები - იესო ქრისტეს დროინდელი იუდეველთა სექტა. უკიდურესად კარჩაკეტილი ესეველთა თემი ითვლიდა დაახ. 4000 ადამიანს. ცხოვრობდნენ პალესტინაში. მათ შესახებ დაწერა იოსებ ფლავიუსმა (იხ.: იუდეველთა სიძველენი, XVIII, 9).

გალილეველები - რელიგიური სექტა, შესაძლოა, წარმოადგენდა ფარისეველთა სექტის განშტოებას. წარმოიშვა მეფისნაცვალ სირიუს კვირინუსის პირველი მმართველობის პერიოდში. სექტის სათავეში იდგნენ სადუკ ფარისეველი და იუდა გალილეველი (იხ.: იუდეველთა სიძველენი, XVIII, 1, 1). მათი მოძღვრების შესახებ ცნობები არ შემორჩენილა.

ჰემერობაპტისტები - რელიგიური სექტა, რომელმაც სახელწოდება მიიღო ჩვეულებისგან, რომლებიც გამუდმებით განიბანებოდნენ წყლით. ეპიფანე კვიპრელი მათ აახლოებს ფარისეველებთან. სხვა მოსაზრებით, მათ აერთიანებენ ესეველებთან.

სამარიტელები (სამარიელი) - ეთნიკური ერთობა, რელიგიური სექტა. გადასახლებული ასირიელების შთამომავლები, რომლებიც ისრაიტელებს შეერივნენ. მიიღეს რა იუდაიზმი, სამარიელებმა მასში შეიტანეს ცვლილებები: მხოლოდ მოსეს ხუთწიგნეული მიიღეს, ხოლო იუდეველთა ყველა სხვა წმინდა წიგნები უარყვეს. აღმერთებდნენ მოსეს პიროვნებას და მომავალი მესია წარმოდ-გენილი ჰქონდათ როგორც "მეორე მოსე". ისინი უარყოფდნენ მიცვალებულთა აღდგომას, სულის იმქვეყნად ცხოვრებას. იუდაიზმი სამარიტელებთან მჭიდროდ იყო დაკავშირებული წარმართობასთან: სამარიტელთა მთავარი ტაძარიც დაკავშირებული იყო ყოვლისმპყრობელი - ზევსის თაყვანისცემასთან. სამარიტელთა შორის იყვნენ მოგვები და გრძნეულები. ძველი ავტორების აზრით, ბევრი ქრისტიანული ერესი წარმოიშვა სამარიტელებისგან.

სადუკეველები - რელიგიურ-პოლიტიკური მიმდინარეობა იუდაიზმში, წარმოიშვა დაახ. 150 წ. ქ. შ.‑მდე. სადუკეველები სარგებლობდნენ დიდი პოლიტიკური გავლენით და ბერძენთა მბრძანებლობის წლებში ხელში აიღეს სასულიერო და საერო ძალაუფლება. სადუკეველებისათვის დამახასიათებელი იყო ელინოფილობა კულტურაში და კოსმოპოლიტიზმი პოლიტიკაში. ასრულებდნენ მხოლოდ დაწერილ რჯულს, ანუ მოსეს რჯულს. უარყოფდნენ იმქვეყნიურ ცხოვრებას, მართალთა და ცოდვილთა განკითხვას. ისინი იყვნენ ფარისევლების ოპონენტები და პოლიტიკური მოწინააღმდეგეები.

ფარისეველები - რელიგიური მიმდინარეობა იუდაიზმში, რომელიც წარმოიშვა ქ. შ.‑მდე II ს‑ში, იუდეველთა მონობიდან განთავისუფლების შემდეგ. ფარისევლები გამოირჩეოდნენ კანონების ზედმიწევნით შესრულებით, ამას თან ურთავდნენ, გარდა დაწერილი რჯულისა, მწიგნობრებისა და რაბინების განმარტებებს რჯულზე (დაუწერელ რჯულს). დაუწერელ კანონს, რომელიც უპირატესობას ანიჭებს შინაგან წესს, მათთვის ესოდენ დიდი ძალა ჰქონდა, რომ მისი ცვლილება შეჰქონდათ თვით მოსეს კანონში. თავიანთი პოლიტიკური ორიენტაციით წარმოადგენდნენ ნაციონალურ პარტიას, რომელსაც მნიშვნელოვანი გავლენა ჰქონდა საზოგადოებრივ ცხოვრებაზე.

66 - "სირიული სახარების" შესახებ ცნობა არ მოიპოვება. აპოკრიფების შესახებ იხ.: შენიშვ. 46. წ. 3.

67 - თეოფილე - ანტიოქიის ეპისკოპოსი, 169 წ. დაწერა პოლემიკური თხზულება "ავტოლიკესადმი“ (3 წიგნად). ევსების მიერ მოხსენიებული მეორე თხზულება არ შერმორჩენილა.

68 - მასქიმიანე - ანტიოქიის ეპისკოპოსი (178-192 წწ.).

69 - მოდესტოსი (III წ.) - საეკლესიო მწერალი. მარკიონის წინააღმდეგ დაწერილი მისი თხზულება არ მოგვეპოვება.

70 - სერვილიუს პავლე - მისი ვინაობა უცნობია, მაგრამ რუფინუსი მას ანაცვლებს სერგიუს პაულუსის სახელით, რომელიც იყო ორგზის კონსული 168 წელს, და შესაძლოა, 164-166 წწ.‑ებში ყოფილიყო ასიის პროკონსული.

71 - საგარისი - ლაოდიკიის ეპისკოპოსი. მოწამეობრივად აღესრულა ფრიგიის ლაოდიკაში დაახ. 166 წ.

72 - აღდგომის შესახებ დავა წარმოიშვა 167 წ. ლაოდიკიაში.

73 - მონტანი - რელიგიურ-მისტიკური მიმდინარეობის მეთაური. ეს მიმდინარეობა აღმოცენდა II ს‑ის 50 წლებში მცირე აზიის ოლქ მიზიაში, რომელიც ესაზღვრებოდა ფრიგიას და ამიტომ ზოგჯერ იგი იწოდება კატაფრიგიად. მონტანი მონათვლამდე იყო კიბელის - „ღმერთის დედის" ქურუმი. იგი დასაჭურისებულ იქნა. ორ მოწაფესთან, პრისკილასა და მაქსიმილესთან ერთად, წინასწარმეტყველებდა რელიგიური ექსტაზის დროს. მონტანიზმი სწრაფად გავრცელდა. მეორე მონტანისტმა წინასწარმეტყველმა, თემისონმა, დაწერა რიგი ეპისტოლეებისა, რომელთაგან ერთ-ერთს, რომელიც მცირე აზიის ეკლესიებს მიემართება, ნიმუშად ჰქონდა იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადება. მონტანის ერესსა და კათოლიკე ეკლესიას შორის დაპირისპირება წარმოიშვა არა იმდენად დოგმატურ (მონტანისტები იზიარებდნენ მართლმადიდებლურ დოგმატურ შეხედულებებს) ან ეთიკურ სფეროებში (ერეტიკოსებისთვის დამახასიათებელი იყო მკაცრი ასკეტიზმი), რამდენადაც საეკლესიო დისციპლინის სფეროში. "ახალი წინასწარმეტყველება", რომელსაც ქადაგებდნენ მონტანი და მისი მიმდევრები, უარყოფდა ეპისკოპოსთა საეკლესიო ავტორიტეტსა და ძალაუფლებას. მონტანისტებზე გამარჯვება ნიშნავდა საეკლესიო დისციპლინის გამარჯვებას. მონტანისტები, რომლებიც განხეთქილებაში წავიდნენ და თავისი ეკლესია და იერარქია ჩამოაყალიბეს, არსებობდნენ VIII ს‑მდე. მათ შორის იყო ბევრი მოწამე და აღმსარებელი, განსაკუთრებით იმპერატორ დეკიუსის დევნლების დროს. მონტანისტების მხარეზე გადავიდა ტერტულიანე, რომელმაც მიიმხრო ჩრდ. აფრიკის მრევლის უმრავლესობა, - ისინი კათოლიკე ეკლესიის წიაღში დაბრუნდნენ მხოლო ნეტ. ავგუსტიანეს დროს.

74 - ენკრატიტები, როგორც ჩანს, არ შეადგენდნენ ცალკე სექტას, მაგრამ სხვა ქრისტიანებისაგან განსხვავდებოდნენ განსაკუთრებული ასკეტიზმით, რომელიც მიდიოდა ერეტიკულ უკიდურესობამდე. უარს ამბობდნენ ღვინის მიღებაზე, ენკრატიტები თვით ევქარისტიასაც წყლით აღასრულებდნენ. გადმოცემით, თავდაპირველად ენკრატიტების წინამძღოლი იყო ტატიანე.

75 - ტატიანე (გარდ. დაახ. 175 წ.) - წმ. იუსტინეს მოწაფე, ავტორი თხზულებისა "სიტყვა ელინთა წინააღმდეგ", რომელიც დაწერილია დაახ. 170 წ. გნოსტიკური ერესისკენ გადაიხარა.

76 - მწვალებლობების წინააღმდეგ, I, 28, 1.

77 - სევეროსი - ერთ-ერთი გადმოცემით, ტატიანეს მოწაფე, რომელიც მის შემდეგ გახდა ენკრატიტების წინამძღოლი, ამიტომ მათ ეწოდათ სევერიანელები. მაგრამ ეპიფანე კვიპრელი მას მარკიონის მოწაფეს უწოდებს.

78 - ბარდესანი (154-223 წწ.) - სირიელი სწავლული, ასტრონომი, მათემატიკოსი და პოეტი. ეკუთვნოდა უმაღლეს არისტოკრატიას, იყო ედესის მეფის, ავგაროზ IX‑ის პირადი მეგობარი. ავტორი 150 ფსალმუნისა, რომლებიც გამოიყენებოდა ჯერ კიდევ ეფრემ ასურის დროს. ისტორიაში შევიდა როგორც ვალენტინეს გნოსტიკური ერესის მიმდევარი და მარკიონის ერესთან შეუპოვარი მებრძოლი.

წიგნი V

რომაელთა ეპისკოპოსი სოტერი აღესრულა მისი წინამძღვრობის მერვე წელს. იგი მოციქულთაგან რიგით მეთორმეტემ, ელევთერმა შეცვალა. იმპერატორ ანტონინუს ვერუსის ზეობის მეთხუთმეტე წელი იყო, როდესაც მსოფლიოს ზოგიერთ მხარეში ქალაქებში ხალხის თავდასხმებით კვლავ უფრო ძლიერ აღეგზნო ჩვენს წინააღმდეგ დევნულება1. თუ ვიმსჯელებთ ერთ ერში მომხდარი მოვლენებით, ათასობით ადამიანმა მოწამეობით გამოიჩინა თავი, რაც დაუვიწყარი ხსოვნის ღირსი მოგვიანებით შესაძლებელი გახდა, წერილობით გადმოცემულიყო. ამ მოწამეთა შესახებ სრული თხრობის ყველა ჩანაწერი მე განვაწესე "მოწამეთა კრებულში", და ეს თხრობა არა მხოლოდ ისტორიას, არამედ მოძღვრებასაც შეიცავს; რაც წამოჭრილ საკითხებთან იქნება დაკავშირებული, მხოლოდ მას გადმოვცემ. სხვები, ისტორიული თხრობის შემდგენები, წერილობით სულ გადმოსცემენ ომებში გამარჯვებებსა და მტრებზე მოწყობილ ტრიუმფებს, მხედართმთავრების საგმირო საქმეებსა და ჯარისკაცთა სიმამაცეს, შვილებისა და სამშობლოს, და სხვა საკუთრების გულისთვის სისხლითა და ათასობით მკვლელობებით გასვრილთა; საღვთო მოქალაქეობის შესახებ თხრობის ჩვენეული სიტყვა კი თვით სულიერი სიმშვიდის გამო ყველაზე მშიდობიან ომებსა და მათში უფრო ჭეშმარიტების გამო, ვიდრე სამშობლოს გამო და უფრო ღვთისმოსაობის გამო, ვიდრე მოყვასთა გამო მებრძოლებს საუკუნო სვეტებზე აღბეჭდავს; ღვთისმოსაობის მებრძოლთა წინააღდგომასა და მრავლის დამთმენ ახოვანებას, დემონების წინააღმდეგ ბრძოლის ნადავლს, უხილავ მოწინააღმდეგეებზე გამარჯვებას და ყოველივე ამისთვის [მოპოვებულ] გვირგვინებს საუკუნო ხსენებისათვის იქადაგებს.

I

გალია იყო ქვეყანა, სადაც მომზადდა ზემოხსენებული მოვლენების ასპარეზი. მის მთავარ ქალაქებს, იქ სახელგანთქმულებსა და ყველასაგან გამორჩეულებს, ეწოდებოდა ლუგდუნი* და ვიენა; ორივე მათგანის გასწრივ მთელ მხარეს უხვად რწყავდა მდინარე როდანი2. მოწამეთა შესახებ ჩანაწერები ამ ქვეყნის გამორჩეულმა ეკლესიებმა ასიისა და ფრიგიის ეკლესიებს გაუგზავნეს, და მათთან მომხდარი ამბების თხრობას გადმოგცემთ მათივე სიტყვებით: "ვიენასა და ლუგდუნაში გალიის მკვიდრი ქრისტეს მონები ასიასა და ფრიგიაში ჩვენი გამოსყიდვის რწმენისა და სასოების მქონე ძმებს, მშვიდობა, მადლი და დიდება მამა ღმერთისა და ჩვენი უფლის იესო ქრისტესგან".

სხვა შესავალი სიტყვების შემდეგ, იწყებენ თხრობას ამ სიტყვებით: "ამრიგად, ზედმიწევნით არც თქმა ძალგვიძს, არც წერილობით გადმოცემაა შესაძლებელი იქ მომხდარი შევიწროების სიდიდის, წარმართებისაგან წმინდანებზე მოწევნილ ესოდენ დიდი რისხვისა და იმისაც, თუ რამდენი რამ დაითმინეს ნეტარმა მოწამეებმა. რადგან მთელი ძალით დაგვატყდა თავს მოწინააღმდეგე თავისი გარდაუვალი მოსვლის წინამომასწავებელი და ყველაფერი გამოსცადა ჩვენზე. თავისიანები დააჩვია და გაწვრთნა ღვთის მონათა წინააღმდეგ, ისე რომ, არა მხოლოდ სახლებიდან, აბანოებიდან და ბაზრებიდან გვდევნიდა, არამედ საერთოდ აკრძალული იყო ჩვენი ხილვა რომელიმე ადგილას. მის წინააღმდეგ მხედართმთავარი იყო ღვთის მადლი და უძლურებს აძლიერებდა, მის წინააღმდეგ განაწყობდა მტკიცე საყრდენებს**, რომლებსაც შეეძლოთ მოთმინებით უკეთურის ყველა სახის გამოვლინების თავის თავზე აღება. ისინი ერთად იკრიბებოდნენ, და გაკიცხვისა და სასჯელის ყველა სახეობას დაითმედნენ. ქრისტესთვის მოშურნენი მრავალს მცირედ მიიჩნევდნენ, ნამდვილად აჩვენებდნენ, რომ ამჟამინდელი ვნებები არ არის ღირსი შევადაროთ მომავალში ჩვენთვის გაცხადებულ დიდებას (შდრ. რომ. 8, 18).

"პირველად ვაჟკაცურად იტანდნენ ყველაფერს, რაც კი ბრბოსაგან თავს ატყდებოდათ; ყვირილს, ცემას, კვეთებას, ძარცვას, ქვების სროლას, საპყრობილეში ჩამწყვდევასა და ყველაფერს, რისი გაკეთებაც უყვარს გამხეცებულ ბრბოს მტრებისა და მეომრების წინააღმდეგ. ათასისთავს და ქალაქის თავკაცებს ისინი გამოჰყავდათ ბაზარში მთელი ბრბოს წინაშე, დაკითხავდნენ, ღებულობდნენ აღიარებას და ამწყვდევდნენ საპყრობილეში, ვიდრე არ მოვიდოდა ლეგატი3. შემდეგ კი, როდესაც მმართველთან მიიყვანეს ისინი და მან ჩვენს მიმართ მთელი თავისი სისატიკე გამოიყენა, [შემოიყვანეს] ვეტიუს ეპაგათოსი, ერთ-ერთი ძმათაგანი, ღვთისა და მოყვასისადმი სიყვარულით აღსავსე, რომლის მოქალაქობა იმდენად უმწიკვლო იყო, რომ მიუხედავად ახალგაზრდა ასაკისა, ზაქარია ხუცესის მოწამეობას გაუთანაბრდა. მან უზადოდ განვლო უფლის ყველა მცნებისა და მითითების გზა და მოყვასის მიმართ ყველა მსახურება დაუღალავად აღასრულა, ღვთის მიმართ დიდი მოშურნეობა ჰქონდა და სულით მდუღარე იყო. და ასეთმა პიროვნებამ ვერ აიტანა ჩვენს წინააღმდეგ ასე უგუნურად წარმოებული სასამართლო, ძალიან შეწუხდა და მოითხოვა მისიც მოესმინათ. როდესაც სიტყვას უგებდა ძმების გამო, რომ ჩვენში არაფერი იყო უღმერთო, არც უზნეო, მსაჯულის სავარძლის გვერდით მდგომები უყვიროდნენ მას, რადგან იგი გამოჩენილი პიროვნება იყო, ხოლო მმართველმა ვერ აიტანა მის მიერ ასეთი სამართლიანი მოთხოვნის წაყენება და მხოლოდ ეს ჰკითხა, იყო თუ არა ისიც ქრისტიანი, მან კი, როდესაც ბრწყინვალე ხმით აღიარა, თვითონაც გაიზიარა მოწამეთა ხვედრი. ქრისტიანთაგან "ნუგეშისმცემლად" წოდებული თავის თავში ატარებდა ნუგეშისმცემელს, ზაქარიას სულს, რაც სიყვარულის სისავსის გზით მიიღო, როდესაც სათნო იჩინა ძმების დასაცავად საკუთარი სულის დადება (შდრ. 1 თეს. 2,8). რადგან იყო და არის უფლის ჭეშმარიტი მოწაფე, მიმდევარი კრავისა, სადაც კი ის წავიდოდა (შდრ. გამოცხ. 14,4).

"აქ დანარჩენები გაიყვნენ. აშკარად მზად აღმოჩნდნენ პირველმოწამენი, რომლებიც მთელი სულით აღასრულებდნენ მოწამეობის აღსარებას, გამოჩნდნენ ასევე მოუმზადებლები, გაუწვრთნელები და ჯერ ისევ უძლურები, რომლებსაც არ შეეძლოთ დიდი ბრძოლის წნეხის გაძლება, მათგან დაახლოებით ათი კაცი დაეცა. მათ გამო გვქონდა დიდი მწუხარება და უზომო გლოვა, და სხვების სული გატეხეს, რომლებიც არ იყვნენ შეპყრობილი და რომლებიც მიუხედავად იმისა, რომ ყველა საშინელი განსაცდელი ჰქონდათ გადატანილი, მაინც რჩებოდნენ მოწამეებთან და არ ტოვებდნენ მათ. მაშინ კი ყველა ძალიან შევშინდით აღსარების ბუნდოვანების გამო, არა თუ მოწევნული სასჯელის გვეშინოდა, არამედ [მოვლენების] დასასრულისაკენ ვიმზირებოდით და გვეშინოდა ზოგიერთების დაცემის. ყოველდღე იჭერდნენ ღირსეულებს და მათ რიცხვს ისე ავსებდნენ, რომ ორი ეკლესიიდან თავს უყრიდნენ ყველა მოშურნეს და მათ, რომელთა მეშვეობით ერთად იკრიბებოდნენ იქ მყოფნი. მას შემდეგ, რაც მმართველმა ბრძანა სახალხოდ ყველა ჩვენგანის მოძებნა, ზოგიერთი წარმართი იჭერდა ჩვენიანების მონებს. ისინი სატანის მზაკვრობით, იმ სატანჯველებისაგან იყვნენ დაშინებული, რასაც ხედავდნენ წმინდანების ვნებისას და, როდესაც ჯარისკაცები შეაგონებდნენ, ჩვენზე ცილს სწამებდნენ - თიესტეს ნადიმს, ოიდიპოსის აღრევას4 და იმას, რისი თქმის, ან გაფიქრების უფლებაც არა გვაქვს, არამედ არც იმის დაჯერების, თუ რაიმე მსგავსი მომხდარა ადამიანებთან. როდესაც ამას ამბობდნენ, ყველა მხეცდებოდა ჩვენზე, ისე რომ, თუ აქამდე ზოგიერთი მეგობრობის გამო თავს იკავებდა, მაშინ ძალიან სასტიკი ხდებოდა და კბილებს აღრჭენდა ჩვენზე. სრულდებოდა ჩვენი უფლის მიერ ნათქვამი, რომ "მოვა ჟამი, როდესაც ყველა თქვენს მკვლელს ეგონება, რომ ღმერთს ემსახურება" (იოან. 16,2). დასასრულ, წმინდა მოწამეებმა ენითაუწერელი მოთმინებით აიტანეს სასჯელები, როდესაც სატანა ცდილობდა მათი მეშვეობითაც წარმოთქმულიყო რაიმე გმობა. ბრბოს, მმართველისა და ჯარისკაცების მთელი რისხვა ზეაღმატებული სიძლიერით თავს დაატყდათ სანკტუსს, დიაკონს ვიენიდან და მატურუსს, ახლად მონათლულს, მაგრამ ნამდვილ მებრძოლს, და ატალუსს, წარმოშობით პერგამონელს, ყოველთვის სვეტსა და სიმტკიცეს იქ მყოფთათვის, და ბლანდინას, ვის მეშვეობითაც ქრისტემ აჩვენა, რომ, რაც ადამიანებთან უმნიშვნელო, უსახური და შესაზიზღი ჩანს, ღმერთთან დიდების ღირსი ხდება მის მიმართ ძალაში წარმოჩენილი და არა გარეგნობით მოქადული სიყვარულის გამო. როდესაც ჩვენ ყველას გვეშინოდა და ასევე მის ხორციელ ქალბატონსაც, რომელიც აგრეთვე იყო ერთ-ერთი მებრძოლი მოწამეთა შორის, რომ გამბედაობა არ ეყოფოდა აღსარების წარმოსათქმელად სხეულის უძლურების გამო; ბლანდინა აღივსო ისეთი ძალით, რომ მტარვალებმა, რომლებიც დილიდან საღამომდე მორიგეობით სხვადასხვა სახის სატანჯველებით აწამებდნენ, გაუშვეს და მიატოვეს, და მათ თვითონ აღიარეს, რომ დამარცხდნენ და მეტი აღარაფერი შეეძლოთ მისთვის გაეკეთებიათ. მათ უკვირდათ, რომ იგი ცოცხალი დარჩა, როდესაც მთელი სხეული შემუსვრილი და ღია ჰქონდა, და დაამოწმებდნენ, რომ წამების ერთი სახეობაც კი საკმარისი იყო მისთვის სულის ამოსახდელად, არა თუ ასეთი და ესოდენი ტანჯვა. მაგრამ ნეტარი, როგორც ნამდვილი მებრძოლი, აღსარების წარმოთქმისას გაახალგაზრდავდა და მოხდა მისი ამაღლება, განსვენება და იმ ტკივილების დაამება, რასაც მას აყენებდნენ, როდესაც წარმოთქვამდა: "ქრისტიანი ქალი ვარ და ჩვენთან არავითარი ბოროტება არ ხდება".

"სანკტუსმა კი თვითონ ადამიანთაგან ყველა სატანჯველი ახოვნად და ადამიანის ყველა შესაძლებლობაზე აღმატებულად ნამდვილად დაითმინა, და როდესაც ურჯულოებს იმედი ჰქონდათ, ტანჯვის ხანგრძლივობისა და სიმძლავრის გამო მისგან მოისმენდნენ რაიმე უკრძალველს, მათი მოლოდინის საწინააღმდეგოდ ისეთი სიმტკიცე გამოიჩინა, რომ არც საკუთარი სახელი თქვა, არც ეროვნება, არც ქალაქი, საიდანაც იყო, არც ის, მონა იყო, თუ თავისუფალი; არამედ ყველა შეკითხვაზე პასუხობდა ლათინურ ენაზე: "ქრისტიანი ვარ"; ამას აღიარებდა სახელის, ქალაქის, გვარის და სხვა ყველაფრის ნაცვლად, ხოლო სხვა სიტყვას წარმართები მისგან ვერ ისმენდნენ. ამიტომ მმართველიცა და მტარვალებიც ძალიან ცდილობდნენ მის დამორჩილებას, ისე რომ მისთვის გასაკეთებელი მეტი აღარაფერი დარჩათ. ბოლოს გახურებული სპილენძის ფირფიტებს აწებებდნენ მისი სხეულის ყველაზე მგრძნობიარე ადგილებზე. ისინი იწვოდა, ხოლო თვითონ დაუწველი და დაუმორჩილებელი რჩებოდა, მტკიცედ იდგა აღსარებაში, ქრისტეს წიაღიდან გადმოსული სიცოცხლის წყლის ციური წყაროთი მორწყული და გაძლიერებული. სხეული მასზე შემთხვეულის მოწამე იყო, ერთიანად ჭრილობა და წყლული იყო, კანკალებდა და სახე ადამიანისას აღარ მიუგავდა, მასში ვნებული ქრისტე მეტად განდიდდა, გაანადგურა მოწინააღმდეგე და სხვებისათვის სანიმუშოდ აჩვენა, რომ არაფერია საშიში, სადაც არის მამის სიყვარული, არც ტკივილია, სადაც არის ქრისტეს დიდება. ურჯულონი რამდენიმე დღის შემდეგ კვლავ ტანჯავდნენ მოწამეს და ფიქრობდნენ, რომ როცა სხეული დასიებული და დაწყლულებული ჰქონდა, თუ იმავე სატანჯველებს გამოიყენებდნენ, დაამარცხებდნენ (რადგან ხელის შეხებასაც ვერ იტანდა), ანდა მტარვალთაგან მოკლული დანარჩენებს შიშს ჩაუნერგავდა. მაგრამ არათუ მსგავსი რამ არ მოხდა, არამედ ყოველგვარი ადამიანური მოლოდინის საპირისპიროდ ტანჯვის დროს ზე აწია თავი, წამოიმართა სხეულით და მიიღო პირვანდელი სახე და აღიდგინა [სხეულის] ასოების ქმედითობა ისე, რომ არათუ ევნო, არამედ ქრისტეს მადლით მეორე წამება მისთვის კურნება შეიქმნა.

"ბიბლისი კი, ერთი უარმყოფელთაგანი, ეშმაკმა წაიყვანა სატანჯველად (მას ეგონა, რომ უკვე შთანთქმული ყავდა და სურდა, რომ მკრეხელობის მეშვეობით განესაჯა), თითქოს უკვე გატეხილს და შეშინებულს აიძულებდა, რომ ეთქვა ჩვენს შესახებ უღმერთო სიტყვები. წამების დროს იგი გონს მოეგო და, როგორც იტყვიან, ღრმა ძილიდან გამოფხიზლდა, ჟამიერი სასჯელის მეშვეობით გაიხსენა გეენიის საუკუნო სატანჯველი, და აქეთ შეეპასუხა მგმობელებს: "ბავშვებს როგორ შეჭამენ ისეთები, რომლებსაც უგუნურ ცხოველთა სისხლის შეჭმაც კი აკრძალული აქვთ?" ამის შემდეგ აღიარა, რომ ქრისტიანი იყო და მოწამეთა დასს შეემატა.

"როდესაც ქრისტეს მიერ ნეტართა სიმტკიცის მეშვეობით ტირანთა სატანჯველები გაუქმდა, ეშმაკმა სხვა მზაკვრობა მოიფიქრა: საპყრობილეში წყვდიადსა და უმძიმეს ადგილას ჩამწყვდევა, ფიცარზე ფეხების გადაჭიმვა მეხუთე ნახვრეტამდე და სხვა ტანჯვა-წამებანი, რაც სჩვეოდათ განრისხებულ მსახურებს, და ამას ეშმაკისაგან აღვსებულნი პატიმრებზე ახორციელებდნენ. ასე იხუთებოდა საპყრობილეში მრავალი, რომელთა ამ სახით წაყვანა ენება უფალს და აჩვენებდა თავის დიდებას. მწარედ გვემულნი, როდესაც ჩანდა, ყველა საშუალებითაც რომ ემკურნალათ, მაინც ვერ გადარჩებოდნენ, საპყრობილეში აგრძელებდნენ ცხოვრებას. ადამიანთა მზრუნველობისაგან მიტოვებულნი, მაგრამ უფლისაგან სხეულითა და სულით განმტკიცებულნი და გაძლიერებულები, სხვებსაც ამხნევებდნენ და ნუგეშს სცემდნენ. უფრო ახალბედები კი ახლახან შეპყრობილნი, რომელთა სხეულებს ჯერ არ მოპყრობოდნენ მსგავსად, პატიმრობის სიმძიმეს ვერ უძლებდნენ, და შიგნით იღუპებოდნენ.

ნეტარ პოთინოსს ქალაქ ლუგდინაში ეპისკოპოსობის მსახურება მიანდეს, ოთხმოცდაათი წლის ასაკისას და სხეულით მთლიანად დაუძლურებულს. მას ძლივს ედგა სული სხეულის უძლურების გამო, მაგრამ მოშურნე სულის მიერ გაძლიერებული იყო მოწამეობის წადილით. იგი მსაჯულის სავარძელთან მიათრიეს, თუმცა სხეული მოხუცებულობისაგან და სნეულებისაგან დასუსტებული ჰქონდა, სული მასში მტკიცე იყო, რათა მისი მეშვეობით ქრისტეს შეესრულებია ტრიუმფალური სვლა. იგი ჯარისკაცებმა მიიყვანეს მსაჯულის სავარძელთან. მას თან ახლდნენ ძალაუფლების მქონე მოქალაქეები და მთელი ბრბო, რომელიც მთელი ხმით გაჰყვიროდა, რომ იგი იყო ქრისტე. და მან მისცა მშვენიერი მოწმობა. როდესაც მმართველმა ჰკითხა, თუ ვინ არის ქრისტიანთა ღმერთი, უპასუხა: "თუ ხარ ღირსი, გაიგებ". შემდეგ კი მას უმოწყალოდ დაათრევდნენ და მრავალგზისი დარტყმებით ტანჯავდნენ, მასთან ახლოს მყოფნი ხელებითა და ფეხებით მრავალგვარ შეურაცხყოფას აყენებდნენ, არც მის ასაკს სცემდნენ პატივს; ხოლო მოშორებით მდგომნი, რაც ხელში მოხვდებოდათ, მას ესროდნენ; ყველა თვლიდა, რომ დიდი ცთომილება და უზნეობა იქნებოდა, თუ ვინმეს გამორჩებოდა მისთვის შეურაცხყოფის მიყენება. რადგან ფიქრობდნენ, რომ ამგვარად შურს იძიებდნენ მათი ღმერთებისათვის. ძლივს ედგა პირში სული, როდესაც ჩააგდეს საპყრობილეში, და ორი დღის შემდეგ სული ამოხდა.

"შემდეგ იქმნა ღვთის დიდი განგებულება და გამოჩნდა იესოს უზომო წყალობა, რაც ძმებს შორის იშვიათად ხდებოდა, მაგრამ ქრისტეს ხელოვნებისაგან მიტოვებული არ ყოფილან. რადგან პირველი შეპყრობის დროს უარმყოფელებიც დაატუსაღეს და გაიზიარეს იქაური საშინელებები. იმ დროს უარყოფამ მათ ვერ უშველა: ვინც იყო აღმსარებელი, ჩამწყვდეულ იქნა როგორც ქრისტიანი, რომელსაც სხვა ვერანაირი ბრალი ვერ წაუყენეს, დანარჩენები კი როგორც კაცისმკვლელები და უწმინდურები შეეპყრათ, და სხვებზე ორმაგად ძლიერ სტანჯავდნენ. მათ (აღმსარებლებს - მთარგ.) ამხნევებდათ მოწამეობის სიხარული და აღთქმათა სასოება, ქრისტესადმი სიყვარული და მამისეული სული, ამათ (უარმყოფელებს - მთარგ.) კი სინდისი დიდად ტანჯავდათ, ისე რომ ყველა დანარჩენებთან გამოსვლისას სახეზე ემჩნეოდათ. რადგან ისინი მხიარული მიდიოდნენ წინ, მათი სახე მრავალი დიდებითა და მადლით იყო შეფერილი, ისე რომ ბორკილები ედოთ როგორც რამ მშვენიერი სამკაული, და როგორც სიზეს, მრავალსახოვანი ოქროს ფოჩებით შემკობილს, ქრისტეს კეთილსურნელება ასდიოდათ, ზოგი იმასაც ფიქრობდა, თითქოს მათ გამოყენებული ჰქონდათ ამქვეყნიური ნელსაცხებელი. ხოლო ესენი იყვნენ დამწუხრებული, დამდაბლებული, უსახური და ყველანაირი სირცხვილით აღსავსე, ამას გარდა წარმართებისგანაც გაკიცხული, როგორც უღირსი და მხდალი, კაცისმკვლელთა ბრალდების მქონე, რომლებმაც დაკარგეს ყოვლად საპატიო, დიდებული და ცხოველმყოფელი სახელი. როდესაც ამას სხვები ხედავდნენ, განმტკიცდებოდნენ და მათთან ერთად შეპყრობილები ეჭვის გარეშე აღიარებდნენ, და ეშმაკის მტკიცებულებებს არც კი უფიქრდებოდნენ".

შემდეგ ზოგი რამ დასძინეს და კვლავ განაგრძეს: "ამის შემდეგ მათი [ამქვეყნიდან] გასვლის მოწმობა ყველა სახით გამოვლინდებოდა. რადგან სხვადასხვა ფერის ყველანაირი ყვავილისაგან ერთი მოწნული გვირგვინი მიუძღვნეს მამას. კეთილშობილმა მებრძოლებმა დაითმინეს მრავალი სახის ბრძოლა, ძლიერ გაიმარჯვეს და მიიღეს უხრწნელების დიდი გვირგვინი. მატურუსი, სანქტუსი და ატალუსი მიიყვანეს სამხეცეში, წარმართების სახალხო და საზოგადო არაადამიანურ სანახაობაზე, როდესაც ჩვენიანების გამო გამართეს მხეცთა ბრძოლების სათანადო დღეები. მატურუსმა და სანქტუსმა კვლავ გაიარეს ამფითეატრში ყველა სატანჯველი, თითქოს აქამდე სრულიად არ ეტანჯათ, უფრო კი როგორც მოწინააღმდეგის უკვე მრავალი წილის გავლით მძლეველებმა და თვით მისი გვირგვინისათვის ბრძოლის გამმართველებმა კვლავ დაითმინეს იქ ჩვეული მათრახები, და მხეცებთან ძალის დატანებით მიგდება და ყველაფერი, რასაც გაშლეგებული ხალხი სხვადასხვა ადგილიდან გაჰყვიროდა და ბრძანებებს იძლეოდა. ყოველივეს დასასრულს კი - რკინის სკამი, რომელზეც დამდნარი სხეულის წვის კვამლმა შემოსა ისინი. მაგრამ არც ამან დააცხრო ისინი, არამედ უფრო და უფრო გაშლეგდნენ, სურდათ დაემარცხებიათ მათი გამძლეობა, და სანქტუსისგან სხვა არაფერი ესმოდათ გარდა იმისა, რისი თქმაც თავიდანვე ჩვეოდა, - აღსარების სიტყვა.

"როდესაც დიდი ბრძოლის გავლით მრავალი რამ დაითმინა მათმა სულმა, საბოლოოდ ისინი მსხვერპლად შეწირეს, იმ დღის განმავლობაში მთელი მრავალსახოვანი ბრძოლების ნაცვლად ისინი იქცნენ სანახაობად ქვეყნიერებისათვის; ბლანდინა კი ძელზე ჩამოკიდებული მასზე მისეული მხეცების საჭმელად იყო განკუთვნილი. იგი, ჩამოკიდებული, ჯვრის სახედ იხილვებოდა და ძლიერი ლოცვის მეშვეობით დიდად აგულიანებდა მებრძოლებს (ქრისტიანებს - მთარგ.), რომლებიც ბრძოლის დროს თავიანთი დის მეშვეობით გარეგანი თვალებითაც ხედავდნენ მათ გამო ჯვარცმულს, რათა დარწმუნებულიყვნენ მისი მორწმუნენი, რომ ყველას, ქრისტეს დიდების გამო ვნებულს მარადჟამს აქვს ზიარება ცოცხალ ღმერთთან. და როდესაც არცერთი მხეცი არ შეეხო მას, ძელიდან ახსნეს და კვლავ საპყრობილეში დააბრუნეს, სხვა ბრძოლისათვის შეინახეს, რათა მრავალი შერკინებების გავლით გამარჯვებულს დაგრეხილი გველის დასჯა შეუქცევადი გაეხადა და ძმები გაემხნევებია. პატარას, უძლურსა და უსახურს დიდი და უძლეველი მებრძოლი, ქრისტე ემოსა, მრავალ შეტაკებებში მოწინააღმდეგეზე გამარჯვებულმა ბრძოლის უხრწნელების გვირგვინი დაიდგა.

"ატალუსს კი, მასაც ძალიან ითხოვდა ბრბო, რადგან იყო სახელოვანი კაცი. იგი შევიდა მზადმყოფი მებრძოლი, რადგან სინდისი უმწიკვლო ჰქონდა და გაწვრთნილი იყო ქრისტიანულ წესებში, ყოველთვის იყო ჩვენთან ჭეშმარიტების მოწმე. იგი შემოატარეს ამფითეატრის წრეზე, მის წინ მიჰქონდათ დაფა, რომელზეც ეწერა ლათინურად: "ეს არის ატალუსი, ქრისტიანი"; როდესაც ხალხი ძლიერ გაღიზიანდა მასზე, მმართველმა გაიგო რა, რომ რომაელი იყო, ბრძანა დანარჩენებთან ერთად საპყრობილეში დაბრუნება, მის შესახებ მიწერა კეისარს და მისგან პასუხს ელოდებოდა.

"დროის ეს შუალედი არ ყოფილა მათთვის უქმი და უნაყოფო: მათი მოთმინების მეშვეობით წარმოჩნდა ქრისტეს უზომო წყალობა, რადგან ცოცხალთა მეშვეობით გააცოცხლა მიცვალებულები, მოწამეებმა მადლი გადასცეს მათ, რომლებმაც არ დაამოწმეს, და მრავალი სიხარული ჰქონდა ქალწულ დედას***, რომელმაც ისინი მკვდარი შვა და მათვე [ახლა] ცოცხალს ღებულობდა. რადგან მათი მეშვეობით მრავალი უარმყოფელი ხელახლა დაიბადა და კვლავ მიდგომილ იქნა და კვლავ აღეგზნო, და ისწავლა აღიარება. როდესაც დაატკბო ისინი ღმერთმა, რომელსაც არ სურს ცოდვილის სიკვდილი, სინანულისადმი კი გულკეთილია, ცოცხლები და გაძლიერებულები მიყვანილ იქნენ მსაჯულის სავარძელთან, რათა კვლავ დაეკითხა. კეისარმა პასუხად მიწერა, რომ ისინი ცემით უნდა მოეკლათ, მაგრამ თუ ვინმე უარყოფდა, უნდა გაეშვათ. ადგილობრივი დღესასწაულის (იგი არის ხალხმრავალი, რადგან ყველა ერიდან ამისთვის იკრიბებიან)5 დაწყებისას, მიგვარეს მსაჯულს, ნეტარნი ბრბოსთვის თეატრალურ სანახაობად აქციეს. ამიტომ კვლავ დაკითხეს და მათ, რომლებიც, ჩანდა, რომ ატარებდა რომის მოქალაქეობას, თავს კვეთდნენ, დანარჩენებს კი სამხეცეში აგზავნიდნენ. ძლიერ განდიდდა ქრისტე მათგან, რომლებმაც პირველად უარყვეს და ახლა წარმართების მოლოდინის საწინააღმდეგოდ აღიარებდნენ. რადგან იმ მოსაზრებით დაკითხავდნენ მათ, რომ გაეშვათ, და როდესაც აღიარებდნენ, მოწამეთა რიცხვს შეემატებოდნენ. გარეთ კი რჩებოდნენ ისინი, რომლებსაც არც რწმენის კვალი, არც საქორწინო სამოსელი, არც ღვთის შიშის გააზრება არ გააჩნდათ, არამედ მათი განდგომით გმობდნენ გზას, ისინი არიან დაღუპვის ძენი, ყველა დანარჩენი კი ეკლესიას შეეძინა. მათგან დაიკითხა ვინმე ალექსანდრე, წარმომავლობით ფრიგიელი, განათლებით მკურნალი. იგი მრავალი წლის განმალობაში ცხოვრობდა გალიაში და ყველასათვის ცნობილი იყო ღვთისადმი სიყვარულითა და სიტყვის კადნიერებით (რადგან სამოციქულო მადლთან იყო ნაზიარები). იგი იდგა მსაჯულთან და ნიშნებით ამხნევებდა მათ აღსარებისათვის, მსაჯულის გვერდით მდგომებს ეჩვენებოდათ, რომ იგი მშობიარობით იტანჯებოდა. უკმაყოფილო ბრბომ იმით, რომ ადრე უარმყოფელებმა ახლა კვლავ აღიარეს, დაუყვირა ალექსანდრეს, ამის გამკეთებელს. როდესაც მსაჯულმა მოუხმო მას და ჰკითხა, თუ ვინ იყო იგი, და მან უპასუხა - "ქრისტიანი", განრისხებულმა განაჩინა მისი მხეცებთან მიგდება. მეორე დღეს ამფითეატრში შევიდა ატალუსთან ერთად და მმართველმა ბრბოს საამებლად ატალუსი კვლავ მიუგდო მხეცებს. ამფითეატრში მათ გაიარეს საწამებლად გამოგონილი ყველა იარაღი და დაითმინეს დიდი ბრძოლა, ბოლოს, ისინიც შეწირეს მსხვერპლად. როდესაც ალექსანდრე არც მოთქვამდა, არც ხმას იღებდა საერთოდ, არამედ გულში ღმერთს ესაუბრებოდა, ატალუსი რკინის სკამზე იჯდა და იწვოდა, და როდესაც სხეულმა სუნი გაუშვა, ბრბოს მიმართა ლათინურად: "აჰა, ეს არის ადამიანის ჭამა, რასაც თქვენ იქმთ; ჩვენ კი არც ადამიანებს ვჭამთ, არც სხვა რამ უკეთურებას ჩავდივართ". როდესაც ჰკითხეს რა იყო ღვთის სახელი, უპასუხა: "ღმერთს სახელი არა აქვს, როგორც ადამიანს".

ყოველივე ამასთან ერთად ბრძოლების უკანასკნელ დღეს ბლანდინა კვლავ შეიყვანეს თხუთმეტი წლის ჭაბუკთან, პონტიკუსთან ერთად; ისინი ყოველდღე შეყავდათ დანარჩენებთან ერთად დასჯის საყურებლად. აიძულებდნენ დაეფიცათ მათი კერპები და რადგან ისინი მშვიდი რჩებოდნენ და არ უსმენდნენ მათ შეგონებებს, ბრბო გამძვინვარდა მათ მიმართ ისე, რომ არც ბიჭის ასაკი შეეცოდათ, არც ქალს სცეს პატივი, ყველა საშინელება დაატეხეს მათ თავზე და წრიულად ყველა სატანჯველი შემოატარეს; განუწყვეტლივ აიძულებდნენ დაეფიცათ, მაგრამ ვერ შეძლეს ამის გაკეთება. პონტიკუსმა დის მიერ გამხნევებულმა, რაც წარმართებმაც დაინახეს, რომ ის იყო მისი შემაგონებელი და განმამტკიცებელი, ყველა ტანჯვა დაითმინა კეთილშობილურად და სული განუტევა. ნეტარმა ბლანდინამ კი ყველაზე ბოლოს, როგორც შვილების გამამხნევებელმა კეთილშობილმა დედამ და გამარჯვებით მოსილთა მეფესთან წარმგზავნელმა, მანაც თავიდან გაიარა შვილების სატანჯველები და გაეშურა მათკენ, გარდაცვალების გამო გახარებული და მხიარული, როგორც საქორწინო ნადიმზე მიწვეული, არათუ მხეცებისადმი მიგდებული. მათრახების, მხეცებისა და ტაფის შემდეგ, ბოლოს, კალათით იქნა ჩაგდებული ხართან.

პირუტყვი საკმაოდ დიდხანს აგდებდა [რქებზე], მაგრამ მას არ გააჩნდა გრძნობა მასზე მოწევნული სასოების, მისგან ნარწმუნების პყრობისა და ქრისტესთან საუბრის გამო. იგიც მსხვერპლად შეწირეს, თვითონ წარმართებმაც აღიარეს, რომ მათთან ქალი არასოდეს ვნებულა ასე და ესოდენ ხანს.

"მაგრამ ამ სახითაც ვერ ყირჭდებოდა მათი სიშლეგე და წმინდანების მიმართ სისასტიკე. რადგან ველური მხეცის (ეშმაკის - მთარგ.) მიერ ველური და ბარბაროსული ტომები მუდამ აღგზნებულ მდგომარეობაში იმყოფებოდნენ, და მათი სითავხედე ახლა სხვაგვარად მიადგა სხეულებს; მათ, დამარცხებულებს**** არ რცხვენოდათ, რადგან არ გააჩნდათ ადამიანური აზროვნება, არამედ უფრო მეტად აღეგზნო მათი რისხვა მხეცის მსგავსად, და მმართველი და ხალხი ერთნაირ უსამართლობას იჩენდნენ ჩვენს მიმართ, რათა აღსრულდეს წერილი: "ურჯულო კვლავ ურჯულოებდეს, და მართალი კვლავ იყოს მართალი" (გამოცხ. 22, 11). რადგან საპყრობილეში გაგუდულები მიუგდეს ძაღლებს და მზრუნველად იცავდნენ ღამით და დღისით, რათა არ დაგვემარხა ვინმე. შემდეგ მხეცთაგან და ცეცხლიდან გამოიტანეს ნარჩენები, დაგლეჯილები და დანახშირებულები, და დანარჩენთა თავები ტანებთან ერთად, და ამდენ სხეულს მრავალი დღის განმავლობაში დაუმარხველს იცავდნენ ჯარისკაცების მზრუნველობით. საშინლად იყვნენ განრისხებული და კბილებს აღრჭიალებდნენ მათზე, ეძებდნენ მათზე უფრო მეტ შურისგებას, დასცინოდნენ და ამასხარავებდნენ, განადიდებდნენ თავიანთ კერპებსა და მათ მიაწერდნენ ქრისტიანების დასჯას, უფრო კეთილი ადამიანები კი, რომელთაც, ჩანდა, რომ მცირე თანალმობა ჰქონდათ ჩვენდამი, ძალიან გვკიცხავდნენ და ამბობდნენ: "სად არის მათი ღმერთი და რა სარგებელს აძლევს მათ ღვთისმსახურება, რაც მათ აირჩიეს მათი სიცოცხლის უწინარეს?" ასეთი ჭრელი აზრები ჰქონდათ მათ, ჩვენთან კი დიდი მწუხარება იყო, რადგან არ შეგვეძლო მათი სხეულების მიწაში დაფლვა. რადგან არც ღამე შეგვეწეოდა ჩვენ, არც ვერცხლი არწმუნებდა, არც მუდარა არცხვენდა, ყველანაირი გზით იცავდნენ, თითქოს დიდ რაიმე სარგებელს მიიღებდნენ, თუ არ დაუშვებდნენ მათ დამარხვას".

ამის შემდეგ ამბობენ: "ამრიგად, მოწამეთა სხეულები ერთ ადგილას საჩვენებლად და ღიად იდო ექვსი დღის განმავლობაში, შემდეგ დაწვეს და დაანაცრეს, და ურჯულოებმა იქვე მდინარე როდანში ჩახვეტეს, ისე რომ მათი ნეშტი მეტად აღარ ჩანდა მიწაზე. ეს გააკეთეს თითქოს ღვთის დამარცხება შეძლეს და მათ კვლავშობა (აღდგომა - მთარგ.) წაართვეს, რათა, როგორც ისინი ამბობდნენ, "აღარ ჰქონოდათ აღდგომის სასოება, რისი მორწმუნეებსაც უცხო და ახალი მსახურება შეჰმოქონდათ ჩვენთან და უგულებელყოფდნენ საშინელებებს, მზად იყვნენ სიხარულით წასულიყვნენ სიკვდილზე; ახლა ვნახავთ, თუ აღადგენს და თუ შეძლებს მათ შველას მათი ღმერთი და გამოიტაცებს ჩვენს ხელთაგან"6.

* ახლანდელი ლიონი - მთარგ.

** იგულისხმება ადამიანები - მთარგ.

*** ეკლესიას - მთარგ.

****იგულისხმება წარმართების ბრბო - მთარგ.

II

ეს შეემთხვა ქრისტეს ეკლესიებს ზემოხსენებული იმპერატორის დროს. აქედან გონივრული ანგარიშით შესაძლებელია დანარჩენ პროვინციებში ნამოქმედარზე დასკვნის გაკეთება. ღირსია, ნათქვამს იმავე წერილიდან სხვა სიტყვებიც დავურთოთ, რომელთა მეშვეობით ზემოხსენებული მოწამეების სიკეთე და კაცთმოყვარეობა ამ სიტყვებით აღიწერა: "ისინი, ესოდენ დიდი მოშურნეები და მიმბაძველები გახდნენ ქრისტესი, რომელმაც ღვთის ხატად მყოფმა მიტაცებად არ მიიჩნია ღვთის სწორად ყოფნა (შდრ. ფილ. 2,6), რომ, ასეთ დიდებაში მყოფებმა და არა ერთგზის, არც ორგზის, არამედ ხშირად დაამოწმეს და მხეცთაგან კვლავ გამოსულები, დამწვრობების, წყლულებისა და იარების მქონენი, თავიანთ თავს არ აცხადებდნენ მოწამეებად, არც ჩვენ გვრთავდნენ ნებას ამ სახელით მიგვემართა მათთვის; არამედ, თუ ოდესმე რომელიმე ჩვენგანი ეპისტოლის მეშვეობით მათ მოწამეებს უწოდებდა, მკაცრად კიცხავდნენ. რადგან სიამოვნებით უთმობდნენ მოწამეობის სახელს ქრისტეს, სარწმუნო და ჭეშმარიტ მოწამეს და მკვდართაგან პირმშოს, ღვთის სიცოცხლის მეთაურს. იხსენიებდნენ უკვე [ამქვეყნიდან] გასულ მოწამეებს და ამბობდნენ: "ისინი უკვე არიან მოწამეები, რომლებიც ღირს ყო ქრისტემ აღსარების დროს აეყვანა, გასვლის გზით დაბეჭდა მათი მოწამეობა, ჩვენ კი უბრალო და გლახაკი აღმსარებლები ვართ", და ცრემლებით სთხოვდნენ ძმებს, რათა გულმოდგინედ ელოცათ მათი აღსარებისათვის. მოწამეობის ძალას საქმით აჩვენებდნენ, დიდი კადნიერებით მიდიოდნენ წარმართებთან და კეთილშობილებას დათმენის, უშიშობისა და უშფოთველობის მეშვეობით წარმოაჩენდნენ, ძმებისგან არ ღებულობდნენ მოწამის სახელს, ღვთის შიშით აღსავსენი".

მცირე ხნის შემდეგ კვლავ აგრძელებენ: "ამდაბლებდნენ თავიანთ თავს ძლიერი ხელის ქვეშ, რომლის მიერაც ახლა საკმაოდ ამაღლებული არიან. იმ დროს ყველას იცავდნენ და არავის ადანაშაულებდნენ; ყველას ანთავისუფლებდნენ და არავის კრავდნენ, სატანჯველთა მომწყობთა გამო ლოცულობდნენ, როგორც სტეფანე, სრული მოწამე, ამბობდა: "უფალო, ნუ შეერაცხება მათ ეს ცოდვა" (საქმე 7, 60). თუკი მქოლავთა გამო ლოცულობდა, რამდენად მეტად ძმებისათვის".

და კვლავ ამბობენ სხვა სიტყვის შემდეგ: "რადგან მათ ეს ყველაზე დიდი ომი სიყვარულის სიწრფელის გამო ჰქონდათ გამართული, რათა დაეხრჩოთ მხეცი (ეშმაკი - მთარგ.) და ისინი ამოენთხია. რადგან არ იქადოდენ დაცემულებზე, არამედ რაშიც მდიდარი იყვნენ, უფრო გაჭირვებულებს იმით ეხმარებოდნენ დედობრივი სიყვარულის მქონენი, და მათ გამო მრავალ ცრემლს ღვრიდნენ მამის წინაშე, ითხოვდნენ სიცოცხლეს მათთვის, და იგი აძლევდა მათ, რასაც უწილადებდნენ მახლობლებს, და ყველაფერში გამარჯვებით მოსილნი ღმერთთან მიემგზავრებოდნენ. ყოველთვის უყვარდათ მშვიდობა და მშვიდობას შეგვაგონებდნენ ჩვენ, მშვიდობით მიდიოდნენ ღმერთთან, არ უტოვებდნენ დედას (ეკლესიას - ზ.ჯ.) შრომას, არც ძმებს შფოთსა და ომს, არამედ სიხარულს, მშვიდობას, ერთსულოვნებასა და სიყვარულს“. ეს სარგებლის მომტანი [ამონარიდი] ამ ნეტართა დაცემული ძმების მიმართ გამოჩენილი სიყვარულის შესახებ წინ დაიდო არაადამიანური და უმოწყალო განწყობის მქონეთა გულისთვის, რომლებიც ამ ამბების შემდეგ ქრისტეს ასოებს სასტიკად ეპყრობოდნენ.

III

ზემოხსენებულ მოწამეთა ეს წერილი სხვა რამ მოხსენიების ღირს ისტორიასაც შეიცავს, რომლის გადმოცემა მკითხველთა საცოდნელად არავისთვის იქნება არასასურველი. იგი მდგომარეობს შემდეგში: როდესაც მათ შორის იყო ვინმე ალკიბიადე, რომელიც მეტად მკაცრ ცხოვრებას ეწეოდა და სრულიად არაფერს იხმევდა, არამედ მხოლოდ პურსა და წყალს, და ცდილობდა ასე ეცხოვრა საპყრობილეში. ატალუსს ამფითეატრში პირველი ბრძოლის გადატანის შემდეგ განუცხადებია, რომ ალკიბიადე კარგად არ იქცევა, როდესაც არ იხმევს ღვთის ქმნილებებს და სხვებისთვის ცთუნების მაგალითად რჩება. ალკიბიადემ დაუჯერა და ყველაფერს დაუბრკოლებლად ღებულობდა და ღმერთს მადლობდა. რადგან არ იყვნენ ღვთის მადლისაგან უყურადღებოდ მიტოვებულნი, არამედ სულიწმინდა იყო მათი მრჩეველი. ვიკმაროთ ეს ამბები.

როდესაც მონტანთან, ალკიბიადესთან და თეოდოტესთან7 დაკავშირებით მრავალმა პირველად მაშინ გამოამჟღავნა თავისი შეხედულება წინასწარმეტყველების შესახებ (რადგან ღვთის მადლით მრავალი სხვა სასწაულმოქმედება სხვადასხვა ეკლესიებში იმ დროს ჯერ კიდევ სრულდებოდა, და მრავალს უჩნდებოდა რწმენა, რომ ისინიც წინასწარმეტყველები იყვნენ) და ასევე ზემოხსენებული პიროვნებების შესახებ უთანხმოებები იწყებოდა, გალიაში მყოფმა ძმებმა წინდახედული და ყველაზე მართლმადიდებლური საკუთარი მსჯავრი გამოიტანეს მათ შესახებ. გადმოსცეს მათთან აღსრულებული მოწამეების სხვადასხვა ეპისტოლეები, რომლებიც ჯერ კიდევ ბორკილებში მყოფებმა ასიასა და ფრიგიაში მყოფ ძმებს მისწერეს, არა მხოლოდ მათ, არამედ ელევთერსაც, იმ დროს რომის ეპისკოპოსს. ისინი ეკლესიათა მშვიდობის გულისთვის შუამავლობდნენ8.

IV

იმავე მოწამეებმა ირინეოსიც, იმ დროს უკვე პრესვიტერი ლუგდინის დიოცეზში, წარუდგინეს ზემოხსენებულ რომის ეპისკოპოსს, მრავალს მოწმობდნენ ამ კაცზე, როგორც ამას ცხადყოფს შემდეგი სიტვყები: "კვლავ და მარად გვსურს ღმერთში შენი სიხარული, მამაო ელევთერ. ამ ნაწერების მოტანა ვთხოვეთ ჩვენს ძმასა და თანაზიარს, ირინეოსს და გთხოვთ გყავდეს იგი შენს სიახლოვეს, რადგან არის ქრისტეს აღთქმის მოშურნე. რადგან რომ ვიცოდეთ, თითქოს ხარისხი რაიმე სამართლიანობას იქმს, როგორც ეკლესიის პრესვიტერს (რაც არის მისი ხარისხი) პირველთა შორის წარმოგიდგენდით".

რა საჭიროა, გადმოვცეთ ზემოხსენებული წერილიდან იმ მოწამეთა ჩამონათვალი, რომელთაგან ზოგი თავის მოკვეთით აღესრულა, ზოგი მხეცებს მიუგდეს საჭმელად, ზოგიც საპყრობილეში დაიღუპა, და ჯერ კიდევ ცოცხალ აღმსარებელთა რიცხვი? ვისაც სურს, შეუძლია ამის ადვილად და ყველაზე სრულად წაკითხვა მიღებული ნაწერების ხელში აღებით, რაც ჩვენს მიერ მოწამეთა კრებულში იქნა ჩართული, როგორც უკვე ვთქვი. ასეთი ამბები მოხდა ანტონინუსების დროს.

V

გადმოცემით მისი ძმა მარკუს ავრელიუს9 კეისარი გერმანელებისა და სარმატების წინააღმდეგ ბრძოლისათვის იყო გამზადებული, როდესაც მის ჯარს წყურვილი ტანჯავდა, და გამოუვალ მდგომარეობაში იმყოფებოდა. მელიტენედ წოდებული ლეგიონის ჯარისკაცები იმ რწმენის მეშვეობით, რაც იმ დროიდან აქამდეც განამტკიცებდა მტრების წინააღმდეგ ბრძოლაში, მიწაზე მუხლებზე დადგნენ ჩვენი ლოცვის ჩვეულების მიხედვით და ღვთისადმი მიმართეს ვედრებები. ასეთი სასწაულებრივი სანახობა წარმოუდგათ, გადმოცემით სხვა - უფრო სასწაულებრივი მიიღეს მაშინათვე, მტერს მოევლინა ელვა განსადევნელად და დასაღუპავად, თავსხმა წვიმა კი ღვთისადმი მლოცველთა ჯარს და გამოაცოცხლა ყველა წყურივილისაგან დაღუპვის მომლოდინე.

ამ ამბავს გადმოსცემს ჩვენი მოძღვრებისაგან შორს მდგომი მწერლებიც, რომლებმაც თავს იდვეს ზემოხსენებული იმპერატორების ზეობის აღწერა, და გადმოიცა ჩვენს მიერაც. მაგრამ გარეშე ისტორიკოსებიც, რწმენისაგან უცხონი, გადმოცემენ ამ სასწაულს, თუმცა არ არის აღიარებული, რომ ჩვენიანთა ლოცვებით მოხდა; ჩვენიანებმა კი, ჭეშმარიტების მოყვარულებმა, უბრალო და უმზაკვრო ჩვეულებით გადმოსცეს მომხდარი. მათ შორის არის აპოლინარიოსი, რომელიც ამბობს, რომ იქედან მოყოლებული ლოცვის გზით სასწაულის მოქმედმა ლეგიონმა შესაბამისი სახელი მიიღო იმპერატორისაგან, და ლათინურ ენაზე ეწოდა "მეხთამტეხელი". ამ ამბების ღირსეული მოწმე იყო ტერტულიანე, რომელმაც რომის სენატს მიმართა სარწმუნოების გამო აპოლიგიით, რომელიც ზემოთ ვახსენეთ. იგი ამ ამბავს განამტკიცებს უფრო მნიშვნელოვანი და ცხადი საბუთებით. თავის ნაწერში ისიც ამბობს, რომ ყველაზე გონიერი იმპერატორის მარკუსის ეპისტოლეები ახლანდელ დრომდე არის მოღწეული, რომლებშიც იგი მოწმობს, რომ გერმანიაში მისი ჯარი წყლის ნაკლებობით მოსალოდნელი დაღუპვისაგან ქრისტიანთა ლოცვებმა იხსნა. ამბობს, რომ იგი სიკვდილით დაემუქრა მას, ვინც შეეცდებოდა ჩვენზე ბრალის დადებას. "ეს რა კანონებია, რომლებსაც მხოლოდ ჩვენს წინააღმდეგ მისდევენ უღმერთო, უსამართლო და სასტიკი ადამიანები? რომლებსაც არც ვესპასიანე იცავდა, თუმცა იუდეველები დაამარცხა, ნაწილობრივ უგულებელყო ტრაიანემ, ვინც აკრძალა ქრისტიანების ძებნა, არც ჰადრიანე, თუმცა იგი ყველა უმნიშვნელო საქმით იყო დაინტერესებული, და არც ღვთისმოსავად წოდებული ამტკიცებდა მათ". მაგრამ ეს ამბები ვისაც როგორ სურს, ისე იყოს. ჩვენ კი გადავალთ მომდევნო ამბავზე10.

როდესაც პოთინუსი სრული ოთხმოცდაათი წლის ასაკში მოწამეებთან ერთად აღესრულა გალიაში, ეპისკოპოსობა ირინეოსმა მიიღო ლუგდინის დიოცეზში, რომელსაც წინამძღვრობდა პოთინუსი. ვიცით, რომ იგი ახალგაზრდობაში პოლიკარპეს მსმენელი იყო. მან "მწვალებლობების წინააღმდეგ" თხზულების მესამე წიგნში გადმოსცა რომის ეპისკოპოსთა მონაცვლეობა ელევთერამდე, რომლის [მოღვაწეობის] პერიოდი ჩვენ გამოვიკვლიეთ, ალბათ მის დროს ამ ნაშრომის შექმნისას შეადგინა მათი ნუსხა, როდესაც წერს:

VI

"ეკლესიის საძირკველჩამყრელმა და აღმაშენებელმა ნეტარმა მოციქულებმა ეპისკოპოსობის მსახურება ლინუსს ჩააბარეს. ამ ლინუსს პავლე მოიხსენიებს ტიმოთეს მიმართ ეპისტოლეში. იგი შეცვალა ანენკლეტუსმა, მის შემდეგ, მოციქულთაგან რიგით მესამე ადგილზე ეპისკოპოსობა წილად ხვდა კლიმენტის, რომელიც იყო ნეტარ მოციქულთა მხილველი და მათთან მოსაუბრე, და უფრო კი თვალწინ ედო მოციქულთაგან მომდინარე ქადაგება და გადმოცემა. და არა მხოლოდ ის, რადგან ჯერ კიდევ იმ დროს მრავალი იყო შემორჩენილი მოციქულთა მიერ განსწავლული. ამ კლიმენტის დროს, როდესაც კორინთოში არა მცირედი ამბოხი შეიქნა ძმებთან, რომში მყოფმა ეკლესიამ ძლიერი წერილი გაუგზავნა კორინთელებს, სამშვიდობოდ შეაგონებდა მათ და განუახლებდა მათ რწმენასა და გადმოცემას, რაც ახლახან მოციქულთაგან ჰქონდათ მიღებული".

მცირე ხნის შემდეგ ამბობს: "ეს კლიმენტი შეცვალა ევარესტოსმა, ევარესტოსი კი - ალექსანდრემ, შემდეგ მოციქულთაგან მეექვსე დაადგინეს ქსისტუსი, მის შემდეგ ტელესფორი, რომელიც სახელოვნად ეწამა, შემდეგ ჰიგინიუსი, შემდეგ პიუსი, მის შემდეგ ანიკეტი. ანიკეტი შეცვალა სოტერმა, ახლა კი მოციქულთაგან მეთორმეტე ადგილზე ეპისკოპოსობის ხარისხი ელევთერს უპყრია. ამ წესით და ამ მოძღვრებით მოაღწია ჩვენამდე ეკლესიაში მოციქულთა გადმოცემამ და ჭეშმარიტების ქადაგებამ"11.

VII

ამ ამბებზე ჩვენს მიერ ზემოთ მიმოხილული ისტორიების თანახმად მისი იმ ნაშრომის მეორე წიგნში, რომელსაც ეწოდება "ცრუ ცოდნის მხილება და დამხობა" და შედგება ხუთი წიგნისაგან, ირინეოსი წერს, რომ მის დრომდე ეკლესიებში შემორჩენილი იყო საღვთო და სასწაულებრივი ძალის გამოცხადებები, შემდეგი სიტყვებით აღნიშნავს და ამბობს: "მაგრამ იმდენად დაკნინდა მკვდრეთით აღდგომის ძალა, როგორც უფალი აღადგენდა და მოციქულებიც ლოცვის მეშვეობით და როგორც საძმოში ხშირად მომხდარა აუცილებლობის გამო, როდესაც მთელი ადგილობრივი ეკლესია ითხოვდა, მარხვითა და ლოცვით მრავალი გარდაცვლილის სული მოაბრუნეს და ადამიანი მიემადლა წმინდანთა ლოცვებს"12. კვლავ ამბობს სხვაგან: "თუ ამბობენ, რომ უფალი ზმანებითად იქმოდა ამას, წინასწარმეტყველთა წიგნებისკენ წავუძღვებით მათ, მათგან ვაჩვენებთ, რომ მის შესახებ ყველაფერი ასე იქნა ნაწინასწარმეტყველები და ნამდვილად მოხდა, და, რომ მხოლოდ იგი არის ძე ღვთისა. მის გამო და მისი სახელით მისმა ჭეშმარიტმა მოციქულებმა მისგან მიიღეს მადლი და მას იყენებდნენ დანარჩენი ადამიანების ქველმოქმედებისათვის ისე, როგორც თითოეულ მათგანს მისგან ჰქონდა ნიჭი მიღებული. ზოგიერთი დემონებს დევნიდა თავდაჯერებით და ჭეშმარიტად ისე, რომ ხშირად თვით უკეთურ სულთაგან განწმენდილებს უჩნდებოდათ რწმენა და ახლაც არიან ეკლესიაში; ზოგს კი ჰქონდა მომავლის წინასწარმცოდნეობა, ხილვები და წინასწარმეტყველური სიტყვები; სხვები კი ხელის დადებით კურნავდნენ სნეულებს და ჯანმრთელობას უბრუნებდნენ, უფრო მეტიც, როგორც ვთქვით, მიცვალებულები დგებოდნენ და ჩვენთან ერთად რჩებოდნენ საკმაოდ მრავალი წლის განმავლობაში. და სხვა რაღა უნდა ითქვას? ენა ვერ იტყვის იმ ნიჭების რაოდენობას, რომელსაც იღებს მთელს ქვეყანაზე [გავრცელებული] ეკლესია ღვთისგან პონტოელი პილატეს დროს ჯვარცმული იესო ქრისტეს სახელით და ყოველ დღე წარმართთა ქველმოქმედებას აღასრულებს, არც არავის ატყუებს, არც ვერცხლს ითხოვს; რადგან უსასყიდლოდ მიიღო ღვთისგან და უსასყიდლოდ ემსახურება"13. სხვა ადგილას იგივე მწერალი წერს: "როგორც გვსმენია მრავალ ძმაზე, რომლებსაც ჰქონდათ წინასწარმეტყველების მადლი ეკლესიაში და სულის მიერ სხვადასხვა ენებზე მეტყველებდნენ, და ადამიანთა დაფარული [საქმეები] სააშკარაოზე გამოჰქონდათ სარგებლობის მოსატანად; და განმარტავდნენ ღვთის საიდუმლოებებს"14. ეს ითქვა ზემოხსენებულ პერიოდში ღირსეულ პიროვნებებთან შემორჩენილი სხვადასხვა ნიჭების შესახებ.

VIII

ამ შრომის დაწყებისას შეგპირდით, რომ თავის დროზე გაგაცნობდით ძველი ეკლესიის ხუცესებისა და მწერლების სიტყვებს, რომლებშიც კანონიკურ წერილთა შესახებ მათ დრომდე მოღწეული გადმოცემა წერილობით არის დაცული; მათ შორის იყო ირინეოსიც. მოდით, მისი სიტყვებიც გადმოვცეთ, პირველად წმინდა სახარებების შესახებ იგი ასე ამბობს: "მათემ ებრაელთა შორის მათ საკუთარ ენაზე გამოაქვეყნა სახარების წერილიც, როდესაც პეტრე და პავლე რომში სახარებას ქადაგებდნენ და ეკლესიას საძირკველს უყრიდნენ. მათი გარდაცვალების შემდეგ მარკოზმა, პეტრეს მოწაფემ და განმმარტებელმა, პეტრეს მიერ ნაქადაგები თვითონ გადმოგვცა წერილობით. ლუკამ კი, პავლეს მიმდევარმა, მის (პავლეს - მთარგ.) მიერ ნაქადაგები სახარება თავის წიგნში მოათავსა. შემდეგ იოანემ, უფლის მოწაფემ, და მის მკერდზე მიყრდნობილმა, მანაც გადმოსცა სახარება, როდესაც ცხოვრობდა ასიის ეფესოში"15.

მწერალმა ეს თქვა ზემოხსენებული ნაშრომის მესამე წიგნში, მეხუთე წიგნში კი იოანეს "გამოცხადებისა" და ანტიქრისტეს სახელის რიცხვის შესახებ ასე მსჯელობს: "როდესაც ეს ასე არის და ყველა ძველი ნაშრომის ასლშიც მოყვანილია ეს რიცხვი, თვით იოანეს პირისპირ მხილველნიც მოწმობენ და კეთილგონიერებაც გვასწავლის ჩვენ, რომ მხეცის სახელის რიცხვი ბერძნული რიცხვების მიხედვით ამავე ასოების მეშვეობით წარმოჩნდება"16. შემდეგ აგრძელებს და მის შესახებ ამბობს: "ამრიგად ჩვენ არ ჩავიგდებთ თავს საფრთხეში, რომ გავაკეთოთ უეჭველი განცხადება ანტიქრისტეს სახელის შესახებ. რადგან თუ მისი სახელი გაცხადებულად უნდა იქადაგოს ჩვენს დროში, მაშინ ის გამოცხადების მხილველის მიერ ითქმებოდა; რადგან არცთუ დიდი ხნის წინ უხილავს, არამედ დაახლოებით ჩვენს თაობაში, დომიციანეს მმართველობის დასასრულს"17.

ამას "გამოცხადების" შესახებ მოგვითხრობს ზემოხსენებული მწერალი, ახსენებს იოანეს პირველ ეპისტოლეს და იქიდან მოყავს მრავალი მოწმობა, მსგავსადვე პეტრეს პირველი ეპისტოლიდანაც. მან არა მხოლოდ იცის, არამედ კიდევაც ღებულობს (როგორც წმ. წერილს - მთარგ.) "მწყემსის" თხზულებას, და ამბობს: "ამრიგად, მშვენივრად ამბობს წერილი, "უპირველეს ყოვლისა ირწმუნე, რომ ერთი არის ღმერთი ყოველივეს შემოქმედი და წარმართველი"18 და ა. შ. იგი აგრეთვე იყენებს `სოლომონის სიბრძნიდან~ ზოგიერთ გამონათქვამს, თითქმის ყველას სიტყვა-სიტყვით: "ღვთის ხილვა არის უხრწნელების შემქმნელი, უხრწნელება კი ღმერთთან გვაახლოვებს" (სიბრძნე 6,20). და რომელიღაც მოციქულებრივი პრესვიტერის (რომლის სახელსაც დუმილით გადმოცემს) ჩანაწერებიდან, მოიხსენიებს და საღვთო წერილის მისეულ განმარტებებს გვამცნობს. უფრო მეტიც, ასევე მოიხსენიებს იუსტინე მოწამესა და ეგნატეს, კვლავ მათ მიერ დაწერილთაგან მოიხმობს მოწმობებს და საკუთარ ნაშრომში გვპირდება მარკიონის თხზულებათა განქიქებას19.

მოისმინე "სამოცდაათთა" მიხედვით ღვთივშთაგონებულ წერილთა განმარტების შესახებაც, რას წერს სიტყვასიტყვით: "ღმერთი გახდა ადამიანი და თვით უფალმა გვიხსნა ჩვენ, მოგვცა ქალწულის ნიშანი, მაგრამ არა როგორც ზოგიერთები ამბობენ, რომლებიც ახლა ბედავენ წერილის განმარტებას, "აჰა, ახალგაზრდა ქალი მუცლად იღებს და შობს ძეს“ (ეს. 7,14). როგორც განმარტავენ თეოდოტე ეფესელი და აკვილა პონტოელი, ორივე იუდეველი პროზელიტი, რომელთა მიმდევარი ებიონელები ამბობენ, რომ იგი იოსებისგან იშვა"20.

მცირე ხნის შემდეგ დასძენს: "რომაელების მიერ თავიანთი მმართველობის დამყარებამდე, როდესაც ასია ჯერ კიდევ მაკედონელებს ეპყრათ, პტოლომეოსმა, ლაგუსის ძემ21, მოწადინებულმა შეემკო მის მიერ ალექსანდრიაში შემზადებული ბიბლიოთეკა ყველა ადამიანის თხზულებით, რაც კი საუკეთესო მოიპოვებოდა, იერუსალიმელთაგან მოითხოვა, ბერძნულ ენაზე ეთარგმნათ მათი წერილები. მათ კი, რადგან იმ დროს ჯერ კიდევ მაკედონელებს ემორჩილებოდნენ, მათთან მყოფს ორივე ენაზე მწერალთაგან ყველაზე გამოცდილი, სამოცდაათი უხუცესი, გაუგზავნეს პტილემეოსს, და ღმერთმა ქმნა ის, რაც ენება. მას (პტოლემეოსს - მთარგ.) სურდა თვითონ გამოეცადა ისინი, ფრთხილობდა არ შეთანხმებულიყვნენ და წერილში არსებული ჭეშმარიტება განმარტების მეშვეობით არ დაეფარათ, ისინი ერთმანეთს განაშორა და უბრძანა ყველას ერთნაირი თარგმანი დაეწერა; და ეს ყოველივე წიგნისათვის გააკეთა. როდესაც ისინი ერთად შეიკრიბნენ პტოლემეოსთან და თითოეულმა თავისი თარგმანი შეადარა, განდიდდა ღმერთი, ხოლო წერილები ნამდვილად ღვთიურად იქნა შერაცხილი, ყველას ერთი და იგივე ადგილი ერთი და იმავე სიტყვებითა და სახელებით ჰქონდა აღნიშნული დასაწყისიდან დასასრულამდე, ისე რომ იქ მყოფმა წარმართებმა შეიცნეს, რომ წერილები ღვთისგან მობერვით იყო ნათარგმნი. არაფერია საკვირველი, რომ ეს მოიმოქმედა ღმერთმა, რადგან ნაბუქოდნოსორის დროს ერის დატყვევებისას, როდესაც განადგურდა წერილები და სამოცდაათი წლის შემდეგ იუდეველები დაბრუნდნენ მათ ქვეყანაში, შემდეგ სპარსთა მეფის არტაქსერქსეს დროს შთაბერა ეზდრას, მღვდელს ლევის ტომისგან, რომ აღედგინა წინათ მცხოვრებ წინასწარმეტყველთა სიტყვები და ერისთვის აღედგინა მოსეს მეშვეობით [გადმოცემული] რჯული"22. ესოდენს ამბობს ირინეოსი.

IX

როდესაც ანტონიუსს კმა ეყო იმპერატორობის ცხრამეტი წელი, კომოდუსმა23 მიიღო ძალაუფლება, რომლის პირველ წელს ალექსანდრიაში ეკლესიების ეპისკოპოსად იულიანე24 დაადგინეს, მას შემდეგ, რაც აგრიპინემ აღასრულა მსახურების თორმეტი წელი.

X

ამ დროს ადგილობრივ მორწმუნეთა ცხოვრებას წინამძღვრობდა განათლებით ყველაზე სახელოვანი კაცი, სახელად პანტენოსი25. ძველი ჩვეულებით მათთან არსებობდა წმინდა მოძღვრების სასწავლებელი26, რომელმაც ჩვენამდეც მოაღწია და გვსმენია, რომ ასწავლიან სიტყვასა და საღვთო საკითხების მიმართ მოშურნეობაში ძლიერი [კაცები], მათ შორის კი, გადმოცემით, იმ დროს განსაკუთრებით ბრწყინავდა ზემოხსენებული [კაცი], რომელიც გატაცებული იყო სტოიკოსებად წოდებულთა ფილოსოფიის სკოლით. ამბობენ, რომ მან მგზნებარე სულისკვეთებით ესოდენი გულმოდგინება გამოიჩინა საღვთო მოძღვრების გარშემო, რომ ქრისტეს სახარების მქადაგებლად წარმოჩნდა აღმოსავლეთის წარმართებთან და ინდოელთა ქვეყნამდე იქნა წარგზავნილი. რადგან მაშინ ჯერ კიდევ იყო [ღვთის] სიტყვის მრავალი მახარებელი, რომელიც საღვთო მოშურნეობით მოციქულთა მბაძავი წინდაწინ ზრუნავდა ღვთის სიტყვის ზრდისა და აღშენებისათვის. ერთ-ერთი მათგანი იყო პანტენოსი, რომელიც, როგორც ამბობენ, ინდოელებთან წავიდა, გადმოცემით იქ ზოგიერთ ქრისტეს მცოდნესთან მან აღმოაჩინა მათეს სახარება, რომელიც წინ უსწრებდა მის იქ მისვლას, მათთვის ექადაგა ერთ-ერთ მოციქულს, ბართლომეს, და დაეტოვებია ებრაული ანბანით მათეს ნაწერი, რომელიც შემორჩა იმ დრომდე. პანტენოსი დიდი წარმატებით წინამძღვრობდა ალექსანდრიის სასწავლებელს აღსასრულამდე, ცოცხალი სიტყვითა და ნაწერების მეშვეობით განმარტავდა საღვთო დოგმატების საუნჯეთ.

XI

მის დროს მასთან ერთად საღვთო წერილში იწვრთნებოდა და ალექსანდრიაში ცნობილი იყო კლიმენტი, მოციქულთა მოწაფის, ძველად რომაელთა ეკლესიის წინამძღვრის თანამოსახელე. იგი მის მიერ შედგენილ "ჰიპოტიპოსებში" პანტენოსს როგორც მის მასწავლებელს სახელით მოიხსენიებს. ვფიქრობ, მასზე მიანიშნებს "სტრომატების" პირველ წიგნში, როდესაც აღნიშნავს იმ სამოციქულო მინაცვლეობაში გამოჩენილ პიროვნებებს, რომელიც მან მიიღო; იგი ამბობს: "ეს ნაშრომი არ არის საჩვენებლად შეთხზული ნაწერი, არამედ მოხუცებულობისას დავაუნჯე ჩანაწერები, გულმავიწყობის წამალი, დაუხვეწავი ქანდაკება და აჩრდილთმწერლობა იმ რეალური და ნათელი სიტყვებისა, რომელთა სმენის ღირსი გავხდი, და ასევე იმ ნეტარი და ნამდვილად ღირსეულ კაცთა. მათგან ერთი იონიელი იყო საბერძნეთში, მერე კი დიდ საბერძნეთში, ერთი მათგანი კი კოელესირიაში იყო, ერთი კი - ეგვიპტეში; სხვები აღმოსავლეთში, ერთი მათგანი იყო ასირიელი, ერთი კი იყო პალესტინაში წარმოშობით ებრაელი. შევხვდი უკანასკნელს, რომელიც სიძლიერით პირველი იყო, და განვისვენე, როდესაც მოვინადირე იგი ეგვიპტეში დამალული. მაგრამ ნეტარი მოძღვრების ის ჭეშმარიტი გადმოცემა შეინახეს, რომელიც პირდაპირ პეტრესგან და იაკობისგან, იოანესგან და პავლესგან, წმინდა მოციქულებისაგან მოდის, შვილის მიერ მამისაგან მიღებით (მცირედნი არიან მამის მსგავსნი) ღმერთთან ერთად ჩვენამდეც მოაღწიეს და წინაპართა და მოციქულთა თესლები ჩანერგეს"27.

XII

მათ დროს იერუსალიმში ეკლესიის ეპისკოპოსად ცნობილი იყო მრავალთან დღემდე სახელგანთქმული ნარკისოსი28. იგი ჰადრიანეს დროს იუდეველთა ალყის შემორტყმიდან რიგით მეთხუთმეტე მონაცვლე იყო, და განვმარტეთ, რომ აქედან მოყოლებული ამ ადგილას ეკლესია წინადაცვეთილთაგან მოქცეულ ქრისტიანთა შემდეგ პირველად წარმართთაგან შეიკრიბა, და რომ წარმართთაგან მათი პირველი ეპისკოპოსი იყო მარკოზი. ადგილობრივი მონაცვლეობის ნუსხა გვაუწყებს, რომ შემდეგ ეპისკოპოსობდა კასიანე, მის შემდეგ პუბლიუსი, შემდეგ მაქსიმე, მათ შემდეგ ივლიანე, შემდეგ გაიუსი, მის შემდეგ სვიმახოსი, და სხვა გაუსი, და კვლავ სხვა იულიანე, და მათ შემდეგ კაპიტო, ვალენტი და დოლიხიანოსი, და ყველაზე ბოლოს, ნარკისოსი, მოციქულთაგან თანმიმდევრული მონაცვლეობის მიხედვით მეცამეტე29.

XIII

ამ დროს როდონი, წარმოშობით ასიიდან, როგორც თვითონ მოგვითხრობს, რომში იყო მოწაფე ტატიანესი, რომელიც ზემოთ გავიცანით. მან შეადგინა სხვადასხვა წიგნები და მათ შორის მარკიონის მწვალებლობის30 საწინააღმდეგოც. ეს მწვალებლობა, როგორც მოგვითხრობს, მის დროს გაყოფილი იყო სხვადასხვა მიმდინარეობებად; მან ზედმიწევნით აღწერა ამ განყოფათა შემქმნელები და მათგან თითოეულის მიერ მოგონილი ცრუ მოძღვრება ამხილა. მოუსმინე, თვითონ რას წერს: "ამიტომ თავისთავთან შეუთანხმებელი გახდნენ და ჩამოუყალიბებელ აზრებს იცავდნენ. მათი ჯოგიდან იყო აპელესი31, ცხოვრების წესითა და მხცოვანი ასაკით გამოჩენილი. იგი აღიარებდა ერთ საწყისს, მაგრამ წინასწარმეტყველებაზე ამბობდა, რომ ისინი მოწინააღმდეგე სულისგან იყო, იგი უჯერებდა ეშმაკეული ქალწულის, სახელად ფილომენეს გამონათქვამებს. სხვებს კი, როგორც თვითონ მესაჭეს (მარკიონს - მთარგ.), შემოყავდათ ორი საწყისი. მათ შორის იყვნენ პოტიტოსი და ბასილიკოსი. ისინი იყვნენ პონტოელი მგლის მიმდევრები და მის მსგავსად ისინიც ვერ ამჩნევდნენ საკითხთა განყოფას, დაუფიქრებლად გადაწყვიტეს და გამოაცხადეს ორი საწყისის არსებობა მარტივად და დაუმტკიცებლად. სხვები კი მათზე უფრო უარეს ცთომილებაში გადავარდნენ, და არამხოლოდ ორი, არამედ სამი ბუნება ივარაუდეს. მათი ბელადი და წინამძღოლი არის სინეროსი, როგორც ამბობენ მისი სასწავლებლის წარმომადგენლები"32.

იგივე მწერალი ამბობს, რომ აპელესთან ისაუბრა, და მოგვითხრობს შემდეგს: "როდესაც მოხუცი აპელესი გვესაუბრებოდა ჩვენ, მხილებულ იქნა მრავალ მცდარ გამონათქვამში. ამიტომ ამბობდა, რომ საერთოდ არ უნდა გამოიკვლიო მტკიცებულება, არამედ თითოეული იმ აზრზე უნდა დარჩეს, რაც იწამა; რადგან ჯვარცმულზე დაიმედებულები ცხონდებიან, მხოლოდ მაშინ, თუ კეთილ საქმეებს გააკეთებენ. მაგრამ, როგორც ვთქვით, ღმერთის შესახებ ყველაზე ბუნდოვან მოძღვრებას აყალიბებდა. რადგან აღიარებდა ერთ საწყისს, როგორც ჩვენი მოძღვრება". შემდეგ გადმოცემს მთელ მის მოძღვრებას და დასძენს: "როდესაც ვეუბნებოდი მას, "სად გაქვს ამის მტკიცებულება, ან როგორ შეგიძლია ერთი საწყისის თქმა? გვითხარი ჩვენ", ამბობდა, რომ წინასწარმეტყველება თავის თავს ამხელს, რადგან სრულად არ გამოთქვამს ჭეშმარიტებას, შეუთანხმებლები არიან და ცრუ, და თავიანთ თავს უპირისპირდებიან. ხოლო თუ როგორ არსებობს ერთი საწყისი, ამბობდა, რომ არ იცოდა, უბრალოდ დაჟინებით იმეორებდა ამას. შემდეგ როდესაც ვაფიცებდი, რომ ეთქვა ჭეშმარიტება, იფიცებდა, რომ ჭეშმარიტებას ამბობდა, არ იცოდა, თუ როგორ არის ერთი შეუქმნელი ღმერთი, მაგრამ ეს სწამდა. მე კი გამეცინა და გავკიცხე იგი, რადგან ამბობდა, რომ მოძღვარი იყო, და არ იცოდა იმის დამტკიცება, რასაც ასწავლიდა".

ამავე ნაშრომში კალისტიონთან33 საუბრისას აღიარებს, რომ თვითონ იყო ტატიანეს მოსწავლე რომში და ამბობს იმასაც, რომ ტატიანემ შეადგინა "პრობლემების" წიგნი. მასში ტატიანე გვპირდება, რომ წარმოაჩენს საღვთო წერილში რაც ბუნდოვანი და დაფარული არის, თვითონ როდონი კი საკუთარ თხზულებაში გვპირდება, რომ ტატიანეს "პრობლემების" ახსნას გადმოცემს. მოღწეულია ასევე მისი შრომა ექვსთა დღეთაზე. ის აპელესი კი მოსეს რჯულზე ათასგვარ უღმერთობას ამბობდა, მრავალ ნაშრომში გმობდა ღვთის სიტყვებს, ვგონებ მათ სამხილებლად და დასამხობად არცთუ მცირედი შრომა გასწია. ეს ითქვა მათ შესახებ.

XIV

მშვენიერების მოძულესა და უკეთურების განსაკთრებულად მოყვარეს, და ღვთის ეკლესიასთან მებრძოლს ადამიანთა წინააღმდეგ შეთქმულების არცერთი სახეობა არ გამოუტოვებია, ეკლესიის წინააღმდეგ კვლავ უცხო მწვალებლობებს აღმოაცენებდა. ამ შხამიან ქვეწარმავალთაგან ასიაში დახოხავდნენ ისინი, რომლებიც იქადოდნენ, რომ მონტანი იყო ნუგეშისმცემელი*, მისი მიმდევარი ქალები კი - პრისკილა და მაქსიმილა - მონტანის წინასწარმეტყველები იყვნენ.

* ე.ი. სულიწმინდა - მთარგ.

XV

ისინი აღზევებული იყვნენ რომში. მათ წინამძღოლობდა ფლორინუსი34, ეკლესიიდან განვრდომილი პრესვიტერი. მასთან ერთად კი იყო ბლასტუსი35, მის მსგავსად დაცემული. მათ მრავალი გადაიბირეს ეკლესიიდან და თავიანთ აზრზე გადაიყვანეს; თითოეული მათგანი ცდილობდა, ჭეშმარიტების გარშემო საკუთარი სიახლე შემოეტანა.

XVI

ჰიეროპოლში ე. წ. კატაფრიგიელთა* მწვალებლობის წინააღმდეგ ჭეშმარიტების გამო მებრძოლმა ძალამ ამ დროს აღადგინა ძლიერი და უძლეველი საჭურველი აპოლინარი, რომელიც ზემოთ მოვიხსენიეთ, და მასთან ერთად სხვა მრავალი განსწავლული კაცი. მათგან ჩვენ ისტორიისათვის უამრავი თემა შემოგვრჩა. მათ წინააღმდეგ ნაშრომის დაწყებისას ერთ-ერთი ზემოხსენებული პიროვნება პირველად აღნიშნავს, რომ მათ წინააღმდეგ მხილებებით ზეპირად გამოდიოდა. წინასიტყვაობა არის შემდეგი სახის: "ესოდენ ხანგრძლივი და საკმაოდ დიდი დროის განმავლობაში, საყვარელო აბერკიუს მარკელუს, შენს მიერ მოთხოვნილი სიტყვა დავწერე მილტიადეს36 მიმდევრებად წოდებულთა მწვალებლობაზე. ამ დრომდე თავს ვიკავებდი, არა იმიტომ, რომ არ ძალმიძდა სიცრუის მხილება და ჭეშმარიტების დამოწმება, არამედ ვშიშობდი და ვფრთხილობდი, ვინმეს არ ეფიქრა, რომ ვამატებდი ან ვასწორებდი ახალი აღთქმის სახარების სიტყვას, რისი არც შემატება, არც დაკლება ძალუძს სახარების მიხედვით მოქალაქეობის ამრჩევს. მაგრამ როდესაც ახალი ჩამოსული ვიყავი გალატიის ანკირიაში და გავიგე, რომ ადგილობრივი ეკლესია ამ ახალი, არა, როგორც ისინი ამბობენ, წინასწარმეტყველების, უფრო კი, როგორც ნაჩვენები იქნება, ცრუწინასწარმეტყველების მიერ ორად იყო გახლეჩილი; რამდენადაც შემეძლო, რაც უფალმა მომანიჭა, მათ შესახებ და მათ მიერ წამოჭრილი საკითხების შესახებ მრავალი დღის განმავლობაში შეუჩერებლად ვსაუბრობდი ეკლესიაში; ისე რომ, ეკლესიამ გაიხარა და ჭეშმარიტებაში გაძლიერდა, მოწინააღმდეგე მხარე კი შეიმუსრა და დაპირისპირებულნი დამწუხრდნენ. როდესაც ადგილობრივმა ხუცესებმა მთხოვეს, ჭეშმარიტების სიტყვა, რასაც ვამბობდი წინააღმდგომთა მიმართ, რაიმე ჩანაწერით დამეტოვებია, იქ ესწრებოდა ჩვენი თანახუცესი ძოტიკუსი ოტრენიდან37. მაგრამ ეს არ გავაკეთეთ, შევპირდით, შინ დავწერდით და როდესაც უფალი ინებებდა, დაუყოვნებლივ მათ გავუგზავნიდით".

წიგნის დასაწყისში სხვა მსგავსი შენიშვნების შემდეგ, გადადის ხსენებული მწვალებლობის მიზეზის შესახებ თხრობაზე: "მათ ახალ წინააღმდეგობასა და ეკლესიაში ახლანდელი განხეთქილების მწვალებლობის წარმოშობას შემდეგი მიზეზი ჰქონდა. ამბობენ, რომ ფრიგიის მისიაში არის რაღაც სოფელი, სახელად არდაბავი. იქ ვინმე ახალმოქცეულმა, სახელად მონტანმა, ასიაში გრატუსის პროკონსულობის38 დროს პირველობის უზომო სიყვარულით, სულის წადილში თავისი თავისკენ შესასვლელი გზა მოწინააღმდეგეს (ე. ი. სატანას - მთარგ.) დაუთმო და ამ სულისგან შეპყრობილ იქნა, მოულოდნელად გონება დაკარგა და განკვირვება დაეცა. აღტაცებაში მყოფმა დაიწყო ლაპარაკი და უცნაურად მეტყველება, და დასაბამიდან ეკლესიის გადმოცემისა და მონაცვლეობის მიხედვით ჩვეულების საწინააღმდეგოს წინასწარმეტყველებდა. ამავე დროს მათგან, რომლებიც უსმენდნენ ამ ცთომილ გამონათქვამებს, ზოგიერთი მიიჩნევდა, რომ იგი აღძრული იყო ეშმაკისგან სიცრუის სულით და აშფოთებდა ხალხს; ისინი კიცხავდნენ მას და უკრძალავდნენ საუბარს, შეახსენებდნენ უფლის მიერ გაკეთებულ გარჩევას და მის გაფრთხილებას, რომ ცრუწინასწარმეტყველთა მოსვლისაგან ფხიზლად დაგვეცვა თავი. მაგრამ ისინი თითქოს სულიწმინდით და წინასწარმეტყველების მადლით აღძრულნი და არანაკლებ თავდაჯერებულნი ივიწყებდნენ უფლისმიერ გარჩევას [სულებისას] (იხ. მათ. 7,15), მოუწოდებდნენ გონების დამაზიანებელ და დამაკნინებელ, და ხალხის მაცთუნებელ სულს მის მიერ მოჯადოებულნი და მოტყუებულნი, ისე რომ დადუმება აღარ შეეძლოთ. ეშმაკმა რაღაც ხელოვნებით, უფრო კი ბოროტი ხელოვნების ასეთი ხრიკით განიზრახა ურჩთა დაღუპვა და მათ მიერ დაუმსახურებლად პატივდებული აქეზებდა და აღაგზნებდა ჭეშმარიტი რწმენის წინააღმდეგ მათ დაძინებულ აზროვნებას. ასე აღძრა ვიღაც ორი ქალი და აღავსო ცრუ სულით, რათა ემეტყვე-ლათ უგუნურად, უჯეროდ და უცნაურად, ზემოხსენებულის მსგავსად. მათ, რომლებიც მას შეხაროდნენ და თავდაჯერებით იყვნენ აღვსილნი, სული აკურთხებდა და ბერავდა დიდი აღთქმებით. ზოგჯერ კი როდესაც ვარაუდით განსჯიდა, დამაჯერებლად უპირისპირდებოდა მათ, რათა ეფიქრათ, რომ მამხილებელი იყო (მცირედნი იყვნენ ფრიგიელთაგან მოტყუებულნი). როდესაც კათოლიკე და ცის ქვეშ [მყოფი] მთელ ეკლესიის გმობას ასწავლიდა მზვაობარი სული, რამეთუ ცრუწინასწარმეტყველების სული მასში ვერ პოულობდა ვერც პატივს და ვერც შესასვლელს; რადგან მას შემდეგ, რაც ასიის მორწმუნეები მრავალგზის ასიის მრავალ ადგილას შეიკრიბნენ ამ მიზნით და გამოიკვლიეს ახალი მოძღვრება, იგი გამოაცხადეს უწმინდურად და უარყვეს მწვალებლობა, ამგვარად განდევნეს ეკლესიიდან და აუკრძალეს თანაზიარება"39.

მას შემდეგ, რაც დასაწყისში ეს მოგვითხრო და მთელ თხზულებაში მათი სიცრუის მხილება გადმოსცა, მეორე წიგნში ზემოხსენებულ პირთა აღსასრულის შესახებ ამბობს: "მას შემდეგ ჩვენ გვიწოდებდნენ წინასწარმეტყველთა მკვლელებს, რადგან არ ვღებულობდით მათ ყბედ წინასწარმეტყველებს (რადგან ამბობდნენ, რომ ისინი არიან, ვისი ხალხთან გამოგზავნაც აღგვითქვა უფალმა), დე, პასუხი გაგვცენ უფლის წინაშე. ო, კეთილო ხალხო, არის ვინმე მათგან, ვინც მეტყველება დაიწყო მონტანისა და ქალებისაგან, იუდეველთაგან დევნილი, ან ურჯულოთა ხელით მოკლული? არცერთი. ან რომელიმე მათგანი სახელის გამო თუ შეუპყრიათ და ჯვარს უცვიათ? არა, ასეთი რამ არ მომხდარა. ან იუდეველთა სინაგოგებში რომელიმე ქალი გაუმათრახებიათ და ჩაუქოლავთ? არასოდეს, არსად. ამბობენ, რომ სხვა სიკვდილით აღესრულა მონტანიცა და მაქსიმილაც. გონების შემშლელი სულის მიერ აღძრულებმა თავი ჩამოიხრჩვეს, თუმცა არა ერთად, და თითოეულის აღსასრულის ჟამს მრავალი ჭორი დადიოდა. ასე აღესრულნენ და დაღუპეს თავიანთი სიცოცხლე მოღალატე იუდას მსგავსად. მრავალი გადმოცემა გვიამბობს, რომ ვინმე თეოდოტიონი, ეს გამოჩენილ კაცი, მათი ე. წ. წინასწარმეტყველების პირველი განმგებელი, ზოგჯერ ზე აიწეოდა და ცაში მაღლდებოდა; და ერთხელ, როდესაც ექსტაზში ჩავარდა და თავისი თავი მიანდო სიცრუის სულს, ჩამოვარდა და საცოდავად აღესრულა. ამბობენ, რომ ასე მოხდა, მაგრამ ჩვენი თვალით ხილვის გარეშე არ მიგვაჩნია, რომ რაიმე ვიცით, მეგობარო, რადგან შეიძლება ამგვარად, ან შეიძლება სხვაგვარად აღესრულნენ მონტანი, თეოდოტე და ზემოხსენებული ქალი".

კვლავ იმავე წიგნში საუბრობს იმ დროინდელ ეპისკოპოსებზე, რომლებმაც სცადეს მაქსიმილაში მყოფი სულის მხილება, მაგრამ ხელი შეუშალეს სხვებმა, რომლებიც, ცხადია, სულის თანაშემწენი იყვნენ. იგი წერს ამგვარად: "ნუ იტყვის მაქსიმილეს მეშვეობით სული, ასტერიუს ურბანუსის მიხედვით იმავე წიგნში: "ვიდევნები როგორც მგელი ცხვრებისგან. მე არ ვარ მგელი, მე ვარ სიტყვა, სული და ძალა". მაგრამ დე, სულში ძალა ცხადად წარმოჩნდეს და დამტკიცებულ იქნას და სულის მეშვეობით აიძულოს, მაშინ აღიარონ მოლაპარაკე სულთან საუბრისა და გამოცდისათვის იქ დამსწრეებმა, გამოცდილმა კაცებმა და ეპისკოპოსებმა, ძოტიკოსმა კუმანის დაბიდან და იულიანემ აპამეადან40, რომლებსაც პირი დაუხშეს თემისონის გარშემო მყოფებმა და არ დაუშვეს, რომ ცრუ და ხალხის მაცდუნებელი სული მათ მიერ მხილებულიყო".

იმავე წიგნში მაქსიმილე ცრუ წინასწარმეტყველებათა სხვა მხილების შემდეგ აღნიშნავს იმ დროს, როდესაც ამას წერდა და მის წინასწარმეტყველებებს ახსენებს, რომელთა მეშვეობით მომავალ ომებსა და ამბოხებებს წინამოასწავებდა, რომელთა სიცრუეს გამართავს და ასე ამბობს: "ჯერ კიდევ როგორ არ გახდა ცხადი, რომ ესეც სიცრუეა? რადგან ამ ქალის აღსრულებიდან დღემდე ცამეტ წელზე მეტია გასული და ქვეყნიერების არც რომელიმე ნაწილზე და არც საერთოდ არ მომხდარა ომი, არამედ პირიქით, ღვთის წყალობით ქრისტიანებს აქვთ ხანგრძლივი მშვიდობა".

ესეც მეორე წიგნიდან არის. მესამედან კი მცირე ამონარიდს გადმოვცემთ, რომელშიც ამას ამბობს მათ წინააღმდეგ, რომლებიც იქადიან, რომ თითქოს მათ უფრო მეტი მოწამე ჰყავთ: "როდესაც ყველა გამონათქვამში მხილებულ იქნენ და ვერ გასცეს პასუხი, ცდილობენ მოწამეებისკენ გაიქცნენ; ამბობენ, რომ მრავალი მოწამე ყავთ და ეს არის მათი ე. წ. წინასწარმეტყველების სულის ძალის სარწმუნო მტკიცებულება. მაგრამ სწორედ ეს არის, როგორც ჩანს, ყველაზე მეტად არაჭეშმარიტი. რადგან ზოგიერთ სხვა მწვალებლობას მრავალი მოწამე ჰყავს, მაგრამ ამის გამო არ შევუერთდებით მათ, არც იმას ვაღიარებთ, რომ ჭეშმარიტებას ფლობენ ისინი. უპირველესად მარკიონის მწვალებლობისგან მომდინარე ე. წ. მარკიონისტები ამბობენ, რომ ქრისტეს უამრავი მოწამე ჰყავთ, მაგრამ თვით ქრისტეს ჭეშმარიტების მიხედვით არ აღიარებენ".

მცირე ხნის შემდეგ დასძენს: "ამიტომ, როდესაც ჭეშმარიტი სარწმუნოების მოწამეობისთვის მოწოდებული ეკლესიის წევრები შეხვდებოდენენ ფრიგიელთა მწვალებლობიდან რომელიმე ეგრეთ წოდებულ მოწამეს, განეშორებოდნენ მას და აღესრულებოდნენ მასთან თანაზიარების გარეშე, რადგან არ სურდათ შეერთებოდნენ მონტანში და ქალებში დამკვიდრებულ სულს. და რომ ეს ჭეშმარიტებაა, ცხადია იქიდან, რაც მოხდა ჩვენს დროში მეანდერზე აპამეაში ევმენეელი გაიოზისა და ალექსანდრეს გარშემო მყოფთა მოწამეობისას".

* ე.ი. მონტანისტთა - მთარგ.

XVII

ამავე წიგნში მწერალ მილტიადესაც მოიხსენიებს, რომელმაც რაღაც თხზულება დაწერა ზემოხსენებული მწვალებლობის წინააღმდეგ. გადმოსცემს მის რამდენიმე ნაწყვეტს და დასძენს: "ეს ამონარიდი აღმოვაჩინე მათ ნაშრომში, როდესაც ისინი უპირისპირდებოდნენ ძმა ალკიბიადეს ნაშრომს, რომელშიც იგი აჩვენებდა, რომ წინასწარმეტყველს არ სჭირდება ექსტაზში საუბარი". ამავე ნაშრომში გადადის ახალი აღთქმის წინასწარმეტყველთა ჩამონათვალზე, რომელთა შორის აღრიცხავს ვინმე ამიანესა და კოდრატოსს, და ასე ამბობს: "მაგრამ ცრუწინასწარმეტყველი იმყოფება ექსტაზში, რასაც მოყვება უკრძალველობა და უშიშობა, როდესაც იწყებს ნებაყოფლობითი უმეცრებით, მაგრამ გადაიქცევა სულის უნებურ სიშლეგედ, როგორც ითქვა. ამგვარი საქციელის ჩვენებას ვერ შეძლებენ, ვერც ძველ და ვერც ახალ წინასწარმეტყველებაში, ვერ დაიქადებენ ვერც აგაბოსით, ვერც იუდათი, ვერც სილათი, ვერც ფილიპეს ასულებით, ვერც ფილადელფიაში მყოფი კოდრატოსით და ამიანეთი, ვერც სხვებით, რომლებიც არ მიეკუთვნებოდნენ მათ"41. კვლავ მცირე ხნის შემდეგ ამბობს: "რადგან თუ ფილადელფიაში კოდრატესა და ამიანეს შემდეგ, როგორც ამბობენ, მონტანთან მყოფმა ქალებმა იმემკვიდრეს წინასწარმეტყველების ნიჭი, დე, აჩვენონ მონტანისა და ქალების მიმდევართაგან მათთან მყოფმა, ვინ იმემკვიდრა; რადგან მოციქული თვლის, რომ მთელ ეკლესიაში უნდა იყოს წინასწარმეტყველების ნიჭი უკანასკნელ მოსვლამდე (ე. ი. მეორედ მოსვლამდე - მთარგ.). მაგრამ მათ ამის ჩვენება არ ძალუძთ, მას შემდეგ, რაც მაქსიმილას აღსასრულიდან უკვე თოთხმეტი წელი არის გასული".

იგი წერს ამგვარად. მის მიერ ნახსენებმა მილტიადემ კი საღვთო წინასწარმეტყველებებზე საკუთარი მოშურნეობის სხვა ძეგლი დაგვიტოვა იმ თხზულებებში, რომლებიც შეადგინა ბერძნებისა და იუდეველების წინააღმდეგ, თითოეულ საკითხს ცალ-ცალკე ორ თხზულებაში პასუხობს, გარდა ამისა ამქვეყნიური მმართველების მიმართაც ქმნის აპოლოგიას იმ ფილოსოფიისა, რომელსაც მისდევდა42.

XVIII

აგრეთვე აპოლონიოსმა43, საეკლესიო მწერალმა, როდესაც ეგრეთ წოდებული ფრიგიელთა მწვალებლობა აღზევებული იყო ფრიგიაში, შეადგინა მათი მხილება, მათ წინააღმდეგ ცალკე თხზულება დაწერა, მათ ე. წ. წინასწარმეტყველებებს სიტყვა-სიტყვით ასწორებს როგორც სიცრუეს და სააშკარაოზე გამოაქვს ერესის დამფუძნებლების ცხოვრება, ვისაც როგორი ჰქონდა. მოისმინე, რას ამბობს მონტანის შესახებ: "მაგრამ იმას, თუ რას წარმოადგენს ეს ახალი მოძღვარი, მისი საქმეები და მოძღვრება აჩვენებს. იგი არის ის, ვინც ასწავლიდა ქორწინების დარღვევას, ადგენდა მარხვის კანონებს, პეპუზას და ტიმიონს იერუსალიმს უწოდებდა (ესენი არის ფრიგიის მცირე ქალაქები), სურდა, ყველა მხრიდან იქ გაემართა კრება, ნიშნავდა ფულის ამკრეფებს, ძღვენის მიღებას შემოწირულობის სახელით აწყობდა, ხელფასს უხდიდა მისი მოძღვრების მქადაგებლებს, რათა მოძღვრების სწავლება წარმატებული ყოფილიყო ნაყროვანების მეშვეობით".

ეს თქვა მონტანის შესახებ. შემდეგ გადადის მის წინასწარმეტყველ ქალებზე და ასე წერს: "ვამტკიცებთ, რომ თვით იმ პირველმა წინასწარმეტყველმა ქალებმა მას შემდეგ, რაც სულით აღივსნენ, მიატოვეს ქმრები. როგორ ცრუობდნენ, რომლებიც პრისკილას ქალწულს უწოდებდნენ". შემდეგ ამბობს: "არ ფიქრობ, რომ მთელი წერილი წინასწარმეტყველს უკრძალავს ძღვენისა და ფულის მიღებას? ამიტომ როდესაც კი ვხედავ, რომ წინასწარმეტყველი ქალი იღებს ოქროს, ვერცხლს და ძვირფას სამოსელს, როგორ არ უარვყო იგი?"

კვლავ გადადის მათი მოძღვრების ერთ-ერთ აღმსარებელზე და ამას ამბობს: "უფრო მეტიც, თემისონმა, ნამდვილად მომხვეჭელობით შემოსილმა არ დაითმინა აღმსარებლობის ნიშანი, არამედ დიდი ფულით თავი დააღწია ბორკილებს. ამიტომ მას თავი უნდა დაემდაბლებია, მაგრამ, იგი იქადოდა თითქოს მოწამე ყოფილიყო და მოციქულის მიბაძვით რაღაც კათოლიკე ეპისტოლის შედგენა გაბედა და მასზე უმჯობესი სარწმუნოების მქონეთ ასწავლიდა, ეჯიბრებოდა ფუჭი სიტყვებით, გმობდა უფალს, მოციქულებსა და წმინდა ეკლესიას". კვლავ სხვა მათ მიერ მოწამედ შერაცხილის შესახებ ამას წერს: "რათა მათ უმრავლესობაზე არ ვისაუბროთ, წინასწარმეტყველმა ქალმა მოგვითხროს ჩვენ ალექსანდრეზე, რომელიც თავის თავს მოწამეს უწოდებდა, ვისთან ერთადაც იგი ცხოვრობდა, ვისაც მრავალი თაყვანს სცემს. საჭირო არ არის საუბარი მის ავაზაკობასა და სხვა დანაშაულებზე, რისთვისაც დაისაჯა, არქივში მოიპოვება ეს ცნობებები. ვინ ვის შეუნდობს ცოდვებს? წინასწარმეტყველი მოწამეს შეუნდობს ქურდობას, თუ მოწამე წინასწარმეტყველს - მომხვეჭელობას? რადგან როდესაც უფალმა თქვა, "ნუ მოიმარაგებთ ნურც ოქროს, ნურც ვერცხლს, ნურც ორ მოსასხამს" (მათ. 10,9-10), მათ ყველაფერი საპირისპიროდ გააკეთეს, შესცოდეს ამ აკრძალული საგნების მოხვეჭით. რადგან ვაჩვენებთ, რომ მათი ე. წ. წინასწარმეტყველები და მოწამეები ითხოვდნენ არა მხოლოდ მდიდრებისგან, არამედ ღარიბებისგან, ობლებისგან და ქვრივებისგანაც. და თუ შეუძლიათ, ამაზე შეჩერდნენ და შეთანხმდნენ იმაზე, რომ თუ მხილებული იქნებიან, დანარჩენი ცოდვებისგან თავი შეიკავონ. რადგან წინასწარმეტყველების ნაყოფი უნდა გამოიცადოს, რადგან ნაყოფისგან შეიცნობა ხე (იხ. მათ. 12, 33). მაგრამ, მათთვის, ვისაც სურს ამის შეტყობა, ცნობილი რომ იყოს ალექსანდრესთან დაკავშირებული ამბავი, იგი ეფესოში პროკონსულ ემილიუს ფრონტინუსმა განსაჯა, არა სახელის გამო, არამედ ძარცვის დანაშაულის გამო, იგი მანამდეც კანონდამრღვევი იყო. მან უფლის სახელით მოტყუებით ისარგებლა და გაანთავისუფლეს, რადგან მოატყუა იქაური მორწმუნეები; და საკუთარმა დიოცეზმა, საიდანაც იყო, არ მიიღო იგი, რადგან ქურდი იყო. ვისაც სურს მასთან დაკავშირებული ამბების შესწავლა, ხელთ აქვთ ასიის საჯარო არქივი. ეს არ იცოდა წინასწარმეტყველმა, რომელიც მრავალი წლის განმავლობაში მასთან ერთად ცხოვრობდა. მას ვამხელთ ჩვენ და მისი მეშვეობით ვამხელთ წინასწარმეტყველის ბუნებას. მსგავსი ამბების წარმოჩენა შეგვიძლია მრავალი მათგანის შესახებ, და თუ გაბედავენ, დე, აიტანონ მხილება".

კვლავ წიგნის სხვა ადგილას წინასწარმეტყველებით მოქადულებზე ამას დასძენს: "თუ უარყოფენ, რომ მათი წინასწარმეტყველები საჩუქრებს ღებულობენ, მაშინ თუკი მხილებული იქნებიან, აღირონ, რომ ისინი არ არიან წინასწარმეტყველები, და მათ შესახებ ათასობით მტკიცებულებას გადავცემთ. აუცილებელი არის წინასწარმეტყველის ყოველი ნაყოფის გამოცდა. მითხარი, წინასწარმეტყველი იღებავს თმებს? წინასწარმეტყველი იხატავს თვალებს? წინასწარმეტყველს უყვარს სამკაულები? წინასწარმეტყველი თამაშობს კამათელს? წინასწარმეტყველი მევახშეობს? აღიარონ, არის თუ არა ეს ნებადართული, მე კი იმას ვაჩვენებ, რომ მათთან ეს ხდებოდა".

თვით ეს აპოლონიოსი თავის ნაშრომში მოგვითხრობს, რომ მონტანის მიერ მისი ე. წ. წინასწარმეტყველების დაწყებიდან მისი (აპოლინარიოსის - მთარგ.) წიგნის დაწერამდე ორმოცი წელი იყო გასული; და კვლავ გვიამბობს, თუ როგორ დააბრკოლეს ძოტიკოსი, რომელიც პირველმა მწერალმა მოიხსენია, მისი (მაქსიმილეს - მთარგ.) სიტყვების მიმღებებმა, როდესაც დაუპირისპირდა მაქსიმილეს ე. წ. წინასწარმეტყველებას და ცდილობდა მასში მოქმედი სულის მხილებას. იგი იმ დროინდელ მოწამეთაგან მოიხსენიებს ვინმე თრასეას. გარდა ამისა ამბობს, რომ გადმოცემით მაცხოვარმა მოციქულებს უბრძანა თორმეტი წლის განმავლობაში არ განშორებოდნენ იერუსალიმს, ხოლო მოწმობებს იყენებს იოანეს `გამოცხადებიდან~ და მოგვითხრობს იმავე იოანეს მიერ ეფესოში ღვთის ძალით მიცვალებულის აღდგინებას, და გვიყვება სხვა ამბებსაც, რომელთა მეშვეობით ზემოხსენებული მწვალებლობის სიცრუეს საკმაოდ ღრმად და მთელი სისავსით განიხილავს. ამას გვიამბობს აპოლონიოსი.

XIX

ზემოხსენებული მწვალებლობის წინააღმდეგ აპოლინარის შრომებს მოიხსენიებს სერაპიონი, რომელიც განსახილველ პერიოდში, როგორც გადმოცემა გვამცნობს, მაქსიმინეს44 შემდეგ ეპისკოპოსი გახდა ანტიოქიის ეკლესიაში. მას ახსენებს საკუთარ ეპისტოლეში კარიკონისა და პონტიონის მიმართ, რომელშიც თვითონაც ამხილებს ამ მწვალებლობას, და ამბობს: "რათა ესეც უწყოდეთ, რომ ამ ცრუ წესის ე. წ. ახალი წინასწარმეტყველების მოქმედება იგმობა მთელს ქვეყანაზე მცხოვრებ ძმებთან, გიგზავნით კლავდიუს აპოლინარის, ასიის ჰიეროპოლში უნეტარესი ეპისკოპოსის, წიგნებს". სერაპიონის ამ ეპისტოლეში შემონახულია სხვადასხვა ეპისკოპოსების ხელმოწერები, რომელთაგან ერთ-ერთი ასე აწერს ხელს: "მე, ავრელიუს კირინიუსი, მოწამე, ვლოცულობ თქვენი გაძლიერებისათვის", ეს კი ასე: "მე, ელიუს პუბლიუს იულიუსი, ეპისკოპოსი დებელტოდან თრაკიის კოლონიიდან. ცხოველ არს ღმერთი ცაში, ნეტარ სოტას ენხიელში სურდა პრისკილასგან დემონის განდევნა, და თვალთმაქცმა [ადამიანებმა] არ დაუშვეს". და სხვა მრავალი მათთან თანხმობაში მყოფი ეპისკოპოსის ხელმოწერა დაცულია ხსენებულ წიგნებში. მათთან დაკავშირებით სულ ეს იყო.

XX

რომში ეკლესიის საღი წესის ამშლელების წინააღმდეგ ირინეოსმა შეადგინა სხვადასხვა ეპისტოლეები, ერთი დაასათაურა "ბლასტონის მიმართ განხეთქილების შესახებ", მეორე კი "ფლორინუსის მიმართ ერთი საწყისის შესახებ ანუ იმის შესახებ, რომ ღმერთი არ არის ბოროტების შემოქმედი", რადგან ჩანდა, რომ ამ აზრს იცავდა ფლორინუსი; ვის გამოც კვლავ შეადგინა ირინეოსმა შრომა "ოგდოადის შესახებ", როდესაც იგი ვალენტინეს საცთურმა მიიზიდა. ამ ნაშრომში იგი აღნიშანვს, რომ მან მიიღო მოციქულთა რიგით პირველი მონაცვლეობა. აქვე, წიგნის ბოლოში აღმოვაჩენთ მის ყველაზე მისაღებ შენიშვნას, და მას აუცილებლად გადმოვცემთ ამ თხზულებაში, იგი არის შემდეგი სახის: "გაფიცებ, შენ, ამ წიგნის გადამწერს ჩვენს უფალ იესო ქრისტეს და მის დიდებით მოსვლას, რომელიც მოდის ცოცხალთა და მიცვალებულთა განსასჯელად, რომ რასაც გადაწერ, შეადარე და ყურადღებით გაასწორე იგი ამ ნუსხის მიხედვით, საიდანაც გადაწერ. მსგავსადვე გადაწერე ეს ფიცი და ჩართე ასლში". ეს მის მიერ ჩვენს სასარგებლოდ იყოს ნათქვამი, ჩვენგან კი გადმოიცა, რათა გვქონოდა ამ ძველი და ნამდვილად წმინდა კაცების ყველაზე მოშურნე მზრუნველობის საუკეთესო ნიმუში.

ფლორინუსის მიმართ ეპისტოლეში, რომელიც ზემოთ ვახსენეთ, ირინეოსი კვლავ იხსენებს პოლიკარპესთან ერთად ყოფნას, და ამბობს: "ეს შეხედულებები, ფლორინუს, რბილად რომ ვთქვა, არ არის საღი აზრის მქონე. ეს შეხედულებები არ ეთანხმება ეკლესიას და უდიდეს უღმერთობაში აგდებს მის მიმდევრებს. ამ შეხედულებების გამოთქმასაც კი ვერასოდეს ბედავდნენ ეკლესიის გარეთ მდგომი მწვალებლები. ეს შეხედულებები ჩვენს უწინარეს მყოფ პრესვიტერებს, მოციქულებთან ერთად მავალთაც არ გადმოუციათ შენთვის. რადგან როდესაც ჯერ კიდევ ყრმა ვიყავი გხედავდი შენ, ქვემო ასიაში პოლიკარპესთან ერთად, სამეფო კარზე ბრწყინავდი და ცდილობდი მისი კეთილგანწყობის მოპოვებას. ახლახანს მომხდარზე კარგად მახსოვს მაშინდელი ამბები (რადგან ბავშვობიდან ნასწავლი სულთან ერთად იზრდება და უერთდება მას), ისე რომ შემიძლია დავასახელო ადგილი, სადაც იჯდა ნეტარი პოლიკარპე და საუბრობდა, მისი გასვლა და შემოსვლა, ცხოვრების წესი, სხეულის შესახედაობა, საუბრები, რასაც მართავდა ხალხთან, როგორ გვამცნობდა თავის ურთიერთობებზე იოანესთან და უფლის სხვა თვითმხილველებთან, როგორ იხსენებდა მათ სიტყვებს, და უფლის შესახებ რას ისმენდა მათგან, მისი სასწაულების შესახებ, მოძღვრების შესახებ, როგორც სიცოცხლის სიტყვის თვითმხილველთაგან მიმღები პოლიკარპე ყველაფერს წმინდა წერილთან თანხმობაში გვაუწყებდა. ამას მაშინ ღვთისგან ჩემდამი გამოჩენილი წყალობით გულმოდგინედ ვისმენდი, და ჩავინიშნავდი არა ქარტაზე, არამედ ჩემს გულში. და ღვთის მადლით ამ სიტყვებს მუდამ მართლაც რომ ვცოხნი, და შემიძლია ღვთის წინაშე დავამოწმო, რაიმე ასეთი რომ მოესმინა ნეტარ და მოციქულებრივ ხუცესს, ალბათ დაიყვირებდა და ყურებს დაიცობდა, და მისთვის ჩვეულ სიტყვებს წარმოთქვამდა: "ოჰ, კეთილო ღმერთო, რა დროს მომასწარი, ეს რომ ამეტანა?" როდესაც ამ სიტყვებს მოისმენდა ალბათ გაიქცეოდა იმ ადგილიდან, სადაც იჯდა ან იდგა. ამის ჩვენება შესაძლებელია მისი ეპისტოლეებიდან, რომლებსაც უგზავნიდა მეზობელ ეკლესიებს, განამტკიცებდა მათ, ან რომელიმე ძმას, შეაგონებდა მათ და მოაქცევდა". ამას ამბობს ირინეოსი.

XXI

კომოდუსის მეფობის ამავე პერიოდში ჩვენი მდგომარეობა სიმშვიდით შეიცვალა, როდესაც ღვთის მადლთან ერთად მთელი მსოფლიოს ეკლესიამ მიიღო მშვიდობა. მაცხოვნებელი სიტყვა ადამიანთა მთელი მოდგმიდან ყოველ სულს მიუძღოდა ყოვლიერების ღმერთის მსახურებისაკენ, ისე რომ უკვე რომში სიმდიდრითა და გვარიშვილობით გამოჩენილი მრავალი ადამიანი ერთბაშად მთელი სახლითა და სანათესავოთი მათი ცხონებისაკენ მიყავდა. მაგრამ ეს სიკეთის მოძულე და ბუნებით შურიანი დემონისათვის აუტანელი იყო, და კვლავ შეუდგა ჩვენს წინააღმდეგ სხვადასხვა მზაკვრობების გამოგონებას. რომაელთა ქალაქში განსწავლულობითა და ფილოსოფიით სახელგანთქმული მორწმუნე კაცი, აპოლონიონი სამსჯავროში მიიყვანა, ამ საქმისათვის გამოსადეგი ერთი მისი მსახური ბრალდებისათვის აღძრა. მაგრამ მხდალი კარგ დროს არ შევიდა [სამსჯავროში], რადგან საიმპერიო დადგენილებით ასეთ საქმეზე ცნობის მიმწოდებელი ცოცხალი არ უნდა დარჩენილიყო. მას (მსახურს - მთარგ.) მყისვე გადაუმტვრიეს წვივები, რადგან მსაჯულმა პერენიუსმა45 ასეთი განაჩენი გამოიტანა მის წინააღმდეგ. მაგრამ ყველაზე ღვთისსათნო მოწამემ როდესაც მსაჯული დიდხანს დაჟინებით ევედრებოდა და სთხოვდა თავი დაეცვა სენატის წინაშე, ყველას წინაშე გადმოსცა იმ რწმენის ყველაზე გონივრული აპოლოგია, რომლის გამოც მოწამეობდა, და თავის მოკვეთით დაისაჯა სენატის ბრძანებულების თანახმად. რადგან სამსჯავროს წინაშე ერთხელ წარმდგარი და ადრინდელი შეხედულების არშემცვლელი სხვაგვარად ვერ განთავისუფლდებოდა მათთან არსებული ძველი კანონის მიხედვით. ამ მსაჯულის წინაშე წარმოთქმულ სიტყვებს და პერენიუსის დასმულ კითხვებზე პასუხებს, და სენატის მიმართ მთელ აპოლოგიას46, ვისაც სურს მისი წაკითხვა, გაეცნობა ჩვენს მიერ აღწერილ ძველი მოწამეების კრებულში.

XXII

კომოდუსის იმპერატორობის მეათე წელს ელევთერის სამი წლის განმავლობაში ეპისკოპოსად მსახურების შემდეგ იგი შეცვალა ვიქტორმა47. მის დროს, როდესაც იულიანემ მეათე წელი აღასრულა, ალექსანდრიის დიოცეზში მსახურებისათვის დაინიშნა დემეტრიოსი48, რომლის დროს, ზემოთ უკვე ხსენებული სერაპიონი ჯერ კიდევ მაშინ ანტიოქიის ეკლესიის მოციქულთაგან რიგით მერვე ეპისკოპოსი იყო. პალესტინის კესარიას მართავდა თეოფილე49, მსგავსადვე ნარკისოსსაც, რომელიც ნაშრომში ზემოთ მოვიხსენიეთ, მაშინ ჯერ კიდევ ეპყრა მსახურება იერუსალიმში მყოფ ეკლესიაში. მათი [მოღვაწეობის] დროს საბერძნეთში კორინთოს ეპისკოპოსი იყო ბაკხილოსი50, ეფესოს დიოცეზის კი - პოლიკრატე. რა თქმა უნდა, მათ დროს ათასობით სხვა გამორჩეული პიროვნება იყო, რომელთაგან, ბუნებრივია, სახელობით ისინი ჩამოვთვალეთ, რომელთა რწმენის მართლმადიდებლობამ ჩვენამდე წერილობით მოაღწია.

XXIII

ამ დროს არამცირედი გამოძიება დაიწყო, რადგან ასიის ყველა დიოცეზი თვლიდა, რომ მაცხოვნებელი პასექის დღესასწაული უფრო ძველი გადმოცემით მთვარის მეთოთხმეტე დღეს უნდა აღენიშნათ, რა დღესაც იუდეველებისთვის ნაბრძანები იყო ცხვრის შეწირვა. ყველა ვალდებული იყო ამ დღეს, კვირის რომელ დღესაც არ მოუწევდა, მარხვა გაეხსნილათ. ამ სახით [დღესასწაულის] აღნიშვნა ჩვეულებად არ ჰქონდა ეკლესიებს მთელ დანარჩენ მსოფლიოში, რომლებსაც მოციქულების გადმოცემით ახლანდელ დრომდე დაცული ჩვეულება ისე ეპყრათ, რომ ჩვენი მაცხოვრის აღდგომის დღის გარდა სხვა დღეს არ ესადაგებოდა მარხვის გახსნილება. ამისთვის იმართებოდა ეპისკოპოსთა კრებები, და ყველა ეპისტოლეების მეშვეობით საეკლესიო დოგმატი ყველგან მყოფ [ეკლესიებს] ერთსულოვნად წერდა, რომ უფლის მკვდრეთით აღდგომის საიდუმლო არ აღსრულდებოდა უფლის დღის გარდა სხვა დღეს, და რომ მხოლოდ ამ დღეს დავიცავდით პასექის მარხვის გახსნილებას. ახლანდელ დრომდე გავრცელებულია პალესტინაში შეკრებილთა წერილი, რომელთაც თავმჯდომარეობდა კესარიის დიოცეზის ეპისკოპოსი თეოფილე და იერუსალიმის - ნარკისოსი. მსგავსადვე არის ამავე საკითხის გამოძიების შესახებ რომში მყოფთა სხვა ეპისტოლე, რომელიც ცხადყოფს, რომ ეპისკოპოსი იყო ვიქტორი; და ასევე [ეპისტოლე] პონტოს ეპისკოპოსებისა, რომელთაც, როგორც უხუცესი, თავმჯდომარეობდა პალმასი; და ასევე გალიის დიოცეზებისა, რომლის ეპისკოპოსი იყო ირინეოსი; გარდა ამისა ოსროენისა და ადგილობრივი ქალაქების; საკუთრივ ბაკხილუსის კორინთოს ეკლესიის ეპისკოპოსის, და სხვა მრავალთა ეპისტოლეები, - მათი, ვინც ერთი და იგივე შეხედულება და განაჩენი გამოიტანეს, და ერთი და იგივე ხმა მისცეს51.

XXIV

მათი განჩინება იყო ერთი, რომელიც ზემოთ გადმოვეცით. ასიაში კი პოლიკრატე წინამძღოლობდა ეპისკოპოსებს, რომლებიც დაჟინებით ამტკიცებდნენ, რომ აუცილებელი იყო ძველთაგან მათთვის გადმოცემული ჩვეულების დაცვა. თვითონ პოლიკრატემ ვიქტორსა და რომაელთა ეკლესიას მიწერა წერილი, რომელშიც მის დრომდე მოღწეული გადმოცემა აღწერა შემდეგი სიტყვებით: "ამგვარად, ჩვენ უზრუნველად არ ვატარებთ ამ დღეს, არც ვუმატებთ, არც ვაკლებთ. რადგან ასიაში დიდ მნათობებს სძინავთ, რომლებიც აღდგებიან უფლის მოსვლის დღეს, როდესაც მოვა ციდან დიდებით და მოიძიებს ყველა წმინდანს. თორმეტ მოციქულთაგან ერთ-ერთი, ფილიპე, რომელმაც დაიძინა ჰიეროპოლში და მისი ორი ასული, რომლებიც ქალწულებად დაბერდნენ, და მისი სხვა ასული სულიწმინდით მცხოვრები ეფესოში განისვენებენ. უფრო მეტიც, ასევე იოანე, რომელიც უფლის მკერდს იყო მიყრდნობილი, და გახდა პეტალონის მატარებელი მღვდელი, მოწამე და მოძღვარი; იგიც ეფესოში განისვენებს. ასევე ეპისკოპოსი და მოწამე პოლიკარპე - სმირნაში; აგრეთვე თრასეასი ეპისკოპოსი და მოწამე ევმენეადან, რომელსაც სძინავს სმირნაში. რა უნდა ითქვას საგარისზე, ეპისკოპოსზე და მოწამეზე, რომელმაც ლაოდიკიაში დაიძინა, გარდა ამისა ნეტარ პაპირიონზე და მელიტონ საჭურისზე, რომელიც ყველანაირად სულიწმინდაში მოქალაქეობდა, რომელიც სარდეში წევს და ელოდება ცათაგან მოხედვას, როდესაც მკვდრეთით აღდგება? ისინი ყველა იცავდა პასექის მეთოთხმეტე დღეს სახარების მიხედვით, არასოდეს გადაუხვევიათ, არამედ მისდევდნენ სარწმუნოების კანონის მიხედვით. აგერთვე მეც ყველა თქვენზე უმცირესი პოლიკრატე, ჩემი ნათესავების გადმოცემის მიხედვით [ვცხოვრობ], და ზოგიერთი მათგანის მიმდევარი ვიყავი. შვიდი ეპისკოპოსი იყო ჩემი ნათესავი, მე კი ვარ მერვე; და ყოველთვის ჩემი ნათესავები აღნიშნავდნენ იმ დღეს, როდესაც ხალხი უარს ამბობდა საფუარზე. ასე რომ, მე, ძმებო, სამოცდახუთი წელი ვიმყოფები უფალში*, მისაუბრია ძმებთან მთელი მსოფლიოს ქვეყნებიდან და მთელი წმინდა წერილი შემისწავლია, არ მეშინია მუქარების, რადგან ჩემზე უფრო დიდ ადამიანებს უთქვამთ: "უფრო ღმერთს უნდა დაემორჩილო, ვიდრე ადამიანებს" (საქმე. 5,29).

შემდეგ ეპისკოპოსების შესახებ დასძენს, რომლებიც წერის დროს მასთან ერთად იმყოფებოდნენ და მისი თანამოაზრეები იყვნენ, და ამბობს შემდეგს: "შეგვეძლო აქ დამსწრეთა მოხსენიება, რომელთა მოხმობა ჩემგან მოითხოვეთ თქვენ და მოვუხმე კიდევაც. მათი სახელები რომ დამეწერა, ძალიან ბევრი გამომივიდოდა. მათ კი იციან ჩემი კნინი ადამიანურობა, ეთანხმებიან ეპისტოლეს, და იციან, რომ ამაოდ არ ვატარებ ჭაღარას, არამედ ყოველთვის ქრისტე იესოში ვმოქალაქობდი".

ამ ვითარებაში რომაელთა [ეკლესიის] წინამდგომელმა ვიქტორმა სცადა დაუყოვნებლივ მოეკვეთა ზიარი ერთობისგან მთელი ასიის დიოცეზები მოსაზღვრე ეკლესიებთან ერთად როგორც სხვაგვარად მადიდებლები. წერილების მეშვეობით აღნიშნავდა და აცხადებდა, რომ ყველა იქაური ქრისტიანი სრულიად განკვეთილი იყო თანაზიარებისაგან. მაგრამ ეს ყველა ეპისკოპოსს არ სიამოვნებდა, და მას მოუწოდებდა, ეფიქრა მახლობელთა მიმართ მშვიდობაზე, ერთობასა და სიყვარულზე, მოღწეულია მათი სიტყვები, რომლებითაც მკაცრად კიცხავდნენ ვიქტორს. მათ შორის იყო ირინეოსიც, რომელიც წინამძღვრობდა გალიაში მყოფ ძმებს, რომელთა სახელით წერდა ეპისტოლეებს, აცხადებდა, რომ მხოლოდ უფლის დღეს უნდა აღესრულებიათ უფლის აღდგომის საიდუმლო, ვიქტორს კი სათანადოდ და მრავალი სიტყვებით შეაგონებდა, რომ არ განეკვეთა უფლის მთელი ეკლესიები, რომლებიც ძველი ჩვეულების გადმოცემას იცავდნენ, და დასძენს შემდეგ სიტყვებს: "რადგან არა მხოლოდ დღეების შესახებ არის უთანხმოება, არამედ თვით მარხვის წესის შესახებ. რადგან ზოგიერთები ფიქრობენ, რომ მათ ერთი დღე უნდა იმარხულონ, ზოგიერთები კი - ორი, ზოგი კი - მრავალი, ზოგიერთები კი მათ დღეს დღისა და ღამის ორმოცი საათით ანგარიშობენ. მარხვის დამცველთა ასეთი სიჭრელე ახლა არ წარმოქმნილა, არამედ ჩვენამდე დიდი ხნის წინათ, როდესაც, როგორც ჩანს, სიზუსტის დაუცველობით მარტივი და ლიტონი ჩვეულება ეპყრათ მომავალი თაობებისთვის გადასაცემად. და ყველა ისინი არა ნაკლებ მშვიდობაში ცხოვრობდნენ და ახლაც მშვიდობით ვცხოვრობთ ერთმანეთთან, და მარხვაში უთანხმოება სარწმუნოების ერთსულოვნებას შეამტკიცებს".

ამას დაურთავს ისტორიას, რასაც ჯეროვნად გადმოვცემ. იგი შემდეგი სახისაა: „მათ შორის აგრეთვე იყვნენ სოტერამდე მცხოვრები პრესვიტერები, რომლებიც წინამძღვრობდნენ ეკლესიას, რომელსაც ახლა შენ წინამძღვრობ, ვგულისხმობ ანიკეტს და პიუსს, ჰიგინიუსს და ტელესფოროსს, და ქსისტუსს. არც ისინი იცავდნენ, არც მათთან მყოფებს შეაგონებდნენ, და მაინც მათ, რომლებიც არ იცავდნენ, არა ნაკლები მშვიდობა ჰქონდათ დიოცეზებიდან მათთან ჩამოსულებთან, რომლებიც იცავდნენ**; თუმცა მისი დაცვა უფრო მიუღებელი იყო მათთვის, რომლებიც არ იცავდნენ. და არასოდეს არავინ არ ყოფილა უარყოფილი ამ მიზეზით, არამედ ისინი, რომლებიც არ იცავდნენ, შენამდე მცხოვრები პრესვიტერები, დიოცეზებიდან ჩამოსულებს, რომლებიც იცავდნენ, უგზავნიდნენ ევქარისტიას, და როდესაც ანიკეტის დროს ნეტარი პოლიკარპე ცხოვრობდა რომში, რაღაც საკითხების გარშემო ერთმანეთთან მცირე უთანხმოება მოუვიდათ, მაგრამ მყისვე შერიგდნენ, არ სურდათ რა ამ საკითხის გარშემო ერთმანეთთან კამათი. რადგან არც ანიკეტს შეეძლო დაერწმუნებია პოლიკარპე, რომ არ დაეცვა, რამდენადაც ჩვენი უფლის მოწაფესთან, იოანესთან და სხვა მოციქულებთან ერთად ცხოვრობდა და ყოველთვის იცავდა; ვერც პოლიკარპე არწმუნებდა ანიკეტს, რომ დაეცვა, რადგან იგი ამბობდა, რომ უნდა დაეცვა მის წინარე პრესვიტერების ჩვეულება. და მაშინ როცა ასეთი ვითარება იყო, ერთმანეთთან ჰქონდათ ზიარება, და ანიკეტი ეკლესიაში ევქარისტიის აღსრულების ნებას რთავდა პოლიკარპეს, ცხადია, პატივისცემის გამო. და ერთმანეთს მშვიდობით დაშორდნენ, რადგან მთელი ეკლესიის მშვიდობას იცავდნენ ისინი, რომლებიც იცავდნენ [მარხვის ამ წესს], და ისინიც, რომლებიც არ იცავდნენ".

და ირინეოსი მისი სახელითაც და ქცევითაც მშვიდობისმყოფელი, ეკლესიათა მშვიდობის გამო ასე მოუწოდებდა და შუამდგომლობდა52. იგი არა მხოლოდ ვიქტორს, არამედ ეკლესიათა მრავალ სხვა მეთაურსაც აღძრული ძიების შესახებ ეპისტოლეების მეშვეობით ესაუბრებოდა.

* ე.ი. მონათლული ვარ - მთარგ.

**იგულისხმება "კვარტოდეციმანური" პრაქტიკა - მთარგ.

XXV

პალესტინელებმა კი, რომლებიც ახლახან ვახსენეთ, ნარკისოსმა და თეოფილემ, მათთან ერთად კასიუსმა, ტვიროსის ეკლესიის ეპისკოპოსმა და კლარუსმა, პტოლემაიდაში ეკლესიის ეპისკოპოსმა, და მათთან ერთად შეკრებილებმა მოციქულთა მონაცვლეობით მათ დრომდე მოღწეული პასექის გადმოცემის შესახებ ბევრი იმსჯელეს, და წერილის ბოლოში ეს სიტყვები დაურთეს: "ეცადეთ, ჩვენი ეპისტოლის ასლები ყველა დიოცეზში დაგზავნოთ, რომ არ ვაგოთ პასუხი მათთვის, რომელთა სული შეცდომაში ადვილად შედის. თქვენ კი განგიმარტავთ, რომ ამ დღეს ალექსანდრიაშიც ზეიმობენ, როგორც ჩვენ. რადგან ჩვენგან მიდის მათთან წერილები და მათგან ჩვენთან, ისე რომ ამ წმინდა დღეს ჩვენ თანხმობასა და ერთობაში აღვნიშნავთ"53.

XXVI

ირინეოსის გამოქვეყნებული თხზულებებისა და ეპისტოლეების გარდა გავრცელებულია ბერძნების წინააღმდეგ მისი ყველაზე მოკლე და განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი თხზულება, რომლის სათაურია "მეცნიერების შესახებ", და სხვაც, რომელიც მიუძღვნა ძმას სახელად მარკიანოსს, "სამოციქულო ქადაგების წარმოჩენა", და სხვადასხვა მსჯელობების შემცველი მცირე წიგნი, რომელშიც ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეს და ე. წ. "სიბრძნე სოლომონისას" მოიხსენიებს, მათგან მოყავს ზოგიერთი გამონათქვამი. ეს ვიცით ირინეოსის მოღწეული შრომების შესახებ.

როდესაც კომოდუსმა ცამეტწლიანი მმართველობა დაასრულა, მისი აღსასრულის შემდეგ სრული ექვსი თვე პერტინაქსს ეპყრა ძალაუფლება, შემდეგ იმპერატორი გახდა სევერუსი54.

XXVII

მრავალ [ძმასთან] ახლანდელ დრომდე არის შემონახული ძველი საეკლესიო კაცების სათნოებითი მოშურნეობის ამსახველი მრავალი ჩანაწერი, რომლებიც თვითონ წავიკითხეთ. ასეთები არის ჰერაკლიტეს ნაწერები მოციქულზე და მაქსიმუსის - ბოროტების წარმოშობის შესახებ, რაც მწვალებლებთან მრავალი განსჯის საგანი იყო და იმის შესახებ, რომ ნივთი შექმნილი არის; კანდიდუსის შრომები ექვსთა დღეთაზე, და აპიონოსისაც ამავე თემაზე, მსგავსადვე სექსტუსის "აღდგომის შესახებ", და სხვა თხზულება არაბიანუსის, და ათასი სხვათა, რომელთა შესახებ საუბრისას არავითარი საყრდენი არ გაგვაჩნია, არც თხზულების დაწერის დროის განსასაზღვრავად, არც ისტორიული მოვლენის აღსანიშნავად. და სხვა მრავალთა თხზულებებმა მოაღწია ჩვენამდე, მაგრამ მათი სახელების ჩამოთვლაც კი არ ძალგვიძს; ისინი არიან მართლმადიდებელი და საეკლესიო [მწერლები], როგორც ეს ჩანს საღვთო წერილის თითოეული მათგანის მიერ [შესრულებული] განმარტებიდან, მაგრამ ისინი ჩვენთვის არ არიან ცნობილი, რადგან შრომათა სახელწოდებები არ არის მოცემული.

XXVIII

მათგან ერთ-ერთი თავის ნაშრომში არტემონის მწვალებლობის წინააღმდეგ, რომლის განახლება ჩვენს დროში კვლავ სცადა პავლე სამოსატელმა55, შემონახულია ჩვენს მიერ საკვლევ ისტორიებთან დაკავშირებული ამბავი. ზემოხსენებულ მწვალებლობას, რომელიც ამბობდა, რომ მაცხოვარი იყო ლიტონი ადამიანი, განაქიქებდა როგორც ახლად შექმნილსა და არცთუ დიდი ხნის წინანდელს, რადგან სურდათ, რომ იგი პატივსაცემი ყოფილიყო და მას აცხადებდნენ როგორც ძველს. მათი მკრეხელური სიცრუის მრავალ სხვა რამესაც გადმოცემს სამხილებლად თხზულება და სიტყვასიტყვით ამას მოგვითხრობს: "რადგან ამბობენ, რომ ყველა, ვინც უწინ ცხოვრობდა, და თვით მოციქულებიც, ღებულობდნენ და ასწავლიდნენ იმას, რასაც ახლა ესენი ამბობენ, და ქადაგების ჭეშმარიტებას იცავდნენ ვიქტორის დრომდე, რომელიც იყო პეტრესგან მეცამეტე ეპისკოპოსი რომში; ხოლო მისი მონაცვლის ზეფირინუსის56 მიერ დამახინჯდა ჭეშმარიტება. შესაძლოა, ნათქვამი სარწმუნო ყოფილიყო, უპირველეს ყოვლისა მათ საღვთო წერილი რომ არ განაგდებდეს, და მოიპოვება ზოგიერთი ძმის ნაშრომები, ვიქტორის დროზე უხუცესი, რომლებიც მათ დაწერეს ჭეშმარიტების გამო წარმართებისა და იმდროინდელი მწვალებლებლების წინააღმდეგ, ვგულისხმობ იუსტინეს, მილტიადეს, ტატიანეს, კლიმენტის და სხვა მრავალთა ნაშრომებს, რომლებშიც ყველაში ქრისტე ღმერთად ითვლებოდა. რადგან ვინ არ იცნობს ირინეოსის, მელიტონისა და სხვათა წიგნებს, რომლებიც ღმერთად და ადამიანად აცხადებენ ქრისტეს, ხოლო სათავეში მყოფი მორწმუნე ძმების მიერ რამდენი ფსალმუნი და საგალობელი დაიწერა, რომლებშიც ღვთის სიტყვას, ქრისტეს როგორც ღმერთს უგალობდნენ? როდესაც ამდენი წელი გაცხადებული იყო ეკლესიის აზრი, როგორ ღებულობდა ვიქტორამდე ასე ნაქადაგებს, როგორც ისინი ამბობენ? როგორ არ რცხვენიათ, ვიქტორს რომ ასე სწამებენ ცილს, რომლებმაც ზედმიწევნით იციან, რომ ვიქტორმა ზიარებისაგან განკვეთა ეს ღვთის უარმყოფელი განდგომილების მამა და დამაარსებელი თეოდოტე მეწაღე, რომელმაც პირველმა თქვა, რომ ქრისტე ლიტონი ადამიანი იყო? რადგან თუ ვიქტორი მათ შესახებ ასე ფიქრობდა, როგორ განაგდებდა თეოდოტეს, ამ მწვალებლობის გამომგონებელს?"

ასეთი ამბები მოხდა ვიქტორის დროს. იგი ათი წლის განმავლობაში მიუძღოდა მსახურებას, მონაცვლედ დადგინებულ იქნა ზეფირინუსი სევერუსის მეფობის მეცხრე წელს. ხსენებული მწვალებლობის დამაარსებლის შესახებ ზემოხსენებული წიგნის შემდგენელი დაურთავს ზეფირინუსის დროს მომხდარ სხვა ამბავსაც, და წერს შემდეგი სიტყვებით: "მრავალ ძმას შევახსენებ ჩვენს დროში მომხდარ ამბავს, რაც ვფიქრობ, სოდომელთა შორის რომ მომხდარიყო, მათ, ალბათ, შეაგონებდა. იყო ვინმე ნატალიოსი, აღმსარებელი, არა ძველი, არამედ ჩვენს დროში გამოჩენილი. იგი მოტყუებულ იქნა ასკლეპიოდოტოსისა და სხვა თეოდოტეს, ვინმე მეკერმეს მიერ. ისინი იყვნენ თეოდოტე მეწაღის მოწაფეები, რომელიც ასეთი აზროვნებისათვის, უფრო კი უაზრობისათვის, როგორც ვთქვი, მაშინდელი ეპისკოპოსის ვიქტორის მიერ პირველად იქნა განკვეთილი ზიარებისაგან. ნატალიუსი დაეთანხმა მათ, რომ თანხის საფასურად წოდებულიყო მათი მწვალებლობის ეპისკოპოსად, ისე რომ ყოველ თვე მათგან მიიღებდა ასორმოცდაათ დინარს. როდესაც მათთან იმყოფებოდა, უფალი ხშირად შეაგონებდა ხილვების მეშვეობით, რადგან გულმოწყალე ღმერთს და ჩვენს უფალს, იესო ქრისტეს არ სურდა, რომ მისი ვნებების დამამოწმებელი ეკლესიის გარეთ მყოფი დაღუპულიყო. მას შემდეგ, რაც ის ამ ხილვებს გულგრილად ეპყრობოდა მათთან თავმჯდომარეობითა და მრავალთა დამღუპველი სიხარბით ცთუნებული, ბოლოს, წმინდა ანგელოზთა მიერ იქნა გამათრახებული და მთელი ღამის განმავლობაში არცთუ მცირედ იტანჯა, ისე რომ დილით ადგა, ძაძა შეიმოსა და ნაცარდაყრილი დიდი მოსწრაფებითა და ცრემლებით დაემხო ეპისკოპოს ზეფირინუსის წინაშე, ეხვეოდა ფეხებზე არა მხოლოდ სასულიერო პირებს, არამედ საეროთაც, მისი ცრემლებით შეძრული იყო მოწყალე ქრისტეს თანამგრძნობი ეკლესია. და თუმცა მრავალს ევედრებოდა და უჩვენებდა წყლულებს, რაც ცემისგან მიეღო, ძლივს მიიღეს ზიარებაში".

ამ ამბავს დავურთავთ მათ შესახებ იმავე მწერლის მიერ დაწერილ სხვა სიტყვებსაც, რაც შემდეგი სახისაა: "საღვთო წერილის უშიშრად ყალბისმქმნელები, სარწმუნოების ძველი კანონების უარმყოფელები, ხოლო ქრისტეს უმეცარნი არათუ იმას იკვლევენ, თუ რას ამბობს საღვთო წერილი, არამედ ბეჯითად ამუშავებდნენ, თუ სილოგიზმის როგორი სქემა გამოდგებოდა უღმერთობის დასამტკიცებლად. თუკი ვინმე წინ დაუდებდა საღვთო წერილის გამონათქვამს, იკვლევდნენ შემაერთებელი, თუ გამყოფი სილოგიზმის სქემის შექმნა შეეძლო. მიტოვებული ჰქონდათ ღვთის წმინდა წერილი, და სწავლობდნენ გეომეტრიას*, როგორც მიწიერნი და მიწიერზე მოსაუბრენი და ზემოდან მომავალის უმეცარნი. ზოგიერთი მათგანი გულმოდგინედ სწავლობდა ევკლიდეს გეომეტრიას, უკვირდათ არისტოტელესი და თეოფრასტესი. ზოგიერთი, ალბათ, გალენსაც სცემდა თაყვანს. ისინი თავიანთი მწვალებლური შეხედულებებისათვის ბოროტად სარგებლობდნენ ურწმუნოთა ხელოვნებებით და უღმერთოთა მზაკვრობით რყვნიდნენ საღვთო წერილის მარტივ რწმენას. რა საჭიროა იმის თქმა, რომ რწმენის სიახლოვესაც არ დგანან? ამიტომ, საღვთო წერილს უშიშრად ჰკიდებდნენ ხელს, ამბობდნენ, რომ მას ასწორებდნენ. და ის, რომ მე ამას მათზე ცილისწამებით არ ვამბობ, ვისაც სურს, შეუძლია შეისწავლოს. რადგან თუ ვინმე მოისურვებს, შეაგროვოს თითოეული მათგანის ასლი და შეადაროს ერთმანეთს, აღმოაჩენს მრავალ შეუთანხმებლობას. ასკლეპიოდოსის ასლი არ ეთანხმება თეოდოტისას; შესაძლებელია მრავალი [ასლის] აღმოჩენა, რადგან მათი მოწაფეები მონდომებით გადაწერდნენ თითოეული მათგანის მიერ, როგორც ისინი უწოდებენ, გასწორებულს, რაც ნიშნავს განადგურებულს; მაგრამ ამათ ჰერმოფილეს [ასლი] არ ეთანხმება. აპოლონიადოსის ასლებიც არ ეთანხმება ერთმანეთს. რადგან მათ მიერ პირველად გამზადებული ასლები შეიძლება შედარებულ იქნას მოგვიანებით კვლავ დამახინჯებულებთან და აღმოჩნდება მრავალი უთანხმოება. ეს ცოდვა ესოდენი კადნიერების შემცველია თავისთავში, რომ უნდა ვიფიქროთ, მათაც არ უწყიან. რადგან ან არ სწამთ, რომ საღვთო წერილი სულიწმინდით არის გამოთქმული, და არიან ურწმუნო; ან თავიანთ თავს სულიწმინდაზე უფრო ბრძენად მიიჩნევენ, და სხვა რა იქნებიან თუ არა დემონისგან შეპყრობილნი? რადგან არ ძალუძთ უარყონ, რომ ეს მათი დანაშაულია, მაშინ როცა მათი ხელით არის დაწერილი, და ვისგანაც განსწავლულ იქნენ, ასეთი წერილები არ მიუღიათ; და არც იმის ჩვენება ძალუძთ, თუ საიდან გადაიწერეს ეს. ზოგიერთი მათგანი არც მოითხოვდა მათ დამახინჯებას, არამედ მარტივად უარყოფდა რჯულსა და წინასწარმეტყველებს, და ურჯულო და უღმერთო მოძღვრების საბაბით დაღუპვის უკიდურეს განადგურებამდე დაეცნენ".

და ეს ამ სახით იქნას ნამბობი.

* აქ არის სიტყვათა თამაში, გეომეტრია ბერძნულად "მიწისმზომელობას" ნიშნავს - მთარგ.

კომენტარები

1 - მარკუს ავრელიუსის (ანტონიუს ვერუსი) მმართველობის მეჩვიდმეტე წელი მოდის 177 წელზე. მისი მეფობის დასაწყისი არ გამოირჩევა ქრისტიანთა მასობრივი დევნით. ხოლო მმართველობის ბოლო წლებში მარკუს ავრელიუსმა გამოსცა მთელი რიგი ბრძანებებისა, რომლებმაც მკვეთრად შეცვალა ქრისტიანთა მდგომარეობა (ტექსტები არ შემორჩენილა).

2 - ლუგდუნი - ახლანდელი ლიონი; როდანი - ახლანდელი რონა.

3 - ლეგატი (ლეგატუს) - (ლათ.) პროვინციის მმართველი.

4 - მეფე თიესტემ საკუთარი შვილები სუფრაზე მიიტანა საჭმელად. მეფე ოიდიპოსმა საკუთარ დედაზე იქორწინა.

5 - ყოველწლიური დღესასწაული, რომელზეც იკრიბებოდნენ მთელი გალიის წარმომადგენლები. იგი იწყებოდა 1 აგვისტოს და რამდენიმე კვირას გრძელდებოდა.

6 - მოწამეთა: სანქტუსის, მატურუსის, ატალუსის, ბლანდინას, ბიბლიდას, ეპაგათოსის, ალექსანდრეს, წმ. მოწამე პოთინოსის და სხვა ორმოცდასამი მოწამის, რომლებიც ეწამნენ 177 წ. ლიონში, ხსენების დღეა 25 ივლისი.

7 - ალკიბიადე და თეოდოტი - მოწამეები, მონტანის ერთ-ერთი პირველი თანამოღვაწეები (იხ. შნშ. 73. წ. 4).

8 - ლუგდუნის ეპისკოპოსის ეპისტოლე რომის ეპისკოპოსს მიუტანეს ელჩებმა პრესვიტერ ირინეოსის, ლიონის მომავალი ეპისკოპოსის მეთაურობით.

9 - ზემო აღწერილი მოვლენები მიეკუთვნება თვით მარკუს ავრელიუსის მმართველობას. მისი ძმა და თანამმართველი ლუციუს ვერუსი აღესრულა 169 წ.

10 - საუბარია მარკუს ავრელიუსის რესკრიპტის შესახებ, რომელიც დამოწმებულია წმ. იუსტინე ფილოსოფოსის პირველი აპოლოგიის დანართში. მარკუს ავრელიუსის, "ღვთისმოსავად" წოდებულის, სწორედ ეს რესკრიპტი აქვს მხედველობაში ტერტულიანეს (აპოლოგია, V, 7). საეკლესიო ისტორიკოსების უმრავლესობა მას ნაყალბევად თვლის. ვ. ბოლოტოვი წერს: "საკითხს, რომელიც წამოჭრა მარკუს ავრელიუსის ედიქტმა ქრისტიანთა სასარგებლოდ, ორი მხარე აქვს. საუბარი შესაძლოა ეხებოდეს: 1) ფაქტს, რომელმაც თითქოსდა ეს ედიქტი გამოიწვია, და 2) თვით ედიქტის შინაარსს. რაც შეეხება ფაქტს, მის შესახებ ისტორიულად შეიძლება ითქვას მხოლოდ ის, რომ კვადებთან ბრძოლის დროს 174 წ. მარკუს ავრელიუსს ჯართან ერთად ნამდვილად შეექმნა წყურვილის სიფრთხილე, მაგრამ დროულად წამოსულმა წვიმამ რომაელები დაიხსნა გასაჭირისაგან. მაგრამ ფილოსოფოსი იმპერატორი არ იყო იმგვარად განწყობილი, რომ საქმის ასეთი განვითარება ქრისტიანებისთვის მიეწერა. ამის საპირისპიროდ, არსებობს ამ ფაქტის შესახებ წარმართული გადმოცემის ორი ვარიანტი, ერთ-ერთი მათგანის მიხედვით, წვიმა წამოვიდა ეგვიპტელი მაგის არნუფისის ჯადოქრობით, მან ილოცა ჰაერის ღმერთის ჰერმესის წინაშე, მეორე ვარიანტი კი ამ წვიმას მიაწერს თვით იმპერატორ მარკუს ავრელიუსის ლოცვის ძალას. საეჭვოა ის, რომ ქრისტიანები იმდენი ყოფილიყვნენ მარკუს ავრელიუსის ჯარში, რომ მათ არა მხოლოდ შეეძლოთ შეედგინათ მთელი ლეგიონი, არამედ მართლა შეადგენდნენ ერთ ლეგიონს. ამ ამბის შესახებ ერთ-ერთი ყველაზე ძველი მოწმე, აპოლინარი ჰიეროპოლელი, ამბობს, რომ ამ მოვლენის საპატივსაცემოდ ლეგიონმა მიიღო სახელწოდება "ელვისებური". რომის სამხედრო ისტორიით დაინტერესებულმა მეცნიერებმა გაარკვიეს, რომ სინამდვილეში მეთორმეტე ლეგიონი ატარებდა ამ სახელწოდებას (ლეგიო დიოდეციმა ფულმინატა); მაგრამ ეს იყო ჯერ კიდევ ავგუსტუსის დროს არსებული ცხრა ლეგიონიდან ერთ-ერთი. ის ასეთ სახელწოდებას ატარებდა უკვე დიდი ხნის წინათ, უდავოდ ნერვასა და ტრაიანეს პერიოდში. ალექსანდრე სევერუსის დროს Legio XII fulminata იდგა ჯერ კიდევ ასიაში. ის რომ, 174 წ. ის დუნაიზე იქნა გაწვეული, - ამის სერიოზული მტკიცებულება არ არსებობს.

ამგვარად, მარკუს ავრელიუსს არ ჰქონდა საბაბი, გამოეცა ედიქტი ქრისტიანთა სასარგებლოდ და კიდევ, ედიქტის შინაარსი დამაჯერებლობის საზღვრებს სცდება: ნაბრძანები იყო ქრისტიანთა დამსმენების ცოცხლად დაწვა, პროვინციის მმართველებს აკრძალული ჰქონდათ ქრისტიანებისთვის თავისუფლების აღკვეთა, რწმენისგან პირვანდელ (წარმართულ) სარწმუნოებაზე მოქცევა - ეს იყო ედიქტში, რომელიც წარდგენილ იქნა რომში ფორუმზე.

ასეთი დოკუმენტი შეუძლებელია უკვალოდ გამქრალიყო, და არ ასახულიყო ქრისტიანთა მდგომარეობაზე. ყოველ შემთხვევაში გალიაში 177 წ. შეუძლებელია ყოფილიყო დევნულება" (ლექციები ძველ ეკლესიაზე. ტ. 2. გვ. 81‑82).

11 - მწვალებლობების წინააღმდეგ, III, 3, 3.

12 - იქვე, II, 31, 3.

13 - იქვე, II, 32, 4.

14 - იქვე, II, 32, 4.

15 - იქვე, III, 1, 1.

16 - იქვე, V, 30, 1.

17 - იქვე, V, 30, 3.

18 - იქვე, II, 28, 2.

19 - იქვე, I, 28, 4.

20 - იქვე, III, 21, 1.

21 - პტოლემეოს ლაგოსი (ქ. შ.-მდე 367/66-285 წწ.) - ალექსანდრე მაკედონელის ჯარის ბერძენი მხედართმთავარი, ეგვიპტის მეფე, პტოლემეოსთა დინასტიის ფუძემდებელი.

22 - წმ. ირინეოს ლიონელი (მწვალებლობების წინააღმდეგ, III, 21, 2) თვლის, რომ 72 ებრაელი მთარგმნელის მოწვევა ძველი აღთქმის ბერძნული ტექსტის შესაქმნელად მოხდა პტოლემეოს ლაგოს I სოტერის დროს. მაგრამ სხვა ძველი ავტორები: იოსებ ფლავიუსი (იუდაური სიძველენი, XII, 2) ტერტულიანე (აპოლოგია, XVIII, 5-7), წმ. იუსტინე ფილოსოფოსი (აპოლოგია, I 31) და ფილონ ალექსანდრიელი ამტკიცებენ, რომ მთარგმნელთა მოწვევა მოხდა პტოლემეოს I-ის შვილისა და მემკვიდრის - პტოლემეოს II ფილადელფოსის (285-246 წწ. ქ. შ.‑მდე) მმართველობის პერიოდში.

23 - კომოდუსი - რომის იმპერატორი (180-192 წწ.).

24 - იულიანე - ალექსანდრიის ეპისკოპოსი (179-189 წწ.).

25 - პანტენოსი - ალექსანდრიის კატეხიზატორული სასწავლებლის ხელმძღვანელი. ამ თანამდებობაზე იყო კლიმენტი ალექსანდრიელის წინამორბედი. ქრისტიანობა იქადაგა ინდოეთში.

26 - ალექსანდრიის კატეხიზატორული სასწავლებელი - აღმოსავლეთში ქრისტიანული აზროვნების ერთ-ერთი უმსხვილესი ცენტრი. თავდაპირველად რჩევა-დარიგებას აძლევდნენ მათ, ვისაც მონათვლა სურდა (კათაკმევლები), შემდეგ დაიწყეს კათაკმეველთა დამმოძღვრელების მომზადება. სასწავლებლის ხელმძღვანელთა შორის იყვნენ: წმ. ათენაგორა ფილოსოფოსი, მარკუს ავრელიუსისადმი მიძღვნილი აპოლოგიის ავტორი, წმ. პანტენოსი, ინდოეთის განმანათლებელი, წმ. კლიმენტი ალექსანდრიელი, ორიგენე, წმ. დიონისე ალექსანდრიელი, პიერიუსო, თეოგნოსტე, სერაპიონი, წმ. მოწამე პეტრე.

27 - კლიმენტი ალექსანდრიელი. სტრომატები, I, 1.

28 - წმ. ნარკისოსი - იერუსალიმის ეპისკოპოსი (დაახ. 196 წ.)

29 - იერუსალიმის ეპისკოპოსთა ნუსხა მარკოზამდე იხ.: შნშ. 9, წ. 4. მოგვყავს სია მარკოზიდან ნარკისოსამდე: მარკოზ I (135-143 წწ. ან 156 წ.); კასიანე (5 წელი); პუბლიოსი (5 წელი); მაქსიმე (18 წელი); იულიანე (4 წელი); გაიოზ I (3 წელი); სვიმაქოსი (2 წელი); გაიოზ II (1 წელი); იულიანე II (4 წელი); კაპიტონი (3,5 წელი); ილია I (დაახ. 3,5 წელი); მაქსიმე II (4 წელი); ანტონინუსი (5 წელი): ვალენტი (3 წელი); დოლიქიანე (4 წელი); წმ. ნარკისოსი (დაახ. 196 წ.). კურსივით გამოყოფა არ არსებობს ევსების ნუსხაში.

30 - როდონი - ტატიანეს მოწაფე, საეკლესიო მწერალი. მის შესახებ ცნობები შემორჩენილია მხოლოდ ევსების "ეკლესიის ისტორიაში". მისი შრომები ჩვენამდე არ არის მოღწეული.

31 - აპელესი - მარკიონის ერესის მიმდევარი. რომში სწავლობდა II ს-ის 80‑იან წლებში. მის შესახებ ცნობები შემონახულია მხოლოდ ევსების "ეკლესიის ისტორიაში".

32 - პოტიტი, ბასილისკო, სინეროსი - მათ შესახებ ცნობები არ არის აღმოჩენილი.

33 - კალისტონი - მის შესახებ ცნობები არ შემონახულა.

34 - ფლორინოსი (II ს-ის მე-2 ნახ.) - გნოსტიკოს ვანელტინეს მიმდევარი, სქიზმაში მყოფი, რომელსაც ჩამოართვეს პრესვიტერის ხარისხი. მის შესახებ ცნობები არსებობს მხოლოდ ევსების „ეკლესიის ისტორიაში“. იგი არის ადრესატი ირინეოს ლიონელის ორი შრომისა: „ფლორინოსს ერთი საწყისის შესახებ, ანუ იმის შესახებ, რომ ღმერთს არ შეუქმნია ბოროტება" და „ოგდოადის შესახებ“ (V, 20, 1).

35 - ბლასტოსი (II ს-ის დასას.) - რომაელი პრესვიტერი. მას მიემართება წმ. ირინეოს ლიონელის ეპისტოლე „განხეთქილების შესახებ“. ბლასტოსის განხეთქილების შემტანი საქმიანობა, როგორც ჩანს, დაკავშირებული იყო რომისა და მცირე აზიის ეკლესიებს შორის აღდგომის შესახებ წარმოშობილ დავასთან.

36 - ავერკი მარკელიოსი - მის შესახებ ცნობები არ მოგვეპოვება. მონტანის ერესს შესაზლოა ეწოდოს „მილტიადეს ერესი“ მისი მოწინააღმდეგის, აპოლოგეტ მილტიადეს სახელის მიხედვით, რომელიც ერთ-ერთი პირველი გამოვიდა მონტანიზმის წინააღმდეგ.

37 - ძოტიკოსი ოტრიიდან - მის შესახებ ცნობები არ არის აღმოჩენილი.

38 - გრატუსის (II ს-ის 50-ე წელი) პროკონსულობაზე მითითება არ გვაძლევს შესაძლებლობას დავადგინოთ ზუსტი თარიღები.

39 - შემორჩენილია ცნობები ფრიგიის ჰიერაპოლში ეპისკოპოს აპოლინარის თავმჯდომარეობით გამართულ 26 ეპისკოპოსის კრებაზე (70-იანი წლები). ეპისკოპოსთა ამ კრებამ მოგვცა მკვეთრი შეფასება ფრიგიელთა წინასწარმეტყველებების შესახებ.

40 - ძოტიკოს კომანელი და იულიანე აპამიელი - პამფილიის ოლქის ეპისკოპოსები.

41 - მოციქული იუდა - 12 მოციქულთაგან, რომლებიც იერუსალიმის ეკლესიაში "პირველობდნენ ძმებს შორის" (საქმე 15:22). წინასწარმეტყველების ნიჭით დაჯილდოებული (იხ.: საქმე 15:32).

მოციქული სილა - 70 მოციქულთაგანი. ანტიოქიის მკვიდრი, სილა თან ახლდა პავლე მოციქულს მოგზაურობების დროს და მასთან ერთად იყო ჩამწყვდეული ფილიპიის დელეგში. მოციქულთა "საქმეში" (15:32) იგი იწოდება წინასწარმეტყველად. გადმოცემით მიხედვით, იგი გახდა კორინთოს ეპისკოპოსი.

ფილიპე მოციქულის ქალიშვილები მოციქულთა "საქმეში" (21:9) იწოდებიან "წინასწარმეტყველებად". მათ იხსენიებს ასევე ეფესოს ეპისკოპოსი პოლიკრატე რომის ეპისკოპოს ვიქტორისადმი მიწერილ ეპისტოლეში (დაახ. 190 წ.). ევსების ცნობით, ისინი აღესრულნენ იეროპოლში იმპერატორ ტრაიანეს მმართველობის დროს (ეკლესიის ისტორია, III, 39).

კოდრატესა და ამიოსის შესახებ ცნობები არ მოგვეპოვება.

42 - მილტიადეს აპოლოგია ეძღვნებოდა მარკუს ავრელიუსს.

43 - აპოლონი (II ს.) - საეკლესიო მწერალი, ცხოვრობდა მცირე აზიაში.

44 - სერაპიონი - ანტიოქიის ეპისკოპოსი (192-212 წწ.). მისი წინამორბედი მაქსიმე მეთაურობდა ანტიოქიის კათედრას 179-192 წწ.

45 - მოწამე აპოლონი ევნო რომში კომოდის მმართველობისა და პერენიუსის პრეფექტობის დროს (183-186 წწ.). რომის სენატორი აპოლონი შეპყრობილ იქნა თავისი მსახურის დასმენით. დამსმენის სიკვდილით დასჯა, რომელსაც აღწერს ევსები, ეჭვს იწვევს: იმპერატორ ნერვას კანონი, რომელიც უკრძალავდა მონას ბატონის დასმენას, გამოიყენებოდა იმ შემთხვევაში, თუ ბრალდებული იქნებოდა გამართლებული. მაგრამ მოცემულ შემთხვევაში არ არსებობს არავითარი მტკიცებულებები, რომ დამსმენი იყო მონა. ევსები, ალბათ, შეცდომაში შეიყვანა მარკუს ავრელიუსის ყალბმა რესკრიპტმა (იხ.: შნშ. 10. წ. 5).

46 - საუბარია იმპერატორ ტრაიანეს რესკრიპტზე.

47 - ვიქტორი - რომის ეპისკოოსი (190-202 წწ.).

48 - დიმიტრი - ალექსანდრიის ეპისკოპოსი (189-231 წწ.).

49 - თეოფილე - კესარიის ეპისკოპოსი, თავმჯდომარეობდა პალესტინელ ეპისკოპოსთა კრებას, რომელიც გაიმართა აღდგომის დღესასწაულობის საკითხის შესახებ (დაახ. 196 წ.).

50 - ბაკხილოსი - კორინთოს ეპისკოპოსი, თავმჯდომარეობდა ბერძენ ეპისკოპოსთა კრებას აღდგომის აღნიშვნასთან დაკავშირებით (დაახ. 186 წ.).

51 - აღდგომის აღნიშვნის თარიღის შესახებ დავა წარმოიშვა 190-192 წწ. ერთ მხარეს წარმოადგენდა რომის, ალექსანდრიის, კორინთოსა და პალესტინის ეკლესიები, მეორეს - მცირე აზიის რამდენიმე ეკლესია ეფესოს ეპისკოპოსის, პოლიკრატეს მეთაურობით. მცირე აზიის ეკლესიები, ეყრდნობოდნენ რა პირველ მოციქულთა ავტორიტეტს, იცავდნენ მათთან დამკვიდრებულ ტრადიციას, რომეიც ემთხვევა იუდეველთა ტრადიციას, რომლის მიხედვით აღდგომა აღინიშნება 14 ნისანს. რომისა და მისი მომხრე ეკლესიები მოითხოვდნენ თავისი პრაქტიკის მიხედვით აღდგომის აღნიშვნას (14 ნისანის შემდეგ პირველ კვირას). ეს კამათი უშუალოდ ეხება ქრისტიანულ ისტორიოსოფიას. ვ. ბოლოტოვის შენიშვნით, "მცირე აზიის ეკლესიებისთვის აღდგომა არ იყო ახალ აღთქმისეული დღესასწაული. ამ სიტყვის ვიწრო გაგებით ეს იყო გაქრისტიანებული ძველ აღთქმისეული პასექი. აღდგომის აღნიშვნის დღესთან დაკავშირებით ბრძოლაში ერთმანეთს შეეჯახა ქრისტიანულ სამყაროში არსებული ორი მიმდინარეობა: იუდაური და ანტიიუდაური (ამ სიტყვების ყველაზე ზომიერი მნიშვნელობით). მცირე აზიური წესის წინააღმდეგ ბრძოლას იუდაური გადმონაშთებისაგან განთავისუფლების ხასიათი ჰქონდა". III ს‑ის დასასრულს მცირე აზიის ელესიები შეურთდნენ საყოველთაოდ მიღებულ პრაქტიკას.

52 - ირინეოსი - მშვიდი (ბერძ.).

53 - ალექსანდრიის ეკლესიის როლი ამ საკითხში განისაზღვრებოდა იმ გარემოებით, რომ თვითონ კამათი გაჩაღდა, ალბათ, 189 წ.‑ის აღდგომის გამო, რომელიც ალექსანდრიაში აღინიშნებოდა 20 აპრილს, ხოლო მცირე აზიის ეკლესიებში - 20 მარტს.

54 - პერტინაქსი - რომის იმპერატორი (193 წ.).

სევერუს სეპტიმუსი - რომის იმპერატორი (193-211 წწ.).

55 - საუბარია ანტიტრინიტარული, ანუ მონარქისტთა ერესის შესახებ, რომელიც წარმოიშვა მცირე აზიაში როგორც რეაქცია მონტანის მოძღვრებაზე. გადაწყვიტა რა გამოეცალა დოგმატური საფუძვლები ამ მოძღვრებისთვის, მონტანიზმის ზოგიერთმა მოწინააღმდეგემ იოანეს სახარება და აპოკალიფსი ნაყალბევად გამოაცხადა და უარყო თვით ლოგოსის ცნება. უარყვეს რა ლოგოსი, მონარქისტებმა ერთარსების ცნებაც უარყვეს. შემდგომში ეს მოძღვრება გაიყო ორ მიმართულებად: 1) იესო ქრისტეს ღმერთად აღიარების უარყოფა და ღმერთად მხოლოდ მამა ღმერთის ცნობა, იმის მტკიცება, რომ ქრისტე "ბუნებით ღმერთი არ არის, არამედ არის მხოლოდ ღმერთის ძალით აღვსებული ადამიანი" მამა ღმერთისა და ძე ღმერთის შერწყმა და იმის მტკიცება, რომ "მამა და ძე ერთმანეთისგან განსხვავდებიან მხოლოდ სახელით, ცნებით, იმ სახით, მოდუს, რომლითაც ჩვენ გამოგვეცხადა... ხოლო არსებით, თავისი ყოფით მამა და ძე - ერთია" (იქვე).

სხვადასხვა მიმართულების მიხედვით მონარქისტები იყოფოდნენ დინამისტებად და მოდალისტებად. "არტემონის მწვალებლობას" ევსები უწოდებს დინამისტების მოძღვრებას. მისი წარმოშობის პეროდში (დაახ. 190 წ.) რომში იგი დაკავშირებული იყო თეოდოტე მეტყავის სახელთან, რომლის მოძღვრებასაც მხარს უჭერდა თეოდოტე ბანკირი (დაახ. 200 წ.) და არტემონი (დაახ. 220 წ.). ყველაზე გამოჩენილი დინამისტი იყო პავლე სამოსატელი, ანტიოქიის ეპისკოპოსი (დაახ. 260-269 წწ.). იგი განკვეთილ იქნა როგორც მწვალებელი რომში ეპისკოპოსთა კრების მიერ 268 წ.

56 - ზეფირინუსი - რომის ეპისკოპოსი (202-218 წწ.).

წიგნი VI

I

როდესაც სევერუსმა ეკლესიების წინააღმდეგ აღძრა დევნულება1, ღვთისმოსაობის გამო მებრძოლებმა ყველგან აღასრულეს ბრწყინვალე მოწამეობა, განსაკუთრებით მრავალრიცხოვანი ისინი იყვნენ ალექსანდრიაში. ეგვიპტიდან და მთელი თებაიდადან აქ, როგორც უდიდეს არენაზე ღვთისგან წარგზავნილმა მებრძოლებმა მრავალნაირი სატანჯველებისა და სიკვდილის სახეობათა ახოვნად დათმენის გზით ღმერთთან გვირგვინები დაიდგეს. მათ შორის იყო ლეონიდეც, "ორიგენეს მამად" წოდებული, რომელსაც თავი მოკვეთეს, მან დატოვა სრულიად ახალგაზრდა ვაჟიშვილი; და თუ როგორი სწრაფვა ჰქონდა მას (ორიგენეს - მთარგ.) ამ ასაკიდან ღვთის სიტყვის მიმართ, უჯერო არ იქნება, თუ მოკლედ გადმოვცემთ ამბავს მის შესახებ, რაც ბევრთან განსაკუთრებით არის გავრცელებული.

მრავალი რამ ექნებოდა სათქმელი მას, ვინც მოცალეობის ჟამს სცდიდა ამ კაცის ცხოვრების წერილობით გადმოცემას, მის შესახებ შედგენილ თხზულებას დასჭირდებოდა ცალკე წიგნი. მიუხედავად ამისა, აქ წარმოდგენილ თხზულებაში ჩვენ ბევრს გამოვტოვებთ და მის შესახებ მოკლედ გიამბობთ, ცნობებს მოვიყვანთ ეპისტოლეებიდან და ჩვენს დროს ჯერ კიდევ ცოცხალი მისი ნაცნობების გადმოცემიდანაც.

ვფიქრობ, ორიგენეს ცხოვრება ღირშესანიშნავია თვით, როგორც იტყვიან, აკვნის სახვევებიდან დაწყებული. სევერუსის ზეობის მეათე წელი იყო, ალექსანდრიას და დანარჩენ ეგვიპტეს კი მართავდა ლეტუსი, ხოლო ადგილობრივი დიოცეზების ეპისკოპოსობა იულიანეს2 შემდეგ იმ დროს ახალი მიღებული ჰქონდა დემეტრიოსს, როდესაც დევნულების ცეცხლი დიდად აღეგზნო და ათასობით [ქრისტიანმა] მოწამეობის გვირგვინი დაიდგა. მაშინ ჯერ კიდევ სრულიად ყრმა ორიგენეს სული მოიცვა მოწამეობისადმი ისეთმა ტრფიალმა, რომ სწრაფვა გაუჩნდა, მიახლოებოდა საფრთხეს, წინ გავარდნილიყო და ბრძოლაში შეჭრილიყო. უკვე ცოტა აკლდა და სიცოცხლის დაკარგვა შორს აღარ იყო, საღვთო და ციურ წინაგანგებას მრავალთა სასარგებლოდ რომ არ გადაეღობა მისი გულისწადილის გზა მისი დედის მეშვეობით. იგი ჯერ სიტყვებით ევედრებოდა, სთხოვდა დედობრივი გრძნობის მოფრთხილებას, მაგრამ დაინახა, რომ წადილი უფრო გაუძლიერდა და მოწამეობისადმი მისი სწრაფვა სრულ იქმნა, როდესაც გაიგო, რომ მამა შეიპყრეს და საპყრობილეში იყო ჩამწყვდეული; მან მთელი მის ტანისამოსი გადამალა და იძულებული გახადა, სახლში დარჩენილიყო. მან კი, ვინაიდან სხვა არაფერი შეეძლო, და ასაკზე აღმატებული ძალის მქონე წადილიც არ ასვენებდა, მამას გაუგზავნა მოწამეობის შესახებ ყველაზე ძლიერ შემაგონებელი ეპისტოლე, რომელშიც სიტყვასიტყვით ამას ურჩევდა: "მტკიცედ დექ, ჩვენს გამო სხვა რამ არ იფიქრო". ეს იყოს ორიგენეს ყმაწვილკაცური საზრიანობისა და ღვთისმოსაობის მიმართ ნამდვილი განწყობის პირველი მტკიცებულება. რადგან სარწმუნოების შესწავლისათვის კარგი საძირკველი ჰქონდა ჩაყრილი, ჯერ კიდევ სიყრმის ასაკიდან იწვრთნებოდა საღვთო წერილში. მასში იგი ზომაზე მეტად ბეჯითობდა, როდესაც მამა ჩვეულებრივი განათლების გარდა ამის მიმართაც არცთუ უმნიშვნელო ზრუნვას იჩენდა. ყოველთვის ელინურ განათლებაზე ზრუნვის უწინარეს იგი შეყავდა წმინდა განათლებაში, მოითხოვდა მისგან ყოველდღე ემეცადინა და ნასწავლი გადმოეცა. ეს ბავშვისათვის არ იყო არასასურველი, არამედ უფრო წადიერად ირჯებოდა ამისათვის, ისე რომ არ ყოფნიდა მას წმინდა სიტყვების მარტივი და ჩვეულებრივი წაკითხვა, არამედ უკვე ამ ასაკიდანვე იკვლევდა ფართო და უფრო ღრმა ხედვებს; და საზრუნავს უჩენდა მამას შეკითხვებით, თუ რა აზრი სურდა გაეცხადებია ღვთივშთაგონებულ წერილს. მამა კი მის საჩვენებლად კიცხავდა მას, შეაგონებდა, რომ მისი ასაკისათვის შეუფერებლად, არც ცხადი აზრის მიღმა არ ეკვლია; მაგრამ ფარულად გულში დიდად ხარობდა, და ყოველი სიკეთის მიზეზს, ღმერთს უდიდეს მადლობას სწირავდა, რომ იგი ასეთი შვილის მამად გახდომის ღირსი გახადა. ამბობენ, ხშირად იდგა მძინარე ვაჟიშვილთან, გაუშიშვლებდა მკერდს, როგორც მასში შიგნით საღვთო სულის მკვიდრობით განწმენდილს, კრძალვით ეამბორებოდა და საკუთარ თავს ნეტარად მიიჩნევდა ასეთი კარგი შვილის გამო. იხსენებენ ამას და სხვა ამის მსგავსსაც, ორიგენეს ყმაწვილკაცობისას მომხდარს.

როდესაც მისი მამა მოწამეობრივად აღესრულა, იგი დედასა და ექვს მცირეწლოვან ძმასთან ერთად მარტო დარჩა, მაშინ ჯერ კიდევ ჩვიდმეტი წლისაც არ იყო. მამის ქონება საიმპერიო ხაზინისათვის ჩამოართვეს და ნათესავებთან ერთად სააარსებო სახსრების უკმარისობაში აღმოჩნდა. მაგრამ ღვთის შეწევნის ღირსი შეიქნა და წილად ხვდა გულითადი მიღება და განსვენება ყველაზე მდიდარი და სხვა რამითაც გამოჩენილი ქალის მხრიდან, რომელიც პატივს სცემდა იმ დროს ალექსანდრიაში [მცხოვრებ] ერთ-ერთ სახელგანთქმულ მწვალებელს. იგი წარმოშობით ანტიოქიელი იყო, და როგორც ნაშვილები თავისთან ჰყავდა და განსაკუთრებულად ეპყრობოდა მას. მაგრამ ორიგენე იძულებული იყო მასთან ერთად ყოფილიყო, და ამ ასაკში რწმენაში მართლმადიდებლობის ნათელ მტკიცებულებებს იძლეოდა. რადგან ათასობით ადამიანი არამხოლოდ მწვალებელთაგან, არამედ ჩვენიანთაგანაც პავლესთან (ეს იყო ამ კაცის სახელი) შემოკრებილნი, რომლებიც მას სიტყვაში ძლიერად მიიჩნევდნენ, ვერასოდეს ვერ არწმუნებდნენ ორიგენეს, მასთან ერთად ლოცვაზე დამდგარიყო; იგი სიყმაწვილიდანვე იცავდა ეკლესიის კანონებს და როგორც თვითონ ერთგან ამბობს ამ სიტყვას, "სძაგდა" მწვალებელთა მოძღვრება. მამა მიუძღოდა მას ელინთა სწავლებებში, მისი აღსასრულის შემდეგ კი მწერლობაში წვრთნას კიდევ უფრო გულმოდგინედ სრულად მიუძღვნა თავი, ისე რომ გრამატიკაში საკმაოდ იყო მომზადებული; მამის გარდაცვალებიდან არცთუ დიდი ხნის შემდეგ ამას მიუძღვნა თავი და როგორც მის ასაკში მყოფი პიროვნება ცხოვრებისეული აუცილებელი პირობებით უხვად იყო უზრუნველყოფილი.

III

როგორც თვითონ წერილობით მოგვითხრობს ერთგან, როდესაც მასწავლებლის საქმიანობით იყო დაკავებული და არავინ იყო ალექსანდრიაში დასამოძღვრავი (ყველა გაქცეული იყო მოსალოდნელი დევნულების შიშით), მასთან ღვთის სიტყვის მოსასმენად მოვიდა ზოგიერთი წარმართი. აღნიშნავს, რომ პირველი მათგანი იყო პლუტარქე, რომელიც სათნოებებით ცხოვრების შემდეგ საღვთო მოწამეობითაც გამშვენდა, მეორე ჰერაკლასი, პლუტარქეს ძმა, რომელმაც თვითონაც ფილოსოფიური ცხოვრებისა და ასკეზის უამრავი მაგალითი აჩვენა, და დემეტრიოსის შემდეგ ალექსანდრიის ეპისკოპოსობის ღირსი გახდა. თვრამეტი წლის იყო ორიგენე, როდესაც კატეხიზისის სასწავლებლის3 წინამძღვარი გახდა და აკვილას მმართველობის დროინდელი დევნულებისას წარმატებით იღვწოდა ალექსანდრიაში, განსაკუთრებით სახელგანთქმული გახდა ყველა რწმენით აღძრულთან იმის გამო, რომ თბილადღებულობდა ყველა წმინდანს, უცნობსა თუ ცნობილ მოწამეს და მათდამი გულითადობას იჩენდა. რადგან არა მხოლოდ საპყრობილეში მყოფებთან, არც უკანასკნელი განაჩენის გამოტანამდე დაკითხულებთან ერთად იმყოფებოდა, არამედ შემდეგაც სასიკვდილოდ მიმავალ წმინდა მოწამეებთანაც დიდ კადნიერებას იჩენდა და საფრთხეს არ ეპუებოდა, ისე რომ მოწამეებს ვაჟკაცურად უახლოვდებოდა და დიდი კადნიერებით ამბორით ესალმებოდა, ხშირად გაშმაგებულ წარმართთა ბრბო წრედ შემოერტყმოდა, ცოტა აკლდა და ქვებით ჩაქოლავდნენ, ღვთის მარჯვენის შემწეობას მაშინვე სასწაულებრივად რომ არ დაეხსნა. იგივე საღვთო და ციური მადლი სხვა დროს, როდესაც შეთქმულებას აწყობდნენ კვლავაც და კვლავაც, - შეუძლებელია ყველა შემთხვევა აღინიშნოს, - ქრისტეს მოძღვრების მიმართ მეტი წადიერებისა და კადნიერების გულისთვის იცავდა. ურწმუნოებს ომი ჰქონდათ გაჩაღებული მის მიმართ და ჯარისკაცები იყვნენ შეკრებილი მისი სახლის გარშემო, სადაც რჩებოდა, რადგან მრავალი ღებულობდა მასთან დამოძღვრას წმინდა სარწმუნოებაში. ასე ყოველდღე აღეგზნებოდა მის წინააღმდეგ დევნულება, რომ მთელ ქალაქში აღარსად დაედგომებოდა, სახლიდან სახლში გადადიოდა, ყველა ადგილიდან დევნილი იყო მისი მეშვეობით საღვთო მოძღვრების მიმღებთა სიმრავლის გამო. რადგან მის მიერ ნამოქმედარი ყველაზე ნამდვილი ფილოსოფიის მართებული საქმეები მეტად საკვირველი იყო (როგორც ნათქვამია, "როგორიც იყო მისი სიტყვა, ისეთი იყო მისი ცხოვრების წესი"* და "როგორიც იყო მისი ცხოვრების წესი, ისეთი იყო მისი სიტყვა"), განსაკუთრებით ამიტომაც, ღვთის ძალის შეწევნით, ათასობით ადამიანი შეყავდა თავის მოშურნეობაში.

როდესაც დაინახა, რომ მრავალი მოწაფე მოდიოდა მასთან, მაშინ როცა ეკლესიის წინამძღვრის დემეტრიოსისგან მხოლოდ მას ებარა დამოძღვრა, ჩათვალა, რომ გრამატიკის სწავლება არ ეთანხმებოდა საღვთო განათლებაში წვრთნას. უყოყმანოდ ჩამოშორდა უსარგებლო და წმინდა საგნების საპირისპირო მწერლობის სწავლებას. შემდეგ გონივრულად მოიფიქრა, სხვების დახმარება რომ არ დასჭირვებოდა, რაც აქამდე ძველი მწერლობის თხზულებები ჰქონდა სიყვარულით მოვლილი, გასცა და მისთვის საკმარისი იყო, მყიდველს დღეში ოთხი ობოლი მიეცა. მრავალი წლის განმავლობაში ფილოსოფოსთა ცხოვრების ასეთ წესს მისდევდა: ყმაწვილური გულისთქმების მთელი ნივთი საკუთარი თავისგან განიშორა, მთელი დღეების განმავლობაში ასკეტიზმის არა მცირედი ღვაწლი ეტვირთა, ღამით კი დიდი ხნით საღვთო წერილზე ზრუნვას უძღვნიდა თავს; ცხოვრების ყველაზე ფილოსოფიურ წესს, რამდენადაც შესაძლო იყო, იცავდა, ზოგჯერ მარხვაში წვრთნით, ზოგჯერ ძილის ხანგრძლივობის გამოზომვით, რასაც მოშურნეობის გამო საერთოდ არ ატარებდა საწოლზე, არამედ იატაკზე. ყველაზე მეტად ფიქრობდა იმაზე, რომ უნდა დაეცვა მაცხოვრის სახარებისეული სიტყვები, რომელიც შეაგონებდა იმის შესახებ, რომ არც ორი მოსასხამით, არც ფეხსაცმელით ესარგებლათ, არც მომავალზე ფიქრით დატანჯულიყვნენ. მის ასაკზე უფრო დიდი გულმოდგინების გამოჩენით, სიცივეს ტანშიშველი უძლებდა და უპოვარების ზეაღმატებული მწვერვალისკენ ისწრაფოდა. მის გარშემო მყოფთ ძლიერ ანცვიფრებდა, ათასობით ადამიანი დამწუხრებული ევედრებოდა მას, გაეზიარებია მათი ქონება, როდესაც ხედავდნენ საღვთო საგნების სწავლებისას მის მიერ ნაკისრ ღვაწლს. თვითონ კი არ თმობდა ამტანობას. ამბობენ, რომ მრავალი წლის განმავლობაში მიწაზე დადიოდა ფეხსაცმლის გარეშე, უფრო მეტიც, ღვინის სმისა და აუცილებელი საკვების გარდა სხვა რამისგანაც თავს იკავებდა მრავალი წლის განმავლობაში, ისე რომ მუცლის განადგურებისა და დაზიანების საფრთხეში ჩავარდა.

ფილოსოფიური ცხოვრების ასეთ მაგალითებს იძლეოდა მაყურებელთათვის, ბუნებრივია, მსგავსი მოშურნეობის მიმართ აღძრავდა მრავალ მოწაფეს, ისე რომ უკვე ურწმუნო წარმართებისგან, და განათლებასა და ფილოსოფიაში განსწავლულთაგან თავისი დამოძღვრით არა მცირედს წარიტაცებდა. თვით ისინი კი მისი მეშვეობით სულის სიღრმეში ღვთის სიტყვისადმი რწმენის ნამდვილად მიმღებნი სახელს იხვეჭდნენ მოწევნული დევნულების დროს, ისე რომ ზოგი მათგანი შეპყრობილ იქნა და მოწამეობრივადაც აღესრულა.

* შდრ. პლატონი, სახელმწიფო, 400 d - მთარგ.

მათგან პირველი იყო ახლახან ნახსენები პლუტარქე, რომელიც როდესაც სასიკვდილოდ მიყავდათ, მასთან ერთად სიცოცხლის უკანასკნელ წუთამდე იმყოფებოდა ის (ე.ი. ორიგენე - მთარგ.), ვის შესახებაც ვსაუბრობთ; და მისმა მოქალაქეებმა კინაღამ მოკლეს [ორიგენე], როგორც მისი სიკვდილის ცხადი მიზეზი; მაშინაც ღვთის განზრახვამ დაიცვა იგი. პლუტარქეს შემდეგ ორიგენეს მოწაფეთაგან მეორე მოწამედ წარმოჩნდა სერენიუსი, მან ცეცხლის მეშვეობით ჩააბარა იმ რწმენის გამოცდა, რაც მიიღო. იმავე სკოლიდან მესამე მოწამე გახდა ჰერაკლიდე, მის შემდეგ მეოთხე - ჰერონი, პირველი ჯერ კიდევ კათაკმეველი იყო, მეორე კი - ახლად მონათლული, რომელთაც თავი მოკვეთეს. მათ გარდა ნაქადაგები იქნა ამავე სკოლის მეხუთე მებრძოლი ღვთისმოსავობისა, სერენიუსი, ზემოხსენებულისაგან განსხვავებული, რომელიც გადმოცემით მრავალი წამების დათმენის შემდეგ თავის მოკვეთით დაისაჯა. ქალთაგან კი იყო ჰერაისი, ჯერ კიდევ კათაკმეველი, როგორც თვითონ [ორიგენე] ამბობს ერთგან, "ცეცხლის მეშვეობით ნათლობის მიმღები" წავიდა ამქვეყნიდან.

მათ შორის მეშვიდე ადგილზე უნდა აღირიცხოს ბასილიდე, ვისაც თან ახლდა სახელგანთქმული პოტამიანე, რომლის შესახებ გადმოცემას დღემდე გალობენ თანამემამულეები, მისი სხეულის სიწმინდისა და სიქალწულის გამო, რითაც გამოირჩეოდა, და ებრძოდა მასზე შეყვარებულებს (რადგან იგი ყვაოდა სულითაც და სხეულის გარეგნობითაც), და მრავალი რამ დაითმინა. დასასრულ, სათქმელად საშინელი და შემაძრწუნებელი წამების შემდეგ ცეცხლით აღესრულა დედასთან მარკელესთან ერთად. ამბობენ, რომ მას შემდეგ, რაც მსაჯულმა (მისი სახელი იყო აკვილა) მთელი მისი სხეული მძიმედ ტანჯა, ბოლოს, თავხედურად დაემუქრა, რომ მის სხეულს გლადიატორებს გადასცემდა. თავის თავში მცირე ხნით ჩაფიქრების შემდეგ ჰკითხეს, თუ რა გადაწყვიტა; მან ისეთი პასუხი გასცა, რაც მათი აზრით რაღაც უწმინდურს გულისხმობდა. სიტყვის წარმოთქმასთან ერთად მიიღო სასამართლოს განაჩენი, და ბასილიდემ, ერთ-ერთმა ჯარში მსახურთაგან, წაიყვანა იგი მოსაკლავად. როდესაც ბრბო შეკრებილი იყო მის გარშემო და ცდილობდა ბილწი სიტყვებით მის შეურაცხყოფას, იგი აკავებდა მათ და დევნიდა შეურაცხმყოფელთ, დიდ წყალობასა და კაცთმოყვარეობას იჩენდა მისდამი. ის კი მის მიმართ გამოვლენილ თანაგრძნობას ღებულობდა და ჭაბუკს სიმტკიცისაკენ მოუწოდებდა, რისთვისაც, აქედან რომ წავიდოდა, მის თავს თავისი უფლისგან გამოითხოვდა და მცირე ხანში მის მიმართ გაკეთებულის გამო სამაგიეროს მიუზღავდა. ეს უთხრა და კეთილშობილურად დაითმინა აღსასრული, როდესაც ადუღებულ ფისს სხეულის სხვადასხვა ასოზე ფეხის წვერებიდან თავის მწვერვალამდე ნელა და წვეთ-წვეთად ასხამდნენ მას. ასეთი იყო ამ ქალიშვილის ბრძოლა, რასაც უმღეროდნენ. მცირე დროის გასვლის შემდეგ რაღაც მიზეზის გამო ბასილიდეს მასთან ერთად მყოფმა ჯარისკაცებმა მოსთხოვეს დაფიცება, მან დაიჟინა, რომ მას საერთოდ არ ჰქონდა დაფიცება ნებადართული, რადგან ქრისტიანი იყო და ამას ცხადად აღიარებდა. პირველად ფიქრობდნენ, რომ ხუმრობდა, ხოლო როდესაც მტკიცედ განაცხადა, წაიყვანეს მსაჯულთან, ვის წინაშე წარდგომილმაც აღიარა, და გადასცეს საპყრობილეში. როდესაც ღვთისმიერ მისი ძმები მასთან მივიდნენ და მისი მეყსეული და სასწაულებრივი აღძვრის მიზეზი გამოიკითხეს, ამბობენ, მან თქვა, რომ მოწამეობის შემდეგ მესამე დღეს ღამით გამოეცხადა პოტამიანა, მას თავზე გვირგვინი ედგა და ამბობდა, რომ უფალს სთხოვა მადლი მისთვის, თხოვნის დაკმაყოფილება მიიღო და არცთუ მრავალი ხნის შემდეგ მას წაიყვანდა. ამის შემდეგ ძმებმა მას უფლის ბეჭედი გადასცეს*, მომდევნო დღეს უფლისათვის მოწამეობით გამორჩეულს თავი მოკვეთეს. მოგვითხრობენ, რომ ხსენებული პიროვნებების დროს ალექსანდრიაში სხვა მრავალი ადამიანი ერთბაშად მივიდა ქრისტეს სიტყვასთან, როდესაც სიზმარში ეცხადებოდათ პოტამიანე და მოუწოდებდა მათ. მაგრამ ვიკმაროთ ეს ამბები4.

* იგულისხმება ნათლისღება - მთარგ.

პანტენოსი შეცვალა კლიმენტიმ, რომელიც ალექსანდრიაში იმჟამად წინამძღვრობდა კათაკმეველთა დამოძღვრას, მისი მოსწავლე იყო ორიგენე. როდესაც კლიმენტი "სტრომატების" ნაშრომს ქმნის, პირველ წიგნში გადმოცემს ქრონოლოგიას, კომოდუსის5 აღსასრულით შემოსაზღვრავს თარიღებს; ასე რომ, ცხადია, სევერუსის დროს შეადგინა ნაშრომი, რომლის ზეობის ხანაზე მოგვითხრობს აქ წარმოდგენილი თხზულება.

VII

ამავე დროს აგრეთვე იუდამ6, სხვა მწერალმა, დანიელთან [ნახსენებ] შვიდ შვიდეულზე წერილობით ისაუბრა; ჟამთა აღწერას იგი წყვეტს სევერუსის მეფობის მეათე წელთან. იგი ფიქრობდა, რომ უკვე იმ დროს მოახლოებული იყო ანტიქრისტეს მოსვლა, რაზეც შეუჩერებლად ლაპარაკობდნენ. ასე ძლიერ აშფოთებდა მრავალთა გონებას ჩვენს წინააღმდეგ აღძრული დევნულება.

VIII

ამ დროს, როდესაც ორიგენე კათაკმეველთა დამოძღვრის საქმეს აღასრულებდა ალექსანდრიაში, მან ჩაიდინა მოუმწიფებელი და ყმაწვილური გონებისათვის დამახასიათებელი საქციელი, თუმცა, რწმენისა და თავშეკავებულობის უდიდესი მაგალითის შემცველი. რადგან გამონათქვამი: „არიან საჭურისები, რომლებიც ცათა სასუფევლის გამო დაისაჭურისებენ თავს“ (მათ. 19,21), - მან მარტივად და ყმაწვილურად მიიღო, ფიქრობდა, რომ მაცხოვრის სიტყვას ასრულებდა, და ასევე, რათა ურწმუნოებთან სამარცხვინო ცილისწამებისათვის ყოველგვარი ეჭვი გამოერიცხა (რადგან ახალგაზრდა ასაკში არა მხოლოდ მამაკაცებს, არამედ ქალებსაც ესაუბრებოდა საღვთო საკითხებზე), იჩქარა, მაცხოვნებელი სიტყვა საქმით აღესრულებია; ფიქრობდა, რომ ეს მრავალი მისი მოწაფისთვის დაფარული იქნებოდა. მაგრამ არ შეეძლო მიუხედავად სურვილისა ასეთი საქმის დაფარვა. როდესაც მოგვიანებით დემეტრიოსმა შეიტყო, ადგილობრივი დიოცეზის წანამძღვარმა, ძალიან გაუკვირდა მისი გამბედაობა, მოიწონა მისი რწმენის გულმოდგინება და სიწრფელე, ამხნევებდა, მოუწოდებდა ახლა უფრო მეტი მგზნებარებით შესდგომოდა დამოძღვრის საქმეს.

იმ დროს იგი ასეთი იყო. მცირე ხნის შემდეგ კი, როდესაც მან დაინახა, რომ იგი წარემატებოდა და ყველგან იყო სახელგანთქმული როგორც დიდი და ბრწყინვალე ადამიანი, მან ადამიანური სისუსტით ძლეულმა სცადა მსოფლიოს ეპისკოპოსებისათვის ეს საქციელი, როგორც ყველაზე უმსგავსო, ისე აღეწერა; როდესაც პალესტინაში განსაკუთრებით გამოცდილმა და გამოჩენილმა ეპისკოპოსებმა კესარიისა და იერუსალიმისა* გადაწყვიტეს, რომ ორიგენე უმაღლესი პატივის ღირსი იყო, და პრესვიტერად დაასხეს ხელი7. ამგვარად, როდესაც ესოდენ გაიზარდა მისი დიდება და ყველგან ყველასთან არა მცირე სიბრძნისა და სათნოების სახელი მოიხვეჭა, დემეტრიოსს სხვა არანაირი ბრალდების წაყენება რომ არ შეეძლო, ძველად ახალგაზრდობაში მის მიერ ჩადენილ საქმეზე საშინელი ცილისწამება შეთხზა, და გაბედა ბრალდებებში ჩაეთრია მისი ხუცესის ხარისხში ამყვანნი.

ეს ცოტა მოგვიანებით მოხდა. მაშინ ორიგენე ალექსანდრიაში საღვთო საგნებში დამოძღვრის საქმეს ყველასათვის, ვინც მასთან მოდიოდა, თავდაუზოგავად აღასრულებდა დღისითაც და ღამითაც, თავისუფალი დრო საღვთო საგნებისა და მისი მოსწავლეებისათვის დაუღალავად ჰქონდა მიძღვნილი.

თვრამეტი წლის განმავლობაში სევერუსის მმართველობის შემდეგ იგი შეცვალა ვაჟიშვილმა ანტონინუსმა8. მის დროს გაჩაღებული დევნულებისას გამოწრთობილთაგან და აღსარებებში ბრძოლების შემდეგ ღვთის წინაგანგებით გადარჩენილთაგან ერთი ვინმე ალექსანდრე, ვინც ახლახანს იერუსალიმის ეკლესიის ეპისკოპოსად მოვიხსენიეთ, ვინც თავი გამოიჩინა ქრისტეს გამო აღსარებებით, ზემოხსენებული ეპისკოპოსობის ღირსი გახდა, როდესაც მისი წინამორბედი, ნარკისოსი, ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო.

* თეოკტისტემ და ალექსანდრემ - მთარგ.

სამრევლოს მოქალაქეები ნარკისოსის მრავალ სხვა სასწაულს იხსენებენ მონაცვლეობის მიხედვით ძმების გადმოცემით. მათ შორის მოგვითხრობენ მისი მეშვეობით მომხდარ ასეთ საკვირველებას. ამბობენ, რომ ერთხელ აღდგომის დიდი ღამისთევისას, დიაკვნებს დააკლდათ ზეთი, რის გამოც მთელი ხალხი საშინელ სასოწარკვეთილებაში ჩავარდა, ნარკოსოსმა უბრძანა მათ, რომლებსაც მზადყოფნაში მოყავდათ განათება, ჩამოესხათ წყალი და მოეტანათ. როგორც კი ეს თქვა და მათაც გააკეთეს, მან ილოცა წყალზე და უფლისადმი ჭეშმარიტი რწმენით ბრძანა ჩაესხათ კანდელებში. როდესაც ესეც გააკეთეს, ყოველგვარი საღი აზრის საპირისპიროდ ღვთის სასწაულებრივი ძალით წყლის ბუნებითი თვისებები შეიცვალა ზეთად, და აქედან მოყოლებული ჩვენს დრომდე ბევრ იქაურ ძმასთან შემონახულია მაშინდელი საკვირველების მცირე რამ მტკიცებულება.

მაგრამ ამ კაცის ცხოვრების შესახებ მრავალ რამეს მოხსენიების ღირსს აღნუსხავენ, რომელთა შორის არის შემდეგი. მის ძალასა და ცხოვრების სიმტკიცეს ვერ იტანდნენ ზოგიერთი უკეთური კაცუნები, ეშინოდათ, არ შეეპყრათ და წაეყვანათ სამსჯავროზე (აცნობიერებდნენ, რომ მრავალი ბოროტი საქმე ჰქონდათ ჩადენილი), მოვლენებს დაასწრეს და მის წინააღმდეგ მოაწყვეს შეთქმულება და საშინელი ცილისწამება გაავრცელეს. შემდეგ მსმენელების დასარწმუნებლად ფიცით განამტკიცეს ბრალდებები. ერთმა დაიფიცა, რომ "[თუ ეს სიცრუეა], ცეცხლით დავიწვა", მეორემ კი, - "საშინელი სნეულებით დაიტანჯოს სხეული", მესამემ კი, - "თვალები დამიბრმავდეს". მაგრამ მიუხედავად იმისა, რომ იფიცებოდნენ, მორწმუნეებმა არ მიაქციეს მათ ყურადღება, რადგან ყველას წინაშე ბრწყინავდა ნარკისოსის ბრძნული და ზნეობრივი ცხოვრების წესი. მან კი ვერ აიტანა ის უზნეობა, რასაც ამბობდნენ, და თუმცა დიდი ხნის განმავლობაში მისდევდა ფილოსოფიურ ცხოვრების წესს, გაექცა ეკლესიის მთელ კრებულს, უდაბნოებსა და უცნობ ადგილებში იმალებოდა და იქ მრავალი წელი გაატარა. მაგრამ სამართლიანობის დიდი თვალი მშვიდად არ უყურებდა ამ საქმეებს, მალე მოევლინა უღმერთოებს იმ უბედურებებით, რითაც თავიანთი თავის წინააღმდეგ ფიცით შეკრულ იქნენ. პირველის შემთხვევაში, ყოველ მიზეზ გარეშე პირდაპირ ასე, პატარა ნაპერწკალი დავარდა სახლში, რომელშიც იმყოფებოდა, ღამე მთლიანად წაეკიდა მას ცეცხლი და ყველა ნათესავთან ერთად დაიწვა. მეორე კი მთელი სხეულით ფეხის წვერებიდან თავამდე დაიფარა იმ სნეულებით, რაც თვითონ მიუსაჯა თავის თავს. მესამემ, როდესაც მიხვდა, რა შეემთხვათ პირველ ორს, ყოვლისმხედველი ღმერთის გარდაუვალი სამართლისაგან შეშინებულმა აღიარა მათ მიერ ერთობლივად მოწყობილი მზაკვრობა. ესოდენ იტანჯებოდა მონანული და მოთქმა-გოდებით ცრემლების ღვრას არ წყვეტდა, ვიდრე ორივე თვალი არ დაუზიანდა.

და მათ ასეთი სასჯელი მიეზღოთ სიცრუისათვის.

როდესაც ნარკისოსი წავიდა და არავინ იცოდა, სად შეიძლებოდა, ყოფილიყო, მოსაზღვრე ეკლესიების წინამძღვრებმა საჭიროდ ჩათვალეს სხვა ეპისკოპოსის ხელდასხმა. მისი სახელი იყო დიოსი, რომელიც არა მრავალი ხნის შემდეგ შეცვალა გერმანიონმა, ხოლო იგი - გორდიოსმა9, რომლის დროსაც როგორც გაცოცხლებული საიდანღაც გამოჩნდა ნარკისოსი და კვლავ მოუხმეს მას ძმებმა წინამდგომელობისათვის. ყველა უფრო მეტად იყო აღფრთოვანებული მისი წასვლისა და ფილოსოფიური ცხოვრების წესის გამო და, ყველაფერთან ერთად, იმით, რომ ღვთისგან სამაგიეროს მიზღვის ღირსი გახდა.

და როდესაც მეტად აღარ შეეძლო მსახურების აღსრულება ღრმა მოხუცებულობის გამო, ზემოხსენებულ ალექსანდრეს10, სხვა დიოცეზის ეპისკოპოსს, ღვთის განგებულებამ მოუხმო ნარკისოსთან ერთად მსახურებისათვის და მას ღამით ხილვაში გამოეცხადა. ამგვარად, იგი ღვთის ნებით კაბადოკიელთა ქვეყნიდან, სადაც პირველ ეპისკოპოსად იყო ღირსქმნილი, იერუსალიმისკენ მოლოცვისა და [წმინდა] ადგილთა გაცნობის მიზნით აღასრულა მოგზაურობა. იქაურებმა ყველაზე გულითადად მიიღეს და არწმუნებდნენ, შინ აღარ დაბრუნებულიყო სხვა გამოცხადების თანახმად, რაც მათაც ეჩვენა ღამით და ერთიდაიგივე ხმა ყველაზე ცხადად მათგან განსაკუთრებით მოშურნეებს ეუწყა. მან განუცხადა, რომ უნდა გასულიყვნენ კარიბჭის გარეთ და მათთვის ღვთისგან წინაგანსაზღვრულ ეპისკოპოსს უჩვენებდა. როდესაც ეს გააკეთეს, ეპისკოპოსთა საერთო აზრთან ერთად, რომლებიც მართავდნენ მახლობლად მყოფ ეკლესიებს, აუცილებლობით აიძულეს იგი, რომ დარჩენილიყო. თვითონ ალექსანდრეც იხსენებს მასთან ერთად ნარკისოსის თავმჯდომარეობას საკუთარ ეპისტოლეებში ანტინოიტელების მიმართ, რაც ახლაც არის ჩვენთან შემონახული, ამას სიტყვასიტყვით ეპისტოლეს ბოლოში წერს: "მოგესალმებათ თქვენ ნარკისოსი, ჩემს უწინარეს აქ ეპისკოპოსობის ხარისხის მქონე და ახლაც ჩემთან ერთად მყოფი ლოცვებში, ასთექვსმეტ წელს მიწევნული, მოგიწოდებს თქვენ, მსგავსადვე მეც, რომ ვიყოთ ერთსულოვანი"11.

ასეთი ამბები იყო. როდესაც ანტიოქიის ეკლესიაში განისვენა სერაპიონმა, ეპისკოპოსობა მიიღო ასკლეპიადემ12, მანაც დევნულებისას აღსარებებით გამოიჩინა თავი. ალექსანდრე ასევე იხსენებს მის დადგინებას და ასე წერს ანტიოქიელებს: "ალექსანდრე, მონა და ტყვე იესო ქრისტესი, ანტიოქიელთა ნეტარ ეკლესიას გიხაროდეთ უფალში. ჩემთვის მსუბუქი და ადვილი გახადა ბორკილები უფალმა, როდესად საპყრობილეში თავის დროზე გავიგე, რომ თქვენი, ანტიოქიელთა წმინდა ეკლესიაში საღვთო წინაგანგებით ეპისკოპოსობა გადაეცა ასკლეპიადეს, რწმენის ღირსებით ყველაზე გამოსადეგ კაცს".

აღნიშნავს, რომ ეს ეპისტოლე კლიმენტის ხელით გაგზავნა, ბოლოში კი ამას წერს: "ჩემო, ძმებო, ეს წერილი გამოვგზავნე ნეტარი პრესვიტერის კლიმენტის, სათნო და გამოცდილი კაცის, მეშვეობით, რომელზეც გსმენიათ და მას გაიცნობთ კიდევაც. მან აქ მყოფმა მეუფის წინაგანგებითა და ზედამხედველობით განამტკიცა და განამრავლა უფლის ეკლესია".

XII

სერაპიონის მწერლობაში წვრთნის სხვა ჩანაწერებიც ნამდვილად არის შემორჩენილი სხვებთან, ჩვენამდე კი მხოლოდ "დომნოსის მიმართ" თხზულებებმა მოაღწია, ეს დომნოსი დევნულების ჟამს ქრისტესადმი რწმენიდან გადავარდა იუდაურ ცრუ მსახურებაში; და აგრეთვე "პონტიუსისა და კარიკუსის მიმართ", რომლებიც იყვნენ ეკლესიური ადამიანები; და სხვათა მიმართ მიწერილი სხვა ეპისტოლეებიც. მან შეადგინა სხვა თხზულება "პეტრეს სახარებად წოდებულის შესახებ", რომელშიც ამხილა მასში გამოთქმული სიცრუე იმ პიროვნებების გამო, ვინც როსონის დიოცეზში ხსენებული თხზულების მიზეზით სხვაგვარადმადიდებელი მოძღვრებისაკენ გადაიხარა13. გონივრული იქნება აქედან მოვიყვანოთ მცირე ამონარიდი, მისი მეშვეობით წარმოვაჩენთ იმ აზრს, რაც მას აქვს ამ წიგნის შესახებ, და წერს შემდეგს: "რადგან ჩვენ, ძმებო, ვღებულობთ პეტრესაც და სხვა მოციქულებსაც როგორც ქრისტეს, მაგრამ მათი სახელით გაყალბებულ თხზულებებს, როგორც გამოცდილნი, უარვყოფთ; ვიცით, რომ ასეთები არ მიგვიღია. რადგან მე, როდესაც თქვენთან ვიყავი, ვფიქრობდი, რომ ყველა მართალ სარწმუნოებას ატარებდით და არ გავეცანი მათ მიერ პეტრეს სახელით მოტანილ სახარებას; ვთქვი: თუ გგონიათ, რომ მხოლოდ ეს იწვევს თქვენში სულმოკლეობას, მაშინ იკითხეთ. მაგრამ ახლა, როდესაც ჩემს მიმართ ნათქვამიდან შევიტყვე, რომ მათი გონება რაღაც მწვალებლობაში ჩაძვრა, ვიჩქარებ, კვლავ თქვენთან გავჩნდე. ასე რომ, ძმებო, ცოტა ხანში მელოდეთ. ჩვენ კი, ძმებო, რომლებმაც გავიგეთ, თუ როგორი იყო მარკიანუსის მწვალებლობა (რომელიც თავისთავს უპირისპირდება, და არ იცის რა თქვას, რასაც შეისწავლით იქიდან, რაც თქვენ მოგწერეთ), ეს შევძელით სხვების, თვით ამ სახარების შემსწავლელთა მეშვეობით, ანუ ამ [მწვალებლობის] წამომწყებთა მონაცვლეების მეშვეობით, რომლებსაც ვუწოდებთ დოკეტებს14 (რადგან მათი მოძღვრებიდან მოდის მრავალი აზრი); და მათი დახმარებით გადავიკითხეთ და აღმოვაჩინეთ მრავალი რამ მაცხოვრის მართალი სწავლებიდან, ზოგი რამ კი დამატებული ჰქონდა, რაც ქვემოთ გადმოვეცით თქვენთვის".

XIII

ეს არის სერაპიონის ნაწერები.

კლიმენტის "სტრომატები" კი, ყველა რვავე, შემონახულია ჩვენთან, რომელსაც ასეთი სათაური განუკუთვნა: "ტიტუს ფლავიუს კლიმენტის ჭეშმარიტი ფილოსოფიის მიხედვით გნოსტიკოსების მოსახსნებლების სტრომატები", ამავე რაოდენობის წიგნებისგან შედგება მისი თხზულება სათაურით "ჰიპოტიპოსები", რომელშიც სახელით მოიხსენიებს მის მასწავლებელს, პანტენოსს და გადმოცემს წმინდა წერილისა და გადმოცემის მისეულ განმარტებებს. მას ეკუთვნის ასევე "ელინების მიმართ სიტყვა მომაქცეველი", სამი წიგნი სათაურით "პედაგოგი" და "ვინ არის მდიდარი, რომელიც ცხონდება?" (ასეთი არის მისი მეორე თხზულების სათაური), ასევე თხზულება "პასექის შესახებ", საუბრები "მარხვის შესახებ" და "ცილისწამების შესახებ", აგრეთვე "შეგონება დათმენისათვის", ანუ "ახლად მონათლულთა მიმართ", და წიგნი სათაურით "საეკლესიო კანონი", ანუ "იუდაურად მოაზროვნეთა წინააღმდეგ"*, რომელსაც ზემოხსენებულ ეპისკოპოს ალექსანდრეს უძღვნის.

"სტრომატებში" იგი არამხოლოდ საღვთო წერილის ნაირგვარობას წარმოაჩენს, არამედ აგრეთვე ბერძენთა თხზულებებისასაც; რასაც კი მიიჩნევდა, რომ მათაც თქვეს რაიმე სასარგებლო; და მოიხსენიებს მრავალთა როგორც ელინების, ასევე ბარბაროსების შეხედულებებს, განმარტავს მათ, და მეტიც, მწვალებელთა მეთაურების ცრუ მოსაზრებებს გამართავს, მოგვითხრობს მრავალ ამბავს და ჩვენ გვაძლევს მრავალმხრივი განათლების შემცველ შრომას. ამ ყოველივესთან შეაზავებს ფილოსოფოსთა შეხედულებებს. ამგვარად, შრომის შესატყვისს ხდის "სტრომატების" სათაურს. მათში იგი იყენებს მოწმობებს საეჭვო წერილებიდან, როგორებიცაა: ე. წ. "სიბრძნე სოლომონისა" და "სიბრძნე იესო ზირაქის ძისა", "ებრაელთა მიმართ ეპისტოლე", ასევე ბარნაბას, კლიმენტისა და იუდას ეპისტოლეებს; იხსენიებს ტატიანეს თხზულებას "ელინების წინააღმდეგ" და კასიანეს - მანაც შეადგინა ჟამთააღწერა; გარდა ამისა ფილონის, არისტობულეს, იოსების, დემეტრიოსისა და ევპოლემოსის, - იუდეველი მწერლების, რომლებმაც, ყველა მათგანმა წერილობით დაამტკიცეს, რომ ელინთა მოდგმის წარმოშობაზე უფრო უხუცესია მოსე და იუდეველთა მოდგმა15. და სხვა მრავალი განსწავლულობით არის სავსე ამ კაცის ზემოხსენებული წიგნები. მათგან პირველში თავისი თავის შესახებ აჩვენებს, რომ მოციქულთა მონაცვლეებთან ახლოს იმყოფებოდა, მათში გვპირდება, რომ "შესაქმისთვისაც" დაწერდა განმარტებებს.
მის თხზულებაში "პასექის შესახებ" აღიარებს, რომ მეგობრებმა აიძულეს ძველი პრესვიტერებისაგან მოსმენილი გადმოცემა წერილობთი გადაეცა მომავალი თაობებისათვის; მასში კი იხსენიებს მელიტონს და ირინეოსს და ზოგიერთ სხვასაც, რომელთა ამბებს მოგვითხრობს.

* ან "მიმართ" - მთარგ.

XIV

"ჰიპოტიპოსებში", მოკლედ რომ ვთქვათ, მთელი კანონიკური წმინდა წერილის შემოკლებულ თხრობას გადმოცემს, არც საეჭვო წიგნებს უვლის გვერდს, ვგულისხმობ იუდას და დანარჩენ კათოლიკე ეპისტოლეებს, ბარნაბას ეპისტოლესა და პეტრეს ე. წ. "გამოცხადებას". ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეზე ამბობს, რომ ეკუთვნის პავლეს და ებრაელებისათვის ებრაულ ენაზეა დაწერილი, ხოლო ლუკამ გულმოდგინედ გადათარგმნა იგი და გადასცა ბერძნებს, რის გამოც ერთსა და იმავე სტილს აღმოვაჩენთ თარგმანის მიხედვით ამ ეპისტოლეშიც და "საქმეებშიც"; ბუნებრივია ის, რომ დასაწყისში არ წერია "პავლე მოციქული". იგი ამბობს: "რადგან როდესაც მიწერა ებრაელებს, რომლებსაც მის წინააღმდეგ ჰქონდათ წინასწარ აკვიატებული აზრი და ეჭვის თვალით უყურებდნენ მას, სავსებით გონივრულად მოიქცა, რომ თავიდანვე არ განიშორა ისინი თავისი სახელის წარწერით".

შემდეგ ქვემოთ დასძენს: "ახლა კი, როგორც ნეტარი პრესვიტერი ამბობდა, მას შემდეგ, რაც უფალი, ყოვლისმპყრობელის მოციქულად მყოფი, ებრაელებთან წარიგზავნა, პავლე თავშეკავებულობის გამო, როგორც წარმართებთან წარგზავნილი, არ წერდა თავის თავზე როგორც ებრაელთა მოციქული, უფლისადმი პატივის მიგების გამო და იმის გამოც, რომ ებრაელებს მიწერა მისი სისავსისგან, მაშინ როცა თვითონ წარმართების მქადაგებელი და მოციქული იყო" (შდრ. ებრ. 3,1; საქმე 22, 21; 1 ტიმ. 2,7; 2 ტიმ. 1,11; რომ. 11, 13).

კვლავ იმავე წიგნში კლიმენტი სახარებების თანმიმდევრობის შესახებ გვაუწყებს პირველი ხუცესების გადმოცემას შემდეგი სახით. ამბობს, რომ სახარებებიდან პირველად დაიწერა ისინი, რომლებიც შეიცავს გვარტომობას; მარკოზის სახარებას კი ასეთი განგებულება ჰქონდა: როდესაც პეტრე რომში სახალხოდ ქადაგებდა სიტყვას და სულიწმინდით სახარებას წარმოთქვამდა, იქ მყოფი მრავალი მოუწოდებდა მარკოზს, როგორც დიდი ხნის განმავლობაში მის მიმდევარსა და მისი ნათქვამის მეხსიერებით შემნახველს, აღეწერა წარმოთქმული [სიტყვა]. მან შექმნა სახარება მისი მთხოვნელთათვის გადასაცემად. როდესაც ეს პეტრემ გაიგო, არც ბრძანებით აუკრძალა, არც წააქეზა. ბოლოს კი იოანემ, როდესაც გააცნობიერა, რომ სახარებებში გადმოცემულია სხეულებრივი* ამბები, მოწაფეების დარწმუნებით სულიწმინდით ღმერთშემოსილმა შექმნა სულიერი სახარება. ამას გვაუწყებს კლიმენტი.

კვლავ ზემოხსენებული ალექსანდრე ორიგენეს მიმართ რომელიღაც ეპისტოლეში იხსენიებს კლიმენტის და მასთან პანტენოსსაც, როგორც მისთვის ცნობილ პიროვნებებს, და წერს ამგვარად: "როგორც იცი, ესეც ღვთის ნება იყო, რათა წინაპართაგან მომავალი ჩვენი სიყვარული შეუბღალავი დარჩენილიყო, უფრო მეტად თბილი ყოფილიყო და მტკიცე, რადგან ვიცნობთ, როგორც ნეტარ მამებს, რომლებიც ჩვენს უწინარეს გაემგზავრნენ, და რომლებთანაც ცოტა ხნის შემდეგ ჩვენც ვიქნებით: პანტენოსს, ჭეშმარიტად ნეტარსა და ჩემს უფალს, და წმინდა კლიმენტს, ვინც იყო ჩემი უფალი და შემწე, და სხვა მსგავსთ, რომელთა მეშვეობით შენ გაგიცანი, ყველაფერში საუკეთესოვ, ჩემო უფალო და ძმაო". ასეთ არის ეს ამბები.

ადამანტიოსი (რადგან ესეც იყო ორიგენეს სახელი), როდესაც ზეფირინუსი იმ დროს წინამძღვრობდა რომაელთა ეკლესიას, მის რომში ცხოვრებაზე ერთგან თვითონვე წერს, და ამბობს: "მსურდა მენახა რომაელთა უძველესი ეკლესია". იქ დიდხანს არ დარჩენილა და წავიდა ალექსანდრიაში, და იქაურობა დამოძღვრის ჩვეული საქმის მთელი მოშურნეობით აღავსო, როდესაც დემეტრიოსი, ადგილობრივი ეპისკოპოსი, ჯერ კიდევ აღძრავდა მას და თითქმის ევედრებოდა, დაუღალავად ეღვაწა ძმების შეწევნისათვის.

* გარეშე საქმეთა ამსახველი, ე.ი. ისტორიული - მთარგ.
XV

მან კი, როდესაც დაინახა, რომ მას აღარ შეეძლო საღვთო საგნების უფრო ღრმად შესწავლა, წმინდა წერილის გამოკვლევა და განმარტება, გარდა ამისა მასთან მომავალთა დამოძღვრა არ აძლევდა სულის მოთქმის საშუალებას (მოწაფეები ერთი მეორის მონაცვლეობით დილიდან საღამომდე იმყოფებოდნენ სასწავლებელში), მან ჯგუფებად დაყო მათი სიმრავლე. მოწაფეთაგან გამოარჩია ჰერაკლასი, რომელიც საღვთო საგნებში მოშურნე იყო, გარდა ამისა - ყველაზე გონებამახვილი კაცი და არც ფილოსოფიის უმეცარი, და მას გაუნაწილა დამოძღვრის საქმე: მას განუკუთვნა მოძღვრების საფუძვლების შემსწავლელთა პირველი საფეხურის შესავალი, თავისთვის კი შემოინახა დამოძღვრის მომდევნო საფეხურზე მყოფი მსმენელები.

XVI

საღვთო სიტყვების ისეთი ზედმიწევნით კვლევა შემოიტანა ორიგენემ, რომ ებრაული ენა შეისწავლა და იუდევლებთან გავრცელებული წმინდა წერილის თვით ებრაული ასოებით დაწერილი დედნები შეიძინა. მიაგნო "სამოცდაათთა" გარდა წმინდა წერილის სხვა მთარგმნელთა გამოცემების კვალს, და აკვილას, სვიმაქოსის და თეოდოტიონის16 ცნობილი თარგმანების გარდა სხვებიც აღმოაჩინა, რომელთა, ძველ დროში დამალულთა, კვალს მიაგნო და, არ ვიცი რა სიღრმეებიდან, დღის სინათლეზე გამოიტანა. მათ შესახებ მათი დაფარულობის გამო (არც იცოდა, ვისი იყო) მხოლოდ ეს აღნიშნა, რომ აღმოაჩინა აქტიუმის მახლობლად, ნიკოპოლში, სხვა კი სხვა ასეთსავე ადგილას. ფსალმუნების ჰეგზაპლებს შორის ოთხი ცნობილი გამოცემის შემდეგ არა მხოლოდ მეხუთე, არამედ მეექვსე და მეშვიდე თარგმანიც გამოსცა; ერთი მათგანის შესახებ კვლავ აღნიშნა, რომ იერიქონში ქვევრში იპოვა სევერუსის ძმის ანტონინუსის დროს. მათ ყველას ერთად მოუყარა თავი, დაყო სვეტებად და ერთმანეთის გვერდით მოათავსა თვით ებრაულ ტექსტთან ერთად და ჩვენ ე. წ. "ჰეგზაპლების" ასლები დაგვიტოვა, ცალკე მოამზადა აკვილას, სვიმაქოსისა და თეოდოტიონის გამოცემები "სამოცდაათთან" ერთად "ტეტრაპლაში"17.

XVII

თვითონ ამ მთარგმნელთაგან ცნობილია, რომ სვიმაქოსი ებიონელი იყო. ეგრეთ წოდებულ ებიონელთა სახელის მქონე მწვალებლობის მიმდევრები ამბობენ, რომ ქრისტე იშვა იოსებისგან და მარიამისგან და მას ლიტონ ადამიანად ღებულობდნენ, და ამტკიცებდნენ, რომ რჯულის დაცვა საჭირო იყო მკაცრი იუდაური წესით, როგორც ეს ვნახეთ წინარე ისტორიიდან, რომელიღაც ადგილას. სვიმაქოსის ჩანაწერები კი ახლანდელ დრომდე არის მოღწეული, რომელშიც, როგორც ვფიქრობ, მათეს სახარებას დაპირისპირებულ ზემოხსენებულ მწვალებლობას უჭერს მხარს. ამას ორიგენე სვიმაქოსის მიერ წმინდა წერილის სხვა განმარტებებთან ერთად აღნიშნავს, რომ ვინმე იულიანესგან მიიღო, და ამბობს, რომ მან თვით სვიმაქოსისგან18 იმემკვიდრა ეს წიგნები.

XVIII

ამავე დროს ამბროსიც ვალენტინეს მწვალებლობების შეხედულების გამზიარებელი, ორიგენეს მიერ წარმოჩენილი ჭეშმარიტებისაგან მხილებული და როგორც სინათლით გონებაგაბრწყინებული შეუერთდა საეკლესიო მართლმადიდებლობის მოძღვრებას. როდესაც ორიგენეს სახელი ყველგან განითქვა, მრავალი სხვა განათლებული პიროვნებაც მივიდა მასთან და გამოსცადა ამ კაცის სიძლიერე წმინდა წიგნებში. ათასობით მწვალებელი და განსაკუთრებით გამოჩენილ ფილოსოფოსთაგან არა მცირედი მოშურნედ მიაპყრობდნენ მას ყურადღებას და, შეიძლება ითქვას, რომ საღვთო საგნებშიც და გარეშე ფილოსოფიაშიც მისგან ღებულობდნენ განათლებას. რადგან ხედავდა, რომ მრავალი იყო ბუნებით ნიჭიერი, ფილოსოფიის სწავლაში შეჰქონდა გეომეტრია და არითმეტიკა და სხვა დაწყებითი საგნები, წინ მიუძღოდა ფილოსოფოსებთან არსებულ მიმდინარეობებში და გადმოსცემდა მათ ნაშრომებს, თითოეულ მათგანს შენიშვნებს უკეთებდა და განიხილავდა. ასე რომ, თვით ელინებთანაც დიდ ფილოსოფოსად იყო სახელგანთქმული. მრავალი უფრო გაუნათლებელიც შეყავდა ჩვეულებრივ დაწყებით საგნებში, ამბობდა, რომ ამათგან არანაკლები სარგებელი ექნებოდათ მათაც საღვთო წერილის განხილვისა და შესწავლისათვის. ამიტომ თავისთვისაც განსაკუთრებით აუცილებლად მიიჩნევდა საერო ფილოსოფიურ სწავლებებში წვრთნას.

XIX

ამ საქმეში მის წარმატებას დაამოწმებენ თვით ელინთაგან მის დროს აღზევებული ფილოსოფოსები, რომელთა ტრაქტატებში ამ კაცის შესახებ მრავალ მოსახსენებელს აღმოვაჩენთ. ზოგჯერ მას უძღვნიდნენ თავიანთ წიგნებს, ზოგჯერ კი, როგორც მოძღვართან, საკუთარი შრომები მიქონდათ განსასჯელად. მაგრამ რა უნდა ითქვას, როდესაც ჩვენს დროში სიცილიაში მცხოვრებმა პორფირიმ ჩვენს წინააღმდეგ შეადგინა წიგნები19 და მათი მეშვეობით სცადა საღვთო წერილზე ცილისწამება და მოიხსენია მისი განმმარტებლები? ვერ შეძლო რა ვერანაირი უკეთური ბრალდების წაყენება მოძღვრებებზე, მტკიცებულებების ნაკლებობით შეუდგა მათ გმობასა და განმმარტებელთა, - მათგან კი განსაკუთრებით ორიგენეს,- ცილისწამებას. ამბობს, რომ მას იცნობდა სიყმაწვილეში, ცდილობს ცილი დასწამოს, მაგრამ ვერ ამჩნევს, რომ აქებს, ზოგჯერ ჭეშმარიტებას ამბობს, როდესაც სხვაგვარად არ ძალუძს თქმა. ზოგჯერ ცრუობს, როდესაც ფიქრობს, რომ შეუმჩნეველი დარჩება; ერთხელ ბრალს დებს როგორც ქრისტიანს, სხვა დროს კი აღწერს ფილოსოფიურ სწავლებებში მის წარმატებებს.

ისმინე სიტყვასიტყვით, რას ამბობს: "ზოგი ადამიანი იუდაურ წერილთა მანკიერებას არათუ განაგდებს, არამედ გულმოდგინედ პოულობს მის ახსნას, და განსამარტავად იყენებს ნაწერთან შეუთავსებელ და შეუსაბამო ადგილებს, მოყავთ უფრო არა გამართლება იმის, რაც უცხოურია, არამედ მოწონება და ქება თავიანთი შრომების. იქადიან, რომ მოსესთან ცხადად ნათქვამი გამოცანებია და იფიცებენ, რომ ისინი დაფარული საიდუმლოებებით აღსავსე წინასწარმეტყველებებია და ბუნდოვანების მეშვეობით ხიბლავენ სულიერ განსჯას; და ასე შემოაქვთ განმარტებები".

შემდეგ სხვაგან ამბობს: "მაგრამ ამ უმსგავსობის სახე სათავეს იღებს იმ კაცისგან, ვისაც ჯერ კიდევ სრულიად ყმაწვილი შევხვდი, როდესაც ძალიან სახელგანთქმული იყო და ახლაც არის იმ შრომების მეშვეობით, რაც დატოვა, ვგულისხმობ ორიგენეს, ვისი დიდებაც ამგვარ სწავლებათა მოძღვრებაში ძალიან განთქმული იყო. იგი იყო ამონიოსის20 მსმენელი. ამონიოსმა ჩვენს დროში დიდად მიუძღვნა თავი ფილოსოფიას. ორიგენემ სიტყვებში გამოცდილების მისაღებად მრავალი შემწეობა მოიპოვა მასწავლებლისაგან, ცხოვრების სწორი არჩევანისთვის კი მისი საპირისპირო გზა განვლო. რადგან ამონიოსი ქრისტიანი იყო, ქრისტიანობაში მშობლების მიერ მოქცეული; და როდესაც ფილოსოფიურ აზროვნებას შეუდგა, კვლავ კანონების მიხედვით მოქალაქობაზე გადავიდა. ორიგენე კი ელინი და ელინური სწავლებებით აღზრდილი, ბარბაროსულ უგუნურებაში გადავარდა. ამაზე გაცვალა თავისი თავიცა და სამწერლობო გამოცდილებაც, ცხოვრობდა ქრისტიანულად და კანონსაწინააღმდეგოდ. ღმერთისა და საგნების შესახებ შეხედულებებით ელინობდა და ელინთა შეხედულებები შეჰქონდა უცხოურ მითებში. რადგან მუდამ იმყოფებოდა პლატონთან ერთად, და ესაუბრებოდა ნუმენიუსის და კრონიუსის, აპოლიფანის და ლონგინოზის, მოდერატოსის და ნიკომაქეს, და პითაგორელთა შორის სახელოვან კაცთა თხზულებებს, სარგებლობდა სტოიკოს ხერემონოსისა და კორნუტუსის21 წიგნებით, მათი მეშვეობით ეცნობოდა ელინთა მისტერიების სახისმეტყველებას და [მათ] იუდურ წიგნებს უსადაგებდა".

ეს თქვა პორფირიმ ქრისტიანების წინააღმდეგ დაწერილ თავის მესამე თხზულებაში. მან ჭეშმარიტება თქვა ამ კაცის წვრთნისა და მრავალსწავლელობის შესახებ, მაგრამ აშკარად ცრუობს (რას უნდა მოელოდე ქრისტიანობის მოწინააღმდეგისაგან?) მასში, როდესაც ამბობს, რომ იგი ელინთაგან გადმოვიდა, ხოლო ამონიოსი ღვთისმოსავური ცხოვრებიდან წარმართულში გადავარდა. რადგან ორიგენემ ქრისტეს მოძღვრება მშობლებისგან მიღებული შეინარჩუნა, რაც ცხადი გახდა ზემოთ გადმოცემული ისტორიიდან, ამონიოსი კი ღვთიურ ფილოსოფიას წმინდად და უშეცდომოდ ინარჩუნებდა ცხოვრების ბოლომდე*, როგორც ერთგან მოწმობს ახლანდელ დრომდე შემონახული ამ კაცის შრომები, და დიდად არის სახელგანთქმული იმ ნაშრომების მეშვეობით, რომლებიც დაგვიტოვა; მაგალითად, თხზულება სახელწოდებით "მოსესა და იესოს თანხმობის შესახებ" და მრავალი სხვაც მოიპოვება.

ეს გადმოიცა ცილისწამების, სიცრუისა და ელინურ სწავლებებში ორიგენეს იმ დიდი გამოცდილების საჩვენებლად, რის შესახებაც ამის მიმართ მოშურნეობის გამო მოკიცხართაგან თავს იცავს და რომელიღაც ეპისტოლეში ასე წერს: "მას შემდეგ, რაც ჩემი თავი სიტყვას მივუძღვენი, და ჩვენი უნარის შესახებ ხმა გავრცელდა, ჩემთან მოდიოდნენ მწვალებლები, ზოგჯერ კი ელინური განსწავლულობის და განსაკუთრებით ფილოსოფიის მიმდევრები. მე ვფიქრობდი, გამომეკვლია მწვალებელთა შეხედულებებიც და ის განცხადებაც, რომ ფილოსოფოსები საუბრობენ ჭეშმარიტების შესახებ. ეს გავაკეთეთ ჩვენს უწინარეს მრავალთა შემწე პანტენოსის მიბაძვით, ვინც ამ საკითხებში არა ნაკლებ წარმატებული იყო, და ახლაც ალექსანდრიელთა პრესვიტერებს შორის მჯდომი იმ ჰერაკლასის მიბაძვითაც, რომელიც ვიპოვე ფილოსოფოსთა სწავლებათა მოძღვართან, მასთან უკვე ხუთი წელი იმყოფებოდა განუყრელად, ვიდრე მე დავიწყებდი ამ სწავლებების მოსმენას. ამიტომ მაშინ, როცა ადრე ჩვეულებრივ ტანისამოსს ატარებდა, ახლა გაიხადა და ფილოსოფოსის ტანისამოსი22 მოსავს, რასაც დღემდე ატარებს, და ელინთა წიგნების შესწავლას შეძლებისდაგვარად არ წყვეტს".

და ამას ამბობს ელინური წვრთნის გამო თავის დაცვისას. ამავე დროს, როცა იგი ცხოვრობდა ალექსანდრიაში, გამოჩნდა ერთი ჯარისკაცი და გადასცა დიოცეზის ეპისკოპოს დემეტრიოსს და ეგვიპტის მაშინდელ პრეფექტს წერილები არაბეთის მმართველისაგან, რათა სწრაფად გამოეგზავნა ორიგენე მასთან სასაუბროდ. და წავიდა არაბეთში, მოგზაურობის მიზანს მცირე ხანში მიაღწია და კვლავ ალექსანდრიაში დაბრუნდა23. ამ ხნის განმავლობაში კი ქალაქში არა მცირე ბრძოლა გაიმართა24, მან მალულად დატოვა ალექსანდრია და გაემართა პალესტინისკენ, და დასახლდა კესარიაში. იქ, მიუხედავად იმისა, რომ პრესვიტერად ჯერ არ იყო ხელდასხმული, ადგილობრივმა ეპისკოპოსებმა სთხოვეს ეკლესიის საზოგადოების წინაშე ესაუბრა და საღვთო წერილი განემარტა. ეს რომ ასე იყო, ცხადია იქიდან, რომ როდესაც იერუსალიმის ეპისკოპოსი ალექსანდრე და კესარიის ეპსიკოპოსი თეოკტისტე დემეტრიოსის შესახებ წერენ, ასე იცავენ თავს: "წერილს დაურთო, რომ ეს არც არასოდეს გაგონილა, არც ახლა ხდება, რომ ეპისკოპოსების თანდასწრებით ერისკაცებმა იქადაგონ. არ ვიცი, როგორ ამბობს იმას, რაც აშკარად არ არის ჭეშმარიტება. სადაც კი მოიძებნებოდა ძმების შეწევნისათვის სათანადო პიროვნებები, წმინდა ეპისკოპოსები მათ მოუხმობდნენ ერთან სასაუბროდ. მაგალითად, ლარანდოში ეველპისს მოუხმო ნეონმა, იკონიაში პავლინუსს - კელსუსმა, და სინადაში თეოდორეს - ატიკუსმა, ჩვენმა ნეტარმა ძმებმა. მსგავსადვე ხდებოდა ეს სხვა ადგილებშიც, თუმცა, ჩვენთვის ცნობილი არ არის"25.

ამ სახით მიაგებდნენ პატივს ზემოხსენებულ პირს, როდესაც ჯერ კიდევ ახალგაზრდა იყო, არა მხოლოდ თანამემამულენი, არამედ უცხოელებიც. მაგრამ რადგან დემეტრიუსმა კვლავ მოუხმო წერილით და კაცებმა, ეკლესიის დიაკვნებმა, დაარწმუნეს, დაბრუნებულიყო ალექსანდრიაში, იგი დაბრუნდა და შეუდგა საქმეს ჩვეული მოშურნეობით.

ამ დროს აღზევებული იყო მრავალი განსწავლული საეკლესიო კაცი. მათი ეპისტოლეები, რომლებსაც ერთმანეთს სწერდნენ, ჯერ კიდევ არის შემორჩენილი და იოლად ხელმისაწვდომი არის. ისინი ჩვენს დრომდე ინახება ადგილობრივი ეკლესიის ეპისკოპოსის ალექსანდრეს მიერ მოწყობილი აელიას (იერუსალიმის - მთარგ.) ბიბლიოთეკაში; საიდანაც ჩვენც შეგვეძლო ამ თემისათვის მასალის შეგროვება.

მათგან ბერილოსმა26 ეპისტოლეებთან ერთად სხვადასხვა მშვენიერი თხზულებებიც დაგვიტოვა. იგი იყო არაბთა ეპისკოპოსი ბოსტრაში. ასევე ჰიპოლიტემაც, იგიც სადღაც სხვა ეკლესიის წინამდგომელი იყო.

ჩვენამდე აგრეთვე მოაღწია გაიოზის, ყველაზე განათლებული კაცის, დიალოგმა, რომელიც გაიმართა რომში ზეფირინუსის დროს ფრიგიელთა მწვალებლობის გამო მოკამათე პროკლესთან. მასში იგი ლაგამს ამოდებს მოწინააღმდეგის სწრაფვას და კადნიერებას, შექმნას ახალი წმინდა წერილი და წმინდა მოციქულის (ე. ი. პავლეს - მთარგ.) მხოლოდ ცამეტ ეპისტოლეს ახსენებს, ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეს არ აღრიცხავს დანარჩენებთან ერთად, მას შემდეგ, რაც რომაელთაგან ზოგიერთი ახლანდელ დრომდე არ მიაკუთვნებს მას მოციქულს.

XXI

მაგრამ ანტონინუსი შვიდი წლისა და ექვსი თვის განმავლობაში მეფობის შემდეგ შეცვალა მაკრინუსმა. როდესაც მან ერთი წელი იმეფა, კვლავ სხვა ანტონინუსმა27 მიიღო რომაელთა მმართველობა. მის პირველ წელს გარდაიცვალა რომაელთა ეპისკოპოსი ზეფირინუსი, რომელსაც მთელი თვრამეტი წელი ეპყრა მსახურება. მის შემდეგ ეპისკოპოსობა ჩააბარეს კალისტუს, რომელმაც იცხოვრა ხუთი წელი და ურბანუსს28 დაუტოვა მსახურება.

ამ დროს იმპერატორმა ალექსანდრემ29 იმემკვიდრა რომაელთა ძალაუფლება, მას შემდეგ, რაც ანტონინუსმა მხოლოდ ოთხი წელი იმეფა. ამ დროს ანტიოქიის ეკლესიაში ასკლეპიადე შეცვალა ფილეტოსმა30.

ორიგენეს საყოველთაოდ განთქმულმა სახელმა მიაღწია იმპერატორის დედის, სახელად მამეას (ნეტავ, თუ იყო ვინმე სხვა ასეთი ღვთისმოსავი ქალი) ყურამდეც. მან მრავალი რამ მოიმოქმედა, რომ ამ კაცის ხილვის ღირსი გამხდარიყო და ყველასათვის საკვირველი საღვთო საგნების შემეცნების საკუთარი გამოცდილება მიეღო. იმ დროს იგი ანტიოქიაში იმყოფებოდა, და შუბოსანი ჯარისკაცების თანხლებით მიიყვანა თავისთან, სადაც გარკვეული დრო დაჰყო და მრავალი რამ უფლისა და საღვთო მოძღვრების სათნოების სადიდებლად აჩვენა. შემდეგ კი დაეშურა ჩვეულ საქმიანობას.

XXII

ამავე დროს ჰიპოლიტემ სხვა მრავალ თხზულებასთან ერთად შეადგინა ტრაქტატი "პასექის შესახებ", რომელშიც იძლევა თარიღების აღწერას და ასევე გადმოცემს პასექის შესახებ თექვსმეტწლიანი ციკლის კანონს, თარიღებს იმპერატორ ალექსანდრეს პირველი წლით გარშემოწერს. მის დანარჩენ თხზულებათაგან ჩვენამდე მოაღწია შემდეგმა: "ექვსთა დღეთათვის", "იმისთვის, რაც იყო ექვსი დღის შემდეგ", "მარკიონის მიმართ", "ქებისათვის"*, "ეზიკიელის ნაწილებისათვის", "პასექის შესახებ", "ყველა მწვალებლობის წინააღმდეგ", და მრავალი სხვაც შეიძლება აღმოჩნდეს მრავალ ადამიანთან შემორჩენილი.

* ძვ. ქართ. თარგმანი იხ. "შატბერდის კრებული" - მთარგ.

XXIII

ამ ჟამიდან საღვთო წერილის ორიგენესეულმა განმარტებებსაც დაედო სათავე, როდესაც ამბროსიმ აღძრა იგი არამხოლოდ ათასობით სიტყვიერი შეგონებებით და მოწოდებებით, არამედ სათანადო საგნებით ყველაზე უშურველად მომარაგებითაც. რადგან მასთან იმყოფებოდა მისი კარნახით მომუშავე შვიდზე მეტი სწრაფჩამწერი, რომლებიც დაწესებულ დროს ერთმანეთს ცვლიდნენ; არანაკლები რაოდენობის გადამწერი და ასევე კალიგრაფიაში გაწვრთნილი გოგონები. ყველა მათგანს ამბროსი ამარაგებდა უხვად, რაც საჭირო იყო. და ჭეშმარიტად, საღვთო წერილის შესწავლასა და მოშურნეობაში ენითაუწერელი გულმოდგინებას უნერგავდა მას, რაც განსაკუთრებით აქეზებდა განმარტებების შესადგენად.

ასეთი იყო საქმის ვითარება, როდესაც ურბანუსი რომაელთა ეკლესიის რვაწლიანი ეპისკოპოსობის შემდეგ შეცვალა პონტიანუსმა, ანტიოქიელთა [ეკლესიის ეპისკოპოსის] ფილეტოსის შემდეგ მოვიდა ძებენოსი31. მათი მოღვაწეობის დროს საეკლესიო საქმეებისათვის გადაუდებელი საჭიროების გამო ელადაში პალესტინის გავლით წარგზნავნისას ორიგენემ კესარიაში ადგილობრივ ეპისკოპოსთაგან პრესვიტერის ხელდასხმა მიიღო. ამ საქციელის გამო მის გარშემო წარმოქმნილი მღელვარება და ამ აღძრული საკითხების გამო ეკლესიათა წინამდგომელების მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები, და ის, თუ რამდენი სხვა რამ საღვთო სწავლებასთან დაკავშირებით შემოიტანა მან, როდესაც აღზევებული იყო; - ყოველივე ამას ცალკე თხზულება სჭირდება და ჩვენ მის გამო შექმნილი "აპოლოგიის" მეორე წიგნში საკმარისად აღვწერეთ.

XXIV

მაგრამ ამ ამბებს უნდა დავურთოთ, რასაც "იოანეს [სახარების] განმარტებათა" მეექვსე წიგნში აღნიშნავს, რომ პირველი ხუთი ჯერ კიდევ ალექსანდრიაში ყოფნისას შეადგინა. მაგრამ მთელი სახარებისათვის ამ შრომიდან ჩვენამდე მხოლოდ ოცდაორმა ტომმა მოაღწია. "შესაქმისათვის" (სულ არის ოცი) მეცხრე წიგნში აღნიშნავს, რომ არა მხოლოდ პირველი რვა წიგნი დაწერა ალექსანდრიაში, არამედ ასევე პირველი ოცდახუთი ფსალმუნისათვის და "გოდებათათვის"* განმარტებები, რომელთაგან ჩვენამდე მოაღწია ხუთმა ტომმა; მათში მოიხსენიებს თხზულებას "აღდგომის შესახებ", ეს არის ორი ტომი. არა მხოლოდ ესენი, არამედ "საწყისების შესახებაც" ალექსანდრიიდან გადასვლამდე დაწერა. და ასევე "სტრომატებად" დასათაურებული თხზულება, რიცხვით ათი, ამავე ქალაქში ალექსანდრეს ზეობის დროს შეადგინა, როგორც ამას ცხადყოფს ტომების თავში თავისი ხელით გაკეთებული შენიშვნები.

* "იერემიას გოდებანი" - მთარგ.

XXV

როდესაც განმარტავს პირველ ფსალმუნს, გადმოცემს ძველი აღთქმის წმინდა წერილთა ჩამონათვალს, და სიტყვა-სიტყვით წერს შემდეგს: "უცნობი არ უნდა იყოს, რომ არსებობს ოცდაორი კანონიკური წიგნი, როგორც ებრაელები გადმოგვცემენ, რამდენი ასოც არის მათთან".

შემდეგ დასძენს: "ებრაულის მიხედვით არის ოცდაორი წიგნი: ჩვენთან "შესაქმედ" ზედაწარწერილი, ებრაელებთან კი, წიგნის დასაწყისიდან, "ბრესით", რაც ნიშნავს "დასაბამში"; "გამოსვლა" - "უელე სმოთ", რაც ნიშნავს "ეს არის სახელები"; "ლევიანნი", - "უეკრა", "და მოუწოდა"; "რიცხვნი", - "ამეს ფეკოდეიმ". "მეორე რჯული", - "ელლე ადდებარეიმ", "ეს სიტყვებია"; "იესო ძე ნავესი", - "იოსუე ბენ ნუნ"; "მსაჯულნი", "რუთი", - მათთან არის ერთ წიგნად, "სოფტეიმ"; "მეფეთა" I, II, მათთან არის ერთ წიგნში "სამუელი, - "ღვთივრჩეული"; "მეფეთა" III, IV, ერთ წიგნშია, "უამელქ დავიდ", რაც ნიშნავს, "დავითის სამეფო"; "ნეშტთა" I, II, ერთ წიგნშია, "დაბრე იამეინ", რაც ნიშნავს, "დღეთა სიტყვები", "ეზრა" I, II, ერთ წიგნშია, "ეზრა", რაც ნიშნავს "შემწე"; ფსალმუნთა წიგნი, - "სფარ თელლეიმ". "სოლომონის იგავნი", - "მელოთ"; "ეკლესიასტე" - "კოელთ"; "ქება ქებათა" (არა როგორც ზოგიერთს მიაჩნია "ქებანი ქებათა") - "სირ ასსირეიმ"; "ესაია" - "იესსია"; "იერემია" "გოდებასთან" და "ეპისტოლესთან" ერთად არის ერთ წიგნში, - "იერემია"; "დანიელი" - "დანიელი"; "ეზეკიელი" - "ეზეკიელი"; "იობი" - "იობი"; "ესთერი" - "ესთერი". ამათ შორის არ არის "მაკაბელები", რომელიც დასათაურებულია "სარ ბეთ საბანაი ელ".

ამას გადმოცემს ზემოხსენებულ ნაშრომში. "მათეს სახარების [განმარტებების]" პირველ წიგნში, საეკლესიო კანონის დაცვით, დაამოწმებს, რომ იცნობს მხოლოდ ოთხ სახარებას, და ასე წერს: "როგორც გადმოცემით ვისწავლეთ ოთხი სახარების შესახებ, რომლებიც არის ერთადერთი უეჭველი ცის ქვეშ არსებულ ღვთის ეკლესიაში, რომ პირველი დაიწერა ოდესღაც მებაჟის, მოგვიანებით კი იესო ქრისტეს მოციქულის მათეს მიხედვით, ვინც ეს ებრაულ ენაზე შედგენილი გამოსცა იუდაიზმიდან გადმოსული მორწმუნეებისათვის. მეორე კი არის მარკოზის. როგორც პეტრემ უამბო მას, მანაც ისე დაწერა, ვისაც [თავის] ძედ აღიარებს კათოლიკე ეპისტოლეში, როდესაც ამბობს: "მოკითხვას გითვლიან ბაბილონში თანარჩეული და მარკოზი, ძე ჩემი" (1 პეტ. 5, 13). მესამე კი არის ლუკას მიხედვით, პავლეს მიერ ნაქები სახარება წარმართთაგან გადმოსულთათვის შექმნილი. ყველაზე ბოლოს კი [სახარება] იოანეს მიხედვით".

"იოანეს [სახარებაზე] განმარტებების" მეხუთე წიგნში იგივე პირი მოციქულთა ეპისტოლეების შესახებ ამას ამბობს: "ის, ვისთვისაც საკმარისი იყო გახდომა მსახურად ახალი აღთქმის არა ასოს, არამედ სულის, - პავლე, ვინც სახარებით აღავსო იერუსალიმიდან მრგვლივშემოვლით ილირიკიამდე, ყველა იმ ეკლესიებს როდი წერდა, რომლებსაც ასწავლიდა, მაგრამ რომლებსაც წერდა, მუხლების მცირე რაოდენობას უგზავნიდა. პეტრემ კი, რომელზეც ქრისტემ ეკლესია დააფუძნა, რომელსაც ჰადესის ბჭენი ვერ დაძლევენ, დაგვიტოვა ერთი აღიარებული ეპისტოლე, შესაძლოა მეორეც; რადგან ის საეჭვოა. რა უნდა ვთქვა იესოს მკერდზე მიყრდნობილის, იოანეს შესახებ, ვინც დაგვიტოვა ერთი სახარება, ვინც აღიარებდა, რომ შეეძლო იმდენის შექმნა, რისი დატევნასაც ქვეყნიერება ვერ შეძლებდა; მან დაწერა "გამოცხადებაც", ვისაც ნაბრძანები ჰქონდა დადუმებულიყო და არ დაეწერა შვიდი ქუხილის ხმები? მან აგრეთვე დაგვიტოვა ძალიან მცირერიცხოვანი მუხლებისაგან შემდგარი ეპისტოლე, შესაძლოა მეორეც და მესამეც; რადგან ამბობენ, რომ ყველა ესენი არ არის ნამდვილი. გარდა იმისა, რომ ორივე ერთად არ შეიცავს ას მუხლსაც".

მათ გარდა "ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეს" შესახებ მასზე დაწერილ "ქადაგებებში" ასე მსჯელობს: "ის, რომ "ებრაელთა მიმართ" ზედაწარწერილი ეპისტოლის სიტყვათა წყობის ხასიათი არ აქვს მოციქულის უბრალოებას სიტყვაში, რაც ნიშნავს სტილში, არამედ ეპისტოლე სიტყვათა წყობით უფრო ელინურია; ამას ალბათ ყველა აღიარებს, ვისაც შესწევა უნარი განსაჯოს სიტყვათწყობის განსხვავება. მაგრამ კვლავ, რადგან ეპისტოლის აზრები საკვირველი არის და არ ჩამორჩება მოციქულის აღიარებულ ნაწერებს; იმას, რომ ესეც არის ჭეშმარიტი ალბათ დაეთანხმება ყველა, ვინც ყურადღებით წაიკითხავს მოციქულის ნაწერებს".

შემდეგ დასძენს: "მე კი, თუ გავაცხადებ ჩემს მოსაზრებას, ვიტყვი, რომ აზრები მოციქულის არის, სტილი და სიტყვათწყობა კი ვინმე მოციქულის [სწავლებების] მეხსიერებით აღმდგენელის და როგორც მოძღვრის მიერ ნათქვამის ჩამწერის. ამგვარად, თუ რომელიმე ეკლესიას ეს ეპისტოლე უპყრია როგორც პავლესი, იგი შექებულ უნდა იქნას ამის გამოც; რადგან დაუფიქრებლად არ გადმოუციათ იგი ძველ კაცებს როგორც პავლეს კუთვნილება. მაგრამ ის, თუ ვინ დაწერა ეს ეპისტოლე, ჭეშმარიტება ღმერთმა იცის. ჩვენამდე მოღწეული ისტორიის მიხედვით, ზოგი ამბობს, რომ ეპისტოლე დაწერა კლიმენტიმ, ვინც იყო რომაელთა ეპისკოპოსი, ზოგი კი, - რომ ლუკამ, ვინც დაწერა სახარება და "საქმეები".

XXVI

მაგრამ ეს ვიკმაროთ. ეს იყო ზემოხსენებული მმართველობის მეათე წელს, როდესაც ორიგენე ალექსანდრიიდან კესარიაში გადავიდა, ადგილობრივ მაცხოვრებელთა კათაკმეველთა დამოძღვრის სასწავლებელი დაუტოვა ჰერაკლასს. მცირე ხნის შემდეგ კი აღესრულა ალექსანდრიელთა ეკლესიის ეპისკოპოსი დემეტრიოსიც, რომელიც სრული ორმოცდასამი წელი ეწეოდა მსახურებას. იგი შეცვალა ჰერაკლასმა32.

XXVII

ამ დროს გამოჩენილი პიროვნება იყო ფირმილიანე33, კაპადოკიელთა კესარიის ეპისკოპოსი. მას ორიგენესადმი ისეთი მოშურნეობა ჰქონდა, რომ ზოგჯერ მას მოუხმობდა თავის მხარეში ეკლესიების შეწევნისათვის, ზოგჯერ კი თვითონ მიემგზავრებოდა იუდეაში და გარკვეულ დროს მასთან ერთად ცხოვრობდა საღვთო საგნებში სრულყოფის მიზნით. არა მხოლოდ იგი, არამედ იერუსალიმელთა წინამდგომელი ალექსანდრეც და თეოკტისტეც, კესარიაში [ეკლესიის წინამდგომელი], მთელი ხნის განმავლობაში მასთან რჩებოდნენ, როგორც ერთადერთ მოძღვართან, და საღვთო წერილისა და საეკლესიო სწავლების სხვა საკითხების განმარტებას მას უთმობდნენ.

XXVIII

რომაელთა იმპერატორი ალექსანდრე ცამეტი წლის განმავლობაში ძალაუფლების პყრობის შემდეგ შეცვალა კეისარმა მაქსიმინმა34. მან დევნულება აღძრა ალექსანდრეს სახლისადმი სიძულვილის გამო, რომელიც მრავალი მორწმუნისაგან შედგებოდა. ბრძანა, დაეხოცათ მხოლოდ ეკლესიების მეთაურები როგორც სახარების სწავლების მოთავენი. მაშინ ორიგენემაც შექმნა "მოწამეობის შესახებ" თხზულება და მიუძღვნა ამბროსს და პროტოქტეტუსს, კესარიაში სამრევლოს ხუცესს; რადგან ორივეს არაჩვეულებრივად მძიმე ვითარება შეექმნათ დევნულების ჟამს. გადმოცემით ამ დროს არა უმეტეს სამი წლის განმავლობაში, როდესაც მაქსიმინი მეფობდა, ამ კაცებმა აღმსარებლობით განითქვეს სახელი. დევნულების ამ ჟამს ორიგენე აღნიშნავს "იოანეს სახარების განმარტებების" ოცდამეორე წიგნში და სხვადასხვა ეპისტოლეებშიც.

XXIX

როდესაც მაქსიმინის შემდეგ რომაელთა მმართველობა მიიღო გორდიანემ35, რომში ეკლესიის ექვსწლიანი ეპისკოპოსობის შემდეგ პონტიანუსი შეცვალა ანტეროსმა, ეს კი ერთი თვის განმავლობაში მსახურების შემდეგ - ფაბიანემ36. ამბობენ, რომ ანტეროსის აღსრულების შემდეგ ფაბიანე სხვებთან ერთად სოფლიდან რომში ჩამოვიდა და დასახლდა, სადაც ყველაზე სასწაულებრივად საღვთო და ციური მადლის მიერ ამ ხარისხზე ავიდა. რადგან როდესაც ყველა ძმა ეპისკოპოსი მომავალი შემცვლელის ხელდასხმის გამო იყო შეკრებილი, და მრავალი გამოჩენილი და სახელოვანი კაცი მრავალს ედო გულში, ფაბიანე არც ერთ იქ დამსწრეს არ მოსდიოდა აზრად. მაგრამ იხსენებენ, რომ მოულოდნელად ზემოდან ჩამოფრინდა მტრედი და დაჯდა მის თავზე, მტრედის სახით მაცხოვარზე სულიწმინდის გადმოსვლის აშკარა მიბაძვით; რისთვისაც მთელმა ხალხმა, როგორც ერთი ღვთის სულის მიერ აღძრულმა, მთელი გულმოდგინებით ერთსულოვნად შესძახა "ღირს არს", დაუყოვნებლივ აიყვანეს და დასვეს საეპისკოპოსო საყდარზე.

როდესაც გარდაიცვალა ანტიოქიის ეპისკოპოსი ძებენოსი, მმართველობა ბაბილამ37 მიიღო. ალესანდრიაში კი, როცა დემეტრიოსის შემდეგ ჰერაკლასმა მიიღო მსახურება, კათაკმეველთა დამოძღვრის ადგილობრივი სასწავლებლის მმართველობა გადავიდა დიონისეზე, ისიც ორიგენეს ერთ-ერთი მოწაფე იყო38.

XXX

როდესაც ორიგენე კესარიაში მისთვის ჩვეულ საქმიანობას ეწეოდა, მრავალი მივიდა მასთან, არა მხოლოდ ადგილობრივი მოსახლეობა, არამედ ათასობით უცხოელი მოწაფე, რომლებმაც დატოვეს თავიანთი სამშობლო. მათ შორის განსაკუთრებით გამოჩენილს ვიცნობთ თეოდორეს, რომელიც არის იგივე ეს, ჩვენს დროში ეპისკოპოსთა შორის სახელგანთქმული გრიგოლი, და მისი ძმა ათენოდორი39. ისინი, ორივე ძლიერ გატაცებული იყვნენ ელინური და რომაული სწავლებებით, მან (ორიგენემ - მთარგ.) კი მათში ფილოსოფიის ტრფიალი შეიტანა და დაარწმუნა, რომ მათი პირველი მოშურნეობა საღვთო საგნებში წვრთნაზე გადაეცვალათ. სრული ხუთი წელი დაჰყვეს მასთან ერთად, ასე მივიდნენ საღვთო საგნებში სრულქმნამდე, ისე რომ ორივე პონტოს ეკლესიების ეპისკოპოსობის ღირსი შეიქნა.

XXXI

ამ დროს ცნობილი იყო "კესტებით" დასათაურებული წიგნების მწერალი აფრიკანუსიც. გავრცელებულია მის მიერ ორიგენესადმი მიწერილი ეპისტოლე; იგი გაურკვევლობაში იმყოფებოდა, იყო თუ არა ყალბი და ნათხზი დანიელის წიგნში სუსანას ამბავი40. ორიგენე მას ყველაზე სრულ პასუხს სწერს. ჩვენამდე ასევე მოაღწია ამავე აფრიკანუსის სხვა ზედმიწევნით ნაღვაწმა შრომამ "ჟამთააღწერების" რიცხვით ხუთმა წიგნმა. მასში ამბობს, რომ იგი გაემგზავრა ალექსანდრიაში ჰერაკლასის დიდი სახელის გამო, ვინც ფილოსოფიურ სწავლებებსა და ელინთა სხვა მეცნიერებებში საკმაოდ გამოჩენილი იყო და მინდობილი ჰქონდა ადგილობრივი ეკლესიის ეპისკოპოსობა, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ. გავრცელებულია იმავე აფრიკანუსის სხვა ეპისტოლეც არისტიდეს მიმართ, მათესთან და ლუკასთან ქრისტეს გვარტომობის სავარაუდო უთანხმოების შესახებ; მასში ყველაზე ნათლად ადგენს მახარებელთა თანხმობას მასთან მოღწეული ისტორიიდან, რაც წინამდებარე შრომის პირველ წიგნში ჯეროვნად გადმოვეცით.

XXXII

ამავე დროს ორიგენემაც შეადგინა "განმარტებები ესაიაზე" და ეზეკიელზეც. მათგან ჩვენამდე მოაღწია განმარტებების ოცდაათმა ტომმა ესაიას მესამე ნაწილზე, უდაბნოში მხეცთა ხილვამდე, ეზეკიელზე კი - ოცდახუთმა; მხოლოდ ეს თხზულებები შექმნა ყველა წინასწარმეტყველების [განმარტებებისათვის]. როდესაც იმყოფებოდა ათენში, დაასრულა ეზეკიელის, და დაიწყო "ქება ქებათას", და იქ მივიდა მეხუთე წიგნამდე. როდესაც დაბრუნდა კესარიაში, ესეც ბოლომდე მიიყვანა, - რიცხვით ათი. რა საჭიროა, წინამდებარე ნაშრომში ჩამოვთვალოთ ამ კაცის თხზულებები, რაც საგანგებო შესწავლას ითხოვს? ეს ჩვენ ჩავწერეთ პამფილის, ჩვენი დროის წმინდა მოწამის, ცხოვრების აღწერაში, რომელშიც წარმოვადგინეთ პამფილის საღვთო მოშურნეობის საქმეები; გადმოვეცით მის მიერ შემოკრებილი ორიგენეს და სხვა საეკლესიო მწერლების შრომათა ბიბლიოთეკის ჩამონათვალი. ვისაც სურს, აქ წარმოდგენილია ორიგენეს ჩვენამდე მოღწეული შრომების უსრულესი ცოდნა41. ახლა კი გადავიდეთ მომდევნო ამბავზე.

XXXIII

ბერილიოსმა, ახლახან ზემოთ ხსენებულმა არაბეთის ბოსტრას ეპისკოპოსმა, გადაუხვია საეკლესიო კანონებს და სცადა სარწმუნოებისათვის უცხო რამ [სწავლების] შემოტანა. კადნიერად ამბობდა, რომ ჩვენი უფალი და მაცხოვარი უწინარეს ადამიანებთან დამკვიდრებისა საკუთარი არსის გარშემოწერის მიხედვით არ არსებობდა, არც საკუთარი ღმრთეება გააჩნდა, არამედ მხოლოდ მამა მკვიდრობდა მასში. ამის გამო ამ კაცთან მრავალი ეპისკოპოსი აწარმოებდა ძიებებსა და დიალოგებს. მათთან ერთად მოწვეული ორიგენე მივიდა მასთან სასაუბროდ პირველ რიგში იმისათვის, რომ გაერკვია, თუ რა შეხედულებები ჰქონდა; როდესაც შეიტყო, თუ რას ამბობდა, მან შეუსწორა, რაც არ იყო მართლმადიდებლური, მსჯელობით დაარწმუნა, დოგმატის შესახებ ჭეშმარიტება დაადგინა და თავდაპირველ საღ შეხედულებაზე დააბრუნა. ახლანდელ დრომდე არის მოღწეული ჩანაწერი ბერილიუსის და მის გამო შემდგარი სინოდის, მასთან ერთად მის მიმართ თავის დიოცეზში ორიგენეს კითხვებისა და საუბრების, და ყოველივე იმისა, რაც იმ დროს მოხდა. სხვა მრავალსაც გადმოგვცემენ ზეპირად ორიგენეს შესახებ ჩვენი დროის მოხუცები, რასაც ვფიქრობ, რომ გვერდი უნდა ავუარო, რადგან წარმოდგენილ ნაშრომს არ ეხება. რაც კი მის შესახებ აუცილებლად უნდა ვიცოდეთ, ესენი მის გამო ჩვენი დროის წმინდა მოწამის პამფილის და ჩვენს მიერ ნაღვაწი აპოლოგიიდან შეიძლება გამოიკრიბოს. იგი საბაბის მაძიებელთა გამო ერთად მოშურნეობით შევკრიბეთ.

XXXIV

როდესაც სრული ექვსი წლის შემდეგ გორდიანემ დაასრულა რომაელთა მმართველობა, ძალაუფლება გადავიდა ფილიპეზე, მის ვაჟთან ფილიპესთან42 ერთად. გადმოცემის მიხედვით, იგი იყო ქრისტიანი და პასექის უკანასკნელი ღამისთევის დღეს ისურვა, ეკლესიაში ხალხს ზიარებოდა ლოცვებში, მაგრამ იმდროინდელმა წინამდგომელმა არ შეუშვა, ვიდრე არ აღიარა და აღრაცხა თავისი თავი ცოდვაში მყოფებს შორის, და დააყენა იგი სინანულისათვის განკუთვნილ ადგილას; რადგან სხვაგვარად, თუ ამას არ გააკეთებდა, არასოდეს არ იქნებოდა მიღებული [ეკლესიაში] მასთან დაკავშირებული მრავალი ბრალდების გამო. ამბობენ, რომ წადიერად დაემორჩილა, და ღვთის შიშისადმი ნამდვილი და კეთილი განწყობა საქმეებით აჩვენა.

XXXV

მესამე წელი იყო, როდესაც ალექსანდრიის ეკლესიების თექვსმეტწლიანი თავმჯდომარეობის შემდეგ გარდაიცვალა ჰერაკლასი და ეპისკოპოსობა დიონისემ მიიღო.

XXXVI

მაშინ, რაც ბუნებრივი იყო, როდესაც გამრავლდნენ მორწმუნეები, ჩვენი მოძღვრებაც ყველასთან კადნიერად იქადაგებოდა, ამბობენ, რომ ორიგენე სამოც წელზე მეტი ხნის იყო, და რამდენადაც ხანგრძლივი მზადებისაგან უკვე უდიდესი გამოცდილება ჰქონდა დაგროვილი, საზოგადოების წინაშე მისი საუბრების ჩაწერის ნება მისცა სწრაფჩამწერებს, აქამდე ამის გაკეთების ნებას არ იძლეოდა.

ამავე დროს ჩვენს წინააღმდეგ [შედგენილი] თხზულების, - სათაურით "ეპიკურიელი კელსუსის ჭეშმარიტი სიტყვა"43, - საპასუხოდ რვა წიგნი შეადგინა, [განმარტებები] მათეს სახარებისათვის ოცდახუთი ტომი, ასევე თორმეტ წინასწარმეტყველზე, რომელთაგან მხოლოდ ოცდახუთი ვიპოვეთ. ასევე მოიპოვება მისი ეპისტოლე თვით იმპერატორ ფილიპეს მიმართ და სხვა ეპისტოლე მისი მეუღლის სევერას მიმართ; და სხვადასხვა ეპისტოლეები სხვადასხვა პირების მიმართ. მათგან სხვადასხვა პირებთან გაბნეულად შემორჩენილები რამდენიც შეგვეძლო შევკრიბეთ და ცალკეულ ტომებად დავალაგეთ, რათა მეტად არ გაბნეულიყო. ეპისტოლეები რაოდენობით ასს აღემატებოდა. იგი წერს ფაბიანეს, რომის ეპისკოპოსს და ეკლესიათა სხვა მრავალ წინამძღოლს მართლმადიდებლობის შესახებ44. შეგიძლია, ნახო მათი მტკიცებულებები ჩემს მიერ ამ კაცის შესახებ დაწერილი "აპოლოგიის" მერვე წიგნში.

XXXVII

შემდეგ კვლავ არაბეთში ზემოხსნენებულ დროს გამოჩნდნენ სხვები, რომლებმაც ჭეშმარიტებისაგან განსხვავებული დოგმატები შემოიტანეს. ისინი ამბობდნენ, რომ ადამიანური სული, ვიდრე ეს ჟამი დგას, კვდება სხეულთან ერთად და მასთან ერთად იხრწნება; მაგრამ აღდგომის ჟამს მასთან ერთად გაცოცხლდება. მაშინაც არცთუ მცირე სინოდი შეიკრიბა, კვლავ ორიგენე მოიწვიეს. მან საძიებელი საკითხის გარშემო საზოგადოების წინაშე წარმოთქვა სიტყვები, და იქამდე მიიყვანა, რომ შეცვალა ის აზრები, რომლებსაც ისინი პირველად შეცდომაში შეყავდა45.

XXXVIII

მაშინ სხვა მანკიერებასაც დაედო სათავე, ე. წ. ჰელკესაიტების მწვალებლობას, რომელიც დაწყებისთანავე განქარდა46. ორიგენე მას იხსენიებს ორმოცდამეორე ფსალმუნზე საჯარო საუბრისას, და ამბობს შემდეგს: "აქ ახლახან მოვიდა ერთი კაცი, რომელიც მზვაობრობდა, რომ შეეძლო პირველი გაეხადა უღმერთო და ყველაზე უზნეო შეხედულება, ე. წ. ჰელკესაიტების, რომელიც ახლახან წინ აღუდგა ეკლესიებს. ეს შეხედულება რა ბოროტებასაც გამოხატავს, გაუწყებთ, რათა არ წარგიტაცოთ. მთელი წმინდა წერილიდან უგულებელყოფს ზოგიერთ საკითხს; კვლავ, იყენებს გამონათქვამებს მთელი ძველი აღთქმიდან და სახარებებიდან; მოციქულს* სრულიად უგულებელყოფს. ამბობს, რომ [რწმენის] უარყოფისადმი გულგრილი დამოკიდებულება უნდა გქონდეს და მიიჩნევს, რომ იძულების შემთხვევაში პირით ხდება უარყოფა, და არა გულით. ატარებენ რაღაც წიგნს, რომელზეც ამბობენ, რომ ციდან ჩამოვარდა და მისი მსმენელები და მორწმუნეები ცოდვათა მიტევებას ღებულობენ, იმ მიტევებისგან განსხვავებულს, რაც იესო ქრისტემ მიუტევა".

* იგულისხმება პავლე - მთარგ.

XXXIX

ხუთწლიანი მეფობის შემდეგ ფილიპე შეცვალა დეკიუსმა47. მან ფილიპესადმი მტრობის გამო ეკლესიებზე დევნულება აღძრა48, რომლის დროსაც ფაბიანე რომში მოწამეობრივად აღესრულა და ეპისკოპოსობა კორნელიოსზე49 გადავიდა.

პალესტინაში კი იერუსალიმის ეკლესიის ეპისკოპოსი ალექსანდრე ქრისტეს გამო კვლავ წარსდგა კესარიაში მმართველთა სამსჯავროში და მეორეჯერ თავი გამოიჩინა აღსარებით50 გამოსცადა საპყრობილე ღრმა მოხუცებულობითა და მოწიწების აღმძვრელი ჭაღარით მოსილმა. როდესაც მან მმართველთა სამსჯავროში ბრწყინვალე და ცხადი დამოწმების შემდეგ საპყრობილეში მიიძინა, იერუსალიმში ეპისკოპოსის მონაცვლედ მაძაბანესი51 წარმოჩნდა.

როდესაც ალექსანდრეს მსგავსად ანტიოქიაში აღსარების შემდეგ საპყრობილეში გარდაიცვალა ბაბილა, ადგილობრივი ეკლესიის თავმჯდომარე გახდა ფაბიუსი52.

ამგვარად, ის, თუ რა და რამდენი რამ შეემთხვა ორიგენეს დევნულებისას და როგორი იყო მისი აღსასრული, როდესაც უკეთურმა დემონმა ამ კაცის ჯიბრით მთელი ჯარები დარაზმა, და ყველა საშუალებითა და ძალით მის წინააღმდეგ სარდლობდა, და ვისაც კი მაშინ ეომებოდა, ყველასგან გამორჩეულად მას ესხმოდა თავს; თუ რა და რამდენი რამ დაითმინა ამ კაცმა ქრისტეს სიტყვის გამო, ბორკილები და ტანჯვა-წამება იწვნია სხეულზე, რკინაზე წოლა და საპყრობილის შიდა ჯურღმულებში ტანჯვა, და მრავალი დღის განმავლობაში საწამებელი ხის მეოთხე დანაყოფზე გაჭიმული ფეხები, დაწვის მუქარა, და რამდენ სხვა რამესაც მტრისგან მოვლენილს ახოვნად იტანდა; თუ როგორი იყო ამის დასასრული, როცა მსაჯული მთელი ძალით შეუპოვრად წინ აღუდგა მის მოკვლას; და ამის შემდეგ, თუ რა თხზულებები დაგვიტოვა, ხელის აპყრობის მსაჭიროებელთათვის სარგებელით სავსე, - [ყოველივე ამის შესახებ] ჭეშმარიტ და ზედმიწევნით [ცნობებს] შეიცავს ამ კაცის მრავალი ეპისტოლე.

რაც დიონისეს შეემთხვა, გამცნობთ გერმანეს53 წინააღმდეგ მისი ეპისტოლე, სადაც იგი თავისი თავის შესახებ მოგვითხრობს შემდეგს: "მე კი ღვთის წინაშე ვსაუბრობ და მან იცის, თუ ვცრუობ. ჩემით არაფერი განმიზრახავს, არც უღმერთოდ გავქცეულვარ, არამედ პირველადაც, დეკიუსის დროს გამოცხადებული დევნულებისას, იმავე საათს საბინუსმა გაგზავნა ფრუმენტარიუსი54 ჩემს საძებრად, მე კი ორმოცი დღის განმავლობაში სახლში ვიყავი ფრუმენტარიუსის მოსვლის მოლოდინში. მან ყველაფერი მოიარა, იკვლევდა გზებს, მდინარეებს, ველ-მინდვრებს, სადაც კი ფიქრობდნენ, რომ დამალული ვიყავი ან გზად გამევლო; სიბრმავე დამართნოდა, და სახლს ვერ პოულობდა, რადგან არ სჯეროდა, რომ მე, დევნული, სახლში დავრჩი. და ოთხი დღის შემდეგ, როდესაც ღმერთმა მიბრძანა წავსულიყავი და სასწაულებრივად გამართა გზა, მეც და ჩემი შვილებიც, და მრავალი ძმა ძლივს შევიკრიბეთ ერთად. და რომ ეს საქმე ღვთის წინაგაგებით მოხდა, ამას მომდევნო [მოვლენები] ცხადყოფს, რომლის დროსაც მალე გავხდით ზოგიერთებისათვის სარგებლის მომტანი".

შუალედში გარკვეულ საკითხებზე საუბარს მოაყოლებს და გაქცევის შემდეგ მის თავზე შემთხვეულ ამბებს წარმოაჩენს, და ამას დასძენს: "რადგან მე დაახლოებით მზის ჩასვლისას ჩემს თანმხლებ პირებთან ერთად ჯარისკაცების ხელით წაყვანილ ვიქენით ტაპოსირინში. ტიმოთე კი, ღვთის წინაგაგებით მოხდა, რომ არც იქ იმყოფებოდა, არც შეპყრობილ იქნა; მოგვიანებით მოვიდა და ნახა ცარიელი სახლი და მსახურები იცავდნენ მას, ჩვენ კი შეპყრობილი ვიყავით".

შემდეგ ამბობს: "და რა არის მისი საკვირველი განგებულების სახე? რადგან ჭეშმარიტება ითქმება. სოფლელი ვინმე შეხვდა გაქცეულ და შეშფოთებულ ტიმოთეს, და აჩქარების მიზეზი გამოკითხა. მან კი სიმართლე უთხრა, მან მოუსმინა (იგი მიდიოდა ქორწილში სანადიმოდ, რადგან მათი ჩვეულება იყო ასეთი, თავყრილობებზე ღამის თევა), შევიდა და შეატყობინა მეინახეთ. ისინი კი ერთსულოვანი აღძვრით, როგორც რამ შეთანხმებული ნიშანზე, ყველა წამოდგა და მთელი სისწრაფით გაეშურნენ; და როდესაც ჩვენთან შემოვარდნენ, დაიყვირეს. მცველი ჯარისკაცები მყისვე გაიქცნენ, ხოლო ისინი მოვიდნენ ჩვენთან, რომლებიც უქვეშაგებო საწოლზე ვიწექით. ღმერთმა იცის, რომ პირველად ავაზაკები მეგონა, გასაქურდად და საძარცვავად მოსულნი. ვიწექი სარეცელზე, შიშველი - სელის სამოსელზე, დანარჩენი სამოსელი, გვერდით დადებული, გავუწოდე მათ. მათ კი მიბრძანეს ავმდგარიყავი და სწრაფად გამოვსულიყავი. და მაშინ მივხვდი, თუ რისთვის იყვნენ აქ მოსულები, დავიყვირე, ვთხოვდი მათ და ვევედრებოდი, წასულიყვნენ და ჩვენ დავეტოვებინეთ; თუ სურდათ ჩემთვის რაიმე სიკეთე, დაესწროთ ჩემი წამყვანებისთვის და მათ გავეხადეთ ჩვენ თავის მოკვეთის ღირსი. და როდესაც ამას გავყვიროდი, როგორც იციან ჩემმა თანამოზიარეებმა და ყველაფერში წილმქონეებმა, ძალით ამაყენეს. მე კი გადავარდი და ძირს დავეცი, მათ ამწიეს ხელებითა და ფეხებით და გამათრიეს. მე გამომყვნენ ყველა ეს მოწამეები, გაიუსი, ფაუსტუსი, პეტრე და პავლე. მათაც ამიყვანეს სასწრაფოდ და გამიყვანეს დაბიდან, შიშველი დამსვეს ვირზე და გამიშვეს". ეს მოგვითხრო დიონისემ თავისი თავის შესახებ.

XLI

იგივე პიროვნება ანტიოქიელთა ეპისკოპოსის ფაბიუსის მიმართ ეპისტოლეში მოგვითხრობს მოწამეთა ბრძოლებს დეკიუსის დროს შემდეგი სახით: "არათუ იმპერატორის ედიქტით დაიწყო ჩვენთან დევნულება, არამედ მთელი ერთი წლით ადრე უსწრებდა მას. და ამ ქალაქისთვის ბოროტებათა მჩხიბავმა და შემოქმედმა, რასაც წარმოადგენდა იგი, დაასწრო (ედიქტს - მთარგ.), აღძრა და აღაშფოთა ჩვენს წინააღმდეგ წარმართთა ბრბო, აღაგზნო მათი მშობლიური ცრუმორწმუნეობა. ისინი კი მის მიერ გაწითლებულები და უწმინდური საქმეებისათვის ყველა უფლების მიმღებნი, თვლიდნენ, რომ ერთადერთი ღვთისმოსაობა, დემონთა ეს მსახურება, იყო ჩვენი მოკვლა.

"ამრიგად, პირველად შეიპყრეს მოხუცი კაცი სახელად მეტრასი და უბრძანეს უღვთო სიტყვების წარმოთქმა, როდესაც იგი არ დაემორჩილა, ჯოხით სცემეს მისი სხეული, წვეტიანი ლერწმის ღეროებით დაუჩხვლიტეს სახე და თვალები, გაიყვანეს ქალაქის გარეთ და ჩაქოლეს.

"შემდეგ მორწმუნე ქალი, სახელად კვინტა, მიიყვანეს კერპთან, და აიძულებდნენ, თაყვანი ეცა; ხოლო როდესაც ზურგი შეაქცია და დაგმო, შეუკრეს ფეხები და მთელ ქალაქში უხეშ ქვაფენილზე დაათრევდნენ, იგი ეხეთქებოდა დიდ ქვებზე, და ამასთან ერთად მათრახით სცემდნენ; შემდეგ მიიყვანეს იმავე ადგილას და ქვებით ჩაქოლეს. შემდეგ ყველა ერთსულოვნად ეცა ღვთისმოსავთა სახლებს, და, რომელსაც თითოეული მათგანი მეზობლის კუთვნილებად იცნობდა, შევარდებოდა, იტაცებდა და ძარცვავდა; ძვირფას ქონებას ითვისებდნენ, იაფფასიანს კი, რაც ხისგან იყო გაკეთებული, ამტვრევდნენ და ქუჩებში წვავდნენ, ვიდრე მტრების მიერ ქალაქის დაპყრობის სანახაობა არ წარმოადგინეს*. ძმები (ქრისტიანები - მთარგ.) გზას უთმობდნენ და ტოვებდნენ, სიხარულით ღებულობდნენ ქონების დატაცებას, მათ მსგავსად, ვისაც პავლე დაემოწმება (ებრ. 10, 34). და არ ვიცი, თუ იყო ვინმე, შესაძლოა ერთი ვინმე დაცემულთაგანი, რომელმაც ამ დრომდე უარყო უფალი.

"გარდა ამისა, შეიპყრეს მაშინ ყველაზე საკვირველი ქალწული, მოხუცი აპოლონია. მას ჩაუმტვრიეს ყველა კბილი, სცემეს ყვრიმალებზე, ქალაქის წინ ააგიზგიზეს კოცონი და ემუქრებოდნენ, რომ ცოცხლად დაწვავდნენ, თუ მათთან ერთად არ წარმოთქვამდა უღვთო სიტყვებს. მან ითხოვა, მცირე ხნით გაეშვათ და როდესაც გაანთავისუფლეს, მთელი ძალით გადახტა ცეცხლში და დაიწვა.

"სერაპიონი შეიპყრეს საკუთარ სახლში, სასტიკი სატანჯველებით აწამეს და სხეულის ყველა ასო შეუმუსრეს, და ზედა სართულიდან თავქვე გადმოაგდეს.

"არცერთი გზა, არც გასასვლელი, არც საცალფეხო ბილიკი არ იყო ჩვენთვის ხსნილი, არც ღამით და არც დღისით: მუდამ ყველგან გაჰყვიროდნენ, რომ ვინც არ იგალობებდა [ღვთის] მგმობელი სიტყვებით, იგი მყისვე უნდა გამოეთრიათ და დაეწვათ. საქმის ასეთი ვითარება დიდ ხანს გაგრძელდა. შემდეგ კი ამ საბრალოთ თავს დაატყდათ ამბოხება და სამოქალაქო ომი, და ჩვენს წინააღმდეგ სისასტიკე მათ მიმართ შეტრიალდა. მცირე ხნით სული მოვითქვით, როდესაც ჩვენს წინააღმდეგ მრისხანებისგან ვერ იცლიდნენ. მაგრამ მალევე ხმა გავარდა, რომ ჩვენდამი კეთილგანწყობილი მმართველობა** შეიცვალა და ჩვენ მუქარის დიდი შიში დაგვაწვა. გარდა ამისა გამოვიდა ედიქტი, თითქმის ისეთი, როგორიც იწინასწარმეტყველა ჩვენმა უფალმა, თითქმის ყველაზე საშინელი, ისეთი, - თუ შესაძლებელია, რჩეულთა ცთუნებაც (მათ. 24, 24)*** და მაინც, ყველა შეშინდა. მრავალ გამოჩენილ პიროვნებათაგან ზოგი მაშინვე გამოჩნდა შეშინებული, ზოგი საზოგადოებრივი საქმიანობით დაკავებული აქეთკენ მიიყვანა მათმა საქმიანობამ; სხვები კი მათ გარშემო მყოფებმა გამოათრიეს. მათ სახელებით იძახებდნენ და უღვთო და უწმინდური მსხვერპლს მიეხლებოდნენ, ზოგი გაფითრებული და ძრწოლით, არათუ როგორც შემწირველი, არამედ როგორც თვითონ შესაწირი და მსხვერპლი კერპებისათვის, ისეთი სახის, რომ მრავალი გარშემომყოფი დასცინოდა მათ. ცხადი იყო, ყველაფრის შიში ჰქონდათ, სიკვდილისაც და მსხვერპლშეწირვისაც. ზოგიერთი კი ბომონებისკენ უფრო მომზადებული მირბოდა, მხნედ ამტკიცებდა, რომ მანამდე არ ყოფილა ქრისტიანი, მათ შესახებ უფალმა უჭეშმარიტესად იწინასწარმეტყველა, რომ ძნელად ცხონდებოდნენ. დანარჩენთაგან კი, ზოგი მათ მისდევდა ერთი მეორის მიყოლებით, ზოგი კი გარბოდა; ზოგი შეიპყრეს, მათგან ზოგი ბორკილებამდე და დატუსაღებამდე მიიყვანეს, და მრავალი დღის განმავლობაში იყვნენ დამწყვდეული, შემდეგ, ვიდრე სამსჯავროში წაიყვანდნენ, ფიცით უარყოფდნენ; ზოგი გარკვეულ ხანს ითმენდა, შემდეგ კი უარყოფდა.

"უფლის მტკიცე და ნეტარი სვეტები, მის მიერ განმტკიცებულნი მათში არსებული ძლიერი რწმენის ღირსსა და შესატყვის ძალასა და გამძლეობას ღებულობდნენ, და მისი სასუფევლის საკვირველი მოწამეები ხდებოდნენ. მათგან პირველი იყო იულიანე, პოდაგრით დასნეულებული კაცი, ვისაც არც დგომა, არც სიარული შეეძლო. იგი სხვა ორ მის მომვლელთან ერთად წაიყვანეს, მათგან ერთმა მაშინვე უარყო, მეორემ კი, სახელად კრონიონმა, ზედწოდებით კი ევნუსმა, და თვითონ მოხუცებულმა იულიანემ აღიარეს უფალი. მათ აქლემებით დაატარებდნენ მთელ ქალაქში, რომელიც, როგორც იცით, უდიდესია, და ამხედრებულებს ამათრახებდნენ, ბოლოს მთელი ხალხის გარემოცვაში ჩაუმქრალი კირით დაწვეს. ჯარისკაცი, რომელსაც ისინი მიყავდა, გვერდით იდგა და არ ანებებდა მათ, რომლებიც ამათ შეურაცხყოფდნენ. როდესაც ისინი უყვიროდნენ, მიყვანილ იქნა ღვთის ყველაზე მამაცი მებრძოლი, ბესასი და ღვთისმოსაობის გამო დიდ ომში საუკეთესო ბრძოლის გადატანის შემდეგ თავი მოკვეთეს. და ერთი სხვაც, წარმოშობით ლიბიელი, სახელითაც და კეთილგონიერებითაც ჭეშმარიტად მაკარი55, როდესაც მას დიდხანს შეაგონებდა მსაჯული უარყოფისათვის, ვერ დაიყოლია და ცოცხლად დაწვეს. მათთან ერთად დიდხანს იყვნენ ბორკილებში ეპიმაქე და ალექსანდრე; მათ მრავალი მტკივნეული საფხეკები და მათრახები გადაიტანეს, და ისინიც ჩაუმქრალი კირით დაიწვნენ.

"და მათთან ერთად იყო ოთხი ქალი. ამონარიონმა, წმინდა ქალწულმა, მას შემდეგ, რაც მსაჯულმა დიდხანს გულმოდგინედ ტანჯა, რადგანაც წინასწარ ჩანდა, რომ არაფერს იტყოდა ისეთს, რასაც იგი უბრძანებდა; მან ჭეშმარიტი გახადა დანაპირები და გაყვანილ იქნა; დანრჩენები კი, პატივცემული მხცოვანი ქალი მერკურია და მრავალშვილიანი დიონისია, ვისაც შვილები უფალზე მეტად არ უყვარდა, როდესაც დაუსრულებლად ტანჯვის გაგრძელებით ქალების მიერ შერცხვენილ და დამარცხებულ იქნა მმართველი, მახვილით დახოცეს, მეტად აღარ განუცდიათ ტანჯვა; რადგან წინამბრძოლმა ამონარიონმა ყველას გამო აიღო თავის თავზე.

"ჰერიონი, ატერი და ისიდორე, ეგვიპტელები, და მათთან ერთად ახალგაზრდა ბიჭი, დაახლოებით თხუთმეტი წლის დიოსკორე, გაცემულ იქნენ. პირველად [მმართველი] ცდილობდა ყმაწვილის, როგორც შეცდომაში ადვილად შესაყვანის მოტყუებას და როგორც ადვილად დასაყოლიებელის ტანჯვით იძულებას. მაგრამ დიოსკორე არ დაემორჩილა, არც დანებდა. დანარჩენები მხეცურად დაგლიჯა, და როდესაც დაითმინეს, ისინიც ცეცხლს მისცა. დიოსკორე კი ხალხის წინაშე გაბრწყინებული და პირად საუბარშიც კითხვებზე ყველაზე ბრძნულად მოპასუხე [მსაჯულს] აკვირვებდა; მან იგი გაუშვა, უთხრა, რომ აძლევდა სინანულისთვის განსაზღვრულ დროს მისი ასაკის გამო. და ახლა ყველაზე ღვთივმშვენიერი დიოსკორე ჩვენთან არის, უფრო ხანგრძლივი ბრძოლისა და დასათმენი შერკინებისათვის დარჩენილი.

"ვინმე ნემესიოსს, მასაც ეგვიპტელს, ცილი დასწამეს, რომ ავაზაკებთან ურთიერთობდა. როდესაც იგი განთავისუფლებულ იქნა ასისთავის წინაშე ამ მისთვის უცხო ცილისწამებისგან, იგი როგორც ქრისტიანი დაასმინეს და ბორკილები დაადეს მმართველის წინაშე. მან ყველაზე უსმართლოდ ავაზაკებზე ორჯერ უფრო ძლიერ აწამა და მათრახებით სცემა და ნეტარს ქრისტეს მსგავსად ავაზაკებს შორის დაწვით პატივი სცა (იხ. მათ. 27, 38; მარკ. 15, 27; ლუკ. 23, 33; იოან. 19, 18).

"ჯარისკაცთა მთელი შემადგენლობა, ამონი, ზენონი, პტოლემეოსი და ინგენიუსი, და მათთან ერთად მოხუცი თეოფილე, დააყენეს სამსჯავროში. როდესაც იმ დროს ერთი კაცი განისჯებოდა როგორც ქრისტიანი და უკვე უარყოფისკენ იხრებოდა, ხოლო ისინი ამ დროს იქ ესწრებოდნენ, დაიწყეს კბილების ღრჭიალი; ისინი თავს აქნევდნენ, ხელებს აღაპყრობდნენ და სხეულის მოძრაობით ნიშნებს გამოსახავდნენ. როდესაც ყველამ მათკენ იქცია პირი, ვიდრე ვინმე მათ მიუხვდებოდა, [სამსჯავროს] ზღურბლისაკენ გაიქცნენ და განაცხადეს, რომ ქრისტიანები იყვნენ, ისე რომ მმართველს და იქ მსხდომთ შეეშინდათ, და ნათელი გახდა, რომ განსასჯელები ყველაზე ახოვნად შეხვდებოდნენ სატანჯველებს, მსაჯულები კი შეშინებულები იყვნენ. ისინიც საზეიმოდ გაემართნენ სამსჯავროდან და გახარებული იყვნენ მათი მოწმობით, ღმერთი მათ დიდებით ამარჯვებინებდა.

* იგულისხმება, რომ ქალაქში მცხოვრები ქრისტიანები ისე დაარბიეს, რომ გეგონებოდა, მტერი შემოიჭრა და ქალაქი დაიპყრო - მთარგ.

** იმპერატორ ფილიპეს მმართველობა - მთარგ.

*** ევსებიმ მათეს "პლანასთაი" შეცვალა "სკანდალისაი" - მთარგ.

XLII

"და სხვა მრავალს ქალაქებსა და დაბებში წარმართები ნაწილებად გლეჯდნენ, მათგან ერთს გავიხსენებთ მაგალითისათვის. ისქირიონი მოურავად ჰყავდა დაქირავებული ერთ-ერთ მმართველს. დამქირავებელმა მას მსხვერპლის შეწირვა უბრძანა; როდესაც არ დაემორჩილა, გამოლანძღა; იგი კვლავ თავის აზრზე დარჩა, მან შეურაცხყოფა მიაყენა; იგი მტკიცედ იდგა; მაშინ მან აიღო დიდი ჯოხი და გაუყარა შიგნეულობაში და შინაგან ორგანოებში. ასე მოკლა იგი.

"რა უნდა ითქვას უდაბნოებსა და მთებში მოხეტიალეთა სიმრავლეზე, რომლებიც შიმშილით, წყურვილით, სიცივით, სნეულებებით, ავაზაკებისგან და მხეცებისგან იღუპებოდნენ? მათგან გადარჩენილები არიან მათი რჩეულობისა და გამარჯვების მოწმეები. მათგან ერთ საქმესაც წარმოგიდგენთ საჩვენებლად. ხერემონი იყო ნილოპოლისად წოდებული ქალაქის ღრმად მოხუცი ეპისკოპოსი. იგი არაბეთის მთაზე გაიქცა თავის თანამეცხედრესთან ერთად, უკან არ დაბრუნებულა. ამის შემდეგ ძმებმა, რომლებმაც დიდხანს ეძებეს, ვერ შეძლეს თვალი მოეკრათ მათთვის ან მათი სხეულებისათვის. ამავე არაბეთის მთაზე მრავალი დაატყვევეს ბარბაროსმა სარკინოზებმა. მათგან ზოგიერთი ძლივს გამოისყიდეს დიდი თანხის საფასურად, ზოგი კი დღემდე არ არის განთავისუფლებული.

"ეს, ძმაო, ამაოდ არ მომიყოლია, არამედ რათა იცოდე რამდენი საშინელება გარდაგვხდა თავს. მათგან, რომლებმაც მეტი გამოსცადეს, მეტსაც შეიტყობთ".

ცოტა ქვემოთ დასძენს: "ამიტომ ჩვენს შორის თვითონ საღვთო მოწამეებმა, რომლებიც ახლა ქრისტესთან სხედან მისი სასუფევლის ზიარნი, მისი განსჯის წილმქონენი და მასთან ერთად მსაჯულნი, მათ თავის თავზე აიღეს ზოგიერთი დაცემული ძმის პასუხისმგებლობა მსხვერპლშეწირვის ბრალდებაზე; როდესაც ხედავდნენ მათ მოქცევასა და სინანულს, განსაჯეს, რომ შესაძლებელი იყო მისაღები გამხდარიყვნენ მისთვის, რომელსაც სრულებით არ სურს ცოდვილის სიკვდილი, არამედ სინანული (შდრ. ეზეკ. 33, 11; 2 პეტ. 3, 9), მიიღეს, დაუშვეს კრებულში როგორც თანამდგომელნი*, ლოცვებში და ნადიმებზე თავიანთ თანაზიარს ხდიდნენ. ამრიგად, ძმებო, მათ შესახებ რას გვირჩევთ ჩვენ? ჩვენ რა უნდა გავაკეთოთ? [ჩვენ] მათ მსგავს გადაწყვეტილებაზე და აზრზე დავდგებით, მათ მსჯავრსა და მადლს დავიცავთ, და მათ მიერ შეწყალებულებს ტკბილად მოვეპყრობით, თუ მათ მსჯავრს უსამართლოდ მივიჩნევთ და მათი აზრის განმკითხველები გავხდებით, სიტკბოებას დავანაღვლიანებთ და მათ წესს ავშლით?"56

ეს დიონისემ ჯეროვნად დასძინა, როცა საკითხი წამოჭრა დევნულების ჟამს მოუძლურებულთა შესახებ.

* ლათ. consistentes - ესენი იყვნენ ყველაზე მაღალი ხარისხის მონანულნი. მათ უშვებდნენ ევქარისტიულ ლოცვებზე, მაგრამ არ აზიარებდნენ - მთარგ.

XLIII

რადგან იმ დროს რომაელთა ეკლესიის ხუცესი, ნოვატუსი მათ წინააღმდეგ მზვაობრიობით აღდგა, თითქოს მათ მეტად აღარ გააჩნდათ ცხონების სასოება, არც მაშინ, თუ ყველაფერს გააკეთებდნენ ნამდვილი მოქცევისათვის და უმწიკვლო აღსარებას აღასრულებდნენ. ისინი გონებით მოქადულნი თავიანთ თავს კათარებს57 უწოდებდნენ, რომელთა ცალკე მწვალებლობის დამაარსებელი გახდა ნოვატუსი, რომაელთა ეკლესიის პრესვიტერი. ამის გამო რომში უდიდესი სინოდი შეიკრიბა, სამოცი ეპისკოპოსის, უფრო მრავალრიცხოვანი პრესვიტერებისა და დიაკვნებისაგან შემდგარი, დანარჩენ პროვინციებში ადგილობრივი მწყემსები ამ საქმეს ცალ-ცალკე იკვლევდნენ. ყველამ განაჩინა, რომ ნოვატუსი, და მასთან ერთად მზვაობარნი და ამ კაცის ძმათმოძულე და არაადამიანური აზრისადმი კეთილგანწყობილნი ეკლესიისათვის უცხოთა შორის ყოფილიყვნენ მიჩნეული, განსაცდელში დაცემული ძმები კი განკურნებულიყვნენ და გამოჯანმრთელებულიყვნენ სინანულის წამლებით.

ჩვენამდე მოაღწია რომაელთა ეპისკოპოს კორნელიუსის ეპისტოლეებმა ანტიოქელთა ეკლესიის [ეპისკოპოსის] ფაბიანეს მიმართ, რომლებიც წარმოაჩენს რომაელთა სინოდის ირგვლივ მომხდარ ამბებს და მათ მიერ იტალიაში, აფრიკასა და მახლობელ ქვეყნებში მიღებულ გადაწყვეტილებებს. აგრეთვე მოაღწია სხვა ეპისტოლეებმაც, კვიპრიანესა და მასთან ერთად აფრიკაში მყოფთა, ლათინურ ენაზე შედგენილებმა, რომლებშიც ისინი თანხმდებიან, რომ განცდილებს უნდა აღმოუჩინონ დახმარება და, რომ საჭიროა კეთილგონივრულად კათოლიკე ეკლესიისაგან განკვეთილად გამოცხადდეს მწვალებლობის დამაარსებელი და მსგავსადვე ყველა მასთან ერთად წასული. ამათ დაერთვის კორნელიუსის ერთი სხვა ეპისტოლე სინოდის ნების შესახებ და ასევე სხვა [ეპისტოლე] ნოვატუსთან დაკავშირებით არსებული საქმეების შესახებ, საიდანაც ნაწილის გადმოცემას არაფერი დააბრკოლებს, რათა მის შესახებ იცოდნენ ამ წერილის წამკითხველებმა. კორნელიუსი ფაბიუსს აცნობებს, თუ როგორი ხასიათის იყო ნოვატუსი, და წერს: "ამის თქმა მსურს, რათა იცოდე, რომ დიდი ხნის წინ ეს საკვირველი კაცი ესწრაფოდა ეპისკოპოსობას და თავის თავში მალავდა მის ამ აულაგმავ გულისთქმას და თავისი უგუნურების საფარველად თავიდანვე მასთან მყოფ აღმსარებლებს იყენებდა. ჩვენთან მყოფთაგან პრესვიტერმა მაქსიმუსმა და ურბანმა, ორივემ აღსარებით საუკეთესო დიდების მომნაყოფებელმა, სიდონიუსმა და კელერინუსმა, კაცმა, რომელმაც ღვთის წყალობით ყველა სატანჯველი ყველაზე დიდი მოთმინებით აიტანა და დაძაბუნებული ხორცი თავისი რწმენის ძალით გააძლიერა, და მოწინააღმდეგეს გამანადგურებელი მარცხი აგემა, - ამ კაცებმა შეიცნეს იგი და მასში აღმოაჩინეს მზაკვრობა და მერყეობა, ცრუფიცები და ცრუმეტყველება, ურთიერთობისადმი თავის არიდება და მგლური მეგობრობა, და დაუბრუნდნენ წმინდა ეკლესიას. მისი ყველა მზაკვრობა და უკეთურება, რასაც დიდი ხნის განმავლობაში თავის თავში მალავდა, აუწყეს იქ მყოფ საკმაოდ მრავალ ეპისკოპოსს, პრესვიტერსა და ერისკაცს, მწარედ მოთქვამდნენ და ნანობდნენ იმის გამო, რომ დაუჯერეს ამ ცბიერ და ავ მხეცს და მალევე დატოვეს ეკლესია".

ცოტა ქვემოთ ამბობს: "საყვარელი ძმებო, რაოდენ საოცარი შეტრიალება და ცვლილება დავინახეთ, რაც მოკლე ხანში მასში მოხდა! რადგან ეს უბრწყინვალესი კაცი58, საშინელი ფიცებით დამარწმუნებელი, რომ სრულიად არ ესწრაფოდა ეპისკოპოსობას, მოულოდნელად, თითქოს რაღაც გრძნებით ჩვენს შუაში ამოტყორცნილი, ეპისკოპოსად წარმოჩნდა. რადგან ამ დოგმატების მასწავლებელმა, საეკლესიო წესის დამცველმა, როდესაც სცადა მისთვის ზემოდან არმოცემული ეპისკოპოსობის დაპყრობა და მიტაცება, ამოირჩია მასთან ორი თანაზიარი კაცი, რომლებმაც უარყვეს თავიანთი ცხონება, რათა იტალიის ერთ მცირე და ყველაზე უმნიშვნელო კუთხეში წარეგზავნა და რაიმე მზაკვრობით ეცადათ, შეეცდინათ იქაური სამი ეპისკოპოსი, - უსწავლელი და ლიტონი ადამიანები. იგი არწმუნებდა და უმტკიცებდა მათ, რომ სწრაფად უნდა ჩამოსულიყვნენ რომში, რათა ნებისმიერი უთანხმოება, ოდესმე წარმოქმნილი, სხვებთან ერთად მათი შუამდგომლობით მოგვარებულიყო. როდესაც ჩამოვიდნენ, ვინაიდან, როგორც ვთქვით, ძალიან ლიტონი ადამიანები იყვნენ უკეთური ხერხებისა და მზაკვრობების მიმართ, მის (ნოვატუსის - მთარგ.) მსგავსმა უწესო ადამიანებმა ისინი ჩაკეტეს, და ათ საათზე მთვრალები და შეზარხოშებულები ძალდატანებით აიძულა, რომ ყალბი და ფუჭი ხელდასხმით მიეცათ მისთვის ეპისკოპოსობა, და ცბიერებითა და მზაკვრობით მიითვისა ის, რაც არ ეკუთვნოდა. ერთი მათგანი ცოტა ხნის შემდეგ დაბრუნდა ეკლესიაში, მწარედ მოთქვამდა და აღიარებდა თავის ცოდვას. იგი მივიღეთ ზიარებაში როგორც ერისკაცი, მის გამო ლოცულობდა მთელი იქ მყოფი ერი. დანარჩენი ეპისკოპოსების მონაცვლეები ხელდასხმულები წარვგზავნეთ იმ ადგილებში, სადაც იყვნენ ისინი.

"სახარების ამ მცველმა არ იცის, რომ კათოლიკე ეკლესიაში ერთი ეპისკოპოსი უნდა იყოს, რისი უმეცარიც არ ყოფილა (რადგან როგორ არ იცოდა?), რომ არის ორმოცდაექვსი პრესვიტერი, შვიდი დიაკონი, შვიდი იპოდიაკონი, ორმოცდაორი აკოლუთი, ორმოცდათორმეტი შემფუცებელი, წიგნისმკითხველი კარის მცველებთან ერთად, ქვრივები დავრდომილებთან ერთად ათას ხუთასზე მეტი, რომლებსაც ყველას მეუფის მადლი და კაცთმოყვარება ასაზრდოებს. მაგრამ ვერც ესოდენმა სიმრავლემ, ეკლესიისათვის ასე აუცილებელმა, ღვთის წინაგანგებით გამდიდრებულმა და გამრავლებულმა უამრავ და ურიცხვ ხალხთან ერთად, მოაქცია იგი ასეთი უსასო მანკიერებისაგან და უკუ მოუხმო ეკლესიისაკენ".

და შემდეგ კვლავ დასძენს: "მოდი, გეტყვით შემდეგ რა საქმეებით ან რა მოქალაქობით იხვეჭდა ეპისკოპოსობას. განა იმიტომ, რომ თავიდანვე ეკლესიაში იმყოფებოდა, მის გამო ბევრი იბრძოლა და ღვთისმოსაობის გულისთვის მრავალსა და დიდ საფრთხეებში იგდებდა თავს? მაგრამ ეს ასე არ არის. მისთვის რწმენის აღმძვრელი იყო სატანა, რომელიც მასში შევიდა და საკმაო ხანს სახლობდა მასში. როდესაც მას შემფუცებლები შეეწეოდნენ, მძიმე სნეულებამ დასცა და როდესაც ფიქრობდნენ, რომ მოკვდებოდა, თვით იმ სარეცელზე, რომელზეც იწვა, ნათლობა მიიღო დასხმით, თუ შესაძლებელია, ასეთზე ითქვას, რომ მიიღო. მან თავი დააღწია სენს, მაგრამ არ მიიღო დანარჩენი, რისი მიღებაც საჭიროა საეკლესიო კანონების მიხედვით, - ეპისკოპოსის მიერ აღბეჭდვა. როდესაც ეს არ მიიღო, როგორ მიიღებდა სულიწმინდას?"

და კვლავ ცოტა ხნის შემდეგ ამბობს: "სიმხდალისა და სიცოცხლის სიყვარულის გამო მან დევნულების ჟამს უარყო, რომ პრესვიტერი იყო. რადგან როდესაც დიაკვნები მას ითხოვდნენ და მოუხმობდნენ, რათა გამოსულიყო ოთახიდან, სადაც ჩაიკეტა, და შეწეოდა ძმებს, რამდენადაც მოვალეა და რამდენადაც ძალუძს ხუცესს, საფრთხეში მყოფი და შველის მთხოვნელი ძმების შეწევნა, მან ისე შორს დაიჭირა დიაკვნების მოწოდებისადმი დამორჩილება, რომ განრისხებული გამოვიდა და [იქაურობას] გაეცალა; რადგან თქვა, რომ მეტად აღარ სურდა პრესვიტერად ყოფნა, და რომ სხვა ფილოსოფიით არის გატაცებული"59.

ცოტა ქვემოთ დასძენს: "რადგან როდესაც ამ გამოჩენილმა კაცმა დატოვა ღვთის ეკლესია, რომელშიც მორწმუნედ გამხდარი პრესვიტერობის ღირსი გახდა ეპისკოპოსის კეთილგანწყობით, რომელმაც ხელი დაასხა პრესვიტერის ხარისხზე, და რომელსაც ხელს უშლიდა ყველა სასულიერო პირი, ასევე მრავალი ერისკაცი, რადგან არ იყო ნებადართული სარეცელზე სნეულების გამო დასხმით მონათლული, როგორიც იყო იგი, [სასულიერო] ხარისხში აეყვანათ, მაგრამ იგი (ეპისკოპოსი - მთარგ.) ითხოვდა, რომ მხოლოდ მისი ხელდასხმა დაეშვათ".

შემდეგ ამ ამბებს ამ კაცის სხვა ყველაზე უარეს უმსგავსობას დაურთავს და გვიამბობს შემდეგს: "როდესაც აღასრულებდა წირვას და თითოეულს უნაწილებდა და აძლევდა წილს, საცოდავ ადამიანებს კურთხევის ნაცვლად აიძულებდა, დაეფიცათ, ორივე ხელს ჩასჭიდებდა [ზიარების] მიმღებს და არ უშვებდა, ვიდრე არ დაიფიცებდა და იტყოდა (მის სიტყვებს გავიმეორებ): "შემომფიცე მე ჩვენი უფლის სისხლითა და ხორცით, რომ მე არასოდეს მიმატოვებ და არ მიიქცევი კორნელიუსისკენ". და საბრალო ადამიანი მანამდე ვერ იგემებდა, სანამ თავს არ დაიწყევლიდა, და პურის მიღებისას "ამინ"-ის თქმის ნაცვლად ამბობდა: "არ დავბრუნდები კორნელიუსთან".

ზოგი რამის თქმის შემდეგ კვლავ ამბობს: "იცოდე, რომ შიშველი და მიტოვებული გახდა, როდესაც ძმები ყოველდღე ტოვებდნენ მას და ეკლესიაში ბრუნდებოდნენ. მოსემ, ნეტარმა მოწამემ, ახლახანს ჩვენთან მშვენიერი და საკვირველი რამ მოწამეობის დამამოწმებელმა, ჯერ კიდევ ამქვეყნად მყოფმა, როდესაც დაინახა მისი თავხედობა და სიშლეგე, თანაზიარება გაწყვიტა მასთან და მასთან ერთად ხუთ პრესვიტერთან, რომლებმაც თავიანთი თავი ეკლესიიდან განკვეთეს".

ეპისტოლის ბოლოს კი რომში მყოფი და ნოვატუსის სისულელის გამკიცხველი ეპისკოპოსების ჩამონათვალს აკეთებს, ამასთან აღნიშნავს მათი და იმ სამრევლოების სახელწოდებებსაც, რომლებშიც თავმჯდომარეობდნენ, და მოიხსენიებს მათაც, რომლებიც რომში არ იმყოფებოდნენ, მაგრამ წერილების მეშვეობით დაეთანხმნენ ზემოხსენებულ გადაწყვეტილებას; მათ სახელებსაც და ქალაქებსაც, საიდანაც მოწერა თითოეულმა60. ეს მიწერა და განუმარტა კორნელიუსმა ანტიოქიის ეპისკოპოს ფაბიუსს.

XLIV

მაგრამ ამავე ფაბიუსს, როგორღაც განხეთქილებაში მიდრეკილს, აგრეთვე დიონისე ალექსანდრიელმა მიწერა მრავალი სხვა [ეპისტოლე] სინანულის შესახებ. მის მიმართ წერილები, რომლებშიც მოუთხრობს ახლახანს ალექსანდრიაში მათ ბრძოლებს, რომლებიც მოგვიანებით ეწამენ. სხვა ამბავთან ერთად საკვირველებით სავსე რამ ამბავს ამცნობს, რისი ამ შრომაში გადმოცემაც აუცილებელია. იგი მდგომარეობს შემდეგში: "შენ კი ჩვენთან მომხდარ ამ ერთ მაგალითს გადმოგცემ. ჩვენთან იყო ვინმე სერაპიონი, მხცოვანი მორწმუნე, მრავალი ხნის განმავლობაში უმწიკვლოდ მცხოვრები, მაგრამ განსაცდელში დაეცა. იგი ხშირად ითხოვდა [შენდობას], და არავინ აქცევდა ყურადღებას, რადგან მსხვერპლი შეწირა. ერთხელ დასნეულდა, და სამი დღის განმავლობაში ხმაამოუღებლად და უგრძნობლად იმყოფებოდა, მეოთხე დღეს ცოტათი გამომჯობინდა და მოუხმო შვილიშვილს, და უთხრა: "შვილო, ვიდრემდე შემაკავებთ? გთხოვთ, იჩქარეთ, და მომეცით სიკვდილის ნება, რომელიმე პრესვიტერს უხმე". როდესაც ეს თქვა, კვლავ დადუმდა. ყმაწვილი გაიქცა ხუცესთან. ღამე იყო, პრესვიტერი დაუძლურებული იყო, და ვერ შეძლო მოსვლა. მე ბრძანება მქონდა გაცემული, რომ ამ ცხოვრებიდან წამსვლელებს, თუ ითხოვდნენ, და განსაკუთრებით მაშინ, თუ ადრეც ევედრებოდნენ, შენდობა მიეღოთ, რათა დაიმედებულნი გარადაცვლილიყვნენ; ამიტომ მან ყმაწვილს მისცა ევქარისტიის მცირე ნაწილი, უბრძანა დაესველებია და მოხუცის პირში ჩაედო. ყმაწვილმა წამოიღო და უკან დაბრუნდა, მოახლოებისას, ვიდრე შევიდოდა, სერაპიონი კვლავ გამოცოცხლდა და თქვა: "მოხვედი, შვილო? ხუცესმა ვერ შეძლო მოსვლა, მაგრამ შენ გააკეთე სწრაფად, რაც დაგიწესა და განმიტევე". ბიჭმა დაალბო და ჩაასხა პირში, და როდესაც მან მცირედი გადაყლაპა, მყისვე აღმოხდა სული. განა აშკარა არ არის, რომ დაცული და შენახულ იქნა, ვიდრე არ განთავისუფლდა და შესაძლებელი არ გახდა მრავალი კეთილი საქმეებით ცოდვის წარხოცვის აღიარება?".

XLV

ეს მოგვითხრო დიონისემ. მაგრამ ვნახოთ, ამავე პიროველთა საძმო. მას შემდეგ, რაც განდგომისა და განხეთქილების მიზეზად (ნოვატუსმა - მთარგ.) გახადა ზოგიერთი ძმა, თითქოს მათ დააძალეს აქამდე მისულიყო, ნახე რას სწერს: "დიონისე ძმა ნოვატუსს, მოკითხვა. როგორც ამბობ, თუ შენდა უნებურად წაგიყვანეს, დაამტკიცე ეს ნებაყოფლობითი დაბრუნებით. რადგან ყველანაირად უნდა ევნო, რომ არ გათიშო ღვთის ეკლესია, და კერპთაყვანისცემაზე უარის თქმის გამო მოწამეობაზე არანაკლები დიდება იქნებოდა განხეთქილებაზე უარის თქმის გამო მოწამეობა, ჩემი აზრით უფრო მეტიც. რადგან ერთ შემთხვევაში ერთი კაცი საკუთარი სულის გამო მოწამეობს, მეორე შემთხვევაში კი - მთელი ეკლესიის გამო. ახლა კი, თუ ძმებს ნდობით ან ძალდატანებით ერთსულოვნებისაკენ წარუძღვები, დაცემაზე უფრო დიდი წამოდგომა გექნება, ერთი ნება არ ჩაგეთვლება, მეორე კი შექებული იქნება. მაგრამ თუ არ დაგემორჩილებიან და ვერ შეძლებ, აცხონე შენი სული. ვლოცულობ, რომ გაძლიერდე და მშვიდობით იყო უფალში".

XLVI

ესეც ნოვატუსს მიწერა. და აგრეთვე ეგვიპტეში მყოფთაც მიწერა ეპისტოლე "სინანულის შესახებ", რომელშიც დაცემულთა შესახებ თავის შეხედულებებს გადმოცემს, და აღწერს დაცემულთა ხარისხებს. აგრეთვე კოლონის მიმართ (იგი იყო ჰერმოპოლისელთა სამრევლოს ეპისკოპოსი) სინანულის შესახებ მისი პირადი ეპისტოლეა მოღწეული და სხვაც ალექსანდრიაში თავისი სამწყსოს მიმართ მიწერილი შემაგონებელი [ეპისტოლე]. მათ შორის არის ასევე ორიგენეს მიმართ "მოწამეობის შესახებ" დაწერილი; და ლაოდიკიის ძმებისადმი, რომელთაც წინამდგომლობდა ეპისკოპოსი თელიმიდრე; აგრეთვე სომხეთში მყოფთაც, მსგავსადვე "სინანულის შესახებ" მისწერა, რომელთა ეპისკოპოსი იყო მერუძანი. ყოველივე ამასთან დამატებით კორნელიუს რომაელსაც მიწერა, როდესაც მიიღო ნოვატუსის წინააღმდეგ მისი ეპისტოლე, რომელშიც ასევე აღნიშნავს ცხადად, რომ იგი მოწვეული იქნა ჰელენუსის მიერ, კილიკიის ტარსუსში [ეკლესიის] ეპისკოპოსის, და მასთან ერთად დანარჩენების მიერ (კაბადოკიაში ფირმილიანეს, პალესტინაში თეოკტისტეს), რათა სინოდისათვის შეხვედრილიყვნენ ანტიოქიაში, სადაც ზოგიერთები ცდილობდნენ ნოვატუსის61 სქიზმის გაძლიერებას. გარდა ამისა წერს, რომ მას შეატყობინეს ფაბიუსის მიძინება და მის მონაცვლედ ანტიოქიის ეპისკოპოსობაზე დემეტრიანეს62 დადგინება. იგი აგრეთვე წერს იერუსალიმში [ეკლესიის] ეპისკოპოსის შესახებ შემდეგ სიტყვებს: "რადგან საკვირველმა ალექსანდრემ, საპყრობილეში მყოფმა, ნეტარებით განისვენა".

ასევე გავრცელებულია დიონისეს სხვა ამის მომდევნო "დიაკონიკე" ეპისტოლე რომში მყოფთათვის ჰიპოლიტეს ხელით [გაგზავნილი]. მათ მიმართ სხვაც მიწერა "მშვიდობის შესახებ", და მსგავსადვე "სინანულის შესახებ", და კვლავ სხვა იქაურ აღმსარებლებს, რომლებიც ჯერ კიდევ იზიარებდნენ ნოვატუსის აზრს. ასევე ეკლესიაში დაბრუნების შემდეგ მათ მიწერა სხვა ორიც. მსგავსადვე მრავალ სხვასაც ესაუბრებოდა წერილების მეშვეობით და ახლაც მისი თხზულებებისადმი მოშურნეობის გამომჩენთ მრავალგვარი სარგებელი დაუტოვა.

შენიშვნები

1 - იმპერატორი სეპტიმუს სევეროსი თავისი მეფობის დასაწყისში ფრიად კეთილგანწყობილი იყო ქრისტიანებისადმი. ტერტულიანეს თანახმად, იგი უკურნებელი სენისგან განკურნა ქრისტიანმა პროკლემ. მაგრამ თავისი მმართველობის მეათე წელს, ე. ი. 203 წ., აღმოსავლეთ პროვინციებში მოგზაურობის დროს იმპერატორმა გამოსცა დეკრეტი (სრული ტექსტი ჩვენამდე არ არის მოღწეული), რომელიც უკრძალავდა ვინმეს სასჯელის სიმძიმის შიშით იუდაიზმში ან ქრისტიანობაში გადასვლას. იუდაიზმისა და ქრისტიანობის აღრევა მოწმობს ქრისტიანობისა და იუდაიზმის რელიგიურ შეხედულებების სიახლოვეთა შესახებ რომის მმართველობის ცრუ წარმოდგენებზე. განსაკუთრებით ძლიერად ევნო ალექსანდრიის ეკლესია. ეს დევნულება ჩრდილოეთ აფრიკაშიც გავრცელდა. კართაგენში 203 წ. 7 მარტს სკაპულის პროკონსულობის დროს დასაჯეს რამდენიმე ქრისტიანი.

2 - 203 წლისთვის დიმიტრიოსი ალექსანდრიის კათედრას მართავდა უკვე 14 წელი.

3 - 204 წ., დევნულების დროს, კლიმენტი ალექსანდრიელი იძულებული გახდა დაეტოვებინა ალექსანდრიის სასწავლებელი. კატეხიზატორი, ანუ სასწავლებლის ხელმძღვანელი გახდა ორიგენე. ორიგენეს მოწაფეთა შორის ევსები ასახელებს ჰერაკლეს, ალექსანდრიის მომავალ ეპისკოპოსს (231-246 წწ.), და მის ძმა პლუტარქეს, რომელსაც იხსენიებს როგორც მოწამეს.

4 - ამ მოწამეთა შესახებ ცნობებს გვაწვდის მხოლოდ ევსები. მოწამე პოტამიენის ხსენების დღეა 28 ივნისი.

5 - კლიმენტი ალექსანდრიელი. სტრომატები, I, 21.

6 - იგულისხმება იუდა - ქრონოგრაფი, რომლის შესახებ თითქმის არაფერი არ ვიცით. მას იხსენიებს ნეტ. იერონიმე (ალბათ, ევსების კვალდაკვალ).

7 - ევსებიმ და პამფილიმ ერთობლივად დაწერეს ორიგენეს დასაცავად განსკუთრებული ნაშრომი - "აპოლოგია". იგი არ არის ჩვენამდე მოღწეული. IX ს‑ში ის წაიკითხა კონსტანტინეპოლის პატრიარქმა ფოტიოსმა და მისგან ვრცელი ამონაწერები გააკეთა თავის ნაშრომ "ბიბლიოთეკაში" (PG, C III). აი, რას წერს ფოტიოსი ორიგენეს დევნის შესახებ: "ამ დროიდან დიმიტრის სიყვარული სიძულვილად გარდაიქმნა, ქება კი შეიცვალა გაკიცხვით. ორიგენეს წინააღმდეგ მოწვეულ იქნა ეპისკოპოსთა და ზოგიერთ პრესვიტერთა კრება, რომელმაც, როგორც პამფილი ამბობს, მიიღო დადგენილება, რომ ორიგენე უნდა გაეძევებინათ ალექსანდრიიდან, ნება არ უნდა დაერთოთ მისთვის იქ ცხოვრებისა ან სწავლისა; მაგრამ სამღვდელო ხარისხი მას არ ჩამოერთმეოდა კრების მიერ, რომელიც ჩატარდა 230 წლის დასასრულს ან 231 წლის დასაწყისში, მიღებულმა დადგენილებამ არ დააკმაყოფილა ალექსანდრიის ღრმად მოხუცებული პაპი (ეპისკოპოსი დიმიტრიოსი - რედ.), და მან რამდენიმე თვის შემდეგ ახალი კრება მოიწვია, მაგრამ უკვე პრესვიტერთა მონაწილეობის გარეშე".

8 - სეპტიმუს სევერუსის (გარდ. 211 წ.) მემკვიდრეები იყვნენ მისი შვილები: ჰეტუსი და კარაკალა. 212 წ. კარაკალამ მოკლა ძმა და ერთპიროვნული მმართველი გახდა. კარაკალას ოფიციალური სახელი იყო ანტონინე. კარაკალა იყო შერქმეული სახელი.

9 - დიუსი - იერუსლაიმის ეპისკოპოსი იყო 2 წლის განმავლობაში.

გერმანე - იერუსალიმის ეპისკოპოსი იყო 4 წლის განმავლობაში.

გორდიოსი - იერუსალიმის ეპისკოპოსი იყო 5 წლის განმავლობაში.

10 - ალექსანდრე - იერუსალიმის ეპისკოპოსი (212-250 წწ.).

11 - იერუსალიმის ეპისკოპოსის ალექსანდრეს წერილი ეგვიპტის ქალაქ ანტინოეს ქრისტიანებისადმი, პროტესტანტი მეცნიერების აზრის მიუხედავად, არაპირდაპირად მოწმობს ეგვიპტეში საეპისკოპოსო კათედრის არსებობას ჯერ კიდევ III ს‑ის 30‑იან წლებში.

12 - ასკლეპიადე - ანტიოქიის ეპისკოპოსი (213-221 წწ.).

13 - დაახ. 200 წ. ანტიოქიის ეპისკოპოსმა სერაპიონმა მის დაქვემდებარებაში მყოფ როსის სამრევლოს (კელესირია) მიმართა შეგონებით, რომ ღვთისმსახურებაში არ გამოეყენებინათ ე. წ. "პეტრეს სახარება". აპოკრიფების შესახებ იხ.: შნშ. 46. წ. 3.

14 - დოკეტისტები - დოკეტიზმის მიმდევრები, ანუ მოძღვრება ქრისტეს მოჩვენებითი სხეულის შესახებ. დოკეტიზმი შეადგენდა გნოსტიკური მოძღვრების უმრავლესობის მნიშვნელოვან ნაწილს. როგორც ცალკე სექტა დოკეტისტები მოიხსენიებიან მხოლოდ იპოლიტე რომაელის „ფილოსოფუმენებში“.

15 - კლიმენტი ალექსანდრიელი. სტრომატები, I, 21.

კასიანე იულიუსი (II ს.) - დოკეტისტი და მოხსენიებულია "სტრომატებში" და ევსებისთან.

არისტობულე - ალექსანდრიელი მწერალი, წარმოშობით იუდეველი, პტოლემეოს IX მასწავლებელი. ხუთწიგნეულის მისეული განმარტება, დაწერილი ბერძნულ ენაზე, მოხსენიებულია კლიმენტი ალექსანდრიელისა და ევსევის მიერ.

დიმიტრიოსი (III ს. ქ. შ.-მდე) - იუდეველი ისტორიკოსი, ავტორი თხზულებისა "იუდეველ მეფეთა ისტორია", რომელიც ჩვენამდე მოღწეულია ფრაგმენტულად, სხვა ავტორების მიერ დამოწმებული.

ევპოლემიოსი (II ს. ქ. შ.-მდე) - იუდეველი ისტორიკოსი, ავტორი ტრაქტატისა "იუდეველ მეფეთა შესახებ".

16 - აკვილა - იუდაიზმის პროზელიტი, წარმოშობით იყო ეფესოში მცხოვრები წარმართული ოჯახიდან. იგი ცხოვრობდა ადრიანეს მეფობის პერიოდში. დაახ. 129 წ. თარგმნა წმ. წერილი იმ იუდეველებისათვის, რომლებიც ცხოვრობდნენ ბერძნულ ენოვან გარემოში. თარგმანმა იუდეველების დიდი მოწონება დაიმსახურა. ამ თარგმანის შესახებ ცნობებს გვაწვდის ბევრი უძველესი ავტორი: წმ. ირინეოს ლიონელი, ნეტ. იერონიმე, ორიგენე, ნეტ. ავგუსტინე, ეპიფანე კვიპრელი და სხვ. ეპიფანეს მტკიცებით, აკვილამ წმ. წერილი ქრისტიანებისადმი განსაკუთრებული სიძულვილით თარგმნა. ამ მოსაზრებას არ ეთანხმებოდა ნეტ. იერონიმე, თვლიდა რა, რომ „აკვილა არა პაექრობის სულით, როგორც ზოგიერთები ფიქრობენ, არამედ ზედმიწევნით სიტყვა-სიტყვით თარგმნის“.

სვიმაქოსი - სწავლული სამარიტელი, ქრისტიანობა მიიღო და მალე ებიონელთა მწვალებლობაში ჩავარდა. მთარგმნელობითი საქმიანობით დაკავებული იყო 201‑203 წწ‑ებში. სვიმაქოსის თარგმანს იყენებდნენ ქრისტიანებიც.

თეოდოტიონი - ებიონელთა ერესის მიმდევარი. დაიბადა ეფესოში. შემდეგ გადავიდა იუდაიზმში. წმ. წერილი თარგმნა იმპერატორ კომოდის მმართველობის მეორე წელს, ე. ი. 181 წ.

17 - ჰეგზაპლები, შედგენილი ორიგენეს მიერ 230-240 წლებში, თავისთავად წარმოადგენს ექვს სვეტს: 1) ებრაული ტექსტი ებრაული შრიფტით; 2) ებრაული ტექსტი ბერძნული შრიფტით; 3) სამოცდაათ მთარგმნელთა თარგმანი; 4) აკვილას თარგმანი; 5) სვიმაქოსის თარგმანი; 6) თეოდოტიონის თარგმანი. ჰეგზაპლები არის წმ. წერილის ტექსტების ჩვენთვის ცნობილი პირველი კრიტიკული გამოცემა. 280 წ. წმ. წერილის ბერძნული ტექსტის კიდევ ერთი კრიტიკული გამოცემა შესრულდა - ლუკიანე ანტიოქიელის "რეცენზია". ცნობილია წმ. წერილის ტექსტის კიდევ რამდენიმე ბერძნული თარგმანი, რომლებიც მიეკუთვნება დაახლოებით ორიგენეს პერიოდს ან წინ უძღვის მას: (ქ. შ.‑მდე III ს.‑ქ. შ. III ს.).

18 - ამის შესახებ მოთხრობილია პალადინ ჰელენოპოლელის "ლავსაიკონში".

19 - პორფირი (232/233-301/305 წწ.) - ფილოსოფოსი, ადრეული რომაული ნეოპლატონიზმის წარმომადგენელი. ავტორი მრავალრიცხოვანი შრომებისა ფილოსოფიაში, რელიგიაში, მათემატიკაში, ისტორიაში, რიტორიკაში, ასტროლოგიაში და ა. შ. დაწერა თხზულება "ქრისტიანების წინააღმდეგ", რომელიც ფრაგმენტების სახით არის შემორჩენილი ავტორებთან.

20 - ამონიოს საკასი (175-242 წწ.) - ნეოპლატონიზმის სკოლის დამაარსებელი, პლოტინის მასწავლებელი. მას თხზულებები არ დაუტოვებია.

21 - ნუმენოის აპამიელი (II ს.) - სირიელი ნეოპითაგორელი ფილოსოფოსი, იხრებოდა პლატონის ფილოსოფიისკენ (იხ.: იქვე, გვ. 132-134).

კრონიოსი (II ს.) - ჰომეროსის კომენტატორი, ნუმენიოსის მეგობარი.

აპოლოფანი (III ს.) - სტოიკოსი, ცხოვრობდა ანტიოქიაში. ლონგინოს კასიოსი (213-273 წწ.) - ათენელი რიტორი და ფილოსოფოს-ნეოპლატონიკოსი, ამონიოს საკასის მოწაფე. სიკვდილით დასჯილ იქნა იმპერატორ ავრელიუსის ბრძანებით. ლოგინოსს მრავალი საუკუნის განმავლობაში მიეწერებოდა ავტორობა ცნობილი ტრაქტატისა "ამაღლებულის შესახებ".

მოდერატოს ჰადესელი (I ს. ქ. შ.-მდე.-I ს. ქ. შ.) - ფილოსოფოს-ნეოპითაგორელი. ცნობილია პორფირის თხზულების მეშვეობით "პითაგორას ცხოვრება", რომელშიც მოყვანილია ფრაგმენტები მოდერატოსის შესახებ. მის შესახებ ცნობები მოიპოვება სიმპლიციუსთან და სტობეოსთან.

ნიკომაქე გერასელი (II ს.) - ნეოპითაგორელი ფილოსოფოსი. მათემატიკოსი, ავტორი თხზულებისა "არითმეტიკის შესავალი" და "არითმეტიკული ღვთისმეტყველება".

ხერიმონი _ ეგვიპტელი ისტორიკოსი და ფილოსოფოს-სტოიკოსი, ალექსანდრიის ბიბლიოთეკის ბიბლიოთეკარი. ავტორი თხზულებისა "ეგვიპტის ისტორია". იმპერატორ ნერონის მოძღვარი.

კორნუტუსი (I ს.) - ფილოსოფოს-სტოიკოსი.

22 - საუბარია "ფილოსოფოსის მანტიის" შესახებ - ტანსაცმლის განსაკუთრებული სახეობა, რომელსაც ატარებდნენ პროფესიონალი რიტორები, სოფისტები, სწავლულები (იხ.: იუსტინე ფილოსოფოსი. `დიალოგი ტრიფონ იუდეველთან, I, 1‑2).

23 - არაბეთი იყო რომის პროვინცია, მასში შედიოდა მთელი იორდანიის გაღმა მხარე და პეტრია. მათ მართავდა ლეგატი-სენატორი. ლეგატის მიმართვა ატარებდა ოფიციალურ ხასიათს. ეპისკოპოსისადმი გაგზავნილი ეპისტოლე მოწმობს იმის შესახებ, რომ იმ დროს რომის მოხელეები იცნობდნენ საეკლესიო იერარქიას. ორიგენე მოგზაურობდა 215-216 წწ.

24 - 215 წ. ალექსანდრიელები აჯანყდნენ იმპერატორ კარაკალას წინააღმდეგ. კარაკალამ მათზე მკაცრად იძია შური: ქალაქი მეომრებს გადასცა დასარბევად, გააძევა ყველა უცხოელი, დახურა სკოლები.

25 - ამ წერილის შესახებ იხ.: Лоллий (Юрьевский), архиеп. Александрия и Египет. გვ. 210‑211.

26 - ბერილიოსი - არაბეთის ბოსტრიის ეპისკოპოსი. მიეკუთვნებოდა მონარქისტთა ერესს.

27 - ანტონინუსი - რომის იმპერატორი კარაკალა (211-217 წწ.); მაკრინუსი - რომის იმპერატორი (217-218 წწ.); "ანტონინუსის მეგობარს" ევსები უწოდებს იმპერატორ ჰელაგაბალს (218-222 წწ.).

28 - კალისტუსი - რომის ეპისკოპოსი (218-223 წწ.).

ურბანუსი - რომის ეპისკოპოსი (223-230 წწ.).

29 - ალექსანდრე სევერუსი - რომის იმპერატორი (222-235 წწ.).

30 - ფილეტოსი - ანტიოქიის ეპისკოპოსი (223-230 წწ.).

31 - პონტიანუსი - რომის ეპისკოპოსი (230-235 წწ.).

ძებენოსი - ანტიოქიის ეპისკოპოსი (230-238 წწ.).

32 - ჰერაკლასი - ალექსანდრიის ეპისკოპოსი (231-246 წწ.).

33 - ფირმილიანე (გარდ. 260 წ.) - კესარია-კაბადოკიის ეპისკოპოსი. თავმჯდომარეობდა ერეტიკოსების წინააღმდეგ გამართულ რამდენიმე კრებას. შემორჩენილია მისი ეპისტოლე კვიპრიანე კართგენელის მიმართ.

34 - მაქსიმინი - რომის იმპერატორი (235-238 წწ.).

35 - გორდიანე - რომის ეპისკოპოსი (235-244 წწ.).

36 - ანტეროსი - რომის ეპისკოპოსი (235-236 წწ.).

ფაბიანე - რომის ეპისკოპოსი (236-250 წწ.).

37 - ბაბილა - ანტიოქიის ეპისკოპოსი (238-250 წწ.).

38 - დიონისე - ალექსანდრიის ეპისკოპოსი (246-265 წწ.); კატეხიზატორულ სასწავლებელს ხელმძღვანელობდა 223 წლიდან.

39 - წმ. გრიგოლი (გარდ. დაახ. 270 წ.) - ნეოკესარიის ეპისკოპოსი, საკვირველთმოქმედი. 231 წ. წარმართი თეოდორე ორიგენეს დაემოწაფა. რვაწლიანი სწავლების შემდეგ მოინათლა გრიგოლის სახელით. მალე ნეოკესარის ეპისკოპოსი გახდა. მრავალი სასწაული მოახდინა და უკვე ბასილი დიდმა და გრიგოლ ნოსელმა უწოდეს მას საკვირველთმოქმედი. მან შეადგინა: სარწმუნოების სიმბოლო (240 წ.), რომელიც მოწონებულ იქნა პირველ მსოფლიო საეკლესიო კრებაზე (325 წ.); კანონიკური ეპისტოლე პონტოს ეპისკოპოს ათენოდორეს მიმართ, 12 კანონის ჩათვლით (262 წ.); ორიგენეს შესხმა. მისი ცხოვრების ძველი ქართული თარგმანები იხ. ნანა მრევლიშვილი, გრიგოლ ნოსელის "გრიგოლ საკვირველთმოქმედის ცხოვრების" ქართული რედაქციები, თბილისი, 2001 წ.

ათენოდორე - პონტოს ეპისკოპოსი, წმ. გრიგოლ საკვირველმოქმედის ძმა. წმ. გრიგოლთან ერთად ესწრებოდა პავლე სამოსატელის წინააღმდეგ გამართულ კრებას ანტიოქიაში (264 წ.).

40 - სუსანას შესახებ (დან. 13:1-64) ამბავი გადმოცემული არ არის ძველი აღთქმის ებრაულ ტექსტში. იგი არის მხოლოდ 70 მთარგმნელთა მიერ შესრულებულ ბერძნულ თარგმანში.

41 - წმ. პამფილის ცხოვრება დაცულია ევსების ნაშრომის, "პალესტინელ მოწამეთა შესახებ", ფრაგმენტში. ევსების მიერ შედგენილი კატალოგი დაკარგულია. მისი ნაწილი დამოწმებულია ნეტ. იერონიმეს მიერ პავლესადმი მიწერილ ეპისტოლეში (ეპისტოლე 23), სადაც დასახელებულია ორიგენეს დაახ. 800 ნაშრომი. ევსების კატალოგში ისინი შეადგენდა 2000.

42 - ფილიპე არაბი - რომის იმპერატორი (244-249 წწ.). არ იყო ქრისტიანი, მაგრამ კეთილგანწყობილი იყო ქრისტიანებისადმი.

43 - კელსუსი - ბერძენი რიტორი. დაახ. 170 წ. დაწერა ანტიქრისტიანული თხზულება "ჭეშმარიტი სიტყვა", რომლის ფრაგმენტები აცულია ორიგენეს ტრაქტატში "კელსუსის წინააღმდეგ". კელსუსი არ იყო ეპიკურელი. კელსუსის წიგნის ფრაგმენტები.

44 - ფაბიანესადმი მიძღვნილ ეპისტოლეში (დაახ. 241 წ.) ორიგენე ასე ხსნის თავის თხზულებებში არსებულ ბოლომდე არამართებული განსაზღვრებების არსებობას: მისმა მეგობარმა მეცენატმა ამბროსიმ აღმოაჩინა მისი პირადი ჩანაწერები, რომელიც შეიცავდა ჩამოუყალიბებელ აზრებს.

45 - ამ კრებისა და მასზე დაგმობილი ერესების შესახებ ჩვენ ვიცით მხოლოდ ევსებისგან.

46 - ელკესაიტები - სექტა, "ფილოსოფუმენების" (VIII, 8‑11) თანახმად, ყველაზე უცნაური, გამონაგონი ამბების აღმსარებელი. ელკესაიტები ამტკიცებენ, რომ ძე ღმერთი გამოეცხადა მათი სექტის დამფუძნებელს ელკსას (I ს‑ის დასას.-II ს‑ის დასაწ.) ანგელოზის სახით, რომელიც სიმაღლით იყო 96 რომაული მილი (რომაული მილი უდრის 1 480 მ.). ეს მოძღვრება არსებობდა საკმაოდ დიდხანს: IV ს‑ში ელკსას გვარიდან ჩამომავალ ორ სექტანტს, მარფუსსა და მართანას კიდევ ჰყავდათ თავიანთი მიმდევრები.

47 - დეკიუსი - რომის იმპერატორი (249-251 წწ.).

48 - დეკიუსის დევნულება, რომლის დაწყება დაუკავშირდა ქრისტიანთა წინააღმდეგ გამოცემულ ედიქტს (249 წლის დეკემბერი, ან 250 წლის იანვარი), იყო ერთ-ერთი ყველაზე მკაცრი ეკლესიის ისტორიაში. ეს ედიქტი თავდაპირველად ბრძანებდა საყოველთაო დევნულების განხორციელებას მათზე, ვინც თაყვანს არ სცემდა რომაელთა ღმერთებს. იმპერიის ტერიტორიაზე ყველა მაცხოვრებელს ხელისუფლების მიერ დანიშნული ხუთი პირისგან შემდგარი სპეციალური კომისიის თვალწინ უნდა აღესრულებინა მსხვერპლშეწირვა. მათ, ვინც ამას შეასრულებდა, ეძლეოდა სპეციალური "მოწმობები" (ლიბელლი). შემონახულია ზოგიერთი მსგავსი მოწმობის ტექსტი, აი, ერთი მათგანი: "ალექსანდრეს კუნძულის სოფლის მსხვერპლშეწირვისათვის, სატაუტის ძის, აფრელიუს ლოგენესგან, რომელიც არჩეულ იქნა ალექსანდრეს კუნძულის სოფლიდან, შობიდან 72 წლისა, მარჯვენა წარბზე ნაიარევით. მე ყოველთვის ვწირავდი მსხვერპლს ღმერთს და ახლაც თქვენი თანდასწრებით, ედიქტის თანახმად, შევწირე მსხვერპლი და შევასრულე ზედეშეს შეწირვა და ვიგემე სამსხვერპლო ხორცი. იმპერატორ კეისარ გაიუს მესიუს ტრაიანე დეკიუს ღვთისმოსავი სვიანი ავგუსტუსის პირველ წელს. 2 ეპიფსს (ანუ 25 ივნისს -რედ.)".

49 - წმ. ფაბიანე მოწამეობრივად აღესრულა 250 წლის 20 იანვარს.

კორნელიუსი - რომის ეპისკოპოსი (251-252 წწ.). ფაბიანეს გარდაცვალების შემდეგ რომის კათედრა დაქვრივებული იყო ერთ წელზე მეტ ხანს.

50 - პირველად ეპ. ალექსანდრე ევნო იმპერატორ სეპტიმუს სევერუსის დროს.

51 - მაძაბენუსი - იერუსალიმის ეპისკოპოსი (250-266 წწ.).

52 - ფაბიუსი - ანტიოქიის ეპისკოპოსი (251-256 წწ.).

53 - ეპ. გერმანემ ბრალი დასდო იმაში, რომ მან მიატოვა თავისი სამწყსო ვალერიანეს დევნულების დროს.

54 - საბინიუსი იყო იმ დროს ეგვიპტის პრეფექტი.

ფრუმენტარიუსი (ფრუმენტარიუს) - ადრიანეს დროიდან საიდუმლო პოლიციის მოხელის სახელწოდება (ლათ.).

55 - მაკარი - ნეტარი (ბერძ.).

56 - ალექსანდრიელ მოწამეთა ხსენების დღე, რომლებიც დეკიუსის დევნულების დროს ეწამნენ - 6 სექტემბერი.

57 - რომის ეკლესიის პრესვიტერს, რომელიც რწმენის მოღალატეთა შეწყალების წინააღმდეგ გამოდიოდა და განხეთქილებას იწვევდა, ერქვა ნოვატიანე. თუმცა ევსების შეცდომა აიხსნება არა მხოლოდ სახელთა მსგავსებით. ნოვატი ასევე ისტორიული პიროვნება იყო. კართაგენის პრესვიტერად მყოფი, იგი 248 წ. შეეწინააღმდეგა კართაგენის ეპისკოპოსად კვიპრიანეს დანიშვნას. დეკიუსის დევნულების დროს და მას შემდეგაც, იგი, ისევე როგორც ნოვატიანე, სპეკულირებდა რწმენის მოღალატეთა სამწყსოში მიღების შესახებ საკითხით. ნოვატის მომხრეთა თვალსაზრისი სრულიად ეწინააღმდეგებოდა ნოვატიანეს მომხრეთა აზრს: თუ პირველნი თვლიდნენ, რომ ყველა განდგომილი, რომელიც მიიღებდა წერილობით შენდობას რომელიმე მოწამისგან ან აღმსარებლისგან, ხელახლა უნდა მიეღოთ სამწყსოში, მეორენი ამტკიცებდნენ, რომ არავინ განდგომილთაგან არ შეიძლებოდა შენდობილი და მიღებული სამრევლოში ყოფილიყო. ეკლესიისა და იერარქიის პოზიცია, რომელსაც გამოხატავდა უპირველეს ყოვლისა წმ. კვიპრიანე კართაგენელი და რომის ეპისკოპოსი კორნელიუსი, შორს იყო უკიდურესობისგან და ცდილობდა თითოეული კონკრეტული შემთხვევის ყურადღებით განხილვას. როგორც ცნობილია, უკიდურესობები ერთმანეთის მსგავსია: ნოვატი და ნოვატიანე კარგად იცნობდნენ ერთმანეთს, უფრო მეტიც, ნოვატიანე კორნელიუსის წინააღმდეგ გამოვიდა ნოვატის წაქეზებით. ორივე განხეთქილებაში მყოფი პრეტენზიას აცხადებდა საეპიკოპოსო კათედრაზე, ერთიც და მეორეც სხვადასხვაგვარად სარგებლობდნენ ანგარების მიზნით ეკლესიისათვის მნიშვნელოვანი სასიცოცხლო საკითხებით.

58 - ნოვატიანე ფართო საზოგადოებისთვის ცნობილი იყო როგორც საეკლესიო მწერალი, ერთ-ერთი პირველი ლათინურენოვანი თეოლოგი. მისი ეპისტოლეების გარდა, ჩვენამდე მოაღწია წმ. კვიპრიანეს წერილებში დაცულმა მისმა ნაშრომებმა: "სამების შესახებ" და "იუდეველთა საზრდოს შესახებ".

59 - ამ ბრალდებებს, შესაძლოა გაზვიადებულს, უყენებს მხოლოდ ეპისკოპოსი კორნელიუსი. არც წმ. კვიპრიანეს, არც ტრაქტატის "De novatianum" -ის ავტორს (სავარაუდოდ, პაპი ქსისტუსი II), - ორივე იყო ნოვატიანეს შეუპოვარი მოწინააღმდეგე, - არ მოყავთ კორნელიუსის არცერთი ბრალდება.

60 - ეს სია არ შემონახულა.

61 - ნოვატიანეს განხეთქილებას თავდაპირველად მხარს უჭერდა ზოგიერთი ავტორიტეტული ეპისკოპოსი, "ნოვატიანელთა პარტიის მკაცრი წესებისა და, შესაძლოა, ნოვატიანეს პირადი ხასიათის საპატივსაცემოდ". შესაძლოა, სწორედ ნოვატიანეს რიგორიზმა უზრუნველყო მათი საკმაოდ ხანგრძლივი ისტორიული არსებობა. VI ს‑ში მათ წინააღმდეგ იწერებოდა სპეციალური ტრაქტატები, მაგალითად, ალექსანდრიის პატრიარქ ევლოგის (597-607 წწ.) ნაშრომი. ნოვატიანელების შესახებ არსებობს VIII ს‑ის ცნობები.

62 - დემეტრიანე - ანტიოქიის ეპისკოპოსი (256-260 წ.წ.).

გვერდები

четверг, 31 мая 2018 г.

ევსევი კესარიელი (263-340) „საეკლესიო ისტორია“ - წიგნი IV, V, VI

წიგნი IV

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

XIII

XIV

XV

XVI

XVII

XVIII

XIX

XX

XXI

XXII

XXIII

XXIV

XXV

XXVI

XXVII

XXVIII

XXIX

XXX

შენიშვნები

წიგნი V

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

XIII

XIV

XV

XVI

XVII

XVIII

XIX

XX

XXI

XXII

XXIII

XXIV

XXV

XXVI

XXVII

XXVIII

კომენტარები

წიგ­ნი VI

I

Комментариев нет:

Отправить комментарий

четверг, 31 мая 2018 г.

წიგნი VI