понедельник, 28 августа 2017 г.

გიორგი V-ის „ძეგლის დადება“ (1334-35 წლ.)

ჩვენ მეფეთ მეფემან გიორგიმ, ძემან ყოველთა შორის წარჩინებულისა მეფეთ მეფის დიმიტრისამან, დავდევით ძეგლი ესე განაჩენი, მას ჟამსა ოდეს შევედით მთიულთა შიგან მოსავლელად თის მოწყალებითა ყოვლგნით უცილებლად ქონებასა შინა სამეფოსა ენისასა და უცილებლად პყრობად ტახტისა და სკიპტრისასა.
წავედით ტახტით ენით ქალაქით და შევედით სასახლესა ენსა ჟინვანს და იქიდან მივედით ადა ხაოტს და მოვახენით ყოველნი იქნებურნი ევის ბერნი და ჰეროვანნი (=ერი, მოსახლეობა) და გავიგონეთ მათნი საქმენი. დავსხედით მათსა სასაქმოსა.
და მივედით დარიელამდის და ვსცანით ესე, რომელ თივ ირგინოსანთა და სანატრელთა ენთა ჩამომავალთა მეფეთაგან ამად არ გასჩენოდა ძეგლითა გაჩენითა და დადებითა სისხლისა და სხვათა და მრავალთა უწესოთა მიმძლავრებულთა საქმეთა რომელნიმე საქმისა, რომლისათის პრიანებოდათ აღრევით ყოფა ერთმანეთსა შიგან და რომელთამე სხვის ჟამისა შემოსულობისათის უკ ყოფა გაჩენა ვერ სწრებოდა-ღა და სრულად მთიულთა მოკლებასა და გაჩენასა.
და ჟამ გვცეს, მოწყალებითა თისათა დარეალით მობრუნებულთა ვილოცეთ ლომისის მთავარ მოწამის წინაშე და ჩამოვიარეთ ცხრაზმის ევი და მოვიკლევით იქაური სასაქმო.
 მოვედით მუხრანს საზამთროსა ენსა და დავდეგით და შემოვედით ქალაქსა და შემოვიტანეთ თემისა და თემისა ერისთავნი და ევის თავნი და ევის ბერნი და ჰეროვანნი.
დავსხედით და დავსვით წმიდა მეფე და ქართლისა კათალიკოზი ეფთვიმი და დავსხით ვაზირნი და ეპისკოპოსნი და მოურავნი და გავიგონეთ, რომელ დიდი უსამართლო და მძლავრებულობა ქმნილ იყო ერთმანეთსა ზედა და სისხლის მსუბუქობისათის ადვილ ჩნდა ენდა ერთმანეთის ღალატად დასმა და დაქცევა ციხეთა, სიკდილი, ცოლის წაგრა და უბრალოდ დაგდება და მრავალფერნი ულუსობა და ყოველნივე სამართალი აღარ იყო-ღა.
და დღეისით წინათღა ერთმანეთის საყოფთა საქმეთა ამად აღარ შემოვიღეთ, ერთმანეთის ამოსვლა არ იქნებოდა, განაჩენ-დაუდებლობა ექმნათ.
და აწ ელა გავაჩინეთ, რა რიგად ვის რა ეყოს, ერთმანეთის ავი სისხლი სდგეს, ანუ სხვა სასაქმო რაგინდარა იყოს, - გარდახდეს.
ართა ყელს აქეთ, ადა ცხაოტს, ზანდუკის ევს კიბეთ ეშეთ და მენესოს ზემოთ ეს განაჩენი დავდევით.
სასჯულო საქმე და საეკლესიო რისაც გინდა სასაქმოსა. - კაცის მკლელთა, ეკლესიის მკრეხელთა, ცოლის დამგდებელთა უბრალოსათა, ან წამგრელთა სხათაგან. სხ რაც სასჯულო საკითხავი იყოს, იგი კათალიკოზმან და მათ განაჩენთა მათ ზედა ეპისკოპოსთა მათ ჰკითხონ.
ენ მსოფლიოსა ამის სისხლი, პატივი და სასაქმო გაგიჩენია.
დღეიდან წაღმა ესეთ იქმნას.
ერისთავისა ასე განვაჩინეთ
. ერისთავის სიკდილი ვით არასოდეს კადრებულა, აგრე ნუმცა ვისგან იკადრების.
და თუ ვის ღმერთი შერისხდეს და შეცოდება ეგზომ დიდი დაემართოს და მოკლას ერისთავი, ვითა უმსგავსო არის და უსაზომო შეცოდება, აგრეთვე დამეტებული დიდი პატივი და გარდახდევინება დარბაზით ეკითხოს, გარდახეწა, მამულის წაღება და სისიხლი მისი არსა ზედა დაიურვოს და გარდაიხეწოს.
და მულისა რაზო წლამდის დაიჭირვის, ამად არა გავაჩინეთ, რომე უზომო იყო და არაოდეს ქმნილიყო და არცა ენ წესადვე ვდებდთ, და თუ რამე იქმნას, მის ჟამის მეფემან იკითხოს, რაჟამცა უფრო ძნელად იკითხებოდეს.
განმგებლისა ასე განვაჩინეთ
. განმგებელი თუ ქვეყანამ მოკლას, ერთმან სოფელმან, გინდა ერთმან პირმან, ევმან, მსახურ იყოს განმგებელად, ექსი ათასი თეთრი დაიურვოს სისხლთა ფასით და ითო კაცი დაიპირო სოფლისა და თავადი და რაზდენიცა კაცი იყოს თავადი, ითო გაიპარსოს.
და რაზომიც სოფელი იყოს, ერთი ორი და რაზომიც გინდეს იყოს განმგებელისა რთოდეს, ვითა ელითგან გაჩენილი არის, ითო ცხენი ბეგრად დაედვას წელიწადსა შიგან გამოსაყანელად სასეფეოდ და საუკუნოდ.
. და თუ ერთს კაცს ეფათერაკოს განმგებელი კაცი, გაიპატიჯოს და მამულისაგან გაიძიოს და შეუნდობლად მამული სასეფოდ დადვას.
და თუ სისხლის დაურვება არა შეეძლოს ანუ მამული ებოძოს მის კაცისა სისხლის მქნელისა დარბაზით, ანუ განმგებლის სახლს მეფისაგან სისხლი ებოძოს და მამული სასეფეოდ დაიდვას.
. და თუ აზნაურშვილი იყოს განმგებელად, მოკლან, მის არსა ზედან დაიურვონ სისხლი.
. და თუ ევის ბერმან მოკლას განმგებელი, სამს წლამდის მამულისაგან გაიძოს და ციხე და მამული სასეფეოდ დაადვას. ერისთავმან ავიანთი სახლნი დაუწინდნენ.
მესამეს წელიწადს მოვიდეს და ერისთავს შემოეხვეწოს. ერისთავმან ვეზირით დარბაზთ ჰკადროს და დარბაზით მამული ებოძოს ევისბერსა.
და ამას ზემოთ გაჩენილი სისხლი დაეურვოს განმგებელის სისხლად და ევისბერობაც წაეღოს.
და თუ მის ევის ბერის გვარის კაცი იყოს, ასეთი რომ განმგებელის სიკდილს არ დახვერიყოს და არას ერიოს არა ცხადად და არა იდუმალ, თვით მას ებოძოს ევისბერობა დარაზით.
და თუ არვინ იყოს მისი სახლის კაცი, ვინც ერისთავმან და ახალმან განმგებელმან გამოარჩიონ ერთი კაცი, მეფის ერთგული იყოს და ეყანასაც უჯობდეს, იგი დააყენონ დარბაზით ევისბერად.
ხევისბერთა ასე გავაჩინეთ
. ევის ბერთა ასე გავაჩინეთ: ევის ბერი თუ მოკლას ევის ბერმან, სამს წელიწადს მამულისაგან გაიძოს, ერისთავისა და გამნმგებელისაგან თავათი სახლი დაეწინდნენ, მამული სამს წელიწადამდის სასეფეოდ დაეჭირვოს.
მესამეს წელიწადს ერისთავსა და განმგებელს შემოეხვეწონ და მათ ვეზირით დარბაზთ მოახსენონ და მამული ელთ უბოძონ.
და სისხლთა ფასი ექვსი ათასი თეთრი დაუურვოს.
. თუ ვინ ევის ბერის კაცის გაუყოფარი მის სახლსა შიგა მოახლე ერთ სახლის კაცთ მოკლან მამა, ბიძა, ძმა ბიძა, ძე ძმისწული, რაგინდარა მისის არისა მისი მოახლე, ესევ ექვსი ათასი თეთრი იყოს, მამულისაგან გაძება ორ წელიწადს და თავანთი სახლნი და ეწვნეს ერისთავისა და გამგებელისაგან და იმავე ზემოთ განაჩენით ერისთვისა და განმგებლისაგან.
და იმავე ზემოთ განაჩენით ერისთვისა და განმგებლისაგან დარბაზთ ეურვოს ვეზირთა და მოურავთა პირითა, - მამული ებოძოს.
. და თუ ქვეყანამ მოკლას ევისბერი, - გამგებელის სიკდილის სწორი პატივი, ბეგარი და სისხლი დაეურვოს. და დაედვას ბეგარი საუკუნოდ.
. და თუ ევის ბერის განაყოფი და მისი არის კაცი მოკლას ვინმე თუ ძმაც იყოს ანუ სხვა რაგინდარა მეყვისი (მოყვარე, ახლობელი) იყოს, ევის ბერის მოახლე იყოს განყოფით, განყოფისა კაცისათვის სამი ათასი თეთრი სისხლის ფასად მისცეს და ორ წელიწადს განეძოს და მამული სასეფეოდ დაედვას. ორს წელიწადს უკან იურვოს ერისთვის და გამნმგებლის პირითა იმავე ვეზირთა საურავითა და წესითა დარბაზისათა, მაშინღა მამული ებოძოს.
. ევის ბერის მეყვისისა და მისის მოახლის სისხლისა და მისის განაყოფისა სისხლი, ასეთისა რომე არა ეახლოს, ამად არად სწორად დავადევით, ამიტომ რომე ევის ბერს დარბაზით ლაშქართ თავადობა ჰბოძებია და იგინი მისნი მოახლენი იქნებიან და საბატიონი და მისნი მოახლენიცა. ამად რომე დარბაზით დაყენებული ევის ბერს ახლავან, თვარა განაყოფი არიან, მის განაყოფს ევის ბერის მუახლის სისხლის სწორი არ მართებს, ამად მისი სისხლი გაუნახევრეთ.
ია. ჰეროვანთა ასე გავაჩინეთ. ვინც ჰეროვანი კაცი მოკლას ჰეროვანმანვე კაცმან, სამს წლამდის გარდაიხვეწოს და სისხლი ორასი დრაჰკანი დაეურვოს, ათას ორასი თეთრი და მამული სასეფეოდ დაედვას და თუ დარბაზისა ცნობისა ღირსი იყოს იგი ჰეროვანი, თვით იმავე ზემოთ განაჩენით დარბაზს იკითხონ ერისთავმან და განმგებელმან და აგრევე უბოძონ მამული და თუ დარბაზს არ ღირს იყოს ცნობასა, ით ერისთავმან და განმგებელმან შეუშვან და მისცენ მამული.
იბ. თუ ევის ბერმან მოკლას ჰეროვანი მამულის ნდომისათის ერთს წელიწადს მამულისაგან განიძოს და თუ ისრე იფათერაკოს დაიურვოს ისრე, ვით ზემო გაგვიჩენია.
იგ. ციხის თავნი ორნი იყვნეს. ადას წესი ასრე არის, რომ ადელთ თუ ვინ მოკლას ციხის თავი, ევის ბერმან ანუ სხამ ვინმემ ესრეთ რომ ციხის თავად იდგეს ბრძანებით და არა გადადგომილ იყოს, სამს წელიწადს მამულისაგან განიძოს და მამული სასეფეოდ დაიჭიროს და სამი ათას ხუთასი თეთრი სისხლად დაეურვოს, სამს წელიწადს უკან შემოიშვას და მამული ებოძოს იმ ზემოთ წესითა და განაჩენითა.
იდ. თუ უციხისთაო ადელი კაცი მოკლას ვინმე, თუ ციხის თავადაც დგომილ იყოს, დაეგდოს და აღარ იყოს ციხის თავად, ჰეროვანის სისხლი დაეურვოს და მამულისაგან განიძოს ეზომსა ხანსა, ვითა ზემოთ ჰეროვნისათვის გაგვიჩენია. იმავ წესით შემოუშვას და თუ ციხისთავის ძმა ანუ შვილი ვინმე მოკლას, ჰეროვნის სისხლით დაიურვონ.
იე. დედმამათა სიკდილი შვილისაგან უწესო არის და ღმერთმან ნუ აყოფინოს ამის კადრება და თუ ვის ღმერთი შერისხდეს და დაემართოს რაც უარესია, ყველას დამართება და ყოფა, პირიანი გაპატიჯება, გაძება შეუნდობლად, შემოუშვებლობა, აღმოფხვრა და აღმოწყვეტა. სისხლი გაჩენით ამად არ შევამკვეთეთ, უსახო და უმსგავსო იყო და უწესო, სხვათაგან სასახოდ დაიდებოდა და არცა ესე წესია, რომე დედმამათა სიკდილისათვის რარიგადრა სააო დაუამოს შვილთა კაცმან, და რაზომიცა კაცი შვილთა თანა ადგეს მამადედათა სიკდილს, იგიცა ამავე პატივითა იკითხოს და სისხლი ამად არა გავაჩინეთ ამავე ენთა ჟამთა შინა არა ქნილა და ღმერთმან ნუცა აყოფინოს.
ივ. თუ მამა დაუბერდეს და შვილი მოსწიფოდეს და მამას ბატონის სამსახური არ შეეძლოს, უპრიანია ერთგან ყოფნა და თუ რადმე ვერ იქნებოდენ და ნასყიდი ეყოფოდეს, მამამ ნასყიდი დაიჭიროს და შვილი მამულით გვემსახუროს და თუ მამას ნასყიდი არ ეყოფოდეს, მამულისაგანც დაიზიაროს და შვილთან ნების მყოფელი იყოს, ნასყიდიც შვილს დაუგდოს და თუ ნების მყოფელი არ იყოს, ნასყიდში არა ელი აქ შვილსა. და თუ უნდა მამა გაჰყიდის და თუ უნდა მონასყიდე შეიტანს. რასაც უზამს, მამამ იცის. შვილი ნასყიდს ვერ ეცილოს.
იზ. ვისაც ღმერთი შერისხდეს და ძმამ ძმა მოჰკლას, იგი მკლელი ათს წელიწადს მამულიდა გაიძოს და მამული საგამგებელს შემოეხვეწოს, მათ ვეზირთ მოახსენონ, ვეზირთ დაბაზს ჰკადრონ და ესეთი შემოუშვან. რასაც რამ გვარი იყოს, იმ წესით სისხლი დაეურვოს და მამული ებოძოს და თუ მის მოკლულის კაცის შვილი ღა დარჩეს, არც მისი მოახლე გაუყოფელი, მან ძმამ მის ძმის სისხლისათვის ნახევარი მამული მისის სულისათის წააგოს და ნახევარი სასეფოდ დაედვას და იგი ნახევარი სისხლი მისის სულისათის გაჩენილი, მას მიეცეს, ვინც მისი მეყვისი დარჩეს სულისათის სასაუროთ და თუ არვინ დარჩეს, ერისთავმან და გამგებელმან წაუგოს მის ქვეყანისა ხუცესთა და კაცთა ხელითა.
იჱ. და თუ ოთხნი ხუთნი ძმანი იყნენ და რაზომცა გაყოფით იყნენ, მოახლემ აიღოს და მოამაროს მისსა სულსა და თუ ამ მოკლულის კაცის ცოლი დარჩეს და არ გათხოვდებოდეს, მის მოკლის კაცის სისხლისაგან სასაპყრო მიეცეს ძალისა მსგავსად და თუ დარბაზის ცნობას ღირს იყნენ, დარბაზს იკითხონ და დარბაზით გაეჩინოს და თუ არ ღირს იყნენ, ერისთავმან და განმგებელმან გაუჩინოს და სისხლისაგანც მიეცეს და ათისაგანც ერთი.
ით. სალაშქრო საქმე ასე გავაჩინეთ: რომელიც ეყანა და თემი აწვივნეს ბრძანებითა ერისთავმან და განმგებელმან და ჟამიერად არ გამოვიდნენ, ეყანამან თუ სოფელმან და თუ ერთმან კაცმან და რაზომცა ღა კაცმან დააკლოს ლაშქრობა, ერთს წელიწადს არ შეენდოს და მამული დაეჭიროს სასეფეოდ და ითო არი წაეგვაროს სასეფეოდ და მეორეს წელიწადს მამული ისევ ებოძოს ერისთვისა და გამგებლისაგან საურავითა, ესე ჰეროვნისა და მსოფლიონისა იყოს და თუ ევის ბერმან დააკლოს და არ გაჰყვეს, ევის ბერობა და მამული წაეღოს და ერთს წელიწადს უკან მამული ისევ ებოძოს, თუ ნამსახური იყოს და სხვა არა შეეცოდოს რა.
. ევის ბერი თუ უგემურად იყოს ლაშქრობის ჟამს, მისი ძმა და მოახლე კაცი წავიდეს და ევის ბერს შეენდოს ლაშქარს წაუსვლელობა.
კა. კაცმან თუ ცოლი დააგდოს უბრალოდ და მისი შეუცოდარი იყოს და გაეყაროს, ესეთსა ნახევარი სისხლი დაუურვოს მის დიაცის არსა ზედა.
კბ. კაცმან თუ კაცსა ცოლი წაართვას, იგი ცოლწაგრილი კაცი რასაც ვის ემტეროს ერთს წლამდის, დაწასა, მოტაცებასა, დარბევასა, არა მიუფასოს, რა რიგად წარუღოს სისხლის ქნისაგან მეტი და ერთს წელიწადს უკან რას ემტერების, იგიც მიეფერების, ნახევარ სისხლის დაურვება მართებს მათს არსა ზედა ცოლის წაგრისათის და სისხლისა მიეფასების. რასაც მოჰლავს მტერობასა შიგან, ერთს წლამდის სისხლი არაოდეს გაუცუდდების გარდა დამსხმელისა, ისე რომე ემო გაგიჩენია.
კგ. კაცმან თუ ირგინ ნაკურთხი ცოლი წაჰგაროს, თუ არა შეჰყროდეს, ნახევარის სისხლით დაიურვოს მათს არსა ზედა.
კდ. კაცმან თუ არ გაცლილი ცოლი წაჰგაროს, სისხლის მეექსედი დაიურვოს მათსა არსა ზედა.
კე. ვინც ცოლი უბრალოდ დააგდოს და ამოჩნდეს რომე არა შეეცოდოს რა, ესეთს უბრალოს გჰყროდეს, სისხლის ნახევარი დაიურვოს მისის სახლის წესსა ზედა.
კვ. კაცმან თუ კაცს ცოლი წაჰგაროს, იგი ცოლ წაგრილი კაცი რასაც ემტეროს, ზემოთ გაჩენილია და თუ დაესხას ასეთი რომე არც შეზავებულ იყნენ, არც დანდობილ იყნენ, არც სისხლი აღებულ იყოს, დამსხმელი არ იქნების, არც მოიკლის, სისხლი ორთავე მკვეხველად მივიდეს და შემოებას და ესეთი მოკლან და წირვისა კათალიკოზმან და ეპისკოპოსთ გაუჩინონ და თუ დიაცი მეომრად იყოს და აბჯარი ჰქონდეს და მოკდეს, გაუცუდდეს მის დიაცის სისხლი და თუ უბრალო მოკლან, ორი სისხლი დაიურვონ დიაცისათის და გერში ელასი სწორე არს, მონაზონთა, ხუცესთა, მწირელისა და დიაცისა და თუ არა მწირელია, არ შემოვა ორ სისხლად და სისხლიც სწორეა მონაზონთა, მწირელთა, ხუცესთა და დედათა ორკეცი სისხლი არს. უბრალოდ დაემართოს და მოკდეს, ანუ დაიკოდონ, მისის არის წესით დაიურვოს. შუად მონაზონი ანუ მწირელი ხუცესი ანუ დიაცი მივიდეს, ესრეთ რომ აბჯარი არა ჯქონდეს და ასეთი მოკლან. ვინც მოკლას, ორკეცი სისხლი დაიურვოს მისსა არსა ზედა.
კზ. დარბაზით უბრძანებლად ვიცა ციხე დაუქციონ ანუ ევის ბერმან, კაცმან ანუ ეყანამან ეყანასა ანუ სწორმან სწორსა და ვინ გინდა ვის დაექციოს და ამათის მტერობისათის დაქცეოდეს და ამათ შუა სხ რაც სასაქმო იყოს, როგორაც გაგიჩენია, აგრე გარდასწყდეს და ციხის დაქცევისათის დაიურვონ ნახევარი სისხლი, რასაც არისა არის და რასაც გუარის ციხის პატრონი იყოს, მისსა არსა ზედა ციხე აგრევე ააგოს დამქცეველმან და თუ ბრძანება ჰქონდეს და ბრძანებით დაექციოს და თავით გარდადეს, არას ემართლებიან.
კჱ. ბეიალმანად (=უწინდელი მეპატრონის მიერ მიტოვებული) რაც პარტახტი (უპატრონოდ მიგდებული, გაჩანაგებული ადგილ-მამული, სახლ-კარი ძველ საქართველოში) მამული დარჩეს, რომე მემამულე აღარ მიაჩნდეს, თუ მისის არის კაცნი გამოჩნდნენ ერთ არნი და რომელნი მეუფროსნი, მეყვისნი და მოსამართლენი იყნენ ჭირსა და ლხინსა, უფრო თან მდგომნი ყოფილიყნენ, მათ ებოძოს, ასე რომე საჯარო, სალაშქრო და საბეგრო არ დააკლდეს ეყანასა და თუ მათის არისა აღარა დარჩეს რა კაცი, ამავე საჯარო ბეგარა სალაშქროთ ვინღა შეიწყნაროს და ღირს იყნენ ბოძებათა, დარბაზით ებოძოს და თუ დარბაზით მისისა ბოძებისა უღირსი იყოს, ერისთავმან და გამგებელმან მისცენ, აგრეთვე მობეგრედ და მოსამსახურედ იყნენ.
კთ. დამსხმელისა ასე გავაჩინეთ: კაცს ვისმე სხას კაცთანა საქმე ედვას და მივიდეს იგი მოსაქმე კაცი და მას კაცს სამართალი სთხოოს და არ გამოჰყეს და მერე მოვიდეს იგი კაცი და გამგებელს ეუბნოს: ამ კაცთან სამართალი მეც გთხო და არ გამომყვა. ეს საქმე ერისთავს მოასენონ გამგებელმან და მან კაცმან ორჯელ სამჯერ გამოიწიოს სამართალსა. თუ არ გამოჰყებოდეს, არც ერისთვის სიტყვითა, არც გამგებლისათა და მოწმობდენ მართლად, უთნევად და უქრთამოდ, თუ სამჯერ სამართალი ითხოვა და არ გამოჰყოლოდეს, ისეთი კაცი თუ კაცს დაესხას, რაც რომლისა მოკდეს ან და იკადროს, სისხლი და გერში ორავე სწორია ზედა დამსხმელისა და შინა მყოფისა, ამისთვის რომ სამართალს სამჯერ აწვია და არ გამოჰყვა. ერისთავი და გამგებელი მოწმობენ, მათი კაცი მოსრულა და არ გამოჰყოლია სასამართლოდ, ამისთის დამსხმელისა და შინ მყოფისა სისხლი გასწორდების თავისა არსა ზედა, რასაც არის კაცნი იყნენ. ესეთი კაცის კაცს დაესხას, რომე საქმესა დარბაზისასა იმეზეზებდეს უკანის და პირველ ერისთვისა და გამგებლის სიტყით და მოწმობით სამჯერ სამართალს ეწვიოს და ესეთს უბრალოსა ზედა დაესხას, დამსხმელისა სისხლი არ არის, რაზომიცა მოკდეს, ელა გაცუდდების და მას კაცსა და ეყანას, რომელსაც ზედ დაესხმის, ელას სისხლი მართალია, რაზომიც უბრალოა, დამსხმელმან კაცმან მოკლას, ელა დაიურვოს თავის არსა ზედა.
. თუ კაცსა ცოლი წაჰგუაროს და ნუ მოკლას, რა უბრალო ასეთი და იგი კაცი დაესხას ზედა მის მამკლელისასა და ცოლის წაგრის დასხმისათის, დამსხმელი არა ჰქვიან. მამულისა ანუ სხისა რისამე ესე არის: ვისიც თორმეტი ათასი თეთრი სისხლის ფასი, მას ერთი უარზანგობა (უპატიობა) სამასი თეთრი არის, აზნაურთა ევის ბერთა ასორმოცდა ათი თეთრი არის ერთი უარზანგობა.
ლა. ჰეროვანთა ოცდაათი თეთრი და ამ წესით გაგვიჩენია: ვისიც სისხლი უფროსი იყოს ანუ უმცრო, უარზანგობაც ამ გაჩენით იყოს.
ლბ. გერშის საქმე ასრე იქნას. ვისცა პირსა ზედა გერში აჩნდეს სადაღედ და ანუ ცხვირნი მოეკეთნეს, სისხლის მეხუთედი დაეურვოს. რასაც არის კაცი იყოს, თუ გერში სად საჩინოდ იყოს, ასრე რომე არ დაშავდებოდეს და დააჩნდეს, სამი უარზანგობა დაეურვოს და დასტაქართა წამლის ფასი.
ლგ. ასოთ ფასი ასეთ გავაჩინეთ. მარჯენა ელი ვისაც მოეკეთოს ანუ დაუშავდეს დაკოდილობითა, სისხლის მესამედით დაიურვოს.
ლდ. კაცი თუ ლაყოჩა იყოს და მარცხენას ელს მარჯენად იხმარებდეს, მარჯენის ელის სისხლი დაეურვოს.
ლე. კაცს თუ ალი წამოვარდეს ანუ ფე დაუშავდეს ანუ მოეკეთოს, სისხლის მეოთხედი დაეურვოს.
ლვ. ერთს ომში ერთს კაცს ორივ ელი დაუშავდეს, ანუ ფენი, გინა ალნი წაუდეს, სისხლის ნახევარი დაეურვოს მისსა არსა ზედა და დასტაქართა წამლის ფასი, რაც გასლოდეს და თუ ითოს ომსა შიგან ითო დაუშავდეს და არ ერთგან ორი, ისრევე ქნას, როგორც ზემო გაგვიჩენია.
ლზ. კაცმან თუ კაცს ცერი მოჰკეთოს ანუ დაუშავდეს, ელის განაჩენითა ნახევრის სისხლით დაიურვოს. ელის მარჯვენა იყოს თუ მარცხენა მისის განაჩენით და თუ სხ რომელიც თითი მოეკეთოს და ანუ დაუშავდეს, ელის მესამედი და სისხლი დაუურვოს.
ლჱ. სადაც კაცი დაიკოდოს, ასრე რომე არა ჩნდეს ტანისამოსისაგან, არცა რა დაუშავდეს ითოს დაკოდილობისათის, ითო უზანგობით დაიურვოს თავის არსა ზედა და დასტაქარსა წამლის ფასი, რაც გასლოდეს, ისიც მისცეს.
ლთ. კაცმან თუ კაცს კბილი ჩააგდებინოს, ოთხთა ზემოთ წინათ, ოთხთა ქვემოთ, საჩინოთა კბილთა ჩაყრევინებისათის ითოს კბილისათის ოროლლი უზანგობა დაიურვოს თავის წესსა და არსა ზედა.
. ამ ოთხთა კბილთა იქით სხათა უჩინართა ჩაყრევინებისათის ითოს კბილისათის ითო უზანგობა დაიურვოს.
მა. ვისაც ასაბია (ამხანაგი, თანამგდგომი) იახლოს და მოკდეს ანუ დაიკოდოს, მის მამკლელის კაცისაგან არც სისხლი დაეურვოს და არც გერში მიეცეს და ვისიც ასაბია ყოფილა, მათი საქმე ასრე იქნას: თუ მათ შუა ამისი პირი იდას, რომ ერთმანეთის ასაბიანი იყნენ და დაიოცებოდენ, უღირდეს სიკდილი და გაუყრელობა, ით მათ იციან, შესწორებული საქმე არის და თუ რადმე გაიყრებოდენ და მოყარენი აღარ იყნენ მის მომკდრის კაცის სისხლისათის, თუ მის ასაბიათ წამყანელის კაცის სხისხლის კაცი პირველ არ მომკდარიყოს და ესრეთ ესაბიოს, სისხლის დაურვება მის არსა ზედა და მას რბევასა შიგან ოდეს იგი მოასაბე მომკდარი იყოს, მისის სისხლის კაცთა მისთა ყმათა სანივთოსა ეშოვნოსთ, ასეთი რომ კარგი იყოს, რად სისხლ შიგან მიეფასოს. ამისთის მას სისხლსა დააურვებს და ვინც მორბეულა, მას უზღავს და თუ სანივთო არ იყოს, ნურა მიეფასების რა.
მბ. ლომისას ვინც გლეხი მოკლას, თუ მეფეთაგან შეწირულია, გინა სხათა ვისგანმე, ათას ხუთასი თეთრი დაეურვოს, ით ელითგან გაჩენილი არის ლომისის საარსა ზედა, ამიერი ადაოტს მიმდგომი არის და აგრევე გაჩენით იყოს.
მგ. ამიერნი ევის ბერნი და ჰეროვანნი ამიერთ ნუ ოდეს ნუ მიუდგებიან ნურცა სალაშქროდ ნურცა სასაურვოდ ისაქმებენ ერთმანეთთანა თავის თავისასა საერისთაოს და რომელიც მიუდგეს, რომელიც თუ უნდა იმიერი ამიერსა ანუ ამიერი იმერსა, დარბაზით მამული წაეღოსთ და უკუნექციოს.
მდ. სამეკობრე საქმე ასე გაგავაჩინეთ რომე ვინცა ვინ მოიპაროს ცხენი, ცხვარი, ძროხა ანუ სასაქონლო რაიმე, ანუ სახლი გატეხონ და წაიღონ რამე და უკან წაუდგნენ წამოეწივნენ მეკობრენი შემოებნენ და მეკობრე რაზომიცა მოკლას სისხლი გაუცუდდეს ელასი და ნაპარევისათის ერთი ით იგი თავადი დაუურვონ და ორი სხ, თავითურთ სამი შეიქნას და სახლის პატრონი თუ მოკლას ანუ მისი მოხელე უკან მდევარი, რაზომიცა მოკდენ, სისხლი სრული დაუურვონ და ნაპარევი ყველა ამ განაჩენით იზღეოდენ ერთი რაც წადენოდეს ორი სხ.
მე. კაცსა რომ მოეპაროს ვისგან რაიმე და მას ჟამს ვერა შეიგნონ რა და უკანის შეამცნიონ ნაპარევი და გამოჩნდეს მართლად, მოვიდნენ და სთხოონ, ეყანა იყოს მეკობრე თუ ერთი კაცი და როდისაც მოვიდეს საქონლის პატრონი და სთხოოს, იგი უმართლე არის და მისცემენ იმ ზემოთის განაჩენითა. კარგად გარდაუხადოს და თუ არ მისცენ, გამგებელსა და მის ეყნის ევის ბერს აცნობონ, მათ უთხრან და დააურვებინონ ამავე განაჩენითა და თუ არც ამ სიტყით გამოერთვას და ეთხოოს ორჯელ სამჯერ. სადა ახლოს ერისთავი იყოს, მასმცა აცნობოს და თუ არც მან დაუურვებინოს, ეს საქონლის პატრონი ზედ დაესხას მას მეკობრესა, დამსხმელი არ ჰქიან, არც პირით მეკობრეთ ანუ მისთა ასაბიათა და შემომბმელთა მეკობრესთან მოკდეს, სისხლი ნუ ეზღევის მათი და რაზომიც საქონლისა პატრონი მოკდეს, ელასი სისხლი დაიურვონ, ამიტომ რომე მეკობრეთ დაუთხოვნია. გამგებელი და ევის ბერნი მოწმობენ არ მომცემია ორჯელ სამჯერ. ამისთვის მათი სისიხლი გაცუდდების.
მვ. ვალის საქმე ესრე გავაჩინეთ: სარგებელი არც ქართველთ სჯულთა სძესთ წესად რომე აიღონ და არც სხვათა სჯულთა უწერია და სარგებელი არის უწესო და თუ რადმე მიმცემი კაცი ასრე ავი იყოს, რომე სარგებელი აიღოს რაგინდარა ხანი გამოსულიყოს, ათსა თეთრსა ზედან ორი თეთრი მიეცეს. რაზომი დიდი ხანი დაეყოს, ამი მეტსა ნურას მისცემს და არც სამართალია მისაცემლად და თუ დია რათმე ავი კაცი არ არის, არც ამისი აღება მართებს. სამართალი ესრეთ ყონ ყოველთა“.

Комментариев нет:

Отправить комментарий