მამაკაცთა სახელების წარმოშობა და განმარტება

ა

აბა (სემიტური) –„მამა“, „სულიერი მოძღვარი“, „ხალხის მამამთავარი“; მოგვიანებით პატივისცემის გამომხატველ ეპითეტად იქცა. ქართულში შემოსულია ბერძნული გზით (აბბა–ამბა–ანბა||აბა), წმინდა მამის, მონასტრის წინამძღვრის მნიშვნელობით. დასტურდება უკვე VI ს-ში პალესტინის წარწერაში: „შეიწყალენ ანტონი აბაი და იოსია მომსხმელი ამის საფისაი“. აბა(||აბაი)-სგან ნაწარმოებია გვარები: აბაძე, აბაშვილი, აბაიაძე, აბაიძე, აბაიშვილი.

აბდია (ძველი ებრაული) – „მსახური უფლისა“ (იესოსი).

აბელ (ძველი ებრაული) – „მსუბუქი ქროლა“, „ნიავი“. ეს სეხელი ერქვა ბიბლიური ადამის ვაჟს. გვხვდება სახარების უძველეს ქართულ თარგმანში: „სისხლითგან აბელისით“ (ლუკა 11, 51). მისგან არის მიღებული ქართული გვარები: აბელაშვილი, აბელიშვილი, აბელაძე.

აბესალომ (ძველი ებრაული) – „მამა მშვიდობისა“, „მამა ქვეყნისა“; ან: (სპარსული) „ყვავილნარი“, „ვენახი“. ქართულ ფოლკლორში ეს სახელი ჰქონია უფლისწულს, რომელსაც შეუყვარდა მწყემსი ქალი ეთერი. ეს ლეგენდა საფუძვლად უძევს ზაქარია ფალიაშვილის ოპერას „აბესალომ და ეთერს“. ამ სახელისაგან წარმოქმნილი გვარებია აბესალაშვილი და აბესლამიძე.

აბიბო (არაბული) – „საყვარელი“; ან (ძველი ებრაული) „თავთავი“ (უფრო ზუსტად: „თავთავის სიმწიფის ჟამი“, „პურის შემოსავლის დრო“).

აბიო – ეს სახელი ჰქვია მეფეს, აბესალომის მამას, ოპერა „აბესალომ და ეთერში“.

აბო – გაქრისტიანებული არაბის აბო თბილელის სახელია. ქრისტიანობისათვის წამებული აბო ქართულმა ეკლესიამ წმინდანად აღიარა და შეიტანა კალენდარულ სახელებში, მაგრამ დაუკავშირა იგი სულ სხვა წარმოშობის სახელს – გაბოს (გაბრიელს). სინამდვილეში აბო, იგივე ჰაბო, მიღებული ჩანს არაბული სახელისაგან ჰაბიბ („საყვარელი“) ან აბუ („მამა“).

აბრამ – ძველი ებრაული სახელია, ნიშნავს:„ამაღლებული, აღზევებული მამა“. ძველი ფორმაა აბრაჰამ, რომელსაც ზოგი სხვაგვარად განმარტავს:„მამა მრავალთა, მამა მაღალი“ (საბა). გვხვდება სახარების უძველეს ქართულ თარგმანში: „ესე ასული აბრაჰამისი ხიყო“ (ლუკა 13, 16). აბრამ საფუძვლად უძევს გვარებს: აბრამია, აბრამიშვილი, აბრამიძე.

აბულა – ძველ ქართულში ცნობილი შემოკლებული ფორმაა აღმოსავლური სახელებისა: აბულალი, აბულასან, აბულვარდი... აბულ არაბულად ნიშნავს „მამას“, მაგრამ სხვადასხვა სახელების წინ დასმისას იხმარება როგორც საპატიო ტიტული. აბულა-საგან წარმოქმნილი გვარებია აბულაძე და აბულაშვილი.

აგაბო (ბერძნული) – „საყვარელი“. სამოცდაათთაგან ერთერთი მოციქულის სახელია.

აგული (ქართული) იხ. ავაგ.

აგუნა – მევენახეობა-მეღვინეობის ქართული წარმართული ღვთაება, რომლის პატივსაცემი რიტუალი საშემოდგომო და საგაზაფხულო დღესასწაულებზე სრულდებოდა.

ადამ (ძველი ებრაული) – „თიხა (წითელი მიწა)“, „ადამიანი“. ბიბლიური ლეგენდის მიხედვით, ღმერთმა პირველი კაცი შექმნა თიხისაგან და სწორედ ამიტომ ეწოდა მას ადამი. სახარების უძველეს ქართულ თარგმანში ვკითხულობთ: „რომელ საგონებელ ხიყო ძედ... ადამისა“ (ლუკა 3, 38). ადამ-ისგან ნაწარმოებია სიტყვა ადამ-იან-ი, გვარები: ადამაშვილი, ადამაძე, ადამიძე, ადამია.

ადილა, ადილარ – ვაჟის სახელად გვხვდება სამეგრელოსა და სვანეთში. შესაძლოა მოდიოდეს არაბული ვაჟის სახელისაგან ადილ („სამართლიანი“).

ადოლა – ადილა-ს ფონეტიკური ვარიანტი უნდა იყოს. გვხვდება ძველ ქართულში, მეგრულში, კახურ და ლეჩხუმურ დიალექტებში.

ადრიანე (ლათინური) – „ადრიელი“ (ქალაქ ადრიის მცხოვრები ან ადრიიდან მოსული). აქედანაა მიღებული ანდრიანე, ანდრიან, მასვე უკავშირდება გეოგრაფიული სახელწოდება ადრიატიკის ზღვა.

ავაგ – გაურკვეველი წარმომავლობის სახელია. მისი ვარიანტული ფორმებია: ავაგო, ავგია, აგია; შესაძლოა მასვე უკავშირდებოდეს აგული. ავაგი ერქვა რამდენიმე ცნობილ ისტორიულ პიროვნებას. მათ შორის პირველია ივანე ათაბაგის ძე ავაგი, რომელიც 1227 წ. ათაბაგ-ამირსპასალარი გახდა. ჟამთააღმწერელი მოგვითხრობს: „შემდგომად ორისა წლისა მიიცვალა ივანე ათაბაგი და მთავარ ყვეს ძე მისი ავაგ და უბოძეს მას ამირსპასალარობა“. მის შემდეგ (1250 წ.) ამირსპასალარი და მანდატურთუხუცესი გახდა მეორე დიდებულთაგანი – ავაგ-სარგის მხარგრძელი (გარდ. 1265 წ.). XVII ს. შუა ხანებში იმერთა მეფის ციხისთავი იყო ავაგ ომათმათიძე, რომლის სახელისაგან შემდგომში წარმოიშვა გვარი აგიაშვილი. ისტორიულ წყაროებში გვხვდება აგრეთვე გვარი ავაგაშვილი (XVI ს.).

ავალო – სახელის წარმომავლობა და პირველადი მნიშვნელობა უცნობია; ქართულ წყაროებში გვხვდება XVI ს-დან (საქ. სიძვ., III). მისგან წარმოქმნილი გვარებია ავალიანი და ავალიშვილი.

ავთანდილ – მნიშვნელობის მხრივ უკავშირდება არაბულ-ირანულ ენებს, ნიშნავს „სამშობლოს გულს“, „სამშობლოს რწმენას“ ან „სარწმუნოების კერას“. საკუთარი სახელის მნიშვნელობა მიღებული აქვს ქართულში. პირველად გვხვდება „ვეფხისტყაოსნის“ ერთ-ერთი მთავარი გმირის სახელად, რის გამოც დიდად პოპულარულია. მისი მოფერებითი ფორმაა ავთო. არის გვარი ავთანდილაშვილი.

ავქსენტი (ბერძნული) – „ზრდადი“. მოწამის სახელია.

აზარია (ძველი ებრაული) – „იაჰვე (ღმერთი) შეეწია“. წინასწარმეტყველისა და მოწამის სახელია. აქედანაა გვარები: აზარიაშვილი, აზარაშვილი, აზარიძე.

ათანასე (ბერძნული) – „უკვდავი“. პარარელური ფორმაა ათანასი. იშვიათად გვხვდება ქალის სახელიც – ათანასია. ამ სახელით ცნობილია როგორც კაცი, ისე ქალი წმინდა მოწამენი.

აკაკი (ბერძნული) – „არ-ავი“, ე. ი. „უბოროტო“, „უზაკველი“, „კეთილი“. ერთ-ერთი ფართოდ გავრცელებული სახელია ამჟამად საქართველოში, რასაც განსაკუთრებით შეუწყო ხელი დიდი პოეტის აკაკი წერეთლის პოპულარობამ. მისი შემოკლებული, საალერსო ფორმებია: აკა, აკი, აკო, კაკო, კაკუნა. აკაკი (აკაკის ხე) მცენარესაც ჰქვია. იმავე ძირისგანაა ნაწარმოები აგრეთვე მეორე მცენარის სახელი – აკაცია.

ალალე (ქართული) – „ალალი“, „მართალი“, „უზაკველი“.

ალეკო (ბერძნული) – „მცველი“.

ალექსანდრე (ბერძნული) – „მცველი ვაჟკაცი“, „მამაცი მცველი“ (კომპოზიტია, რომლის ნაწილებიც ცალ-ცალკე გვხვდება საკუთარ სახელად: ალეკო - „მცველი“, ანდრე - „მამაცი“. გვხვდება ქალის სახელიც – ალექსანდრა). ამ სახელით ცნობილია არაერთი მოწამე – ქალიც და კაციც. აქედანაა გვარი ალექსანდრია. საალერსო ფორმებია: ალე, ალიკო, ალიოშა, სანდრო, საშა.

ალექსი (ბერძნული) – „მცველი“. აქედანაა გვარები: ალექსიშვილი, ალექსაშვილი, ალექსიძე. საალერსო ფორმებია: ალე, ლექსო.

ალი (არაბული) – „მაღალი“, „კეთილშობილი“. აქედანვეა სახელები: ალია, ალიბეგ(ა), ალიხან(ა). მათგან მოდის გვარები: ალიაშვილი, ალიბეგაშვილი, ალიხანაშვილი.

ალიო – ალის, ალექსის ან ალექსანდრეს საალერსო ფორმაა, ქართულში ქცეული დამოუკიდებელ სახელად (გავიხსენოთ მწერლები: ალიო ადამია, ალიო მირცხულავა).

ალმასგირ (თურქული) – კომპოზიტია, რომლის პირველ ნაწილსაც წარმოადგენს ძვირფასი ქვის სახელწოდება – ალმასი, ქცეული საკუთარ სახელად, მეორე კი (გირეი-გირ) საპატიო ტიტულია, რომელსაც ყირიმელი ხანები ურთავდნენ თავიანთ სახელებს, დაწყებული ყირიმის დამოუკიდებელი სახანოს დამფუძნებელ ჰაჯიგირეისაგან (XVIს.).

ალმასხან (თურქული) – კომპოზიტი სახელია, სადაც იმავე ალმას საკუთარ სახელს დართული აქვს თურქული ენის დამახასიათებელი სუფიქსი (წარმოშობით – საპატიო ტიტული) ხან. ანალოგიურად ნაწარმოები სახელებია: დურმიშხან, მირზაყან||მურზაყან, არზაყან და სხვ.

ალუდა – გვხვდება მთის კილოებში. ამ სახელს ატარებდა ვაჟა-ფშაველას ერთ-ერთი პოემის გმირი – ალუდა ქეთელაური. არსებობს მოსაზრება, რომ ეს სახელი ეტიმოლოგიურად ლუდს უკავშირდება და ჩვენში შემოსულია ოსურიდან ან სკვითურიდან (ვ. აბაევი, მ. ანდრონიკაშვილი), მაგრამ ეს მოსაზრება საეჭვო ჩანს. ალუდა დაკავშირებული უნდა იყოს ცნობილ აღმოსავლურ სახელთან ალადინ-თან, რომლის ამოსავალი ფორმაა ალაუდინ და არაბულად ნიშნავს „რწმენის სიმაღლეს“. თავდაპირველად ეს იყო მუსულმანური ქვეყნების მმართველთა ტიტული, რომელიც XIV-XV საუკუნეებიდან შედარებით დაბალი რანგის ჩინოვნიკებმა და ვაჭრებმა დაისაკუთრეს. ბოლოს იგი საკუთარ სახელად იქცა და ფართოდ გავრცელდა, განსაკუთრებით შუა აზიისა და ვოლგისპირეთის თურქულენოვან ხალხებში, რომელთა ენების ფონეტიკურ კანონზომიერებათა მიხედვით გაჩნდა ნაირფერი ვარიანტები: ალოუდინ, ალოვუტდინ, ალოვადინ, ალოვიდინ... ამ ფორმათა შეკვეცისა და გაქართულების შედეგია ალუდა, ალადა, ალადო, რომლებიც საფუძვლად უძევს ქართულ გვარებს: ალუდაური, ალადაშვილი, ალადოშვილი.

ალფეზ (ბერძნული) – „ცვლილება“. პარალელური ფორმაა ალფეს. ეს სახელი ერქვა ერთ-ერთ მოციქულს.

ამბაკო (ძველ ებრაული) – ბიბლიური წინასწარმეტყველის სახელია; ნიშნავს „მოხვევნას“, „ჩახუტებას“, აქედან კი ეძლევა გადატანითი მნიშვნელობა: „ღვთისმოყვარე“ ან „სიყვარული ღვთისა“.

ამბერკი (ბერძნული) – „დამყენებელი“.

ამბროსი (ბერძნული) – „უკვდავთა (ღმერთთა) წილხვედრი“, „ღვთაებრივი“, „საღვთო“.

ამირან – ქართული ხალხური ეპოსის გმირის სახელია, რომელსაც ქართულში მნიშვნელობის დამაჯერებელი ახსნა არ მოეპოვება. შეიძლება კავშირი ჰქონდეს არაბულთან, სადაც ამირ („ წინამძღვარი“) და ალი („ მაღალი“) ცალ-ცალკეც და ერთადაც გვხვდება საკუთარ სახელებად. ამირ შედის აგრეთვე რამდენიმე სხვა სახელის შემადგენლობაში, რომლებიც ამჟამად ქართულში პიროვნულ სახელებად აღარ გვხვდება, მაგრამ დაცულია გვარებში: ამირასლანაშვილი, ამირბეგიშვილი, ამირგულაშვილი, ამირხანაშვილი, ამირჯანაშვილი. ცალკე ამირ-ისაგან ნაწარმოებია გვარი ამირიძე. ამირან დარეჯანისძე კლასიკური ხანის ქართული საგმირო-სარაინდო ეპოსის „ამირანდარეჯანიანის“ მთავარი გმირია.

ამირინდო (სპარსული) – „ინდოეთის ამირი“.

ანანია (ბერძნული) – „მადლი უფლისა“, „შემწეობა უფლისა“. ქართულში საკუთარ სახელად გვხვდება XV ს-დან. აქედანაა გვარები: ანანიაშვილი, ანანიძე.

ანდრი, ანდრია, ანდრო (ბერძნული) – „მამაცი“, „ვაჟკაცი“, „მხნე“ (იხ. აგრეთვე ალექსანდრე, ანდრონიკე). ანდრე (ანდრეა, ანდრია) ერქვა რამდენიმე მოწამეს. ამ სახელიდან ნაწარმოებია გვარები: ანდრიაძე, ანდრიაშვილი. ანდრია ქართულში პიროვნულ სახელად გვხვდება XV ს-დან. ამჟამად უფრო გავრცელებული ფორმაა ანდრო.

ანდრონიკე (ბერძნული) – შედგება ორი ნაწილისაგან: ანდრო - „მამაცი“ და ნიკე - „გამარჯვება“. ამრიგად, ერთად ნიშნავს „მამაცის გამარჯვებას“ ან „მამაცზე გამარჯვებულს“, „ვაჟკაცთა მძლეველს“. ეს სახელი საქართველოში დღეს იშვიათია, მაგრამ ძველად მის გავრცელებას მოწმობს ცნობილი გვარი ანდრონიკაშვილი.

ანდუყაფარ (სპარსული) – „შემწყნარებლის (ე.ი. უფლის) მონა“.

ანზორ (ქართული) – „აზნაური“, „თავისუფალი“. ქართული სიტყვა პირველად საკუთარ სახელად უქცევიათ და თავისებურად გადაუკეთებიათ ჩრდილო კავკასიის ხალხებს. მთიელ პერსონაჟთა სახელად ის გამოიყენა ჯერ ალექსანდრე ყაზბეგმა (მოთხრობა „ელისო“), შემდეგ – სანდრო შანშიაშვილმა (პიესა „ანზორ“). ამ ნაწარმოებთა მეშვეობით ეს სახელი საქართველოშიც პოპულარული გახდა.

ანთიმოზ (ბერძნული) – „ყვავილოვანი“, „აყვავებული“. ცნობილია რუმინეთის საეკლესიო და პოლიტიკური მოღვაწე, წარმოშობით ქართველი, განმანათლებელი, მწერალი და მხატვარი ანთიმოზ ივერიელი (დაახლ. 1650-1716).

ანტონ (ბერძნული) – ზუსტად არ ითარგმნება, თარგმნიან როგორც „მეომარს“, „ომში ჩაბმულს“, „წინამძღოლს“, „მეთაურს“. ეს სახელი საქართველოში ქრისტიანობის გავრცელების პირველივე ხანებიდან გახდა პოპულარული, რაც დაკავშირებულია ეგვიპტელი ქრისტიანი ბერის, „მონაზვნობის მამად“ წოდებული ანტონ დიდის სახელთან (III-IV სს.). მისი „სწავლანი“ და ეპისტოლენი ადრევე უთარგმნიათ ქართულად და რამდენიმე რედაქციით არის დაცული ძველ ხელნაწერში. ქართველ საეკლესიო და პოლიტიკურ მოღვაწეთაგან ამ სახელით ცნობილია ჭყონდიდელ-მწიგნობართუხუცესი ანტონ გნოლისთავისძე (XII-XIII სს.) გელათის მთავარეპისკოპოსი ანტონ გელათელი (XVI ს. II ნახ.), მწერალი და მეცნიერი, პირველი ქართული მეცნიერული გრამატიკის ავტორი, კათალიკოსი ანტონ I (1720-1788 წწ.), კათალიკოს-პატრიარქი ანტონ II (1764-1827 წწ.) და სხვ. ამ სახელიდან წარმოდგება ქართული გვარები: ანტონაშვილი, ანტონიშვილი ანტონიძე; რუსული - ანტონოვი.

აპოლონ (ბერძნული) – ბერძნულ მითოლოგიაში მზის (აგრეთვე სიბრძნის და ხელოვნების) ღმერთის სახელია. წარმომავლობა უცნობია.

არდაშელ (ირანული) – ძველი ფორმაა არდაშირ, რომელიც ნიშნავდა „სამართლიანად მმართველს, მეფეს“ და სპარსეთის მეფეთა ზედწოდებას წარმოადგენდა. ამ მნიშვნელობით გვხვდება ძველ ქართულში: „აწ ვახსენოთ ცხოვრება მირიანისი, ძისა ქასრე არდაშირისი სასანიანისა“ (ლეონტი მროველი). მოგვიანებით არდაშირ საკუთარ სახელად იქცა და ფორმაც შეეცვალა (არდაშელ). ამ სახელისაგან წარმოიქმნა გვარები: არდაშერაშვილი - არდაშელაშვილი, არდაშლიშვილი, არდაშელია.

არეთა (ბერძნული) – „ორბი“, „არწივი“. დიდმოწამის სახელია.

არველოდი (ქართული) – შდრ. ველოდი.

არზაყან (თურქული) – „ბედნიერი მმართველი“.

არისტო (ბერძნული) – „ყველაზე უკეთესი“.

არკადი (ბერძნული) – „არკადიელი“. არკადია ერქვა ძველი საბერძნეთის ცენტრალურ ოლქს, რომელიც განთქმული იყო მეცხოველეობით. ამის გამო არკადი ზოგჯერ თარგმნილია როგორც „მწყემსი“.

არმაზ – სახელია ძველი ქართული ღვთაებისა, რომლის კერპი, აღმართული ქართველი მეფის მიერ, იდგა მცხეთის ახლოს. უკავშირდება ხეთური მთვარის ღვთაების სახელს – არმას.

არსენ (ბერძნული) – „მამაცი“, „ვაჟკაცი“. ამ სახელით ძველთაგანვე ცნობილია არაერთი ქართველი მოღვაწე, განსაკთრებით – სასულიერო პირთა შორის: კათალიკოსი არსენ I დიდი, საფარელი (დაახლოებით 820/830-877/887 წწ.), არსენ II, ქართლის კათალიკოსი (დაახლ. 955-980 წწ.), არსენ ბერი – დავით აღმაშენებლის სულიერი მოძღვარი (XI-XII სს.), არსენ იყალთოელი – ფილოსოფოსი, მწერალი, ჰიმნოგრაფი (XI-XII სს.), არსენ ბულმაისიმისძე – მწერალი, საქართველოს კათალიკოსი (XIII ს. I ნახ.) და სხვ. ამ სახელისაგან ნაწარმოებია გვარები: არსენიშვილი, არსენიძე, არსენაშვილი, არსენაძე.

არტემ (ბერძნული) – „ჯანმრთელი“, „უვნებელი“, „ქორფა“ (ეტიმოლოგია საეჭვოა). აქედანაა გვარები: არტემიძე, არტემაშვილი.

არქიპო, არქიფო (ბერძნული) – „უფროსი მხედარი“.

არჩილ (ირანული) – „სწორი“, „წრფელი“, „მართალი“, „ნათელი“, „მადლმოსილი“. ერთ-ერთი უძველესი და ძალზე გავრცელებული სახელია, რომელიც ამ ფორმით მხოლოდ ქართველებში გვხვდება. ცნობილია ქართლის ერისმთავარი არჩილი (VIII ს.), რომელიც ქრისტიანული სარწმუნოებისათვის ეწამა და ეკლესიამ წმინდანად შერაცხა. კარგად არის ცნობილი აგრეთვე მეფე-პოეტი არჩილი (1647-1713 წწ.).

არჯევან (ზენდური) – „ღირსი“, „ღირსეული“. საქართველოში პიროვნულ სახელად გვხვდება XV ს-დან, XVI ს-დან კი გვხვდება აქედან ნაწარმოები გვარიც _ არჯევანიძე.

ასათ (არაბული) – „ლომი“. ჰერეთის ერისთავებს ერქვათ XI-XII საუკუნეებში. ამ სახელიდან არის გვარები: ასათაშვილი, ასათიანი.

ასალო – შესაძლოა ქართული საალერსო ფორმა იყოს ბერძნული სახელისა ასკალონ.

ასან (არაბული) ჰასან – „კარგი“, „მშვენიერი“, „სასიამოვნო“, „საყვარელი“. აქედანაა გვარები: ასანაშვილი, ასანიშვილი, ასანიძე.

ასკალო, ასკალონ (ბერძნული) – „დაუმუშავებელი“, „გაუფხვიერებელი“.

ასლამაზ (ქართული) XVI-XVII ს-ებში ფართოდ გავრცელებული, ამჟამად კი იშვიათად ხმარებული სახელია. აქედანაა გვარები: ასლამაზაშვილი, ასლამაზიშვილი, ასლამაზოვი.

ასლან (თურქული) – „ლომი“; მოგვიანებით შეიძინა „გმირის“, „გოლიათის“, „დიდის“ მნიშვნელობა. ამოსავალი ფორმაა არსლან, რომელიც გვხვდება ჯერ კიდევ „ტბეთის სულთა მატიანეში“: „სულისა ბალასძისა არსლანისსა შეუნდვენ ღმერთმან“ (XII-XIII სს.). გამარტივებული ფორმა ასლან დასტურდება XVI ს-დან. მისგან ნაწარმოები გვარებია: ასლანიშვილი, ასლანიკაშვილი, ასლანიძე.

ასტიონ (ბერძნული) – „ქალაქელი“.

აფრასიონ (სპარსული) – „მრისხანე“. აქედანაა გვარი აფრასიძე.

აფშინა – არაბულ-ირანულ სამყაროში გავრცელებული წოდებაა, ნიშნავს „ოჯახის უფროსს“, „სახლის პატრონს“, „მმართველს“. ქართულში შემოსულია ოსურიდან, გავრცელებულია ძირითადად მთის კილოებში. ცნობილია განსაკუთრებით ვაჟა-ფშაველას პოემიდან („გოგოთურ და აფშინა“). არის მცირერიცხოვანი გვარი აფშინაშვილი, რომელთა წარმომადგენლებს გააჩნიათ ინფორმაცია, რომ ეს გვარი წარმოიშვა ძველ დროს ხოშარაულების ოჯახში. კერძოდ, ფშავში ხოშარაულმა თავის ერთ-ერთ ვაჟს სახელად დაარქვა აფშინა, საიდანაც მოგვიანებით ამ სახელის ფუძეზე მოხდა გვარი აფშინაშვილის წარმოშობა. ამრიგად, ამ გადმოცემის თანახმად გვარი აფშინაშვილის წარმოშობა არ უნდა დაუკავშირდეს არაბულ-ირანულ წოდება აფშინას და იგი წარმოადგენს ჭეშმარიტ ქართულ გვარს.

ბ

ბაადურ (თურქული) – „გმირი“, „გოლიათი“, „მამაცი“. წარმოშობით მონღოლური სიტყვაა. მისგან ნაწარმოები ვაჟის სახელის თურქული ფორმაა ბაჰადურ, რომელსაც ქართულში მოუცია ერთი მხრივ ბაადურ (აქედან – გვარი ბადურაშვილი), მეორე მხრივ კი – ბაღათურ (აქედან – გვარი ბაღათურია). პირველი ფორმისაგან ჩანს მიღებული აგრეთვე სახელი ბათური (აქედან გვარი – ბათურია). მეორისაგან – ბაღათერა (აქედან გვარი – ბაღათრიშვილი). ამავე სიტყვისაგან მომდინარეობს ოსური ბაყათარ, რუსული богатырь.

ბააკა – შესაძლოა მიღებული იყოს არაბული ბაკასაგან, რაც „მუდმივს“, „მყარს“ ნიშნავს და არაბულში ცნობილია პიროვნულ სახელად. ქართულში სახელი ბააკა გვხვდება XVIII საუკუნიდან (ისტ. დოკ. I). მისგან წარმოქმნილი გვარებია ბააკაშვილი და ბაკაშვილი.

ბაბა – სპარსული სიტყვაა, „მამას“ ნიშნავს. ამ ზოგადი მნიშვნელობით შემოსულია ქართულ კილოებშიც: აჭარულში, იმერულში, გურულში, ასევე – მეგრულ-ლაზურში და სვანურში. აღმოსავლურ ენებში საკუთარ სახელად გვხვდება მეტწილად კომპოზიტებში: ბაბაჯან, ბაბახან, ბაბაკიში. ქართულში საკუთარ სახელად წარმოგვიდგება სუფთა ფუძეც და სუფიქსებიანიც (ბაბა, ბაბი, ბაბო, ბაბანა, ბაბონა, ბაბლო, ბაბუკი, ბაბუკა, ბაბულა...); ის მონაწილეობს კომპოზიტებშიც (ბაბადი „დიდი მამა“, „აპაპა“, ბაბადიში „დიდი მამისა“, „პაპისა“, ბაბაკოჩი „მამა-კაცი“). აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ამ ფორმათაგან ზოგი საზიაროა სულ სხვა წარმოშობის სახელთან (იხ. ბაბილა).

ბაბილა (სირიული) – „აჯანყებული“. შეტანილია საეკლესიო კალენდარში როგორც სახელი რამდენიმე მღვდელმოწამისა. პარალელურად გვხვდება ბაბილო. ამათგან ნაწარმოები გვარებია: ბაბილაშვილი, ბაბილოძე, ბაბილუა, ბაბლუანი.

ბაბურა (ქართული).

ბაგრატ – ქართველ მეფეთა საგვარეულო სახელია. ეს სახელი ერქვა რამდენიმე მეფესა და ერისმთავარს, მოყოლებული ბაგრატ I კურაპალატიდან, რომელიც იყო გრიგოლ ხანძთელის თანამედროვე, ტაო-კლარჯეთის მთავარი (826-876 წწ.). გაერთიანებული საქართველოს პირველი მეფე იყო ბაგრატ დიდი (X ს. 60-იანი წლების დასაწყისი – 1014 წ.), რომელმაც სათავე დაუდო ბაგრატიონთა დინასტიას. აქედან მოდის გვარი ბაგრატიონი. ბაგრატი სომეხ მეფეთა საგვარეულო სახელიც იყო. წარმოშობით ამ სახელს უკავშირებენ ძვ. სპარსულს: ბაგადატა – „ღვთის ბოძებული“, „ღვთის წყალობა“ (ასეთი შინაარსის საკუთარი სახელები ხშირად გვხვდება სხვადასხვა ენაში, მაგალითად: ბერძნული თეოდორე, დოროთე, სლავური ბოგდან, თურქული ალაჰვერდი, სომხური ასტვაწატურ, ქართული წყალობა). არსებობს ბაგრატის სხვაგვარი განმარტებაც: „ღვთის შექმნილი“, „ღვთის მიერ დაცული“.

ბადრი (არაბული) – „სავსე მთვარე“; გადატანით - „სრულქმნილი“. ეს სახელი ჰქვია ზღაპრული ამირანის ძმობილს. მისგანაა მიღებული გვარები: ბადრიძე, ბადრიშვილი, ბადრიაშვილი.

ბათუ – წარმომავლობა დაუდგენელია. შესაძლოა უკავშირდებოდეს სპარსულ ბათურ-ს ან მონღოლურ ბათო-ს; ზოგის აზრით ურარტული სახელია, ზოგი კი ებრაული ბართლომე-ს შემოკლებულ ფორმად მიიჩნევს. ამ სახელით ცნობილია მოწამე ხუცესი, რომლის ხსენების დღეა 26 მარტი.

ბათურ – ნახეთ ზემოთ ბაადურის განმარტება.

ბაკურ (ირანული) – „ღვთის შვილი“, „ძე ღმრთისა“. ეს სახელი ქართულში გავრცელებულია უძველესი ხანიდან, გვხვდება ჯერ კიდევ პალესტინის ქართულ წარწერებში (V ს. 30-40-იანი წლები): „და ძუძეეულნი მათნი ბაკურ და გრი-ორმიზდ და ნაშობნი მათნი, ქრისტე... შეიწყალენ. ამენ“. აქ ნახსენებია პეტრე იბერის პაპა (დედის მამა) – ბაკურ დიდი, მეფე ქართლისა. ბაკური ერქვა საქართველოს რამდენიმე სხვა მეფესა და დიდებულსაც II-VIII საუკუნეებში. წინათ გვხვდებოდა აგრეთვე მისგან ნაწარმოები პიროვნული სახელი ბაკურიანი (მაგ., ერთი ბაკურიანი, ბალდადისძე, ქართლის ერისთავი იყო VII-VIII სს-ში). ბაკურისაგან ნაწარმოებია სახელი ჯამბაკურ, გვარები: ბაკურაძე, ბაკურიძე, ბაკურია, გეოგრაფიული სახელები: ბაკურიანი, ბაკურციხე, ბაკურხევი და სხვ.

ბარათა (არაბული) – „ახალმთვარიანობა“; გადატანით: „სიწმინდე“; ან: (სპარსული) „ნახატი“. არაბულად ბარა-ს უწოდებდნენ ახალმთვარობის პერიოდს (მთვარის თვის დამდეგს), როცა მთვარე ჯერ არ ჩანს. ეს დრო მიჩნეული იყო სასიამოვნო ამბის მომასწავებლად და მაშინ დაბადებული ბავშვიც ბედნიერი მომავლის მქონედ მიაჩნდათ. ამიტომ არქმევდნენ ამ დროის აღმნიშვნელ სახელებს: ბარათ, ბარათბეკ, ბარათალი (ვაჟებს), ბარათხანუმ, ბარათგულ, ბარათმო (ქალებს). ამათგან ქართულში შემოსულია მხოლოდ ერთი – ბარათა, საიდანაც ნაწარმოებია გვარები: ბარათაშვილი, ბარათელია, ბარათელი. შესაძლოა აქედანვე მომდინარეობდეს ბართაიას და ბართიას გვარებიც.

ბარამ – მიღებულია მრავალსაფეხურიანი გარდაქმნის გზით ავესტური ვერეთრაგნა-საგან. ეს არის სახელი გამარჯვების ღვთაებისა, რომელმაც დაამარცხა ბოროტი დემონი ვერეთრა. ვერეთრა-გნა ნიშნავს „ვერეთრას გამგდებს“. მასთან ეტიმოლოგიურ კავშირშია სახელები: ვარამ, გვარამ და გურამ; გვარები: ბარამიძე, ბარამია, გვარამაძე, გვარამია, გურამიშვილი.

ბართლომე (ძველი ებრაული) – „თოლომეს შვილი“, ან „მოხნული მიწის შვილი“ (თოლომე სახელია, მნიშვნელობით უდრის „ხნულს“, „კვალს“). მის შემოკლებულ ფორმად ითვლება ბათუ, თუმცა იგი წარმოშობით დამოუკიდებელი სახელია.

ბარძიმ (ირანული) – „მაღალი“. აქედანაა გვარები ბარძიმაშვილი, ბარძიმიშვილი, ბარძიმაძე.

ბასილ (ბერძნული) – „მეფური“, „სამეფო“. ამჟამად უფრო გავრცელებული ფორმა ამ სახელისა არის ვასილ. ბ და ვ ბგერები თვით ბერძნულშიც მონაცვლეობდა. ზოგმა ენამ (მათ შორის ქართულმა) ისესხა უფრო ადრინდელი ფორმა, სადაც ბ არის დაცული, ზოგ ენაში კი (მაგალითად, რუსულში) გადაიღეს ვინ-იანი ფორმა. ამიტომ გვაქვს ქართულში: ბასილ (ისევე როგორც ბესარიონ, ბიქტორ, იობ, საბა და ა.შ.), რუსულში კი ვასილი (ისევე როგორც ვისარიონ, ვიქტორ, იოვ, სავა და სხვანი. შეადარეთ აგრეთვე ღვინისა და ნაყოფიერების ღმერტის სახელი: ქართულად ბახუსი, რუსულად ვაკხი და სხვ.) შემდგომში ზოგიერთი ვინ-იანი ფორმა ქართულშიც შემოვიდა და ამჟამად გვაქვს პარალელური ფორმები: ბასილ და ვასილ, ბიქტორ და ვიქტორ. უფრო ძველი ბასილ-ისაგან მიღებულია გვარები: ბასილაძე, ბასილაშვილი, ბასილაია, ვასილ-ისაგან კი ქართული გვარი არ იწარმოება (შეადარეთ რუსული გვარი ვასილევ, პოლონური ვასილევსკი). იგივე სახელი ბასილ ესპანეთში გავრცელებულია ბაზილიო-ს ფორმით. ამავე ძირს უკავშირდება სიტყვა ბაზილიკა, რაც „სამეფო აკლდამას“ ნიშნავს. ბასილ-ის შეკვეცილი ფორმაა ქართული ბასა.

ბაქარ (ქართული) – ზოგი მკვლევარის აზრით, შესაძლოა ქართული ფორმა იყოს ბაკურ-ისა, რომელიც წარმოშობით ირანული სახელია და „ღვთის შვილს“ ნიშნავს. უფრო დამაჯერებელი ჩანს მისი დაკავშირება არაბულ პიროვნულ სახელთან – ბაქრ („ახალგაზრდა აქლემი“). უთუოდ აქედან მოდის გვარები: ბაქრაძე და ბარქაია, ბაქარ-ისაგან ნაწარმოებია გვარი ბაქარაშვილი, შესაძლოა მისგანვე იყოს მიღებული ბაკარიძე და ბაქანიძე.

ბაღათერა – ნახეთ ზემოთ ბაადურ-ის განმარტება.

ბაჩანა – ქართული სახელია, „ტანმორჩილს“ ნიშნავს (წარმოშობით უკავშირდება სპარსულ სიტყვას: ბაჩა - „ბავშვი“). გვხვდება მისი სხვადასხვაგვარი სახეცვლილებაც: ბაჩა, ბაჩია, ბაჩუა, ბაჩო, ბაჩიტა, ბაჩილა, ბაჩალა, ბაჩულა, ბაჩუკი, ბაჩირა, ბაჩუკია. ბაჩანა ფსევდონიმად ჰქონდა ვაჟა-ფშაველას ძმას – პოეტ ნიკო რაზიკაშვილს.

ბაჭუა (ქართული) – დაახლოებით უდრის „პატარას“, „ბიჭუნას“ (შეადარეთ კურდღლის შვილის სახელი ბაჭია). კნინობითი ფორმებია: ბაჭუკი, ბაჭუჭი.

ბახვა (ქართული) – მეგრულად ნიშნავს „ჩაფსკვნილს“, „ბუთხუზას“. ეს სახელი ჰქვია გიორგი წერეთლის ცნობილი რომანის „პირველი ნაბიჯის“ მთავარ გმირს ბახვა ფულავას. ბახვას მოფერებითი ფორმაა ბახუტა, საიდანაც მიღებულია გვარი ბახუტაშვილი.

ბებურ (ქართული) – აქედანაა გვარები: ბებურიშვილი, ბებურიძე, ბებურია. გეოგრაფიული სახელწოდება ბებურიანი (ლაგოდეხის რაიონი).

ბეგი, ბეგა – თურქული ბეგი (გვიანდელი გამოთქმით ბეი), რაც „ბატონს“ ნიშნავს, ქართულში საკუთარ სახელად არის ქცეული და ორი ფორმით გვხვდება: ბეგი, ბეგა (აქედანაა გვარები: ბეგიშვილი, ბეგაშვილი, ბეგიაშვილი, ბეგაძე). მისივე ვარიანტული ფორმებია: ბექი, ბექა. იმავე სიტყვის მრავლობითი რიცხვის ფორმას თურქულში წარმოადგენს სახელი ბეგლარ. წინათ სახელად გვხვდებოდა აგრეთვე ბეგთაბეგ (აქედან გვარია ბეგთაბეგიშვილი), რაც ნიშნავს „ბეგების ბეგს“, „ბეგების უფროსს“ (შეადარეთ დიდი თანამდებობის სამოხელეო ტერმინი თურქეთში ბეგლარბეგი).

ბეგლარ (თურქული) – „ბატონები“. აქედანაა გვარები: ბეგლარაშვილი, ბეგლარიშვილი. დაწვრილებით იხ. აქვე ბეგი, ბეგა.

ბეთქილ (ქართული) – სვანური სამონადირო ბალადის გმირის სახელია, რომლის ეტიმოლოგიაც დაუდგენელია.

ბენედიქტე (ლათინური) – „კურთხეული“, „დალოცვილი“ ეს სახელი ერქვა ერთ-ერთ სინა-რაითელ მამას, წმინდა მოწამეს (VI ს.). გვიანდელი პარალელური ფორმაა ვენედიქტე. შემოკლებული ფორმებია: ბენე, ბენა. ამ უკანასკნელისაგან ჩანს მიღებული ბენაშვილის გვარი.

ბენიამინ (ძველი ებრაული) – „შვილი მარჯვენისა“ (ე.ი. „საყვარელი შვილი“). შემოკლებული ფორმებია: ბენია, ბენო. ბენია გვარიც არის სამეგრელოში. ამავე სახელისაგან წარმოქმნილი გვარებია აგრეთვე: ბენიაშვილი, ბინიაშვილი, ბენიაძე, ბენიძე.

ბეჟან – მომდინარეობს ძველი ირანული სახელისაგან (ვეჟან - „ვეჯელი“ ანუ „ირანელი“). თავკიდური ბგერა სპარსულშივე არის შეცვლილი: ვეჟან-ბეჟან. ბეჟანი ფირდოუსის განთქმული პოემის, „შაჰ-ნამეს“, ერთ-ერთი გმირია. ამ სახელის კნინობითი ფორმებია ქართულში: ბეჟია, ბეჟუა, ბეჟიკო, ბეჟუკი, ბეჟიტა. ამათგან მომდინარე გვარებია: ბეჟანიშვილი, ბეჟანეიშვილი, ბეჟანიძე, ბეჟაშვილი, ბეჟიაშვილი, ბეჟუაშვილი, ბეჟუკაშვილი, ბეჟიტაშვილი.

ბერა (ქართული) – ამავე სახელის ვარიანტებია: ბერი, ბერო, ბერუა, ბერუჩა, ბერიკა, ბერიტა. ამათგან ნაწარმოებია გვარები: ბერიძე, ბერაძე, ბეროძე, ბერაია, ბერიშვილი, ბეროშვილი, ბერუაშვილი, ბერუჩაშვილი, ბერიკაშვილი, ბერიტაშვილი და სხვანი. ამჯამად ეს სახელი გააზრებულია როგორც „მოხუცი“, „ბერი“ (ნაწარმოები „დაბერდა“ ზმნისაგან), მაგრამ სხვა წარმოშობისა უნდა იყოს. კოლხურად ბერე, ბერი ნიშნავს „შვილს“, „ვაჟს“ (შეადარეთ ზოგიერთ სახელსა და გვარში შემონახული ფორმები – იხ. ზემოთ). ივანე ჯავახიშვილის ვარაუდით, ეს სიტყვა უძველეს ხანაში ზოგად ქართულშიც ყოფილა (მის ფონეტიკურ სახესხვაობად მიჩნეულია ბელი - „დათვის შვილი“).

ბერდია (თურქული) – „ღვთის ბოძებული“, „უფლის ნაჩუქარი“. ქართულ ცნობიერებაში უკავშირდება „სიბერის“ აღმნიშვნელ ფუძეს. ხშირად გვხვდება მთიელ პერსონაჟთა სახელად (კერძოდ, ალექსანდრე ყაზბეგისა და ვაჟა-ფშაველას თხზულებებში).

ბერუკა (ქართული) – აქედან გვარი – ბერუკაშვილი (ნ. ბერა).

ბერუჩა (ქართული) – აქედან გვარი – ბერუჩაშვილი (ნ. ბერა).

ბესარიონ (ბერძნული) – „ტყიანი ხეობა“, „ტყიანი ველი“. მისი კნინობითი-საალერსო ფორმებია: ბესო, ბესიკო

ბესიკ – ბესარიონ-ის შემოკლებული, საალერსო ფორმაა, რომელიც დამოუკიდებელ სახელად იქცა. ამ სახელს ატარებდა XVIII ს. გამოჩენილი პოეტი ბესარიონ გაბაშვილი. ამჟამად ცნობილი პოეტია ბესიკ ხარანაული.

ბექა – ძველი ქართული სახელია (დაწვრილებით იხ. ზემოთ – ბეგი, ბეგა). ამ სახელით საქართველოს ისტორიაში ცნობილია რამდენიმე გამოჩენილი სახელმწიფო მოღვაწე. მათ შორის უპირველესია ბექა მანდატურთუხუცესი (XIII ს.). რუსთაველის ეპოქაში ქართული ოქრომჭედლობის უბადლო ოსტატები იყვნენ ბექა და ბეშქენ ოპიზრები. ბექა-საგან წარმოქმნილი გვარებია: ბექაია, ბექაური, ბექიშვილი.

ბეშქენ (ირანული) – „ხელოვნება“, „ხელსაქმე“. ესეც გავრცელებული სახელი იყო. ბეშქენ ოპიზარის გარდა, ამ სახელით ცნობილია რამდენიმე სხვა თვალსაჩინო მოღვაწე ძველ საქართველოში. ბეშქენისაგან მიღებულია გვარები: ბეშკენაძე, ბეშკანაძე, ბეშკენაშვილი.

ბიკენტი (ლათინური) – „მძლეველი“, „გამარჯვებული“.

ბირთველ (ქართული) – „ბირთვისელი“ (ბირთვისი ქართლშია, ძველად განთქმული ციხე იყო). ეს სახელი ქართულიდან სომხურშიც შესულა. გვხვდება გვარიც – ბირთველიშვილი.

ბიქტორ (ლათინური) – „ძლევამოსილი“, „გამარჯვებული“. იგივეა ვიქტორ, რომელიც ახლა უფრო გავრცელებული ფორმაა (დაწვრილებით იხ. ზემოთ ბასილ-თან).

ბიძინა (ქართული) – „ბიძისა“. საეკლესიო კალენდარულ სახელად მიჩნეულ იქნა თავდადებული ქართველი გმირის ბიძინა ჩოლოყაშვილის (XVII ს.) სახელის მიხედვით.

ბიჭია (ქართული) – არაკალენდარული სახელია, თუმცა საკმაოდ გავრცელებული (აქედანაა გვარები: ბიჭაშვილი, ბიჭიაშვილი). მისი კნინობითი ფორმებია: ბიჭიკა, ბიჭიკო, ბიჭინა (აქედან გვარები: ბიჭიკაშვილი, ბიჭინაშვილი). ბიჭ-ისაგან ხმოვნის შეცვლით მიღებულია ბუჭა (შეადარეთ კომპოზიტი ბიჭ-ბუჭები) და მისი კნინობითი ფორმები: ბუჭო, ბუჭუ, ბუჭუკი, ბუჭუკა, ბუჭულა, ბუჭიტა, ბუჭუტა.

ბიჭიკო (ქართული).

ბიჭური (ქართული).

ბონდო – დამაჯერებელი ეტიმოლოგია არ მოეპოვება.

ბორის (სლავური) – სრული ფორმაა ბორისლავ, შედგება ორი სიტყვისაგან, რომელთა მნიშვნელობაა „ბრძოლა“ და „დიდება“. მეორე მათგანი მონაწილეობს მრავალ სლავურ სახელში, როგორიცაა ვიაჩესლავ, სტანისლავ და სხვანი.

ბოჩი, ბოჩია (ქართული) – შესაძლოა უკავშირდებოდეს ლაზურ ბოჩი-ს, რაც „მამალ ცხვარს“, „ვერძს“ ნიშნავს (შეადარეთ ქართული ვაცი). მეორე მხრივ – ბოში (ბოვში-ბავშვი), მოფერებით ბოჩი, მეგრულში ნიშნავს „ბიჭს“ და ამის მიხედვით ეს სახელი იგივეა, რაც ბიჭია, ბიჭიკო.

ბოცო – ქართულ დიალექტებში საზოგადო სახელად გვხვდება რამდენიმე მნიშვნელობით, რომელთაგანაც განსაკუთრებით საყურადღებოა იმერული ბოცორი|ბოცვერი - „ბაჭია“ (ვ. ბერიძე) და ქიზიყური ბოცოცა - „მსუქანი, თვალადი, ბავშვი; საერთოდ, თვალადი; ადამიანი“ (სტ. მენთეშაშვილი). ადვილი შესაძლებელია, ეს მნიშვნელობანი ერთი ზოგადი მნიშვნელობიდან იყოს განვითარებული. ყოველ შემთხვევაში ანთროპონიმის წარმოსაქმნელად ორივე მნიშვნელობა ზედგამოჭრილია. ბოცო მამაკაცის სახელად გვხვდება ძალიან ხშირად, განსაკუთრებით – ჯაყელების გვარში. შემდგომში თვით ბოცო-საგან წარმოიქმნა გვარები: ბოცოსძე და ბოცვაძე (ამჟამად გვხვდება მხოლოდ ეს უკანასკნელი). შესაძლოა მასვე უკავშირდებოდეს ბოცვაძე (ბოცვრაძე?)

ბუბა (ქართული) – სვანურად ნიშნავს „ბიძას“, ე.ი. მნიშვნელობის მხრივ იგივეა, რაც ბიძინა.

ბუდუ (ხურიტული) – „მსახური“ (ეტიმოლოგია საეჭვოა). მის გავრცელებას უთუოდ ხელი შეუწყო სიტყვის მნიშვნელობის რუსულად გააზრებამ: буду – „ვიქნები“. ცხადია, ეს გვიანდელი და მხოლოდ გარეგნულ მსგავსებაზე დამყარებული ხალხური ეტიმოლოგიაა. ბუდუ პიროვნულ სახელად გვხვდება კორიდეთის ოთხთავის (IX ს.) ბერძნულ მინაწერებში. მისი ფონეტიკური ვარიანტია სვანური გავრცელებული სახელი ფუთა.

ბუთულა, ბუთურა, ბუთხუზი – ფონეტიკური ვარიანტებია ქართულში გავრცელებული არაკალენდარული სახელებისა, რომლებიც სიმრგვალისა და სიმსუქნის გაგებას შეიცავენ.

ბუხუტი (ქართული).

გ

გაბრიელ (ძველი ებრაული) – „ჩემი ძალა ღმერთია“. მთავარანგელოზის სახელია, რომელიც ქართულში, მსგავსად მსოფლიოს მრავალი ენისა, ძველთაგანვე ფართოდ არის გავრცელებული. მისი მოფერებითი ფორმებია: გაბა, გაბე, გაბელ, გაბილა, გაბრია, გაბრო, გაბო, გაბიტა... როგორც ძირითადი, ისე მოფერებითი ფორმებიდან ნაწარმოებია ათეულობით ქართული გვარი: გაბრიელაშვილი, გაბრიელიძე, გაბრიაძე, გაბიტაძე, გაბაძე, გაბიძე, გაბოძე, გაბროშვილი, გაბრუაშვილი, გაბრაშვილი, გაბაშვილი, გაბელაშვილი, გაბლიაშვილი, გაბლიშვილი, გაბიაშვილი, გაბიტაშვილი, გაბრავა, გაბელია, გაბელაია, გაბილაია, გაბესკირია, გაბისკირია, გაბლიანი, გაბიანი, გაბულდანი და სხვ.

გაგი, გაგა – გვხვდება ძველ ქართულ დოკუმენტებში, მნიშვნელობა აუხსნელია (შდრ. კაკი). ამავე სახელის ვარიანტებია: გაგანა, გაგნა. ამათგან წარმოქმნილი გვარებია: გაგაძე, გაგანიძე, გაგნიძე, გაგიშვილი, გაგეიშვილი, გაგანაშვილი, გაგნაშვილი, გაგნიაშვილი.

გაიოზ (ბერძნული) – „მიწის შვილი“, „მიწიერი“. ქრისტეს ერთ-ერთი მოციქულისა და რამდენიმე მოწამის სახელია.

გალაქტიონ (ბერძნული) – „რძისა“, „რძიანი“. ქრისტეს ერთ-ერთი მოწამის სახელია. ამავე ბერძნული სიტყვიდანაა ნაწარმოები ასტრონომიული ტერმინი გალაქტიკა („რძის გზა“). ბერძნული კტ კომპლექსი ქართულად ქტ-თი გადმოიცემა. ეს წესი დაცული არ არის მხოლოდ დიდი ქართველი პოეტის სახელში – გალაკტიონ (ტაბიძე).

გამიხარდი (ქართული).

გარსევან – ეტიმოლოგია უცნობია; შესაძლოა მომდინარეობდეს სპარსული გარსევაზ-ისგან, რაც „მცირე ძალის მქონეს“ ნიშნავს. ქართულ ისტორიულ დოკუმენტებში გვხვდება გვარიც გარსევანიშვილი, აგრეთვე – სახელის კნინობითი ფორმები: გარსია, გარსოა, გარსუა.

გახა (ქართული) – „გლახა“, „მათხოვარი“. ასეთი უსიამოვნო მნიშვნელობის მქონე სიტყვების დარქმევა სახელებად აიხსნება ხალხში ძველად გავრცელებული ცრურწმენებით.

გეგა, გეგე (ქართული) – პირის სახელად გვხვდება XVI ს-დან, გვარებში – XVII ს-დან. ეს გვარებია: გეგაშვილი, გეგებერია, გეგეშიძე, გეგეჭკორი.

გედევან (ძველი ებრაული) – „მჭრელი“. მისგან ნაწარმოებია გვარები: გედევანიშვილი, გედევანიძე. პარალელურად გვხვდება ფონეტიკური ვარიანტი გედეონ.

გედია (ქართული) – პირსახელად ცნობილია XVII ს-დან. იმავე დროიდან გვხვდება გვარსახელიც – გედიაშვილი.

გელა (ქართული) – მიღებულია მგელა-საგან, ე.ი. ეკუთვნის ცხოველთა სახელებისაგან ნაწარმოებ პიროვნულ სახელებს. ძველად მათი რიცხვი გაცილებით მეტი იყო: მგელია, მგელიკა, მგელუკა... მ-ს დაკარგვით: გელია, გელიკა, გელუკა და ა.შ. მათგან ნაწარმოებია გვარები: მგელაძე, გელაძე, მგელაშვილი, გელაშვილი, მგელიაშვილი, გელიაშვილი, გელეიშვილი, გელიკაშვილი, გელიტაშვილი, გელუკაშვილი, გელუტაშვილი, გელავა, გელოვანი და სხვ. ამ გვართაგან ზოგი ისტორიულ დოკუმენტებში დასტურდება საკმაოდ ადრეული პერიოდიდან, სახელდობრ, გელოვანი – XIII ს-დან, გელაძე – XIV ს-დან, გელიანი – XIV-XV საუკუნეთა მიჯნიდან და სხვ.

გენადი (ბერძნული) „კეთილშობილი“. მისი შემოკლებული ფორმაა გენო, ამავე ძირს შეიცავენ სახელები გერმო-გენ, ევ-გენი. გაიხსენეთ აგრეთვე სამეცნიერო ტერმინები: გენეალოგია - „წარმოშობა“, გენეტიკა - „მეცნიერება ჯიშთა გამოყვანის შესახებ“.

გერა (ქართული) – იგივეა რაც გელა (გერი||ნგერი არის მგელ სიტყვის კოლხური ფორმა). მიიღება აგრეთვე გერასიმე-ს შემოკლების გზით. გერა ჰქვია ლეო ქიაჩელის “ გვადი-ბიგვას “ ერთ-ერთ პერსონაჟს.

გერასიმე (ბერძნული) – „პატივცემული“.

გერვასი (ბერძნული)– „ლახვროსანი“. სხვაგვარი ეტიმოლოგიით, ძველი გერმანული სახელია გაურკვეველი მნიშვნელობისა.

გერმანე (ლათინური) – „ღვიძლი ძმა“.

გერონტი (ბერძნული) – „მოხუცებული“, „უხუცესი“.

გვადი, გვანჯი – სამეგრელოში გავრცელებული სახელებია, ცნობილი ლიტერატურულ გმირთა მიხედვითაც (გვადი ბიგვა ლეო ქიაჩელის რომანის მთავარი გმირია, გვანჯ აფაქიძე კონსტანტინე გამსახურდიას „მთვარის მოტაცების“ ერთ-ერთი პერსონაჟია). გვაჯი-ს მეგრულში მოფერებით უწოდებენ პატარა ბიჭს, ვაჟს. მთელ რიგ კავკასიურ ენებში (ხუნძურში, ანდიურში, არჩიბულში), აგრეთვე ოსურში ნიშნავს „ძაღლს“, ან „მგელს“.

გვარამ – იხ. ზემოთ ბარამ.

გია, გიგა, გიგი (გიგია, გიგუცა), გიგო, გიგილო, გიგლა, გიგოლი – ქართული სახელებია, მიჩნეული გიორგი-ს ან გრიგოლ-ის შემოკლებულ ფორმებად, თუმცა წარმოშობით ზოგი მათგანი მაინც დამოუკიდებელი სახელი უნდა იყოს და ახლა კვლავ იბრუნებს ოფიციალური სახელის უფლებას. ამ სახელებისაგან ნაწარმოებია მრავალი ქართული გვარი: გიგაშვილი, გიგოშვილი, გიგოლაშვილი, გიგიაძე, გიგუცაძე და ა.შ.

გივი (სპარსული) – მნიშვნელობა გაურკვეველია. აქედანაა გვარი გივიშვილი. გივი-ს მოფერებითი ფორმაა გიუნა, საიდანაც წარმომდგარია გვარი გიუნაშვილი.

გიო (ბერძნული) – მიღებულია გიორგი-ს შემოკლებით. მნიშვნელობით უდრის „მიწას“ (იხ. აქვე გიორგი).

გიორგი (ბერძნული) – „მხვნელ-მთესველი“, „მიწათმოქმედი“. მთელ მსოფლიოში გავრცელებული სახელია. ქართულში ამ სახელის ფართოდ გავრცელებას მოწმობს გვარები: გიორგაძე, გიორგიძე, გორგაძე, გორგიძე, გოგაძე, გოგიძე, გოგია, გოგიავა. გოგიშვილი, გოგიაშვილი, გოგიტაშვილი, გოგიჩაიშვილი და სხვანი.

გოგი, გოგია, გოგიტა, გოგლა - გიორგი-ს კნინობითი ფორმებია. ამავე სახელის შემოკლებაა ქართულში დამოუკიდებელ სახელად ქცეული გიო.

გიტო (ქართული).

გლახა (გლახუნა) ქართული, იხ. ზემოთ გახა.

გობრონ – ეტიმოლოგია უცნობია. ეს სახელი ერქვა ქართველთა მიერ წმინდანად აღიარებულ ერთ-ერთ პირს, რომელიც მოკლეს არაბებმა 914 წელს. („დიდმოწამე მიქაელ, რომელსაც ეწოდა გობრონ“.). აქედანაა გვარი გობრონიძე.

გოგოთურ – მთაში გავრცელებული სახელია, რომლის მნიშვნელობაც დაუდგენელია. ეს სახელი ჰქვია ვაჟა-ფშაველას ერთ-ერთი პოემის „გოგოთურ და აფშინას“ მთავარ გმირს.

გოდერძი (ირანული) – „ძლიერი ხარი“. აქედანაა გვარები: გოდერძიშვილი, გოდერიძე, გორდეზიანი (გოდერძიანი).

გოლა (ქართული) – აქედან ნაწარმოებია გვარი გოლიაძე.

გონერი (ქართული) – „გონიერი“.

გორდა (ქართული) – აქედან ნაწარმოებია გვარი გორდაძე.

გოჩა (ქართული) – ქართული ენის ზოგი დიალექტის მიხედვით გოჩა ნიშნავს „ბერიკაცს“ (მნიშვნელობის მხრივ შეადარეთ გერონტი, ფირან), ზოგი დიალექტის მიხედვით - „პატარას“ (შეადარეთ ტოპონიმები: დიდი ჯიხაიში და გოჩა ჯიხაიში). გოჩა ჰქვია ალექსანდრე ყაზბეგის ერთ-ერთი მოთხრობის მთავარ გმირს – ხევისბერს. ამ სახელისაგან არის წარმოქმნილი გვარები: გოჩაშვილი, გოჩავა, გოჩუა. მოფერებითი ფორმებია: გოჩია, გოჩიტა, გოჩელა, საიდანაც მიღებულია გვარები: გოჩიაშვილი, გოჩიტაშვილი, გოჩელაშვილი, გოჩელეიშვილი, გოჩოლაშვილი, გოჩალეიშვილი.

გრიგოლ (ბერძნული) – „მღვიძარე“, „ფხიზელი“. ეს სახელი ერქვა მსოფლიოში ცნობილ ბერძენ მწერალსა და საეკლესიო მოღვაწეს გრიგოლ ნაზიანზელს (III-IV სს.), ასევე ცნობილ საეკლესიო მწერალს, ღვთისმეტყველსა და ფილოსოფოსს გრიგოლ ნოსელს (IV ს.), საეკლესიო მოღვაწეს გრიგოლ ხანძთელს (759-861), ოშკის აღმშენებელს გრიგოლ ოშკელს (X ს.) და ბევრს სხვას. გრიგოლის კნინობით-მოფერებითი ფორმებია: გიგა, გიგი, გიგო, გიგლა, გიგოლი, გიგოლა (მათგა ზოგი წარმოშობით დამოუკიდებელი სახელი უნდა იყოს). გრიგოლისაგან ნაწარმოები გვარებია: გრიგოლაშვილი, გრიგოლია, გრიგოლაია, გრიგოლავა; ტოპონიმები: გრიგოლეთი, გრიგოლიში. ბევრი გვარია წარმოქმნილი კნინობითი ფორმებისაგანაც. იშვიათად გვხვდება სახელის ფორმა გრიგორ, საიდანაც მიღებულია გვარი გრიგორაშვილი.

გუბაზ (ირანული) – ეტიმოლოგია უცნობია. ეს სახელი გვხვდებოდა საქართველოში ჯერ კიდევ თხუთმეტი საუკუნის წინათ. გუბაზ I, ეგრისის მეფე, დაახლოებით 456 წ. აჯანყდა ბიზანტიის წინააღმდეგ, მაგრამ დამარცხდა და იძულებული გახდა იმპერატორს ხლებოდა კონსტანტინოპოლში, სადაც მას სამეფო კარის კეთილი განწყობა დაუმსახურებია. თავისი ქვეყნის დამოუკიდებლობისათვის წარმატებით იბრძოდა გუბაზ II, ეგრისის მეფე VI ს. 40-50-იან წლებში. ის ბიზანტიელმა სარდლებმა მოკლეს 554 წელს. გუბაზოული ჰქვია მდინარეს (სუფსის მარცხენა შენაკადს) ჩოხატაურის რაიონში.

გუგა, გუგუ, გუგუა (ქართული) – ერთი და იმავე სახელის ვარიანტებია. მათგან წარმოქმნილია გვარები: გუგავა, გუგეშვილი, გუგოშვილი, გუგუშვილი, გუგუბერიძე. ამათგან გუგავა ძველ საბუთებში იხსენიება XVI საუკუნიდან. გუგუა ჰქვია ალექსანდრე ყაზბეგის „ხევისბერი გოჩას“ ერთ-ერთ მოქმედ გმირს.

გუგული (ქართული) – გვხვდება როგორც ვაჟის, ისე ქალის სახელად (ვაჟის სახელად იშვიათად).

გუგუნა, გუგუტა – ზემოხსენებული გუგა||გუგუ-ს საალერსო ფორმებია, რომლებიც დიდი ხანია დამოუკიდებელ სახელებად არის ქცეული: გუგუნა გვხვდება ჯერ კიდევ 1399-1419 წლებით დათარიღებულ ერთ საბუთში, გუგუტა – XVI საუკუნის საბუთში. ასევე ადრეული ხანებიდან დასტურდება ამ სახელებიდან წარმოქმნილი გვარები: გუგუნბერიძე (1558 წ.), გუგუნავა (1671 წ.), გუგუნაშვილი (XVII ს.), გუგუტაშვილი (1639) წ.) და სხვ.

გულაბერ (ქართული) – „ვარდის შვილი“. აქედანაა გვარი გულაბერიძე.

გულბაათ (სპარსული) – „ვარდის ქარი“, ე.ი. ქარი, რომელსაც ვარდის სურნელება მოაქვს. აქედანაა გვარი გულბათაშვილი (გვხვდება XVII ს-დან).

გულდამ, გულდა – მომდინარეობს სპარსულიდან: გულანდამ – „ვარდისტანა“, „ვარდსხეულა“. გვხვდება ქალის სახელადაც (XVI ს-დან). აქედანაა გვარი გულდამაშვილი.

გურამ – განმარტებისათვის იხ. სახელი ბარამ.

გურგენ (ირანული) – „მგლისა“ (შდრ. მგელა, გელა, გერა და სხვ.). ისტორიულ დოკუმენტებში ეს სახელი გვხვდება XV ს-დან (1408 წ., 1429-1452 წწ. და სხვ.). გვარები გურგენიძე, გურგენიშვილი დასტურდება XVII საუკუნიდან.

გუცა – გიგუცა-ს ანუ გიგა-ს ვარიანტული ფორმაა.

დ

დადა (დადია) – წმ. მოწამის სახელია, რომლის ეტიმოლოგია დაუდგენელია. აქედან ჩანს წარმოქმნილი გვარი დადიანი. ამ გვარის პირველი წარმომადგენელი ივანე დადიანი „ქართლის ცხოვრებაში“ იხსენიება 1046 წლის ამბებთან დაკავშირებით. XII ს-დან ცნობილი არიან ბედან და ვარდან დადიანები. ამ გვარის სახელოვან მოღვაწეთა შორის განსაკუთრებით გამოირჩევა 1245 წ. კოხტასთავის შეთქმულების მონაწილე ცოტნე დადიანი, რომელიც ქართულმა ეკლესიამ წმინდანად შერაცხა.

დადაშ – (ქართული) გავრცელებულია სვანეთში, ნიშნავს: „დედისა“. ფონეტიკური შედგენილობით ემთხვევა აზერბაიჯანულ სახელს, რომელიც სულ სხვა მნიშვნელობას ატარებს („ძმა“). ქართულში დადაშის ვარიანტული ფორმებია: თათაშ, ტატაშ. ამათგან წარმოქმნილი ჩანს გვარები: დათეშიძე, ტატაშიძე, თათაშვილი, ტატაშვილი.

დავით (ძველი ებრაული) მთელ მსოფლიოში ძალზე გავრცელებული ბიბლიური სახელია, რომელიც სხვადასხვაგვარად განიმარტება: „საყვარელი“, „სასურველი“, „წინამძღოლი“, „მეგობარი“... დავით ერქვა ისრაელთა ლეგენდარულ მეფეს, - წინასწარმეტყველს, ფსალმუნთა ავტორს. ეს სახელი საქართველოშიც ძალზე პოპულარულია, ერქვა რამდენიმე ქართველ მოწამეს (დიდმოწამენი დავით და კონსტანტინე, - არგვეთის მთავრები, დავით გარეჯელი და სხვ. ) ერქვა საქართველოს ათამდე მეფეს, მათ შორის ყველაზე სახელოვანს – დავით აღმაშენებელს. ამ სახელის საალერსო-კნინობით ფორმებად ითვლება ქართულში: დათა, დათო, დათია, დათუნა, დათიკო, დათუკა, დათუა და მრავალი სხვა. სინამდვილეში ზოგი მათგანი უთუოდ დათვისაგან ნაწარმოები წარმართული სახელია (დათუა, დათუნა, დათუკა... შდრ. მგელა, გელა, ფოცხვერა, ლომა და ა.შ.). როგორც ძირითადი, ისე საალერსო ფორმებისაგან სხვადასხვა ბოლოსართების დართვით წარმოქმნილია რამდენიმე ათეული გვარი: დავითაია, დავითაშვილი, დავითიშვილი, დავითაძე, დავითიძე, დავითიანი, დავითულიანი, დავითური, დავითოშვილი, დავითელაშვილი, დავითიაშვილი, დათაშვილი, დათებაშვილი, დათიკაშვილი, დათიშვილი, დათოშვილი, დათუაშვილი, დათუაძე, დათუკაშვილი, დათუკიშვილი, დათუნაშვილი, დათუნაიშვილი, დათუსანი და სხვ.

დამიანე (ბერძნული) – „მშვიდი“, „წყნარი“, „მორჩილი“. ამ სახელით ცნობილია რამდენიმე მოწამე, მათ შორის საკვირველმოქმედი მკურნალი. ამავე სახელს ატარებდა ბერად აღკვეცილი მეფე დემეტრე (1125-1156), დავით აღმაშენებლის ძე, „შენ ხარ ვენახის“ ავტორი. XIV ს-დან ცნობილია ძველი ქართველი მხატვარი დამიანე, უბისის ტაძრის მომხატველი.

დანიელ (ძველი ებრაული) – „მსაჯული ჩემი – ღმერთი“. ერთ-ერთი ბიბლიური წინასწარმეტყველის სახელია, ერქვა აგრეთვე რამდენიმე წამებულსა და წმინდანს. მისგან წარმოქმნილი გვარებია: დანიელაშვილი, დანიელიძე, დანელაშვილი, დანელიშვილი, დანელია.

დარისპან (სპარსული) – „კარი ისპაანისა“. აქედანაა გვარი დარისპანაშვილი, სოფლის სახელი დარისპარაული (დარისპან-ა-ულ-ი).

დაჩი – ერქვა ვახტანგ გორგასლის ვაჟს პირველი ცოლისაგან. ასე რომ, ეს სახელი საქართველოში უძველესი დროიდან გვხვდება: „ხოლო ვახტანგ უწოდა ძესა თვისსა სახელი სპარსულად დარჩილ და ქართულად დაჩი“ („ქართლის ცხ“. I). არსებობს ამ სახელის ეტიმოლოგიის რამდენიმე ცდა. მზია ანდრონიკაშვილის აზრით, სპარსული სახელი დარჩილ წარმოადგენს საშუალო სპარსულ ფორმას ძველი ირანული სახელისას დარაყაცივრა („ტომის, გვარის მფლობელი, უფროსი“.) საშ. სპარსული ფორმა იქნებოდა დარციჰრ, რომელიც ქართულში კანონზომიერად მოგვცემდა დარჩილს და დაჩის. მისივე აზრით, არის მეორე შესაძლებლობაც: დარციჰრ გავიგოთ, როგორც მიღებული საშუალო სპარსულიდან – დარბციჰრ („დარიოსის მოდგმისა“). აკაკი შანიძის ეტიმოლოგიის მიხედვით, დაჩი მიღებულია ქართული „დარჩი“ ზმნის გამარტივებით. აღსანიშნავია, რომ XVII-XVIII სს. ისტორიულ დოკუმენტებში დასტურდება პიროვნული სახელი დარჩა, დარჩია და მისგან ნაწარმოები გვარები: დარჩაშვილი, დარჩიაშვილი, დაჩიბერიძე, დარჩიბეგიშვილი, დარჩია.

დევი – წარმოშობით სპარსული სიტყვაა, ქართულში ფიზიკურად ძლიერი, მაგრამ უჭკუო ზღაპრული არსების სახელია. ამავე დროს დევი დავით-ის ინგლისური ფორმაა (ადამიანის სახელად უმთავრესად სწორედ აქედან გავრცელდა). მისგან ნაწარმოები გვარებია: დევაძე, დევიძე, დევაური.

დემეტრე (ბერძნული) – „მიწა – დედა“, სხვაგვარი განმარტების მიხედვით „დემეტრასი“. ანტიკური მითოლოგიის მიხედვით დემეტრა მიწათმოქმედების და ნაყოფიერების ქალღმერთია (იგივე ცერერა). ეს სახელი ერქვა საქართველოს რამდენიმე მეფეს, მათ შორის – დემეტრე (იგივე დიმიტრი) თავდადებულს. დიმიტრი ამ სახელის გვიანდელი ფორმაა, სადაც ე ხმოვანს ენაცვლება ი (ეს ცვლილება ბერძნულშივე მოხდა). ასეთივე ცვლილება სხვა სახელებშიც მომხდარა: ელია – ილია, ჰერეკლე-ერეკლე-ირაკლი, ესაია-ისაია და სხვა. უფრო ძველი ფორმები დაცულია გვარებში: დემეტრაძე, დემეტრაშვილი, ელიაშვილი, ელოშვილი, ელიაძე, ელიავა, ესაიაშვილი და ა.შ. დემეტრე-სა და დიმიტრი-ს შემოკლებული ფორმებია: დიტო, მიტო, დუტუ.

დემნა – ძველი ქართული სახელია, წარმოშობით ესეც დემეტრე-ს კნინობითი ფორმა უნდა იყოს.

დენის (თურქული) – „ზღვა“. გვხვდება მისგან ნაწარმოები ქალის სახელიც – დენიზა.

დიანოზ (ბერძნული) – „დიანოსი“ (დიანა ნადირობის ქალღმერთის სახელია ანტიკურ მითოლოგიაში).

დიდიმ (ბერძნული) – „მარჩბივი“ ანუ „ტყუპთაგანი“, „ტყუპის ცალი“ (მნიშველობის მხრივ შეადარეთ სახელ თომას).

დიმიტრი იხ. ზემოთ დემეტრე.

დიომიდე (ბერძნული) – „ზევსის ნაფიქრი“, ან „ზევსის ნებით უფლებამოსილი“ (ძველი ბერძნების უზენაესი ღმერთის სახელი ძეუს ნათესაობით ბრუნვაშია დიოს „ზევსისა“).

დიონისე (ბერძნული) „დიონისესი“ (დიონისე, იგივე ბახუსი, ითვლებოდა ღვინისა და მხიარულების ღმერთად).

დომენტი (ლათინური) – „დამწყნარებელი“, „მომთვინიერებელი“, „დამმორჩილებელი“.

დოროთე (ბერძნული) – „ღვთის მონიჭებული“, „ღვთის ნაჩუქარი“. ამავე მნიშვნელობისაა თეოდორე (თევდორე, თედორე), სადაც სახელის შემადგენელი სიტყვები იგივეა, ოღონდ შებრუნებული რიგით წარმოდგენილი: თეოს - „ღმერთი“, დორონ – „საჩუქარი“ (შეადარეთ რუსული дар, по-дар-ок).

დურმიშხან (თურქული) – „მდგომი“, „დამდგარი“ (იგულისხმება: „კაცად დამდგარი“, „დავაჟკაცებული“).

დუტუ – დასავლეთ საქართველოში გავრცელებული სახელია, ითვლება დიმიტრი-ს შემოკლების გზით მიღებულად, მაგრამ შესაძლოა წარმოშობით დამოუკიდებელი სახელი იყოს (უკავშირებენ ხურიტულს). ამ სახელს ატარებდა ფსევდონიმად პოეტი დიმიტრი ხოშტარია – დუტუ მეგრელი.

ე

ეგნატე (ლათინური) – „არმცოდნე“ (ვისაც ამბავი არ აუწყეს, არ შეატყობინეს). ეს სახელი ერქვა რამდენიმე გამოჩენილ საეკლესიო მოღვაწეს და მღვდელმოწამეს. ქართველ მწერალთაგან ყველასათვის ცნობილია ეგნატე ნინოშვილი (ინგოროყვა). ეგნატე-საგან ნაწარმოებია გვარი ეგნატაშვილი.
ედიშერ (სპარსული) – „ლომის დღესასწაული“. აქედანაა გვარი ედიშერაშვილი. ეს სახელიცა და გვარიც დასტურდება ქართულ ისტორიულ საბუთებში XVII ს-დან. შედარებით იშვიათად გვხვდება აგრეთვე გვარი ედიშერიძე.
ედუარდ (გერმანული) – „საკუთრებაზე მზრუნველი“.
ევგენი (ბერძნული) – „კეთილშობილი“. მისი შემოკლებული ფორმაა გენო (რუსულსა და ზოგ სხვა ენაში – ჟენია გვხვდება ქალის სახელადაც (ევგენია, შემოკლებით – ჟენია). ამ სახელით ცნობილია რამდენიმე მოწამე – კაცებიც და ქალებიც. ამ სახელიდან ნაწარმოებია გვარი ევგენიძე.
ევგრაფი (ბერძნული) – „კარგად ნახატი“.
ევდემონ (ბერძნული) – „ღმერთთაგან დაცული“, „ბედნიერი“.
ევდოკიმე (ბერძნული) – „გამოჩენილი“, „სახელოვანი“.

ევსევი (ბერძნული) – „კეთილმსახური“, „ღვთისმოსავი“ (გვხვდება აქედან წარმოქმნილი ქალის სახელიც – ევსევია).

ევსიხი (ბერძნული) – „კეთილი სული“, „მშვიდი“, „წყნარი“.
ევტიხი (ბერძნული) – „ბედნიერი“.
ელეფთერ (ბერძნული) – „თავისუფალი“.
ელგუჯა (თურქული) – „ხალხის ძალა“. ელგუჯა ჰქვია ალექსანდრე ყაზბეგის ამავე სახელწოდების რომანის მთავარ გმირს, რამაც ხელი შეუწყო ამ სახელის ფართოდ გავრცელებას ჩვენში.
ელდარ (ძველი ებრაული) –„ღვთის ნაჩუქარი“; ან: (ირანული) „თავადი“, „ბატონი“, „მმართველი“. ერთ-ერთი ძველი ალანური სამხედრო და წოდებრივი ტერმინია.
ელია (ძველი ებრაული) – „ღმერთი ჩემი – იეღოვა“ (ან: „ღმერთი ჩემი სიმაგრე“). ერთ-ერთი ბიბლიური წინასწარმეტყველის სახელია, რომელიც არაერთგზის იხსენიება უძველეს ქართულ ტექსტებში: „და ხეჩუენნეს მათ მოსე და ელია მის თანა“ (მათე 17). ბერძნულიდან მომდინარე გვიანდელი ფორმა ამ სახელისა არის ილია. ამ სახელისაგან წარმოქმნილი ქართული გვარებია: ელიაშვილი, ელოშვილი, ელიაძე, ელიავა, ელიაური.
ელიაზარ (ძველი ებრაული) – „ღვთის წყალობა“, „ღვთის შემწეობა“ (სიტყვა-სიტყვით: „ღმერთია შემწე“). ამ ფორმით ქართულში ნაკლებად გვხვდება, მაგრამ გავრცელებულია მისგან მიღებული სახელი ლაზარე, რომლის მეშვეობით ნაწარმოებია გვარებიც: ლაზარიშვილი, ლაზარია. გვხვდება აგრეთვე ელიაზარაშვილის გვარიც. აქედანვეა ებრაული გვარები: ელიკეზერაშვილი, კეზერაშვილი.
ელიზბარ – ეტიმოლოგია არაა დადგენილი, ცნობილია 1659 წ. ქართველთა აჯანყების ერთ-ერთი მეთაური ელიზბარ ერისთავი, რომელიც თავის მამასთან და ბიძინა ჩოლოყაშვილთან ერთად სპარსელებმა სიკვდილით დასაჯეს და წმინდანად იქნა შერაცხული. ამ სახელისაგანაა წარმოქმნილი გვარი ელიზბარაშვილი. კნინობითი ფორმაა ელიბო.
ელიოზ – ბერძნული ფორმაა ძველი ებრაული სახელისა ელია. ეს სახელი ერქვა მცხეთელ ებრაელს, რომელმაც ლონგინოზ კარსნელთან ერთად უფლის კვართი (ქრისტეს პერანგი) ჩამოიტანა საქართველოში: „და წარვიდეს აქათ ელიოზ მცხეთელი და ლონგინოზ კარსნელი. და იქ დახუდეს ჯვარცმასა უფლისასა და მათ მოიღეს იქით კუართი უფლისა, ელიოზ მცხეთელმან და ლონგინოზ კარსნელმან, ვითარცა წერილ არს ესე განცხადებულად მოქცევასა ქართლისასა“ („ქართლის ცხოვრება“, I) ამ სახელისაგან ნაწარმოები გვარი ელიოზისძე||ელიოზიშვილი დოკუმენტურად დადასტურებულია XV ს-დან.
ელისე (ძველი ებრაული) – „ღმერთი - ხსნა“, „ვისი მხსნელიც ღმერთია“. ბიბლიური წინასწარმეტყველის სახელია. აქედანაა გვარები: ელისაშვილი, ელიშაყაშვილი, ელიშაყოვი, ელიშაკოვი.
ემანუელ, ემანუილ (ძველი ებრაელი) – „ჩვენთან არს ღმერთი“. ფონეტიკური ვარიანტია მანაველ||მანაველა, საიდანაც წარმოქმნილია ქართული გვარები: მანველაშვილი, მანველიშვილი, მანელიშვილი, მანველიძე, მანელიძე.
ემელიანე, ემელიან (ბერძნული) – „ალერსიანი“. შეიძლება ეს სახელი დაუკავშირდეს ლათინურსაც და მაშინ ის იქნება ემილ-ის კნინობითი ფორმა, ან აღნიშნავს „ემილის კუთვნილს“. თვით სახელი ემილი გავრცელებულია ევროპაში და ნიშნავს „მეტოქეს“ (შეჯიბრების დროს). მისგან ნაწარმოებია ქალის სახელიც: ემილია.
ემზარ (ირანული) – „თანამაცხოვრებელი“ (ეტიმოლოგია საეჭვოა).
ენრიკო (ძველი გერმანული) მოფერებითი ფორმაა სახელისა ჰენრიხ||ჰენრი, რომლის მნიშვნელობაც გაურკვეველია.
ენუქი (ძველი ებრაული) – „ზრდილი“ (ნაწარმოებია ზმნური ფუძიდან ჰანაკ „აღზრდა“, „სწავლება“). აქედანაა წარმოქმნილი გვარები: ენუქიძე, ენუქიშვილი, ენუქაშვილი.
ეპიფანე (ბერძნული) – „გამოჩენილი“, „სახელგანთქმული“. იშვიათად ქართულში გვხვდება აგრეთვე მისის ფონეტიკური ვარიანტი ეტვფანე||ეტიფანე. შესაძლოა აქედან იყოს გვარი ეპიტაშვილი (ეტიპაშვილი||ეტიფაშვილი).
ერასტი (ბერძნული) – „საყვარელი“, „მოსაწონი“, „მშვენიერი“. ქრისტეს ერთ-ერთი მოციქულის სახელია. ქართულში გვხვდება XVII ს-დან.
ერეკლე – წარმოქმნილია ბერძენთა საყვარელი მითოლოგიური გმირის ჰერკულესის ანუ ჰერაკლეს სახელისაგან. თვით ჰერაკლე ნიშნავს „ჰერას (ზევსის მეუღლის) დიდებას“. ამავე სახელის შედარებით ახალი ფორმაა ირაკლი. ერეკლე ერქვა ქართველთა ორ მეფეს, მათ შორის განსაკუთრებით ცნობილია ერეკლე II – პატარა კახი.
ერემია (ძველი ებრაული) – „მაღალი“ (სიტყვა-სიტყვით: „ღმერთი აღამაღლებს“). ძველი ფორმაა იერემია, შემოკლებული – ერემო. აქედანაა გვარები ერემაძე, ერემაშვილი, ერემეიშვილი.
ერმალოზ (ბერძნული) – „ჰერმესის ხალხი“. დღეს ეს სახელი უფრო გავრცელებულია ბოლო თანხმოვნის გარეშე: ერმალო.
ერმი (ბერძნული) ჰერმესი – იგივე მერკური; ანტიკურ მითოლოგიაში – მეცხოველეობისა და ვაჭრობის ღმერთი, მწყემსთა და მოგზაურთა მფარველი, ღმერთების მახარობელი.
ერმილე (ბერძნული) – „ჰერმესის ტყისა“.
ეროსი (ბერძნული) – „გულისთქმა“, „ხორციელი ლტოლვა“, „სიყვარული“.
ესაია (ძველი ებრაული) – „ხსნა უფლისაგან“, „ღვთისაგან მოვლენილი დახმარება“. აქედანაა გვარი ესაიაშვილი. მერმინდელი ფორმაა ისაია.
ესრომ – ეტიმოლოგია უცნობია.
ესტატე (ბერძნული) – „კარგად (მტკიცედ) მდგომი“, „მედგარი“. ამ სახელის უფრო ძველი ფორმაა ევსტათი (ეს სახელი ერქვა VI ს. ერთ-ერთ ქართველ მოწამეს – ევსტათი მცხეთელს). აქედანვეა უკრაინული ოსტაპი, რუსული ევსტაფი (ეს უკანასკნელი გვხვდება ქართულშიაც: ევსტაფი, ესტაფი). მოფერებითი ფორმაა ქართულში ტატე, საიდანაც მიღებულია გვარი ტატიშვილი.
ეფრემ – დამაჯერებელი ახსნა არ მოეპოვება; საეკლესიო კალენდრის მიხედვით ახსნილია როგორც „ნაყოფიერი“ (მნიშვნელობის მხრივ შეადარეთ კარპე, პოლიკარპე); სულხან-საბა ორბელიანის განმარტებით, ნიშნავს „აღორძინებას“, ან „ნუგეშისმცემელს“; სხვაგვარი ეტიმოლოგიით, მომდინარეობს ძველ ებრაელთა ერთ-ერთი სახელწოდებისაგან.
ექვთიმე (ბერძნული) – „კეთილის მზრახველი“, „გულკეთილი“, „უზაკველი (უბოროტო)“.
ვ
ვალერი (ლათინური) – „ღონიერი“, „ჯანმრთელი“. ქართულში გვხვდება მხოლოდ კაცის სახელად (შემოსულია რუსულის გზით), ლათინურში კი არსებობს მისგან ნაწარმოები ქალის სახელიც – ვალერია, რომელიც სხვა ენებშიც არის შესული. იმავე სიტყვის ფუძისაგან ნაწარმოებია სახელები: ვალენტი, ვალენტიონ, ვალენტინ, ვალენტინა (ქართულში ბოლო დროს შემოვიდა მხოლოდ ეს უკანასკნელი, რომლის შემოკლებული ფორმაა ვალია). ვალერი რომაული საგვარეულო სახელია, საიდანაც ნაწარმოებია კიდევ ახალი სახელი ვალერიან, ვალერიანე.
ვალერიან, ვალერიანე (ლათინური) – „ვალერისა“, „ვალერის შვილი“. ქართულში მისი მოფერებითი ფორმაა ვალიკო.
ვამეყ, ვამეხ (არაბული) – „მოყვარული“.
ვანო – ქართული შემოკლებული ფორმაა ივანე-სი. ოფიციალურ ფორმად იგი არ მიიჩნევა, თუმცა ამის ტენდენცია ჩანს ზოგიერთი მოღვაწის სახელში (მაგ., ვანო სარაჯიშვილი, ვანო გოკიელი, ვანო მურადელი).
ვაჟა (ქართული) – „ვაჟი“, „ვაჟკაცი“. ვაჟა-ფშაველა ფსევდონიმია დიდი ქართველი პოეტის ლუკა რაზიკაშვილისა, რომლის პატივისცემითაც ვაჟა საქართველოში ერთ-ერთი პოპულარული სახელი გახდა. მისივე ვარიანტებია: ვაჟია, ვაჟიკა, ვაჟიკო. მნიშვნელობის მხრივ შეადარეთ ანდრია, კარლო.
ვარაზ (ირანული) – „ტახი“. დღეს შედარებით იშვიათად გვხვდება, „ქართლის ცხოვრებაში“ კი ამ სახელით არა ერთი ისტორიული პირი არის ცნობილი, მათ შორის ქართლის მეფე ვარაზ-ბაქარი. წინათ ამ სახელის გავრცელებას მოწმობს აგრეთვე გვარი ვარაზაშვილი და გეოგრაფიული სახელწოდება ვარაზისხევი (თბილისში, უნივერსიტეტის წინ).
ვარდან (ირანული) – „გმირი“. ქართულში შესაძლოა შემოსული იყოს სომხურიდან, სადაც იგი უფრო გავრცელებულია. ეს სახელი ერქვა, მაგალითად, წამებული შუშანიკ დედოფლის მამას – ვარდან მამიკონიანს (V ს.) მისგან ნაწარმოები გვარებია: ვარდანაშვილი, ვარდანიძე.
ვარდენ – ეტიმოლოგია უცნობია. შესაძლოა ზემოხსენებული ვარდან-ის ფონეტიკურ ვარიანტს წარმოადგენდეს.
ვარლამ (ქალდეური) – „ხალხის შვილი“. აქედანაა გვარი ვარლამიშვილი. მისი მოფერებითი ფორმაა ვალიკო (შეადარეთ ვალერიან).
ვასილ (ბერძნული) „სამეფო“, „მეფისა“ (დაწვრილებით იხ. ბასილ). ქართულში ხშირად გვხვდება შემოკლებული ფორმით: ვასო. ვასილ-ისაგან ნაწარმოებია სახელი – ვასილისა.
ვაჩე – ძველად საქართველოში ფართოდ გავრცელებული სახელი იყო. „ქართლის ცხოვრების“ მიხედვით, ვაჩე ერქვა ქათლის მეოცე მეფეს. ამ სახელისაგან არის ნაწარმოები გვარები ვაჩეიშვილი, ვაჩაძე და ვაჩნაძე. აგრეთვე სოფლის სახელი ვაჩიანი. ვაჩე წარმოშობით ირანული სახელია და „ყმაწვილს“, „ბავშვს“, „ბიჭს“, „შვილს“ ნიშნავს (შეადარეთ ქართული ბიჭიკო).
ვახტანგ – სპარსული სახელის ქართული შემოკლება. ეს სახელი ერქვა საქართველოს არაერთ მეფესა და გამოჩენილ პიროვნებას, ვახტანგ გორგასალს (V ს.). ამ სახელის სპარსული ორიგინალი იყო ვარან ხოსრო თანგ. აქედანაა გვარები: ვახტანგაძე, ვახტანგიძე, ვახტანგაშვილი, ვახტანგიშვილი, ვახტანგური.
ვახუშტი (ირანული) – „საუკეთესო“, „სამოთხე“. ამ სახელით ცნობილ ქართველ მოღვაწეთა შორის განსაკუთრებით აღსანიშნავია გამოჩენილი მეცნიერი – გეოგრაფი და ისტორიკოსი ვახუშტი ბატონიშვილი (XVIII ს.)
ველოდი (ქართული) – იშვიათი სახელია, გამოხატავს ბავშვის გაჩენის მოლოდინს. მისი ანტონიმური სახელია არველოდი (იხ.). შეადარეთ ძველი სლავური სახელები: Ждан, Неждан, რომელთაგანაც ნაწარმოებია გვარები: Жданов, Нежданов, შდრ. აგრეთვე ქალის სახელები: ვინელი ვინარი.
ვეფხია (ქართული) – მნიშვნელობით მას ედრება უცხოური სახელები: პარდი, ტიგრია, ყაფლან. ვეფხიას ვარიანტებია: ვეფხია, ვეფხო, ეფხო, ეფხია, მისგან ნაწარმოები გვარებია: ვეფხვაძე, ვეფხვიაშვილი, ვეფხიაშვილი, ვეფხიშვილი, ეფხოშვილი.
ვენორ, ვიანორ (ბერძნული) – „ძლიერი მამაკაცი“.
ვიტალი (ლათინური) – „სასიცოცხლო“. შეადარეთ ვიტამინი - „სიცოცხლისათვის აუცილებელი ნივთიერება“.
ვიქტორ (ლათინური) – „გამარჯვებული“, „ძლევამოსილი“ (იხ. ბიქტორ). უცხო ენებში ამავე ფუძესთან დაკავშირებული არაერთი სხვა სახელიც გვხვდება: ვიქტორიკ, ვიქტორინ, ვიქტორინა, ვიქტორია. რომაულ მითოლოგიაში ვიქტორია გამარჯვების ქალღმერთის სახელია (შეადარეთ ვიქტორინა – სახელწოდება ერთგვარი თამაშისა, რომლის დროსაც კითხვებს სვამენ ცოდნის სხვადასხვა დარგიდან და ამ გზით გამოავლენენ გამარჯვებულს).
ვლადიმერ – ძველი სლავური სახელია, ნიშნავს „ქვეყნის მფლობელს“. მასთან ფორმით ახლოს დგას აგრეთვე გოთური ვოლდემარ, რომელიც ნიშნავს „განთქმულ (ცნობილ) ბატონს“, „მფლობელს“. ვლადიმერის შემოკლებული ქართული ფორმაა ლადო, მოფერებითი – ლადიკო.
ვლასი (ბერძნული) – „უხეში“, „მოუხერხებელი“. მისი მოფერებითი ფორმაა ლასიკო.
ზ
ზაალ (სპარსული) – „მოხუცი“. ეს სახელი ჰქვია ფირდოუსის „შაჰ-ნამეს“ ერთ-ერთ გმირს, როსტომის მამას, რომელიც მთლად თეთრი თმითა და წარბ-წამწამით დაიბადა და მამამისმა საამმა სწორედ ამიტომ დაარქვა „მოხუცი“. სხვებმა მას უწოდეს აგრეთვე ზარ - „ოქროსი“ ამ ორი სახელის შეერთებით მიღებულია ზაალზარ, რომლის გამარტივებული ფორმაა ზაზა. ზაალის კნინობითი ფორმებია: ზალიკა, ზალიკო. აქედანაა გვარები: ზაალიშვილი, ზალიკაშვილი, ზალიკიანი. საქართველოს ისტორიიდან ცნობილია ზაალ არაგვის ერისთავი (1633-1660 წწ.). ის იყო კახეთის 1659 წლის ანტიირანული სახალხო აჯანყების მეთაური.
ზაზა – მიღებულია „შაჰ-ნამეს“ გმირის ზაალ-ზარ-ის სახელისაგან (იხ. აქვე ზაალ). ზაზა ერქვა რამდენიმე ისტორიულ პიროვნებას, რომელთა შორისაც განსაკუთრებით ცნობილია ეროვნული დამოუკიდებლობისა და ერთიანობისათვის მებრძოლი პოლიტიკური მოღვაწე და მეცნიერი, სამკურნალო წიგნის ავტორი ზაზა ფანასკერტელ-ციციშვილი (XV ს.) ზაზა-სა და მისი მოფერებითი ფორმებისაგან ნაწარმოებია გვარები: ზაზაძე, ზაზაშვილი, ზაზიაშვილი, ზაზიკაშვილი, ზაზანაშვილი, ზაზარაშვილი, ზაზუნაშვილი.
ზაურ (ირანული) – „ძალა“. აქედანაა გვარები: ზაურაშვილი, ზავრაშვილი, ზავარაშვილი (სამივე ვარიანტი დასტურდება XVII ს-დან).
ზაქარია (ძველი ებრაული) – „ღვთის მიერ დაუვიწყარი“ (სიტყვასიტყვით: „ღმერთს ახსოვს“). ბიბლიური წინასწარმეტყველის სახელია, რომელიც გვხვდება სახარების უძველეს ქართულ თარგმანში: „რაითა ხიძიოს სისხლი ყოველთა წინასწარმეტყუელთაი, დათხეული დასაბამითგან სოფლისაით ნათესავისა ამისგან სისხლითგან აბელისით ვიდრე სისხლადმდე ზაქარიაისა, ძისა ბარაქისა, რომელი წარწყმდა შოვრის საკურთხეველისა მის და ტაძრისა“ (ლუკა 11, 50-51). ეს სახელი ერქვა არაერთ ისტორიულ პირს, რომელთა შორის განსაკუთრებით ცნობილია თამარ მეფის ამირსპასალარი ზაქარია მხარგრძელი. ახლო წარსულიდან პირველ რიგში მოგვაგონდება დიდი ქართველი კომპოზიტორი ზაქარია ფალიაშვილი. ზაქარია-ს მოფერებითი ფორმებია: ზაქრო, ზაქრუა, შაქრო, შაქარა... მათგან ნაწარმოები გვარებია: ზაქარიაძე, ზაქარიაშვილი, ზაქარაძე, ზაქარაშვილი, ზაქარიძე, ზაქარეიშვილი, ზაქარაია, ზაქარია, ზაქროშვილი, ზაქუტაშვილი, ზარქუა (ზაქრუა), ზაქრაძე...
ზებედე (ძველი ებრაული) – „მგელი“ (მნიშვნელობის მხრივ შეადარეთ ქართული მგელა, გელა, გერა, ირანული ვახტანგ, გურგენ, ბერძნული ლვიკოს, გერმანულ ადოლფ და სხვ.) ქრისტეს ერთ-ერთი მოციქულის სახელია; სახარების უძველეს ქართულ თარგმანში იკითხება: „მოციქულთა სახელები ესე არს:...იაკობ, ალფესი და ზებედე, რომელსა ხერქუა თადეოზ“ (მათე 10, 3).
ზევახ – ეს სახელი დღეს იშვიათად გვხვდება, გავრცელებული იყო ძველ ქართულში, სადაც ის, როგორც ჩანს, შემოსულა ოსურიდან, ოსურში კი – სკვითურიდან. ნიშნავს „ზარმაცს“. სხვაგვარი განმარტებით, ჯავახ-ის უძველეს ვარიანტს წარმოადგენს. მცხეთაში აღმოჩენილი წარწერებიდან ცნობილია ზევახ პიტიახში (II ს.).
ზეზვა – ქართული სახელია, გაურკვეველი მნიშვნელობისა; განსაკუთრებით გავრცელებულია მთაში, ცნობილი ისტორიული პირია თუშთა ბელადი ზეზვა გაფრინდაული (XVII ს.).
ზენონ (ბერძნული) – „ღვთისა“. ნაწარმოებია ბერძენთა უზენაესი ღვთაების – ზევსის სახელისაგან, რომელსაც უკავშირდება აგრეთვე არაერთი სხვა ბერძნული სახელი: ზენონა, ზინა, ზინაიდა, ზინობი, ზინობია.
ზვიად (ქართული) – აქედანაა გვარები: ზვიადაძე, ზვიადაური. ერქვა მწერალ კონსტანტინე გამსახურდიას ვაჟს, დამოუკიდებელი საქართველოს პირველ პრეზიდენტს.
ზოსიმე (ბერძნული) – „სიცოცხლისუნარიანი“. ბერძნულად ზოოს ნიშნავს „ცოცხალს“, „ცხოველს“. აქედანაა ნაწარმოები ზოილი („ცხოველთა მოყვარული“), რომელიც ჩვენში ადამიანის სახელად არ გვხვდება, მაგრამ მას ფსევდონიმად ხმარობდა ქართველი კრიტიკოსი დავით კეზელი. გადმოცემით, საბერძნეთის უდიდეს მწერალს ჰომეროსს ჰყოლია ერთი მკაცრი კრიტიკოსი, სახელად ზოილი, რის გამოც ეს სახელი უსამართლო კრიტიკოსის, ბოროტი მლანძღველის სინონიმად იქცა.
ზურაბ – ქართულში დამკვიდრებული ფორმაა სპარსული სახელისა (სურხაბ||სუხრაბ), რომელიც სიტყვასიტყვით ითარგმნება როგორც „წითელი წყალი“, მაგრამ ძველად ის ნიშნავდა აგრეთვე წითლად მოელვარე ძვირფას ქვას – ლალს. სწორედ ეს უკანასკნელი მნიშვნელობა უნდა ედოს საფუძვლად ადამიანის სახელს. ზურაბი ერქვა ლეგენდარული ირანელი გმირის როსტომის ვაჟს. იგი ჩვენში ფართოდ გავრცელდა „შაჰ-ნამეს“ სხვა გმირთა სახელების მსგავსად. მისი კნინობითი ფორმებია: ზურაბა, ზურა, ზურია, ზურიკო. აქედანაა გვარები: ზურაბიშვილი, ზურაბაშვილი, ზურაშვილი, ზურიკაშვილი, ზურაბიანი, ზურაბაული.
თ
თადეოზ (ასურული) – „ბრძენი“; საბას განმარტებით - „მაქებელი“. პარალელური ფორმაა თათაოს. ქრისტეს ერთ-ერთი მოციქული სახარებაში იხსენიება ორი სახელით: „ზებედე, რომელსა ერქვა თადეოზ“ (მათე 10, 3). ცნობილია აგრეთვე სტეფანწმინდელი მოწამე თადეოზი, იგივე თათა. თათა და ასევე თადე, თადო, თადუნა თათაოსის ანუ თადეოზის საალერსო-კნინობითი ფორმებია. მისგან წარმოქმნილი ჩანს გვარები: თათაშვილი, თათეიშვილი, თადაშვილი, თადიშვილი, თადიაშვილი, თადიაური...
თათაშ (ქართული) – „თათასი“. იხ. თადეოზ. შდრ. დადაშ, ტატაშ.
თამაზ (ძველი ირანული) – „ძლიერი ცხენი“ ან „ძლიერი ცხენოსანი“. აქედანაა გვარი თამაზაშვილი, რომელიც დოკუმენტებში დასტურდება XV ს-დან. გვხვდება აგრეთვე პარალელური ფრომა თამაზიშვილი.
თანდილა (ქართული) – ავთანდილ-ის შემოკლებული ფორმა ჩანს. საკუთარ სახელად გვხვდება მხოლოდ ქართველებში. აქედანაა გვარები: თანდილავა, თანდილაშვილი. როგორც სახელი თანდილა, ისე გვარი თანდილაშვილი დოკუმენტებში გვხვდება XVI ს-დან.
თარხან (თურქულ-მონღოლური) – მნიშვნელობა არ არის ნათელი: „მჭედელი“ (?); გვიანდელი გაგებით – „თავისუფალი“. აქედანაა გვარი თარხნიშვილი. ეს სახელიც და გვარიც ქართულ წყაროებში ჩანს XVII ს-დან.
თაყა – ქართული სახელია, მაგრამ გაურკვეველი მნიშვნელობისა. ქართულიდან სომხურში არის შესული. მისგან მოდის გვარები: თაყაშვილი, თაყაიშვილი, თაყაძე, თაყნიაშვილი, ტაკაშვილი.
თედო – ამჟამად თეოდორეს კნინობით ფორმად ითვლება, მაგრამ დამოუკიდებელი სახელი უნდა იყოს. ამ ფორმით იხმარება რამდენიმე ცნობილი პირის სახელად (თედო რაზიკაშვილი, თედო ჟორდანია, თედო სახოკია). ანალოგიური ფორმები (თედო, თედუა) დასტურდება ხურიტულ წარწერებში.
თედორე (ბერძნული) – „ღვთის ბოძებული“, „ღვთის ნაჩუქარი“. თეოს ბერძნულად ნიშნავს „ღმერთს“, დორონ - „საჩუქარს“. აქედანაა მიღებული ძველი ფორმა თეოდორე. მისი რედუქციით კი – თევდორე და ბოლოს – თედორე. იმავე სიტყვებს შებრუნებული რიგით შეიცავს სახელი დოროთე. როგორც ერთის, ისე მეორისაგან ნაწარმოებია ქალის სახელებიც: თეოდორა, დოროთა. ამ სახელებთან დაკავშირებით მოგვაგონდება აგრთვე თეო-ს შემცველი მრავალი სხვა სახელი: თეა, თეო („ ღვთაება“), თეკლა, თეკლე („ღვთის დიდება“) თეოდოსია, ფეოდოსია („ ღვთისადმი შეწირული“), თეოდულა („ღვთის მონა“), თეოლინე („ღვთის მოყვარე“), თეოფილაქტე („ღვთის მცველი“) და ა.შ. თევდორე-საგან ნაწარმოებია გვარები: თევდორაძე, თევდორაშვილი, თედორაია, თედორაძე, თედიაშვილი, თედოშვილი. ამ სახელის კნინობითი ფორმებია: თედო, თედუა. საქართველოს ისტორიული წარსულიდან კარგად არის ცნობილი თავდადებული მღვდელი თევდორე. მან შემოსეულ თურქთა ლაშქარს გზა აუბნია, რისთვისაც ხმლით აკუწეს, მაგრამ ქვეყანა კი იხსნა განსაცდელისაგან (1609 წ.).
თეიმურაზ (ირანული) – „სხეულით ძლიერი“. როგორც ფიქრობენ, მისი უძველესი ფორმაა ინდური თაჰმაურუპა („ძლიერი მელა“), მაგრამ შემდეგ ხელახლა იქნა გააზრიანებული და სახეცვლილი ირანულში. ეს სახელი ჰქვია „შაჰ-ნამეს“ ერთ-ერთ გმირს, ირანის ლეგენდარულ მეფეს. საქართველოში ამ სახელით ცნობილია ორი მეფე-პოეტი. თეიმურაზის მოფერებითი ფორმებია: თემო, თემუკა, თემუკო, თემიკო.
თემურ (თურქულ-მონღოლური) „რკინა“. ეს სახელი ერქვა მონღოლთა ურდოების წინამძღოლს თემურლენგს (ე.ი. „კოჭლ თემურს“), რომელსაც რუსები ტამერლანს ეძახიან; სახელი თემური მონღოლურიდან გადასულა თურქულში და ამ უკანასკნელის მეშვეობით ჩვენშიაც გავრცელდა.
თენგიზ – იგივეა რაც ჩინგიზ, რაც მონღოლურად „დიდს“, „ძლიერს“ ნიშნავს. მონღოლთა ძლევანმოსილი სახელმწიფოს დამაარსებელს ჩინგიზ ხანს სახელად თემუჩინი ერქვა. ჩინგიზ ხანი („ძლიერი, დიდი ხანი“) მისი წოდება იყო, რომელიც შემდეგ საკუთარ სახელად იქნა გაგებული. ამ სახელმა თურქულში თენგიზ-ის ფორმა მიიღო და აქედან შემოვიდა ქართულში. თურქულის მიხედვით მას ხშირად „ზღვად“ თარგმნიან.
თომა (ძველი ებრაული) – „მარჩბივი“ ანუ „ტყუპის ცალი (ტყუპთაგან ერთ-ერთი)“. თომა ერქვა ქრისტეს ერთ-ერთ მოციქულს: „მოციქულთა სახელები ესე არს:...თომა და მათეოზ მეზუერე“ (მათე 10, 3). თომა-საგან წარმოქმნილი გვარებია: თომაძე, თომაშვილი, თომიაშვილი, თომაია, თომავა. ამათგან თომიაშვილი გვხვდება 1523 წლის სიგელში, თომაძე – 1544 წ., დანარჩენები – XVII ს-დან.
თორნიკე (ბერძნული) – კომპოზიტია, რომლის პირველი ნაწილის (თორ-) მნიშვნელობა ბუნდოვანია, მეორე ნაწილს კი წარმოადგენს ნიკე - „გამარჯვება“ (შდრ. ანდრონიკე, კალენიკე, ნიკანდრო, ნიკოლოზ და სხვ.). ეს სახელი ერქვა სახელოვან ქართველ მხედართმთავარს თორნიკე ერისთავს, რომლის სარდლობითაც ქართველთა ლაშქარმა დაამარცხა ბიზანტიის იმპერატორის წინააღმდეგ აჯანყებული სკლიაროსი (979 წ.) ამ გამარჯვებით მოპოვებული ნადავლის უდიდესი ნაწილი თორნიკემ მოახმარა ქართველთა მონასტრის მშენებლობას ათონის მთაზე, სადაც ის ბერად იყო აღკვეცილი იოანეს სახელით.
თორღვა – ეტიმოლოგია უცნობია.
თურმან (სპარსული) – აქედანაა გვარები: თურმანიშვილი, თურმანიძე, თურმანაული. თურმანიძეები ძველ საქართველოში განთქმული ექიმები იყვნენ. იხსენიებიან ძველ დოკუმენტებში XV ს-დან. იმავე ხანებიდან გვხვდება აგრეთვე თურმანიშვილის გვარიც.
ი
ია – დღეს კაცის სახელად ცალკე აღარ გვხვდება, მაგრამ ადრე გავრცელებული სახელი იყო, რომელიც დასტურდება ჯერ კიდევ IX საუკუნეში („სერაპიონ ზარზმელის ცხოვრებაში“). ახლო წარსულიდან ცნობილი არიან მწერალი ია ეკალაძე და კომპოზიტორი ია კარგარეთელი. ია აწარმოებს იაშვილისა და იაძის გვარებს. კაცის სახელი ია ამჟამად იაკობ-ის შემოკლებულ ფორმად ითვლება, მაგრამ შესაძლოა მომდინარეობდეს არაბული იაჰია-საგან. სხვა წარმოშობისაა ქალის სახელი ია, რომელიც ადრეული გაზაფხულის ყვავილის სახელწოდებას უკავშირდება და დღესაც ფართოდ არის გავრცელებული.
იაგო – ესპანური ფორმაა იაკობ-ისა, ანდა მიღებულია იაგორ-ის შემოკლებით.
იადონ (ბერძნული) „მგალობელი“, „ბულბული“. გვხვდება როგორც ვაჟის, ისე ქალის სახელად.
იაკინთე (ბერძნული) – „იაგუნდი“ (ჰქვია ყვავილს და ძვირფას ქვას). ერთ დროს ქალის სახელადაც იხმარებოდა.
იაკობ (ძველი ებრაული) – „მიმყოლი“, „მიმდევარი“. თავდაპირველად ნიშნავდა ტყუპთაგან მეორეს, მომდევნოს, შემდეგ კი შეიძინა მნიშვნელობა ღვთის მიმყოლის ანუ ღვთის კვალზე მავალისა. ეს სახელი ერქვა ბიბლიური ისაკის ვაჟს, ებრაელთა მამამთავარს. გვხვდება უძველეს ქართულ ტექსტებში: „რქუან...იაკობ და იოსებ“ (მათე 13, 55). მოეპოვება მრავალგვარი ფონეტიკური ვარიანტები და კნინობით-საალერსო ფორმები: იაყობ, ყობო (ქართველ ებრაელებში), აკოფ, აკოპ (კათოლიკეებსა და გრიგორიანელებში), იაკოფ, იაკუბ, კობა, იაკო, ია, იაშა... ასევე მრავალფეროვანია მათგან წარმოქმნილი გვარები: იაკობაშვილი, იაკობიშვილი, იაკობაძე, იაკობიძე, იაკოფიშვილი, იაკუბიძე, აკობაშვილი, აკოფაშვილი, აკობიძე, აკობია, აკოფია, კობიაშვილი, კობიძე და სხვ.
იამან (არაბული) – „მარჯვენა“; სხვაგვარი ეტიმოლოგიით „იემენელი“. ნიშნავს აგრეთვე აქატს (ლურჯი ფერის ძვირფას თვალს). ეს სახელი ჰქვია „ამირანდარეჯანიანის“ ერთ-ერთ პერსონაჟს. მისგან ნაწარმოებია გვარი იამანიძე.
იანვარა – ქართული სახელია, ნიშნავს „იანვარში დაბადებულს“, „იანვრისას“ (შეადარეთ მარტია, მაისა). თვით სახელწოდება იანვარი თავის მხრივ მომდინარეობს რომაელთა ღვთაების იანუსის სახელისაგან, საიდანაც ნაწარმოებია აგრეთვე კაცის სახელი იანუარი („იანუსის კუთვნილი“, „იანუსისა“). ამიტომ ეს ორი სახელი (ქართული იანვარა, ლათინური იანუარი) ფორმით ძალიან ახლოს დგანან ერთმანეთთან. იანვარა-საგან მირებულია გვარი იანვარაშვილი.
იარალი (თურქული) – „შეყვარებული“ (პირდაპირი მნიშვნელობით: „დაჭრილი“).
იაროსლავ (სლავური) – შედგება ორი სიტყვისაგან, რომელთა მნიშვნელობაა „ნათელი“ და „დიდება“. სლავურ ენებში გვხვდება მისგან ნაწარმოები ქალის სახელიც: იაროსლავა.
იასე (ბერძნული).
იასონ (ბერძნული) – „მკურნალი“. ამავე სახელის მეორეგვარი გამოთქმაა იაზონ. ბერძნულ მითოლოგიაში ეს სახელი ჰქვია არგონავტების მეთაურს, რომელმაც მოხიბლა კოლხთა მეფის ასული მედეა და მისი დახმარებით გაიტაცა ოქროს საწმისი.
იაგორ – გავრცელებული სახელია რუსეთში; როგორც ფიქრობენ, მომდინარეობს სკანდინავიურიდან, სადაც ინგვარ ნიშნავს „ ინგვეს მცველს“ (ინგვე ძველ ისლანდიელთა ღვთაების სახელია და ადამიანის სახელადაც იხმარება). არსებობს მცირერიცხოვანი გვარი - იაგორაშვილი
იგორ – წარმოშობით იგივეა, რაც იაგორ. შემოსულია რუსულიდან.
იერემია (ძველი ებრაული) – „ღმერთი აღამაღლებს“. ბიბლიური წინასწარმეტყველის სახელია. გვიანდელი ფორმაა ერემია (იხ.).
იესე (ძველი ებრაული) – როგორც ჩანს, ერთ-ერთი ვარინტული ფორმაა ბიბლიური წინასწარმეტყველის სახელისა ესაია||ისაია („ ხსნა უფლისაგან“).
ივანე (ძველი ებრაული იეჰოხანან, იოჰანან - „ღმერთმა შეიწყალა“) – „ვისაც ღმერთი სწყალობს“, „ღვთის მიერ შეწყალებული“. ნათლისმცემლის სახელია, რომელიც ებრაულიდან ნასესხები აქვს ბერძნულს, აქედან კი სხვადასხვა სახეცვლილებით შესულია მსოფლიოს მრავალ ენაში. ქართულში შემოსულია ბერძნული ვოკატივის (წოდებითი ბრუნვის) ფორმით და ხანმეტ-ჰაემეტ ტექსტებში (უფრო გვიანაც) გვხვდება იოჰანე, შემდეგ - იოანე და იოვანე, ბოლოს – ივანე, შემოკლებით - ვანო. ორიოდე მაგალითი: „არა აღდგომილ არს ნაშობთაგანი დედათაი ხუფროის იოჰანეს ნათლისმცემელისა“ (მათე 11, 11); „ეწოდენ მაგას იოჰანე“ (ლუკა 1, 60). ცნობილი მწიგნობარი იოვანე-ბერა, ინიციატორი და რედაქტორი შატბერდის კრებულისა (X ს. 60-70-იან წლებში) და გადამწერი პარხლის ოთხთავისა (973 წ.). ამ ხელნაწერთა ანდერძ-მინაწერში ხან იოვანე-ს ფორმით იხსენიებს თავის სახელს, ხან კი ივანე-ს ფორმით. სახელდობრ, პარხლის ოთხთავის ანდერძში ერთგან იკითხება: „ღირს ვიქმენ მე, გლახაკი იოვანე, ნართაულად ბერაი, აღსრულებად წმიდასა ამას სახარებასა ოთხთავსა“; მეორეგან: „მე, ივანებერამან, მწერალმან შატბერდელმან, შატბერდს დავწერე და პარხალს შევწირე სალოცველად ყოველთა ძმათა შატბერდელთა“. ამ მხრივ განსაკუთრებით საინტერესოა შატბერდის კრებულის ანდერძი, სადაც მწერალს ჯერ დაუწერია იოვანე, მაგრამ შემდეგ ო ამოუშლია. აქედან ჩანს, რომ X ს. მეორე ნახევარში ქართულ მეტყველებაში უკვე ივანე იყო დამკვიდრებული, მაგრამ წერისას, ლიტერატურული ტრადიციის გავლენით, ჯერ კიდევ იოვანე სჭარბობდა. შემოკლებული ფორმა ვანო (ვანა) წერილობით დადასტურებულია XVI ს-დან (1568 წ. გიორგი მეფის შეწირულობის სიგელში შდ-2901 იხსენიება ვანაძე მამისაი). შემოკლებული ფორმიდან ასევე ნაწარმოებია გვარები: ვანიძე, ვანიშვილი, ვანეშვილი. სხვა ვარიანტებიდან წარმოქმნილი გვარებია: ივანეიშვილი, ივანიშვილი, ივანიძე, ივანაური, ივანაშვილი, ივანაძე, ივანიაშვილი, ივანელაშვილი, ივანაძე, ივანიაძე, ჟვანია (-იოვანია).
ივერი – ქართველთა აღმნიშვნელი ეთნონიმია (ძველი ფორმაა იბერი). აქედანაა ქვეყნის სახელწოდება ივერია (იბერია). ასე იხსენიება ქართველები და საქართველო ანტიკურ და ბიზანტიურ წყაროებში. მოგვიანო ხანებში ეთნონიმი ივერი გამოყენებული იქნა პიროვნულ სახელად (ანთროპონიმად), ივერია-საგან კი წარმოიქმნა სადაურობის სახელი ივერიელი. ცნობილია რუმინეთის განმანათლებელი, მწერალი და საზოგადო მოღვაწე, ვლახეთის მიტროპოლიტი ანთიმოზ ივერიელი (დაახლოებით 1650-1716 წწ.), წარმოშობით ქართველი, რომელმაც დიდი წვლილი შეიტანა რუმინული სალიტერატურო ენის განვითარებასა და წიგნის ბეჭდვის საქმეში. ივერიელი (რუმინულად – ივერიანუ) მისი ზედწოდებაა და არა გვარი. გვარი ივერიელი გასულ საუკუნეში წარმოიშვა და ჯერჯერობით ძალზე მცირერიცხოვანია.
ივლიანე (ლათინური) – ნიშნავს იულიუს (იულიუსის) კუთვნილს ან „ივლისის თვისას“ (თვითონ თვის სახელწოდება ივლისი უკავშირდება ადამიანის სახელს იულიუსს, რომელიც წარმოშობით ბერძნულია და „თმახუჭუჭას“ ნიშნავს). იმავე მნიშვნელობისაა სახელი იულონ.
ილამაზ – ეტიმოლოგია უცნობია.
ილარიონ (ბერძნული) – „მხიარული“. ამ სახელით ცნობილია არაერთი საეკლესიო მოღვაწე და წმინდანი, მათ შორის – ილარიონ ქართველი, საკვირველთმოქმედი, რომლის სახელსაც უკავშირდება ორი ქართული მონასტრის დაარსება ბიზანტიაში (IX ს.). ილარიონი (ყოველგვარი აფიქსის დაურთველად) გვარიც არის. საისტორიო წყაროებში გვხვდება აგრეთვე გვარი ილარიონისშვილი||ილარიონასშვილი (XIV ს.), ამჟამად – ილარიშვილი.
ილია (ძველი ებრაული) – „იაჰვე (იეღოვა) – ღმერთი ჩემი“. ბიბლიური წინასწარმეტყველის სახელია. მისი ძველი ფორმაა ელია, ბერძნული – ელიოზ. ბერძნულ მითოლოგიაში ელია||ილია ამინდისა და ჭექა-ქუხილის ღმერთად ითვლება, მიღებული აქვს მნიშვნელობა „მზიანისა“, „მზიურისა“. ეს სახელი ფართოდ არის გავრცელებული საქართველოშიც. ილია ერქვა მრავალ გამოჩენილ პიროვნებას. აქ საკმარისია გავიხსენოთ მწერალი და უდიდესი საზოგადო მოღვაწე ილია ჭავჭავაძე. ილიას კნინობითი ფორმებია: ილა, ილო, ილიკო. მისგან ნაწარმოებია გვარი ილიაძე. ამ მხრივ გაცილებით დიდი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა ელია (იხ.).
იმედა (ქართული) – იშვიათად ქალის სახელადაც გვხვდება (საეკლესიო კალენდრით მას შეესატყვისება ელპიდე, შეადარეთ აგრეთვე რუსული ნადეჟდა). მისგან ნაწარმოებია გვარები: იმედაშვილი, იმედაიშვილი, იმედაძე, იმედიძე.
იმერი (ქართული) – პიოვნულ სახელად ქცეულია ეთნონიმი.
იობ (ძველი ებრაული) – მნიშვნელობა დაზუსტებულია: საეკლესიო კალენდრის მიხედვით ნიშნავს „დევნილს“, სხვაგვარი ვარაუდით „მომნანიებელს“. მისგან ნაწარმოებია რამდენიმე ქართული გვარი: იობაძე, იობიძე, იობაშვილი, იობიშვილი, იობაია, იოვაშვილი, ჯობავა (←იობავა), ჯობაძე (←იობაძე).
იოველ (ძველი ებრაული) – „უფალი“, „ღმერთი“ (სიტყვა-სიტყვით : „იეღოვა-ღმერთი“). ბიბლიური წინასწარმეტყველის სახელია. აქედანაა გვარები: იოველიძე და ჟველაია (←იოველია).
იოთამ (ძველი ებრაული) – „წმინდა არს ღმერთი“; სხვაგვარი განმარტებით: „ღმერთი სრულყოფილია“. აქედანაა იოთამიშვილი.
იონა (ძველი ებრაული) – „მტრედი“. ბიბილიური წინასწარმეტყველის სახელია, გვხვდება სახარების ხანმეტ ხელნაწერებში: „ნეტარ ხარ შენ, სიმონ, ძეო იონაისო“ (მათე 16, 17); „რომელი საგონებელი ხიყო ძედ... იონაისა“ (ლუკა 3, 27). საისტორიო საბუთებში 1537-1538 წწ. გვხვდება გვარი იონაშვილი, რომელიც ამჟამად აღარ დასტურდება.
იორამ (ძველი ებრაული) – „ღმერთი აღამაღლებს“. აქედანაა გვარები: იორამაშვილი, იორამიშვილი.
იორდანე (ძველი ებრაული) – „მდინარე“, „მდინარება“. ასე ეწოდება მდინარეს პალესტინაში. აქედან ნაწარმოებია ქართული გვარები: იორდანაშვილი, იორდანიშვილი, იორდანიძე, ჟორდანია (←იორდანია).
იოსებ (ძველი ებრაული) – „გამრავლება“, „მატება“; სიტყვა-სიტყვით: „ის (ე.ი. ღმერთი) გაამრავლებს“, „შეჰმატებს“. ებრაელთა მამამთავრის, ბიბილიური იაკობის, ვაჟის სახელია, რომელიც ფართოდ არის გავრცელებული მთელ მსოფლიოში. ქართულ უძველეს ძეგლებშივე გვხვდება პარალელური ფორმები – იოსებ/იოსეფ: „რომელი საგონებელ ხიყო ძედ იოსებისა“ (ლუკა, 3, 23); შდრ. „..ძედ იოსეფისა“ (ლუკა 3, 30). მისი კნინობითი ფორმებია: სოსო, სოსია, სოსოია, სოსიკო, ოსიკო. იოსებისა და მისი ვარიანტული ფორმებისაგან წარმოქმნილია მრავალი ქართული გვარი: იოსებაშვილი, იოსებიძე, იოსებაძე, იოსეფაშვილი, იოსეფაიშვილი, ოსიპაშვილი და სხვ.
იოსია (ძველი ებრაული) – „ღმერთი იცავს“, „ღმერთი ამაგრებს“. ეს სახელი გვხვდება ქართულში უძველესი ხანიდანვე, სახელდობრ, პალესტინაში აღმოჩენილი ერთ-ერთი ქართული წარწერა, რომელიც 532-552 წლებით თარიღდება, ასე იკითხება: „შეწევნითა ქრისტესითა და მეოხებითა წმიდისა თეოდორეისითა შეიწყალენ ანტონ აბაი და იოსია, მომსხმელი ამის სეფისაი და მამა-დედაი იოსიაისი. ამენ“. იოსიასაგან ჩანს ნაწარმოები გვარები იოსავა და იოსელიანი.
იპოლიტე (ბერძნული) – „ცხენის ამხსნელი (აკაზმულობის მომხდელი)“. შეადარეთ საცხენოსნო შეჯიბრების ადგილის სახელწოდება – იპოდრომი.
ირაკლი (ბერძნული) – „ჰერას დიდება (ჰერა - ზევსის მეუღლე, ქორწინებისა და ცოლქმრული სიყვარულის ღვთაება ბერძნულ მითოლოგიაში). ეს სახელი ერქვა მითიურ გმირს – ჰერას და ზევსის შვილს – ჰერკულესს ანუ ჰერაკლეს (იხ. აგრეთვე ერეკლე).
იროდიონ (ბერძნული) – „გმირი“, „გოლიათი“. შემოკლებით – იროდი. ცნობილი ქართველი პოეტი იროდიონ ევდოშვილი (ხოსიტაშვილი).
ისაია (ძველი ებრაული) – „ხსნა უფლისაგან“, „ღვთის შეწევნა“. აქედანაა გვარი ისაიაშვილი, შესაძლოა აგრეთვე - ისაშვილი და ისიანი (იხ. კიდევ ესაია).
ისაკ (ძველი ებრაული) – „მოცინარი“ (სიტყვასიტყვით: „ის გაიცინებს“). ბიბლიური გადმოცემის მიხედვით, პატრიარქ აბრამის ცოლს სარას, რომელსაც შვილი არ ჰყავდა, უკვე მოხუცებულობის ჟამს უწინასწარმეტყველეს, რომ ვაჟი გაუჩნდებოდა. მან არ დაიჯერა ეს და გაეცინა. შემდეგ კი, როცა წინასწარმეტყველება აუხდა, ვაჟს ისაკი დაარქვა. ისაკის ძველი ფორმაა ისააკ, რომელიც გვხვდება ხანმეტ ტექსტებში: „რომელი საგონებელ ხიყო ძედ... ისააკისა“ (ლუკა 3, 34). ისაკი დასტურდება ადიშის ოთხთავში (897 წ.): „აბრაჰამ შვა ისაკი“ (მათე 1, 2); „რაჟამს იხილოთ აბრაჰამი, ისაკი (ისააკი) და იაკობი“ (ლუკა 13, 28). ისაკ-ისაგან ნაწარმოებია გვარები ისაკაძე და ესაკია, ისააკ-საგან – სააკაძე, სააკაშვილი.
ისიდორე (ბერძნული) – „ისიდას ნაჩუქარი“. ისიდა ანუ იზიდა ძველ ეგვიპტელთა მიწათმოქმედების ქალღმერთის სახელია.
ისმაილ (ძველი ებრაული) – „ღმერთმა ისმინა“. ბიბლიური ლეგენდის თანახმად, ღმერთმა ისმაილი (მუსლიმანთა წინასწარმეტყველი, რომელიც არაბების მამამთავრად ითვლება) აჩუქა დედას მისი ლოცვა-ვედრების პასუხად. სწორედ ამიტომ დაერქვა მას ასეთი სახელი.
იულონ (ლათინური) – „ივლისისა“. (იხ. უფრო დაწვრილებით ზემოთ ივლიანე).
იური – ფართოდ არის გავრცელებული რუსულში, სადაც შესულია სკანდინავიურიდან. წარმოშობით იგივეა, რაც ბერძნული გიორგი (იხ.).
იუსტინე (ლათინური) – „იუსტისა“. იუსტ საკუთარი სახელია და ნიშნავს „სამართლიანს“ (შეადარეთ იუსტიცია - „მართლმსაჯულება“). აქედან სუფიქსის დართვით ნაწარმოებია იუსტინე („იუსტის კუთვნილი“, „იუსტისა“), ხოლო ამ უკანასკნელისაგან ასეთივე გზით ნაწარმოებია იუსტინიანე („იუსტინეს კუთვნილი“, „იუსტინესი“).
იჩქით (ქართული) – „უეცარი“, „მოულოდნელი“, „სწრაფი“, „ჩქარი“. ძველი ქართული სახელია. ერთი იჩქითი, გვარად გურგენიძე, რუსთაველის ეპოქის მოღვაწეა. იჩქითი (აფიქსების დაურთველად) გვარიც არის. გვხვდება აგრეთვე იჩქითიძე და მისი ფონეტიკური ვარიანტები – იჩქიტიძე, იჩკიტიძე და ინჩქიტიძე.
კ
კაკი – ხურიტული სახელია, ამჟამად მიჩნეულია აკაკი-ს შემოკლებულ ფორმად, მაგრამ მის სხვაგვარ წარმოშობას ადასტურებს თუნდაც ის ფაქტი, რომ აკაკი კაცის სახელია, ხოლო კაკი გურიასა და სამეგრელოში გვხვდება როგორც კაცის, ისე ქალის სახელად. მისი ფონეტიკური ვარიანტებია: კაკა, ქაქა, გაგა, გაგი (შეადარეთ აგრეთვე სომხური გაგ, გაგიკ). აქედანაა გვარები: კაკაშვილი, კაკიაშვილი.
კალე – ემთხვევა ბერძნული მამაკაცის სახელების კალენიკე-სა და კალისტრატე-ს პირველ ნაწილს (კალო-ს - „სილამაზე“, „მშვენიერება“) და მიჩნეულია მათ შემოკლებულ ფორმად, თუმცა შესაძლოა დამოუკიდებელი სახელი იყოს, ისევე როგორც ბუდუ, გაგი, კაკი და სხვანი.
კალენიკე (ბერძნული) – „ლამაზი გამარჯვება“ ან „ბრწყინვალედ გამარჯვებული“ (არსებობს მისგან წარმოქმნილი ქალის სახელიც: კალენიკა, კალინკა). შედგება ორი სიტყვისაგან: კალოს - „სილამაზე“ და ნიკე „გამარჯვება“. იგივე სიტყვები შედის ბერძნული წარმოშობის ბევრი სხვა სახელის შემადგენობაში, როგორიცაა, მაგალიტად: კალიოპი, კლიოპა, („ხმამშვენიერი“), კალისტო („ულამაზესი“), კალისტინე („კალისტოსი“ ანუ „ულემაზესისა“), კალისტრატე („მშვენიერი მეომარი“), კალიდა („ლამაზი გარეგნობისა“), კალისა („ლამაზი“), ნიკანდრო („გამარჯვებული ვაჟკაცი“), ნიკოლოზ და სხვანი (იხ. აგრეთვე ნიკოლოზ).
კანდიდ (ლათინური) – „თეთრი“, „სპეტაკი“, „გულწრფელი“.
კაპიტონ (ლათინური) – „თავიანი“, „მეთაური“ (შეადარეთ კაპიტანი).
კარლო – იტალიური ფორმაა ძველი გერმანული სახელისა, რომელიც „მამაკაცს“ ნიშნავს. გერმანულად გამოითქმის კარლ, ფრანგულად - შარლ, ინგლისურად - ჩარლზ (მნიშვნელობის მხრივ შეადარეთ ქართული კაცია, მეგრული კოჩია, ბერძნული არსენი და სხვ.). კარლ-ისაგან ნაწარმოებია ქალის სახელიც კაროლინა („კარლისა“, ე.ი. „მამაცისა“).
კარპე, კარპეზ (ბერძნული) – „ნაყოფი“ (შეადარეთ ეფრემ, პოლიკარპე).
კასიანე (ლათინური) – „თავჩაჩქნიანი“. ძველი წმინდანის სახელია, რომლის დღესასწაულიც მოდიოდა 29 თებერვალს, ე.ი. ოთხ წელიწადში ერთხელ, ნაკიან წელიწადს. ამის გამო კასიანე ცუდი ხასიათის, ბრაზიან წმინდანად ითვლებოდა.
კაცია (ქართული) – საეკლესიო კალენდარში მიჩნეულია ადამ-ის შესატყვისად (მნიშვნელობით მას შეედრება ბერძნული არსენ, გერმანული კარლ და სხვანი). მისი კნინობითია კაციტა, რომელიც დღეს შემონახულია მხოლოდ კაციტაძის გვარში. წინათ სახელი იყო აგრეთვე კაცობა (შეადარეთ მეგრული კოჩობა), საიდანაც მიღებულია კაცობაშვილის გვარი. თვითონ კაცია-საგან ნაწარმოებია გვარები: კაცია, კაცაძე, კაცაშვილი.
კახა, კახი (ქართული) – პიროვნულ სახელად ქცეულია ქართველთა ერთ-ერთი სატომო სახელი (ეთნონიმი), რომელიც საკუთარ სახელად ცნობილია VIII ს-დან. ამდროინდელი მოღვაწეა ქართველი წმინდანი კოსტანტი კახი, რომლის შესახებაც მისი ბიოგრაფი გვამცნობს: „მას ჟამსა ოდენ იყო ვინმე ქუეყანასა ქართლისასა, სანახებსა ზენა სოფლისასა, კაცი, რომელსა სახელი ერქუა კოსტანტი, რომელსა ეწოდა კახაი სახელად მამულისა მის ქვეყნისა“ (აგიოგრაფიული ძეგლები, I). როგორც ვხედავთ, კახა კოსტანტის ზედწოდებაა, დამატებითი სახელია, შერქმეული „მამული ქვეყნის“ მიხედვით. სხვაგან, ატენის სიონის წარწერაში (853 წ.), იგივე პირი მხოლოდ კახას სახელით იხსენიება: „და მასვე თთუესა აგუსტოსსა კვ-სა, დღესა შაბათსავე, ზირაქ შეიპყრა კახაი და ძეც მისი თარკუჯი“. ამ წყაროთა მიხედვით უნდა დავასკვნათ, რომ კახა მეტსახელი კი არაა, ნამდვილად სახელია, ოღონდ ის ოფიციალურ სახელს არ წარმოადგენდა (ამ ფუნქციას კოსტანტი ასრულებდა). როცა ქრისტესთვის წამებული კოსტანტი ეკლესიამ წმინდანად აღიარა, ამის შემდეგ კახი (კახა) უკვე ქრისტინულ კალენდარულ სახელად იქცა. კოსტანტი კახი არაბებმა სიკვდილით დასაჯეს 853 წელს, როცა ის 85 წლის მოხუცი იყო. ამრიგად, ის დაბადებული ყოფილა 768 წელს და ამ დროისათვის სახელი კახა (კახი) უკვე არსებობდა, ოფიცილურ სახელად კი IX ს-დან იქცა. კახი და მისი ვარიანტები კახა, კახო, კახუა საფუძვლად უდევს გვარებს: კახიძე, კახიშვილი, კახიანი, კახაშვილი, კახაძე, კახაია, კახოიძე, კახოიანი, კახოშვილი, კახიაშვილი, კახუაშვილი. იმავე სახელიასაგან ‘ბერ’ ბოლოსართით ნაწარმოებია კახაბერი, რომელიც გვხვდება როგორც გვარად, ისე სახელად. კახაბერ-ისაგან შემდგომში ხელახლა ნაწარმოებია გვარებია: კახაბრიშვილი, კახაბერიძე, კახბერიძე. ზემოხსენებული გვარებიდან ყველაზე ადრე (XIV ს.) გვხვდება კახაბერიძე და კახიანი.
კახაბერ (ქართული) – კომპოზიტია (რთული სახელი), შედგება ორი ნაწილისაგან: კახა (იხ.) და ბერი (იხ.). კახაბერი სახელიც არის და გვარიც. კახაბერი ერქვა საქართველოს ისტორიაში ცნობილ არაერთ პირს – რაჭის, თაკვერის, გურიის ერისთავებს (XI-XV სს.).
კვირია (ქართული) – ძველი წარმართული ღვთაების სახელია. აღმოსავლეთ საქართველოს მთიელთა წარმოდგენით, კვირია ღვთისშვილთა წინამდგომია; სვანეთში ის ითვლებოდა ამინდის, მიწის ნაყოფიერებისა და შვილთა სიმრავლის ღვთაებად. ქრისტიანობის დამკვიდრების შემდეგ ის გაიგივეული იქნა წმინდა კვირიკესთან, რომლის სახელობის ტაძარი (ლაგურკა – ზემო სვანეთის სოფელ კალაში) დღესაც განსაკუთრებული პატივით არის გარემოსილი. ი.ჯავახიშვილის მტკიცებით, კვირია შეიძლება წარმომდგარი იყოს კვირადღის სახელწოდებისაგან, ან ძველ საბერძნეთში გავრცელებული ვაჟის სახელისაგან კვირია („უფალი“), ან კიდევ კვირინე ღვთაების სახელისაგან. გიორგი მელიქიშვილის აზრით, იგი უკავშირდება ურარტულ ღვთაებას კუერას, ანდრო ლეკიაშვილის აზრით კი ქართველ მთიელებს კვირიას სახით იესო ქრისტე ჰყავდათ წარმოდგენილი.
კვირიკე (ბერძნული) – „უფლისა“. ქართულში ადრიდანვე გვხვდება არაერთი ისტორიული პირის სახელად. მისგან ნაწარმოებია გვარები: კვირიკაძე, კვირიკაშვილი, კვირიკიძე, კვირიკეიშვილი, კვირკვაია, კვირკვეია. კვირიკეს ქართული შესატყვისია უფლისა (აქედან გვარი – უფლისაშვილი). სომხურში ეს სახელი დაცულია კირაკოს-ის ფორმით. საერთოდ უნდა აღინიშნოს, რომ ბერძნული სიტყვა კვირიოს („უფალი“, „ბატონი“), საიდანაც ნაწარმოებია კვირიკე, საფუძვლად უძევს აგრეთვე არაერთ სახელსაც, როგორიცაა, მაგალითად, კაცის სახელები: კვირიონ (კირიონ), კვიროსი (კიროსი), კირიაკ, კირიან და ამათგან წამოქმნილი ქალის სახელები: კირა, კირიაკა, კირიანა, და სხვანი.
კიაზო (ბერძნული) – „მკურნალი“ (ეტიმოლოგია საეჭვოა).
კიკა – არაკალენდარული სახელია, რომელსაც მოეპოვება რამდენიმე ვარიანტი: კიკი, კიკილა, კიკიტა, კიკო, კიო, კოლა, კიკოლიკი. ზოგი მათგანი გვხვდება ლიტერატურულ გმირთა სახელადაც: მაგალითად, კიკოლა აკაკი წერეთლის პოემის „კიკოლას ნაამბობის“ გმირია, კიკოლიკი ჰქვია გიორგი წერეთლის მოთხრობის „კიკოლიკი, ჩიკოლიკი და კუდაბზიკას“ ერთ-ერთ პერსონაჟს, კიკო მაყვალა მრევლიშვილის საბავშვო პოემის „ჭანჭიკელას“ პერსონაჟია. ზემოხსენებული სახელები ამჟამად სხვადასხვა კალენდარულ სახელთა შინაურულ (კნინობით) ფორმად ითვლება, მაგრამ წარმოშობით დამოუკიდებელი სახელები ჩანს. მათგან ნაწარმოებია გვარები: კიკიანი, კიკილაშვილი, კიკალიშვილი, კიკოლაშვილი, კიკოშვილი, კიკონიშვილი, კიკაბიძე, კიკავა, კიკაძე, კიკაჩეიშვილი და სხვ.
კირილე (სპარსული) – „მზე“, სხვაგვარი ეტიმოლოგიით – ესაა ბერძნული სახელის კვიროს-ის კნინობითი ფორმა („პატარა ბატონი“, „ბატონიშვილი“).
კიტა – ეტიმოლოგია გაურკვეველია. შესაძლოა წარმოადგენდეს ზემოხსენებული კიკიტას შემოკლებულ ფორმას. ცნობილია XIX ს. ბოლოსა და XX ს. დასაწყისის გამოჩენილი კრიტიკოსი და ლიტერატურის ისტორიკოსი კიტა აბაშიძე.
კიწი (ქართული) – მნიშვნელობა უცნობია.
კლიმენტი (ლათინური) – „მოწყალე“.
კობა (ქართული) – მიჩნეულია იაკობის შემოკლებულ ფორმად, მაგრამ ამგვარი დაკავშირება გვიანდელი ამბავი უნდა იყოს. ყოველ შემთხვევაში კობა ქართულში დამოუკიდებელ სახელად არის ქცეული. ეს სახელი ჰქვია ალექსანდრე ყაზბეგის „მამის მკვლელის“ ერთ-ერთ მოქმედ გმირს. კობა იოსებ ჯუღაშვილის (სტალინის) ფსევდონიმი იყო. ამ სახელისაგან წარმოქმნილია გვარები: კობაიძე, კობიძე, კობიაშვილი.
კოზმან (ბერძნული) – „გალამაზებული“, აქედანაა გვარები: კოზმანაშვილი, კოზმავა. ამავე სახელის ვარიანტებია კოზმა, კოსმა, რუსული კუზმა (შეადარეთ აგრეთვე კოსმეტიკა – სახის მოვლა-გალამაზების ხელოვნება, კოსმეა – ყვავილის სახელწოდება.).
კოკი (ქართული) – მისი კნინობითი ფორმებია: კოკა, კოკინია, კოკილა. ამათგან მოდის გვარები: კოკაია, კოკაშვილი, კოკილაშვილი.
კონა – ამ ფორმით გვხვდება სირიულსა და სომხურში. ალბათ ერთ-ერთი ამათგანის მეშვეობით არის შემოსული ქართულში. ბერძნულშია კონონ. ეს ფორმა ყოფილა რუსულშიც (შეადარეთ გვარი კონონოვი). კონა სახელად ქართულში პირველად გვხვდება ერთ ძველ ძეგლში, რომლის სახელწოდებაა „მარტვილობა გურია, სამონა და აბიბოსეთი“ და რომელიც ქართულად თარგმნილია VIII-IX სს-ში. აქედანაა გვარები: კონაშვილი, კონიაშვილი.
კონდრატე (ძველი გერმანული) – „მამაცი კონსული“, სხვაგვარი ეტიმოლოგიით უკავშირდება ლათინურს და ნიშნავს „ოთხკუთხას“ (შეადარეთ კვადრატი). ეს სიტყვა საკუთარ სახელად ქცეულია ბერძნულში და აქედანაა გადასული სხვა ენებში.
კონსტანტინე (ლათინური) – „მტკიცესი“, „ურყევისა“, „მედგარისა“ (იგლისხმება: შვილი). მისი შემოკლებული ფორმებია: კოტე, კოსტა, კოწია, კოწო. ამათგანაა გვარები: კოტეტიშვილი, კოსტავა.
კოპალე – ძველი ქართული ღვთაების სახელია, აქედან მოდის გვარები: კოპალეიშვილი, კოპალიანი, კობალაძე.
კორნელი (ლათინური) – „რქიანი“ ან „შინდი“, „შვინდა“ (ორივე ახსნა საეჭვოა). ევროპულ ენებში გვხვდება მისგან ნაწარმოები ქალის სახელიც: კორნელია.
კოტე – კონსტანტინე-ს შემოკლებული ფორმაა ქართულში, აქვს დამოუკიდებელ სახელად ქცევის ტენდენცია (გავიხსენოთ ცნობილი მსახიობი კოტე მესხი, რეჟისორი კოტე მარჯანიშვილი, კომპოზიტორი კოტე ფოცხვერაშვილი, მსახიობი კოტე მახარაძე). მისი კნინობითი ფორმა უნდა იყოს კოტია, კოტუა, კოტეტი, რომლებიც დაცულია გვარებში: კოტაშვილი, კოტიაშვილი, კოტეტიშვილი, კოტუა.
კოჩა (ქართული) – კაცია-ს კოლხური ფორმაა (მნიშვნელობის მხრივ შეადარეთ აგრეთვე არსენი, კარლო.)
კოხტა (ქართული) – აქედანაა გვარი კოხტაშვილი.
კუკური (ქართული) – „კოკობი ვარდი“, „ვარდის კოკორი“.
ლ
ლადო – მომდინარეობს ვლადიმერისაგან, ქართულში ქცეულია დამოუკიდებელ სახელად (ლადო აღნიაშვილი, ლადო მესხიშვილი, ლადო გუდიაშვილი, ლადო გრიგოლია, ლადო ასათიანი, ლადო ავალიანი). მისი მოფერებითი ფორმაა ლადიკო.
ლავრენტი (ლათინური) – ლაურუს ლათინურად ეწოდება „დაფნას“ (იქიდანვეა რუს. лавр – „დაფნა“). ძველთაგანვე წესად იყო სხვადასხვაგვარი შეჯიბრების დროს გამარჯვებულის შემკობა დაფნის გვირგვინით. ამიტომ ამ სიტყვამ გადატანითი მნიშვნელობაც შეიძინა და „გამარჯვებას“ ნიშნავს (აქედანაა ლაურეატი - „დაფნით შემკული“ ე.ი. „გამარჯვებული“). იმავე სიტყვისაგან ნაწარმოებია აგრეთვე ქალაქის სახელწოდება ლავრენტია. ყოველივე ამის წყალობით ლავრენტი განიმარტება როგორც - „დაფნისა“ („დაფნის გვირგვინის დამდგმელი“ ე.ი. „გამარჯვებული“) ან „ქალაქ ლავრენტის მცხოვრები“. იმავე სიტყვის ძირისაგან ნაწარმოებია აგრეთვე რამდენიმე სხვა სახელიც: ლავრი, ლავრა, ლაურა.
ლაზარე (ძველი ებრაული) – „ღვთის წყალობა“ (უფრო დაწვრილებით იხ. ელიაზარ).
ლაშა (ქართული) – „ნათელი“, „შუქი“. ლაშარი სალოცავია ფშავ-ხევსურეთში, ალაშარა აფხაზურად „სინათლეს“ ნიშნავს. ლაშა კავშირშია ამ სიტყვებთან, იგი მომდინარეობს წარმართული ღვთაების სახელისაგან. ცნობილია საქართველოს მეფე ლაშა-გიორგი, თამარ მეფის ვაჟი (მეფობდა 1213-1222 წლებში).
ლაშქარა (ირანული) – „მხედარი“, „მეომარი“, „მოლაშქრე“. აქედანაა გვარები: ლაშქარაძე, ლაშქარაშვილი, ლაშქარეიშვილი, ლაშქარავა.
ლეგა (ქართული) – „შავგვრემანი“.
ლევან – ქართული ფორმაა ლეონ-ისა, რაც „ლომს“ ნიშნავს. ცხოველთა მეფის სახელწოდება ბევრ ევროპულ ენაში ძველ-ეგვიპტური ლებუ-საგან მომდინარეობს; ასეთია, მაგალითად: ბერძნული ლეონ, ლათინური ლეო, გერმანული ლიოვე, რუსული ლევ... აქედანვეა ქართული ფორმა ლომი. იგი, როგორც ადამიანის საკუთარი სახელი, საეკლესიო კალენდარში არ გვხვდება, მაგრამ ეს სახელი რომ გავრცელებული ყოფილა ხალხში, ამას მოწმობს მრავალი გვარი (ლომიძე, ლომაძე, ლომაშვილი, ლომაური და სხვანი). საეკლესიო კალენდარში ეს სახელი შეტანილი იყო ბერძნული ფორმით: ლეონ. მასვე უკავშირდება ლევ, ლეო და ლევან. ამათგან მომდინარე გვარებია: ლეონიძე, ლევიძე, ლევიშვილი, ლევანიშვილი და სხვ. ლევანი საქართველოს ისტორიაში არაერთი ცნობილი პიროვნების სახელია, განსაკუთრებით ხშირად იგი გვხვდება სამეგრელოს მთავრების (დადიანების) საგვარეულო სახელად. საერთოდ, ლევანი ქართულ საისტორიო წყაროებში დასტურდება XIII ს-დან, ლეონი – V საუკუნიდან.
ლელო (ქართული).
ლეო (ლათინური) – „ლომი“; აქედან – ლეონ (←ლეონის „ლომისა“) დაწვრილებით იხ. ლევან. ლეონი ერქვა რამდენიმე მეფესა და ერისთავს, ვახტანგ გორგასლის ვაჟს, ვახტანგ მეექვსის მამას, ერეკლე მეორის ვაჟს და ა.შ. ლიტერატურულ პერსონაჟთაგან ლეონი ჰქვია მეფის ვაჟის, ჯუმბერის, აღმზრდელს სულხან-საბა ორბელიანის „სიბრძნე-სიცრუისაში“.
ლეონიდე (ბერძნული) – „ლომის მსგავსი“.
ლეონტი (ბერძნული) – „ლომისა“. ცნობილია ძველი ქართველი ისტორიკოსი, „ქართლის ცხოვრების“ აღმწერთაგანი, ლეონტი მროველი. ხალხში გვხვდება პარალელური ფორმა ლევანტი (შეადარეთ: ლეონ//ლევან).
ლილე (ქართული) – მზე ან მზის ღვთაება სვანურ მითოლოგიაში. სავარაუდოა, რომ სვანთა ლილე შუმერთა ენლილეს შემონახული სახეა. აქედან ჩანს ნაწარმოები გვარები: ლილაძე, ლილუაშვილი, ლილაური. ამათგან პირველი გვხვდება ისტორიულ დოკუმენტებში (XVII ს.).
ლიპარიტ – ქართული სახელია გაურკვეველი მნიშვნელობისა. ისტორიულ დოკუმენტებში გვხვდება XI ს-დან. ლიპარიტი თრიალეთის ერისთავთა საგვარეულო სახელია და ბევრი მათგანი იხსენიება „ქართლის ცხოვრებაში“. ქართულიდან შემოსულია სომხურში. ამ სახელისაგან წარმოქმნილი გვარებია: ლიპარტაშვილი, ლიპარტიანი, ლიპარტია, ლიპარტელიანი, ლიპარია, ლიპარიძე, ლიპარიშვილი.
ლომინ (ქართული) – არაკალენდარული სახელია, საეკლესიიო კალენდრის მიხედვით მას შეეფარდება ლეონ, ლეონტი, არსიანე (მნიშვნელობის მხრივ შეადარეთ აგრეთვე ებრაული არიელ, თურქული არსლან, ასლან და სხვანი). წინათ გვხვდებოდა აგრეთვე ლომ-ისაგან ნაწარმოები ქართული სახელები: ლომია, ლომისა. მათგან ნაწარმოებია მრავალი გვარი: ლომიძე, ლომაძე, ლომიშვილი, ლომაშვილი, ლომიაშვილი, ლომაური, ლომაია, ლომია, ლომთაძე, ლომთათიძე, ლომინაძე, ლომინაშვილი, ლომინეიშვილი, ლომსაძე და სხვანი.
ლონგინოზ (ბერძნული) – „შუბოსანი“ ან (ლათინური) „გრძელი“, „ხანდაზმული“. მისი შემოკლებული ფორმაა ლონგო.
ლუარსაბ – ეს ირანული სახელი ორი სიტყვისაგან შედგება: რუდჰრ „წითელი“ და ასპ „ცხენი“. მაშასადამე რუდჰრ-ასპ (საიდანაც მიღებულია სპარული ლუჰრასპ), ნიშნავს „წითელ (ქურანა, წაბლა) ცხენს“. აღსანიშნავია, რომ ირანელები ცხენს დიდ პატივს სცემდნენ და მასთან დაკავშირებულ სახელებს ხშირად არქმევდნენ ბავშვებს. ამიტომაც იქ ბევრია ასპ („ცხენი“) დაბოლოებიანი სახელები, რომელთაგან ზოგი ქართულშიც დასტურდება: გულასპი, გორჯასპი (←გოჯასპირ), ბევრასპი, ხაზარასპი და სხვა. ლუჰრასპი ჰქვია „შაჰ-ნამეს“ გმირს, ლეგენდარულ მეფეს. საქართველოში ლუარსაბი ერქვა ორ მეფეს XVI-XVII საუკუნეებში. ლუასრაბის შემოკლებული ფორმაა ლუა, ფონეტიკური ვარიანტია ლევარსი. ამ სახელისაგან მიღებულია გვარები: ლუარსაბიშვილი, ლუარსამიძე, ლუაშვილი.
ლუკა – ლათინური ლუქს („სინათლე“) სიტყვა ნათესაობით ბრუნვის ფორმით (ლუკის - „სინათლისა“, „ნათლისა“) ქცეულია საკუთარ სახელად ბერძნულში, სადაც გვხვდება ლუკას, აქედან კი იგი სხვადასხვაგვარი ფონეტიკური სახეცვლილებით შედის მრავალი ქრისტიანი ხალხის ანთროპონიმიაში. იმავე ლათინური სიტყვისაგან მომდინარეობს აგრეთვე რამდენიმე სხვა სახელიც: ლუკიანე, ლუკილიანე, ლუკრეციუსი, ლუკიანა, ლუკინა, ლუკია, ლუკრეცია. ქართულში ლუკა-საგან ნაწარმოებია გვარები; ლუკაშვილი, ლუკავა.
ლუხუმ – გავრცელებული სახელია მთის კუთხეებში. ეტიმოლოგია უცნობია. ლუხუმი ჰქვია ვაჟა-ფშაველას „ბახტიონის“ ერთ-ერთ გმირს, ფშავ-ხევსურთა ლაშქრის მეთაურს, სახელოვან მეომარს.
მ
მაგალი (ბერძნული) – ეტიმოლოგია უცნობია.
მათე (ძველი ებრაული) – „ღვთის კაცი“, „ღვთის ნაჩუქარი“. ფართოდ გავრცელებული ბიბლიური სახელია, ერქვა ერთ-ერთ მახარობელს, ქრისტეს მოციქულს. მნიშვნელობის მხრივ მას შეიძლება შევადაროთ ებრაული ნათან, ბერძნული თევდორე და დოროთე, სლავური ბოგდან... მათე-საგან ნაწარმოებია გვარები: მათეშვილი, მათეიშვილი, მათიაშვილი, მათიკაშვილი.
მაკარ (ბერძნული) – „ნეტარი“, „ბედნიერი“. აქედანაა გვარები: მაკარაშვილი, მაკარაძე, მაკარიძე.
მალაქია (ძველი ებრაული) – „ჩემი (იგულისხმება: ღვთის) გაგზავნილი“, ე.ი. „ღვთის მოციქული“. განიმარტება აგრეთვე როგორც „ანგელოზი“ (საბა), „ანგელოზის სადარი“. ბიბლიური წინასწარმეტყველის სახელია.
მალხაზ (ქართული) – „ცქვიტი“, „კოხტა“, „ლამაზი“. ფონეტიკურად ჰგავს ირანულს: მალი-ხას „რჩეული ნივთი“. მალხას ვაჟის სახელად გვხვდება სომხურშიც, მაგრამ მისი კავშირი ირანულ ენებთან საეჭვოდ მიიჩნევა. არის გვარი მალხაზიშვილი.
მამაგულა (ქართული) – დადასტურებულია დასავლეთ საქართველოს საეკლესიო საბუთებში (I, 116). აქედანაა გვარი მამაგულაშვილი.
მამამზე (ქართული).
მამანტი (ბერძნული) – „ძიძა“. წმინდა მოწამეთა სახელია.
მამია (ქართული) – საეკლესიო კალენდარში წმინდანთა შორის იხსენიება რამდენიმე მამა და ეს სახელი ბერძნული ენის ნიადაგზე განიმარტება როგორც „ძუძუმწოვარი“. ქართულში ის, ბუნებრივია, უკავშირდება „მამის“ ცნებას და არა „ძუძუს“ ან „ძიძას“. საზოგადო სახელისაგან გასარჩევად პიროვნულმა სახელმა მიიღო მცირედ განსხვავებული ფორმა – მამია. მისივე ვარიანტებია: მამისა, მამუკა. მამია ოდიშის და გურიის მთავართა საგვარეულო სახელი იყო. მათ შორის ყველაზე ადრე (1323-1345 წლებში) ოდიშის მთავარი იყო მამია I დადიანი, რომელიც 1330 წ. დასავლეთ საქართველოს სხვა ერისთავებთან ერთად დაეხმარა გიორგი ბრწყინვალეს საქართველოს ერთიანი სამეფოს აღდგენაში. XIX ს-დან ცნობილია პოეტი მამია გურიელი. მამია-საგან ნაწარმოებია გვარები: მამიაშვილი, მამაიაშვილი, მამიაური, მამეშვილი, მამეიშვილი.
მამისა (ქართული) – აქედანაა გვარები: მამისაშვილი, მამისაიშვილი, მამისეიშვილი.
მამნე (ქართული) – „მამისა“ (წარმოების მხრივ შეადარეთ ცოტნე). აქედანაა გვარი მამნიაშვილი, მამინაშვილი, მამინაიშვილი.
მამუკა (ქართული) – წინათ გვხვდებოდა აგრეთვე მისი კნინობითი ფორმა მამუკელა. ამათგან მიღებულია გვარები: მამუკაძე, მამუკაშვილი, მამუკიშვილი, მამუკელაშვილი.
მამული (ქართული) – აქედანაა გვარები: მამულაშვილი, მამულაძე, მამულია, მამულაიშვილი, მამულაიძე.
მანასე (ძველი ებრაული) – „დავიწყებული“, (ან „დამვიწყებელი“).
მანგია (ქართული) – წარმოშობით სპარსული სიტყვა მანგი („ მთვარე“, -მეტაფორულად „მოელვარე თვალი“, „მარგალიტი“) შემოსულია ქართულში და გვხვდება, მაგალითად, „ვეფხისტყაოსანში“; „შემოვიდა მის წინაშე თინათინის მონა ზანგი, მოახსენა: გიბრძანებსო ტანი ალვა, პირი მანგი“ (120, 3-4). აქედან ა სუფიქსით ნაწარმოებია პიროვნული სახელი მანგია - „პირმშვენიერი“, „მთვარის მსგავსი“.
მანუჩარ (ირანული) – „ციური (სამოთხისებური) სახის მქონე“. მისი ფონეტიკური ვარიანტია ნანუჩა. მანუჩარის ძველი ფორმაა მანუშჩიტრა, რაც „მანუშის მთაზე დაბადებულს“ ნიშნავს, მაგრამ ჯერ კიდევ ფირდოუსის დროს (X ს.) ამ სახელს დაკარგული ჰქონია ძველი მნიშვნელობა და ნიშნავდა „სამოთხისებური სახის მქონეს“. მანუჩარი „შაჰ-ნამეს“ ერთ-ერთი გმირია. ის შვილიშვილია ირანის ტახტის მემკვიდრის ირეჯისა, რომელიც ძმებმა მოკლეს. მამამისი ფერიდუნი ამის გამო დაბრმავდა. როცა ირეჯის შვილიშვილი დაიბადა, ფერიდუნმა ღმერთს შესთხოვა, წუთით დაებრუნებინა მისთვის მხედველობა, რომ ახალდაბადებული დაენახა; ღმერთმა თხოვნა შეუსრულა და ფერიდუნმა ბავშვს მანუჩარი („სამოთხის სახისა“) დაარქვა.
მარკოზ – ბერძნული საკუთარი სახელია, რომელსაც დამაჯერებელი ეტიმოლოგია არ მოეპოვება. ფიქრობენ, რომ მომდინარეობს ლათინურიდან და ნიშნავს „ჩაქუჩს“, სხვაგვარი ეტიმოლოგიით „ჭკნობადი“ ან კიდევ „მარტისა“ („მარტში დაბადებული“). ერქვა მახარებელს, ქრისტეს ერთ-ერთ მოციქულს, ასევე – რამდენიმე წმინდანს. მისგან ნაწარმოებია გვარები: მარკოზაშვილი, მარკოზიშვილი, მარკოზია, მარკოიშვილი, მარკოიძე.
მარტია (ლათინური) – „მარსისა“, „მარსის (ომის ღმერთის) კუთვნილი“, ე.ი. „მეომარი“. ევროპულ ენებში გვხვდება იმავე ფუძისაგან ნაწარმოები ვაჟის სახელები მარტინე და მარტინიანე, ამ უკანასკნელთაგან კი იწარმოება ქალის სახელებიც: მარტინა, მარტინიანა. ქართულში მარტია გააზრებულია „მარტისა“ („მარტში დაბადებული“). მისგან ნაწარმოებია გვარები: მარტიაშვილი, მარტაშვილი, მარტაძე.
მაქსიმე (ლათინური) – „უდიდესი“. შეადარეთ სიტყვები მაქსიმუმი, მაქსიმალური. ამ სახელს ატარებდა რამდენიმე მოწამე. მათ შორის განსაკუთრებით ცნობილია მაქსიმე აღმსარებელი.
მაყა (ქართული) – მნიშვნელობა გაურკვეველია, საეჭვოა კავშირი ჰქონდეს სვანურ ზმნის ფორმასთან: მაყა - „მყავს“ (ფორმის მხრივ შეადარეთ თაყა). აქედანაა გვარი მაყაშვილი.
მაცი (ქართული) ეს სახელი ჰქვია ანტონ ფურცელაძის რომანის მთავარ გმირს („მაცი ხვიტია“).
მახარა, მახარე (ქართული) – აქედანაა გვარები: მახარაძე, მახარაშვილი. ძველად გავრცელებული იყო აგრეთვე ამავე ძირისაგან ნაწარმოები სახელი მახარობელა, საიდანაც მიღებულია გვარები: მახარობლიძე, მახარობლიშვილი. მახარე ჰქვია შიო არაგვისპირელის „გაბზარული გულის“ მთავარ გმირს. მახარა კონსტანტინე გამსახურდიას „დავით აღმაშენებლის“ ერთ-ერთი მთავარი პერსონაჟია. იხ. კიდევ ხახარე.
მეთოდე (ბერძნული) – „მკვლევარი“, „მაძიებელი“, „მწყობრად მავალი“. შეადარეთ კვლევა-ძიების სისიტემის აღმნიშვნელი სიტყვა მეთოდი. აგეთვე - მეთოდიკა, მეთოდური.
მელეტი (ბერძნული) – „მზრუნველი“. პარალელური ფორმაა მელენტი.
მელიტონ (ბერძნული) – „თაფლით ამოვსებული“, „თაფლიანი“. ამავე ფუძიდანაა ქალის სახელი მელიტა.
მელქისედეკ (ძველი ებრაული) – „მეფე სიმართლისა“. ამ სახელით ცნობილია ქართული ეკლესიის რამდენიმე მამამთავარი. მათ შორის პირველია მელქისედეკ I, საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქი 1010-1033 წლებში, რომლის სახელსაც უკავშირდება პატრიარქობის დაწყება საქართველოში.
მერაბ (სპარსული) – „მითრას (ღმერთის) ბრწყინვალების მქონე“. აქედანაა გვარები მერაბიშვილი და მერაბაშვილი. მერაბი ერქვა „შაჰ-ნამეს“ ერთ-ერთ პერსონაჟს, როსტომის პაპას, რომელიც ზაბულისტანში მეფობდა.
მექი – მელქისედეკ-ის შემოკლებული ფორმაა, ქართულში ქცეულია დამოუკიდებელ სახელად.
მზეჭაბუკ (ქართული) – მნიშვნელობის მხრივ შეადარეთ სამსონ. მისი შეკვეცილი ფორმებია: ჭაბუკა, ჭაბუა.
მინაგო (ბერძნული) – „მთვარის მიხედვით ამხსნელი, მოუბარი“ (შეადარეთ გერმანული ალფრედი).
მინდია (ქართული).
მირზა – კომპოზიტია, შედგენილი არაბულ-სპარსული სიტყვებისაგან: ამირ-ზადე - „ამირის შვილი“. ამირი შუა აზიაში არაბთა მოსვლის დროიდან ეწოდებოდა მხედართმთავარს, მმართველს. ამირობით ადიწყო თავისი კარიერა თემურ-ლენგმა, რომელმაც შემდგომ თითქმის ნახევარი აზია დაიპყრო, მაგრამ მაინც შეინარჩუნა ამირის ტიტული და არ გაცვალა იგი უფრო საპატიო წოდებაზე – ხანზე (ამ ტიტულს ატარებდნენ მონღოლთა ბელადის ჩინგიზ-ხანის შთამომავლები, თემური კი მათ არ ეკუთვნოდა), ხოლო თემურის შვილებმა მიიღეს წოდება ამირ(ემირ)-ზადე. აქედან თავბოლოს მოკვეცით მიღებულია მირზა, რომელიც გვხვდება როგორც ტიტულად, ისე საკუთარ სახელად. მაშასადამე, მისი თავდაპირველი მნიშვნელობაა „უფლისწული“, „ბატონიშვილი“. მოგვიანო ხანებში ასე მიმართავდნენ აგრეთვე მდივან-მწიგნობრებს, მწერლებს, ოღონდ ამ შემთხვევაში მირზა სახელის წინ დაისმის, მაშინ როცა „უფლისწულის“ მნიშვნელობით ის სახელს მოსდევს. ჩვენში ამ სახელის გავრცელებას მოწმობს გვარი მირზაშვილი და გეოგრაფიული სახელი მირზაანი. ცნობილი ქართველი პოეტი იყო მირზა გელოვანი.
მირიან (სპარსული) – „მითრასი“ ანუ „მზისა“ (მითრა მზის ღვთაების სახელია. მისგანვე არის ნაწარმოები მითრიდატე - „მითრას ბოძებული“). მირიანი ერქვა ქართლის მეფეს, ფარნავაზიანთა დინასტიის მესამე წარმომადგენელს (ძვ. წ. II საუკუნის დამდეგს.). ეს სახელი ერქვა მის შვილიშვილსაც (მირიან II). მისი სეხნია იყო აგრეთვე მირიან III, მოციქულთა სწორი, რომლის დროსაც ქრისტიანობა საქართველოში სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადდა (326 წ. ახლო ხანებში). ამ სახელისაგან ნაწარმოებია გვარი მირიანაშვილი.
მირონ (ბერძნული) – „მტირალი“ ან „მირონი (სურნელოვანი ზეთი)“. ამ სახელით ცნობილია რამდენიმე მღვდელმოწამე. აღმოსავლეთ საქართველოში გვხვდება მცირერიცხოვანი გვარი მირონაძე.
მიტროფანე (ბერძნული) – „დედის გამომაჩინებელი“ ე.ი. „დედის დიდება“ ან „დედით გამოჩენილი“ („სახელოვანი დედის შვილი“).
მიქელა (ძველი ებრაული) – „ღვთის სწორი“, „ღვთაებრივი“ (სიტყვასიტყვით: „ვინც ღმერთივით არის“). ეს სახელი ებრაულიდან შესულია ბერძნულში და ბერძნულის გზით ფართოდ გავრცელებულა მსოფლიოს მრავალ ენაში, ოღონდ გზადაგზა საგრძნობი ცვლილებები განუცდია. მისი პირვანდელი ფორმაა მიქაელ, სადაც „ქ“ ბერძნულშივე იქცა „ხ“-დ, „ე“ კი – „ი“-დ და მივიღეთ მიხაილ. ეს ფორმა შესულია რუსულში, მიხაი გვხვდება რუმინულში; მიხაილო, მიკოლა - უკრაინულში და ა. შ. ქართულში გვაქვს როგორც მიქელ, მიქელა, ისე მიხეილ, მიხა. უფრო ძველი ფორმაა პირველი, საიდანაც ნაწარმოებია გვარები: მიქელაძე, მიქელაშვილი, მიქელაიშვილი, მიქაშვილი, მიქიაშვილი, მიქაძე, მიქავა... მიხეილ-ისაგან კი ნაწარმოებია მხოლოდ ორიოდე გვარი – მიხელაშვილი, მიხელიძე.
მიხეილ – (იხ. აქვე ზემოთ მიქელა). მისი კნინობითი ფორმებია: მიხა, მიხო, მიხაკო.
მოკოდია (ქართული) – „მინდოდა“ (მეგრულად). შეადარეთ ქალის სახელი მოკონა.
მოსე (ძველი ებრაული) – „წყლიდან ამოყვანილი (გადარჩენილი)“. ეს სახელი ერქვა ებრაელთა სჯულმდებელს, რობელიც ბიბლიური გადმოცემით, მდინარე ნილოსში მცურავ აკვანში იპოვნეს და ეგვიპტის დედოფალმა იშვილა. სხვაგვარი განმარტებით, ეს სახელი ძველეგვიპტურია და ნიშნავს „ბავშვს“. მისი ქართული ფორმაა მოშე, აღმოსავლური – მუსა. მისგან წარმოქმნილია გვარები: მოსაშვილი, მოსეშვილი, მოსიაშვილი, მოსიძე, მოსია, მოსიავა, მოსიშვილი, მოშიაშვილი და სხვ.
მოქია (ბერძნული) – „დამცინავი“.
მურად (არაბული) – „მიზანი“, „განზრახვა“. აქედანაა გვარი მურადაშვილი.
მურზაყან – იგივეა, რაც მირზახან (მირზა პლუს სპარსული სუფიქსი ხან. წარმოების მხრივ შეადარეთ ალმას-ხან, დურმიშ-ხან).
მურთაზ (არაბულ-სპარსული) – „რჩეული“.
მურმან – აღმოსავლური სახელის მურვან-ის ფონეტიკური ვარიანტი უნდა იყოს. აქედანაა გვარები მურმანიშვილი, მურვანიშვილი, მურვანიძე. მურმანი ჰქვია ქართული ლეგენდის „აბესალომ და ეთერის“ ერთ-ერთ პერსონაჟს.
მუშნი – სვანურად ნიშნავს „სვანს“ (შეადარეთ ქართულ სატომო სახელწოდებათაგან მიღებული სახელები: ქართლოს, კახა, ივერი). სხვაგვარი ვარაუდის მიხედვით, ხურიტული სახელია და ნიშნავს „დიადს“, „ამაღლებულს“, „მშვენიერს“.
მუხრან (ქართული) – „მუხიანი“, „მუხისა“ (მნიშვნელობის მხრივ შეადარეთ ბესარიონ, სილოვან, სილიბისტრო, სილვა, სილვინა.).
ნ
ნაზარ (ძველი ებრაული) – „ღვთისათვის მიძღვნილი“ (უფრო ზუსტად: „მან თავი ღმერთს უძღვნა“) სხვაგვარი ეტიმოლოგიით, არაბული ფუძეა თურქულ ენაში შემოსული, ნიშნავს „მზერას“, „ხედვას“. „აზრს“, „თვალსაზრისს“. ამ ფუძიდან არის წარმოქმნილი იუდეველთა ქალაქის სახელწოდება ნაზარეთი. მისგან ნაწარმოები ქართული გვარებია ნაზარაშვილი და ნაზარიშვილი. შესაძლოა აგრეთვე – ნაზრიშვილი, ნასარიძე, ნასარაია, ნასარია. ნაზარი ერქვა ბოლშევიკების მიერ დახვრეტილ ქუთათელ-გაენათელ მიტროპოლიტს, რომელიც ქართულმა ეკლესიამ წმინდანად შერაცხა.
ნათან (ძველი ებრაული) – „ღვთის მოცემული“, სიტყვასიტყვით: „მან (ღმერთმა) მისცა“. ბიბლიური წინასწარმეტყველის სახელია. აქედანაა გვარი ნათენაძე.
ნანუჩა – იხ. მანუჩარ.
ნაომ, ნაუმ (ძველი ებრაული) – „ნუგეში“.
ნაპო (ქართული) – „ჩიტუნა“ (სვანურად).
ნარიმან (ძველი ირანული) – „გულადი“, „ძალგულოვანი“. აქედანაა გვარები: ნარიმანაშვილი, ნარიმანიშვილი, ნარიმანიძე, ნარმანია.
ნასყიდა (ქართული) – აქედანაა გვარი ნასყიდაშვილი.
ნესტორ (ბერძნული) – „შინ (სამშობლოში) დაბრუნებული“.
ნიაზ (სპარსული) – „წადილი“, „სურვილი“, „საზრუნავი“, „სათხოვარი“ ; „საჩუქარი“. აქედანაა გვარი ნიაზაშვილი.
ნიანია (ბერძნული) – „ჭაბუკი“. ერქვა რამდენიმე ისტორიულ პიროვნებას ძველ საქართველოში.
ნიკა (ბერძნული) – გამარჯვებული ქალღმერთის სახელია ანტიკურ მითოლოგიაში, ბერძნულში გვხვდება ქალის სახელად, ქართულში კი მიჩნეულია ნიკოლოზ-ის ან ნიკანდრო-ს შემოკლებულ ფორმად და ვაჟის სახელად არის ქცეული.
ნიკო – წარმოაგდენს ნიკოლოზის შემოკლებულ ფორმას, ქართულში ახასიათებს დამოუკიდებელ სახელად ქცევის ტენდენცია (ნიკო ნიკოლაძე, ნიკო ლორთქიფანიძე, ნიკო მარი, ნიკო გოცირიძე, ნიკო მუსხელიშვილი, ნიკო კეცხოველი და სხვანი).
ნიკოლოზ (ბერძნული) – შედგება ორი სიტყვისაგან: ნიკე - „გამარჯვებული“ და ლაოს - „ხალხი“. ამათგან პირველი სიტყვა ნიკე შედის ბერძნული წარმოშობის არაერთი სახელის შემადგენლობაში, როგორიცაა, მაგალითად: ნიკანდრო („გამარჯვება ვაჟკაცისა“), ნიკანორ („გამარჯვებათა მხილველი“), ნიკიტა („გამარჯვებული“), ნიკიფორე („ძლევამოსილი“), ნიკოდიმოს („გამარჯვება ხალხისა“), ნიკოსტრატე („გამარჯვება ლაშქრისა, არმიისა“). ამ სახელთაგან ქართულში ადრიდანვე დასტურდება და დღესაც ფართოდ არის გავრცელებული ნიკოლოზ (ნიკოლოოზ//ნიკოლაოზ, ნიკოლაოს), შემოკლებით – ნიკა, ნიკო, ნიკოლა. მისგან ნაწარმოებია გვარები: ნიკოლოზიშვილი, ნიკოლაძე, ნიკოლაიშვილი, ნიკოლეიშვილი.
ნოდარ (ირანული) – „ძალიან ახალგაზრდა“.
ნინია – ქართულში ძველად გავრცელებული სახელი იყო. მისი კნინობითი სახელია ნინიკა. ვაჟის სახელად გვხვდებოდა აგრეთვე ნონე და მისი კნინობითი ფორმა ნონიკა. ამ სახელთა ეტიმოლოგია უცნობია. მათგან ნაწარმოებია გვარები: ნინიძე, ნინიაშვილი, ნინიკაშვილი, ნონეშვილი, ნონიკაშვილი.
ნოე (ძველი ებრაული) – „ნუგეში“. ბიბლიური ლეგენდის მიხედვით, ნოე ერქვა იმ კაცს, რომელიც წარღვნას გადაურჩა, წარღვნის დროს მან თავის მიერ აგებულ კიდობანში შეიყვანა ცოლ-შვილი და თითო წყვილი ყველა სულიერი არსება, რომელბიც ამ გზით დაღუპვას გადარჩნენ.
ნოშრევან (სპარსული) – „უკვდავი სულისა“, „სულით უკვდავი“.
ნუგზარ (ირანული) – იგივე სახელი ჩანს, რაც ნოდარ (←ნავდარ//ნაზირ).
ნუკრი (ქართული) – ეწოდება ზოგიერთი გარეული ცხოველის (ირმის, ქურციკის, შვლის, არჩვის და მისთანათა) შვილს. საკამოდ ხშირად გვხვდება ვაჟისა და ქალის სახელად.
ნური (არაბული) – „შუქი“, „სინათლე“.
ო
ოთარ (არაბული) – „სურნელოვანი“, „ნელსაცხებელი“, „წამალი“. მისი მოფერებითი ფორმაა ოთია. ოთარისაგან ნაწარმოებია გვარები: ოთარაშვილი და ოთარიშვილი, ოთია-სგან - ოთიაშვილი.
ოლეგ (სკანდინავიური) – „წმინდა“. ძველისძველად ნასესხები აქვს რუსულს, ხოლო ამ უკანასკნელისაგან ბოლო დროს შემოვიდა ქართულში. აქედანვეა ქალის სახელი ოლღა (ოლგა).
ომან (სპარსული) – „ცხოველმყოფელი (მაცოცხლებელი) ბალახი“. ეს სახელი ჰქვია „შაჰ-ნამეს“ ერთ-ერთ გმირს. აქედანაა გვარები: ომანიძე, ომანაძე.
ომარ (არაბული) – „სიცოცხლე“. აქედანაა გვარი ომარაშვილი.
ომია – შესაძლოა ომანის ან ომარის მოფერებითი ფორმა იყოს, გადააზრიანებული ქართული ენის ნიადაგზე. აქედანაა გვარი ომიაძე.
ონანა (ძველი ებრაული) – საბას განმარტებით, „ჭირი, გინა უაჯო ლმობა“. აქედანაა გვარები; ონანაშვილი, ონანოვი.
ონისე (ბერძნული) – „სარგებლობა“. ერთ-ერთი მოწამის სახელია. ეს სახელი ჰქვია ალექსანდრე ყაზბეგის „ხევისბერი გოჩას“ ერთ-ერთ მთავარ გმირს, გოჩას ვაჟს.
ონისიმე (ბერძნული) – „სრულქმინი“, „სრულყოფილი“. ამ სახელით ცნობილია ქრისტეს ერთ-ერთი მოციქული, სამოცდაათთაგანი, და რამდენიმე მოწმე.
ონოფრე – ეგვიპტურად ნიშნავს „ღვთაება კუროს კუთვნილს“ და ითარგმნება როგორც „წმინდა ხარი“. აქედანაა გვარი ონოფრიშვილი.
ორბელ (ქართული) – „ორბეთელი“ (ორბეთი გეოგრაფიული სახელი, რომლისგანაც ნაწარმოებია პიროვნების სახელი, ისევე როგორც ბირთველ, თორელ, ტბელ, ოდიშელ და სხვანი). ქართულიდან შესულია სომხურში, აქედანაა ნაწარმოები ორბელიანთა გვარი.
ორდე (ქართული) – „მეგრულად ნიშნავს „იყავ“.
ოსე (ძველი ებრაული) – „შველა“, „ხსნა“. მისი კნინობითია ოსია, ოსიკო. ეს სახელი საფუძვლად უძევს ოსეშვილისა და ოსიაშვილის გვარებს.
ოტია (ქართული) – შეადარეთ ოთარ-ის. მოფერებითი ფორმა ოთია.
ოქროპირ (ქართული) – თავდაპირველად იყო ზედწოდება მჭერმეტყველი ადამიანისა, კარგი ორატორისა (თარგმნილია ბერძნულიდან), შემდეგ დამოუკიდებელ სახელად იქცა. მისი შემოკლებული ფორმებია ოქრო, ოქრუა. ამ უკანასკნელისაგან მოდის გვარი ოქრუაშვილი, ოქროპირ-ისაგან – ოქროპირიდძე, ოქროპირაშვილი, ოქროპილაშვილი.
პ
პაატა (ქართული) – „პატარა“, „უმცროსი“ (მნიშვენლობის მხრივ შეადარეთ პავლე, უნცრუა, პაჭულა). მისი კნინობითია პატია, პატიკო. აქედანაა გვარები: პაატაშვილი, პატიაშვილი, პატეიშვილი. პაატა ერქვა გიორგი სააკაძის უმცროს ვაჟს, რომელიც მამამ სამშობლოს თავისუფლებას შესწირა მსხვერპლად. იგი მძევლად ჰყავდა შაჰს და თავი მოჰკვეთეს, როცა საქართველოს დასალაშქრად გამოგზავნილი გიორგი სააკაძე ქართველებს მიემხრო და სპარსელთა ჯარმა სასტიკი მარცხი იწვნია.
პავლე (ლათინური) – „პატარა“, „მცირე“. ქრისტეს ერთ-ერთო მოციქულის და არაერთი მოწამის სახელია, რომელიც ფართოდ არის გავრცელებული როგორც კაცის, ისე ქალის სახელად, ასევე – გვარებად. მისი ფორმებია სხვადასხვა ხალხთა ენებში : პაულიოს, პაულიუს, პაულოს, პაველ, პაულ, პაოლო, პოლ, პოღოს და სხვ. ქალის სახელები: პავლა, პავლინა, პოლინა, პოლინე... ქართულში კაცის სახელად გვაქვს პავლე, ქალისა – პოლინა, პოლინე, კნინობითი (კაცისა) – პავლია, პალიკო, გვარები – პავლიაშვილი და პავლაშვილი.
პანტელეიმონ (ბერძნული) – „ყოვლადმოწყალე“. შემოკლებული ფორმაა პანტე.
პაპუნა (ქართული) – „პაპისა“. წინათ გავრცელებული იყო და ზოგჯერ ახლაც გვხვდება ამ სახელის მრავალფეროვანი ვარიანტები: პაპა, პაპი, პაპო, პაპია, პეპია, პაპუა, პაპალა, პაპალია, პაპანა, პაპენა, პაპინა, პაპიტა, პაპუტა, პაპუკა, პაპუჩა, პაპუჩი, პაპუჩელა. ამათგან წარმოქმნილია გვარები; პაპუაშვილი, პაპუნიძე, პაპიაშვილი, პაპოშვილი, პაპუაშვილი, პაპალაშვილი, პაპელიშვილი, პაპინაშვილი, პაპიტაშვილი, პაპუკაშვილი, პაპულაშვილი.
პართენ (ბერძნული) – „წმინდა“, „ქალწულებრივი“. შეადარეთ პართენონი – სახელწოდება ათენის განთქმული ტაძრისა, რომელიც ათინა-ქალწულის სახელობისაა.
პარმენ (ბერძნული) – „მტკიცედ მდგომი“.
პაჭულა (ქართული) – „პატარა“, „პაწაწინა“.
პახომ (ბერძნული) – „სქელბეჭიანი“.
პეტრე (ბერძნული) – „კლდე“ (შეადარეთ მთის ქანების შემსწავლელი მეცნიერების სახელწოდება პეტროგრაფია). პეტრე ერქვა ქრისტეს ერთ-ერთ მოციქულსა და მრავალ მოწამეს, უფრო ხშირად – სასულიერო პირებს. ქართველთაგან ამ სახელით განსაკუთრებით ცნობილია V ს. გამოჩენილი საეკლესიო მოღვაწე პეტრე იბერი (ფსევდოდიონისე არეოპაგელი). პეტრეს კნინობითი ფორმებია ქართულში: პატრია, პეტია, პეტა, პეტო, პეტრუა, პეტუა. ამათგან ნაწარმოებია გვარები: პეტრიაშვილი, პეტრუაშვილი, პეტუაშვილი, პეტაშვილი, პეტრიძე, პერტაია, პერტია, პერტენევა, პერტახია, პირტახია.
პიმენ (ბერძნული) – „მწყემსი“.
პლატონ (ბერძნული) – „მხრებგანიერი“.
პოლიკარპე (ბერძნული) – „დიდად ნაყოფიერი“, „უხვნაყოფიანი“. შედგება ორი სიტყვისაგან: პოლი - „ბევრი“, „მრავალი“ და კარპოს - „ნაყოფი“. მეორე ამათგანი ცალკეც გვხვდება მამაკაცის სახელად (იხ. კარპე, კარპეზ). პირველი მათგანი კი მონაწილეობს აგრეთვე სხვა სახელებში, როგორიცაა, მაგალითად: პოლიბიოს („დიდხანს ცოცხალი“), პოლიევქტ („დიდხანს ნალოდინევი“, „დიდად სასურველი“), პოლიენ („დიდად ქებული“, „სახელოვანი“), პოლიოდორ („დიდად დასაჩუქრებული“, „უხვსაჩუქრიანი“), პოლიქრონ („დიდხანიანი“, „მრავალწლიანი“), პოლიქსენია („დიდად სტუმართმოყვარე“) და სხვანი.
პოლიო – წარმოადგენს ზემოხსენებული ტიპის სახელთა შემოკლებულ ფორმას, რომელიც ქცეულია დამოუკიდებელ სახელად.
პორფირე (ბერძნული) – „მეწამული“, „წითელი“.
პროკლე (ლათინური) – „შორეული“ (იგულისხმება, მამის შორს ყოფნის დროს დაბადებული); სხვაგვარი ეტიმოლოგიით, ბერძნულია და შედგება ორი ნაწილისაგან: პრო – „ადრე“ და კლეოს - „დიდება“.
პროკოფი (ბერძნული) – ზუსტი ახსნა არ მოეპოვება. ვარაუდობენ, რომ ნიშნავს „ბუდიდან ამოღებულს“, „გაშიშვლებულს (ხმალს)“, ან „წარმატებულს“, „წარჩინებულს“.
ჟ
ჟამიერა (ქართული) – „დღეგრძელი“. აქედანაა გვარი ჟამიერაშვილი.
ჟან – ივანე-ს ფრანგული ფორმაა.
ჟორჟ – გიორგი-ს ფრანგული ფორმაა. მისი კნინობითია ჟორჟიკა, ჟორა.
ჟოტია (ბერძნული) – „პატარა“. ეს ფორმა, როგორც ჩანს, წარმოქმნილია ქართულში ბერძნული სიტყვის პალატალიზაციის გზით: იოტ-ის→ი’ოტია→ჟოტია (შდრ. ჯოტო).
რ
რაინდი (ქართული).
რამაზ (არაბული) – შესაძლოა უკავშირდებოდეს მაჰმადიანთა მარხულობის თვის სახელწოდებას რამაზანს და ნიშნავდეს ამ თვეში დაბადებულს (შეადარეთ ქართული აღდგომელა, მარტია, მაისა). მეფის სახელად გვხვდება „ვეფხისტყაოსანში“. მისგან ნაწარმოებია გვარები: რამაზაშვილი, რამაზიშვილი.
რამინ (ინდურ-ირანული) – ეს სახელი ჰქვია „ვისრამიანის“ მთავარ მოქმედ ვაჟს. აქედანაა გვარი რამინაიშვილი. რამა ინდური ღვთაების სახელია და ავესტის ენაზე ეწოდება მესაქონლეობის ღმერთს. სპარსულში რამინ მზის წლის მეშვიდე თვის 21-ე დღის სახელია. ეს დღე ფრიდონის ზოჰაქზე გამარჯვების დღესასწაულია და ბედნიერ დღედ ითვლება. ასე რომ, რამინ შეიძლება ნიშნავდეს ამ დღეს დაბადებულს. სპარსულში მას მიღებული აქვს „მორჩილის“, „მშვიდის“, „დამჯერის“ მნიშვნელობა.
რაჟდენ (ირანული) – „სჯულბედნიერი“. ქართულში გვხვდება უძველესი ხანიდან. რელიგიური გადმოცემის თანახმად, რაჟდენი ერქვა ქრისტიანობისთვის წამებულ პირველ ქართველს (V ს). როგორც წმინდანის სახელი, იგი შეტანილი იქნა საეკლესიო კალენდარში (რაჟდენ პირველმოწამე) და ქართულიდან შევიდა ზოგ სხვა ენაშიც (მაგალითად რუსულში).
რატი (ირანული) – „ბატონი“, ან „დიდსულოვანი“, „სულგრძელი“. ერისთავთა საგვარეულო სახელია, ერქვა საქართველოს ისტორიაში ცნობილ არაერთ პიროვნებას, მაგალითად ცნობილია, პოეტი-ჰიმნოგრაფი რატი ორბელიანი (Xს.). აქედანაა გვარები: რატიანი, რატია, რატიშვილი, მხარის სახელწოდება – რაჭა.
რაფიელ (ძველი ებრაული) – „ღვთის შემწეობით განკურნებული“ (სიტყვასიტყვით: „ღმერთმა განკურნა“). ერთ-ერთი გავრცელებული ბიბლიური სახელია, სხვადასხვა ხალხში გვხვდება სხვადასხვა ფორმით. ქართულში შემოკლებული ფორმაა რაფო.
რევაზ (ირანული) – „უმდიდრესი“, „წარჩინებული“. მოფერებითი ფორმებია: რეზო, რეზიკო. აწარმოებს რევაზიშვილის გვარს.
რისმაგ – ეტიმოლოგია უცნობია. ეს სახელი ერქვა აბასთა (აფხაზთა) მეფეს.
როდიონ (ბერძნული) – „როდოსელი“ (კუნძულ როდოსის მცხოვრები). თვით კუნძულის სახელწოდება როდოს „ვარდს“ ნიშნავს, ასე რომ, როდიონ შეიძლება აგრეთვე ითარგმნოს როგორც „ვარდი“ ან „ვარდისფერი“. აქედანაა გვარი როდონაია.
როინ (სპარსული) – „რვალისა“, „სპილენძისა“. აქედანაა გვარი როინიშვილი
რომან (ლათინური) – „რომაელი“ (ქ. რომის მცხოვრები). შეადარეთ რომანი – ლიტერატურული ნაწარმოების ფორმა, რომელიც რომში წარმოიშვა. ამავე სიტყვას უკავშირდება ქვეყნის სახელწოდება რომანია ანუ რუმინეთი (რომის კოლონია ძველად).
რომანოზ (ბერძნული) – „მტკიცე“, „მაგარი“.
როსტევან (სპარსული) – „სწორმხედველი“, „ბრძენი“, „მართალი“. არაბეთის მეფის სახელია „ვეფხისტყაოსანში“.
როსტომ (სპარსული) – სპარსეთის ლეგენდარული გმირის სახელია და ამიტომ ხშირად ითარგმნება როგორც „ლომი“ ან „გმირი“. სინამდვილეში შედგება ორი სიტყვისაგან: რუსტ „სიმაღლე“ (იგივეა რაც რუსული рост) და ტაჰმ „ძალა“. სპარსულად გამოითქმის რუსტამ; აქედნავეა მიღებული რუსული რუსლან. სპარსული ხალხური ეტიმოლოგიით, რომელიც დაცულია ფირდოუსის „შაჰ-ნამეში“, ამ სახელს საფუძვლად უდევს გამოთქმა: ბერასთემ - „შვება ვიგრძენი“, „განვთავისუფლდი“ (ასე თქვა როსტომის დედამ, რომელსაც ძალიან გაუჭირდა ამ გოლიათი ბავშვის შობა.). ამ სახელის პოპულარობას ჩვენში დიდად შეუწყო ხელი ფირდოუსის „შაჰ-ნამემ“, რომელსაც ქართულ თარგმანში „როსტომიანი“ ეწოდება, მაგრამ ეს სახელი ქართულში უფრო ადრეც გვხვდებოდა (Xს.). მისგან ნაწარმოებია გვარები: როსტომაშვილი, როსტიაშვილი, როსტოშვილი, (როსტია, როსტო მოფერებითი ფორმებია).
რუბენ (ძველი ებრაული) – „ნახე შვილი“, „შეხედეთ – შვილი!“
ს
საბა (არამეული) – „მოხუცი“, „პაპა“, ან: (ძველი ებრაული) „თავისუფლებას მოკლებული“, „ტყვე“. ეს სახელი ერქვა არაერთ ქართველს მოღვაწეს, როგორიცაა, მაგალითად, ქართლის კათალიკოსი საბა I (523-552 წწ.), საბა II (1146-1150 წწ.), გრიგოლ ხანძთელის დეიდაშვილი და თანამოღვაწე საბა იშხნელი (VIII-IX სს.) და სხვანი. ბერად შედგომის შემდეგ საბა ერქვა დიდ მწერალსა და ლექსიკოგრაფს სულხან ორბელიანს (1658-1725 წწ.) ძველად წესად იყო, რომ ბერად აღკვეცილ პირს სახელი უნდა შეეცვალა, ოღონდ ახალი სახელი ძველს ემთხვეოდა საწყისი ბგერით. სწორედ ასეთია სულხან-საბა. საბა-საგან ნაწარმოებია გვარი საბაშვილი.
სავლე (ძველი ებრაული) – „ნათხოვნი (ღვთისათვის)“, „ნავედრები“ („ თხოვნა-ვედრებით მიღებული“), „სასურველი“. ამავე სახელის ვარიანტია საულია.
სამოელ (ძველი ებრაული) – „ღვთის მიერ შესმენილი“. სიტყვა-სიტყვით: „ღმერთმა შეისმინა (თხოვნა, ვედრება)“. ფონეტიკური ვარიანტია სამუელ.
სამსონ (ძველი ებრაული) – „მზიანი“. აქედანაა გვარები: სამსონია, სამსონიძე, სამსონაძე.
სანდალა – ქართული სახელია, შესაძლოა ალექსანდრე-ს შემოკლებული გზით იყოს მიღებული.
სანდრო – ალექსანდრე-ს შემოკლებული ფორმაა, ქცეული დამოუკიდებელ სახელად (სანდრო შანშიაშვილი, სანდრო იაშვილი, სანდრო ახმეტელი, სანდრო ჟორჟოლიანი და სხვანი).
სარგის (ასურული) – მნიშვნელობა დაუდგენელია. იგივე სახელი სომხურში შესულია სარქის-ის ფორმით. სარგისის სახელით ცნობილია ბევრი ისტორიული პირი, განსაკუთრებით თმოგველთა და ჯაყელთა საგვარეულოდან.
სარდიონ (ბერძნული) – „მწითური“ (სარდიონი ეწოდება წითელი ფერის მინერალს).
სარიდან (სპარსული).
საულია – იხ. შავლე.
საურმაგ (ირანული) – „შავი ხელის მქონე“, „შავხელა“. ეს სახელი ერქვა ქართველთა მეფეს ძვ.წ. III საუკუნეში.
საჩინო (ქართული).
საყვარელა – შემოკლებით – საყვალა, ქართული სახელია (მნიშვნელობის მხრივ შეადარეთ დავით.). აქედანაა გვარი საყვარელიძე.
სევასტი (ბერძნული) – „ღირსეული“, „პატივსადები“, „წმინდა“. ამავე სახელის ფორმებია ევროპულ ენებში სებასტოს, სებასტიან (გაიხსენეთ დიდი გერმანელი კომპოზიტორი იოჰან სებასტიან ბახი). იმავე სატყვებისაგანაა ნაწარმოები ქალაქის სახელი სევასტოპოლი.
სევერიან (ლათინური) – „მკაცრი“.
სეით (ძველი ებრაული) – „სამაგიერო“. ბიბლიური ადამის ვაჟის სახელია, რომელიც ძველ ქართულ წყაროებში წარმოდგენილია სხვადასხვა ფორმით: სეთ//სმთ: „რომელ საგონებელ იყო ძედ... სეთისა“ (ლუკა 3, 38, ჯრუჭ-პარხლის ოთხთავი; შდრ. სმთისა – ადიშის ოთხთავი); სეით: „ადამ შვა სეით. სეით შვა ენოს“ („ ქართლის ცხოვრება“, I). საბას ისინი სხვადასხვა სახელებად მიაჩნია: „სეთ დაბადებული“, „სეით სმა“. ამის გარდა, არსებობს აგრეთვე არაბული წარმოშობის ანთროპონიმი საიდ//საით, რომელიც შესულია სხვა აღმოსავლურ ენებშიც და შეძენილი აქვს ნაირგვარი მნიშვნელობანი, რაც ართულებს მათ ეტიმოლოგიზებას. ქართულში ამჟამად ვაჟის სახელად დასტურდება მხოლოდ სეით (ისიც იშვიათად), დანარჩენი ფორმები კი დაცულია გვარებში: სეთური, სეთურიძე, საითაძე, საითიძე, სეიდიშვილი.
სერაპიონ (ბერძნული) – „სერაპისისა“ (სერაპი ერქვა ძველ ეგვიპტელთა სიკვდილ-სიცოცხლისა და განკურნების ღვთაებას).
სერგი (ლათინური) – რომაული გვაროვნული სახელია, საეკლესიო კალენდარში ითარგმნება როგორც „მაღალი“, „ღირსეული“, ან „მგზნებარე“. მისივე ვარიანტული ფორმაა ქართულში სერგო, კნინობითი – სერგია. ეს უკანასკნელი გვხვდება აგრეთვე გვარად.
სესე (ქართული) – მნიშვნელობა უცნობია. კნინობით-საალერსო ფორმებია: სესია, სესიკა, სესიკელა, სესიტა. ამათგან წარმოქნილია გვარები: სესიაშვილი, სესიკაშვილი, სესიკელაშვილი, სესიტაშვილი.
სეფედავლე (არაბული) – „სახელმწიფოს მახვილი“ „ამირანდარეჯნიანის“ ერთ-ერთი გმირის სახელია. ამჟამად გვხვდება მხოლოდ შემოკლებული ფორმით: სეფე, აქედანაა გვარი სეფიაშვილი.
სეხნია (ქართული) – „სახელის მოზიარე“, „თანამოსახელე“. აქედანაა გვარი სეხნიაშვილი.
სიკო – სიმონ-ის მოფერებითი ფორმაა, ქართულში იძენს დამოუკიდებელი სახელის მნიშვნელობას (სიკო ფაშალიშვილი, სიკო ვაჩნაძე, სიკო დოლიძე).
სილიბისტრო (ლათინური) – „ტყისა“. ლათინურად სილვა ნიშნავს „ტყეს“.
სილვანუსი (ლათინური) – ჰქვია ტყის ღმერთს. აქედანვეა კაცის სახელები სილოვან, სილიონ და ქალის სახელები: სილვანა, სილვია, სილვა.
სილოვან – იხ. სილიბისტრო
სიმონ (ძველი ებრაული) – „შესმენილი“, „გამგონე“ (სიტყვასიტყვით: „ღმერთმა გაიგონა“; იგულისხმება, რომ ღმერთმა შეისმინა ლოცვა-ვედრება). ქართულში ფართოდ გავრცელებული სახელია, ერქვა ორ მეფეს (XVI-XVII სს.) და მრავალ გამოჩენილ პიროვნებას. ძველი ფორმაა სვიმონ, მოფერებითი ფორმებია სიკო, სისო, სიმონიკა. ამ სახელისაგან წარმოქმნილია რამდენიმე გვარი: სიმონიშვილი, სიმონიძე, სიმონია, სვიმონიშვილი. სვიმონია.
სისონა – ეტიმოლოგია დაუდგენელია. შეიძლება ნიშნავდეს „სისვისფერს“.
სოზარ – ძმების სოზარისა და ციოყის სახელები. ცნობილია სვანური ფოლკლორიდან, თუმცა ამჟამად მეტად იშვიათად გვხვდება. მათი ეტიმოლოგია დაუდგენელია.
სოკრატე (ბერძნული) – „ძალა-უფლების დამცველი (შემნარჩუნებელი)“. მთელ მსოფლიოში განთქმული ათენელი ფილოსოფოსის სახელია.
სოლომონ (ძველი ებრაული) – „წყნარი“, „მშვიდი“, „მშვიდობიანი“. ლეგენდარული ბრძენისა და ებრაელთა მეფის სახელია. ქართულში ძველთაგანვე გვხვდება. მისი მოფერებითი ფორმებია: სოლო, სოლიკო. მისგან ნაწარმოები გვარებია: სოლომონია, სოლომონიშვილი, სოლომნიშვილი, სოლოშვილი. ამავე სახელის აღმოსავლური ვარიანტია სულეიმან.
სოსან, სოსანა (ქართული) – ძველად გავრცელებული, დღეს იშვიათი სახელი. მოეპოვება ნაირფეროვანი ვარიანტები: სოსა, სოსია, სოსე, სოსება, სოსელა... ჟამთააღმწერელის ცნობით, სოსანი ერქვა ლაშა-გიორგის ძის, დავით უფლისწულის მსახურს, რომელიც თან ახლდა მას ტყვეობაში: „დავითს პირველვე თანა წარტანებულ იყო ვინმე, სახელით სოსან, რომელი მიეცა მამასა მისსა ლაშას“ („ქართლის ცხოვრება“, II). სოსანი მინდვრის ლამაზი ყვავილის სახელია, მაგრამ ვაჟისა და ყვავილის სახელების ეტიმოლოგიური კავშირი ამ შემთხვევაში ნაკლებად სარწმუნო ჩანს. უფრო სავარაუდოა, რომ ანთროპონიმი სოსანი დაკავშირებულია ნართული ეპოსის ცნობილი გმირის სახელთან (იხ. სოსლან).
სოსლან (ოსური) – ნართების ეპოსის ერთ-ერთი გმირის სახელია, მომდინარეობს ინგუშურიდან. ცნობილია ოსეთის უფლისწული, თამარის მეფის მეუღლე დავით სოსლანი.
სოსო – იოსებ-ის მოფერებითი ფორმაა, ქართულში დამოუკიდებელ სახელად ქცევის ტენდენცია ახასიათებს.
სოფრომ (ბერძნული) – „საღად მოაზროვნე“, „კეთილგონიერი“.
სპარტაკ – ხშირად განმარტავენ ლათინურის მიხედვით როგორც „სპარტელს“ („ქალაქ სპარტის მცხოვრებს“), მაგრამ ასეთი ახსნა სწორად არ მიიჩნევა. უფრო დამაჯერებლად ითვლება ვარაუდი, რომ ეს სახელი წარმოშობით თრაკიულია და ნიშნავს „ფეხით გამქელველს“, „დამთრგუნველს“. სწორედ თრაკიელი იყო საბერძნეთის აჯანყებულ მონათა ბელადი სპარტაკი (ძვ.წ. I ს.), რომლის შესახებაც მოგვითხრობს ჯიოვანოლის რომანი „სპარტაკი“. ეს სახელი ქართულში ახალი შემოსულია.
სპირიდონ – ეტიმოლოგია გაურკვეველია. საეკლესიო კალენდრის მიხედვით ნიშნავს „დაწნულ მრგვალ კალათას“. მზია ანდრონიკაშვილის აზრით, მიღებულია ფრიდონისგან: ფრიდონ→ფირიდონ→სფირიდონ//სპირიდონ („ი“ და „ს“ განვითარებულია).
სტეფანე (ბერძნული) – „გვირგვინი“. ეს სახელი აგრეთვე ფართოდ გავრცელებულთა რიგს ეკუთვნის და სხვადასხვა ენაში შესულია ნაირ-ნაირი ფორმით: გერმანულშია შტეფან, ფრანგულში – ეტიენ, უნგრულში – იშტვან და ა. შ. ძველ ქართულში გავრცელებული ფორმა იყო სტეფანოს, რომელიც გვხვდება ჯერ კიდევ მცხეთის ჯვრის წარწერებში (VI ს.): „ჯუარო მაცხოვრისაო, სტეფანოს ქართლისა პატრიკოსი შეიწყალე“. ამ სახელისაგან არის წარმოქმნილი გვარები სტეფანიშვილი, სტეფანია და ტეფნაძე.
სულა (ქართული) – ამჟამად გავრცელებულია მოფერებითი ფორმით: სულიკო. მისგან ნაწარმოები გვარებია: სულაძე, სულიაშვილი, სულიკაშვილი.
სულხან (არაბული) – „სამართლიანი“. აქედანაა გვარი სულხანიშვილი. სულხანი ერქვა ერისკაცობაში დიდ ქართველ მწერალს საბა ორბელიანს.
ტ
ტაგუ (ქართული) – გავრცელებულია ძირითადად სამეგრელოში. ეტიმოლოგია უცნობია.
ტაია (ქართული) – მიღებული ჩანს ტარია-საგან, რომელიც თავის მხრივ ტარიელ-ის მოფერებით ფორმას წარმოადგენს.
ტარასი (ბერძნული) – „მოუსვენარი“. აქედანაა გვარები ტარასაშვილი და ტარსაიძე.
ტარიელ – შოთა რუსთაველის „ვეფხისტყაოსნის“ მთავარი გმირის სახელი, ამჟამად ფართოდ არის გავრცელებული. როგორც ფიქრობენ, მომდინარეობს ირანული დარიელ-ისაგან, რომელიც ორი ნაწილისაგან შედგება: დარ, დარა - „მეუფე“, „მეფე“, „მფლობელი“ და იელ – „გმირი“, „მოყმე“. ამრიგად, ტარიელი ნიშნავს „მეფე გმირს“, „მოყმე მეფეს“. აქედანაა გვარი ტარიელაშვილი.
ტატე – ითვლება ესტატე-ს შემოკლებულ ფორმად. დამოუკიდებელი სახელი უნდა იყოს. აქედანაა გვარი ტატიშვილი.
ტერენტი (ლათინური) – „მხეხავი“, „გამფშვნეტელი“, „გამლესი“, სხვაგვარი ახსნით: „მომქანცველი“ (ეტიმოლოგიები საეჭვოა).
ტიმოთე (ბერძნული) – „პატივი ღვთისა“, „ღვთისმოსავი“. ხალხში გავრცელებული ფორმაა კიმოთე (აქედან გვაქვს სოფლის სახელიც კიმოთესუბანი).
ტიტე (ლათინური) – „ღირსება“, „პატივი“ (შეადარეთ ტიტული - „საპატიო წოდება“). მოფერებითი ფორმებია: ტიტია, ტიტიკო.
ტრიფონ (ბერძნული) – „ნებიერი“, „განებივრებული“.
ტროფიმე (ბერძნული) – „გაზრდილი“, „გამონაკვები“. შეადარეთ ატროფია – რომელიმე ორგანოს ან ქსოვილის ზრდის შეწყვეტა საკვების უკმარობის (ან უმოქმედობის) გამო: ჰიპერტროფია – რომელიმე ორგანოს არანორმალური ზრდა-განვითარება.
ტუხა (ქართული) – მოეპოვება ნაირფეროვანი სუფიქსიანი ვარიანტები: ტუხე, ტუხია, ტუხო, ტუხო. არსებობს გვარები: ტუხაშვილი, ტუხიშვილი, ტუხიაშვილი. „ტუხ“ ფუძეს შეიცავს კომპოზიტი შავ-ტუხ-ა, მაგრამ ამ ფუძის კონკრეტული მნიშვნელობა გაურკვეველია.
უ
უნცრუა (ქართული) – „უმცროსი“. მთის კილოებში გავრცელებული სახელი იყო, ამჟამად იშვიათია. ფორმით მსგავსი და სემანტიკურად იდენტური „უნცროსია“, დასტურდება ძველ დოკუმენტებში (საქართველოს სიძველენი I).
უტა (ქართული) – გავრცელებული სახელია სამეგრელოში. წარმოშობით უკავშირდება შუმერულ მზის ღვთაების სახელწოდებას. მოეპოვება მრავალფეროვანი ვარიანტები: უტუ, უტალა, უტუელა, უტუია, უტუნა, უტუნია, უტუტი.
უშანგი (სპარსული) – „ნებიერი“, „ბედნიერად მცხოვრები“.
უშიშა (ქართული).
უჩა (ქართული) – მეგრულად ნიშნავს „უთეთროს“, ე.ი. „შავს“, „შავგვრემანს“. გვხვდება ისტორიულ დოკუმენტებში. მისი მოფერებითი ფორმაა უჩანა. იშვიათად გვხვდება კომპოზიტური სახელებიც: უჩაკოჩი („შავი კაცი“), უჩანდია („შავი იყავ“), უჩატიამი („შავი მტევანი“). უჩასაგან წარმოქმნილია გვარები: უჩავა, უჩაძე, უჩიძე, უჩანეიშვილი.
ფ
ფარნაოზ (ირანული) – „უბრწყინვალესი“, „დიდებული“, „ხელბედნიერი“, ან: „ბრწყინვალე მოუბარი“, „მჭერმეტყველი“. ძველი ფორმაა ფარნავაზ. ეს სახელი ერქვა ქართლის (იბერიის) სამეფოს პირველ მეფეს (ძვ.წ. IV ს. დამლევს და III ს. I ნახევარში), რომელმაც სათავე დაუდო ფარნავაზიანთა დინასტიას. ლეონტი მროველის მიხედვით, ფარნავაზ I-ის დროს შეიქმნა ქართული დამწერლობა. ამ სახელის შემოკლებული ფორმაა ფარნა (ნიშნავს „ღვთაებრივ შუქს“, „ელვარებას“, „შარავანდს“). ფარნაოზი ცალკეც არის მცირერიცხოვანი გვარი საქართველოში და რამდენიმე გვარის ფუძედაც წარმოგვიდგება: ფარნაოზიშვილი, ფარნაოზოვი, ფარნიაშვილი, ფარნიშვილი.
ფარსადან (სპარსული) – „ბრძენი“, „სწავლული“, „მეცნიერი“. ნესტან-დარეჯნის მამის სახელია „ვეფხისტყაოსანში“. ცნობილია ქართველი ისტორიკოსი და პოლიტიკური მოღვაწე ფარსადან გორგიჯანიძე (XVII ს.). ფარსადანისაგან წარმოქმნილია გვარები: ფარსადანაშვილი, ფარსადანიშვილი, ფარსადანოვი.
ფარსმან (ირანული) – „სპარსული სულის მქონე“. ეს სახელი ერქვა იბერიის მეფეებს (I-VI ს-ში). სახელი ფარსმან დაცულია გვარებში: ფარსმანაშვილი, ფარსმანიშვილი. ფარცვანია (←ფარსმანია), ფარცხვანია.
ფილიმონ (ბერძნული) – „საყვარელი“. სამოცდაათთაგან ერთ-ერთი მოციქულისა და რამდენიმე მოწამის სახელია, რომელიც ადრიდანვე გვხვდება ქართულში. მისი შემოკლებული ფორმები უნდა იყოს ფილი, ფილა. აქედანაა გვარები: ფილია, ფილიაშვილი, ფილაშვილი, ფილაური.
ფილიპე (ბერძნული) – „ცხენთა მოყვარული“. სამოცდაათთაგან ერთ-ერთი მოციქულისა და ქრისტეს მოწაფის, აგრეთვე რამდენიმე ცნობილი მოწამის სახელია. გვხვდება უძველეს ქართულ წერილობით ძეგლებში: „გამოირჩინა... ფილიპე და ბართლომე“ (ხანმეტი ტექსტები, ლუკა, 6, 14). ამ სახელისაგან ნაწარმოები გვარებია: ფილიპაშვილი, ფილიპია.
ფირან (სპარსული) – „ბერი“, „მოხუცებული“, „სულიერი მოძღვარი“. იბერიის მეფისწულის სახელად გვხვდება ჯერ კიდევ VI საუკუნეში. აქედანაა გვარები: ფირანაშვილი, ფირანიშვილი.
ფირუზ (ირანული) – „ფირუზი“ (ძვირფასი ქვა). ეტიმოლოგიურად ეს სიტყვა ნიშნავს „სინათლით სავსეს“, „ნათელს“. ფირუზი ცისფერია და სწორედ ამიტომ შეურქმევიათ ასეთი სახელი, ხოლო ამ ძვირფასი ქვის სახელწოდება შემდგომ ადამიანის სახელად ქცეულა (შეადარეთ იაკინთე, ოქრო, ლალი, ზურაბ და სხვ.) სხვაგვარი ეტიმოლოგიით: „გამარჯვებული“ (შეადარეთ გერმანული ზიგფრიდ) აქედანაა გვარები: ფირუზაშვილი და ალბათ ფირუაშვილიც.
ფორე – ამ სახელით ცნობილია მეორე მსოფლიო ომის დროს იტალიაში მებრძოლი გმირი პარტიზანი ფორე მოსულიშვილი. სახელის წარმომავლობა დაუდგენელია.
ფოცხვერა (ქართული) – დღეს იშვიათად გვხვდება. შემონახულია გვარებში: ფოცხვერაშვილი, ფოცხვერიშვილი, ფოცხვერაძე, ფოცხვერია, ფოცხორაია, ფოცხორია, ფოცხიშვილი.
ფრიდონ (ძველი ირანული) – „სამმაგი ძალის მქონე“, „სამგზის ძლევამოსილი“. „ვეფხისტყაოსნის“ ერთ-ერთი გმირის სახელია. ეს სახელი გვხვდება აგრეთვე „შაჰ-ნამეში“, „რუსუდანიანში“ და სხვა თხზულებებში. მისი ძველი ფორმაა აფრიდონ, რომელიც დღემდე დაცულია აფრიდონიძის გვარში. შემოკლებული ფორმაა ფიდო. გვარებია: ფრიდონიშვილი, ფრიდონაშვილი, ფიდაშვილი, ფიდიური.
ქ
ქავთარ (სპარსული) – „აფთარი“. აქედან მოდის გვარები: ქავთარაძე, ქავთარაშვილი, ქავთარიშვილი, ქავთარია, ქანთარია.
ქაიხოსრო (ირანული) – „სახელოვანი თავადი“. ერქვა ქართველ მოწამეს. ამჟამად მივიწყებული სახელია, წინათ გვხვდებოდა მხოლოდ მაღალი წრის წარმომადგენელთა შორის, დაბალ წრეებში კი გავრცელებული იყო მისი შემოკლებული ფორმები: ხოსრო, ხოსია, ხოსიტა, ხოსრუა. ამათგან მომდინარეობს გვარები: ქაიხოსროშვილი, ხოსროშვილი, ხოსიაშვილი, ხოსიტაშვილი, ხოსიშვილი, ხოსრიაშვილი, ხოსრუაშვილი, ხოსიკურიძე, ხოსიაური.
ქართლოს (ქართული) – ნაწარმოებია ქართლ-ისაგან. „ქართლის ცხოვრებაში“ მოთხრობილი ლეგენდის თანახმად, ქართლოსი იყო თარგამოსის შვილი, რვა ძმას შორის ერთ-ერთი გმირი, რომლის შთამომავლებიც არიან ქართველები.
ქარუმა – არაბული ქარამ („კეთილი“). სპარსულში იქცა ქარუმად და იქიდან შემოვიდა ქართულში. მისგან წარმოქმნილია გვარები: ქარუმაშვილი და ქარუმიძე.
ქველი (ქართული) – „გულუხვი“, „კეთილი“, „მხნე“. აქედანაა გვარები: ქველიძე, ქველაძე, ქველაშვილი, ქველიაშვილი.
ქიტა, ქიტესა – იხ. ქრისტესია.
ქიშვარდი – ირანული მითოლოგიური გმირის სახელია ქიშვადი, ქეშვადი, საიდანაც მიღებული ჩანს ქართული ქიშვარდი. ნიშნავს „მწყაზარს“. ქიშვარი|| ქიშვარდი (სპარსული) ნიშნავს აგრეთვე „ქვეყანას“, „მხარეს“.
ქობულ (ქართული) – უძველესი სახელთაგანია, წერილობით დამოწმებული ჯერ კიდევ VII ს. დამდეგს მცხეთის ჯვრის წარწერებში: „წმიდაო სტეფანე, ქობულ სტრატილატი შეიწყალე“. მისივე ვარიანტია ქვაბული. შეიძლება მიღებული იყოს „ქვაბ“ სიტყვისაგან. აქედანაა გვარები: ქვაბულიძე, ქობულაძე, ქობულაშვილი, ქობულია. მასვე უკავშირდება ქალაქის სახელწოდება ქობულეთი.
ქრისტესია – ქართული სახელია, რომელსაც საეკლესიო კალენდარი ქრისტეფორეს შესატყვისად მიიჩნევდა. აქედანაა გვარი ქრისტესაშვილი. ამ სახელის ხალხური ფორმაა ქიტესა, შემოკლებით – ქიტა, ქიტო (აქედან გვარები: ქიტიაშვილი, ქიტოშვილი). ქიტესას უდრის აგრეთვე მეგრული ქიესია (←ქრისტესია).
ქრისტეფორე (ბერძნული) – „ქრისტეს მტვირთველი“, „ქრისტეს მაღიარებელი“. წმინდა მოწამეთა სახელია.
ქუცნა (ქართული) – გვხვდება იერუსალიმის ქართული კოლონიის მასალებში (X ს.) მისი ვარიანტია ქუცნია: გაბლაშისძე ქუცნია მეუღლე თინასთან ერთად იხსენიება ტბეთის სულთა მატიანეში (№132, XV ს.). ორივე ფორმა დასტურდება გვარებში: ქუცნაშვილი, ქუცნიაშვილი.
ქუჯი – ეს სახელი ერქვა ძველი კოლხიდელების ლეგენდარულ გმირს (შეადარეთ ციხის სახელი ციხე-გოჯი). ქუჯი იყო ეგრისის ერისთავი, ფარნაოზ მეფის სიძე (დის ქმარი). არსებობს მოსაზრება, რომ ქუჯი სკვითური სახელია, ნასესხები ოსურის გზით, და ნიშნავს „ძაღლიკას“.
ღ
ღვთისავარ, ღვთისია, ღვთისო – იხ. ხვთისო.
ღვინია (ქართული) – დღეს ადამიანის სახელად იშვიათია (გვხვდება ხარის სახელად; გაიხსენეთ ეკ. გაბაშვილის მოთხრობა „ღვინია გადაიჩეხა“), მაგრამ წინათ მის გავრცელებას მოწმობს ისტორიული დოკუმენტები, აგრეთვე გვარები: ღვინიაშვილი, ღვინაძე, ღვინეფაძე. ამ უკანასკნელი გვარის მიხედვით შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ ყოფილა სახელი ღვინება. მსგავსი სახელია აგრეთვე ღვინჯუა (ღვინჯო). ეს სახელი ჰქვია გიორგი ლეონიძის „ნატვრის ხის“ ერთ-ერთ პერსონაჟს.
ღუტა, ღუტუ (ქართული) – შრდ. ხუტა, ხუტუ.
ღუღუნი (ქართული) – მტრედის ხმიანობის აღმნიშვნელი სიტყვაა, ქცეული საკუთარ სახელად. გვაქვს ამ სახელისაგან ნაწარმოები გვარებიც: ღუღუნიშვილი, ღუღუნაშვილი, ღუღუნიძე (თუკი ისინი ხუხუნისა და ხუხუნაშვილ-ხუხუნაიშვილის ფონეტიკურ ვარიანტებს არ წარმოადგენენ).
ყ
ყაისარ – გვხვდება აგრეთვე ყაისო-ს ფორმით. იგივეა, რაც კეისარი („მეფე“).
ყარამან (სპარსული) – „გმირი“.
ყაფლან (თურქული) – „ვეფხვი“. აქედანაა გვარი ყაფლანიშვილი.
ყვარყვარე (ქართული) – მიღებული ჩანს უყვარს ზმნის ძირის გაორკეცებით. თუ ასეა, „საყვარელს“ უნდა ნიშნავდეს. ათაბაგთა საგვარულო სახელი იყო და არაერთგზის გვხვდება ისტორიულ პირთა სახელად. ყვარყვარე ჰქვია პოლიკარპე კაკაბაძის კომედიის „ყვარყვარე თუთაბერის“ მთავარ პერსონაჟს, უქნარა მოლაყბეს, რომელიც ხალხს შემთხვევით რევოლუციის გამოჩენილი მოღვაწე ჰგონია.
შ
შადიმან (სპარსული) – „სიხარული“.
შავლეგ (ქართული) – „შავი“, „შავგრემანი“ (მნიშვნელობის მხრივ შეადარეთ უჩა, შიო). ვარიანტული ფორმაა შავლეგო.
შალვა (ქართული) – ეტიმოლოგია დაუდგენიელია, შესაძლბელია შავლეგ-ის ვარიანტს წარმოადგენს. როგორც ალექსი ჭინჭარაულმა აღნიშნა, ამის დამადასტურებელია ერთი და იმავე გმირის ხსენება ორივე სახელით ქართულ ხალხურ პოეზიაში: „დედას კაცი მოუვიდა: შენ შავლეგი მოგიკლესა... შალვას დედა მოტიროდა, მოიშლიდა გიშრის თმასა“ (ქხპ, XI). შალვა-ს ადრინდელი ფორმა შაველა→შავლა შემონახულია გვარებში: შავლაძე, შავლიძე, შაველაშვილი, შავლიაშვილი. შალვა თორელთა საგვარეულო სახელი იყო. ცნობილია თამარ მეფის დროინდელი გამოჩენილი მეომარი და სარდალი შალვა თორელი (ახალციხელი). შალვა ერქვა აგრეთვე ბევრ სხვა ისტორიულ პოროვნებას, რომელთა შორის განსაკუთრებით აღსანიშნავია XVII ს-ში სპარსელთა წინააღმდეგ აჯანყების ერთ-ერთი მეთაური შალვა ქსნის ერისთავი, რომელიც თავის შვილ ელიზბართან და ბიძინა ჩოლოყაშვილთან ერთად მოწამებრივი სიკვდილით მოკლეს 1661 წელს. ისინი ქართულმა ეკლესიამ წმინდანებად შერაცხა. შალვას მოფერებითი ფორმებია: შალიკა, შალიკო, შალუტა. ამათგან ნაწარმოები გვარებია (ზემოხსენებულთა გარდა): შალვაძე, შალვაშვილი, შალიკაშვილი, შალიკავა, შალიკაძე, შალიკიანი, შალუტაშვილი.
შამილ (არაბული) – „ყოვლისმომცველი“. კავკასიის მთის ხალხთა დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლის მეთაურის, იმამ შამილის (1797-1871) სახელი ძალზე პოპულარული გახდა მთელ კავკასიაში და კერძოდ საქართველოშიც. ამის დასტურია ამ სახელისაგან წარმოქმნილი ქართული გვარებიც: შამილაძე, შამილიანი, შამილიშვილი.
შამშე, შანშე (ძველი ებრაული) – „მზე“ (შეადარეთ სამსონ); ან (სპარსული) „მეფეთ-მეფე“ (შაჰინ-შაჰ→შან-შა). შესაძლებელია, რომ დიდი ფონეტიკური მსგავსების მიუხედავად, აქ ჩვენ გვქონდეს ორი სხვადასხვა წარმოშობის სახელი, რომელთაგან პირველი მომდინარეობს ძველი ებრაულიდან, მეორე კი სპარსულიდან. ისტორიულად უფრო გავრცელებულია მეორე ფორმა – შანშე. ამ სახელით საქართველოს ისტორიაში ცნობილია რამდენიმე პირი, მათ შორის – XIII ს. გამოჩენილი სახელმწიფო მოღვაწე შანშე მხარგრძელი, ძე ზაქარია მხარგრძელისა. შანშე ჰქვია ვაჟა-ფშაველას „ბახტრიონის“ გმირი ქალის – ლელას მამას. ამ სახელისაგან მომდინარე გვარებია: შანშაშვილი, შანშიაშვილი. მიუხედავად ყოველივე ამისა, ამჟამად უფრო გავრცელებული ფორმაა შამშე.
შაქრო (ქართული) მიიჩნევა ზაქარია-ს მოფერებით ფორმად, თუმცა შეიძლება მისგან დამოუკიდებლად იყოს წარმოქმნილი. აქედანაა გვარები: შაქარაშვილი, შაქარიშვილი, შაქარაძე.
შედან (სპარსული) – „ლომი“. აქედანაა გვარი შედანია.
შევარდენა (ქართული) – არაკალენდარული სახელია, რომლისაგანაც მომდინარეობს გვარები: შევარდენიძე, შევარდნაძე. საეკლესიო კალენდრით მას ეფარდება იერაქსი (ბერძნული „ქორი“).
შენგელი (ქართული) – აქედანაა გვარები: შენგელია, შენგელაია.
შერგილ (სპარსული) – „ლომის დამჭერი“. ცნობილია შერგილ დადიანი (XIV ს.).
შერლომ – ქართული სახელია, სადაც შერწყმულად, კომპოზიტის ფორმით, არის წარმოდგენილი სპარსული სიტყვა ‘შერ’ და მისი ქართული შესატყვისი ლომი (შეადარეთ გულვარდი, ხვარამზე). ძველად გვხვდებოდა აგრეთვე იმავე სიტყვებისაგან (შებრუნებული რიგით) ნაწარმოები სახელი ლომშერა.
შერმადინ (არაბული) – „სარწმუნოების სინდისი“. ეს სახელი ჰქვია „ვეფხისტყაოსნის“ ერთ-ერთ პერსონაჟს, ავთანდილის ერთგულ მსახურს. შერმადინი გვარიც არის ამავე ფორმით.
შიო – უნდა მომდინარეობდეს სიაოშ-ისაგან, რომელიც წარმოშობით ირანული სახელია და „შავგვრემანს“, „შავ მამაკაცს“ ნიშნავს. ძველ ქართულში შემოსულია შიოშ-ის ფორმით, ამ უკანასკნელისაგან კი მიღებულია საბოლოო ფორმა შიო (აქედანაა გვარი შიოშვილი). მისი კნინობითი ფორმებია შიუკა და შიოლა (ამათგან მოდის გვარები: შიუკაშვილი, შიოლაშვილი). საქართველოში მოღვაწე ასურელ მამათა შორის ერთს შიო ერქვა (VI ს.). მისი სახელი და წოდება შიო მღვიმელი ფსევდონიმად აირჩია გამოჩენილმა საბავშვო პოეტმა შიო ქუჩუკაშვილმა.
შმაგი (ქართული).
შოთა – ამ ფორმით გვხვდება მხოლოდ ქართველებში და თანაც, შუა საუკუნეებიდან მოკიდებული, გვხვდება საკმაოდ ხშირად. ამჟამად ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული სახელია საქართველოში, რაც, ცხადია, „ვეფხისტყაოსნის“ ავტორის პოპულარობის ნიშანია. ამ სახელის ეტიმოლოგია სადავოა. მისგან ნაწარმოებია გვარები: შოთაძე, შოთაშვილი.
შოშიტა (ქართული) – ცხადია, აქ „ტა“ კნინობითი სუფიქსია (ისევე როგორც სხვა სახელებში, როგორიცაა: ბეჟიტა, ბერიტა, გოგიტა, ხახუტა და სხვანი). თუ ასეა, უნდა გვქონდეს სახელი ამ სუფიქსის გარეშეც. ასეთი სახელი შოშია შემონახულია შოშიაშვილის გვარში. თვით შოშიტა-საგან ნაწარმოებია გვარები შოშიაშვილი და შოშიტაიშვილი.
შუქრი (არაბული) – „მადლიერი“.
ჩ
ჩაგუ (ქართული) – გავრცელებული სახელი იყო კოლხეთში, ამჟამად იშვიათად გვხვდება. მისი მოფერებითი ფორმაა ჩაგუნა. არსებობს აგრეთვე ფონეტიკური ვარიანტები: ჩაქუ, ჩაქუნა. ეს ფუძე დასტურდება გვარებშიც: ჩაგუნავა, ჩაგანავა, ჩაგინავა. შესაძლოა მათვე უკავშირდებოდეს ჩაკაბერია. ფუძის ლექსიკური მნიშვნელობა უცნობია.
ჩალხია – აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთში გავრცელებული სახელია.
ჩარგაზ – ამჟამად იშვიათი სახელია, გვხვდება ძირითადად სამეგრელოსა და სვანეთში. უნდა მომდინარეობდეს ჩერქეზ ეთნონიმისაგან (ე→ა მეგრულ-ლაზურის დამახასიათებელი ფონეტიკური კანონზომიერებაა). არსებობს გვარიც – ჩარგაზია (შეადარეთ ჩერქეზია). წინათ არსებულა მისი სვანური ვარიანტიც – ჩარგასიანი, რომელიც სვანეთის წერილობით ძეგლებში დასტურდება ჯერ კიდევ XIV ს-ში.
ჩიტო (ქართული) – გვხვდება როგორც ვაჟის, ისე ქალის სახელად. მისი მოფერებითი ფორმებია: ჩიტუნია, ჩიტურა, ჩიტუა და სხვ. მათგან მომდინარეობს გვარები: ჩიტაია, ჩიტავა, ჩიტია, ჩიტიანი, ჩიტაური, ჩიტაძე, ჩიტიძე, ჩიტიშვილი, ჩიტეიშვილი, ჩიტიაშვილი, ჩიტოშვილი, ჩიტუაშვილი, ჩიტუნაშვილი, ჩიტუკაშვილი, ჩიტორელიძე...
ც
ცანგალა (ქართული).
ციოყ – გავრცელებული იყო ძირითადად სვანეთში, დადეშქელიანთა საგვარეულოში. ამჟამად ძალზე იშვიათად გვხვდება. ეტიმოლოგია უცნობია. იხ. სოზარ.
ცისკარა (ქართული) – გვხვდება როგორც ვაჟის, ისე ქალის სახელად. ნიკოლაფხეშვილი ცისკარა იხსენიება „ტბეთის სულთა მატიანეში“ (XIV ს., №536). აქედან წარმოქმნილი გვარებია: ცისკარავა, ცისკარაული, ცისკარაშვილი, ცისკარიშვილი, ცისკარიძე, ცისკარაძე.
ცოტნე (ქართული) – „უმცროსი“, „პატარა“. შეადარეთ „ცოტა“ (ნ. მარის ეტიმოლოგიით): ან „მცოდნე“ (ქ. ლომთათიძე). საქართველოს ისტორიიდან კარგად არის ცნობილი მონღოლთა წინააღმდეგ შეთქმულების ერთ-ერთი მეთაური ცოტნე დადიანი და მისი თავდადება. ამ თემაზეა აგებული აკაკი წერეთლის პოემა „ნათელა“ და გრიგოლ აბაშიძის რომანი „ცოტნე“. ცოტნე დადიანი საქართველოს ეკლესიამ წმინდანად აღიარა. ცოტნესაგან არის წარმოქმნილი გვარი ცოტნიაშვილი.
ცქირი (ქართული) – მეგრული სქირის („შვილი“) ფონეტიკური ვარიანტი უნდა იყოს; ან მიღებულია ცქვირ („ცქვიტი“) ფუძიდან ვ-ს დაკარგვით (იხ. იოსებ ყიფშიძე: ცქვირინი ცუჯიში – „დაცქვეტა ყურისა“) ცქირი ერქვა გრიგოლ ხანძთელის თანამედროვე ერთ პირს, რომელმაც თბილისის ამირას მხარდაჭერით სცადა ანიჩის ეპისკოპოსი გამხდარიყო, მაგრამ გრიგოლის წინააღმედგობის გამო საწადელს ვერ მიაღწია და ეკლესიიდან განკვეთილ იქნა.
ძ
ძაბული (ქართული) – განსაკუთრებით გავრცელებულია სამეგრელოში, მიღებული ჩანს „ძღაბი“ („გოგო“) სიტყვის მოფერებითი ფორმისაგან: ძაბი, ძაბა→ძაბული.
ძაძუ – გავრცელებული სახელია დასავლეთ საქართველოში, ყაბარდოულად ნიშნავს „ჩვილს“, „ძუძუმწოვარს“. მსგავსი სახელი გვხვდება აგრეთვე ხურიტულში.
ძიძია (ქართული) – ალექსანდრე ყაზბეგის მოთხრობის „ხევისბერი გოჩას“ ერთ-ერთი პერსონაჟის სახელია.
წ
წათე – ამ სახელით ცნობილია ლაზიკის სამი მეფე, რომელთაც არაერთგზის იხსენებენ ბიზნატიელი ისტორიკოსები (VI ს.). გამოთქმულია მოსაზრება (გ. როგავას მიერ), რომ ეს სახელი უკავშირდება საბრძოლო იარაღის აღმნიშვნელ სიტყვას – წათს, რომელსაც მეგრულში მოეპოვება კანონზომიერი ფონეტიკური შესატყვისი ჭორთი („ჭოკი“, „ხალა“, „დიდი კეტი“).
წიქა (ქართული) – თითქოს „წითურს“ ნიშნავს (შეადარეთ ხარის სახელი წიქარა ცნობილ ხალხურ ზღაპარში). გავრცელებულია მთაში. გვხვდება ვაჟა-ფშაველას პერსონაჟთა სახელად.
წყალობა – ქართული სახელია, დღეს მეტად იშვიათი (იგულისხმება „ღვთის წყალობა“. მნიშვნელობის მხრივ შეადარეთ ბერძნული დოროთე, თედორე, სლავური ბოგდან, სომხური ასტვაწატურ, თურქული ალაჰვერდი).
ჭ
ჭაბუა, ჭაბუკა (ქართული) – მზეჭაბუკ-ის შეკვეცილი ფორმებია, რომელთაც აქვთ დამოუკიდებელ სახელებად ქცევის ტენდენცია. შეადარეთ ჭაბუკი. მათგან წარმოქმნილი გვარებია: ჭაბუკაშვილი, ჭაბუკაძე, ჭაბუკაიძე, ჭაბუკიანი.
ჭაბუკი (ქართული) – ემთხვევა საზოგადო სახელის ფორმას და მისგან გარჩევის მიზნით სახელობითი ბრუნვის ნიშანს სხვა ბრუნვებშიც ინარჩუნებს, ე.ი. იქცევა „ი“ ხმოვანფუძიანად.
ჭიაბერ (ქართული) – კომპოზიტური სახელია, რომლის პირველი ნაწილია ჭია („წითელი“), მეორე - ბერ („შვილი“). ეს სახელი ერქვა არაერთ ისტორიულ პირს, მათ შორის თამარ მეფის ერთგულ ერისთავს, მეჯინიბეთუხუცესს, შემდგომში მანდატურთუხუცესს.
ჭიჭიკო (ქართული) – „პატარა“, „პაწია“. მეგრულ ზედსართავ სახელს „ჭიჭე“ დართული აქვს კნინობითი სუფიქსი „იკო“. გვხვდება აგრეთვე „ია“ სუფიქსიანი ფორმა ჭიჭია. ამათგან მოდის გვარები: ჭიჭიაშვილი, ჭიჭიკაშვილი, ჭიჭიკოშვილი, ჭიჭეიშვილი, ჭიჭინაძე, ჭიჭინავა.
ჭოლა (ქართული) – „ვაჟი“, „ყმაწვილი“ (შეადარეთ მეგრულ ჭკორი - „ყმა“). საალერსო ფორმებია: ჭოლიკა, ჭოლიკო. ამათგან წარმოქმნილი გვარებია: ჭოლაძე, ჭოლიკაური, ჭოლიკაშვილი, ჭოლიკიძე.
ჭულა (ქართული) – ამ სახელის განმარტების რამდენიმე შესაძლებლობა არსებობს: ა) ჭოლას ფონეტიკური ვარიანტია; ბ) „წულ“ არსებითი სახელის მეგრული შესატყვისია; გ) ჭუჭულა-ს შეკვეცილი ფორმაა.
ჭუჭულა (ქართული) – „წიწილა“.
ხ
ხარება (ქართული) – დღეს იშვიათად იხმარება. მისგან ჩანს მიღებული გვარები: ხარაბაძე, ხარებავა. ამ უკანასკნელს უკავშირდება სოფლის სახელი მარტვილის რაიონში - ნახარებუ. („სახარებავო“).
ხარიტონ (ბერძნული) – „მადლიანი“, „გულუხვი“.
ხარლამპი (ბერძნული) – „სიხარულით გაბრწყინებული“.
ხახარე (ქართული) – „ახარე“.
ხახუტა (ქართული) – ნაწარმოებია კნინობითის „ტა“ სუფიქსით ხახუ სახელისაგან (ბერიტა, გოგიტა, შოშიტა და სხვა სახელთა მსგავსად). მისგან მომდინარეობს გვარები: ხახუტაშვილი, ხახუტაიშვილი.
ხვთისო (ქართული) – „ღმერთისა“. ქართული სიტყვა ღმერთი, ჩვეულებრივ, ბრუნვის დროს იკუმშება და ნათესაობით ბრუნვაში მოდვცა ჯერ ღმრთისა, შემდეგ – ღვთისა (ბგერის დაკარგვა და შენაცვლება) და ბოლოს ღვთისა (ღ→ხ). აქედან კი მეშველი ზმნისა და სუფიქსების დართვით წარმოიქმნა ანთროპონიმები: ღვთისავარ→ხვთისავარ, ღვთისია→ხვთისია, ღვთისო→ხვთისო. ამათგან ამჟამად გავრცელებული და ძირითადი ფორმაა ხვთისო. მნიშვნელობის მხრივ შეადარეთ ბერძნული კვირიკე, ებრაული ნაზარ, ქართული უფლისა, ქრისტესია (ქიტესა) და სხვ. გვარებიდან აქ მოგვაგონდება: ღვთისავრიშვილი, ხვთისავარიშვილი, ხვთისიაშვილი.
ხვიჩა (ქართული) – მეგრულად ნიშნავს „გაბრწყინებულს“, „მოცინარს“, „მოციმციმეს“. ეს სახელი ჰქვია უიარაღოს „მამელუკის“ მთავარ გმირს. ხვიჩასგან არის წარმოქმნილი გვარი ხვიჩია.
ხირლიჩა (ქართული) – მისი პარარელური ფორმაა ხინჩლა, რომელიც მომდინარეობს ყინჩლა-საგან და წარმოადგენს ყინჩ-ის („კარგის“) კნინობით ფორმას (გ. ბედოშვილის ეტიმოლოგია).
ხოსრო (სპარსული) – „კეთილი სახელის მქონე“, „სახელმოხვეჭილი“, „სახელოვანი“. იხმარებოდა სპარსეთის შაჰების ეპითეტად, აქედან კი საზოგადოდ „მეფის“ მნიშვნელობა შეიძინა. მისი კნინობითი ფორმებია: ხოსია, ხოსიტა. ამათგანაა გვარები: ხოსროშვილი, ხოსიტაშვილი (იხ. აგრეთვე ქაიხოსრო).
ხურსი (სპარსული) – „დათვი“. აქედანაა გვარები ხურციძე (←ხურსიძე) და ხურცილავა (←ხურსილავა).
ხუტა, ხუტუ – უკავშირდება ხურიტულს, სადაც ხუტუ ღვთაების ეპითეტია და ნიშნავს „მებრძოლს“. შეადარეთ აგრეთვე ფალაური.
ჯ
ჯაბა – ესაა შემოკლებული ჯაბრიელ, რომელიც თავის მხრივ წარმოადგენს ძველი ებრაული სახელის, გაბრიელის, არაბიზებულ ფორმას. გაბრიელი ერქვა ერთ-ერთ მთავარანგელოზს, რომლის სახელიც არაბულად ასე გადმოიცემა: ჯაბრიელ//ჯიბრაილ. პირველის შემოკლებით მიღებულია ჯაბა, მეორისაგან – ჯიბო. ჯაბასაგან წარმოქმნილია გვარი ჯაბიძე.
ჯავახ (ქართული) – ეთნონიმი ქცეულია ანთროპონიმად (შეადარეთ ივერი, იმერი, კახი, და სხვ.) ჯავახი (უსუფიქსოდ) არის გვარიც. ამ ფუძიდან წარმოქმნილია აგრეთვე გვარები: ჯავახიშვილი, ჯავახაძე, ჯავახიძე, ჯავახია, ჯავახიანი.
ჯამბაკურ – ამ სახელის მეორე ნაწილს შეადგენს ბაკურ, პირველი ნაწილის წარმომავლობა კი საცილობელია. უკავშირებენ სატომო სახელს (ჭან-ბაკურ→ჯანბაკურ→ჯამბაკურ). გავრცელეული სახელი იყო განსაკუთრებით ორბელიანთა საგვარეულოში.
ჯამლეტ – სავარაუდოდ წარმოიშვა ჰამლეტისგან - გამლეტ-ჯამლეტ.
ჯანო – წარმოადგენს ჯანსუღის, ჯანბერის ან სხვა რომელიმე ასეთი სახელის შემოკლებულ ფორმას.
ჯანიკო – იგივე სახელია წარმოდგენილი ქართული საალერსო ‘იკო’ სუფიქსით. გვხვდება როგორც ვაჟის, ისე ქალის სახელად. ამავე ფუძიდან წარმოქმნილი გვარებია: ჯანაშვილი, ჯანიშვილი, ჯანოშვილი, ჯანიაშვილი, ჯანიკაშვილი, ჯანუაშვილი.
ჯანსუღ (სპარსული) – „ვისაც სული დაეწვა“ (იგულისხმება სიყვარულით), „სულ-დამწვარი“, „შეყვარებული“ (ეტიმოლოგია საეჭვოა).
ჯარჯი – მიღებული ჩანს თურქული ჯარჩი-საგან, რაც სამოხელეო ტერმინია და ნიშნავს „ამბის გამომცხადებელს“, „მაცნეს“.
ჯაჯუ – შესაძლოა წარმოადგენდეს ძერა-ს კოლხურ შესატყვისს. აქედან ჩანს წარმოქმნილი გვარი ჯაჯანიძე (ე.ი.. „ძერიას-ძე“). ამავე ფუძიდანაა ქალის სახელი ჯაჯალა.
ჯემალ (არაბული) – „სილამაზე“, „სიკეთე“, „სრულქმნილება“. იგივეა ქალის სახელები: კამილა, ჯამილა.
ჯეირანული (თურქული) – გარეული ცხოველის სახელი (ჯეირანი ანუ ქურციკი) ქცეულია პიროვნულ სახელად თურქულ ენებში და როგორც საზოგადო, ისე საკუთარი სახელის მნიშვნელობით შემოსულია ქართულში. მისგან ნაწარმოებია გვარებიც: ჯეირანაშვილი, ჯეირანიშვილი (შეადარეთ: ქურციკაშვილი, ქურციკიშვილი, ქურციკიძე).
ჯენეტ, ჯენეტო (არაბული) – „სამოთხე“. შეადარეთ ქალის სახელი ჟანეტა//ჯანეტა.
ჯვებე (ქართული) – მეგრულად ნიშნავს „მსხვილნაკვთიანს“. შეიძლება პალატალიზებული ფორმა იყოს სახელისა იობ-ჯობ-ჯობე//ჯვებე.
ჯიბო – ითვლება ჯიბრაელ-ის შემოკლებულ ფორმად (იხ. ზემოთ ჯაბა). მისგან წარმოქმნილია გვარი ჯიბუტი. ამავე სახელის კნინობითია ჯიბილა//ჯიბილო, საიდანაც მიღებულია გვარი ჯიბლაძე.
ჯიმშერ (სპარსული) – „ტყუპი ლომი“ (ეტიმოლოგია საეჭვოა). პარალელური ფორმებია: ჯიმშედ, ჯიმშელ. აქედანაა გვარები: ჯიმშერაშვილი, ჯიმშელაშვილი, ჯიმშელეიშვილი, ჯიმშიაშვილი, ჯიმშიტაშვილი, ჯიმშერაძე, ჯიმშელაძე, ჯიმშელიძე.
ჯოდორი (ქართული) – მეგრულად ნიშნავს „მსუქანს“, „გოდორას“ (გოდორი→ჯოდორი).
ჯოკია – ამ სახელის ახსნა არ მოგვეპოვება.
ჯონდი, ჯონდო – ამ სახელების ახსნა არ მოგვეპოვება.
ჯოტო (ბერძნული) – იოტა („პატარა“)→იოტ-ო→ჯოტო. შდრ. ჟოტია.
ჯოყოლა – ამ სახელის ახსნა არ მოგვეპოვება.
ჯოჯიკ – ძველი ქართული სახელია, რომლის ეტიმოლოგია უცნობია. გვხვდება ჯერ კიდევ V ს-ში (ჯოჯიკი ერქვა ვარსქენ პიტიახშის ძმას, შუშანიკ დედოფლის მაზლს). აქედანაა გვარი ჯორჯიკია.
ჯუანშერ (სპარსული) – „ახალგაზრდა ლომი“. საქართველოში ცნობილ პირთა სახელად გვხვდება უძველესი დროიდან. ვახტანგ გორგასლის სპასპეტი ჯუანშერი (V ს.), რომლის შესახებაც მემატიანე გვაუწყებს: ჯუანშერი ერქვა აგრეთვე არჩილ II-ის ძეს. იმავე არჩილ მეფის დროს ქართლის ერისთავი იყო ჯუანშერ ჯუანშერიანი, ნათესავი მირიან მეფისა. ჯუანშერი ჰქვია „ქართლის ცხოვრების“ ერთი ნაწილის ავტორსაც.
ჯუმბერ – გვხვდება მხოლოდ ქართულში. შესაძლოა მიღებული იყოს ჯუანშერ-ისაგან ფონეტიკური და გრაფიკული ცვლილებების შედეგად. ჯუმბერი ჰქვია მეფისწულს სულხან-საბა ორბელიანის „სიბრძნე სიცრუისაში“.
ჯუნა (ქართული) – შეიძლება ჯუანშერის შემოკლებული ფორმა იყოს. მეგრულად ნიშნავს „კოცნას“.
ჯურხა (ბალყარული) – „იორღა“, „თოხარიკი ცხენი“.
ჰ
ჰაიდარ (არაბული) – „ლომი“.
ჰამლეტ – წარმომავლობა: გერმანული მნიშვნელობა: ძველი გერმანული სახელი, რომლის მნიშნველობაა „სოფელი, სახლი“.
ჰასან (არაბული) – „კარგი“. უფრო ხშირად იხმარება მისი სახეცვლილი ფორმები: ასან (იხ.) ან ხასან. ამავე სახელის ვარიანტული ფორმაა ჰუსეინ.
ჰენრიხ (ძველი გერმანული) – შემოკლებით ჰერნი, ენრი, ქართული მოფერებითი ფორმაა ენრიკო. ამავე ფუძიდან ნაწარმოებია ქალის სახელიც - ჰენრიეტა. მისი მოფერებითი ფორმებია: რიტა, გრეტა.
ჰერაკლე – ბერძნულად : „გმირი“
ჰიროში – იაპონურად: სულგრძელი, დიდსულოვანი; კეთილშობილი.