წიგნი პირველი
წინასიტყვაობა
ისტორიის მიზანი
მხატვრები დაფებსა და კედლებზე გამოსახავენ ძველ ამბებს, მაყურებლებს სიამოვნებას ანიჭებენ და წარსულის ხსოვნას დიდი ხნით ცოცხლად ინახავენ. ისტორიკოსები კი დაფების ნაცვლად იყენებენ წიგნებს, ფერების ნაცვლად - სიტყვათა ყვავილოვნებას, და გარდასულ საქმეთა ხსოვნას უფრო ხანგრძლივსა და მყარს ხდიან, რამეთუ მხატვართა ხელოვნებას ჟამი აზიანებს. ამიტომ, მეც ვცდი საეკლესიო ისტორიის დარჩენილი ნაწილის აღწერას, რადგან მართებულად არ მიმაჩნია, რომ უბრწყინვალეს საქმეთა და სასარგებლო ამბავთა დიდება უგულებელყოფილ იქნას, დავიწყებისგან იავარქმნილი. ამიტომ, ზოგიერთი მეგობარი ხშირად მაქეზებდა, რომ თავს მედო ეს ღვაწლი. მაგრამ როცა ეს საქმე ჩემი შესაძლებლობებით გავზომე, მისთვის ხელის მოკიდების შემეშინდა. თუმცა, თამამად მივენდე სიკეთეთა უხვად მომნიჭებელს და შევუდექი ჩემს ძალებზე აღმატებულ საქმეს. ევსები პალესტინელმა ეკლესიებში მომხდარი მოვლენები აღწერა წმინდა მოციქულთა ისტორიიდან მოყოლებული ღვთისსათნო კონსტანტინეს ზეობამდე, მე კი ამ აღწერის დასასრულს [ჩემი] ისტორიის დასაწყისად გავხდი.
თ ა ვ ი I
როგორ დაიწყო არიანელთა მწვალებლობა
როგორ დაიწყო არიანელთა მწვალებლობა
როდესაც აღიგავნენ ეს უწმინდური და ურჯულო ტირანები, ვგულისხმობ მაქსენტიუსს, მაქსიმინეს და ლიკინიუსს, დაცხრა ეკლესიის ღელვა-ტეხვა, რაც აღძრეს ამ უკეთურმა კაცებმა, როგორც რამ ქარიშხალთა კვეთებებმა. შემდეგ, როცა შეწყდა გრიგალის ქროლვა, დამყარდა ურღვევი მშვიდობა. ყოვლითურთ სახელგანთქმულმა იმპერატორმა კონსტანტინემ, რომელმაც არათუ ადამიანთაგან, არც ადამიანთა მეშვეობით, არამედ ზეციდან საღვთო მოციქულის1 მსგავსად მიიღო ეს მოწოდება, მისთვის2 ასე განაგებდა. რადგან დაწერა კანონები, გააუქმა კერპებისათვის მსხვერპლშეწირვა და ბრძანა ეკლესიათა აგება. ხალხებს დაუდგინა რწმენით შემკული მმართველები, ბრძანა პატივის მიგება მღვდლებისათვის და სიკვდილით დაემუქრა მას, ვინც მათ შეურაცხყოფდა. მაშინ ზოგნი აღადგენდნენ დანგრეულ ეკლესიებს, სხვები კი უფრო ფართოსა და ბრწყინვალეს აგებდნენ. როდესაც მოვლენები ასე ვითარდებოდა, ჩვენ აღსავსე ვიყავით როკვითა და სიხარულით, მოწინააღმდეგეები კი - სირცხვილითა და მწუხარებით. კერპთა საკურთხევლები დახურული იყო, ეკლესიებში მუდმივად კრებები და დღესასწაულები იმართებოდა3. მაგრამ ყოვლად უკეთურმა და შურიანმა დემონმა, ადამიანთა დამღუპველმა, ვერ აიტანა ზურგქარით მოცურავე ევლესიის ხილვა და ბოროტი სივერაგე განიზრახა, რათა ჯიბრში მყოფს დაენგრია ყოვლიერების შემოქმედისა და მეუფის მიერ მართული ხომალდი4. რადგან დაინახა, რომ ელინური საცთური ცხადი გახდა და დემონთა ნაირგვარი ხრიკები აღმოჩენილ იქნა. უმრავლესობა მეტად თაყვანს აღარ სცემდა ქმნილებას (შდრ. რომ. 1, 25) და მის ნაცვლად შემოქმედს უგალობდა. ამის გამო, ღვთისა და ჩვენი მაცხოვრის წინააღმდეგ აშკარად აღარ წამოიწყო ომი, არამედ იპოვა კაცნი, ქრისტიანის სახელით ღირსქმნილნი, მაგრამ პატივმოყვარეობასა და ამაო დიდებას დამონებელნი, და ისინი თავისი ხრიკების საჭურველად წარმოაჩინა. მათი მეშვეობით მრავალი დაუბრუნა პირვანდელ საცთურს, მოაწყო არა კვლავ ქმნილების თაყვანისცემა, არამედ - შემოქმედისა და დამბადებლის5 ქმნილებასთან ერთად განწესება. მე გიამბობთ, თუ საიდან დაიწყო მან და როგორ თესავდა ღვარძლს.
ალექსანდრია არის დიდი ქალაქი, და მას არა მხოლოდ ეგვიპტელთა, არამედ ეგვიპტის მახლობლად მცხოვრებ თებელთა და ლიბიელთა პირველობა აქვს მიკუთენებული. ამ ძლევამოსილი მებრძოლის, ვინც ურჯულო ტირანების დროს მოწამეობის გვირგვინი მოიპოვა, - პეტრეს6 შემდეგ ამ ქალაქის ეკლესიას მცირე ხნით აქილასი7 წინამდგომელობდა და ეპყრა მისი სადავეები. მის შემდეგ კი - ალექსანდრეს8, სახარებისეული მოძღვრების ჭეშმარიტ წინამბრძოლს. მის დროს ხუცესთა სიაში განწესებულმა არიოზმა, ვისაც მინდობილი ჰქონდა საღვთო წერილის განმარტება, როდესაც დაინახა, რომ ალექსანდრეს გადაეცა მღვდელმთავრობის განმგებლობა, ვერ გაუძლო შურის შემოტევას და მისგან კვეთებული აღიძრა დავისა და ბრძოლის საძიებლად. დაინახა ამ კაცის ღირსადქებული მოქალაქობა და ვერ შეძლო ცილისწამების შეთხზვა. როდესაც ჭეშმარიტების მოწინააღმდეგემ იპოვა თავისი ბოროტმოქმედებისთვის სათანადო საჭურველი, მისი მეშვეობით აღაშფოთა და აღძრა ეკლესიის ღელვა-ტეხვა. იგი დაარწმუნა, დაპირისპირებოდა ალექსანდრეს სამოციქულო მოძღვრებას. იგი (ალექსანდრე - მთარგ.) საღვთო სწავლებების მიმდევარი ამბობდა, რომ ძეს მამის თანასწორი პატივი და იგივე არსი ჰქონდა, რაც მშობელ ღმერთს. მაგრამ ჭეშმარიტების წინააღმდეგ მებრძოლმა არიოზმა მას დაბადებული და ქმნილება9 უწოდა და დასძინა: "იყო დრო, როდესაც არ იყო", და სხვაც, რასაც უფრო ცხადად მისი ნაწერებიდან შევიტყობთ. ამას არა მხოლოდ ეკლესიაში ამბობდა, არამედ გარეშე თავყრილობებსა და კრებებზე. დადიოდა სახლებში და შეეძლო მრავალთა დამონება. სამოციქულო მოძღვრებათა დამცველი ალექსანდრე ჯერ შეგონებებითა და რჩევებით ცდილობდა მის დარწმუნებას. მაგრამ მას შემდეგ, რაც დაინახა, რომ შლეგი იყო10, ღიად განაცხადა ეს უღმერთობა და სამღვდელო სიიდანაც ამოაგდო. რადგან ყურად იღო, რასაც საღვთო რჯული ხმობს: "თუკი შენი მარჯვენა თვალი გაცთუნებს, ამოაგდე იგი და განაგდე შენგან" (მათ. 5, 29).
ალექსანდრია არის დიდი ქალაქი, და მას არა მხოლოდ ეგვიპტელთა, არამედ ეგვიპტის მახლობლად მცხოვრებ თებელთა და ლიბიელთა პირველობა აქვს მიკუთენებული. ამ ძლევამოსილი მებრძოლის, ვინც ურჯულო ტირანების დროს მოწამეობის გვირგვინი მოიპოვა, - პეტრეს6 შემდეგ ამ ქალაქის ეკლესიას მცირე ხნით აქილასი7 წინამდგომელობდა და ეპყრა მისი სადავეები. მის შემდეგ კი - ალექსანდრეს8, სახარებისეული მოძღვრების ჭეშმარიტ წინამბრძოლს. მის დროს ხუცესთა სიაში განწესებულმა არიოზმა, ვისაც მინდობილი ჰქონდა საღვთო წერილის განმარტება, როდესაც დაინახა, რომ ალექსანდრეს გადაეცა მღვდელმთავრობის განმგებლობა, ვერ გაუძლო შურის შემოტევას და მისგან კვეთებული აღიძრა დავისა და ბრძოლის საძიებლად. დაინახა ამ კაცის ღირსადქებული მოქალაქობა და ვერ შეძლო ცილისწამების შეთხზვა. როდესაც ჭეშმარიტების მოწინააღმდეგემ იპოვა თავისი ბოროტმოქმედებისთვის სათანადო საჭურველი, მისი მეშვეობით აღაშფოთა და აღძრა ეკლესიის ღელვა-ტეხვა. იგი დაარწმუნა, დაპირისპირებოდა ალექსანდრეს სამოციქულო მოძღვრებას. იგი (ალექსანდრე - მთარგ.) საღვთო სწავლებების მიმდევარი ამბობდა, რომ ძეს მამის თანასწორი პატივი და იგივე არსი ჰქონდა, რაც მშობელ ღმერთს. მაგრამ ჭეშმარიტების წინააღმდეგ მებრძოლმა არიოზმა მას დაბადებული და ქმნილება9 უწოდა და დასძინა: "იყო დრო, როდესაც არ იყო", და სხვაც, რასაც უფრო ცხადად მისი ნაწერებიდან შევიტყობთ. ამას არა მხოლოდ ეკლესიაში ამბობდა, არამედ გარეშე თავყრილობებსა და კრებებზე. დადიოდა სახლებში და შეეძლო მრავალთა დამონება. სამოციქულო მოძღვრებათა დამცველი ალექსანდრე ჯერ შეგონებებითა და რჩევებით ცდილობდა მის დარწმუნებას. მაგრამ მას შემდეგ, რაც დაინახა, რომ შლეგი იყო10, ღიად განაცხადა ეს უღმერთობა და სამღვდელო სიიდანაც ამოაგდო. რადგან ყურად იღო, რასაც საღვთო რჯული ხმობს: "თუკი შენი მარჯვენა თვალი გაცთუნებს, ამოაგდე იგი და განაგდე შენგან" (მათ. 5, 29).
თ ა ვ ი II
წინამძღვარ ეპისკოპოსთა სია
ამ დროს რომაელთა ეკლესიის სადავეები ეპყრა სილვესტრს11, რომელმაც შეცვალა მილტიადე12; იგი იყო მარკელინუსის13 შემდეგ, რომელმაც თავი გამოიჩინა დევნულების დროს და მიიღო სამღვდელმთავრო ხელდასხმა.
ანტიოქიაში ტირანოსის14 შემდეგ, როცა ეკლესიებში დაიწყო მშვიდობის დამყარება, ვიტალისმა15 მიიღო წინამძღვრობა, რომელმაც ააგო ტირანების მიერ "პალაიაში"16 დანგრეული ეკლესია. მის შემდეგ თავმჯდომარეობა მიიღო ფილოგონიოსმა17და შეუმატა დარჩენილის მშენებლობას, და ლიკინუსის დროს აჩვენა კეთილმსახურების გამო მოშურნეობა.
იერუსალიმში ეკლესია ჰერმონას18 შემდეგ მინდობილი იქნა მაკარისადმი, რომელიც იყო თავის სახელის შესაფერი კაცი19და მრავალგვარი სიკეთეებით შემკული. ამავე დროს გახდა კონსტანტინოპოლის სამღვდელთმთავრო მსახურების ღირსი და გაბრწყინდა სამოციქულო ნიჭებით20.
ამ დროს ალექსანდრიელთა ეკლესიის მღვდელმთავარმა ალექსანდრემ, დაინახა, რომ, არიოზი მთავრობისმოყეარეობის ვნებით იყო შეპყრობილი, და მისი მკრეხელობით დატყვევებულები იკრიბებოდნენ და მართავდნენ თავიანთ კრებებს. ალექსანდრემ მისი მკრეხელობა წერილების მეშვეობით გაუცხადა ეკლესიათა მეთაურთ. მე კი მისი თანამოსახელესადმი მიწერილ ეპისტოლეს ამ თხრობაში მოვათავსებ. მასში ყველაფერი ნათლად არის გადმოცემული, რასაც იგი (არიოზი - მთარგ.) ასწავლიდა, რათა ვინმემ არ იფიქროს, რომ ეს ჩემს მიერ შეთხზული აღვწერე; შემდეგ თვითონ არიოზისას, და შემდეგ სხვისასაც, რომლებიც აუცილებელია ისტორიის გადმოსაცემად, ჩანაწერის ჭეშმარიტება რომ დაამოწმონ და წარსულის მოვლენები უფრო ნათლად ასწავლონ.
ალექსანდრიის ეკლესიის მღვდელმთავარი ალექსანდრე მის თანამოსახელეს სწერს შემდეგს:
ანტიოქიაში ტირანოსის14 შემდეგ, როცა ეკლესიებში დაიწყო მშვიდობის დამყარება, ვიტალისმა15 მიიღო წინამძღვრობა, რომელმაც ააგო ტირანების მიერ "პალაიაში"16 დანგრეული ეკლესია. მის შემდეგ თავმჯდომარეობა მიიღო ფილოგონიოსმა17და შეუმატა დარჩენილის მშენებლობას, და ლიკინუსის დროს აჩვენა კეთილმსახურების გამო მოშურნეობა.
იერუსალიმში ეკლესია ჰერმონას18 შემდეგ მინდობილი იქნა მაკარისადმი, რომელიც იყო თავის სახელის შესაფერი კაცი19და მრავალგვარი სიკეთეებით შემკული. ამავე დროს გახდა კონსტანტინოპოლის სამღვდელთმთავრო მსახურების ღირსი და გაბრწყინდა სამოციქულო ნიჭებით20.
ამ დროს ალექსანდრიელთა ეკლესიის მღვდელმთავარმა ალექსანდრემ, დაინახა, რომ, არიოზი მთავრობისმოყეარეობის ვნებით იყო შეპყრობილი, და მისი მკრეხელობით დატყვევებულები იკრიბებოდნენ და მართავდნენ თავიანთ კრებებს. ალექსანდრემ მისი მკრეხელობა წერილების მეშვეობით გაუცხადა ეკლესიათა მეთაურთ. მე კი მისი თანამოსახელესადმი მიწერილ ეპისტოლეს ამ თხრობაში მოვათავსებ. მასში ყველაფერი ნათლად არის გადმოცემული, რასაც იგი (არიოზი - მთარგ.) ასწავლიდა, რათა ვინმემ არ იფიქროს, რომ ეს ჩემს მიერ შეთხზული აღვწერე; შემდეგ თვითონ არიოზისას, და შემდეგ სხვისასაც, რომლებიც აუცილებელია ისტორიის გადმოსაცემად, ჩანაწერის ჭეშმარიტება რომ დაამოწმონ და წარსულის მოვლენები უფრო ნათლად ასწავლონ.
ალექსანდრიის ეკლესიის მღვდელმთავარი ალექსანდრე მის თანამოსახელეს სწერს შემდეგს:
თ ა ვ ი III
ალექსანდრიის ეპისკოპოს ალექსანღრეს ეპისტოლე კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოს ალექსანდრეს მიმართ
ალექსანდრიის ეპისკოპოს ალექსანღრეს ეპისტოლე კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოს ალექსანდრეს მიმართ
"ყველაზე პატივცემულ ძმასა და თანამოაზრეს, ალექსანდრეს ალექსანდრესგან მოკითხვა უფალში.
უკეთურ ადამიანთა მთავრობისმოყვარე და ვერცხლისმოყვარე ზრახვა ყოველთივის აღმოცენდებოდა დიდ დიოცეზებად მიჩნეულთა წინააღმდეგ ვერაგულად მოქმედებისათვის. სხვადასხვა საბაბით ასე უტევდნენ ეკლესიურ კეთილმსახურებას. მათში მოქმედი ეშმაკის მიერ გაცოფებულები და მოსალოდნელი სიამოვნების მიმართ აღძრულები განუდგნენ ყოველგვარ კრძალვას და გათელეეს ღვთის მსჯავრის შიში. ჩემთვის, [მათგან] ვნებულისთვის, აუცილებელი იყო, შენი ღვთისმოშიშებისათვის გამეცხადებინა მათ შესახებ, რათა დაცული იყო ასეთებისაგან, რომელიმე მათგანმა რომ არ გაბედოს და არ ჩამოვიდეს შენს დიოცეზში, თვით მათ (რადგან ამ მოგვებს შეუძლიათ სიცრუით თავის მოჩვენება), ან ცრუ შეთხზული წერილების მეშვეობით არ შეძლონ მარტივი და შეურყვნელი რწმენის მქონეთა წარტყვევნა.
არიოზმა და აქილასმა ახლახანს შეკრეს კავშირი, კოლუთუსის მთავრობისმოყვარეობას და მასზე ბევრად უარესს დაეშურნენ21. რადგან როდესაც თვითონ იგი მათ ბრალს დებდა, საკუთარი უკეთური განზრახვისთვის ეძებდა საბაბს. მათ კი, როდესაც დაინახეს მისი ვაჭრობა ქრისტეთი, მეტად ვეღარ აიტანეს ეკლესიის მორჩილებაში ყოფნა, არამედ თავიანთი თავისთვის ააშენეს ავაზაკთა გამოქვაბულები, განუწყვეტლივ მართავდნენ მათში სინოდებს, დღე და ღამე ქრისტეს და ჩვენს წინააღმდეგ ცილისწამებებში იწვრთნებოდნენ. ისინი ბრალს დებდნენ ყველანაირად კეთილმსახურ სამოციქულო მოძღვრებას, შემოკრიბეს იუდაურად ქრისტესმბრძოლი რაზმი. ისინი უარყოფდნენ ჩვენი მაცხოვრის ღმრთეებას და ქადაგებდნენ, რომ ის ყველას თანასწორი იყო. მისი მხსნელი განგებულებისა და ჩვენს გამო დამდაბლების [აღმნიშვნელ] ყოველ სიტყვას ამოკრებდნენ, და მათგან ცდილობდნენ, შემოეკრიბათ თავიანთი უღმერთობის უწყება; მის დასაბამიერ ღმრთეებას, მამასთან ენითუთქმელი დიდების [გამომხატველ] სიტყვებს უკუაგდებდნენ. ქრისტეს შესახებ ელინთა და იუდეველთა უღმერთო შეხედულება ეპყრათ, ქებაზე, როგორც განსაკუთრებულ რამეზე, ისე ნადირობდნენ, ყველაფერს, რაც ჩვენს წინააღმდეგ იყო მიმართული და რასაც ისინი დასცინოდნენ, ესენი იქმოდნენ, ყოველდღე ჩვენს წინააღმდეგ ამბოხსა და დევნულებას აღძრავდნენ. აწყობდნენ სამსჯავროებს იმ უწესო ქალების თხოვნით, რომლებიც შეცდომაში შეიყვანეს. ზოგჯერ დასცინოდნენ ქრისტიანობას იმით, რომ ყველა ქუჩაში უსირცხვილოდ დარბოდნენ მათთან მყოფი ყმაწვილი ქალები. მაგრამ მათ გაბედეს ქრისტეს დაურღვეველი კვართის გაგლეჯვა, რომლის დანაწილება ჯალათებმაც არ ისურვეს22.
მაგრამ ჩვენ ეს გვიან შევიტყვეთ, რადგან დაფარული იყო, რაც მათ ცხოვრებასა და უწმინდურ საქმეებს შეეფერება, და ერთსულოვანი გადაწყვეტილებით გავაძევეთ ისინი ქრისტეს ღმრთეების თაყვანისმცემელი ეკლესიიდან. მათ დაიწყეს აქეთ-იქით სირბილი ჩვენს წინააღმდეგ, მივიდნენ ჩვენს თანამოაზრე თანამსახურებთან მშვიდობისა და ერთობისათვის თხოვნის მაჩვენებლობით, სინამდვილეში კი ესწრაფოდნენ ზოგიერთი მათგანის მოტაცებას თავიანთი სნეულებისაკენ. მათგან ითხოვდნენ მჭევრმეტყუველურ წერილებს, რათა როცა ამას წაუკითხავდნენ მათ მიერ მოტყუებულთ, მათ წინაშე გამართლებულები იმით, რომ მათი თანამოაზრე იყვნენ ეპისკოპოსები და მათ ეთანხმებოდნენ, მოუნანიებელი გამხდარიყვნენ და უღმერთობაში დაღუპულიყვნენ. რასაც ჩვენთან უკეთურად ასწავლიდნენ და იქმოდნენ, რის გამოც გავაძევეთ, ამას ისინი არ აღიარებდნენ; არამედ ან დუმილით გადასცემდნენ ამას, ან შეთხზული სიტყვებითა და ნაწერებით ჩრდილავდნენ და ცრუობდნენ. ასე რომ, დამაჯერებელი და მასხარას მსგავსი საუბრებით ფარავენ მათ განმხრწნელ მოძღვრებას, და, რასაც გარეგნულად აჩვენებენ, იმით სიცრუისკენ წარიტაცებენ, არ ერიდებიან, ყველასთან ჩვენს კეთილმსახურებას ცილი დასწამონ. ამიტომაც ხდება, რომ ზოგიერთმა ხელი მოაწერა მათ წერილებზე და მიიღო ეკლესიაში. მე ვფიქრობ, რომ იმ თანამსახურთ, ეინც ეს გაბედა, უდიდესი ბრალი დაედება, რადგან არათუ სამოციქულო კანონს არ ემორჩილებიან, არამედ მათში [მყოფ] ეშმაკეულ ძალას ქრისტეს წინააღმდეგ აღაგზნებენ. ამიტომ, საყვარელნო, დაუყოვნებლივ შევმართე საკუთარი თავი, რათა გაგიცხადოთ ასეთების ურწმუნოება, როდესაც ამბობენ, რომ "იყო დრო, როდესაც არ იყო ღვთის ძე, და მოგვიანებით გაჩნდა ის, რაც პირველად არ მყოფობდა, როდესაც დადგა დრო, გახდა ისეთი, როგორიც არის ყველა გაჩენილი ადამიანი". რადგან ამბობენ, რომ ღმერთმა ყველაფერი არარსებულიდან შექმნა, ამიტომ გონიერ და უგონო ქმნილებებთან ერთად ღვთის ძესაც აღრაცხავენ. ამის შესაბამისად ასევე ამბობენ, რომ იგი არის ცვალებადი ბუნების მქონე. მიმღები სათნოებისაც და ბოროტებისაც. და ამ "არარსებულიდან"-ის მოსაზრებით, მის მარადიულ არსებობას წარხოცავენ საღვთო წერილიდან, რომელიც ღვთის სიტყვის უცვლელობას და სიტყვის სიბრძნის ღმრთეებას აღნიმნავს, რაც არის ქრისტე. ეს დამღუპველები ამბობენ: "ჩვენც შეგვიძლია, გავხდეთ ღვთის ძენი, როგორც იგი. რადგან დაწერილია: , "ძენი ვშვი და ავამაღლე"; და ამას დასძენს შემდეგ სიტყვას: "ისინი კი განმიდგნენ" (ეს. 1, 2); რაც არ არის დამახასიათებელი მხსნელის ბუნებისათვის, რომელიც არის უცვლელი ბუნების მქონე. ყოველგვარი კრძალულებისაგან გააუდაბურეს თავიანთი თავი და ამბობენ, მის შესახებ ღმერთმა წინასწარმცოდნეობითა და წინასწარხედვით უწყოდა, რომ არ განუდგებოდა და ყველასგან გამოარჩია. ამოარჩია არა იმიტომ, რომ ბუნებით სხვა ძეებზე აღმატებულების მიხედვით ჰქონდა რაიმე (რადგან ამბობენ, რომ არც არის სხვა ვინმე ბუნებით ძე, არც გააჩნია რაიმე განსაკუთრებული თვისება მის მიმართ), არამედ ისიც ცვალებადი ბუნების არის, რომელიც მონდომებისა და წვრთნის გზით არ შეიცვალა უარესისაკენ. თუკი პავლეც და პეტრეც ამას ცდილობდა, მათგან არაფრით გამოირჩევა მისი ძეობა.
ამ უგუნური მოძღვრების დასამტკიცებლად წმინდა წერილსაც კი შეურაცხყოფენ და იმეორებენ ქრისტეს შესახებ ფსალმუნებში ნათქვამს: "შეიყვარე სიმართლე და შეიძულე უსამართლობა; ამიტომ გცხო შენ ღმერთმა შენმა ზეთი სიხარულისა შენს თანაზიართა უმეტეს" (ფს. 44, 8). იმის შესახებ, რომ ღვთის ძე არც არარსებულიდან არის გაჩენილი, არც იყო დრო, როდესაც არ იყო, საკმარისად გვასწავლის იოანე მახარებელი, როდესაც მის შესახებ წერს: "მხოლოდშობილი ძე, რომელიც არის მამის წიაღში" (იოან. 1, 18). საღვთო მოძღვარმა იმის წარმოჩენის გათვალისწინებით, რომ ერთმანეთისაგან განუყოფელია ორი საგანი - მამა და ძე, მას უწოდა მამის წიაღში მყოფი. მაგრამ ის, რომ ღვთის სიტყვა არარსებულიდან წარმოშობილებთან ერთად არ აღირიცხება და, რომ ყოველივე მის მიერ შეიქმნა (იოან. 1, 3), ამას თვითონ იოანე ამბობს. ქრისტეს საკუთარ ჰიპოსტასს23 ცხადყოფს, როცა ამბობს: "დასაბამში იყო სიტყვა, და სიტყვა იყო ღმერთთან, და ღმერთი იყო სიტყვა. ყოველივე მის მიერ შეიქმნა, და მის გარეშე არაფერი შექმნილა" (იოან. 1, 3). რადგან თუ ყველაფერი მის მიერ შეიქმნა, ქმნილებებისთვის არსებობის მიმნიჭებელი, თვითონ როგორ არ იყო ოდესღაც? თუ თვითონ იყო დასაბამში, ყოველივე მის მიერ შეიქმნა და შექმნა არარსებულიდან, უგუნურება არ არის, რომ შემოქმედი იმავე ბუნების მქონედ განისაზღვროს, რაც ქმნილებებს აქვთ. რადგან არარსებულიდან შექმნილთა საპირისპიროდ და ძალიან დაშორებულად ითვლება მეოფი24. რადგან ეს არ აჩვენებს მამასა და ძეს შორის მანძილის არსებობას, სანამ რომელიმე სული არ შეძლებს ამის გონებით წარმოსახვას. მაგრამ არარსებულიდან ქვეყნიერების შესაქმის გვამოვნება25 ახალი და ნორჩი წარმოშობისაა, როდესაც ყოველივემ მამისაგან ძის მეშვეობით მიიღო ამგვარი შეარსება. ყველაზე ღვთისმოშიში იოანე ხედავს რა, რომ "იყო" ეკუთვნის ღვთის სიტყვას და არის ქმნილებათა აზროვნებაზე აღმატებული, შეუფერებლად მიიჩნეეს მისი დაბადებისა და შექმნის თქმას, არც შემოქმედის სახელდება გაბედა ქმნილებების [აღმნიშვნელი სიტყვის] მსგავსი მარცვლებით; რადგან არ იყო უშობელი (ერთი არის უშობელი, მამა), არამედ მახარებელთა აზროვნებაზე, და ალბათ ანგელოზთა წვდომაზე ზეაღმატებუღი არის მხოლოდშობილი ღმერთის გამოუთქმელი ჰიპოსტასი.
არა მგონია, კეთილმსახურად შეირაცხოს ის, ვინც ამ [საკითხების] ძიებას ბედავს შემდეგი სიტყვებისადმი ურჩობის გამო: "შენთვის უფრო ძნელს ნუ იძიებ, შენზე უფრო აღმატებულს ნუ იკვლევ" (ეკლეს. 3, 22). რადგან თუ სხვა მრავალთა და მათზე შეუდარებლად უფრო არასრულთა ცოდნა დაფარულია ადამიანური წვდომისაგან (როგორც არის პავლესთან: "რაც თვალს არ უხილავს, და ყურს არ სმენია, და ადამიანის გულზე არ ასულა, რაც მოუმზადა ღმერთმა თავის მოყვარულთ" (1 კორ. 2, 9); ასევე ეუბნება ღმერთი აბრაამს, რომ შეუძლებელია ვარსკვლავთა დათვლა, და მეტიც, "ეუბნება, ვინ დათვლის ზღვის ქვიშასა და წვიმის წვეთებს?" (შესაქ. 15, 5), როგორ დაშვრება ვინმე ამაოდ ღმერთის სიტყვის ჰიპოსტასზე [მსჯელობით], თუ ჭკუიდან არ არის გადასული? მის შესახებ წინასწარმეტყველური სული ამბობს: "ვინ მოგვითხრობს მის წარმომავლობას?" (ეს. 53,8). თვით ჩვენი მხსნელიც დაეშურა, რომ ამ საკითხების შესახებ ცოდნის ტვირთისგან გაეთავისუფლებინა ქვეყნიერებაზე ყოველთა ქველმოქმედების სვეტები, ვგულისხმობ ღვთივწოდებულ მოციქულებს. ყველა მათგანს ეუბნებოდა, რომ ეს წვდომა არ იყო ბუნებითი, რომ მხოლოდ მამას ეკუთვნის ამ საიდუმლოს წვდომა, და ამბობდა: "არავინ იცის, ვინ არის ძე, თუ არა მამამ, მამაც არავინ იცის, თუ არა ძემ" (მათ. 11,27), რის შესახებაც, ვფიქრობ, ამბობს მამა: "ჩემი საიდუმლოა ჩემთვის" (ეს. 24,16).
მაგრამ ამ შლეგების აზრით, იმას, რომ ძე "არარსებულიდან" გაჩნდა, და [მისი] მოვლინების ჟამიერ ხასიათს თავისთავად აჩვენებს [სიტყვა]"არარსებულიდან", და უგუნურებმა არ იციან მათი სიტყვის სიშლეგე. რაც "არ იყო", ან დროში უნდა მოქალაქობდეს, ან საუკუნის რაიმე შუალედში. თუ ჭეშმარიტებაა ის, რომ ყოველივე მის მიერ არის შექმნილი, ცხადია, მის მიერ შეიქმნა მთელი საუკუნე, დრო, შუალედები და ეს "ოდესღაც", რომელთა განმავლობაში იპოვება ის, რაც "არ იყო". და როგორ არ არის დაუჯერებელი, რომ შემოქმედი დროთა, საუკუნეთა და ჟამთა, რომლებშიც არის თანაშერეული ის, რაც "არ იყო", თვითონ არ არსებობდა ოდესღაც? რადგან უაზრო და ყოველგვარი უსწავლელობით აღსავსე არის იმის თქმა, რომ რაიმეს მიზეზი მის წარმოშობაზე უფრო გვიან გაჩნდა. რადგან მათი შეხედულების თანახმად ყოვლიერების შემოქმედი ღმერთის სიბრძნეს წინ უძღვის ეს შუალედი, რომელშიც, ამბობენ, ჯერ არ იყო მამისაგან ძე შობილი; მათი აზრით წმინდა წერილი ცრუობს, როდესაც მას "ყოველი ქმნილების პირმშოდ" (კოლ. 1.15) სახელდებს. ამ სიტყვებთან თანხმობაშია ყველაზე ხმამაღლა მღაღადებელი პავლეს სიტყვაც, როდესაც მის შესახებ ამბობს: "რომელიც დაადგინა ყოველივეს მემკვიდრედ, ვისი მეშვეობითაც შექმნა საუკუნეები" (ებრ. 1, 2); და აგრეთვე: "მასში შეიქმნა ყოველივე, რაც არის ცათა შინა და მიწაზე, ხილული და უხილავი, მთავრობანი თუ ხელმწიფებანი, უფლებანი, თუ საყდარნი, ყოველივე მისი მეშვეობით და მის მიმართ შეიქმნა, და თვითონ არის ყოველივეს უწინარეს" (კოლ. 1, 16-17).
როდესაც ჩანს, რომ ყველაზე დიდი უღმერთობაა ის, რაც "არარსებულიდან"-ში არის ნაგულისხმევი, აუცილებელია, რომ მამა მუდამ მამა იყოს. მაგრამ არის რა მამა, მუდამ თან ახლავს ძე, ვის გამოც ეწოდება მამა. როდესაც მას მუდამ თან ახლავს ძე, მუდამ არის სრული მამა, უნაკლულო სიკეთით; არა ჟამიერად, არც შუალედიდან, არც არარსებულთაგან არის მშობელი მხოლოდშობილი ძისა. ამიტომ რა? განა უწმინდურობა არ არის იმის თქმა, რომ ოდესღაც არ არსებობდა ღვთის სიბრძნე, რომელიც ამბობს: "მე ვიყავი მასთან ერთად მომწესრიგებელი, მე ვიყავი, ვისაც შეჰხაროდა..." (იგავ. 8, 30)? ანდა [იმის თქმა], რომ ღვთის ძალა ოდესღაც არ არსებობდა, ან, რომ სიტყვა ოდესღაც მოკვეთილი იყო მისგან; ან, - სხვა რაიმე, რითაც ძე არის ცნობილი და რაც მამას ახასიათებს? რადგან იმის თქმა, რომ არ არსებობს დიდების ბრწყინვალება, მასთან ერთად ანადგურებს პირველსახე სინათლესაც, რომლის ბრწყინვალებაც არის. და თუ ღვთის ხატი არ იყო მარად, ცხადია, არც ის არის მარად, რომლის ხატიც არის; მაგრამ ღვთის ჰიპოსტასის ხატის არარსებობა მასთან ერთად სრულებით ანადგურებს მის მიერ ამ გამოხატულსაც. აქედან ჩანს, რომ ჩვენი მხსნელის ძეობას არაფერი აქვს საერთო სხვათა ძეობასთან. ამგვარად ჩანს, რომ მისი გამოუთქმელი ჰიპოსტასი შეუდარებელ სიმაღლეზე დაუზესთავდება ყოველივეს, რასაც თავად მიანიჭა არსებობა, მსგავსადვე მისი ძეობაც ბუნების მიხედვით არის მამობრივი ღმრთეებისაგან და გამოუთქმელი სიმაღლით გამოირჩვვა მისი მეშვეობით გამხდარ ძეობილთაგან. რადგან არის უცვლელი ბუნების, არის სრული და ყოვლითურთ სრულიად უნაკლულო; ხოლო ცალკეულ ცვლილებებს დაქვემდებარებულები საჭიროებენ მის შეწევნას. რადგან რა წარმატება ექნება ღვთის სიბრძნეს, ან რა შემატება - თვითჭეშმარიტებას, ან ღმერთ-სიტყვას? როგორ ექნება ცვლილება უკეთესობისაკენ თვით ცხოვრებას, ან ჭეშმარიტ სინათლეს? თუ ასეა, რამდენად არაბუნებრივი არის, რომ სიბრძნე ოდესღაც უგუნურების მიმღები იყო, ან ღვთის ძალას უძლურება ჰქონდა შერთული, ან აზრი უაზრობით იყო დაბნელებული, ან ჭეშმარიტ სინათლესთან წყვდიადი იყო შერეული? მაშინ როცა მოციქული იმთავითვე ამბობს: "რა ზიარება აქვს სინათღეს სიბნელესთან, ან რა თანხმობა არის ქრისტესი ბელიართან?" (2 კორ. 6, 14); ხოლო სოლომონი, - რომ გონებისათვის შეუძლებელი იქნებოდა, აღმოეჩინა "გველის გზები კლდეზე" (იგავ. 30, 19), რაც (კლდე - მთარგ.) პავლეს მიხედვით არის ქრისტე26? მის ქმნილებებს, ადამიანებსა და ანგელოზებს, კურთხევა აქვთ მიღებული, რათა სათნოებებში წარმატებისათვის იწვრთნებოდნენ, და - რჯულის მცნებებიც, რომ არ სცოდონ. ამიტომ, ყველასგან თაყვანისიცემება უფალი ჩვენი იესო ქრისტე, ბუნებით მამისაგან ძედ მყოფი. მონობისგან სულით განდგომილები, ვაჟკაცური კეთილი საქმეებითა და წარმატებით ძეობილობის სულის მიმღებნი, რომელთაც ბუნებითი ძის მეშვეობით ებოძებათ ქველმოქმედება, ხდებიან ნაშვილები ძეები27. მის ნამდვილ, იმავე გვარის, ბუნებითსა და გამორჩეულ ძეობას პავლე ასე წარმოაჩენს, როდესაც ღმერთის შესახებ ამბობს: "ვინც საკუთარი ძე არ დაინდო, არამედ იგი ჩვენს გამო" - ცხადია, არა ბუნებითი ძეების გამო - "მისცა" (რომ. 8, 32). რადგან არასაკუთართა საპირისპიროდ თქვა, რომ იგი არის საკუთარი ძე. და სახარებაშიც: "ეს არის ჩემი საყვარელი ძე, რომელიც მესათნოვა" (მათ. 3, 17). მხსნელი ფსალმუნებში ამბობს: "უფალმა მითხრა: შენ ხარ ჩემი ძე" (ფს. 2,7). მის ყველაზე წრფელ ნამდვილობას წარმოაჩენს და აღნიშნავს, რომ არ ყავს მას ვინმე სსვა ნამდვილი ძეები მის გარდა. და რას ნიშნავს: "მუცლიდან გშვი შენ ცისკრის ვარსკვლავის უწინარეს" (ფს. 109. 5)? განა პირდაპირ არ აჩვენებს მამობრივი მშობიარობის ბუნებით ძეობას28, არა საქციელზე ზრუნვითა და ასკეზაში წარმატებით, არამედ მაშინ, როცა ბუნების თვისებით მიიღო ეს? ამიტომ, მამის მსოლოდშობილ შეს აქვს უცვლელი ძეობა. მოაზროვნე [არსებათა] ძეობილობა კი, არათუ ბუნების მიხედვით აქვთ მათ, არამედ სათანადო ქცევითა და ღვთის ნიჭით, და წმინდა წერილმა იცის ცვალებადობა: "რადგან დაინახეს ღვთის ძეებმა ადამიანთა ასულები, ცოლებად მოიყვანეს თავიანთთან" (შესაქ. 6, 2) და ა.შ. ასევე ესაიას მეშვეობით ვისწავლეთ ღვთის მიერ ნათქვამი: "ვშვი ძენი და ავამაღლე, ისინი კი განმიდგნენ" (ეს. 1, 2). ბევრი მაქვს სათქმელი, საყვარელნო, მაგრამ გვერდს ავუვლი, ვფიქრობ, მძიმე არის თანამოაზრე მოძღვართ მრავალი სიტყვის მეშვეობით შეხსენება. რადგან თავად ღვთივგანსწავლული ბრძანდებით, არ ხართ იმის უმეცარი, რომ ახლახანს საეკლესიო კეთილმსახურებას წინ აღუდგა მოძღვრება, რომელიც არის ებიონის29 და არტემას30, და შური - ანტიოქიაში [ეკლესიის ეპისკოპოს] პავლე სამოსატელის, ვისი ეკლესიიდან განკვეთაც ყველა ქევყნიდან ჩამოსულ ეპისკოპოსთა კრებამ და სამსჯავრომ საჯაროდ განაცხადა31. იგი შეცვალა ლუკიანემ32, რომელიც სამი ეპისკოპოსის [მმართველობისას] მრავალი წლის განმავლობაში კრებულისაგან განკვეთილი33 რჩებოდა.
მათი უღმერთობის ლექი ჩვენთან ახლა მათ შეიწოვეს, ვინც "არარსებულთაგან" აღმოაცენა მათი დაფარული ნერგები, - არიოზმა და აქილასმა, და მათთან ერთად უკეთურების მოქმედთა კრებულმა; და არ ვიცი, როგორ, სირიაში ხელდასხმულმა სამმა ეპისკოპოსმამ34 და მათი მოწონების მეშვეობით უფრო მეტად აღაგზნეს ცეცხლი. თქვენი გამოცდით უნდა იქნას მსჯავრი გამოტანილი მათ შესახებ. ისინი გამომხსნელი ვნებების, დამდაბლებისა და წარმოცარიელების, და მისი ეგრეთ წოდებული სიგლახაკისა და მათი [აღმნიშვნელი] სიტყვები, რაც მხსნელმა ჩვენს გამო მოპოვებითად მიიღო35, მეხსიერებაში უპყრიათ, და მის უზენაეს და დასაბამიერ ღმრთეებას მიაწერენ; ხოლო გულმავიწყნი გახდნენ მისი ბუნებითი დიდებისა და კეთილშობილების და როგორც მამასთან მყოფი ერთადერთის აღმნიშვნელი სიტყვების მიმართ, როგორიც არის, მაგალითად: "მე და მამა ერთი ვართ" (იოან. 10, 30). რასაც (უფალი ამბობს, ნიშნავს არა იმას, რომ თავის თავს მამას უწოდებს, არც არსით ორს ერთი ბუნებით მყოფად36 წარმოაჩენს; არამედ - იმას, რომ მამისეული მსგავსება ზედმიწევნით აქვს დაცული მამის ძეს, ყველაფერში მისი მსგავსება ბუნებით აქვს აღბეჭდილი და არის მამისაგან სრულიად განუსხვავებელი ხატი, და პირველსახისაგან აღბეჭდილის გამოხატულება37. ამიტომაც, უფალი ესოდენის ხილვისათვის მოწადინებულ ფილიპეს უშურველად წარმოუჩენს, როდესაც იგი მას ეუბნება: "გვიჩვენე მამა", იგი პასუხობს: "ჩემი მხედველი ხედავს მამას" (იოან. 14, 8-9), როდესაც როგორც რამ უზადო სარკისა და სულიერი საღვთო ხატის მეშვეობით ჭვრეტს თავად მამას, რომლის მსგავსსაც ყველაზე დიდი წმინდანები ფსალმუნებში ამბობენ: "შენს ნათელში ვიხილეთ ნათელი" (ფს. 36, 9). ამიტომ, ძისთვის პატივის მიმგები მამას მიაგებს (შდრ. იოან. 5, 23), და ეს ბუნებრივიცაა. რადგან ყველა უწმინდური სიტყვა, რაც ძის მიმართ სათქმელად გაბედეს, მამაზე გადადის38.
საყვარელნო, ამის შემდეგ რა გასაკვირი იქნება ის, რის აღწერასაც ვაპირებ, თუ გადმოვცემ ჩემი და ჩემი ერის წინააღმდეგ მიმართულ ცილისწამებებს? რადგან ღვთის ძის ღმრთეების წინააღმდეგ დარაზმულები არც ჩვენს წინააღმდეგ შეარბილებენ უმადლო შეურაცხყოფის გამოხატვას. ისინი არც ძველთაგან ზოგიერთთან შედარებას კადრულობენ, არც იმ მოძღვრებთან გათანაბრებას იტანენ, რომლებთანაც ჩვენ სიყრმიდანვე გვქონია ურთიერთობა; არამედ არც ფიქრობენ, სადმე ახლანდელ თანამსახურთაგან ვინმეს საერთოდ თუ აქვს სიბრძნის რაიმე ნაწილი. ამბობენ, რომ მხოლოდ ისინი არიან ბრძენი, უპოვარი და სწავლებათა აღმომჩენი, და მხოლოდ მათ გამოეცხადა ის, რაც მზის ქვეშ სხვა არავის მოსვლია აზრად. ო, უწმინდური სიბრმავე, უზომო სიშლეგე, გონებაცთომილთა შესაფერისი ამაო დიდება და სატანური აზროვნება რომ ფარავს მათ უწმინდურ სულებს! ვერ შეაგონა მათ ძველ წმინდა წერილთა ღვთისსათნო სიცხადემ, ვერც თანამსახურთა ქრისტეს შესახებ ერთსულოვანმა კრძალვამ შეარცხვინა მის (ქრისტეს - მთარგ.) წინააღმდეგ [გამოჩენილი] მათი კადნიერება. მათ უწმინდურობას დემონებიც ვერ აიტანენ, რომლებიც თავს იზღუდავენ ღვთის ძის წინააღმდეგ გმობის სიტყვის წარმოთქმისაგან.
ეს საკითხები, რამდენადაც ძალმიძდა, წამოვჭერი მათ წინაშე, რომლებმაც განუსწავლელად ქრისტეს წინააღმდეგ მტვერი ააფრქვიეს და მიზნად დაისახეს, მის მიმართ ჩვენი კეთილმსახურებისათვის ცილი დაეწამათ. რადგან სულელური ზღაპრების გამომგონებლები ამბობენ ჩეენზე, რომლებიც უკუვაგდებთ ქრისტეს წინააღმდეგ [მათ] "არარსებულთაგან" [შექმნის] უღმერთო და წმინდა წერილში არარსებულ მკრეხელობას, რომ ვასწავლით ორ უშობელს. ეს უსწავლელები ამბობენ, რომ ორიდან ერთი უნდა იყოს: ან უნდა ვიფიქროთ, რომ იგი არის არარსებულიდან; ან ნებისმიერ შემთხვევაში უნდა ვთქვათ, რომ არსებობს ორი უშობელი. ამ უწვრთნელებმა არ იციან, რომ დიდი მანძილია უშობელ მამასა და ძის მიერ არარსებულიდან შექმნილ მოაზროვნე და არამოაზროვნე [არსებებს] შორის, და რომ მათ შუაში მდგომი ბუნება მხოლოდშობილისა, რომლის მეშვეობით ყოველივე არარსებულიდან შექმნა ღმერთი-სიტყვის მამამ, თვით მამის არსებიდან იშვა. როგორც ერთ ადგილას მოწმობს თვით უფალი და ამბობს: "ვისაც უყვარს მამა, უყვარს ძეც, მისგან შობილი" (1 იოან. 5,1).
"მათ შესახებ ჩვენ გვწამს ისე, როგორც ამას სამოციქულო ეკლესია მართებულად მიიჩნევს. ერთი უშობელი მამა, არსებობისთვის არავითარი მიზეზის არმქონე, უქცეველი და უცვლელი39, მარად იგივეს მპყრობელი, არც შემატების და არც კლების მიმღები, რჯულის, წინასწარმეტყველთა და სახარებების მომნიჭებელი, მამამთავართა, მოციქულთა და ყველა წმინდანის უფალი. და ერთი უფალი იესო ქრისტე, ღვთის მხოლოდშობილი ძე, შობილი არათუ არარსებულიდან, არამედ მამის არსებისაგან, არა სხეულთა მსგავსების მიხედვით, განკვეთებით, ან განყოფილთაგან გადმოღვრებით, როგორც ფიქრობენ საბელიოზი40 და ვალენტინე41, არამედ უთქმელად და ენითაუწერლად, იმ სიტყვების თანახმად, რაც ზემოთ გადმოვეცით: "ვინ მოგვითხრობს მის წარმომავლობას?" (ეს. 42.8); როდესაც მისი ჰიპოსტასი ყველა შობილი ბუნებისათვის გამოუძიებელი არის, ისევე როგორც თვით მამაც გამოუძიებელი არის, რამეთუ მოაზროვნეთა ბუნება ვერ იტევს მამისეული ღვთისწარმოობის42 სახეს.
"ეს ჩემგან არ ესწავლება ჭეშმარიტების სულით აღძრულ ადამიანებს, მაშინ როცა გვიპყრია ამის შესახებ ქრისტეს მიერ ნათქვამი და ნასწავლი: "და არავინ იცის, ვინ არის მამა, თუ არა ძემ, და არავინ იცის, ვინ არის ძე, თუ არა მამამ" (მათ. 11.27). გვისწავლია, რომ იგი არის უქცეველი და უცვლელი, როგორც მამა, თვითკმარი და სრული ძე, მსგავსი მამისა, და, რომ მას აკლია მხოლოდ უშობელობა. რადგან არის მამის ზუსტი და ზედმიწევნით მსგავსი ხატი. ცხადია, ხატი შეიცავს ყველაფერს, რისი მეშვეობითაც არის უფრო დიდი მსგავსება, როგორც გვასწავლა თვით უფალმა, რომელიც ამბობს: "ჩემი მამა ჩემზე დიდი არის" (იოან. 14.27). და ამის მიხედვით ისიც გვწამს, რომ მამისაგან მარად არსებობს ძე, "რადგან არის დიდების ბრწყინვალება და მამისეული გვამოვნების ხატი" (ებრ. 1.3). მაგრამ "მარად"-ის ქვეშ ნურავინ იგულისხმებს უშობელს, როგორც ჰგონიათ მათ, ვისაც დაზიანებული აქვს სულის გრძნობები. რადგან არც "იყო", არც "მარად", არც "საუკუნეთა უწინარეს" არ ნიშნავს "უშობელს".
"ადამიანთა რა სახის აზროვნებაც არ უნდა იყოს, ნუ დაეშურება, სახელდვას და ცხადყოს უშობელი. რაც მწამს, რომ თქვენც ასევე ღებულობთ, და მტკიცედ ვარ დარწმუნებული ყველაფრის შესახებ თქვენს მართებულ შეხედულებაში, რომ ამ სახელთაგან არცერთი სახე არ ცხადყოფს უშობელს. რადგან ისე ჩანს, თითქოს ეს სახელები ჟამის განგრძობას აღნიშნავს, ხოლო მხოლოდშობილი ღმრთეების და დასაბამობის ღირსებისამებრ აღნიშვნა არ ძალუძს; მაგრამ როდესაც წმინდა კაცები, თითოეული ძალისამებრ, იძულებულნი იყვნენ, გაეცხადებინათ საიდუმლო, მსმენელთა მხრიდან ითხოვდნენ შენდობას კეთილგონივრული თავდაცვით და თქმით: "რასაც მივწვდით". მაგრამ, თუ ეს ადამიანები, რომლებიც აცხადებენ, რომ მათ მიერ ნაწილობრივ შეცნობილს უგულებელყოფენ, ადამიანის ბაგეთა მეშვეობით უფრო დიდ გამონათქვამებს მოელიან, ცხადია, მოლოდინზე გაცილებით შორს რჩება სიტყვები: "იყო", "მარად" და "საუკუნეთა უწიანრეს", - ეს რაც არ უნდა იყოს, არ აღნიშნავს უშობელს. ამრიგად, უშობელი მამისათვის თვისობრივი ღირსება დაცულია იმით, რომ არცერთი არსება არ არის მის მიზეზად დასახელებული. მაგრამ ძისთვის შესაბამისი პატივი შენარჩუნებულია მისთვის მამისაგან დაუსაბამო შობის მიწერით და როგორც მივწვდით მისი თაყვანისცემის დამცველები, რომლებიც მასზე კეთილმსახურებითა და კრძალვით ვამბობთ: "იყო", "მარად" და " საუკუნეთა უწინარეს", და არ უარვყოფთ მის ღმრთეებას, არამედ მამის ხატსა და გამოხატულებას ყველაფერში ზედმიწევნით მსგავსებას მივაწერთ; მაგრამ ვთვლით, რომ მამას ერთადერთი უშობელობის თვისება ახლავს თან, რაც თვით მხსნელმა თქვა: ”ჩემი მამა ჩემზე დიდია” (იოანე 14.28).
"მამისა და ძის შესახებ ამ კეთილმსახურ შეხედულებასთან ერთად, როგორც საღვთო წერილი გვასწავლის, ვაღიარებთ ერთ სულიწმინდას, რომელიც განაახლებდა43 ძველი აღთქმის წმინდა ადამიანებს, და ახლად წოდებულის საღვთო მასწავლებლებს. [გვწამს] ერთი და მხოლო კათოლიკე, სამოციქულო ეკლესია, მარად დაუნგრეველი, მაშინ როცა, ალბათ მთელ ქვეყნიერებას განუზრახავს მასთან ომი, მაგრამ უძლეველია სხვაგვარი შეხედულების მქონეთა ყველა უღმერთო წინააღდგომისათვის, როდესაც მისი სახლის უფალი გვამხნევებს: "გამხნევდით, მე ვძლიე ქვეყნიერება" (იოან. 16.33). ამის შემდეგ ვიცით მკვდრეთით აღდგომა, რისი პირველნაყოფიც გახდა ჩვენი უფალი იესო ქრისტე, რომელსაც ღვთისმშობელ მარიამისგან ჭეშმარიტად და არა მოჩვენებითად ემოსა სხეული. საუკუნეთა დასასრულს ცოდვათა აღსახოცად დაემკვიდრა ადამიანთა მოდგმაში, ჯვარს ეცვა და ევნო, მაგრამ ამით თავისი თავის ღმრთეებაზე ნაკლები როდი გახდა. აღდგა მკვდართაგან, ცად ამაღლდა და დაჯდა დიდების მარჯვნივ44.
"ეს ნაწილობრივ დავწერე ეპისტოლეში, ჩავთვალე, რომ თითოეული [დებულების] ზედმიწევნით აღწერა, როგორც ვთქვი მომაბეზრებელი იქნებოდა, მაშინ როცა თქვენი წმინდა მოშურნეობისათვის ესენი არ არის დაფარული. ამათ ვასწავლით, ამათ ვქადაგებთ, ესენი არის ეკლესიის სამოციქულო დოგმატები, რომელთა გამო მოვკვდებით კიდევაც, ნაკლებად მზრუნველნი უარყოფის მაიძულებლებზე, თუნდაც სატანჯველებით გვაიძულებდნენ, მათზე დამყარებულ ჩვენს იმედს არ უკუვაქცევთ.
"მათი წინააღმდეგი გახდნენ არიოზიც და აქილასიც, და მათთან ერთად ჭეშმარიტების წინააღმდეგ მებრძოლნი, და განიდევნენ ეკლესიიდან, რადგან გაუცხოვდნენ ჩვენი ღვთისმოსავი მოძღვრებისაგან, მსგავსად ნეტარი პავლეს ნათქვამისა: "თუ ვინმე გახარებთ თქვენ გარდა იმისა, რაც მიიღეთ, შეჩვენებულ იყოს, თუნდაც აცხადებდეს, რომ არის ანგელოზი ზეციდან” (შდრ. გალატ. 1.8-9). მაგრამ ასევე: "თუ ვინმე ასწავლის სხვაგვარად, და არ მისდევს ჩვენი უფლის, იესო ქრისტეს საღ სიტყვებს და ღვთისმოსაობის მხიედვით სწავლებას, გაამპარტავნებულია და არაფერი იცის” (1 ტიმ. 6.3-4), და ა.შ. მათ, საძმოსაგან შეჩვენებულებმა, არაფერი არ უნდა მიიღონ თქვენგან, არც შეწყნარებულ იქნეს მათ მიერ ნათქვამი ან დაწერილი. რადგან ეს მოგვები ყველაფერს ცრუობენ და ჭეშმარიტებას არ ამბობენ. დაეხეტებიან ქალაქებში და სხვა არაფერს ეშურებიან გარდა იმისა, რომ ან მეგობრობის მაჩვენებლობით, ან მშვიდობის სახელით, პირფერობისა და მლიქვნელობის მეშვეობით გასცენ და მიიღონ წერილები, რათა მათი მეშვეობით აცთუნონ მათ მიერ მოტყუებული "უგუნური ქალები, ცოდვებით დამძიმებულნი" (2 ტიმ. 3.6).
ამგვარად, მათ, რომლებმაც ქრისტეს წინააღმდეგ ეს გაბედეს, სახალხოდ დასცინოდნენ ქრისტიანობას, სამსჯავროთა წინაშე ესწრაფოდნენ თავის გამოჩენას, ესოდენ დიდი მშვიდობის ჟამს ჩვენს წინააღმდეგ დევნულებას აღძრავდნენ, ქრისტეს წარმომავლობის უთქმელ საიდუმლოებას ასუსტებდნენ. განუდექით მათ, საყვარელო და ერთსულოვანო ძმებო. ერთ აზრზე იდექით მათი შლეგური კადნიერების წინააღმდეგ, ჩვენს აღშფოთებულ თანამსახურთა მსგავსად, რომლებმაც მომწერეს მე მათ წინააღმდეგ და ხელი მოაწერეს ტომოსს, რომელიც გამოგიგზავნეთ თქვენ ჩემი ძმის, დიაკონ აპიონის ხელით.
"ეს ტომოსი არის მთელი ეგვიპტის და თებეს, ლიბიის და პენტაპოლის, სირიის, აგრეთვე ლიკიის და პამფილიის,ასიის, კაბადოკიის და სხვა მომიჯნავე ქეეყნების [ეკლესიათა], რომელთა მსგავსადაც, გვჯერა, რომ თქვენგანაც მივიღებთ. როდესაც ცთომილებაში მყოფთათვის მოვიფიქრე მრავალი დახმარება, ესეც აღმოჩნდა როგორც წამალი მათ მიერ მოტყუებული ერისთვის, გვწამს და ვეშურებით, რომ ჩვენს თანამსახურთა თანხმობაც ამ გზით სინანულისაკენ მიიყვანს [ერს]. მოიკითხეთ ერთმანეთი თქვენთან მყოფ საძმოსთან ერთად. საყვარელნო, ვლოცულობ ქრისტეში თქვენი გაძლიერებისათვის, სარგებელს ვღებულობ თქვენი ქრისტესმოყვარე სულისაგან.
"განკვეთილი მწვალებლები არიან: ხუცესთაგან, არიოზი; დიაკონთაგან, აქილასი, ევძოიოსი, აეითალასი, ლუკიოსი,სარმატესი, იულიუსი, მენასი, სხვა არიოზი, ელადიოსი".
[ალექსანდრემ] ამავე სახის წერილი მიწერა ფილოგონიოსსაც, ანტიოქიის ვკლესიის წინამძღვარს, და ევსტათისაც45, რომელსაც მაშინ ჩაბარებული ჰქონდა ბეროელთა მმართველობა, და სხვებსაც, რომლებიც იყვნენ სამოციქულო დოგმატების დამცველი. არიოზმა ვერ შეძლო დუმილის შენარჩუნება და თვითონაც მიწერა მათ, რომელთაც თანამოაზრეებად მიიჩნევდა. საღვთო ალექსანდრეს რომ არავითარი სიცრუე არ დაუწერია მის წინააღმდეგ, ეს თვითონ არიოზმაც დაამოწმა ევსვბი ნიკომიდიელისადმი მიწერილი სიტყვებით. გადმოვცემთ ამ წერილსაც, რათა მათთვის, ვინც არ იცის, გამოვააშკარავო [მისი] უღმერთობის თანაზიარნი.
უკეთურ ადამიანთა მთავრობისმოყვარე და ვერცხლისმოყვარე ზრახვა ყოველთივის აღმოცენდებოდა დიდ დიოცეზებად მიჩნეულთა წინააღმდეგ ვერაგულად მოქმედებისათვის. სხვადასხვა საბაბით ასე უტევდნენ ეკლესიურ კეთილმსახურებას. მათში მოქმედი ეშმაკის მიერ გაცოფებულები და მოსალოდნელი სიამოვნების მიმართ აღძრულები განუდგნენ ყოველგვარ კრძალვას და გათელეეს ღვთის მსჯავრის შიში. ჩემთვის, [მათგან] ვნებულისთვის, აუცილებელი იყო, შენი ღვთისმოშიშებისათვის გამეცხადებინა მათ შესახებ, რათა დაცული იყო ასეთებისაგან, რომელიმე მათგანმა რომ არ გაბედოს და არ ჩამოვიდეს შენს დიოცეზში, თვით მათ (რადგან ამ მოგვებს შეუძლიათ სიცრუით თავის მოჩვენება), ან ცრუ შეთხზული წერილების მეშვეობით არ შეძლონ მარტივი და შეურყვნელი რწმენის მქონეთა წარტყვევნა.
არიოზმა და აქილასმა ახლახანს შეკრეს კავშირი, კოლუთუსის მთავრობისმოყვარეობას და მასზე ბევრად უარესს დაეშურნენ21. რადგან როდესაც თვითონ იგი მათ ბრალს დებდა, საკუთარი უკეთური განზრახვისთვის ეძებდა საბაბს. მათ კი, როდესაც დაინახეს მისი ვაჭრობა ქრისტეთი, მეტად ვეღარ აიტანეს ეკლესიის მორჩილებაში ყოფნა, არამედ თავიანთი თავისთვის ააშენეს ავაზაკთა გამოქვაბულები, განუწყვეტლივ მართავდნენ მათში სინოდებს, დღე და ღამე ქრისტეს და ჩვენს წინააღმდეგ ცილისწამებებში იწვრთნებოდნენ. ისინი ბრალს დებდნენ ყველანაირად კეთილმსახურ სამოციქულო მოძღვრებას, შემოკრიბეს იუდაურად ქრისტესმბრძოლი რაზმი. ისინი უარყოფდნენ ჩვენი მაცხოვრის ღმრთეებას და ქადაგებდნენ, რომ ის ყველას თანასწორი იყო. მისი მხსნელი განგებულებისა და ჩვენს გამო დამდაბლების [აღმნიშვნელ] ყოველ სიტყვას ამოკრებდნენ, და მათგან ცდილობდნენ, შემოეკრიბათ თავიანთი უღმერთობის უწყება; მის დასაბამიერ ღმრთეებას, მამასთან ენითუთქმელი დიდების [გამომხატველ] სიტყვებს უკუაგდებდნენ. ქრისტეს შესახებ ელინთა და იუდეველთა უღმერთო შეხედულება ეპყრათ, ქებაზე, როგორც განსაკუთრებულ რამეზე, ისე ნადირობდნენ, ყველაფერს, რაც ჩვენს წინააღმდეგ იყო მიმართული და რასაც ისინი დასცინოდნენ, ესენი იქმოდნენ, ყოველდღე ჩვენს წინააღმდეგ ამბოხსა და დევნულებას აღძრავდნენ. აწყობდნენ სამსჯავროებს იმ უწესო ქალების თხოვნით, რომლებიც შეცდომაში შეიყვანეს. ზოგჯერ დასცინოდნენ ქრისტიანობას იმით, რომ ყველა ქუჩაში უსირცხვილოდ დარბოდნენ მათთან მყოფი ყმაწვილი ქალები. მაგრამ მათ გაბედეს ქრისტეს დაურღვეველი კვართის გაგლეჯვა, რომლის დანაწილება ჯალათებმაც არ ისურვეს22.
მაგრამ ჩვენ ეს გვიან შევიტყვეთ, რადგან დაფარული იყო, რაც მათ ცხოვრებასა და უწმინდურ საქმეებს შეეფერება, და ერთსულოვანი გადაწყვეტილებით გავაძევეთ ისინი ქრისტეს ღმრთეების თაყვანისმცემელი ეკლესიიდან. მათ დაიწყეს აქეთ-იქით სირბილი ჩვენს წინააღმდეგ, მივიდნენ ჩვენს თანამოაზრე თანამსახურებთან მშვიდობისა და ერთობისათვის თხოვნის მაჩვენებლობით, სინამდვილეში კი ესწრაფოდნენ ზოგიერთი მათგანის მოტაცებას თავიანთი სნეულებისაკენ. მათგან ითხოვდნენ მჭევრმეტყუველურ წერილებს, რათა როცა ამას წაუკითხავდნენ მათ მიერ მოტყუებულთ, მათ წინაშე გამართლებულები იმით, რომ მათი თანამოაზრე იყვნენ ეპისკოპოსები და მათ ეთანხმებოდნენ, მოუნანიებელი გამხდარიყვნენ და უღმერთობაში დაღუპულიყვნენ. რასაც ჩვენთან უკეთურად ასწავლიდნენ და იქმოდნენ, რის გამოც გავაძევეთ, ამას ისინი არ აღიარებდნენ; არამედ ან დუმილით გადასცემდნენ ამას, ან შეთხზული სიტყვებითა და ნაწერებით ჩრდილავდნენ და ცრუობდნენ. ასე რომ, დამაჯერებელი და მასხარას მსგავსი საუბრებით ფარავენ მათ განმხრწნელ მოძღვრებას, და, რასაც გარეგნულად აჩვენებენ, იმით სიცრუისკენ წარიტაცებენ, არ ერიდებიან, ყველასთან ჩვენს კეთილმსახურებას ცილი დასწამონ. ამიტომაც ხდება, რომ ზოგიერთმა ხელი მოაწერა მათ წერილებზე და მიიღო ეკლესიაში. მე ვფიქრობ, რომ იმ თანამსახურთ, ეინც ეს გაბედა, უდიდესი ბრალი დაედება, რადგან არათუ სამოციქულო კანონს არ ემორჩილებიან, არამედ მათში [მყოფ] ეშმაკეულ ძალას ქრისტეს წინააღმდეგ აღაგზნებენ. ამიტომ, საყვარელნო, დაუყოვნებლივ შევმართე საკუთარი თავი, რათა გაგიცხადოთ ასეთების ურწმუნოება, როდესაც ამბობენ, რომ "იყო დრო, როდესაც არ იყო ღვთის ძე, და მოგვიანებით გაჩნდა ის, რაც პირველად არ მყოფობდა, როდესაც დადგა დრო, გახდა ისეთი, როგორიც არის ყველა გაჩენილი ადამიანი". რადგან ამბობენ, რომ ღმერთმა ყველაფერი არარსებულიდან შექმნა, ამიტომ გონიერ და უგონო ქმნილებებთან ერთად ღვთის ძესაც აღრაცხავენ. ამის შესაბამისად ასევე ამბობენ, რომ იგი არის ცვალებადი ბუნების მქონე. მიმღები სათნოებისაც და ბოროტებისაც. და ამ "არარსებულიდან"-ის მოსაზრებით, მის მარადიულ არსებობას წარხოცავენ საღვთო წერილიდან, რომელიც ღვთის სიტყვის უცვლელობას და სიტყვის სიბრძნის ღმრთეებას აღნიმნავს, რაც არის ქრისტე. ეს დამღუპველები ამბობენ: "ჩვენც შეგვიძლია, გავხდეთ ღვთის ძენი, როგორც იგი. რადგან დაწერილია: , "ძენი ვშვი და ავამაღლე"; და ამას დასძენს შემდეგ სიტყვას: "ისინი კი განმიდგნენ" (ეს. 1, 2); რაც არ არის დამახასიათებელი მხსნელის ბუნებისათვის, რომელიც არის უცვლელი ბუნების მქონე. ყოველგვარი კრძალულებისაგან გააუდაბურეს თავიანთი თავი და ამბობენ, მის შესახებ ღმერთმა წინასწარმცოდნეობითა და წინასწარხედვით უწყოდა, რომ არ განუდგებოდა და ყველასგან გამოარჩია. ამოარჩია არა იმიტომ, რომ ბუნებით სხვა ძეებზე აღმატებულების მიხედვით ჰქონდა რაიმე (რადგან ამბობენ, რომ არც არის სხვა ვინმე ბუნებით ძე, არც გააჩნია რაიმე განსაკუთრებული თვისება მის მიმართ), არამედ ისიც ცვალებადი ბუნების არის, რომელიც მონდომებისა და წვრთნის გზით არ შეიცვალა უარესისაკენ. თუკი პავლეც და პეტრეც ამას ცდილობდა, მათგან არაფრით გამოირჩევა მისი ძეობა.
ამ უგუნური მოძღვრების დასამტკიცებლად წმინდა წერილსაც კი შეურაცხყოფენ და იმეორებენ ქრისტეს შესახებ ფსალმუნებში ნათქვამს: "შეიყვარე სიმართლე და შეიძულე უსამართლობა; ამიტომ გცხო შენ ღმერთმა შენმა ზეთი სიხარულისა შენს თანაზიართა უმეტეს" (ფს. 44, 8). იმის შესახებ, რომ ღვთის ძე არც არარსებულიდან არის გაჩენილი, არც იყო დრო, როდესაც არ იყო, საკმარისად გვასწავლის იოანე მახარებელი, როდესაც მის შესახებ წერს: "მხოლოდშობილი ძე, რომელიც არის მამის წიაღში" (იოან. 1, 18). საღვთო მოძღვარმა იმის წარმოჩენის გათვალისწინებით, რომ ერთმანეთისაგან განუყოფელია ორი საგანი - მამა და ძე, მას უწოდა მამის წიაღში მყოფი. მაგრამ ის, რომ ღვთის სიტყვა არარსებულიდან წარმოშობილებთან ერთად არ აღირიცხება და, რომ ყოველივე მის მიერ შეიქმნა (იოან. 1, 3), ამას თვითონ იოანე ამბობს. ქრისტეს საკუთარ ჰიპოსტასს23 ცხადყოფს, როცა ამბობს: "დასაბამში იყო სიტყვა, და სიტყვა იყო ღმერთთან, და ღმერთი იყო სიტყვა. ყოველივე მის მიერ შეიქმნა, და მის გარეშე არაფერი შექმნილა" (იოან. 1, 3). რადგან თუ ყველაფერი მის მიერ შეიქმნა, ქმნილებებისთვის არსებობის მიმნიჭებელი, თვითონ როგორ არ იყო ოდესღაც? თუ თვითონ იყო დასაბამში, ყოველივე მის მიერ შეიქმნა და შექმნა არარსებულიდან, უგუნურება არ არის, რომ შემოქმედი იმავე ბუნების მქონედ განისაზღვროს, რაც ქმნილებებს აქვთ. რადგან არარსებულიდან შექმნილთა საპირისპიროდ და ძალიან დაშორებულად ითვლება მეოფი24. რადგან ეს არ აჩვენებს მამასა და ძეს შორის მანძილის არსებობას, სანამ რომელიმე სული არ შეძლებს ამის გონებით წარმოსახვას. მაგრამ არარსებულიდან ქვეყნიერების შესაქმის გვამოვნება25 ახალი და ნორჩი წარმოშობისაა, როდესაც ყოველივემ მამისაგან ძის მეშვეობით მიიღო ამგვარი შეარსება. ყველაზე ღვთისმოშიში იოანე ხედავს რა, რომ "იყო" ეკუთვნის ღვთის სიტყვას და არის ქმნილებათა აზროვნებაზე აღმატებული, შეუფერებლად მიიჩნეეს მისი დაბადებისა და შექმნის თქმას, არც შემოქმედის სახელდება გაბედა ქმნილებების [აღმნიშვნელი სიტყვის] მსგავსი მარცვლებით; რადგან არ იყო უშობელი (ერთი არის უშობელი, მამა), არამედ მახარებელთა აზროვნებაზე, და ალბათ ანგელოზთა წვდომაზე ზეაღმატებუღი არის მხოლოდშობილი ღმერთის გამოუთქმელი ჰიპოსტასი.
არა მგონია, კეთილმსახურად შეირაცხოს ის, ვინც ამ [საკითხების] ძიებას ბედავს შემდეგი სიტყვებისადმი ურჩობის გამო: "შენთვის უფრო ძნელს ნუ იძიებ, შენზე უფრო აღმატებულს ნუ იკვლევ" (ეკლეს. 3, 22). რადგან თუ სხვა მრავალთა და მათზე შეუდარებლად უფრო არასრულთა ცოდნა დაფარულია ადამიანური წვდომისაგან (როგორც არის პავლესთან: "რაც თვალს არ უხილავს, და ყურს არ სმენია, და ადამიანის გულზე არ ასულა, რაც მოუმზადა ღმერთმა თავის მოყვარულთ" (1 კორ. 2, 9); ასევე ეუბნება ღმერთი აბრაამს, რომ შეუძლებელია ვარსკვლავთა დათვლა, და მეტიც, "ეუბნება, ვინ დათვლის ზღვის ქვიშასა და წვიმის წვეთებს?" (შესაქ. 15, 5), როგორ დაშვრება ვინმე ამაოდ ღმერთის სიტყვის ჰიპოსტასზე [მსჯელობით], თუ ჭკუიდან არ არის გადასული? მის შესახებ წინასწარმეტყველური სული ამბობს: "ვინ მოგვითხრობს მის წარმომავლობას?" (ეს. 53,8). თვით ჩვენი მხსნელიც დაეშურა, რომ ამ საკითხების შესახებ ცოდნის ტვირთისგან გაეთავისუფლებინა ქვეყნიერებაზე ყოველთა ქველმოქმედების სვეტები, ვგულისხმობ ღვთივწოდებულ მოციქულებს. ყველა მათგანს ეუბნებოდა, რომ ეს წვდომა არ იყო ბუნებითი, რომ მხოლოდ მამას ეკუთვნის ამ საიდუმლოს წვდომა, და ამბობდა: "არავინ იცის, ვინ არის ძე, თუ არა მამამ, მამაც არავინ იცის, თუ არა ძემ" (მათ. 11,27), რის შესახებაც, ვფიქრობ, ამბობს მამა: "ჩემი საიდუმლოა ჩემთვის" (ეს. 24,16).
მაგრამ ამ შლეგების აზრით, იმას, რომ ძე "არარსებულიდან" გაჩნდა, და [მისი] მოვლინების ჟამიერ ხასიათს თავისთავად აჩვენებს [სიტყვა]"არარსებულიდან", და უგუნურებმა არ იციან მათი სიტყვის სიშლეგე. რაც "არ იყო", ან დროში უნდა მოქალაქობდეს, ან საუკუნის რაიმე შუალედში. თუ ჭეშმარიტებაა ის, რომ ყოველივე მის მიერ არის შექმნილი, ცხადია, მის მიერ შეიქმნა მთელი საუკუნე, დრო, შუალედები და ეს "ოდესღაც", რომელთა განმავლობაში იპოვება ის, რაც "არ იყო". და როგორ არ არის დაუჯერებელი, რომ შემოქმედი დროთა, საუკუნეთა და ჟამთა, რომლებშიც არის თანაშერეული ის, რაც "არ იყო", თვითონ არ არსებობდა ოდესღაც? რადგან უაზრო და ყოველგვარი უსწავლელობით აღსავსე არის იმის თქმა, რომ რაიმეს მიზეზი მის წარმოშობაზე უფრო გვიან გაჩნდა. რადგან მათი შეხედულების თანახმად ყოვლიერების შემოქმედი ღმერთის სიბრძნეს წინ უძღვის ეს შუალედი, რომელშიც, ამბობენ, ჯერ არ იყო მამისაგან ძე შობილი; მათი აზრით წმინდა წერილი ცრუობს, როდესაც მას "ყოველი ქმნილების პირმშოდ" (კოლ. 1.15) სახელდებს. ამ სიტყვებთან თანხმობაშია ყველაზე ხმამაღლა მღაღადებელი პავლეს სიტყვაც, როდესაც მის შესახებ ამბობს: "რომელიც დაადგინა ყოველივეს მემკვიდრედ, ვისი მეშვეობითაც შექმნა საუკუნეები" (ებრ. 1, 2); და აგრეთვე: "მასში შეიქმნა ყოველივე, რაც არის ცათა შინა და მიწაზე, ხილული და უხილავი, მთავრობანი თუ ხელმწიფებანი, უფლებანი, თუ საყდარნი, ყოველივე მისი მეშვეობით და მის მიმართ შეიქმნა, და თვითონ არის ყოველივეს უწინარეს" (კოლ. 1, 16-17).
როდესაც ჩანს, რომ ყველაზე დიდი უღმერთობაა ის, რაც "არარსებულიდან"-ში არის ნაგულისხმევი, აუცილებელია, რომ მამა მუდამ მამა იყოს. მაგრამ არის რა მამა, მუდამ თან ახლავს ძე, ვის გამოც ეწოდება მამა. როდესაც მას მუდამ თან ახლავს ძე, მუდამ არის სრული მამა, უნაკლულო სიკეთით; არა ჟამიერად, არც შუალედიდან, არც არარსებულთაგან არის მშობელი მხოლოდშობილი ძისა. ამიტომ რა? განა უწმინდურობა არ არის იმის თქმა, რომ ოდესღაც არ არსებობდა ღვთის სიბრძნე, რომელიც ამბობს: "მე ვიყავი მასთან ერთად მომწესრიგებელი, მე ვიყავი, ვისაც შეჰხაროდა..." (იგავ. 8, 30)? ანდა [იმის თქმა], რომ ღვთის ძალა ოდესღაც არ არსებობდა, ან, რომ სიტყვა ოდესღაც მოკვეთილი იყო მისგან; ან, - სხვა რაიმე, რითაც ძე არის ცნობილი და რაც მამას ახასიათებს? რადგან იმის თქმა, რომ არ არსებობს დიდების ბრწყინვალება, მასთან ერთად ანადგურებს პირველსახე სინათლესაც, რომლის ბრწყინვალებაც არის. და თუ ღვთის ხატი არ იყო მარად, ცხადია, არც ის არის მარად, რომლის ხატიც არის; მაგრამ ღვთის ჰიპოსტასის ხატის არარსებობა მასთან ერთად სრულებით ანადგურებს მის მიერ ამ გამოხატულსაც. აქედან ჩანს, რომ ჩვენი მხსნელის ძეობას არაფერი აქვს საერთო სხვათა ძეობასთან. ამგვარად ჩანს, რომ მისი გამოუთქმელი ჰიპოსტასი შეუდარებელ სიმაღლეზე დაუზესთავდება ყოველივეს, რასაც თავად მიანიჭა არსებობა, მსგავსადვე მისი ძეობაც ბუნების მიხედვით არის მამობრივი ღმრთეებისაგან და გამოუთქმელი სიმაღლით გამოირჩვვა მისი მეშვეობით გამხდარ ძეობილთაგან. რადგან არის უცვლელი ბუნების, არის სრული და ყოვლითურთ სრულიად უნაკლულო; ხოლო ცალკეულ ცვლილებებს დაქვემდებარებულები საჭიროებენ მის შეწევნას. რადგან რა წარმატება ექნება ღვთის სიბრძნეს, ან რა შემატება - თვითჭეშმარიტებას, ან ღმერთ-სიტყვას? როგორ ექნება ცვლილება უკეთესობისაკენ თვით ცხოვრებას, ან ჭეშმარიტ სინათლეს? თუ ასეა, რამდენად არაბუნებრივი არის, რომ სიბრძნე ოდესღაც უგუნურების მიმღები იყო, ან ღვთის ძალას უძლურება ჰქონდა შერთული, ან აზრი უაზრობით იყო დაბნელებული, ან ჭეშმარიტ სინათლესთან წყვდიადი იყო შერეული? მაშინ როცა მოციქული იმთავითვე ამბობს: "რა ზიარება აქვს სინათღეს სიბნელესთან, ან რა თანხმობა არის ქრისტესი ბელიართან?" (2 კორ. 6, 14); ხოლო სოლომონი, - რომ გონებისათვის შეუძლებელი იქნებოდა, აღმოეჩინა "გველის გზები კლდეზე" (იგავ. 30, 19), რაც (კლდე - მთარგ.) პავლეს მიხედვით არის ქრისტე26? მის ქმნილებებს, ადამიანებსა და ანგელოზებს, კურთხევა აქვთ მიღებული, რათა სათნოებებში წარმატებისათვის იწვრთნებოდნენ, და - რჯულის მცნებებიც, რომ არ სცოდონ. ამიტომ, ყველასგან თაყვანისიცემება უფალი ჩვენი იესო ქრისტე, ბუნებით მამისაგან ძედ მყოფი. მონობისგან სულით განდგომილები, ვაჟკაცური კეთილი საქმეებითა და წარმატებით ძეობილობის სულის მიმღებნი, რომელთაც ბუნებითი ძის მეშვეობით ებოძებათ ქველმოქმედება, ხდებიან ნაშვილები ძეები27. მის ნამდვილ, იმავე გვარის, ბუნებითსა და გამორჩეულ ძეობას პავლე ასე წარმოაჩენს, როდესაც ღმერთის შესახებ ამბობს: "ვინც საკუთარი ძე არ დაინდო, არამედ იგი ჩვენს გამო" - ცხადია, არა ბუნებითი ძეების გამო - "მისცა" (რომ. 8, 32). რადგან არასაკუთართა საპირისპიროდ თქვა, რომ იგი არის საკუთარი ძე. და სახარებაშიც: "ეს არის ჩემი საყვარელი ძე, რომელიც მესათნოვა" (მათ. 3, 17). მხსნელი ფსალმუნებში ამბობს: "უფალმა მითხრა: შენ ხარ ჩემი ძე" (ფს. 2,7). მის ყველაზე წრფელ ნამდვილობას წარმოაჩენს და აღნიშნავს, რომ არ ყავს მას ვინმე სსვა ნამდვილი ძეები მის გარდა. და რას ნიშნავს: "მუცლიდან გშვი შენ ცისკრის ვარსკვლავის უწინარეს" (ფს. 109. 5)? განა პირდაპირ არ აჩვენებს მამობრივი მშობიარობის ბუნებით ძეობას28, არა საქციელზე ზრუნვითა და ასკეზაში წარმატებით, არამედ მაშინ, როცა ბუნების თვისებით მიიღო ეს? ამიტომ, მამის მსოლოდშობილ შეს აქვს უცვლელი ძეობა. მოაზროვნე [არსებათა] ძეობილობა კი, არათუ ბუნების მიხედვით აქვთ მათ, არამედ სათანადო ქცევითა და ღვთის ნიჭით, და წმინდა წერილმა იცის ცვალებადობა: "რადგან დაინახეს ღვთის ძეებმა ადამიანთა ასულები, ცოლებად მოიყვანეს თავიანთთან" (შესაქ. 6, 2) და ა.შ. ასევე ესაიას მეშვეობით ვისწავლეთ ღვთის მიერ ნათქვამი: "ვშვი ძენი და ავამაღლე, ისინი კი განმიდგნენ" (ეს. 1, 2). ბევრი მაქვს სათქმელი, საყვარელნო, მაგრამ გვერდს ავუვლი, ვფიქრობ, მძიმე არის თანამოაზრე მოძღვართ მრავალი სიტყვის მეშვეობით შეხსენება. რადგან თავად ღვთივგანსწავლული ბრძანდებით, არ ხართ იმის უმეცარი, რომ ახლახანს საეკლესიო კეთილმსახურებას წინ აღუდგა მოძღვრება, რომელიც არის ებიონის29 და არტემას30, და შური - ანტიოქიაში [ეკლესიის ეპისკოპოს] პავლე სამოსატელის, ვისი ეკლესიიდან განკვეთაც ყველა ქევყნიდან ჩამოსულ ეპისკოპოსთა კრებამ და სამსჯავრომ საჯაროდ განაცხადა31. იგი შეცვალა ლუკიანემ32, რომელიც სამი ეპისკოპოსის [მმართველობისას] მრავალი წლის განმავლობაში კრებულისაგან განკვეთილი33 რჩებოდა.
მათი უღმერთობის ლექი ჩვენთან ახლა მათ შეიწოვეს, ვინც "არარსებულთაგან" აღმოაცენა მათი დაფარული ნერგები, - არიოზმა და აქილასმა, და მათთან ერთად უკეთურების მოქმედთა კრებულმა; და არ ვიცი, როგორ, სირიაში ხელდასხმულმა სამმა ეპისკოპოსმამ34 და მათი მოწონების მეშვეობით უფრო მეტად აღაგზნეს ცეცხლი. თქვენი გამოცდით უნდა იქნას მსჯავრი გამოტანილი მათ შესახებ. ისინი გამომხსნელი ვნებების, დამდაბლებისა და წარმოცარიელების, და მისი ეგრეთ წოდებული სიგლახაკისა და მათი [აღმნიშვნელი] სიტყვები, რაც მხსნელმა ჩვენს გამო მოპოვებითად მიიღო35, მეხსიერებაში უპყრიათ, და მის უზენაეს და დასაბამიერ ღმრთეებას მიაწერენ; ხოლო გულმავიწყნი გახდნენ მისი ბუნებითი დიდებისა და კეთილშობილების და როგორც მამასთან მყოფი ერთადერთის აღმნიშვნელი სიტყვების მიმართ, როგორიც არის, მაგალითად: "მე და მამა ერთი ვართ" (იოან. 10, 30). რასაც (უფალი ამბობს, ნიშნავს არა იმას, რომ თავის თავს მამას უწოდებს, არც არსით ორს ერთი ბუნებით მყოფად36 წარმოაჩენს; არამედ - იმას, რომ მამისეული მსგავსება ზედმიწევნით აქვს დაცული მამის ძეს, ყველაფერში მისი მსგავსება ბუნებით აქვს აღბეჭდილი და არის მამისაგან სრულიად განუსხვავებელი ხატი, და პირველსახისაგან აღბეჭდილის გამოხატულება37. ამიტომაც, უფალი ესოდენის ხილვისათვის მოწადინებულ ფილიპეს უშურველად წარმოუჩენს, როდესაც იგი მას ეუბნება: "გვიჩვენე მამა", იგი პასუხობს: "ჩემი მხედველი ხედავს მამას" (იოან. 14, 8-9), როდესაც როგორც რამ უზადო სარკისა და სულიერი საღვთო ხატის მეშვეობით ჭვრეტს თავად მამას, რომლის მსგავსსაც ყველაზე დიდი წმინდანები ფსალმუნებში ამბობენ: "შენს ნათელში ვიხილეთ ნათელი" (ფს. 36, 9). ამიტომ, ძისთვის პატივის მიმგები მამას მიაგებს (შდრ. იოან. 5, 23), და ეს ბუნებრივიცაა. რადგან ყველა უწმინდური სიტყვა, რაც ძის მიმართ სათქმელად გაბედეს, მამაზე გადადის38.
საყვარელნო, ამის შემდეგ რა გასაკვირი იქნება ის, რის აღწერასაც ვაპირებ, თუ გადმოვცემ ჩემი და ჩემი ერის წინააღმდეგ მიმართულ ცილისწამებებს? რადგან ღვთის ძის ღმრთეების წინააღმდეგ დარაზმულები არც ჩვენს წინააღმდეგ შეარბილებენ უმადლო შეურაცხყოფის გამოხატვას. ისინი არც ძველთაგან ზოგიერთთან შედარებას კადრულობენ, არც იმ მოძღვრებთან გათანაბრებას იტანენ, რომლებთანაც ჩვენ სიყრმიდანვე გვქონია ურთიერთობა; არამედ არც ფიქრობენ, სადმე ახლანდელ თანამსახურთაგან ვინმეს საერთოდ თუ აქვს სიბრძნის რაიმე ნაწილი. ამბობენ, რომ მხოლოდ ისინი არიან ბრძენი, უპოვარი და სწავლებათა აღმომჩენი, და მხოლოდ მათ გამოეცხადა ის, რაც მზის ქვეშ სხვა არავის მოსვლია აზრად. ო, უწმინდური სიბრმავე, უზომო სიშლეგე, გონებაცთომილთა შესაფერისი ამაო დიდება და სატანური აზროვნება რომ ფარავს მათ უწმინდურ სულებს! ვერ შეაგონა მათ ძველ წმინდა წერილთა ღვთისსათნო სიცხადემ, ვერც თანამსახურთა ქრისტეს შესახებ ერთსულოვანმა კრძალვამ შეარცხვინა მის (ქრისტეს - მთარგ.) წინააღმდეგ [გამოჩენილი] მათი კადნიერება. მათ უწმინდურობას დემონებიც ვერ აიტანენ, რომლებიც თავს იზღუდავენ ღვთის ძის წინააღმდეგ გმობის სიტყვის წარმოთქმისაგან.
ეს საკითხები, რამდენადაც ძალმიძდა, წამოვჭერი მათ წინაშე, რომლებმაც განუსწავლელად ქრისტეს წინააღმდეგ მტვერი ააფრქვიეს და მიზნად დაისახეს, მის მიმართ ჩვენი კეთილმსახურებისათვის ცილი დაეწამათ. რადგან სულელური ზღაპრების გამომგონებლები ამბობენ ჩეენზე, რომლებიც უკუვაგდებთ ქრისტეს წინააღმდეგ [მათ] "არარსებულთაგან" [შექმნის] უღმერთო და წმინდა წერილში არარსებულ მკრეხელობას, რომ ვასწავლით ორ უშობელს. ეს უსწავლელები ამბობენ, რომ ორიდან ერთი უნდა იყოს: ან უნდა ვიფიქროთ, რომ იგი არის არარსებულიდან; ან ნებისმიერ შემთხვევაში უნდა ვთქვათ, რომ არსებობს ორი უშობელი. ამ უწვრთნელებმა არ იციან, რომ დიდი მანძილია უშობელ მამასა და ძის მიერ არარსებულიდან შექმნილ მოაზროვნე და არამოაზროვნე [არსებებს] შორის, და რომ მათ შუაში მდგომი ბუნება მხოლოდშობილისა, რომლის მეშვეობით ყოველივე არარსებულიდან შექმნა ღმერთი-სიტყვის მამამ, თვით მამის არსებიდან იშვა. როგორც ერთ ადგილას მოწმობს თვით უფალი და ამბობს: "ვისაც უყვარს მამა, უყვარს ძეც, მისგან შობილი" (1 იოან. 5,1).
"მათ შესახებ ჩვენ გვწამს ისე, როგორც ამას სამოციქულო ეკლესია მართებულად მიიჩნევს. ერთი უშობელი მამა, არსებობისთვის არავითარი მიზეზის არმქონე, უქცეველი და უცვლელი39, მარად იგივეს მპყრობელი, არც შემატების და არც კლების მიმღები, რჯულის, წინასწარმეტყველთა და სახარებების მომნიჭებელი, მამამთავართა, მოციქულთა და ყველა წმინდანის უფალი. და ერთი უფალი იესო ქრისტე, ღვთის მხოლოდშობილი ძე, შობილი არათუ არარსებულიდან, არამედ მამის არსებისაგან, არა სხეულთა მსგავსების მიხედვით, განკვეთებით, ან განყოფილთაგან გადმოღვრებით, როგორც ფიქრობენ საბელიოზი40 და ვალენტინე41, არამედ უთქმელად და ენითაუწერლად, იმ სიტყვების თანახმად, რაც ზემოთ გადმოვეცით: "ვინ მოგვითხრობს მის წარმომავლობას?" (ეს. 42.8); როდესაც მისი ჰიპოსტასი ყველა შობილი ბუნებისათვის გამოუძიებელი არის, ისევე როგორც თვით მამაც გამოუძიებელი არის, რამეთუ მოაზროვნეთა ბუნება ვერ იტევს მამისეული ღვთისწარმოობის42 სახეს.
"ეს ჩემგან არ ესწავლება ჭეშმარიტების სულით აღძრულ ადამიანებს, მაშინ როცა გვიპყრია ამის შესახებ ქრისტეს მიერ ნათქვამი და ნასწავლი: "და არავინ იცის, ვინ არის მამა, თუ არა ძემ, და არავინ იცის, ვინ არის ძე, თუ არა მამამ" (მათ. 11.27). გვისწავლია, რომ იგი არის უქცეველი და უცვლელი, როგორც მამა, თვითკმარი და სრული ძე, მსგავსი მამისა, და, რომ მას აკლია მხოლოდ უშობელობა. რადგან არის მამის ზუსტი და ზედმიწევნით მსგავსი ხატი. ცხადია, ხატი შეიცავს ყველაფერს, რისი მეშვეობითაც არის უფრო დიდი მსგავსება, როგორც გვასწავლა თვით უფალმა, რომელიც ამბობს: "ჩემი მამა ჩემზე დიდი არის" (იოან. 14.27). და ამის მიხედვით ისიც გვწამს, რომ მამისაგან მარად არსებობს ძე, "რადგან არის დიდების ბრწყინვალება და მამისეული გვამოვნების ხატი" (ებრ. 1.3). მაგრამ "მარად"-ის ქვეშ ნურავინ იგულისხმებს უშობელს, როგორც ჰგონიათ მათ, ვისაც დაზიანებული აქვს სულის გრძნობები. რადგან არც "იყო", არც "მარად", არც "საუკუნეთა უწინარეს" არ ნიშნავს "უშობელს".
"ადამიანთა რა სახის აზროვნებაც არ უნდა იყოს, ნუ დაეშურება, სახელდვას და ცხადყოს უშობელი. რაც მწამს, რომ თქვენც ასევე ღებულობთ, და მტკიცედ ვარ დარწმუნებული ყველაფრის შესახებ თქვენს მართებულ შეხედულებაში, რომ ამ სახელთაგან არცერთი სახე არ ცხადყოფს უშობელს. რადგან ისე ჩანს, თითქოს ეს სახელები ჟამის განგრძობას აღნიშნავს, ხოლო მხოლოდშობილი ღმრთეების და დასაბამობის ღირსებისამებრ აღნიშვნა არ ძალუძს; მაგრამ როდესაც წმინდა კაცები, თითოეული ძალისამებრ, იძულებულნი იყვნენ, გაეცხადებინათ საიდუმლო, მსმენელთა მხრიდან ითხოვდნენ შენდობას კეთილგონივრული თავდაცვით და თქმით: "რასაც მივწვდით". მაგრამ, თუ ეს ადამიანები, რომლებიც აცხადებენ, რომ მათ მიერ ნაწილობრივ შეცნობილს უგულებელყოფენ, ადამიანის ბაგეთა მეშვეობით უფრო დიდ გამონათქვამებს მოელიან, ცხადია, მოლოდინზე გაცილებით შორს რჩება სიტყვები: "იყო", "მარად" და "საუკუნეთა უწიანრეს", - ეს რაც არ უნდა იყოს, არ აღნიშნავს უშობელს. ამრიგად, უშობელი მამისათვის თვისობრივი ღირსება დაცულია იმით, რომ არცერთი არსება არ არის მის მიზეზად დასახელებული. მაგრამ ძისთვის შესაბამისი პატივი შენარჩუნებულია მისთვის მამისაგან დაუსაბამო შობის მიწერით და როგორც მივწვდით მისი თაყვანისცემის დამცველები, რომლებიც მასზე კეთილმსახურებითა და კრძალვით ვამბობთ: "იყო", "მარად" და " საუკუნეთა უწინარეს", და არ უარვყოფთ მის ღმრთეებას, არამედ მამის ხატსა და გამოხატულებას ყველაფერში ზედმიწევნით მსგავსებას მივაწერთ; მაგრამ ვთვლით, რომ მამას ერთადერთი უშობელობის თვისება ახლავს თან, რაც თვით მხსნელმა თქვა: ”ჩემი მამა ჩემზე დიდია” (იოანე 14.28).
"მამისა და ძის შესახებ ამ კეთილმსახურ შეხედულებასთან ერთად, როგორც საღვთო წერილი გვასწავლის, ვაღიარებთ ერთ სულიწმინდას, რომელიც განაახლებდა43 ძველი აღთქმის წმინდა ადამიანებს, და ახლად წოდებულის საღვთო მასწავლებლებს. [გვწამს] ერთი და მხოლო კათოლიკე, სამოციქულო ეკლესია, მარად დაუნგრეველი, მაშინ როცა, ალბათ მთელ ქვეყნიერებას განუზრახავს მასთან ომი, მაგრამ უძლეველია სხვაგვარი შეხედულების მქონეთა ყველა უღმერთო წინააღდგომისათვის, როდესაც მისი სახლის უფალი გვამხნევებს: "გამხნევდით, მე ვძლიე ქვეყნიერება" (იოან. 16.33). ამის შემდეგ ვიცით მკვდრეთით აღდგომა, რისი პირველნაყოფიც გახდა ჩვენი უფალი იესო ქრისტე, რომელსაც ღვთისმშობელ მარიამისგან ჭეშმარიტად და არა მოჩვენებითად ემოსა სხეული. საუკუნეთა დასასრულს ცოდვათა აღსახოცად დაემკვიდრა ადამიანთა მოდგმაში, ჯვარს ეცვა და ევნო, მაგრამ ამით თავისი თავის ღმრთეებაზე ნაკლები როდი გახდა. აღდგა მკვდართაგან, ცად ამაღლდა და დაჯდა დიდების მარჯვნივ44.
"ეს ნაწილობრივ დავწერე ეპისტოლეში, ჩავთვალე, რომ თითოეული [დებულების] ზედმიწევნით აღწერა, როგორც ვთქვი მომაბეზრებელი იქნებოდა, მაშინ როცა თქვენი წმინდა მოშურნეობისათვის ესენი არ არის დაფარული. ამათ ვასწავლით, ამათ ვქადაგებთ, ესენი არის ეკლესიის სამოციქულო დოგმატები, რომელთა გამო მოვკვდებით კიდევაც, ნაკლებად მზრუნველნი უარყოფის მაიძულებლებზე, თუნდაც სატანჯველებით გვაიძულებდნენ, მათზე დამყარებულ ჩვენს იმედს არ უკუვაქცევთ.
"მათი წინააღმდეგი გახდნენ არიოზიც და აქილასიც, და მათთან ერთად ჭეშმარიტების წინააღმდეგ მებრძოლნი, და განიდევნენ ეკლესიიდან, რადგან გაუცხოვდნენ ჩვენი ღვთისმოსავი მოძღვრებისაგან, მსგავსად ნეტარი პავლეს ნათქვამისა: "თუ ვინმე გახარებთ თქვენ გარდა იმისა, რაც მიიღეთ, შეჩვენებულ იყოს, თუნდაც აცხადებდეს, რომ არის ანგელოზი ზეციდან” (შდრ. გალატ. 1.8-9). მაგრამ ასევე: "თუ ვინმე ასწავლის სხვაგვარად, და არ მისდევს ჩვენი უფლის, იესო ქრისტეს საღ სიტყვებს და ღვთისმოსაობის მხიედვით სწავლებას, გაამპარტავნებულია და არაფერი იცის” (1 ტიმ. 6.3-4), და ა.შ. მათ, საძმოსაგან შეჩვენებულებმა, არაფერი არ უნდა მიიღონ თქვენგან, არც შეწყნარებულ იქნეს მათ მიერ ნათქვამი ან დაწერილი. რადგან ეს მოგვები ყველაფერს ცრუობენ და ჭეშმარიტებას არ ამბობენ. დაეხეტებიან ქალაქებში და სხვა არაფერს ეშურებიან გარდა იმისა, რომ ან მეგობრობის მაჩვენებლობით, ან მშვიდობის სახელით, პირფერობისა და მლიქვნელობის მეშვეობით გასცენ და მიიღონ წერილები, რათა მათი მეშვეობით აცთუნონ მათ მიერ მოტყუებული "უგუნური ქალები, ცოდვებით დამძიმებულნი" (2 ტიმ. 3.6).
ამგვარად, მათ, რომლებმაც ქრისტეს წინააღმდეგ ეს გაბედეს, სახალხოდ დასცინოდნენ ქრისტიანობას, სამსჯავროთა წინაშე ესწრაფოდნენ თავის გამოჩენას, ესოდენ დიდი მშვიდობის ჟამს ჩვენს წინააღმდეგ დევნულებას აღძრავდნენ, ქრისტეს წარმომავლობის უთქმელ საიდუმლოებას ასუსტებდნენ. განუდექით მათ, საყვარელო და ერთსულოვანო ძმებო. ერთ აზრზე იდექით მათი შლეგური კადნიერების წინააღმდეგ, ჩვენს აღშფოთებულ თანამსახურთა მსგავსად, რომლებმაც მომწერეს მე მათ წინააღმდეგ და ხელი მოაწერეს ტომოსს, რომელიც გამოგიგზავნეთ თქვენ ჩემი ძმის, დიაკონ აპიონის ხელით.
"ეს ტომოსი არის მთელი ეგვიპტის და თებეს, ლიბიის და პენტაპოლის, სირიის, აგრეთვე ლიკიის და პამფილიის,ასიის, კაბადოკიის და სხვა მომიჯნავე ქეეყნების [ეკლესიათა], რომელთა მსგავსადაც, გვჯერა, რომ თქვენგანაც მივიღებთ. როდესაც ცთომილებაში მყოფთათვის მოვიფიქრე მრავალი დახმარება, ესეც აღმოჩნდა როგორც წამალი მათ მიერ მოტყუებული ერისთვის, გვწამს და ვეშურებით, რომ ჩვენს თანამსახურთა თანხმობაც ამ გზით სინანულისაკენ მიიყვანს [ერს]. მოიკითხეთ ერთმანეთი თქვენთან მყოფ საძმოსთან ერთად. საყვარელნო, ვლოცულობ ქრისტეში თქვენი გაძლიერებისათვის, სარგებელს ვღებულობ თქვენი ქრისტესმოყვარე სულისაგან.
"განკვეთილი მწვალებლები არიან: ხუცესთაგან, არიოზი; დიაკონთაგან, აქილასი, ევძოიოსი, აეითალასი, ლუკიოსი,სარმატესი, იულიუსი, მენასი, სხვა არიოზი, ელადიოსი".
[ალექსანდრემ] ამავე სახის წერილი მიწერა ფილოგონიოსსაც, ანტიოქიის ვკლესიის წინამძღვარს, და ევსტათისაც45, რომელსაც მაშინ ჩაბარებული ჰქონდა ბეროელთა მმართველობა, და სხვებსაც, რომლებიც იყვნენ სამოციქულო დოგმატების დამცველი. არიოზმა ვერ შეძლო დუმილის შენარჩუნება და თვითონაც მიწერა მათ, რომელთაც თანამოაზრეებად მიიჩნევდა. საღვთო ალექსანდრეს რომ არავითარი სიცრუე არ დაუწერია მის წინააღმდეგ, ეს თვითონ არიოზმაც დაამოწმა ევსვბი ნიკომიდიელისადმი მიწერილი სიტყვებით. გადმოვცემთ ამ წერილსაც, რათა მათთვის, ვინც არ იცის, გამოვააშკარავო [მისი] უღმერთობის თანაზიარნი.
თ ა ვ ი IV
არიოზის ეპისტოლე ნიკომიდიის ეპისკოპოს ევსების მიმართ
არიოზის ეპისტოლე ნიკომიდიის ეპისკოპოს ევსების მიმართ
„ყველაზე საწადელ უფალს, ღვთის კაცს, მორწმუნეს, მართლმადიდებელს, ევსების - არიოზი, პაპ46 ალექსანდრეს მიერ დევნილი და ყველაფერში გამარჯვებული ჭეშმარიტების გამო, რასაც შენ მფარველობ, გიხაროდეს უფალში.
"როდესაც ჩემი მამა ამონიოსი წავიდა ნიკომიდიაში, კეთილგონივრულად მოვალედ წარმოვჩნდი, რომ მომეკითხე მისი მეშვეობით, ამასთან გამეხსენებინა შენში შთანერგილი სიყვარული და განწყობა, რაც გაქვს ძმების მიმართ ღვთისა და ქრისტეს გამო, რადგან ძალიან გვარბევს და გვდევნის ეპისკოპოსი, ყველაფერს თავზე დაგვატეხს, ისე, რომ ქალაქიდან გაგვაძევა როგორც უღმერთო ადამიანები, რადგან არ ვეთანხმებით მის მიერ საჯაროდ წარმოთქმულ სიტყვას: მარად ღმერთი, მარად ძე, მამასთან ერთად ძეც. ღმერთთან ერთად უშობელად მყოფობს ძე, არის მარადშობილი47, უშობელი შობილი48, ღმერთი არც აზრით, არც რაიმე წამით49 უსწრებს წინ ძეს; მარად ღმერთი, მარად ძე, თვით ღმერთისაგან არის ძე. ევსები, შენი ძმა კესარიაში, თეოდოტი, პავლინე, ათანასი, გრიგოლი, აეციუსი და ყველა აღმოსავლეთში მყოფი, რომლებიც ამბობენ, რომ ღმერთი დაუსაბამოდ მყოფობს ძის უწინარეს შეჩვენებული არიან, გარდა მხოლოდ ფილოგონიოსის, ელანიკოსსა და მაკარის, მწვალებლების და უსწავლელების, რომლებიც ძეზე ამბობენ: ზოგი - ამონთხეულს, ზოგი - გამოვარდნილს, ზოგი კი - თანაუშობელს50. და არ ძალგვიძს ამ ურჯულოთა მოსმენა, თუნდაც ათასი სიკვდილით დაგვემექრონ ამ მწვალებლებმა. მაგრამ ჩვენ რას ვამბობთ, რას ეფიქრობთ, რა გვისწავლია და რას ვასწავლით? იმას, რომ ძე არ არის უშობელი, არც უშობელის ნაწილი რაიმე სახით, არც რაიმე ქვემდებარე51 [მასალისგან] არის, არამედ იმას, რომ ნებითა და ზრახვით უწინარეს ჟამთა და საუკუნეთა მყოფობს სრული ღმერთი, მხოლოდშობილი, უცვლელი, და ვიდრე იშვა, ან შეიქმნა, ან განისაზღვრა, ან დაეფუძნა, არ იყო; რამეთუ არ იყო უშობელი. ვიდევნებით, რადგან ვთქვით: დასაბამი აქვს ძეს, ღმერთი კი დაუსაბამო არის. ამის გამო ვიდევნებით, და რადგან ვთქვით, რომ "არარსებულიდან" არის. ასე ვთქვით, რადგან არ არის არც ღვთის ნაწილი, არც რაიმე ქვემდებარე [ნივთისაგან], ამის გამო ვიდევნებით. დანარჩენი შენ იცი. ვლოცულობ შენი გაძლიერებისათვის უფალში, მოიხსენე ჩვენი შევიწროებები, თანალუკიანელო52, ჭეშმარიტად ევსები53".
მის მიერ ჩამოთვლილთა შორის იყვნენ: კესარიის ეპისკოპოსი ევსები, ლადიკიის - თეოდოტი54, ტვიროსის - პავლინე55, ანაძარბოსის - ათანასე56, ბერიტის - გრიგოლი57, ლიდას (ლიდას ახლა ეწოდება დიოსპოლი) - აეციუსი58. არიოზი იქადოდა, რომ ისინი მას ეთანხმებოდნენ. მოწინააღმდეგეებად ასახელებს ფილოგონიოსს59, ანტიოქიელთა წინამძღვარს, ტრიპოლეოსს - ჰელანიკოსს60, იერუსალიმის - მაკარის61. მათ ცილს წამებს, რადგან ამბობდნენ, რომ ძე და მამა თანასწორი პატივის მქონე და თანაარსია62.
როდესაც ევსებიმ მიიღო ეს ეპისტოლე, თვითონაც გადმოანთხია თავისი ურჯულოება. პავლინეს, ტვიროსის წინამძღვარს, მიწერა შემდეგი:
"როდესაც ჩემი მამა ამონიოსი წავიდა ნიკომიდიაში, კეთილგონივრულად მოვალედ წარმოვჩნდი, რომ მომეკითხე მისი მეშვეობით, ამასთან გამეხსენებინა შენში შთანერგილი სიყვარული და განწყობა, რაც გაქვს ძმების მიმართ ღვთისა და ქრისტეს გამო, რადგან ძალიან გვარბევს და გვდევნის ეპისკოპოსი, ყველაფერს თავზე დაგვატეხს, ისე, რომ ქალაქიდან გაგვაძევა როგორც უღმერთო ადამიანები, რადგან არ ვეთანხმებით მის მიერ საჯაროდ წარმოთქმულ სიტყვას: მარად ღმერთი, მარად ძე, მამასთან ერთად ძეც. ღმერთთან ერთად უშობელად მყოფობს ძე, არის მარადშობილი47, უშობელი შობილი48, ღმერთი არც აზრით, არც რაიმე წამით49 უსწრებს წინ ძეს; მარად ღმერთი, მარად ძე, თვით ღმერთისაგან არის ძე. ევსები, შენი ძმა კესარიაში, თეოდოტი, პავლინე, ათანასი, გრიგოლი, აეციუსი და ყველა აღმოსავლეთში მყოფი, რომლებიც ამბობენ, რომ ღმერთი დაუსაბამოდ მყოფობს ძის უწინარეს შეჩვენებული არიან, გარდა მხოლოდ ფილოგონიოსის, ელანიკოსსა და მაკარის, მწვალებლების და უსწავლელების, რომლებიც ძეზე ამბობენ: ზოგი - ამონთხეულს, ზოგი - გამოვარდნილს, ზოგი კი - თანაუშობელს50. და არ ძალგვიძს ამ ურჯულოთა მოსმენა, თუნდაც ათასი სიკვდილით დაგვემექრონ ამ მწვალებლებმა. მაგრამ ჩვენ რას ვამბობთ, რას ეფიქრობთ, რა გვისწავლია და რას ვასწავლით? იმას, რომ ძე არ არის უშობელი, არც უშობელის ნაწილი რაიმე სახით, არც რაიმე ქვემდებარე51 [მასალისგან] არის, არამედ იმას, რომ ნებითა და ზრახვით უწინარეს ჟამთა და საუკუნეთა მყოფობს სრული ღმერთი, მხოლოდშობილი, უცვლელი, და ვიდრე იშვა, ან შეიქმნა, ან განისაზღვრა, ან დაეფუძნა, არ იყო; რამეთუ არ იყო უშობელი. ვიდევნებით, რადგან ვთქვით: დასაბამი აქვს ძეს, ღმერთი კი დაუსაბამო არის. ამის გამო ვიდევნებით, და რადგან ვთქვით, რომ "არარსებულიდან" არის. ასე ვთქვით, რადგან არ არის არც ღვთის ნაწილი, არც რაიმე ქვემდებარე [ნივთისაგან], ამის გამო ვიდევნებით. დანარჩენი შენ იცი. ვლოცულობ შენი გაძლიერებისათვის უფალში, მოიხსენე ჩვენი შევიწროებები, თანალუკიანელო52, ჭეშმარიტად ევსები53".
მის მიერ ჩამოთვლილთა შორის იყვნენ: კესარიის ეპისკოპოსი ევსები, ლადიკიის - თეოდოტი54, ტვიროსის - პავლინე55, ანაძარბოსის - ათანასე56, ბერიტის - გრიგოლი57, ლიდას (ლიდას ახლა ეწოდება დიოსპოლი) - აეციუსი58. არიოზი იქადოდა, რომ ისინი მას ეთანხმებოდნენ. მოწინააღმდეგეებად ასახელებს ფილოგონიოსს59, ანტიოქიელთა წინამძღვარს, ტრიპოლეოსს - ჰელანიკოსს60, იერუსალიმის - მაკარის61. მათ ცილს წამებს, რადგან ამბობდნენ, რომ ძე და მამა თანასწორი პატივის მქონე და თანაარსია62.
როდესაც ევსებიმ მიიღო ეს ეპისტოლე, თვითონაც გადმოანთხია თავისი ურჯულოება. პავლინეს, ტვიროსის წინამძღვარს, მიწერა შემდეგი:
თ ა ვ ი V
ნიკომიდიის ეპისკოპოს ევსების ეპისტოლე ტვიროსის ეპისკოპოს პავლინეს მიმართ
ნიკომიდიის ეპისკოპოს ევსების ეპისტოლე ტვიროსის ეპისკოპოს პავლინეს მიმართ
"ჩემს მეუფე პავლინეს, ევსები მოიკითხავს უფალში".
"არ დუმს არც ჩემი მეუფის, ევსების მოშურნეობა ჭეშმარიტი მოძღვრების გამო, არამედ ჩვენამდეც მოაღწია [მისმა ხმამ], არც შენი დუმილი ამაზე, მეუფეო. და შესაბამისად, გახარებული ვართ მეუფე ევსების გამო, შენს გამო კი ვწუხვართ, რადგან ვასკვნით, რომ ასეთი კაცის დუმილი ჩვენი [საქმის] მარცხს ნიშნავს. ამიტომ, შენ, რომელმაც იცი, რომ გონიერ კაცს არ შეშვენის სხვაგვარად ფიქრი და ჭეშმარიტებაზე დუმილი, გთხოვ, სულით ამოურიო აზრებს დასაწერად, ამით დაიწყო, რაც სასარგებლო იქნება შენთვისაც და შენი მსმენელებისთვისაც, განსაკუთრებით მაშინ, როცა წმინდა წერილის თანახმად, მისი სიტყვებისა და ზრახვების კვალზე წერას ისურვებ.
"მეუფეო, არც ორი უშობელი გვსმენია, არც ორად გაყოფილი ერთი ან სხეულებრივი რამ ვნებაგანცდილი გვისწავლია ან გვრწმენია; არამედ ვიწამეთ ერთი უშობელი, ხოლო ერთი მის მიერ ჭეშმარიტად, არათუ მისი არსისაგან წარმოშობილი, უშობელის მთელი ბუნებისაგან უზიარებელი, ან მყოფი მისი არსისაგან, არამედ სრულიად სხვა ბუნებითა და ძალით მყოფი, დასასრულ, ქმნილების განწყობისა და ძალის მსგავსი გახდა, რომლის დასაბამი არის არა მხოლოდ სიტყვით აუწერელი, არამედ აზრითაც მიუწვდომელი, არა მხოლოდ ადამიანთა, არამედ ყველა ადამიანებზე აღმატებულთაგანაც. და ამას არათუ ჩვენი საკუთარი აზრით ვვარაუდობთ, არამედ წმინდა წერილისგან გვისწავლია და ვამბობთ, რომ არის ქმნილება და დაფუძნებული, და არსით დაბადებული, ბუნებით უცვლელი და უთქმელი, და გვისწავლია, რომ არის შემოქმედის მსგავსებით, როგორც თავად უფალი ამბობს: "ღმერთმა თავისი გზების დასაბამად შემქმნა მე მისი საქმეებისათვის, საუკუნეთა უწინარეს დამაფუძნა; დასაბამში დედამიწის შექმნამდე, წყლის წყაროების გადმოდინებამდე, მთების დაფუძნებამდე, ყველა ბორცვის უწინარეს მშვა მე" (იგავ. 8.22-26).
"მაგრამ თუ მისგან, ესე იგი, მისი წიაღიდან63 იყო, როგორც ალბათ მისი ნაწილი, ან არსის გადმოღვრისგან, მეტად ვეღარ ითქმება [მასზე] შექმნილი და დაფუძნებული, რისი უმეცარიც ნამდვილად არა ხარ შენ, უფალო. რამეთუ უშობელისაგან მყოფი მეტად ალბათ აღარ იქნება შექმნილი ან დაფუძნებული სხვისგან ან მისგან, [როგორც] დასაბამიდან უშობელად მყოფი. მაგრამ თუ მის შობილად თქმა იმის რაიმე მტკიცებას იძლევა, რომ მამისეული არსიდან გაჩენილს მისგან ბუნების იგივეობაც აქვს; ვიცით, რომ მხოლოდ მის შესახებ არ ამბობს წმინდა წერილი შობილად ყოფნას, არამედ მის მიმართ ბუნებით სრულიად არამსგავსებზეც. რადგან ადამიანებზეც ამბობს: "ძენი ვშვი და ავამაღლე, ისინი კი განმიდგნენ" (ეს. 1.3); და ასევე: "მშობელი ღმერთი მიატოვე" (II რჯ. 32.18). და სხვაგანაც ამბობს: "ვინ არის ცვრის წვეთის მშობელი?" (იობ. 38.28). [ეს] აღწერს არა [მისი] ბუნებისაგან [წარმოშობილ] ბუნებას, არამედ წარმოშობილთაგან თითოეულის მისი ნებით წარმოქმნას. რადგან არაფერი არ არის მისი არსისგან, არამედ ყველაფერი მისი ნებელობით არის გაჩენილი ისე, როგორც თითოეული არის შექმნილი. რადგან იგი არის ღმერთი; ხოლო რომლებიც მისი მსგავსი არის და სიტყვის მსგავსი გახდებიან, ისინი [მისი] ნებელობის მიხედვით არიან შექმნილი. მაგრამ ყოველივე ღმერთისგან მისი მეშვეობით არის შექმნილი; და ყოველივე არის ღმერთისგან.
"როგორც კი მიიღებ [წერილს] და გულდასმით გამოიკვლევ ღვთისგან შენზე შემატებული ნიჭის მიხედვით, იჩქარე, მისწერო ჩემს მეუფე ალექსანდრეს. მწამს, რომ, თუ მიწერ მას, იგი მოიქცევა. მოიკითხე ყველა უფალში.
ძლიერსა და ჩვენს გამო მლოცველს საღვთო მადლი დაგიცავს, მეუფეო".
ესენიც ასე სწერდნენ ერთმანეთს, ჭეშმარიტების წინააღმდეგ ომისთვის შეჭურვილნი64. როდესაც ამგვარად მიმოაბნევდნენ მკრეხელობას ეგვიპტისა და აღმოსავლეთის ეკლესიებში,თითოეულ ქალაქსა და სოფელში საღვთო დოგმატების შესახებ დავები და ბრძოლები იჩენდა თავს. დანარჩენი ბრბო კი მოვლენათა მაყურებელი და გამონათქვამთა მსაჯული იყო, და ზოგი ერთ მხარეს, ზოგი კი მეორეს აქებდა, და იყო საქმენი ტრაგედიისა და გლოვის ღირსი. რამეთუ არა უცხოტომელები და მტრები, არამედ თანატომელები, ერთ ჭერქვეშ მცხოვრებნი და თანამეინახენი ერთმანეთის წინააღმდეგ შუბების ნაცვლად ენებს ამოძრავებდნენ, უფრო კი ერთმანეთის ასოები და ერთი სხეულის შემადგენელნი ერთმანეთის წინააღმდეგ აღიჭურვებოდნენ.
"არ დუმს არც ჩემი მეუფის, ევსების მოშურნეობა ჭეშმარიტი მოძღვრების გამო, არამედ ჩვენამდეც მოაღწია [მისმა ხმამ], არც შენი დუმილი ამაზე, მეუფეო. და შესაბამისად, გახარებული ვართ მეუფე ევსების გამო, შენს გამო კი ვწუხვართ, რადგან ვასკვნით, რომ ასეთი კაცის დუმილი ჩვენი [საქმის] მარცხს ნიშნავს. ამიტომ, შენ, რომელმაც იცი, რომ გონიერ კაცს არ შეშვენის სხვაგვარად ფიქრი და ჭეშმარიტებაზე დუმილი, გთხოვ, სულით ამოურიო აზრებს დასაწერად, ამით დაიწყო, რაც სასარგებლო იქნება შენთვისაც და შენი მსმენელებისთვისაც, განსაკუთრებით მაშინ, როცა წმინდა წერილის თანახმად, მისი სიტყვებისა და ზრახვების კვალზე წერას ისურვებ.
"მეუფეო, არც ორი უშობელი გვსმენია, არც ორად გაყოფილი ერთი ან სხეულებრივი რამ ვნებაგანცდილი გვისწავლია ან გვრწმენია; არამედ ვიწამეთ ერთი უშობელი, ხოლო ერთი მის მიერ ჭეშმარიტად, არათუ მისი არსისაგან წარმოშობილი, უშობელის მთელი ბუნებისაგან უზიარებელი, ან მყოფი მისი არსისაგან, არამედ სრულიად სხვა ბუნებითა და ძალით მყოფი, დასასრულ, ქმნილების განწყობისა და ძალის მსგავსი გახდა, რომლის დასაბამი არის არა მხოლოდ სიტყვით აუწერელი, არამედ აზრითაც მიუწვდომელი, არა მხოლოდ ადამიანთა, არამედ ყველა ადამიანებზე აღმატებულთაგანაც. და ამას არათუ ჩვენი საკუთარი აზრით ვვარაუდობთ, არამედ წმინდა წერილისგან გვისწავლია და ვამბობთ, რომ არის ქმნილება და დაფუძნებული, და არსით დაბადებული, ბუნებით უცვლელი და უთქმელი, და გვისწავლია, რომ არის შემოქმედის მსგავსებით, როგორც თავად უფალი ამბობს: "ღმერთმა თავისი გზების დასაბამად შემქმნა მე მისი საქმეებისათვის, საუკუნეთა უწინარეს დამაფუძნა; დასაბამში დედამიწის შექმნამდე, წყლის წყაროების გადმოდინებამდე, მთების დაფუძნებამდე, ყველა ბორცვის უწინარეს მშვა მე" (იგავ. 8.22-26).
"მაგრამ თუ მისგან, ესე იგი, მისი წიაღიდან63 იყო, როგორც ალბათ მისი ნაწილი, ან არსის გადმოღვრისგან, მეტად ვეღარ ითქმება [მასზე] შექმნილი და დაფუძნებული, რისი უმეცარიც ნამდვილად არა ხარ შენ, უფალო. რამეთუ უშობელისაგან მყოფი მეტად ალბათ აღარ იქნება შექმნილი ან დაფუძნებული სხვისგან ან მისგან, [როგორც] დასაბამიდან უშობელად მყოფი. მაგრამ თუ მის შობილად თქმა იმის რაიმე მტკიცებას იძლევა, რომ მამისეული არსიდან გაჩენილს მისგან ბუნების იგივეობაც აქვს; ვიცით, რომ მხოლოდ მის შესახებ არ ამბობს წმინდა წერილი შობილად ყოფნას, არამედ მის მიმართ ბუნებით სრულიად არამსგავსებზეც. რადგან ადამიანებზეც ამბობს: "ძენი ვშვი და ავამაღლე, ისინი კი განმიდგნენ" (ეს. 1.3); და ასევე: "მშობელი ღმერთი მიატოვე" (II რჯ. 32.18). და სხვაგანაც ამბობს: "ვინ არის ცვრის წვეთის მშობელი?" (იობ. 38.28). [ეს] აღწერს არა [მისი] ბუნებისაგან [წარმოშობილ] ბუნებას, არამედ წარმოშობილთაგან თითოეულის მისი ნებით წარმოქმნას. რადგან არაფერი არ არის მისი არსისგან, არამედ ყველაფერი მისი ნებელობით არის გაჩენილი ისე, როგორც თითოეული არის შექმნილი. რადგან იგი არის ღმერთი; ხოლო რომლებიც მისი მსგავსი არის და სიტყვის მსგავსი გახდებიან, ისინი [მისი] ნებელობის მიხედვით არიან შექმნილი. მაგრამ ყოველივე ღმერთისგან მისი მეშვეობით არის შექმნილი; და ყოველივე არის ღმერთისგან.
"როგორც კი მიიღებ [წერილს] და გულდასმით გამოიკვლევ ღვთისგან შენზე შემატებული ნიჭის მიხედვით, იჩქარე, მისწერო ჩემს მეუფე ალექსანდრეს. მწამს, რომ, თუ მიწერ მას, იგი მოიქცევა. მოიკითხე ყველა უფალში.
ძლიერსა და ჩვენს გამო მლოცველს საღვთო მადლი დაგიცავს, მეუფეო".
ესენიც ასე სწერდნენ ერთმანეთს, ჭეშმარიტების წინააღმდეგ ომისთვის შეჭურვილნი64. როდესაც ამგვარად მიმოაბნევდნენ მკრეხელობას ეგვიპტისა და აღმოსავლეთის ეკლესიებში,თითოეულ ქალაქსა და სოფელში საღვთო დოგმატების შესახებ დავები და ბრძოლები იჩენდა თავს. დანარჩენი ბრბო კი მოვლენათა მაყურებელი და გამონათქვამთა მსაჯული იყო, და ზოგი ერთ მხარეს, ზოგი კი მეორეს აქებდა, და იყო საქმენი ტრაგედიისა და გლოვის ღირსი. რამეთუ არა უცხოტომელები და მტრები, არამედ თანატომელები, ერთ ჭერქვეშ მცხოვრებნი და თანამეინახენი ერთმანეთის წინააღმდეგ შუბების ნაცვლად ენებს ამოძრავებდნენ, უფრო კი ერთმანეთის ასოები და ერთი სხეულის შემადგენელნი ერთმანეთის წინააღმდეგ აღიჭურვებოდნენ.
თ ა ვ ი VI
ნიკეაში დიდ კრებასთან დაკავშირებული ამბები
ნიკეაში დიდ კრებასთან დაკავშირებული ამბები
როდესაც ეს შეიტყო ყოვლადბრძენმა იმპერატორმა, ჯერ ცდილობდა გადაეხერგა ბოროტებათა წყარო და გონებამახვილობით სახელგანთქმულთაგან ზოგიერთს მწიგნობრებთან ერთად გზავნიდა ალექსანდრიაში, ცდილობდა დაეცხრო დავა და მოელოდა ამბოხებულთა ერთსულოვნებას. მაგრამ შემდეგ, როდესაც იმედი გაუცრუვდა, ნიკეაში65გამართა ეს სახელგანთქმული კრება, და ბრძანა სახელმწიფო ვირებით, ჯორებით, და ცხენებით მომსახურებოდნენ ეპისკოპოსებსა და მათთან ერთად მომავალთ. შემდეგ შეიკრიბნენ, რომლებსაც შეეძლოთ მოგზაურობის სიმძიმის ატანა, ისიც ჩამოვიდა ნიკეაში, ესწრაფოდა, ენახა მდვდელმთავართა სიმრავლე, და იღწვოდა მათი ერთსულოვნების დასამყარებლად; და მყისვე ბრძანა, ყველაფრით უშურველად უზრუნველეყოთ ისინი. შეიკრიბა სამასთვრამეტი მღვდელმთავარი. რომის [ეპისკოპოსი]66 ღრმა მოხუცებულობის გამო აკლდა, მაგრამ გამოგზავნა ორი ხუცესი67, აღმასრულებლებთან თანხმობის უფლებით აღჭურვილნი.
იმ დროს მრავალი იყო სამოციქულო ნიჭებით გამორჩეული, მრავალი კი თავიანთი სხეულით ატარებდა უფალ იესოს ნიშნებს68, საღვთო მოციქულის თანახმად. იაკობი, [ეპისკოპოსი] მიგდონიის ანტიოქიისა, რომელსაც სირიელებიც და ასირიელებიც ნიზიბისს უწოდებენ, მკვდრებს აღადგენდა და ცოცხალთა შორის განაწესებდა, და სხვა ათასობით საკვირველებას იქმოდა, რისი ამ აღწერაში მეორეჯერ გადმოცემაც, ვფიქრობ, ზედმეტია; ესენი ღვთისმოყვარეთა ისტორიაში გიამბეთ. პავლე, [ეპისკოპოსი] ნეოკესარიისა (ეს არის ციხე-სიმაგრე ევფრატის ნაპირებზე), ლიკინიუსის სიშლეგის მსხვერპლი იყო. რადგან ორივე ხელით დაბრკოლებული იყო, გახურებული რკინით კუნთის მამოძრავებელი ნერვი გაწყვეტილი და მკვდარი ჰქონდა. სხვებს კი მარჯვენა თვალი ჰქონდათ ამოთხრილი, სხვებს კი მარჯვენის მყესები ჰქონდა გადაჭრილი. ერთი მათგანი იყო პაფნუტი ეგვიპტელი. ერთი სიტყვით იხილვებოდა მოწამეთა ერი ერთ ადგილას შეკრებილი. მაგრამ ეს საღვთო და დიდებული69 ერი მოწინააღმდეგეებს არ იყო მოკლებული, არამედ იყვნენ ზოგიერთები, მცირერიცხოვანნი, მაგრამ მოჩვენებითად, მეჩეჩის მიმბაძველები, უკეთურებას ფარავდნენ და არიოზის მკრეხელობას ღიად არ ემხრობოდნენ.
როდესაც ყველა შეიკრიბა, იმპერატორმა სასახლეში მზადყოფნაში მოიყვანა დიდი სახლი, მასში, ბრძანა, დაედგათ ძალიან ბევრი საკარცხული და ტახტი, მღვდელმთავართა ყრილობისათვის საკმარისი რაოდენობის. ამგვარად მათთვის შესაფერისი პატივისცემით მოაწესრიგა. თხოვდა, რომ შესულიყვნენ და წამოჭრილ საკითხზე ეთათბირათ. ბოლოს, თვითონაც შევიდა მცირერიცხოვან ამალასთან ერთად, სანაქებო იყო მისი ახოვანება და მისი გარეგნობა - საკვირველი, მაგრამ უფრო საკვირველი - მოკრძალება მის სახეზე. შუაში იჯდა მცირე ტახტზე, ამის ნებართვას ეპისკოპოსებს თხოვდა; მასთან ერთად დაჯდა ეს საღვთო დასიც. მაშინათვე პირველი [წამოდგა] დიდი ევსტათი, ანტიოქიის ეკლესიის თავმჯდომარეობის მიმღები (რადგან ფილოგონიოსი, რომელიც ზემოთ ვახსენეთ, უკეთეს ცხოვრებამი იყო გადასული, მდვდელმთავრებმა, მღვდლებმა და მთელმა ქრისტესმოყვარე ერმა ერთობლივი გადაწყვეტილებით აიძულეს, რომ მის ნაცვლად მას დაემწყემსა ეს ეკლესია), და მან შესხმათა ყვავილების გვირგვინით შეამკო იმპერატორის თავი, ღვთის მიმართ მოშურნეობისთვის კურთხევებით მიუზღა.
როდესაც მან დაასრულა, სახელგანთქმულმა იმპერატორმა ერთსულოვნებასა და თანხმობას მიუძღვნა სიტყვები, გაიხსენა ტირანების სისასტიკე და მის დროს ღვთისგან მონიჭებული უძვირფასესი მშვიდობა; თუ როგორი საშინელი და მეტისმეტად საშინელია ერთმანეთზე კვეთება, და მოძულეთათვის სიამოვნებისა და სიცილის მოგვრა70, როდესაც მტერი განადგურებულია და ვერავინ ბედავს წინ აღდგომას; განსაკუთრებით მაშინ, როცა საღვთო საკითხებზე საუბრობენ და ყოვლადწმინდა სულის მიერ დაწერილი მოძღვრება უპყრიათ. იგი ამბობდა: "რამეთუ სახარებებისა და სამოციქულო წიგნები, და ძველ წინასწარმეტყველთა ღვთივშთაგონებული [ნაწერები] გვასწავლიან იმას, რაც ჩვენთვის საჭიროა, რომ ღვთის შესახებ ვიფიქროთ. განვდევნოთ მტრობის ჩამომგდები71 დავა და ღვთივსულიერ სიტყვათაგან მივიღოთ საძიებელ საკითხთა ამოხსნა". ეს და ამის მსგავსი [სიტყვებით], როგორც მამის მოყვარე შვილმა, ისე მიმართა მღვდლებს როგორც მამებს, და იღვწოდა სამოციქულო დოგმატებში თანხმობის მისაღწევად. კრების უმრავლესობა დაარწმუნა ამ სიტყვებმა, და ესწრაფოდა ერთსულოვნებასაც და დოგმატების სისაღესაც. მცირედნი კი, რომელთაგან ზოგიერთი ზემოთ ვახსენეთ, და მათ გარდა მენოფანტე ეფესელი, სკვითოპოლელი პატროფილე, თეოგონიოსი, თვით ნიკეის ეპისკოპოსი და ნარკისოს ნერონიელი (ნერონია არის მეორე კილიკიის ქალაქი, რომელსაც ახლა იერენოპოლისს ვუწოდებთ); მათთან ერთად, თეონა მარმარიტელი, სეკუნდოსი ეგვიპტელთა პტოლემაიდიდან72 ეკამათებოდნენ სამოციქულო დოგმატებს, და არიოზს იცავდნენ. მათ ჩააწერინეს [მათი] რწმენის მოძღვრება და წარუდგინეს კრებას, რომელმაც, როდესაც წაიკითხა, ყველამ მყისვე დახია, ყალბი და თაღლითური უწოდა. როდესაც მათ წინააღმდეგ დიდი ხმაური ატყდა და ყველამ მათ კეთილსახურების ღალატში დასდო ბრალი, სეკუნდოსის და თეონას გარდა შეშინებულები წამოდგნენ და პირველებმა განკვეთეს არიოზი. ამგვარად, როდესაც ეს უღმერთო წავიდა, ყველამ ერთხმად ახლანდელ დრომდე ეკლესიებში მოქალაქეობის მქონე მრწამსი კარნახით ჩააწერინა, ხელმოწერებით განამტკიცა, და კრებაც დაიშალა.
იმ დროს მრავალი იყო სამოციქულო ნიჭებით გამორჩეული, მრავალი კი თავიანთი სხეულით ატარებდა უფალ იესოს ნიშნებს68, საღვთო მოციქულის თანახმად. იაკობი, [ეპისკოპოსი] მიგდონიის ანტიოქიისა, რომელსაც სირიელებიც და ასირიელებიც ნიზიბისს უწოდებენ, მკვდრებს აღადგენდა და ცოცხალთა შორის განაწესებდა, და სხვა ათასობით საკვირველებას იქმოდა, რისი ამ აღწერაში მეორეჯერ გადმოცემაც, ვფიქრობ, ზედმეტია; ესენი ღვთისმოყვარეთა ისტორიაში გიამბეთ. პავლე, [ეპისკოპოსი] ნეოკესარიისა (ეს არის ციხე-სიმაგრე ევფრატის ნაპირებზე), ლიკინიუსის სიშლეგის მსხვერპლი იყო. რადგან ორივე ხელით დაბრკოლებული იყო, გახურებული რკინით კუნთის მამოძრავებელი ნერვი გაწყვეტილი და მკვდარი ჰქონდა. სხვებს კი მარჯვენა თვალი ჰქონდათ ამოთხრილი, სხვებს კი მარჯვენის მყესები ჰქონდა გადაჭრილი. ერთი მათგანი იყო პაფნუტი ეგვიპტელი. ერთი სიტყვით იხილვებოდა მოწამეთა ერი ერთ ადგილას შეკრებილი. მაგრამ ეს საღვთო და დიდებული69 ერი მოწინააღმდეგეებს არ იყო მოკლებული, არამედ იყვნენ ზოგიერთები, მცირერიცხოვანნი, მაგრამ მოჩვენებითად, მეჩეჩის მიმბაძველები, უკეთურებას ფარავდნენ და არიოზის მკრეხელობას ღიად არ ემხრობოდნენ.
როდესაც ყველა შეიკრიბა, იმპერატორმა სასახლეში მზადყოფნაში მოიყვანა დიდი სახლი, მასში, ბრძანა, დაედგათ ძალიან ბევრი საკარცხული და ტახტი, მღვდელმთავართა ყრილობისათვის საკმარისი რაოდენობის. ამგვარად მათთვის შესაფერისი პატივისცემით მოაწესრიგა. თხოვდა, რომ შესულიყვნენ და წამოჭრილ საკითხზე ეთათბირათ. ბოლოს, თვითონაც შევიდა მცირერიცხოვან ამალასთან ერთად, სანაქებო იყო მისი ახოვანება და მისი გარეგნობა - საკვირველი, მაგრამ უფრო საკვირველი - მოკრძალება მის სახეზე. შუაში იჯდა მცირე ტახტზე, ამის ნებართვას ეპისკოპოსებს თხოვდა; მასთან ერთად დაჯდა ეს საღვთო დასიც. მაშინათვე პირველი [წამოდგა] დიდი ევსტათი, ანტიოქიის ეკლესიის თავმჯდომარეობის მიმღები (რადგან ფილოგონიოსი, რომელიც ზემოთ ვახსენეთ, უკეთეს ცხოვრებამი იყო გადასული, მდვდელმთავრებმა, მღვდლებმა და მთელმა ქრისტესმოყვარე ერმა ერთობლივი გადაწყვეტილებით აიძულეს, რომ მის ნაცვლად მას დაემწყემსა ეს ეკლესია), და მან შესხმათა ყვავილების გვირგვინით შეამკო იმპერატორის თავი, ღვთის მიმართ მოშურნეობისთვის კურთხევებით მიუზღა.
როდესაც მან დაასრულა, სახელგანთქმულმა იმპერატორმა ერთსულოვნებასა და თანხმობას მიუძღვნა სიტყვები, გაიხსენა ტირანების სისასტიკე და მის დროს ღვთისგან მონიჭებული უძვირფასესი მშვიდობა; თუ როგორი საშინელი და მეტისმეტად საშინელია ერთმანეთზე კვეთება, და მოძულეთათვის სიამოვნებისა და სიცილის მოგვრა70, როდესაც მტერი განადგურებულია და ვერავინ ბედავს წინ აღდგომას; განსაკუთრებით მაშინ, როცა საღვთო საკითხებზე საუბრობენ და ყოვლადწმინდა სულის მიერ დაწერილი მოძღვრება უპყრიათ. იგი ამბობდა: "რამეთუ სახარებებისა და სამოციქულო წიგნები, და ძველ წინასწარმეტყველთა ღვთივშთაგონებული [ნაწერები] გვასწავლიან იმას, რაც ჩვენთვის საჭიროა, რომ ღვთის შესახებ ვიფიქროთ. განვდევნოთ მტრობის ჩამომგდები71 დავა და ღვთივსულიერ სიტყვათაგან მივიღოთ საძიებელ საკითხთა ამოხსნა". ეს და ამის მსგავსი [სიტყვებით], როგორც მამის მოყვარე შვილმა, ისე მიმართა მღვდლებს როგორც მამებს, და იღვწოდა სამოციქულო დოგმატებში თანხმობის მისაღწევად. კრების უმრავლესობა დაარწმუნა ამ სიტყვებმა, და ესწრაფოდა ერთსულოვნებასაც და დოგმატების სისაღესაც. მცირედნი კი, რომელთაგან ზოგიერთი ზემოთ ვახსენეთ, და მათ გარდა მენოფანტე ეფესელი, სკვითოპოლელი პატროფილე, თეოგონიოსი, თვით ნიკეის ეპისკოპოსი და ნარკისოს ნერონიელი (ნერონია არის მეორე კილიკიის ქალაქი, რომელსაც ახლა იერენოპოლისს ვუწოდებთ); მათთან ერთად, თეონა მარმარიტელი, სეკუნდოსი ეგვიპტელთა პტოლემაიდიდან72 ეკამათებოდნენ სამოციქულო დოგმატებს, და არიოზს იცავდნენ. მათ ჩააწერინეს [მათი] რწმენის მოძღვრება და წარუდგინეს კრებას, რომელმაც, როდესაც წაიკითხა, ყველამ მყისვე დახია, ყალბი და თაღლითური უწოდა. როდესაც მათ წინააღმდეგ დიდი ხმაური ატყდა და ყველამ მათ კეთილსახურების ღალატში დასდო ბრალი, სეკუნდოსის და თეონას გარდა შეშინებულები წამოდგნენ და პირველებმა განკვეთეს არიოზი. ამგვარად, როდესაც ეს უღმერთო წავიდა, ყველამ ერთხმად ახლანდელ დრომდე ეკლესიებში მოქალაქეობის მქონე მრწამსი კარნახით ჩააწერინა, ხელმოწერებით განამტკიცა, და კრებაც დაიშალა.
თ ა ვ ი VII
არიანელთა მხილება ევსტათის და ათანასეს ნაწერთაგან
არიანელთა მხილება ევსტათის და ათანასეს ნაწერთაგან
ზემოხსენებული [ეპიკოპოსები] მოჩვენებითად და არაგულწრფელად შეუერთდნენ ამ მრწამსს, ამას მოწმობს როგორც მოგვიანებით კეთილმსახურების წინამბრძოლთა წინააღმდეგ მათ მიერ მოწყობილი [საქმეები], ასევე მათ შესახებ ამათ მიერ დაწერილიც. ეს ევსტათი, ანტიოქიელთა ეპისკოპოსი, რომელიც ზემოთ ვახსენეთ, გვიამბობს მომხდარ მოვლენებს, ამხელს მკრეხელობას და განმარტავს "იგავთა" სიტყვებს: "უფალმა შემქმნა მისი გზების დასაბამად მისი საქმეებისათვის" (იგავ. 8.22); და მათ შესახებ დაწერა შემდეგი. აქედან უკვე [კრების] საქმეებზეც73 გადავდივართ.
"ასე რომ, რა [მოხდა] მას შემდეგ, რაც ამის გამო ნიკეაში გაიმართა დიდი კრება და ორას სამოცდაათი [ეპისკოპოსი] შეიკრიბა? რადგან ამ მრავალრიცხოვანი ერის გამო არ ძალმიძს სინამდვილის დაწერა, თუ რა რაოდენობის იყო, რადგან ეს არც მიკვლევია დიდი მონდომებით. როგორც კი დაიწყეს რწმენის გზის ძიება, გამოტანილ იქნა მკრეხელობის აშკარა მხილება, - ევსების ნაწერები. ყველას წინაშე იქნა წაკითხული, მყისვე უკან დახევის გამო თვით მსმენელებს არასაიმედო საქციელით74 უმასპინძლა, მწერალს კი წარუხოცელი სირცხვილი მიანიჭა. ამის შემდეგ ევსების გარშემო მყოფთა საქმე აშკარად დამარცხდა, და როდესაც ურჯულო ნაწერი ყველას თვალწინ დაიხა, ზოგიერთმა [სათანადოდ] მომზადებელმა მშვიდობის სახელით დაადუმა ყველა საუკეთესო მოსაუბრე. მაგრამ არიანელები იმის შიშით, რომ ესოდენ [მრავალრიცხოვანი] კრებისგან იქნებოდნენ განდევნილი, წინ გამოხტნენ, უარყვეს და შეაჩვენეს ეს უარყოფილი დოგმატი, საკუთარი ხელით მოაწერეს [ყველასთან] თანხმობაში მყოფ ნაწერების ქვეშ. მაშინ როცა უნდა განეგდოთ [ეპისკოპოსის ხარისხიდან], შეინარჩუნეს თავჯდომარეობა ესოდენი ხეტიალის მეშვეობით და ზოგჯერ ფარულად, ზოგჯერ კი ღიად ქადაგებდნენ უკუგდებულ შეხედულებებს, და იგონებდნენ სხვადასხვა მტკიცებულებებს. განიზრახავდნენ ღვარძლის მცენარეთა განმტკიცებას, მცოდნეების ეშინოდათ, გაურბოდნენ ზედამხედველებს, და ამგვარად ებრძოდნენ კეთილმსახურების მქადაგებლებს. მაგრამ ასე არ გვწამს, რომ უღმერთო ადამიანებს ოდესმე შესწევთ იმის ძალა, დაამარცხონ ღმერთი. რამეთუ კვლავ გაძლიერდებიან, და კვლავ დამარცხდებიან წმინდახმიანი წინასწარმეტყველ ესაიას მიხედვით". ამრიგად, ეს არის დიდი ევსტათის სიტყვები.
ხოლო მისმა თანამებრძოლმა და ჭეშმარიტების დამცველმა ათანასემ, სახელგანთქმული თავჯდომარის, ალექსანდრეს მონაცვლემ, აფრიკელებს მიწერა და დაურთო შემდეგი:
"რადგან როდესაც შეკრებილ ეპისკოპოსებს სურდათ არიანელთა მიერ გამოგონილი [შემდეგი] უღმერთო სიტყვების უარყოფა: "არარსებულიდან" და "ძე არის ქმნილი და დაბადებული", და "იყო მაშინ, როდესაც არ იყო", და რომ "ცვალებადი ბუნების" არის; და წმინდა წერილის მხიედვით აღიარებულის დაწერა, რომ ძე ბუნებით არის ღმერთისაგან მხოლოდშობილი, სიტყვა, ძალა, მამის მხოლო სიბრძნე, ღმერთი ჭეშმარიტი, როგორც ამბობს იოანე, და როგორც წერს პავლე, დიდების ბრწყინვალება, და მამის გვამოვნების ხატი; ევსების გარშემო მყოფნი კი, თავიანთ ბოროტ შეხედულებებს მიდევნებულები ერთმანეთს ეუბნებოდნენ: "ვეთანხმებით, რადგან ჩვენც ვართ ღმერთისგან; "რამეთუ ერთი არის ღმერთი, რომლისგან არის ყოველივე” (1 კორ. 8,6); და "ძველი წავიდა, აჰა, ყოველივე ახალი გახდა. ხოლო ყოველივე ღვთისგან არის" (2 კორ. 5.17). გაიაზრებენ იმასაც, რაც "მწყემსში” არის დაწერილი: "უპირველეს ყოვლისა ირწმუნე, რომ ერთი არის ღმერთი, ყოველივეს დამფუძნეველი და მომწესრიგებელი, და არარსებულიდან არსებობისათვის შემოქმედი"75.
"მაგრამ ეპისკოპოსებმა, როდესაც დაინახეს მათი ბოროტმოქმედება და უღმერთობის ხრიკები, უფრო ნათელი გახადეს გამონათქვამი "ღმერთისგან" და დაწერეს, რომ ძე იყო "ღმერთის არსისგან"; რადგან ქმნილებებზე, რომლებსაც თავისი თავისგან, ანუ მიზეზის გარეშე არა აქვთ არსებობა, არამედ აქვთ წარმოშობის საწყისი, ითქმება, რომ ღმერთისგან არის, მაგრამ მხოლოდ ძე არის საკუთრივად ღმერთის არსისგან. რამეთუ ეს არის მამის მხოლოდშობილი და ჭეშმარიტი სიტყვის საკუთარი თვისება76. ეს არის "არსისგან" დაწერის საბაბი.
"ეპისკოპოსებმა კვლავ ჰკითხეს მათ, რომლებიც ჩანდა, რომ ცოტა იყვნენ, - თუ იტყვიან, ძე არ არის ქმნილება, არამედ მამის ძალა და მხოლო სიბრძნე, ყველაფერში მამის მარადიული და უცვლელი ხატი, და ჭეშმარიტი ღმერთი. ამ დროს ევსების გარშემო მყოფნი შემჩნეულ იქნენ, რომ ანიშნებდნენ ერთმანეთს: "ესეც იყო ჩვენთვის მისაღები. რადგან ჩვენზეც ითქმის ღმერთის ხატი და დიდება, და ჩვენს შესახებ ამბობენ: "რამეთუ ჩვენც ვართ მარად მცხოვრები" (2 კორ. 4.11), და, "ყველა არის ძალა" (1 კორ. 12.6); ამბობენ: "გამოვიდა ღმერთის მთელი ძალა ეგვიპტის მიწიდან" (გამ. 12.41). მუხლუხოსაც და კალიასაც ეწოდება დიდი ძალა. და: "უფალი ძალთა არის ჩვენს შორის, ჩვენი შემწე არის იაკობის ღმერთი" (ფს. 45.8). მაგრამ ის აზრი, რომ ჩვენც ვართ ღმერთის მახლობელი, არათუ მარტივად გვიპყრია, არამედ რადგან [უფალმა] ჩვენ ძმები გვიწოდა. მაგრამ თუ ძეზე ჭეშმარიტ ღმერთს ამბობენ, ეს ნუ დაგვანაღვლიანებს ჩვენ, რადგან, რაც წარმოქმნილია, ჭეშმარიტი არის".
"ეს არის არიანელთა მიერ გამოთქმული აზრი. ეპისკოპოსებმა აქედან განჭვრიტეს მათი ცბიერება და წმინდა წერილიდან შემოკრიბეს [სიტყვები]:"გამობრწყინება","წყარო" და "მდინარე", და "ჰიპოსტასის ხატი"; და: "შენს სინათლეში ვიხილხეთ სინათლე" (ფს. 35.10); აგრეთვე: "მე და მამა ერთი ვართ" (იოან. 10,30). შემდეგ უფრო ნათლად და შეჯამებულად დაწერეს, რომ ძე მამის თანაარსია. რამეთუ ყველა ზემოთქმულს ეს მნიშვნელობა აქვს. მათი დრტვინვა, რომ ეს სიტყვები არ არის წმინდა წერილში, მათგან არის მხილებული, რომ ამაოა. რადგან წმინდა წერილში არარსებული [გამონათქვამებიდან] სჩადიან უღმერთობას, ხოლო წერილისეული არ არის "არარსებულიდან", და "იყო დრო, როდესაც არ იყო", და ბრალს გვდებდნენ, რომ განისაჯნენ არაწერილისეული, თუმცა კეთილმსახურებით გააზრებული სიტყვებით77. ისინი, როგორც ნაკელიდან ამოსულები, ჭეშმარიტად მიწიერს მეტყველებენ. ეპისკოპოსებს კი სათავისოდ არ გამოუგონებიათ ეს სიტყვები, არამედ მამებისგან აქვთ მოწმობა იმისა, რაც დაწერეს. რამეთუ ძველი ეპისკოპოსები იყვნენ დაახლოებით ასოცდაათი წლის წინ, დიდი ქალაქის, რომის და ჩვენი ქალაქისაც, რომლებმაც ბრალი დასდეს მათ, რომლებიც ამბობდნენ, რომ ძე არის ქმნილება და არა მამის თანაარსი. ეს იცოდა ევსებიმ, კესარიის ეპისკოპოსმა, რომელიც პირველად არიანულ მწვალებლობას მისდევდა, მოგვიანებით კი ნიკეის კრებას მოაწერა ხელი. მან თავისიანებს მისწერა, და ამტკიცებდა, რომ აღმოაჩინა ძველთაგან ზოგიერთი გონიერი და გამოჩენილი ეპისკოპოსი და მწერალი, რომელიც მამისა და ძის ღმრთეებაზე სახელ თანაარსს იყენებდა"78.
მათ დაფარეს სენი (რადგან შეეშინდათ ეპისკოპოსთა სიმრავლის) და დაეთანხმნენ [კრების] დადგენილებას, თავზე დაიტეხეს წინასწარმეტყველური ბრალდება. რამეთუ ყოვლიერების ღმერთი ღადადებს მათ მიმართ: "ეს ერი ბაგეებით მომაგებს პატივს, მათი გული კი ჩემგან შორს არის" (ეს. 29.13), მაგრამ თეონას და სეკუნდუსს არ სურდათ ამის გაკეთება და ყველასგან ერთსულოვნად იქნენ განკვეთილი, როგორც ადამიანები, რომლებმაც სახარებისეული მოძღვრების წინ არიანული მკრეხელობა დააყენეს. კვლავ გაიმართა კრება და დაწერეს საეკლესიო მოქალაქეობის ოცი კანონი79.
"ასე რომ, რა [მოხდა] მას შემდეგ, რაც ამის გამო ნიკეაში გაიმართა დიდი კრება და ორას სამოცდაათი [ეპისკოპოსი] შეიკრიბა? რადგან ამ მრავალრიცხოვანი ერის გამო არ ძალმიძს სინამდვილის დაწერა, თუ რა რაოდენობის იყო, რადგან ეს არც მიკვლევია დიდი მონდომებით. როგორც კი დაიწყეს რწმენის გზის ძიება, გამოტანილ იქნა მკრეხელობის აშკარა მხილება, - ევსების ნაწერები. ყველას წინაშე იქნა წაკითხული, მყისვე უკან დახევის გამო თვით მსმენელებს არასაიმედო საქციელით74 უმასპინძლა, მწერალს კი წარუხოცელი სირცხვილი მიანიჭა. ამის შემდეგ ევსების გარშემო მყოფთა საქმე აშკარად დამარცხდა, და როდესაც ურჯულო ნაწერი ყველას თვალწინ დაიხა, ზოგიერთმა [სათანადოდ] მომზადებელმა მშვიდობის სახელით დაადუმა ყველა საუკეთესო მოსაუბრე. მაგრამ არიანელები იმის შიშით, რომ ესოდენ [მრავალრიცხოვანი] კრებისგან იქნებოდნენ განდევნილი, წინ გამოხტნენ, უარყვეს და შეაჩვენეს ეს უარყოფილი დოგმატი, საკუთარი ხელით მოაწერეს [ყველასთან] თანხმობაში მყოფ ნაწერების ქვეშ. მაშინ როცა უნდა განეგდოთ [ეპისკოპოსის ხარისხიდან], შეინარჩუნეს თავჯდომარეობა ესოდენი ხეტიალის მეშვეობით და ზოგჯერ ფარულად, ზოგჯერ კი ღიად ქადაგებდნენ უკუგდებულ შეხედულებებს, და იგონებდნენ სხვადასხვა მტკიცებულებებს. განიზრახავდნენ ღვარძლის მცენარეთა განმტკიცებას, მცოდნეების ეშინოდათ, გაურბოდნენ ზედამხედველებს, და ამგვარად ებრძოდნენ კეთილმსახურების მქადაგებლებს. მაგრამ ასე არ გვწამს, რომ უღმერთო ადამიანებს ოდესმე შესწევთ იმის ძალა, დაამარცხონ ღმერთი. რამეთუ კვლავ გაძლიერდებიან, და კვლავ დამარცხდებიან წმინდახმიანი წინასწარმეტყველ ესაიას მიხედვით". ამრიგად, ეს არის დიდი ევსტათის სიტყვები.
ხოლო მისმა თანამებრძოლმა და ჭეშმარიტების დამცველმა ათანასემ, სახელგანთქმული თავჯდომარის, ალექსანდრეს მონაცვლემ, აფრიკელებს მიწერა და დაურთო შემდეგი:
"რადგან როდესაც შეკრებილ ეპისკოპოსებს სურდათ არიანელთა მიერ გამოგონილი [შემდეგი] უღმერთო სიტყვების უარყოფა: "არარსებულიდან" და "ძე არის ქმნილი და დაბადებული", და "იყო მაშინ, როდესაც არ იყო", და რომ "ცვალებადი ბუნების" არის; და წმინდა წერილის მხიედვით აღიარებულის დაწერა, რომ ძე ბუნებით არის ღმერთისაგან მხოლოდშობილი, სიტყვა, ძალა, მამის მხოლო სიბრძნე, ღმერთი ჭეშმარიტი, როგორც ამბობს იოანე, და როგორც წერს პავლე, დიდების ბრწყინვალება, და მამის გვამოვნების ხატი; ევსების გარშემო მყოფნი კი, თავიანთ ბოროტ შეხედულებებს მიდევნებულები ერთმანეთს ეუბნებოდნენ: "ვეთანხმებით, რადგან ჩვენც ვართ ღმერთისგან; "რამეთუ ერთი არის ღმერთი, რომლისგან არის ყოველივე” (1 კორ. 8,6); და "ძველი წავიდა, აჰა, ყოველივე ახალი გახდა. ხოლო ყოველივე ღვთისგან არის" (2 კორ. 5.17). გაიაზრებენ იმასაც, რაც "მწყემსში” არის დაწერილი: "უპირველეს ყოვლისა ირწმუნე, რომ ერთი არის ღმერთი, ყოველივეს დამფუძნეველი და მომწესრიგებელი, და არარსებულიდან არსებობისათვის შემოქმედი"75.
"მაგრამ ეპისკოპოსებმა, როდესაც დაინახეს მათი ბოროტმოქმედება და უღმერთობის ხრიკები, უფრო ნათელი გახადეს გამონათქვამი "ღმერთისგან" და დაწერეს, რომ ძე იყო "ღმერთის არსისგან"; რადგან ქმნილებებზე, რომლებსაც თავისი თავისგან, ანუ მიზეზის გარეშე არა აქვთ არსებობა, არამედ აქვთ წარმოშობის საწყისი, ითქმება, რომ ღმერთისგან არის, მაგრამ მხოლოდ ძე არის საკუთრივად ღმერთის არსისგან. რამეთუ ეს არის მამის მხოლოდშობილი და ჭეშმარიტი სიტყვის საკუთარი თვისება76. ეს არის "არსისგან" დაწერის საბაბი.
"ეპისკოპოსებმა კვლავ ჰკითხეს მათ, რომლებიც ჩანდა, რომ ცოტა იყვნენ, - თუ იტყვიან, ძე არ არის ქმნილება, არამედ მამის ძალა და მხოლო სიბრძნე, ყველაფერში მამის მარადიული და უცვლელი ხატი, და ჭეშმარიტი ღმერთი. ამ დროს ევსების გარშემო მყოფნი შემჩნეულ იქნენ, რომ ანიშნებდნენ ერთმანეთს: "ესეც იყო ჩვენთვის მისაღები. რადგან ჩვენზეც ითქმის ღმერთის ხატი და დიდება, და ჩვენს შესახებ ამბობენ: "რამეთუ ჩვენც ვართ მარად მცხოვრები" (2 კორ. 4.11), და, "ყველა არის ძალა" (1 კორ. 12.6); ამბობენ: "გამოვიდა ღმერთის მთელი ძალა ეგვიპტის მიწიდან" (გამ. 12.41). მუხლუხოსაც და კალიასაც ეწოდება დიდი ძალა. და: "უფალი ძალთა არის ჩვენს შორის, ჩვენი შემწე არის იაკობის ღმერთი" (ფს. 45.8). მაგრამ ის აზრი, რომ ჩვენც ვართ ღმერთის მახლობელი, არათუ მარტივად გვიპყრია, არამედ რადგან [უფალმა] ჩვენ ძმები გვიწოდა. მაგრამ თუ ძეზე ჭეშმარიტ ღმერთს ამბობენ, ეს ნუ დაგვანაღვლიანებს ჩვენ, რადგან, რაც წარმოქმნილია, ჭეშმარიტი არის".
"ეს არის არიანელთა მიერ გამოთქმული აზრი. ეპისკოპოსებმა აქედან განჭვრიტეს მათი ცბიერება და წმინდა წერილიდან შემოკრიბეს [სიტყვები]:"გამობრწყინება","წყარო" და "მდინარე", და "ჰიპოსტასის ხატი"; და: "შენს სინათლეში ვიხილხეთ სინათლე" (ფს. 35.10); აგრეთვე: "მე და მამა ერთი ვართ" (იოან. 10,30). შემდეგ უფრო ნათლად და შეჯამებულად დაწერეს, რომ ძე მამის თანაარსია. რამეთუ ყველა ზემოთქმულს ეს მნიშვნელობა აქვს. მათი დრტვინვა, რომ ეს სიტყვები არ არის წმინდა წერილში, მათგან არის მხილებული, რომ ამაოა. რადგან წმინდა წერილში არარსებული [გამონათქვამებიდან] სჩადიან უღმერთობას, ხოლო წერილისეული არ არის "არარსებულიდან", და "იყო დრო, როდესაც არ იყო", და ბრალს გვდებდნენ, რომ განისაჯნენ არაწერილისეული, თუმცა კეთილმსახურებით გააზრებული სიტყვებით77. ისინი, როგორც ნაკელიდან ამოსულები, ჭეშმარიტად მიწიერს მეტყველებენ. ეპისკოპოსებს კი სათავისოდ არ გამოუგონებიათ ეს სიტყვები, არამედ მამებისგან აქვთ მოწმობა იმისა, რაც დაწერეს. რამეთუ ძველი ეპისკოპოსები იყვნენ დაახლოებით ასოცდაათი წლის წინ, დიდი ქალაქის, რომის და ჩვენი ქალაქისაც, რომლებმაც ბრალი დასდეს მათ, რომლებიც ამბობდნენ, რომ ძე არის ქმნილება და არა მამის თანაარსი. ეს იცოდა ევსებიმ, კესარიის ეპისკოპოსმა, რომელიც პირველად არიანულ მწვალებლობას მისდევდა, მოგვიანებით კი ნიკეის კრებას მოაწერა ხელი. მან თავისიანებს მისწერა, და ამტკიცებდა, რომ აღმოაჩინა ძველთაგან ზოგიერთი გონიერი და გამოჩენილი ეპისკოპოსი და მწერალი, რომელიც მამისა და ძის ღმრთეებაზე სახელ თანაარსს იყენებდა"78.
მათ დაფარეს სენი (რადგან შეეშინდათ ეპისკოპოსთა სიმრავლის) და დაეთანხმნენ [კრების] დადგენილებას, თავზე დაიტეხეს წინასწარმეტყველური ბრალდება. რამეთუ ყოვლიერების ღმერთი ღადადებს მათ მიმართ: "ეს ერი ბაგეებით მომაგებს პატივს, მათი გული კი ჩემგან შორს არის" (ეს. 29.13), მაგრამ თეონას და სეკუნდუსს არ სურდათ ამის გაკეთება და ყველასგან ერთსულოვნად იქნენ განკვეთილი, როგორც ადამიანები, რომლებმაც სახარებისეული მოძღვრების წინ არიანული მკრეხელობა დააყენეს. კვლავ გაიმართა კრება და დაწერეს საეკლესიო მოქალაქეობის ოცი კანონი79.
თ ა ვ ი VIII
მელეტი ეგვიპტელთან დაკავშირებული ამბები, ვისგანაც დღემდე არის შემორჩენილი მელეტიანელთა განხეთქილება, და სინოდალური ეპისტოლე ამის შესახებ
მელეტი ეგვიპტელთან დაკავშირებული ამბები, ვისგანაც დღემდე არის შემორჩენილი მელეტიანელთა განხეთქილება, და სინოდალური ეპისტოლე ამის შესახებ
და რადგანაც მელეტი80, რომელიც არიოზის სიშლეგემდე არცთუ დიდი ხნის წინ ეპისკოპოსის ხელდასხმის ღირსი გახდა, რაღაც კანონდარღვევებში იქნა მხილებული და განყენებულ იქნა ალექსანდრიის ეპისკოპოსის, საღვთო პეტრეს მიერ, რომელმაც დაიდგა მოწამეობის გვირგვინი. მაგრამ იგი არ დაეთანხმა განყენების გადაწყვეტილებას; თებე და ეგვიპტის შემოგარენი ხმაურითა და მღელვარებით აღავსო, ალექსანდრიელთა პირველობას აუჯანყდა; ალექსანდრიელთა ეკლესიას მისწერეს81 ის, რაც ამ სიახლის შესახებ განაჩინეს.
ეს კი არის შემდეგი სახის.
ეს კი არის შემდეგი სახის.
სინოდალური ეპისტოლე
"ნიკეაში დიდ და წმინდა სინოდზე შეკრებილი ეპისკოპოსები, ღვთის მადლით ალექსანდრიელთა წმინდა და დიდ ეკლესიას, აგრეთვე ეგვიპტეში, ლიბიასა და პენტაპოლში მყოფ საყვარელ ძმებს, მოკითხვა უფალში.
"ვინაიდან ნიკეაში ღვთის მადლით დიდი და წმინდა კრება გამართა ყველაზე ღვთისსათნო იმპერატორმა კონსტანტინემ, რომელმაც სხვადასხვა ეპარქიებიდან და ქალაქებიდან შეგვკრიბა ჩვენ, მთელმა წმინდა კრებამ აუცილებლად მიიჩნია, თქვენთვისაც გამოეგზავნა წერილები, რათა გცოდნოდათ, თუ რა საკითხები იქნა წამოჭრილი და გამოკვლეული, და რა - განჩინებული და დამტკიცებული.
"პირველ რიგში ჩვენს ყველაზე ღვთისსათნო იმპერატორ კონსტანტინეს წინაშე გამოკვლეულ იქნა არიოზის უღმერთობასთან დაკავშირებული [საქმეები], და ერთსულოვნად გადაწყვეტილ იქნა, ანათემაზე გადაგვეცა მისი უღმერთო შეხედულება, მისი მკრეხელური გამონათქვამები და აზრები, რომელთაც მკრეხელურად იყენებდა; და ამბობდა, რომ ღვთის ძე არარსებულიდან არის, და შობამდე არ არსებობდა, და იყო დრო, როდესაც არ იყო; რომ ღვთის ძე თვითუფლებრივად არის მიმღები ბოროტებისაც და სათნოებისაც82. ეს ყოველივე წმინდა კრებამ ანათემაზე გადასცა, უარიც კი განაცხადა ამ უღმერთო შეხედულების, უგუნურებისა და მკრეხელური სიტყვების მოსმენაზე, და მასთან დაკავშირებით, რაც საბოლოოდ შეემთხვა, ან უკვე მოსმენილი გაქვთ, ან მოისმენთ, რათა არ ვიფიქროთ, რომ საკუთარი ცოდვის გამო ღირსეული სასჯელის მიმღებ კაცს ფეხით ვთელავთ. მაგრამ ესოდენ გაძლიერდა მისი უღმერთობა, რომ თეონა მარმარიკელმა და სეკუნდუს პტოლემაიდელმა მოიმკეს მისი შედეგები. რადგან მათგან მათაც აქვთ [სასჯელი] მიღებული.
"მაგრამ მას შემდეგ, რაც ღვთის მადლმა ეგვიპტე გაათავისუფლა ამ ბოროტი შეხედულებებისა და მკრეხელობისაგან, ასევე იმთავითვე მშვიდ ერში უთანხმოებისა და განყოფის ჩამოგდებაზე გაკადნიერებულ პირთაგან, დარჩა მელეტის დაუფიქრებლობით გამოწვეულ საქმეები და მის მიერ ხელდასხმულები. რაც კრებამ ამის შესახებ განაჩინა, წარმოგიჩენთ თქვენ, საყვარელო ძმებო. ამრიგად, წმინდა კრებამ უფრო მეტი კაცთმოყვარეობით იმოქმედა (რადგან ზედმიწევნითი სწავლების მიხედვით არავითარი შენდობის ღირსი არ იყო), და განაჩინა, ვამბობ მელეტიზე, რომ დარჩენილიყო მის ქალაქში, და არავითარი უფლება არ ჰქონოდა, არც დანიშვნის, არც ხელდასხმის, ამ საბაბით არც გამოჩენილიყო რომელიმე სოფელსა თუ ქალაქში; ოდენ პატივის სახელი დარჩენოდა. ხოლო მის მიერ დადგენილნი, საიდუმლო ხელდასხმით დამტკიცებულნი დაეთანხმონ ამათ, რომელთაც შეუძლიათ ლიტურგიის აღსრულება, ხოლო იყვნენ მეორე [საფეხურზე] მათ ქვემოთ, ვინც თითოეულ სამრევლოსა და ეკლესიაში არის ცნობილი, რომლებიც ადრე იქნენ ხელდასხმული ჩვენი ყველაზე პატივცემული თანამსახურის ალექსანდრეს მიერ; მათ მიერ მოწონებულთა წინდაწინ ხელდასხმის, სახელის მიკუთვნების, ან საერთოდ რაიმეს გაკეთების არავითარი უფლება არ ჰქონდეთ ალექსანდრეს [მართვის] ქვეშ მყოფ კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიის ეპისკოპოსთა თანხმობის გარეშე. ხოლო მათ, რომლებიც ღვთის მადლითა და ჩვენი ლოცვებით არავითარ განხეთქილებაში არ არიან შემჩნეული, არამედ შეურყვნელად იმყოფებიან კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიაში, უფლება აქვთ, წინდაწინ ხელდასხმისაც, ღირსებათა წილმქონე სახელის წოდებისაც და საერთოდ ყველაფრის კეთებისა საეკლესიო რჯულისა და კანონის მიხედეით83. თუ ოდესმე მოხდება, რომ ვინმე შეისვენებს84 ეკლესიაში, მყისვე ასეთი შეძენილები85 აღსრულებულის პატივში უნდა იქნას აყვანილი; თუ ღირსი იქნებიან და ერიც აირჩევს, მათთან ერთად გადაწყვეტს და დაბეჭდავს ალექსანდრიის კათოლიკე [ეკლესიის] ეპისკოპოსი. ეს ნებადართულია ყველა სხვისთვისაც, მაგრამ მელეტის პიროვნებასთან დაკავშირებით ასე აღარ იქნას მიჩნეული, თავიდანვე მისი უწესობის, მისი ზრახვის სიმსუბუქისა და სიჩქარის გამო, რათა არავითარი უშუალო ძალაუფლება არ მიეცეს მას, ადამიანს, რომელსაც ძალუძს კვლავ ამ უწესობის ჩადენა. ეს არის ეგვიპტისა და ალექსანდრიელთა უწმინდესი ეკლესიისთვის ამოღებული და გამორჩეული [განჩინებები]. მაგრამ თუ სხვა რაიმე არის კანონად და დოგმატად განჩინებული აქ მყოფი უფლის, ჩვენი ყველაზე პატივცემული თანამსახურისა და ძმის, ალექსანდრეს მიერ, იგი აქ მყოფი თავად შეგატყობინებთ86, რომელიც არის მომხდარი მოვლენების უფალიცა და მონაწილეც.
"აგრეთვე გახარებთ ჩვენი უწმინდესი პასექის თანხმობის შესახებ, რომ ჩვენი ლოცვებით წარიმართა ეს ნაწილიც, ისე რომ მთელი აღმოსავლეთის ძმები, რომლებიც პირველად არ ეთანხმებოდნენ არც რომაელებს და არც ჩვენ, და ყველას დასაბამიდან [მარხვის] დამცველებს, ამიერიდან პასექს თქვენთან ერთად იდღესასწაულებენ. ასე რომ, გიხაროდეთ საქმეთა ასე წარმართვა, საზოგადო მშვიდობა და თანხმობა, და ყველა მწვალებლობის ამოძირკვა. დიდი პატივითა და უშურველი სიყვარულით მიიღეთ ჩვენი თანამსახური და თქვენი ეპისკოპოსი ალექსანდრე, რომელიც გვახარებს აქ ყოფნით, და რომელიც ამ ასაკში ესოდენ ღვაწლს იტანს თქვენთან მშვიდობის დასამყარებლად. ილოცეთ ჩვენ ყველასთვის, რათა ეს მშვენივრად მიღებული და მოწონებული განჩინებები დავამტკიცოთ ჩვენი უფლის იესო ქრისტეს მეშვეობით87, როგორც ვიწამეთ ღვთისა და მამისაგან სულიწმინდით, რომელსაც დიდება უკუნითი უკუნისამდე. ამინ".
"ვინაიდან ნიკეაში ღვთის მადლით დიდი და წმინდა კრება გამართა ყველაზე ღვთისსათნო იმპერატორმა კონსტანტინემ, რომელმაც სხვადასხვა ეპარქიებიდან და ქალაქებიდან შეგვკრიბა ჩვენ, მთელმა წმინდა კრებამ აუცილებლად მიიჩნია, თქვენთვისაც გამოეგზავნა წერილები, რათა გცოდნოდათ, თუ რა საკითხები იქნა წამოჭრილი და გამოკვლეული, და რა - განჩინებული და დამტკიცებული.
"პირველ რიგში ჩვენს ყველაზე ღვთისსათნო იმპერატორ კონსტანტინეს წინაშე გამოკვლეულ იქნა არიოზის უღმერთობასთან დაკავშირებული [საქმეები], და ერთსულოვნად გადაწყვეტილ იქნა, ანათემაზე გადაგვეცა მისი უღმერთო შეხედულება, მისი მკრეხელური გამონათქვამები და აზრები, რომელთაც მკრეხელურად იყენებდა; და ამბობდა, რომ ღვთის ძე არარსებულიდან არის, და შობამდე არ არსებობდა, და იყო დრო, როდესაც არ იყო; რომ ღვთის ძე თვითუფლებრივად არის მიმღები ბოროტებისაც და სათნოებისაც82. ეს ყოველივე წმინდა კრებამ ანათემაზე გადასცა, უარიც კი განაცხადა ამ უღმერთო შეხედულების, უგუნურებისა და მკრეხელური სიტყვების მოსმენაზე, და მასთან დაკავშირებით, რაც საბოლოოდ შეემთხვა, ან უკვე მოსმენილი გაქვთ, ან მოისმენთ, რათა არ ვიფიქროთ, რომ საკუთარი ცოდვის გამო ღირსეული სასჯელის მიმღებ კაცს ფეხით ვთელავთ. მაგრამ ესოდენ გაძლიერდა მისი უღმერთობა, რომ თეონა მარმარიკელმა და სეკუნდუს პტოლემაიდელმა მოიმკეს მისი შედეგები. რადგან მათგან მათაც აქვთ [სასჯელი] მიღებული.
"მაგრამ მას შემდეგ, რაც ღვთის მადლმა ეგვიპტე გაათავისუფლა ამ ბოროტი შეხედულებებისა და მკრეხელობისაგან, ასევე იმთავითვე მშვიდ ერში უთანხმოებისა და განყოფის ჩამოგდებაზე გაკადნიერებულ პირთაგან, დარჩა მელეტის დაუფიქრებლობით გამოწვეულ საქმეები და მის მიერ ხელდასხმულები. რაც კრებამ ამის შესახებ განაჩინა, წარმოგიჩენთ თქვენ, საყვარელო ძმებო. ამრიგად, წმინდა კრებამ უფრო მეტი კაცთმოყვარეობით იმოქმედა (რადგან ზედმიწევნითი სწავლების მიხედვით არავითარი შენდობის ღირსი არ იყო), და განაჩინა, ვამბობ მელეტიზე, რომ დარჩენილიყო მის ქალაქში, და არავითარი უფლება არ ჰქონოდა, არც დანიშვნის, არც ხელდასხმის, ამ საბაბით არც გამოჩენილიყო რომელიმე სოფელსა თუ ქალაქში; ოდენ პატივის სახელი დარჩენოდა. ხოლო მის მიერ დადგენილნი, საიდუმლო ხელდასხმით დამტკიცებულნი დაეთანხმონ ამათ, რომელთაც შეუძლიათ ლიტურგიის აღსრულება, ხოლო იყვნენ მეორე [საფეხურზე] მათ ქვემოთ, ვინც თითოეულ სამრევლოსა და ეკლესიაში არის ცნობილი, რომლებიც ადრე იქნენ ხელდასხმული ჩვენი ყველაზე პატივცემული თანამსახურის ალექსანდრეს მიერ; მათ მიერ მოწონებულთა წინდაწინ ხელდასხმის, სახელის მიკუთვნების, ან საერთოდ რაიმეს გაკეთების არავითარი უფლება არ ჰქონდეთ ალექსანდრეს [მართვის] ქვეშ მყოფ კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიის ეპისკოპოსთა თანხმობის გარეშე. ხოლო მათ, რომლებიც ღვთის მადლითა და ჩვენი ლოცვებით არავითარ განხეთქილებაში არ არიან შემჩნეული, არამედ შეურყვნელად იმყოფებიან კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიაში, უფლება აქვთ, წინდაწინ ხელდასხმისაც, ღირსებათა წილმქონე სახელის წოდებისაც და საერთოდ ყველაფრის კეთებისა საეკლესიო რჯულისა და კანონის მიხედეით83. თუ ოდესმე მოხდება, რომ ვინმე შეისვენებს84 ეკლესიაში, მყისვე ასეთი შეძენილები85 აღსრულებულის პატივში უნდა იქნას აყვანილი; თუ ღირსი იქნებიან და ერიც აირჩევს, მათთან ერთად გადაწყვეტს და დაბეჭდავს ალექსანდრიის კათოლიკე [ეკლესიის] ეპისკოპოსი. ეს ნებადართულია ყველა სხვისთვისაც, მაგრამ მელეტის პიროვნებასთან დაკავშირებით ასე აღარ იქნას მიჩნეული, თავიდანვე მისი უწესობის, მისი ზრახვის სიმსუბუქისა და სიჩქარის გამო, რათა არავითარი უშუალო ძალაუფლება არ მიეცეს მას, ადამიანს, რომელსაც ძალუძს კვლავ ამ უწესობის ჩადენა. ეს არის ეგვიპტისა და ალექსანდრიელთა უწმინდესი ეკლესიისთვის ამოღებული და გამორჩეული [განჩინებები]. მაგრამ თუ სხვა რაიმე არის კანონად და დოგმატად განჩინებული აქ მყოფი უფლის, ჩვენი ყველაზე პატივცემული თანამსახურისა და ძმის, ალექსანდრეს მიერ, იგი აქ მყოფი თავად შეგატყობინებთ86, რომელიც არის მომხდარი მოვლენების უფალიცა და მონაწილეც.
"აგრეთვე გახარებთ ჩვენი უწმინდესი პასექის თანხმობის შესახებ, რომ ჩვენი ლოცვებით წარიმართა ეს ნაწილიც, ისე რომ მთელი აღმოსავლეთის ძმები, რომლებიც პირველად არ ეთანხმებოდნენ არც რომაელებს და არც ჩვენ, და ყველას დასაბამიდან [მარხვის] დამცველებს, ამიერიდან პასექს თქვენთან ერთად იდღესასწაულებენ. ასე რომ, გიხაროდეთ საქმეთა ასე წარმართვა, საზოგადო მშვიდობა და თანხმობა, და ყველა მწვალებლობის ამოძირკვა. დიდი პატივითა და უშურველი სიყვარულით მიიღეთ ჩვენი თანამსახური და თქვენი ეპისკოპოსი ალექსანდრე, რომელიც გვახარებს აქ ყოფნით, და რომელიც ამ ასაკში ესოდენ ღვაწლს იტანს თქვენთან მშვიდობის დასამყარებლად. ილოცეთ ჩვენ ყველასთვის, რათა ეს მშვენივრად მიღებული და მოწონებული განჩინებები დავამტკიცოთ ჩვენი უფლის იესო ქრისტეს მეშვეობით87, როგორც ვიწამეთ ღვთისა და მამისაგან სულიწმინდით, რომელსაც დიდება უკუნითი უკუნისამდე. ამინ".
თანაარსი და მარადიული სამება
მღვდელმთავართა ამ საღვთო ერმა ასე უმკურნალა მელეტის სენს. მაგრამ დღესაც არის დარჩენილი მისი სიშლეგის ნაშთი, და არის ამ ქვეყანაში ბერ-მონაზონთა რაღაც დაჯგუფებები, რომლებიც არც საღ დოგმატებს ემორჩილებიან, და მოქალაქეობის მიხედვითაც რაღაც ფუჭ წესებს იყენებენ, ეთანხმებიან სამარიტელთა და იუდეველთა გონებაცთომილებას.
თ ა ვ ი IX
იმპერატორ კონსტანტინეს ეპისტოლე კრებაზე მიღებული დადგენილებების შესახებ იმ ეპისკოპოსების მიმართ, რომლებიც კრებაზე არ ესწრებოდნენ
იმპერატორ კონსტანტინეს ეპისტოლე კრებაზე მიღებული დადგენილებების შესახებ იმ ეპისკოპოსების მიმართ, რომლებიც კრებაზე არ ესწრებოდნენ
დიდმა იმპერატორმა გაუგზავნა იმ ეპისკოპოსებს, ვინც ვერ შეძლო მოსვლა, და შეატყობინა, რაც მოხდა. ჯეროვნად განვაჩინეთ ამ ეპისტოლის ამ თხრობაში მოთავსება, [რადგან] ნათლად გვაუწყებს ავტორის სულის ღვთისმოყვარეობას.
კონსტანტინე ავგუსტუსი ეკლესიებს
"განვიხილე რა რესპუბლიკის კეთილდღეობა, როგორც საღვთო ძალის მადლით აღმოცენებული, უპირველეს ყოვლისა განვსაჯე, რომ ამ მიზანს შევხებოდი, რათა კათოლიკე ეკლესიის უნეტარეს [წევრთა] სიმრავლეში ერთსულოვნებაში მყოფთაგან დაცული იყოს ერთი სარწმუნოება, შეუბღალავი სიყვარული და კეთილმსახურება ყოვლისმპყრობელი ღმერთის მიმართ. მაგრამ ამ შეურყეველი და მტკიცე წესის მიღება სხვაგვარად ვერ მოხდა, თუ არა იმით, რომ ამისთვის ყველა, ან უმრავლესი ეპისკოპოსი მაინც შემოკრებილიყო და უწმინდესი ღვთისმსახურების თითოეული საკითხი განხილულიყო. ამიტომ ესოდენ მრავალი [ეპისკოპოსი] იქნა შეკრებილი, და თავად მეც, როგორც ერთი თქვენგანი, მათთან ერთად ვესწრებოდი. რადგან არ უარვყოფ, განსაკუთრებით მიხარია, რომ თქვენი თანამსახური გავხდი. ყველაფერი სათანადოდ იქნა გამოკვლეული, ვიდრე ყოვლიერების ზედამხედველი ღვთისათვის სათნო აზრი ერთიანობისა და თანხმობისათვის სინათლეზე არ იქნა გამოტანილი, ისე რომ მეტი აღარაფერი დარჩა აზრთა გაყოფისა და რწმენასთან დაკავშირებული დავისათვის.
"აქ უწმინდესი პასექის დღის შესახებაც იყო გამოკვლევა. საერთო აზრმა გადაწყვიტა, რომ კარგი იქნებოდა, ყველგან ყველას ერთ დღეს აღესრულებინა. რადგან ჩვენთვის რა არის მშვენიერი, რა შეიძლება იყოს უფრო მნიშვნელოვანი, თუ არა ის, რომ ეს დღესასწაული, რომლისგანაც მივიღეთ უკვდავების სასოება, ერთი წესითა და ნათელი აზრით ყველასთან უშეცდომოდ იყოს დაცული? და პირველ რიგში უღირსად მიიჩნიეს, რომ ეს უწმინდესი დღესასწაული იუდაური ჩვეულების მიდევნებით აღსრულებულიყო, რომლებმაც თავიანთი ხელები ურჯულო, უწესო საქციელებით გაისვარეს, ამ უწმინდურებმა თავიანთი სულები ნებაყოფლობით დააბრმავეს. ნებადართულია, რომ მათი ჩვეულებები ამოიძირკვოს, და დადგინდეს უფრო ჭეშმარიტი წესით და მომავალი საუკუნეებისათვისაც მისი მიდევნებით აღსრულება, რასაც [უფლის] ვნების დღეების ჟამიდან ახლანდელ დრომდე ვიცავთ. აწ არაფერი არ გვქონდეს საერთო იუდეველთა ყველაზე მტრულ ერთან. რამეთუ მხსნელისაგან სხვა გზა გვაქვს მიღებული. წინ უდევს ჩვენს უსამღვდელოეს მსახურებას შესაფერისი სარბიელიცა და რჯულიც. ყველაზე პატივცემულო ძმანო, ამის ერთსულოვნად მიმღებებმა საკუთარი თავი განვაშოროთ ამ სამარცხვინო სინდისისაგან. რადგან ნამდვილად ყველაზე უფრო უჯერო არის, რომ ისინი იქადოდნენ, თითქოს მათი მოძღვრების გარეშე ამის დაცვა არ ძალგვიძს. რისი მართებულად ფიქრი შეუძლიათ უფლის ამ მკვლელობის შემდეგ გონებაცთომილთ, რომლებიც წარიმართებიან არათუ რაიმე აზრით, არამედ დაუცხრომელი აღძრვით, სადაც კი მიაქანებს მათ მათში ჩანერგილი სიშლეგე? ამიტომ, ნაწილობრივადაც ვერ ხედავენ ჭეშმარიტებას, ისე რომ მუდამ დიდწილად შემცდარი არიან ისინი, სათანადო გამოსწორების ნაცვლად ერთსა და იმავე წელს მრავალგზის ზეიმობენ პასექს. ასე რომ, რატომ უნდა მივსდიოთ მათ, რომლებიც აღიარებულია, რომ საშინელი საცთურით არიან დასნეულებული? რადგან ერთ წელიწადში მეორე პასექის აღსრულების ნებას ვერასოდეს დავრთავთ. მაგრამ თუ ეს არ ხდება, თქვენი გონებამახვილობა განუწყვეტელი მოშურნეობითა და ლოცვით ფრთხილად უნდა იყოს, რომ თქვენი სულის სიწმინდე არასოდეს არანაირი მსგავსებით არ ეზიაროს ყოვლად ბოროტი ადამიანებისას.
ამას გარდა იმისათვის არის ეს ერთობლივი განხილვაც, რომ უკანონო არის ესოდენ დიდ საკითხში და ასეთი მსახურების დღესასწაულში უთანხმოების არსებობა. რამეთუ ჩვენმა მხსნელმა გადმოგვცა ჩვენი თავისუფლების ერთი დღე, რაც არის მისი უწმინდესი ვნებების [დღე]. განზრახულია, რომ იყოს მისი ერთი კათოლიკე ეკლესია, და თუმცა მისი ცალკეული ნაწილები მრავალ და სხვადასხვა ადგილებზე არის დანაწილებული, მაინც ერთი სულით, ესე იგი საღვთო ნებით, ხურდება. გაიაზროს თქვენმა უწმინდესმა მახვილგონიერებამ, როგორი საშინელი და შეუფერებელი არის, რომ ამ დღეებში სხვები მარხვებს მისდევდნენ, სხვები ნადიმებს აღასრულებდნენ ერთად, და პასექის დღეების შემდეგ სხვები დღესასწაულებსა და დასვენებებზე აღმოჩნდნენ, ხოლო სხვები განჩინებულ მარხვებს უძღვნიდნენ თავს. ამიტომ [ამის] სათანადოდ გამოსწორება და ერთ წესზე მოყვანა ინება საღვთო წინაგანგებამ, როგორც მე ვფიქრობ, და ყველაფერს ერთად განიხილავთ. ვინაიდან ამ საქმეს ამგვარად გამოსწორება შეშვენის, რათა ამ მამისა და უფლის მკვლელებთან საერთო არაფერი გვქონდეს, კეთილმშვენიერი წესი არის დაცული მსოფლიოს დასავლეთის, სამხრეთისა და ჩრდილოეთის მხარეების ეკლესიებისა და აღმოსავლეთის ადგილებიდან ზოგიერთების მიერ, რომელთა გამო დღემდე მისი კეთილად პყრობა ყველას ესათნოვა, და თავად მეც მხარი დავუჭირე, რომ თქვენი მახვილგონიერება მოიწონებდა; რადგან იმას, რასაც რომაელთა ქალაქი, იტალია და მთელი აფრიკა, ეგვიპტე, ესპანეთი, გალია, ბრიტანეთი, ლიბია, მთელი საბერძნეთი, ასიისა და პონტოს მოსახლეობა, და კილიკია ერთმანეთთან თანხმობითა და ერთი ზრახვით იცავს, თქვენი შეგნებაც სიხარულით მიიღებს არა მხოლოდ ეკლესიათა ზემოთ ჩამოთვლილ ადგილთა სიმრავლეზე ფიქრით, არამედ იმაზეც, რომ ეს არის ყველას საერთო უწმინდესი ზრახვა, რასაც, ჩანს, მოითხოვს ზუსტი აზრი, და რასაც არავითარი ზიარება არ გააჩნია იუდეველთა ცრუ ფიცთან.
"შეჯამებულად რომ მოვუყარო თავი, ვიტყვი, რომ ყველამ ერთობლივად განსაჯა, პასექის უწმინდესი დღესასწაული აღსრულდეს ერთსა და იმავე დღეს. რადგან არ შეშვენის, რომ ასეთ სიწმინდესთან დაკავშირებით იყოს უთანხმოება, და რომ კარგია ამ აზრის მიდევნება, რომელშიც უცხო საცთურთან და ცოდვასთან არავითარი აღრევა არ არის. როდესაც ამგვარად არის მოწესრიგებული ეს საკითხები, სიხარულით მიიღეთ ციური მადლი და ჭეშმარიტად საღვთო მცნება. რადგან ყველაფერი, რაც აღსრულდება ეპისკოპოსთა წმინდა შეკრებებზე, ეს საღვთო ნებასთან მიმართებაში იმყოფება. ამიტომ, როდესაც ყველა საყვარელ ძმას წარმოუჩენთ ზემოთ დაწერილს, მოვალე ხართ, ზემოთ ნათქვამი სიტყვა და უწმინდესი დღის დაცვა მიიღოთ და დააწესოთ, რათა შემდეგ ამისრულდეს თქვენი კეთილგანწყობის ხილვის ჩემი დიდი ხნის წადილი, და შესაძლებელი იყოს ერთსა და იმავე დღეს თქვენთან ერთად წმინდა დღესასწაულის აღსრულება; და ყოველივე თქვენთან ერთად მეც სათნო მიჩნდეს, როდესაც ვიხილავ, თუ როგორ გაანადგურა საღვთო ძალამ ჩვენი საქმეების მეშვეობით ეშმაკის სისასტიკე; როდესაც ყველგან იქნება აღზევებული ჩვენი სარწმუნოება, მშვიდობა და ერთსულოვნება. ღმერთმა დაგიცვათ, საყვარელო ძმებო".
"აქ უწმინდესი პასექის დღის შესახებაც იყო გამოკვლევა. საერთო აზრმა გადაწყვიტა, რომ კარგი იქნებოდა, ყველგან ყველას ერთ დღეს აღესრულებინა. რადგან ჩვენთვის რა არის მშვენიერი, რა შეიძლება იყოს უფრო მნიშვნელოვანი, თუ არა ის, რომ ეს დღესასწაული, რომლისგანაც მივიღეთ უკვდავების სასოება, ერთი წესითა და ნათელი აზრით ყველასთან უშეცდომოდ იყოს დაცული? და პირველ რიგში უღირსად მიიჩნიეს, რომ ეს უწმინდესი დღესასწაული იუდაური ჩვეულების მიდევნებით აღსრულებულიყო, რომლებმაც თავიანთი ხელები ურჯულო, უწესო საქციელებით გაისვარეს, ამ უწმინდურებმა თავიანთი სულები ნებაყოფლობით დააბრმავეს. ნებადართულია, რომ მათი ჩვეულებები ამოიძირკვოს, და დადგინდეს უფრო ჭეშმარიტი წესით და მომავალი საუკუნეებისათვისაც მისი მიდევნებით აღსრულება, რასაც [უფლის] ვნების დღეების ჟამიდან ახლანდელ დრომდე ვიცავთ. აწ არაფერი არ გვქონდეს საერთო იუდეველთა ყველაზე მტრულ ერთან. რამეთუ მხსნელისაგან სხვა გზა გვაქვს მიღებული. წინ უდევს ჩვენს უსამღვდელოეს მსახურებას შესაფერისი სარბიელიცა და რჯულიც. ყველაზე პატივცემულო ძმანო, ამის ერთსულოვნად მიმღებებმა საკუთარი თავი განვაშოროთ ამ სამარცხვინო სინდისისაგან. რადგან ნამდვილად ყველაზე უფრო უჯერო არის, რომ ისინი იქადოდნენ, თითქოს მათი მოძღვრების გარეშე ამის დაცვა არ ძალგვიძს. რისი მართებულად ფიქრი შეუძლიათ უფლის ამ მკვლელობის შემდეგ გონებაცთომილთ, რომლებიც წარიმართებიან არათუ რაიმე აზრით, არამედ დაუცხრომელი აღძრვით, სადაც კი მიაქანებს მათ მათში ჩანერგილი სიშლეგე? ამიტომ, ნაწილობრივადაც ვერ ხედავენ ჭეშმარიტებას, ისე რომ მუდამ დიდწილად შემცდარი არიან ისინი, სათანადო გამოსწორების ნაცვლად ერთსა და იმავე წელს მრავალგზის ზეიმობენ პასექს. ასე რომ, რატომ უნდა მივსდიოთ მათ, რომლებიც აღიარებულია, რომ საშინელი საცთურით არიან დასნეულებული? რადგან ერთ წელიწადში მეორე პასექის აღსრულების ნებას ვერასოდეს დავრთავთ. მაგრამ თუ ეს არ ხდება, თქვენი გონებამახვილობა განუწყვეტელი მოშურნეობითა და ლოცვით ფრთხილად უნდა იყოს, რომ თქვენი სულის სიწმინდე არასოდეს არანაირი მსგავსებით არ ეზიაროს ყოვლად ბოროტი ადამიანებისას.
ამას გარდა იმისათვის არის ეს ერთობლივი განხილვაც, რომ უკანონო არის ესოდენ დიდ საკითხში და ასეთი მსახურების დღესასწაულში უთანხმოების არსებობა. რამეთუ ჩვენმა მხსნელმა გადმოგვცა ჩვენი თავისუფლების ერთი დღე, რაც არის მისი უწმინდესი ვნებების [დღე]. განზრახულია, რომ იყოს მისი ერთი კათოლიკე ეკლესია, და თუმცა მისი ცალკეული ნაწილები მრავალ და სხვადასხვა ადგილებზე არის დანაწილებული, მაინც ერთი სულით, ესე იგი საღვთო ნებით, ხურდება. გაიაზროს თქვენმა უწმინდესმა მახვილგონიერებამ, როგორი საშინელი და შეუფერებელი არის, რომ ამ დღეებში სხვები მარხვებს მისდევდნენ, სხვები ნადიმებს აღასრულებდნენ ერთად, და პასექის დღეების შემდეგ სხვები დღესასწაულებსა და დასვენებებზე აღმოჩნდნენ, ხოლო სხვები განჩინებულ მარხვებს უძღვნიდნენ თავს. ამიტომ [ამის] სათანადოდ გამოსწორება და ერთ წესზე მოყვანა ინება საღვთო წინაგანგებამ, როგორც მე ვფიქრობ, და ყველაფერს ერთად განიხილავთ. ვინაიდან ამ საქმეს ამგვარად გამოსწორება შეშვენის, რათა ამ მამისა და უფლის მკვლელებთან საერთო არაფერი გვქონდეს, კეთილმშვენიერი წესი არის დაცული მსოფლიოს დასავლეთის, სამხრეთისა და ჩრდილოეთის მხარეების ეკლესიებისა და აღმოსავლეთის ადგილებიდან ზოგიერთების მიერ, რომელთა გამო დღემდე მისი კეთილად პყრობა ყველას ესათნოვა, და თავად მეც მხარი დავუჭირე, რომ თქვენი მახვილგონიერება მოიწონებდა; რადგან იმას, რასაც რომაელთა ქალაქი, იტალია და მთელი აფრიკა, ეგვიპტე, ესპანეთი, გალია, ბრიტანეთი, ლიბია, მთელი საბერძნეთი, ასიისა და პონტოს მოსახლეობა, და კილიკია ერთმანეთთან თანხმობითა და ერთი ზრახვით იცავს, თქვენი შეგნებაც სიხარულით მიიღებს არა მხოლოდ ეკლესიათა ზემოთ ჩამოთვლილ ადგილთა სიმრავლეზე ფიქრით, არამედ იმაზეც, რომ ეს არის ყველას საერთო უწმინდესი ზრახვა, რასაც, ჩანს, მოითხოვს ზუსტი აზრი, და რასაც არავითარი ზიარება არ გააჩნია იუდეველთა ცრუ ფიცთან.
"შეჯამებულად რომ მოვუყარო თავი, ვიტყვი, რომ ყველამ ერთობლივად განსაჯა, პასექის უწმინდესი დღესასწაული აღსრულდეს ერთსა და იმავე დღეს. რადგან არ შეშვენის, რომ ასეთ სიწმინდესთან დაკავშირებით იყოს უთანხმოება, და რომ კარგია ამ აზრის მიდევნება, რომელშიც უცხო საცთურთან და ცოდვასთან არავითარი აღრევა არ არის. როდესაც ამგვარად არის მოწესრიგებული ეს საკითხები, სიხარულით მიიღეთ ციური მადლი და ჭეშმარიტად საღვთო მცნება. რადგან ყველაფერი, რაც აღსრულდება ეპისკოპოსთა წმინდა შეკრებებზე, ეს საღვთო ნებასთან მიმართებაში იმყოფება. ამიტომ, როდესაც ყველა საყვარელ ძმას წარმოუჩენთ ზემოთ დაწერილს, მოვალე ხართ, ზემოთ ნათქვამი სიტყვა და უწმინდესი დღის დაცვა მიიღოთ და დააწესოთ, რათა შემდეგ ამისრულდეს თქვენი კეთილგანწყობის ხილვის ჩემი დიდი ხნის წადილი, და შესაძლებელი იყოს ერთსა და იმავე დღეს თქვენთან ერთად წმინდა დღესასწაულის აღსრულება; და ყოველივე თქვენთან ერთად მეც სათნო მიჩნდეს, როდესაც ვიხილავ, თუ როგორ გაანადგურა საღვთო ძალამ ჩვენი საქმეების მეშვეობით ეშმაკის სისასტიკე; როდესაც ყველგან იქნება აღზევებული ჩვენი სარწმუნოება, მშვიდობა და ერთსულოვნება. ღმერთმა დაგიცვათ, საყვარელო ძმებო".
თ ა ვ ი X
ეკლესიათა სინოვაგით მომარაგებისა და იმპერატორის სხვა სათნოებების შესახებ
ეკლესიათა სინოვაგით მომარაგებისა და იმპერატორის სხვა სათნოებების შესახებ
ეს მიწერა მათ, რომლებიც არ ესწრებოდნენ [კრებას]. შეკრებილებს კი, რომელთა რაოდენობა სამასთვრამეტი იყო, მრავალი სიტყვითა და ძღვენით კეთილგანწყობით ეპყრობოდა. ბრძანა, მრავალი ქვეშაგები მოემზადებიათ, და ერთად გაუმასპინძლდა ყველას, უფრო ღირსეულები თანამეინახეებად მიიღო, სხვები კი სხვებთან დააგზავნა. როდესაც დაინახა, რომ ზოგს მარჯვენა თვალი ჰქონდა ამოთხრილი, და როდესაც შეიტყო, რომ კეთილმსახურებისადმი ურყევობამ მოუტანა ეს ვნება, ბაგეები ჭრილობებს მიადო. სწამდა, რომ ამბორით აქედან კურთხევას ამოწოვდა. როდესაც ნადიმი დასრულდა, კვლავ სხვა ძღვენი მიართვა მათ, პროვინციებში განწესებულ მმართველებს წერილები გადასცა და ბრძანა, თითოეულ ქალაქში ქალწულები, ქვრივები და საღვთო ლიტურგიის აღმასრულებლები ყოველწლიური სანოვაგით მოემარაგებინა, უფრო [საკუთარი] გულუხვობით, ვიდრე [მათი] საჭიროებით, განუსაზღვრა მისი ოდენობა. დღეს ისინი მათი მესამედით არის მომარაგებული. როდესაც უღმერთო იულიანემ ერთბაშად ყველაფერი გააუქმა, მის შემდეგ [მოსულმა]88 ბრძანა იმ ოდენობით მომარაგება, რაც ამჟამად არის. რადგან მაშინ შიმშილმა შეამცირა შემოსავალი. მაგრამ თუ ახლანდელზე სამმაგი მომარაგება იყო, რამდენსაც გვაძლევდა, მსურველისთვის იოლია იმპერატორის დიდსულოვნების გაგება.
სამართლიანად არ მიმაჩნია, რომ ეს დუმილს მიეცეს. რამეთუ ზოგიერთი ეპისკოპოსის მიმართ მტრულად განწყობილმა ადამიანებმა დაწერეს და ბრალდებები წერილობით გადასცეს იმპერატორს. მან ასეთ ერთსულოვნების მიღწევამდე მიიღო ეს, შემდეგ შეკრა, თითით აღბეჭდა და ბრძანა [მისი]89 შენახვა. შეკრების შემდეგ მოიტანა ესენი თვითონ დამსწრეთა წინაშე, დაწვა და დაიფიცა, რომ არცერთი ნაწერი არ ჰქონდა წაკითხული. რადგან თქვა, რომ საჭირო არ არის, მღვდლების კანონდარღვევები მრავალთათვის ცხადი გახდეს, რათა აქედან ცთუნების საბაბის მიმღებებმა უშიშრად არ სცოდონ. ამბობენ, მან ესეც დასძინა: ეპისკოპოსის უცხო სქესობრივ კავშირში შეძრომის თვითმხილველიც რომ გამხდარიყო, [იმპერატორის] პორფირით დაფარავდა ამ ურჯულო საქმეს, რათა ამ საქმის ხილვამ მხილველები არ დააზიანოს. ასე შეაგონებდა და ასე აფასებდა მღვდლების პატივს და არწმუნებდა თითოეულ მათგანს, რომ დაბრუნებოდა საკუთარ სამწყსოს.
სამართლიანად არ მიმაჩნია, რომ ეს დუმილს მიეცეს. რამეთუ ზოგიერთი ეპისკოპოსის მიმართ მტრულად განწყობილმა ადამიანებმა დაწერეს და ბრალდებები წერილობით გადასცეს იმპერატორს. მან ასეთ ერთსულოვნების მიღწევამდე მიიღო ეს, შემდეგ შეკრა, თითით აღბეჭდა და ბრძანა [მისი]89 შენახვა. შეკრების შემდეგ მოიტანა ესენი თვითონ დამსწრეთა წინაშე, დაწვა და დაიფიცა, რომ არცერთი ნაწერი არ ჰქონდა წაკითხული. რადგან თქვა, რომ საჭირო არ არის, მღვდლების კანონდარღვევები მრავალთათვის ცხადი გახდეს, რათა აქედან ცთუნების საბაბის მიმღებებმა უშიშრად არ სცოდონ. ამბობენ, მან ესეც დასძინა: ეპისკოპოსის უცხო სქესობრივ კავშირში შეძრომის თვითმხილველიც რომ გამხდარიყო, [იმპერატორის] პორფირით დაფარავდა ამ ურჯულო საქმეს, რათა ამ საქმის ხილვამ მხილველები არ დააზიანოს. ასე შეაგონებდა და ასე აფასებდა მღვდლების პატივს და არწმუნებდა თითოეულ მათგანს, რომ დაბრუნებოდა საკუთარ სამწყსოს.
თ ა ვ ი XI
კესარიის ეპისკოპოს ევსების ეპისტოლე ნიკეაში გადმოცემული მრწამსის შესახებ
კესარიის ეპისკოპოს ევსების ეპისტოლე ნიკეაში გადმოცემული მრწამსის შესახებ
არიანელთა სისაძაგლის გამო, რომლებიც უგულებელყოფენ არა მხოლოდ [ყველასათვის] საერთო მამებს, არამედ საკუთარსაც უარყოფენ, მე განვიზრახე, გადმოვცე ევსები კესარიელის ეპისტოლე, რომელიც დაწერა მრწამსის შესახებ, და რომელიც შეიცავს მათი სიცოფის აშკარა სამხილს. ისინი მას პატივს სცემენ როგორც თანამოაზრეს, მაგრამ ამბობენ მისი ნაწერების საპირისპიროს. მან მისწერა ზოგიერთ არიანულად მოაზროვნეს, რომლებიც სავარაუდოდ ღალატს აბრალებდნენ. ნაწერები უკეთესად გააცხადებენ მწერლის მიზანს.
პალესტინის კესარიის ეპისკოპოს ევსების ეპისტოლე, რომელიც ნიკეიდან გაგზავნა, როდესაც გაიმართა დიდი კრება
"ნიკეაში გამართულ დიდ კრებაზე საეკლესიო რწმენასთან დაკავშირებით მომხდარი მოვლენები ალბათ თქვენც შეიტყვეთ სხვა გზებით, რადგან ხმა საქმეთა შესახებ ჩვეულებრივ წინ უსწრებს მათ ზუსტ გადმოცემას. მაგრამ იმისათვის, რომ ასეთი სმენისაგან ჭეშმარიტება სხვაგვარად არ გეუწყოთ, აუცილებლად ჩავთვალე გამომეგზავნა რწმენის შესახებ ჩვენს მიერ გადმოცემული პირველი წერილი, შემდეგ კი მეორე, რომელიც ჩვენ სიტყვებს დაუმატეს და გამოსცეს. ჩვენს მიერ [გადმოცემული] წერილი, რომელიც ჩვენი ღვთისსათნო იმპერატორის თანდასწრებით იქნა წაკითხული და მართებულად და ჭეშმარიტად წარმოჩნდა, არის შემდეგი სახის.
ჩვენს მიერ გადმოცემული მრწამსი
"როგორც მივიღეთ ჩვენამდე მყოფი ეპისკოპოსებისგან კათაკმეველთა პირველი განსწავლისას, და მაშინ, როცა მივიღეთ განბანვაა90, და როგორც გვისწავლია წმინდა წერილიდან, და როგორც ჩვენი პრესვიტერობისას და ეპისკოპოსობისას ვირწმუნეთ და ვისწავლეთ, ასე გვწამს ახლაც და მოგახსენებთ ჩვენ მრწამსს. ეს არის:
"გვწამს ერთი ღმერთი, მამა ყოვლისმპყრობელი, ყოველივე ხილულისა და უხილავის შემოქმედი; და ერთი უფალი იესო ქრისტე, ღვთის სიტყვა, ღმერთი ღვთისაგან, ცხოვრება ცხოვრებისაგან, ძე მხოლოდშობილი, პირმშო91 მთელი ქმნილებიდან, ყველა საუკუნის უწინარეს მამისაგან შობილი, რომლის მეშვეობით შეიქმნა ყოველივე, რომელიც ჩვენი ხსნის გამო განხორციელდა, და კაცთა შორის მოქალაქობდა და ევნო, და მესამე დღეს აღსდგა და ავიდა მამასთან, და კვლავ მოვა დიდებით ცოცხალთა და მკვდართა განსასჯელად. გვწამს ერთი სულიწმინდა.
მამათგან თითოეულის ყოფნა და არსებობა გვწამს, - რომ მამა ჭეშმარიტად არის მამა, ძე ჭეშმარიტად არის ძე, სულიწმინდა ჭეშმარიტად არის სულიწმინდა, როგორც ჩვენმა უფალმა, როდესაც თავისი მოწაფეები საქადაგებლად წარგზავნა, უთხრა: "წადით დაიმოწაფეთ ყველა ერი, მონათლეთ ისინი მამის, ძის, და წმინდა სულის სახელით" (მათ. 28.19). მათ შესახებ ვამტკიცებთ, რომ ასე გვიპყრია და ასე ეფიქრობთ, და ადრეც ასე გვეპყრა, და ამ მრწამსის გამო სიკვდილამდე ვიდგებით, შევაჩვენებთ ყველა უღმერთო მწვალებლობას. ამას ვფიქრობთ [მთელი] გულითა და სულით, რაც თავი გვახსოვს და ახლაც ჭეშმარიტებისაგან ვფიქრობთ და ვამბობთ, დავამოწმებთ ყოვლისმპყრობელ ღმერთზე და ჩვენს უფალ იესო ქრისტეზე, ძალგვიძს წარმოვაჩინოთ დასაბუთების მეშვეობითაც და დაგარწმუნოთ თქვენ, რომ წარსულშიც ასე გვწამდა და ვქადაგებდით”.
"როდესაც ჩვენგან ეს მრწამსი გადმოიცა, სადავო არაფერი ყოფილა. არამედ პირველმა თავად იმპერატორმა დაამოწმა, რომ იგი სიმართლეს შეიცავდა. აღიარა, რომ თვითონაც ასე ფიქრობდა, და არწმუნებდა ყველას, რომ ეს მიეღო, ხელი მოეწერათ დოგმატებისათვის, და ამას დათანხმებოდნენ, მიეწერათ მხოლოდ ერთი სიტყვა, "თანაარსი", რაც განმარტა: რომ "თანაარსი" გულისხმობს არათუ სხეულთა ვნების მიხედვით, არც განყოფის, არც მამისაგან რაიმეს განკვეთის მიხედვით არსებობას, რადგან შეუძლებელია, რომ უნივთო, გონისმიერი და უსხეულო ბუნება სხეულებრივმა რამ ვნებამ შეაარსოს92. საღვთო უთქმელი სიტყვებით მართებს ამის შემეცნება. ასე იფილოსოფოსა ჩვენმა უბრძენესმა და ყველაზე კეთილმსახურმა იმპერატორმა. მათ კი თანაარსის დამატების საბაბით შექმნეს ეს წერილი:
"გვწამს ერთი ღმერთი, მამა ყოვლისმპყრობელი, ყოველივე ხილულისა და უხილავის შემოქმედი; და ერთი უფალი იესო ქრისტე, ღვთის სიტყვა, ღმერთი ღვთისაგან, ცხოვრება ცხოვრებისაგან, ძე მხოლოდშობილი, პირმშო91 მთელი ქმნილებიდან, ყველა საუკუნის უწინარეს მამისაგან შობილი, რომლის მეშვეობით შეიქმნა ყოველივე, რომელიც ჩვენი ხსნის გამო განხორციელდა, და კაცთა შორის მოქალაქობდა და ევნო, და მესამე დღეს აღსდგა და ავიდა მამასთან, და კვლავ მოვა დიდებით ცოცხალთა და მკვდართა განსასჯელად. გვწამს ერთი სულიწმინდა.
მამათგან თითოეულის ყოფნა და არსებობა გვწამს, - რომ მამა ჭეშმარიტად არის მამა, ძე ჭეშმარიტად არის ძე, სულიწმინდა ჭეშმარიტად არის სულიწმინდა, როგორც ჩვენმა უფალმა, როდესაც თავისი მოწაფეები საქადაგებლად წარგზავნა, უთხრა: "წადით დაიმოწაფეთ ყველა ერი, მონათლეთ ისინი მამის, ძის, და წმინდა სულის სახელით" (მათ. 28.19). მათ შესახებ ვამტკიცებთ, რომ ასე გვიპყრია და ასე ეფიქრობთ, და ადრეც ასე გვეპყრა, და ამ მრწამსის გამო სიკვდილამდე ვიდგებით, შევაჩვენებთ ყველა უღმერთო მწვალებლობას. ამას ვფიქრობთ [მთელი] გულითა და სულით, რაც თავი გვახსოვს და ახლაც ჭეშმარიტებისაგან ვფიქრობთ და ვამბობთ, დავამოწმებთ ყოვლისმპყრობელ ღმერთზე და ჩვენს უფალ იესო ქრისტეზე, ძალგვიძს წარმოვაჩინოთ დასაბუთების მეშვეობითაც და დაგარწმუნოთ თქვენ, რომ წარსულშიც ასე გვწამდა და ვქადაგებდით”.
"როდესაც ჩვენგან ეს მრწამსი გადმოიცა, სადავო არაფერი ყოფილა. არამედ პირველმა თავად იმპერატორმა დაამოწმა, რომ იგი სიმართლეს შეიცავდა. აღიარა, რომ თვითონაც ასე ფიქრობდა, და არწმუნებდა ყველას, რომ ეს მიეღო, ხელი მოეწერათ დოგმატებისათვის, და ამას დათანხმებოდნენ, მიეწერათ მხოლოდ ერთი სიტყვა, "თანაარსი", რაც განმარტა: რომ "თანაარსი" გულისხმობს არათუ სხეულთა ვნების მიხედვით, არც განყოფის, არც მამისაგან რაიმეს განკვეთის მიხედვით არსებობას, რადგან შეუძლებელია, რომ უნივთო, გონისმიერი და უსხეულო ბუნება სხეულებრივმა რამ ვნებამ შეაარსოს92. საღვთო უთქმელი სიტყვებით მართებს ამის შემეცნება. ასე იფილოსოფოსა ჩვენმა უბრძენესმა და ყველაზე კეთილმსახურმა იმპერატორმა. მათ კი თანაარსის დამატების საბაბით შექმნეს ეს წერილი:
კრებაზე გადმოცემული მრწამსი
"გვწამს ერთი ღმერთი, მამა ყოვლისმპყრობელი, ყოველივე ხილულის და უხილავის შემოქმედი; და ერთი უფალი იესო ქრისტე, ღვთის ძე, მამისაგან შობილი მხოლოდშობილი, რაც ნიშნავს მამის არსისაგან, ღმერთი ღმერთისაგან, ნათელი ნათლისაგან, ჭეშმარიტი ღმერთი ჭეშმარიტი ღმერთისაგან, შობილი და არა ქმნილი, მამის თანაარსი, რომლის მეშვეობით შეიქმნა ყოველივე, ცაშიც და მიწაზეც, რომელიც ჩვენი, ადამიანებისა და ჩვენი ხსნის გამო ჩამოვიდა, და განხორციელდა და განკაცდა, ევნო და აღსდგა მესამე დღეს, ავიდა ცაში, და არის მომავალი ცოცხალთა და მკვდართა განსასჯელად. და ერთი წმინდა სული.
წმინდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია შეაჩვენებს მათ, რომლებიც ამბობენ: "იყო დრო, როდესაც არ იყო", და, "შობამდე არ იყო", და, "რომ არარსებულიდან შეიქმნა", ან ამბობენ, რომ ღვთის ძე არის "სხვა გვამოვნებისგან" ან "არსისგან", ქცევადისა და ცვალებადისაგან".
"და როდესაც ეს ნაწერი მათ მიერ იქნა ნაკარნახევი, ჩვენ გამოუკვლეველი არ დაგვიტოვებია მათ მიერ ნათქვამი "მამის არსისაგან" და "მამის თანაარსი". ამიტომ, აღიძრა კითხვები და პასუხები, გამოძიებულ იქნა გამონათქვამთა აზრი. და მათ მიერ ცხადად იქნა აღიარებული, რომ "არსისაგან" ნიშნავს მამისაგან არსებობას, არა როგორც მამის ნაწილის არსებობას. ჩვენც ჩავთვალეთ, რომ კარგი იქნებოდა მიგვეღო ეს მოსაზრება, როდესაც კეთილმსახური მოძღვრება გვკარნახობს, რომ ძე არის მამისაგან, არათუ მისი არსის ნაწილი. ამიტომ, ამ მოსაზრებას თავადაც ვეთანხმებით, არც გამონათქვამს უარვყოფთ, როცა მშვიდობის მიზანი ჩვენს თვალწინ ძევს, და არ უკუვაგდებთ მართალ მოსაზრებას. ამის გამო ვღებულობთ ამ გამონათქვამსაც, "შობილი და არა ქმნილი", რადგან ამბობენ, "ქმნილი" არის იმ დანარჩენ ქმნილებათა აღმნიშვნელი სიტყვა, რომლებიც ძის მეშვეობით შეიქმნა და რომლებთანაც არავითარი მსგავსება არა აქვს ძეს. ამიტომ არ არის იგი ქმნილება მისი მეშვეობით შექმნილთა მსგავსი, არამედ არის ყველა ქმნილებაზე უკეთესი არსისგან. საღვთო სიტყვა93 გვასწავლის, რომ არის მამისაგან შობილი, [მისი] შობის გვარი კი არის ყველა ქმნილი ბუნებისათვის გამოუთქმელი და მოუაზრებელი. ასევე გამონათქვამი - "ძე არის მამის თანაარსი", გამოკვლეულ იქნა და აღნიშნავს არც სხეულებრივი გვარის მიხედვით და არც ცოცხალი მოკვდავი [არსებების] მსგავსად [თანაარსებობას]. რადგან არათუ არსის გაყოფით ან მოკვეთით არის, არც მამის ძალის რაიმე ვნებით ან ქცეულებით, ან განსხვავებით არის, რადგან ეს ყოველივე უცხო არის მამის უშობელი ბუნებისათვის. მამის თანაარსობა თვალსაჩინოდ გამოხატავს იმას, რომ ღვთის ძე დაბადებულ ქმნილებათა არავითარ მსგავსებას არ ატარებს [თავის თავში], მხოლოდ მშობელი მამისადმი აქვს ყველანაირი მსგავსება და არის არა სხვა რაიმეს ჰიპოსტასისაგან და არსისაგან, არამედ მამის [არსისაგან]. ჩანდა, რომ კარგი იქნებოდა მიგვეღო ამგვარად განმარტებული [გამონათქვამი]; ამასთან ვიცით, რომ ზოგი ადრინდელი გონიერი და გამოჩენილი ეპისკოპოსი და მწერალი იყენებდა მამისა და ძის ღვთისმეტყველებისათვის სიტყვა "თანაარსს".
"ეს ითქვა გადმოცემული მრწამსის შესახებ, რომელსაც ყველა დაეთანხმა, არათუ გამოუკვლეველად, არამედ თვით ღვთისსათნო იმპერატორის წინაშე გამოკვლეული მოსაზრებების და [ზემოთ] ნათქვამი შეხედულებების მიხედვით. ასევე მისაღებად მივიჩნიეთ მათ მიერ მრწამსის შემდეგ დართული ანათემატიზმა, წმინდა წერილში არარსებული სიტყვების გამოყენების გამო, რომელთა მეშვეობით თითქმის მთელს ეკლესიაში შეიქნა არეულობა და შფოთი; მაშინ როცა ღვთივშთაგონებული წერილი არ იყენებს გამონათქვამებს: "არარსებულიდან", "იყო დრო, როდესაც არ იყო", და ა. შ. და არცთუ კეთილგონივრული ჩანს ამის თქმა და სწავლება. ესეც მართებულად მივიჩნიეთ და დავეთანხმეთ, მაშინ როცა წინათ ჩვენ არ გვჩვეოდა ამ გამონათქვამების გამოყენება. ამასთან უჯეროდ არ ჩავთვალეთ, შეგვეჩვენებია გამონათქვამი, - "შობამდე არ იყო", და გვეღიარებია, რომ ღვთის ძე ხორციელ შობამდეც იყო. შემდეგ ჩეენმა ღვთისსათნო იმპერატორმა ამ მოსაზრებითაც განამტკიცა, რომ მისი საღვთო შობის მიხედვით იგი საუკუნეთა უწინარეს მყოფობდა; და მოქმედებით შობის უწინარეს შესაძლებლობაში მყოფობდა უშობელად მამაში, როდესაც მამა მარად მამა იყო, როგორც მარად მეუფე, და მხსნელი, და შესაძლებლობაში ყოველივედ მყოფი, და მარად იგივე და იგივურად მოქმედი.
აუცილებლად მივიჩნიეთ, რომ თქვენთვის გამოგვეგზავნა ეს ჩვენს მიერ მიღებული კვლევისა და თანხმობის ცხადი გადაწყვეტილება, საყვარელნო, და ისიც, თუ როგორ კეთილგონივრულად ვიდექით უკანასკნელ წუთამდე, როდესაც სხვაგვარად დაწერილი [გამონათქვამებით] შეურაცხგვყოფდნენ; ხოლო მაშინ კამათის გარეშე მივიღეთ ის, რაც წყენას არ იწვევდა, როდესაც გონივრულად გამოიკვლიეს სიტყვებში ნაგულისხმევი აზრი, ჩავთვალეთ, რომ აშკარად ესადაგებოდა თვით ჩვენს მიერ წინათ გადმოცემულ მრწამსში აღსარებულს.
წმინდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია შეაჩვენებს მათ, რომლებიც ამბობენ: "იყო დრო, როდესაც არ იყო", და, "შობამდე არ იყო", და, "რომ არარსებულიდან შეიქმნა", ან ამბობენ, რომ ღვთის ძე არის "სხვა გვამოვნებისგან" ან "არსისგან", ქცევადისა და ცვალებადისაგან".
"და როდესაც ეს ნაწერი მათ მიერ იქნა ნაკარნახევი, ჩვენ გამოუკვლეველი არ დაგვიტოვებია მათ მიერ ნათქვამი "მამის არსისაგან" და "მამის თანაარსი". ამიტომ, აღიძრა კითხვები და პასუხები, გამოძიებულ იქნა გამონათქვამთა აზრი. და მათ მიერ ცხადად იქნა აღიარებული, რომ "არსისაგან" ნიშნავს მამისაგან არსებობას, არა როგორც მამის ნაწილის არსებობას. ჩვენც ჩავთვალეთ, რომ კარგი იქნებოდა მიგვეღო ეს მოსაზრება, როდესაც კეთილმსახური მოძღვრება გვკარნახობს, რომ ძე არის მამისაგან, არათუ მისი არსის ნაწილი. ამიტომ, ამ მოსაზრებას თავადაც ვეთანხმებით, არც გამონათქვამს უარვყოფთ, როცა მშვიდობის მიზანი ჩვენს თვალწინ ძევს, და არ უკუვაგდებთ მართალ მოსაზრებას. ამის გამო ვღებულობთ ამ გამონათქვამსაც, "შობილი და არა ქმნილი", რადგან ამბობენ, "ქმნილი" არის იმ დანარჩენ ქმნილებათა აღმნიშვნელი სიტყვა, რომლებიც ძის მეშვეობით შეიქმნა და რომლებთანაც არავითარი მსგავსება არა აქვს ძეს. ამიტომ არ არის იგი ქმნილება მისი მეშვეობით შექმნილთა მსგავსი, არამედ არის ყველა ქმნილებაზე უკეთესი არსისგან. საღვთო სიტყვა93 გვასწავლის, რომ არის მამისაგან შობილი, [მისი] შობის გვარი კი არის ყველა ქმნილი ბუნებისათვის გამოუთქმელი და მოუაზრებელი. ასევე გამონათქვამი - "ძე არის მამის თანაარსი", გამოკვლეულ იქნა და აღნიშნავს არც სხეულებრივი გვარის მიხედვით და არც ცოცხალი მოკვდავი [არსებების] მსგავსად [თანაარსებობას]. რადგან არათუ არსის გაყოფით ან მოკვეთით არის, არც მამის ძალის რაიმე ვნებით ან ქცეულებით, ან განსხვავებით არის, რადგან ეს ყოველივე უცხო არის მამის უშობელი ბუნებისათვის. მამის თანაარსობა თვალსაჩინოდ გამოხატავს იმას, რომ ღვთის ძე დაბადებულ ქმნილებათა არავითარ მსგავსებას არ ატარებს [თავის თავში], მხოლოდ მშობელი მამისადმი აქვს ყველანაირი მსგავსება და არის არა სხვა რაიმეს ჰიპოსტასისაგან და არსისაგან, არამედ მამის [არსისაგან]. ჩანდა, რომ კარგი იქნებოდა მიგვეღო ამგვარად განმარტებული [გამონათქვამი]; ამასთან ვიცით, რომ ზოგი ადრინდელი გონიერი და გამოჩენილი ეპისკოპოსი და მწერალი იყენებდა მამისა და ძის ღვთისმეტყველებისათვის სიტყვა "თანაარსს".
"ეს ითქვა გადმოცემული მრწამსის შესახებ, რომელსაც ყველა დაეთანხმა, არათუ გამოუკვლეველად, არამედ თვით ღვთისსათნო იმპერატორის წინაშე გამოკვლეული მოსაზრებების და [ზემოთ] ნათქვამი შეხედულებების მიხედვით. ასევე მისაღებად მივიჩნიეთ მათ მიერ მრწამსის შემდეგ დართული ანათემატიზმა, წმინდა წერილში არარსებული სიტყვების გამოყენების გამო, რომელთა მეშვეობით თითქმის მთელს ეკლესიაში შეიქნა არეულობა და შფოთი; მაშინ როცა ღვთივშთაგონებული წერილი არ იყენებს გამონათქვამებს: "არარსებულიდან", "იყო დრო, როდესაც არ იყო", და ა. შ. და არცთუ კეთილგონივრული ჩანს ამის თქმა და სწავლება. ესეც მართებულად მივიჩნიეთ და დავეთანხმეთ, მაშინ როცა წინათ ჩვენ არ გვჩვეოდა ამ გამონათქვამების გამოყენება. ამასთან უჯეროდ არ ჩავთვალეთ, შეგვეჩვენებია გამონათქვამი, - "შობამდე არ იყო", და გვეღიარებია, რომ ღვთის ძე ხორციელ შობამდეც იყო. შემდეგ ჩეენმა ღვთისსათნო იმპერატორმა ამ მოსაზრებითაც განამტკიცა, რომ მისი საღვთო შობის მიხედვით იგი საუკუნეთა უწინარეს მყოფობდა; და მოქმედებით შობის უწინარეს შესაძლებლობაში მყოფობდა უშობელად მამაში, როდესაც მამა მარად მამა იყო, როგორც მარად მეუფე, და მხსნელი, და შესაძლებლობაში ყოველივედ მყოფი, და მარად იგივე და იგივურად მოქმედი.
აუცილებლად მივიჩნიეთ, რომ თქვენთვის გამოგვეგზავნა ეს ჩვენს მიერ მიღებული კვლევისა და თანხმობის ცხადი გადაწყვეტილება, საყვარელნო, და ისიც, თუ როგორ კეთილგონივრულად ვიდექით უკანასკნელ წუთამდე, როდესაც სხვაგვარად დაწერილი [გამონათქვამებით] შეურაცხგვყოფდნენ; ხოლო მაშინ კამათის გარეშე მივიღეთ ის, რაც წყენას არ იწვევდა, როდესაც გონივრულად გამოიკვლიეს სიტყვებში ნაგულისხმევი აზრი, ჩავთვალეთ, რომ აშკარად ესადაგებოდა თვით ჩვენს მიერ წინათ გადმოცემულ მრწამსში აღსარებულს.
თ ა ვ ი XII
ამჟამად მგმობელ არიანელთა მხილება კესარიის ეპისკოპოს ევსების ნაწერებიდან
ამჟამად მგმობელ არიანელთა მხილება კესარიის ეპისკოპოს ევსების ნაწერებიდან
ევსები ნათლად დაემოწმება იმას, რომ გამონათქვამი "თანაარსი" არ არის ახალი, არც მაშინ შეკრებილ მამათა გამონაგონი, არამედ თავიდანვე მამათაგან შვილებს გადაეცემოდა. ის, რომ ყველა იქ შეკრებილმა ერთხმად მიიღო გადმოცემული მრწამსი, თავის ადგილას თქვა და კვლავ სხვა ნაწერებით დაამოწმებს, როდესაც დიდი კონსტანტინეს მოქალაქობას ხოტბას შეასხამს94. ხოლო გვიამბობს შემდეგი სახით95.
ეს წარმოთქვა ლათინურ ენაზე96, როდესაც სხვა თარგმნიდა და სიტყვას გადასცემდა კრების თავმჯდომარეთ. მაშინ ზოგიერთმა დაიწყო მის მეზობლებზე ბრალის დადება; ზოგიერთმა კი - თავის დაცვა და თავის მხრივ [მათი] გაკიცხვა, ცხადია, [ამას] იქმოდა უმრავლესობა ყოველი მხრიდან. როდესაც პირველად დაიწყო დიდი კამათი, იმპერატორი ყველას მოთმინებით უსმენდა, ძალდაუტანებელი გულმოდგინებით იწყნარებდა საკითხებს, თითოეული მხრიდან ნათქვამს ნაწილობრივ სიტყვას უგებდა, მშვიდად არიგებდა მოპაექრეთ, წყნარად ესაუბრებოდა თითოეულ მხარეს. უფრო ტკბილი და სასიამოვნო იყო მისი ბერძნული ენით საუბარი (რადგან არც ამის უმეცარი იყო): ზოგს არწმუნებდა, ზოგს კი სიტყვით ულბობდა გულს, კარგად მოუბართ კი აქებდა; ყველას ერთსულოვნებისაკენ ეწეოდა, ვიდრე ისინი ყველა საკამათო საკითხთან დაკავშირებით ერთ აზრსა და შეხედულებაზე არ დააყენა; რათა ერთსულოვანი მრწამსი ეპყრათ და ხსნის დღესასწაულის ერთიდაიგივე ჟამი ყველგან ყოფილიყო აღიარებული. ნაბრძანები ჩაწერილ იქნა, რაც თითოეულის მიერ იქნა ხელმოწერილი და ერთობლივად განჩინებული".
და მალევე კვლავ ამას დაურთავს:
"როდესაც ამგვარად განაგო, ყველა გაუშვა თავის დიოცეზში დასაბრუნებლად. ისინი სიხარულით დაბრუნდნენ. შემდგომაც ყველგან იმპერატორის წინაშე შეთანხმებული ერთი აზრი უპყრიათ, როდესაც დიდი მანძილით დაშორებულები შენაწევრებული არიან როგორც ერთი სხეულის ქვეშ. და გაიხარა იმპერატორმა საქმეების წარმართვის გამო, და ვინც ვერ დაესწრო კრებას, მდიდრული ნაყოფი ეპისტოლის მეშვეობით მიართვა, მთელი ერისთვის კი, როგორც სოფლებში, ასევე ქალაქებში მცხოვრებთათვის, ბრძანა, უშურველად გაეცათ ფული; ასე აღნიშნა [მისი] ზეობის ოცი წლის თავი".
ამგვარად, არიოზის მსგავსად მოაზროვნეებს მისი უნდა ერწმუნათ, ამ ერთსულოვანი შეთანხმების მიღწევის მთხრობელის, ვინც მათში ყოველთვის იწვევდა გაკვირვებას, თუ ეს უღმერთოები სხვა მამებისთვისაც არ განიზრახავდნენ სიტყვის გებას. მაშინ როცა საკუთარ მამათა შეხედულებებს ებრძოდნენ, ალბათ უნდა ცოდნოდათ არიოზის სამარცხვინო და საზარელი აღსასრული და მთელი ძალით გაქცეოდნენ მის მიერ ნამზაკვრებ უღმერთობას. ვინაიდან სავარაუდოდ ყველამ არ იცის [მისი] სიკვდილის სახე, მე გიამბობთ ამასაც, თუ როგორ მოხდა.
ეს წარმოთქვა ლათინურ ენაზე96, როდესაც სხვა თარგმნიდა და სიტყვას გადასცემდა კრების თავმჯდომარეთ. მაშინ ზოგიერთმა დაიწყო მის მეზობლებზე ბრალის დადება; ზოგიერთმა კი - თავის დაცვა და თავის მხრივ [მათი] გაკიცხვა, ცხადია, [ამას] იქმოდა უმრავლესობა ყოველი მხრიდან. როდესაც პირველად დაიწყო დიდი კამათი, იმპერატორი ყველას მოთმინებით უსმენდა, ძალდაუტანებელი გულმოდგინებით იწყნარებდა საკითხებს, თითოეული მხრიდან ნათქვამს ნაწილობრივ სიტყვას უგებდა, მშვიდად არიგებდა მოპაექრეთ, წყნარად ესაუბრებოდა თითოეულ მხარეს. უფრო ტკბილი და სასიამოვნო იყო მისი ბერძნული ენით საუბარი (რადგან არც ამის უმეცარი იყო): ზოგს არწმუნებდა, ზოგს კი სიტყვით ულბობდა გულს, კარგად მოუბართ კი აქებდა; ყველას ერთსულოვნებისაკენ ეწეოდა, ვიდრე ისინი ყველა საკამათო საკითხთან დაკავშირებით ერთ აზრსა და შეხედულებაზე არ დააყენა; რათა ერთსულოვანი მრწამსი ეპყრათ და ხსნის დღესასწაულის ერთიდაიგივე ჟამი ყველგან ყოფილიყო აღიარებული. ნაბრძანები ჩაწერილ იქნა, რაც თითოეულის მიერ იქნა ხელმოწერილი და ერთობლივად განჩინებული".
და მალევე კვლავ ამას დაურთავს:
"როდესაც ამგვარად განაგო, ყველა გაუშვა თავის დიოცეზში დასაბრუნებლად. ისინი სიხარულით დაბრუნდნენ. შემდგომაც ყველგან იმპერატორის წინაშე შეთანხმებული ერთი აზრი უპყრიათ, როდესაც დიდი მანძილით დაშორებულები შენაწევრებული არიან როგორც ერთი სხეულის ქვეშ. და გაიხარა იმპერატორმა საქმეების წარმართვის გამო, და ვინც ვერ დაესწრო კრებას, მდიდრული ნაყოფი ეპისტოლის მეშვეობით მიართვა, მთელი ერისთვის კი, როგორც სოფლებში, ასევე ქალაქებში მცხოვრებთათვის, ბრძანა, უშურველად გაეცათ ფული; ასე აღნიშნა [მისი] ზეობის ოცი წლის თავი".
ამგვარად, არიოზის მსგავსად მოაზროვნეებს მისი უნდა ერწმუნათ, ამ ერთსულოვანი შეთანხმების მიღწევის მთხრობელის, ვინც მათში ყოველთვის იწვევდა გაკვირვებას, თუ ეს უღმერთოები სხვა მამებისთვისაც არ განიზრახავდნენ სიტყვის გებას. მაშინ როცა საკუთარ მამათა შეხედულებებს ებრძოდნენ, ალბათ უნდა ცოდნოდათ არიოზის სამარცხვინო და საზარელი აღსასრული და მთელი ძალით გაქცეოდნენ მის მიერ ნამზაკვრებ უღმერთობას. ვინაიდან სავარაუდოდ ყველამ არ იცის [მისი] სიკვდილის სახე, მე გიამბობთ ამასაც, თუ როგორ მოხდა.
თ ა ვ ი XIII
ათანასეს ეპისტოლიდან არიოზის აღსასრულის შესახებ97
ათანასეს ეპისტოლიდან არიოზის აღსასრულის შესახებ97
არიოზმა დიდი ხანი დაჰყო ალექსანდრიაში და კვლავ განიზრახა, ხმაურით შეჭრილიყო საეკლესიო კრებებზე, უარყო უღმერთობა და პირობა დადო, რომ მიიღებდა მამების მიერ გადმოცემულ აღსარებას. მაგრამ როდესაც არც საღვთო ალექსანდრემ და არც მისი თავმჯდომარეობისა და კეთილმსახურების მონაცვლემ, ათანასემ98 არ დაუჯერა მას, კვლავ ევსები ნიკომიდიელის მოშურნეობის ხელშეწყობით გაიქცა კონსტანტინოპოლში. მის მიერ არეულ საქმეებსა და სამართლიანი მსაჯულის მიერ გამოტანილ განაჩენს ყველაფრით კეთილშობილი ათანასე უკეთესად გვიამბობს აპიონის მიმართ წერილებში; მე კი ამ ნაშრომში მოვათავსებ შემდეგ ნაწილს.
"მე არ ვიმყოფებოდი კონსტანტინოპოლში, როცა იგი აღესრულა, მაგრამ იმყოფებოდა პრესვიტერი მაკარი და მისი ნათქვამიდან მოვისმინე. ევსების გარშემო მყოფთა მოშურნეობის დახმარებით არიოზს მოუხმო იმპერატორმა კონსტანტინემ. როდესაც არიოზი შევიდა, იმპერატორმა ჰკითხა, თუ ეპყრა კათოლიკე ეკლესიის მრწამსი. მან დაიფიცა, რომ მართებულად სწამდა და გადასცა მრწამსის ჩანაწერი; დაფარა, რომ ეპისკოპოს ალექსანდრეს მიერ ეკლესიიდან იყო გაძევებული, საფარველად იყენებდა სიტყვებს წმინდა წერილიდან. როცა ახლა დაიფიცა, რომ იგი ისე არ ფიქრობდა, რისთვისაც ალექსანდრემ გააძევა, [იმპერატორმა] გაუშვა და უთხრა: "თუ შენი მრწამსი მართალი არის, კარგად დაიფიცე, ხოლო თუ შენი მრწამსი უღმერთო არის და ისე დაიფიცე, დაე, ციდან ღმერთმა განსაჯოს შენი ნაქმნარი". როცა იგი იმპერატორისგან ასე გამოვიდა, ევსების გარშემო მყოფებმა მათთვის ჩვეული ძალადობით მოინდომეს ეკლესიაში შესვლა. მაგრამ კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოსი, ნეტარი ალექსანდრე ეწინააღმდეგებოდა, ამბობდა, რომ მწვალებლობაში შემჩნეულები ზიარებაში არ უნდა მიეღოთ. შემდეგ ევსების მომხრეები დაემუქრენ, რომ "როგორც თქვენი სურვილის წინააღმდეგ გავაკეთეთ, რომ იმპერატორმა მოუხმო მას, ასევე ხვალ დილით შენი განზრახვის წინააღმდეგ რომ მოხდეს, არიოზი შეკრებაზე ჩვენთან ერთად მოვა ამ ეკლესიაში". შაბათი იყო, როცა ამას ამბობდნენ. როდესაც ეპისკოპოსმა ალექსანდრემ ეს მოისმინა და ძალიან დამწუხრდა, შევიდა ეკლესიაში, ხელები ღვთის მიმართ აღაპყრო, ტიროდა და პირქვე ეცემოდა საკურთხეველში, ძირს გართხმული ლოცულობდა. მასთან მაკარიც იმყოფებოდა, მასთან ერთად ლოცულობდა და ისმენდა მის სიტყვებს. ამ ორს ითხოვდა და ამბობდა: "თუ არიოზი შეკრებაზე მოვა, მე, შენი მონა განმიტევე, და არ დაიღუპოს კეთილმსახური უღმერთოსთან ერთად. მაგრამ თუ ზრუნავ შენს ეკლესიაზე, და მე ვიცი, რომ ზრუნავ, თვალი ადევნე ევსების მომხრეთა სიტყვებს, და ნუ მისცემ შენს მემკვიდრეობას გასანადგურებლად და გასაკიცხად; და წაიყვანე არიოზი, რათა როდესაც იგი შემოვა ეკლესიაში, არ იქნას მიჩნეული, რომ მწვალებლობაც მასთან ერთად შემოვიდა, და შემდეგ უღმერთობა კეთილმსახურებად არ ჩათვალონ". როდესაც ასე ილოცა ეპისკოპოსმა, წავიდა მეტად შეშფოთებული. მოხდა საზარელი და საოცარი საკვირველება. რადგან როდესაც ევსების მომხრეები დაიმუქრნენ, ხოლო ეპისკოპოსმა ილოცა, არიოზი კი ევსების მომხრეების მიერ გათამამებული ბევრს ყბედობდა, სკამზე დაჯდა თითქოს მუცლის საჭიროების გამო, და მეყსეულად, როგორც არის დაწერილი, "ძირს დაეცა და შუაზე გასკდა" (საქმე. 1.18) და მაშინათვე ამოხდა სული, ერთდროულად ორივეს, ზიარებასაც და სიცოცხლესაც მოაკლდა. ამრიგად, ასეთი იყო არიოზის აღსასრული. ევსების მომხრეები დიდად შერცხვნენ და დამარხეს მათი თანამოაზრე. ნეტარმა ალექსანდრემ ახარა ეკლესიას და კეთილმსახურებითა და მართლმადიდებლობით აღასრულა შეკრება, ყველა ძმასთან ერთად ლოცულობდა და დიდად განადიდებდა ღმერთს. მას არათუ სიკვდილის გამო უხაროდა, ნუ იყოფინ! რადგან "ოდესღაც ყველა ადამიანს მოუწევს სიკვდილი" (ებრ. 9.27), არამედ, რადგან ეს ადამიანთა განსჯაზე აღმატებულად წარმოჩნდა. რადგან თავად უფალმა განიკითხა ევსების მომხრეთა მუქარები და ალექსანდრეს ლოცვით დასაჯა არიანელთა მწვალებლობა, აჩვენა, რომ იგი საეკლესიო ზიარების ღირსი არ იყო; და ყველასათვის ცხადი გახადა, რომ თუმცა იმპერატორისა და ადამიანებისაგან ჰქონდა მოწმობა და მფარველობა, არამედ დაისაჯა თავად ჭეშმარიტებისაგან".
უკეთური თესლების ასეთი მოსავალი მოიმკო არიოზმა, მომავალში მოსახდენი სასჯელის წინა ეზოს მხილველმა, და მის უღმერთობას სასჯელის მეშვეობით დაედო ბრალი.
მე კი დავუბრუნდები იმპერატორის კეთილმსახურების გადმოცემას. რომაელთა ძალაუფლების ქვეშ მყოფ ყველა ერს გაუგზავნა და არწმუნებდა, რომ მიეტოვებინათ მათი პირვანდელი სიცრუე, და შეაგონებდა, რომ შეესწავლათ ჩვენი მხსნელის მოძღვრება, და ამ ჭეშმარიტებისაკენ მიუძღოდა ყველას. ხოლო ქალაქებში მცხოვრებ ეპისკოპოსებს ეკლესიათა აღშენებისათვის აღძრავდა, არა მხოლოდ წერილებით შეაგონებდა ამისკენ, არამედ ფულსაც უხვად გასცემდა, და მშენებლობის ხარჯებს განკარგავდა. ამას ცხადყოფს წერილებიც, რომლებსაც აქვს შემდეგი სახე.
"მე არ ვიმყოფებოდი კონსტანტინოპოლში, როცა იგი აღესრულა, მაგრამ იმყოფებოდა პრესვიტერი მაკარი და მისი ნათქვამიდან მოვისმინე. ევსების გარშემო მყოფთა მოშურნეობის დახმარებით არიოზს მოუხმო იმპერატორმა კონსტანტინემ. როდესაც არიოზი შევიდა, იმპერატორმა ჰკითხა, თუ ეპყრა კათოლიკე ეკლესიის მრწამსი. მან დაიფიცა, რომ მართებულად სწამდა და გადასცა მრწამსის ჩანაწერი; დაფარა, რომ ეპისკოპოს ალექსანდრეს მიერ ეკლესიიდან იყო გაძევებული, საფარველად იყენებდა სიტყვებს წმინდა წერილიდან. როცა ახლა დაიფიცა, რომ იგი ისე არ ფიქრობდა, რისთვისაც ალექსანდრემ გააძევა, [იმპერატორმა] გაუშვა და უთხრა: "თუ შენი მრწამსი მართალი არის, კარგად დაიფიცე, ხოლო თუ შენი მრწამსი უღმერთო არის და ისე დაიფიცე, დაე, ციდან ღმერთმა განსაჯოს შენი ნაქმნარი". როცა იგი იმპერატორისგან ასე გამოვიდა, ევსების გარშემო მყოფებმა მათთვის ჩვეული ძალადობით მოინდომეს ეკლესიაში შესვლა. მაგრამ კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოსი, ნეტარი ალექსანდრე ეწინააღმდეგებოდა, ამბობდა, რომ მწვალებლობაში შემჩნეულები ზიარებაში არ უნდა მიეღოთ. შემდეგ ევსების მომხრეები დაემუქრენ, რომ "როგორც თქვენი სურვილის წინააღმდეგ გავაკეთეთ, რომ იმპერატორმა მოუხმო მას, ასევე ხვალ დილით შენი განზრახვის წინააღმდეგ რომ მოხდეს, არიოზი შეკრებაზე ჩვენთან ერთად მოვა ამ ეკლესიაში". შაბათი იყო, როცა ამას ამბობდნენ. როდესაც ეპისკოპოსმა ალექსანდრემ ეს მოისმინა და ძალიან დამწუხრდა, შევიდა ეკლესიაში, ხელები ღვთის მიმართ აღაპყრო, ტიროდა და პირქვე ეცემოდა საკურთხეველში, ძირს გართხმული ლოცულობდა. მასთან მაკარიც იმყოფებოდა, მასთან ერთად ლოცულობდა და ისმენდა მის სიტყვებს. ამ ორს ითხოვდა და ამბობდა: "თუ არიოზი შეკრებაზე მოვა, მე, შენი მონა განმიტევე, და არ დაიღუპოს კეთილმსახური უღმერთოსთან ერთად. მაგრამ თუ ზრუნავ შენს ეკლესიაზე, და მე ვიცი, რომ ზრუნავ, თვალი ადევნე ევსების მომხრეთა სიტყვებს, და ნუ მისცემ შენს მემკვიდრეობას გასანადგურებლად და გასაკიცხად; და წაიყვანე არიოზი, რათა როდესაც იგი შემოვა ეკლესიაში, არ იქნას მიჩნეული, რომ მწვალებლობაც მასთან ერთად შემოვიდა, და შემდეგ უღმერთობა კეთილმსახურებად არ ჩათვალონ". როდესაც ასე ილოცა ეპისკოპოსმა, წავიდა მეტად შეშფოთებული. მოხდა საზარელი და საოცარი საკვირველება. რადგან როდესაც ევსების მომხრეები დაიმუქრნენ, ხოლო ეპისკოპოსმა ილოცა, არიოზი კი ევსების მომხრეების მიერ გათამამებული ბევრს ყბედობდა, სკამზე დაჯდა თითქოს მუცლის საჭიროების გამო, და მეყსეულად, როგორც არის დაწერილი, "ძირს დაეცა და შუაზე გასკდა" (საქმე. 1.18) და მაშინათვე ამოხდა სული, ერთდროულად ორივეს, ზიარებასაც და სიცოცხლესაც მოაკლდა. ამრიგად, ასეთი იყო არიოზის აღსასრული. ევსების მომხრეები დიდად შერცხვნენ და დამარხეს მათი თანამოაზრე. ნეტარმა ალექსანდრემ ახარა ეკლესიას და კეთილმსახურებითა და მართლმადიდებლობით აღასრულა შეკრება, ყველა ძმასთან ერთად ლოცულობდა და დიდად განადიდებდა ღმერთს. მას არათუ სიკვდილის გამო უხაროდა, ნუ იყოფინ! რადგან "ოდესღაც ყველა ადამიანს მოუწევს სიკვდილი" (ებრ. 9.27), არამედ, რადგან ეს ადამიანთა განსჯაზე აღმატებულად წარმოჩნდა. რადგან თავად უფალმა განიკითხა ევსების მომხრეთა მუქარები და ალექსანდრეს ლოცვით დასაჯა არიანელთა მწვალებლობა, აჩვენა, რომ იგი საეკლესიო ზიარების ღირსი არ იყო; და ყველასათვის ცხადი გახადა, რომ თუმცა იმპერატორისა და ადამიანებისაგან ჰქონდა მოწმობა და მფარველობა, არამედ დაისაჯა თავად ჭეშმარიტებისაგან".
უკეთური თესლების ასეთი მოსავალი მოიმკო არიოზმა, მომავალში მოსახდენი სასჯელის წინა ეზოს მხილველმა, და მის უღმერთობას სასჯელის მეშვეობით დაედო ბრალი.
მე კი დავუბრუნდები იმპერატორის კეთილმსახურების გადმოცემას. რომაელთა ძალაუფლების ქვეშ მყოფ ყველა ერს გაუგზავნა და არწმუნებდა, რომ მიეტოვებინათ მათი პირვანდელი სიცრუე, და შეაგონებდა, რომ შეესწავლათ ჩვენი მხსნელის მოძღვრება, და ამ ჭეშმარიტებისაკენ მიუძღოდა ყველას. ხოლო ქალაქებში მცხოვრებ ეპისკოპოსებს ეკლესიათა აღშენებისათვის აღძრავდა, არა მხოლოდ წერილებით შეაგონებდა ამისკენ, არამედ ფულსაც უხვად გასცემდა, და მშენებლობის ხარჯებს განკარგავდა. ამას ცხადყოფს წერილებიც, რომლებსაც აქვს შემდეგი სახე.
თ ა ვ ი XIV
იმპერატორ კონსტანტინეს ეპისტოლე ეკლესიათა აგების შესახებ99
იმპერატორ კონსტანტინეს ეპისტოლე ეკლესიათა აგების შესახებ99
"მძლე კონსტანტინე, უზენაესი, ავგუსტუსი ევსების.
"საყვარელო ძმაო, როდესაც უწმინდური ზრახვისგან ამ დრომდე ტირანულად იდევნებიან მხსნელი ქრისტეს მსახურები, მჯერა და ზედმიწევნით დავარწმუნე ჩემი თავი, რომ ყველა საეკლესიო საქმეთა ღირსება დამცირებულ იქნა ან გულგრილობის გამო, ან აწ უსამართლობის წინათგრძნობის შიშით. ახლა, როდესაც თავისუფლება არის მინიჭებული და ეს დრაკონი რესპუბლიკის მმართველობისაგან უზენაესი ღვთის წინგანგებითა და ჩვენი მსახურებით განდევნილ იქნა, ვფიქრობ, ყველასათვის ცხადი გახდა საღვთო ძალა, და შიშით, ურწმუნოებით ან რაიმე ცოდვებით გატაცებულები, როდესაც შეიცნობენ ჭეშმარიტად მყოფს, მივლენ ჭეშმარიტი და მართალი ცხოვრების დადგინებამდე. ამიტომ შეახსენე შენს თავს, რომელიც წინამძღვრობ ესოდენ ეკლესიებს, ასევე სხვა ადგილებზე წინამდგომელ ეპისკოპოსებს, ხუცესებს და დიაკვნებს, ვისაც შენ იცნობ, რომ მოშურნედ იღვწოდნენ ეკლესიათა საქმეებისათვის, არსებულის შესაკეთებლად, ან კიდევ უფრო გასადიდებლად, ანდა სადაც საჭიროება ითხოვდა, ახლის ასაგებლად. ითხოვეთ თვითონაც და სხვებმაც მაგისტრატებისა და პროვინციათა მმართველებისგან ის, რაც აუცილებელია. რადგან მათ მივწერე, რომ მთელი მოშურნეობით მოემსახურონ შენი სიწმინდის მიერ ნათქვამს. ღმერთმა დაგიცვას შენ, საყვარელო ძმაო".
ამგვარად, ეს მიწერა თითოეული პროვინციის100 ეპისკოპოსს ეკლესიათა აგების თაობაზე. ის, თუ რა მიწერა ევსები პალესტინელს წმინდა წიგნების101 თხზულებათა თაობაზე, ადვილად შეიტყობთ მისი წერილებიდან.
"საყვარელო ძმაო, როდესაც უწმინდური ზრახვისგან ამ დრომდე ტირანულად იდევნებიან მხსნელი ქრისტეს მსახურები, მჯერა და ზედმიწევნით დავარწმუნე ჩემი თავი, რომ ყველა საეკლესიო საქმეთა ღირსება დამცირებულ იქნა ან გულგრილობის გამო, ან აწ უსამართლობის წინათგრძნობის შიშით. ახლა, როდესაც თავისუფლება არის მინიჭებული და ეს დრაკონი რესპუბლიკის მმართველობისაგან უზენაესი ღვთის წინგანგებითა და ჩვენი მსახურებით განდევნილ იქნა, ვფიქრობ, ყველასათვის ცხადი გახდა საღვთო ძალა, და შიშით, ურწმუნოებით ან რაიმე ცოდვებით გატაცებულები, როდესაც შეიცნობენ ჭეშმარიტად მყოფს, მივლენ ჭეშმარიტი და მართალი ცხოვრების დადგინებამდე. ამიტომ შეახსენე შენს თავს, რომელიც წინამძღვრობ ესოდენ ეკლესიებს, ასევე სხვა ადგილებზე წინამდგომელ ეპისკოპოსებს, ხუცესებს და დიაკვნებს, ვისაც შენ იცნობ, რომ მოშურნედ იღვწოდნენ ეკლესიათა საქმეებისათვის, არსებულის შესაკეთებლად, ან კიდევ უფრო გასადიდებლად, ანდა სადაც საჭიროება ითხოვდა, ახლის ასაგებლად. ითხოვეთ თვითონაც და სხვებმაც მაგისტრატებისა და პროვინციათა მმართველებისგან ის, რაც აუცილებელია. რადგან მათ მივწერე, რომ მთელი მოშურნეობით მოემსახურონ შენი სიწმინდის მიერ ნათქვამს. ღმერთმა დაგიცვას შენ, საყვარელო ძმაო".
ამგვარად, ეს მიწერა თითოეული პროვინციის100 ეპისკოპოსს ეკლესიათა აგების თაობაზე. ის, თუ რა მიწერა ევსები პალესტინელს წმინდა წიგნების101 თხზულებათა თაობაზე, ადვილად შეიტყობთ მისი წერილებიდან.
თ ა ვ ი XV
მისივე ეპისტოლე საღვთო წერილის წიგნების შესახებ
მისივე ეპისტოლე საღვთო წერილის წიგნების შესახებ
"მძლე კონსტანტინე, უზენაესი, ავგუსტუსი, ევსების.
"თქვენს სახელოვან ქალაქში102 ღვთისა და მხსნელის შემწე წინაგანგებით ადამიანთა უდიდესმა სიმრავლემ თავი მიუძღვნა უწმინდეს ეკლესიას. როდესაც აქ ყველაფერი ღებულობს დიდ წამატებას, მეტად ღირსეულად გვიჩნს მასში უფრო მეტი ეკლესიების აგება. ამიტომ, დიდი გულმოდგინებით მიიღე ეს ჩვენი არჩეული მოსაზრება. რამეთუ მართებულად მივიჩნიე, შენი გონიერებისათვის გამეცხადებია, რომ გიბრძანებ, ორმოცდაათი ტომი დამუშავებულ პერგამენტებად შემზადებული, საკითხავად და გამოსაყენებლად მოსახერხებელი, ხელოვანი კალიგრაფებისა და ხელობის ზედმიწევნითად მცოდნეების მიერ იქნეს დაწერილი; ცხადია, საღვთო წერილი, რომლითაც მომარაგება და რომლის გამოყენებაც იცი, რომ განსაკუთრებით აუცილებელია საეკლესიო კრებულისათვის. ჩვენი მოწყალების მიერ გაგზავნილია წერილები დიოცეზის კათოლიკოსის103 მიმართ, რათა რაც საჭიროა მათი დამზადებისათვის, ყველაფრის მოცემაზე იზრუნოს. რადგან იმისათვის, რომ ტომები ყველაზე სწრაფად დაწერილი დამზადებულ იქნას, ეს შენი მზრუნველობის საქმე იქნება. ჩვენი ამ წერილის ძალაუფლებით შენ უნდა მიიღო იმის უფლება, რომ ის ორი სახელმწიფო ეტლით მოიტანო. ასე განსაკუთრებით მშვენივრად დაწერილი ჩვენს მზერამდე ადვილად იქნას მოტანილი. ცხადია, ამას შენი ეკლესიის დიაკონთაგან ერთ-ერთი აღასრულებს, რომელიც მას შემდეგ, რაც ჩვენთან მოვა, გამოცდის ჩვენს კაცთმოყვარეობას. ღმერთმა დაგიცვას, საყვარელო ძმაო".
ესეც საკმარისია იმის დასამტკიცებლად, უფრო კი იმის ნათლად საჩვენებლად, თუ როგორ ყველას ასწავლა ყოვლად სახელოვანმა იმპერატორმა ღვთის მიმართ მოშურნეობა. თუმცა, ზემოთ ნათქვამს დავურთავ მხსნელის საფლავთან დაკავშირებით მის მიერ წამოწყებულ საქმეებს. რადგან როდესაც შეიტყო, თუ როგორ მიწით ამოავსეს მეუფის საფლავი შლეგებმა და კერპების მსახურმა ბაკხებმა, რათა ჯიბრით დავიწყებისათვის მიეცათ გამოხსნის ძეგლი; და თუ როგორ დააშენეს მასზე გარყვნილი დემონის ტაძარი და დასცინოდნენ ქალწულებრივ მშობიარობას; ბრძანა, დაენგრიათ ეს საძაგელი შენობა და გაეტანათ ამ ბილწი მსხვერპლებით შებღალული მიწა, და ქალაქისაგან შორს გადაეყარათ; შემდეგ კი - უდიდესი და უმშვენიერესი ტაძრის აგება. ამას უფრო ნათლად ცხადყოფს ეპისტოლე, რომელიც ამ ეკლესიის თავმჯდომარეს გაუგზავნა. ხოლო იგი იყო მაკარი, რომელიც ზემოთ ვახსენეთ, და რომელიც მონაწილეობდა დიდ კრებაში და სხვებთან ერთად ებრძოდა არიოზის მკრეხელობას. ეს კი არის [შემდეგი].
"თქვენს სახელოვან ქალაქში102 ღვთისა და მხსნელის შემწე წინაგანგებით ადამიანთა უდიდესმა სიმრავლემ თავი მიუძღვნა უწმინდეს ეკლესიას. როდესაც აქ ყველაფერი ღებულობს დიდ წამატებას, მეტად ღირსეულად გვიჩნს მასში უფრო მეტი ეკლესიების აგება. ამიტომ, დიდი გულმოდგინებით მიიღე ეს ჩვენი არჩეული მოსაზრება. რამეთუ მართებულად მივიჩნიე, შენი გონიერებისათვის გამეცხადებია, რომ გიბრძანებ, ორმოცდაათი ტომი დამუშავებულ პერგამენტებად შემზადებული, საკითხავად და გამოსაყენებლად მოსახერხებელი, ხელოვანი კალიგრაფებისა და ხელობის ზედმიწევნითად მცოდნეების მიერ იქნეს დაწერილი; ცხადია, საღვთო წერილი, რომლითაც მომარაგება და რომლის გამოყენებაც იცი, რომ განსაკუთრებით აუცილებელია საეკლესიო კრებულისათვის. ჩვენი მოწყალების მიერ გაგზავნილია წერილები დიოცეზის კათოლიკოსის103 მიმართ, რათა რაც საჭიროა მათი დამზადებისათვის, ყველაფრის მოცემაზე იზრუნოს. რადგან იმისათვის, რომ ტომები ყველაზე სწრაფად დაწერილი დამზადებულ იქნას, ეს შენი მზრუნველობის საქმე იქნება. ჩვენი ამ წერილის ძალაუფლებით შენ უნდა მიიღო იმის უფლება, რომ ის ორი სახელმწიფო ეტლით მოიტანო. ასე განსაკუთრებით მშვენივრად დაწერილი ჩვენს მზერამდე ადვილად იქნას მოტანილი. ცხადია, ამას შენი ეკლესიის დიაკონთაგან ერთ-ერთი აღასრულებს, რომელიც მას შემდეგ, რაც ჩვენთან მოვა, გამოცდის ჩვენს კაცთმოყვარეობას. ღმერთმა დაგიცვას, საყვარელო ძმაო".
ესეც საკმარისია იმის დასამტკიცებლად, უფრო კი იმის ნათლად საჩვენებლად, თუ როგორ ყველას ასწავლა ყოვლად სახელოვანმა იმპერატორმა ღვთის მიმართ მოშურნეობა. თუმცა, ზემოთ ნათქვამს დავურთავ მხსნელის საფლავთან დაკავშირებით მის მიერ წამოწყებულ საქმეებს. რადგან როდესაც შეიტყო, თუ როგორ მიწით ამოავსეს მეუფის საფლავი შლეგებმა და კერპების მსახურმა ბაკხებმა, რათა ჯიბრით დავიწყებისათვის მიეცათ გამოხსნის ძეგლი; და თუ როგორ დააშენეს მასზე გარყვნილი დემონის ტაძარი და დასცინოდნენ ქალწულებრივ მშობიარობას; ბრძანა, დაენგრიათ ეს საძაგელი შენობა და გაეტანათ ამ ბილწი მსხვერპლებით შებღალული მიწა, და ქალაქისაგან შორს გადაეყარათ; შემდეგ კი - უდიდესი და უმშვენიერესი ტაძრის აგება. ამას უფრო ნათლად ცხადყოფს ეპისტოლე, რომელიც ამ ეკლესიის თავმჯდომარეს გაუგზავნა. ხოლო იგი იყო მაკარი, რომელიც ზემოთ ვახსენეთ, და რომელიც მონაწილეობდა დიდ კრებაში და სხვებთან ერთად ებრძოდა არიოზის მკრეხელობას. ეს კი არის [შემდეგი].
თ ა ვ ი XVI
მისივე ეპისტოლე იერუსალიმის ეპისკოპოს მაკარის მიმართ ღვთის ტაძრის აგების თაობაზე
მისივე ეპისტოლე იერუსალიმის ეპისკოპოს მაკარის მიმართ ღვთის ტაძრის აგების თაობაზე
"მძლე კონსტანტინე, უზენაესი, ავგუსტუსი მაკარის.
"ესოდენი არის ჩვენი მხსნელის მადლი, რომ ვფიქრობ, ვერავითარი სიტყვა ვერ იქნება აქ წარმოდგენილი საკვირველების ღირსი. რადგან ჭეშმარიტად ყოველგვარ აღფრთოვანებას ზეაღემატება, რომ უწმინდესი ვნების ნიშანი ადრე მიწის ქვეშ დაფარული, ამდენი წლის განმავლობაში დამალული ელოდა, ვიდრე ყველას საერთო მტრის განადგურების მეშვეობით მისი თავისუფალი მსახურება არ ამობრწყინდებოდა. რადგან თუ ყველა, ვინც კი მთელ მსოფლიოში ბრძნად ითვლება, ერთ ადგილას შეკრებილი მოისურვებს, რაიმე ამ საქმის ღირსი თქვას, ალბათ უმცირესის მიღწევასაც ვერ შეძლებს; ესოდენ ზეაღემატება ყოველგვარ ადამიანური აზრის დამტევ ბუნებას ამ საკვირველების რწმენა, რამდენადაც ზეციური ადამიანურზე უფრო უმჯობესია. ამიტომ, ეს არის ჩემი მარადიული უპირველესი და ერთადერთი მიზანი, რათა როგორც ჭეშმარიტების რწმენამ საკუთარი თავი ამდენი ხნის შემდეგ უფრო ახალი საკვირველებებით წარმოაჩინა, ასევე ყველა ჩვენგანის სულები წმინდა რჯულის მიმართ ბრძნული და ერთსულოვანი გულმოდგინებით უფრო მოშურნე გახდნენ. მსურს, განსაკუთრებით შენ დაგარწმუნო იმაში, რაც უკვე ვფიქრობ, ყველასათვის ნათელი არის, რომ ყოველივეზე მეტად იმაზე ვზრუნავ, რათა მშვენიერი შენობებით შევამკო ეს წმინდა ადგილი, რომელიც ღმერთმა სამარცხვინო კერპის ზედნაშენისაგან, როგორც რამ მასზე მდებარე ტვირთისაგან, [თავისი] ბრძანებით აღამსუბუქა, დასაბამიდანვე ღვთის განსჯით განწმენდილი, ხოლო უფრო მეტი სიწმინდით წარმოჩენილი; საიდანაც დღის სინათლეზე გამოიტანა მხსნელის ვნების რწმენა.
"აწ შენს გონებაგამჭრიახობას შეჰფერის, რაც რამ [ამისათვის] აუცილებელია, თითოეული მათგანის წინაგანგება ისე განაწესო და გააკეთო, რომ არა მხოლოდ ბაზილიკა იყოს ყველაფრით საუკეთესო, არამედ დანარჩენიც ისეთი უნდა იყოს, რომ თითოეულ ქალაქში ყოველივე გამშვენებულს ამ შენობით ჯობნიდეს. რაც შეეხება კედლების აგებას და მოჩუქურთმებას, იცოდე, რომ ჩვენს მეგობარ დრაკილიანოსს, უბრწყინვალეს პრეფექტთა თანამდებობის მპყრობელს და პროვინციის მმართველს, ჩვენგან აქვს ჩაბარებული ეს საზრუნავი. რადგან ჩვენი კეთილმსახურების მიერ ნაბრძანებია, რომ ხელოსნების, მუშების და ყველაფრის შესახებ, რაც მშენებლობისათვის აუცილებელია, შეიტყოს შენი მახვილგონიერებისაგან, და მყისვე მათი წინაგანგების მეშვეობით გამოგზავნოს. იჩქარე, მოგვწერო სვეტებისა და შემდეგ მარმარილოს შესახებ, და იმის შესახებ, რასაც უფრო ძვირფასად და საჭიროდ ჩათვლი მათთვის, როდესაც განიხილავ; რათა რამდენიც და რაც საჭიროა შენი წერილის მეშვეობით შევიტყოთ და შესაძლებელი იყოს ამის მოზიდვა ყველა კუთხიდან. რადგან ეს უსასაკვირველესი ადგილი იმსახურებს ღირსებისამებრ სამკაულით გამშვენებას. მსურს შენგან ვიცოდე, როგორ ფიქრობ, ბაზილიკის თაღი ფილებით უნდა მოპირკეთდეს თუ სხვა რამ სახის სამუშაოთი. რადგან თუ ფილებით უნდა იყოს, შესაძლებელი იქნება ოქროთი შემკობაც. დარჩა ის, რომ შენმა სიწმინდემ ზემოხსენებულ მსაჯულებს სწრაფად აუწყოს, თუ რამდენი მუშა, ხელოსანი და რა ოდენობის ხარჯის გაწევა არის საჭირო. რაც შემეხება მე, დაეშურე, მაშინათვე მომმართო, არა მხოლოდ მარმარილოებისა და სვეტების შესახებ, არამედ ფილების შესახებაც, თუ განსჯი, რომ ეს მშვენიერი იქნება. ღმერთმა დაგიცვას, საყვარელო ძმაო".
"ესოდენი არის ჩვენი მხსნელის მადლი, რომ ვფიქრობ, ვერავითარი სიტყვა ვერ იქნება აქ წარმოდგენილი საკვირველების ღირსი. რადგან ჭეშმარიტად ყოველგვარ აღფრთოვანებას ზეაღემატება, რომ უწმინდესი ვნების ნიშანი ადრე მიწის ქვეშ დაფარული, ამდენი წლის განმავლობაში დამალული ელოდა, ვიდრე ყველას საერთო მტრის განადგურების მეშვეობით მისი თავისუფალი მსახურება არ ამობრწყინდებოდა. რადგან თუ ყველა, ვინც კი მთელ მსოფლიოში ბრძნად ითვლება, ერთ ადგილას შეკრებილი მოისურვებს, რაიმე ამ საქმის ღირსი თქვას, ალბათ უმცირესის მიღწევასაც ვერ შეძლებს; ესოდენ ზეაღემატება ყოველგვარ ადამიანური აზრის დამტევ ბუნებას ამ საკვირველების რწმენა, რამდენადაც ზეციური ადამიანურზე უფრო უმჯობესია. ამიტომ, ეს არის ჩემი მარადიული უპირველესი და ერთადერთი მიზანი, რათა როგორც ჭეშმარიტების რწმენამ საკუთარი თავი ამდენი ხნის შემდეგ უფრო ახალი საკვირველებებით წარმოაჩინა, ასევე ყველა ჩვენგანის სულები წმინდა რჯულის მიმართ ბრძნული და ერთსულოვანი გულმოდგინებით უფრო მოშურნე გახდნენ. მსურს, განსაკუთრებით შენ დაგარწმუნო იმაში, რაც უკვე ვფიქრობ, ყველასათვის ნათელი არის, რომ ყოველივეზე მეტად იმაზე ვზრუნავ, რათა მშვენიერი შენობებით შევამკო ეს წმინდა ადგილი, რომელიც ღმერთმა სამარცხვინო კერპის ზედნაშენისაგან, როგორც რამ მასზე მდებარე ტვირთისაგან, [თავისი] ბრძანებით აღამსუბუქა, დასაბამიდანვე ღვთის განსჯით განწმენდილი, ხოლო უფრო მეტი სიწმინდით წარმოჩენილი; საიდანაც დღის სინათლეზე გამოიტანა მხსნელის ვნების რწმენა.
"აწ შენს გონებაგამჭრიახობას შეჰფერის, რაც რამ [ამისათვის] აუცილებელია, თითოეული მათგანის წინაგანგება ისე განაწესო და გააკეთო, რომ არა მხოლოდ ბაზილიკა იყოს ყველაფრით საუკეთესო, არამედ დანარჩენიც ისეთი უნდა იყოს, რომ თითოეულ ქალაქში ყოველივე გამშვენებულს ამ შენობით ჯობნიდეს. რაც შეეხება კედლების აგებას და მოჩუქურთმებას, იცოდე, რომ ჩვენს მეგობარ დრაკილიანოსს, უბრწყინვალეს პრეფექტთა თანამდებობის მპყრობელს და პროვინციის მმართველს, ჩვენგან აქვს ჩაბარებული ეს საზრუნავი. რადგან ჩვენი კეთილმსახურების მიერ ნაბრძანებია, რომ ხელოსნების, მუშების და ყველაფრის შესახებ, რაც მშენებლობისათვის აუცილებელია, შეიტყოს შენი მახვილგონიერებისაგან, და მყისვე მათი წინაგანგების მეშვეობით გამოგზავნოს. იჩქარე, მოგვწერო სვეტებისა და შემდეგ მარმარილოს შესახებ, და იმის შესახებ, რასაც უფრო ძვირფასად და საჭიროდ ჩათვლი მათთვის, როდესაც განიხილავ; რათა რამდენიც და რაც საჭიროა შენი წერილის მეშვეობით შევიტყოთ და შესაძლებელი იყოს ამის მოზიდვა ყველა კუთხიდან. რადგან ეს უსასაკვირველესი ადგილი იმსახურებს ღირსებისამებრ სამკაულით გამშვენებას. მსურს შენგან ვიცოდე, როგორ ფიქრობ, ბაზილიკის თაღი ფილებით უნდა მოპირკეთდეს თუ სხვა რამ სახის სამუშაოთი. რადგან თუ ფილებით უნდა იყოს, შესაძლებელი იქნება ოქროთი შემკობაც. დარჩა ის, რომ შენმა სიწმინდემ ზემოხსენებულ მსაჯულებს სწრაფად აუწყოს, თუ რამდენი მუშა, ხელოსანი და რა ოდენობის ხარჯის გაწევა არის საჭირო. რაც შემეხება მე, დაეშურე, მაშინათვე მომმართო, არა მხოლოდ მარმარილოებისა და სვეტების შესახებ, არამედ ფილების შესახებაც, თუ განსჯი, რომ ეს მშვენიერი იქნება. ღმერთმა დაგიცვას, საყვარელო ძმაო".
თ ა ვ ი XVII
იმპერატორის დედის, ელენეს104 შესახებ და საღვთო ტაძრის აგებისადმი მისი მოშურნეობის შესახებ
იმპერატორის დედის, ელენეს104 შესახებ და საღვთო ტაძრის აგებისადმი მისი მოშურნეობის შესახებ
ამ წერილებით არათუ სხვა ვინმე ემსახურა, არამედ თვით იმპერატორის დედა, ამ მშვენიერი შვილის მშობელი და ყველა კეთილმსახურისაგან სიმღერებით განდიდებული, ამ დიდი მნათობის მშობელი და მისთვის კეთილმსახურების საზრდოს მიმცემი. მან თავს იდო მოგზაურობის სიმძიმე და მოხუცებულობის სიძაბუნეზე არ იფიქრა, რადგან საზღვარგარეთ ეს გამგზავრება [მის] გარდაცვალებამდე ცოტა ხნით ადრე აღასრულა და ოთხმოცი წლისამ მიიღო ცხოვრების აღსასრული.
როდესაც იხილა ეს ადგილი, სადაც საყოველთაო გამოხსნის ვნება აღსრულდა, მყისვე ბრძანა, დაენგრიათ ეს საძაგელი ტაძარი105 და მიწა გაეტანათ. ხოლო როდესაც დაფარული საფლავი დღის სინათლეზე გამოიტანა, მეუფის საფლავის გვერდით ნახა [მიწაში] ჩაფლული სამი ჯვარი. ყველამ ეჭვგარეშე ირწმუნა, რომ ერთი მათგანი ჩვენი მეუფისა და მხსნელის იესო ქრისტესი იყო, ხოლო სხვები - მასთან ერთად მილურსმნული ავაზაკების. მაგრამ არ იცოდნენ, თუ რომელი მათგანის სიახლოვეს იყო მეუფის სხეული, და რომელი იყო [მისი] ძვირფასი სისხლის სინოტივის მიმღები. მაგრამ ამ უბრძენესმა და საღვთო მაკარიმ, ამ ქალაქის [ეკლესიის] თავმჯდომარემ, ეს ამოცანა ასე ამოხსნა. დიდი ხნის განმავლობაში დასნეულებულ ერთ წარჩინებულ ქალს მოშურნე ლოცვებით შეახებდა თითოეულ ჯვარს, და შეიცნო მხსნელის ძალა. რადგან, როდესაც იგი ქალს მიუახლოვა, მყისვე განიდევნა ეს მძიმე სნეულება და ადამიანი გამოჯანმრთელდა.
ამგვარად მიხვდა იმპერატორის დედა, რომ აღუსრულდა საწადელი, და ლურსმნებიდან ზოგი სამეფო მუზარადში მოათავსა, შვილის თავზე ზრუნავდა, რათა მტრის ისარი აესხლიტა, ზოგი კი ცხენის ლაგამზე მიაბა და იმპერატორისათვის მოიგონა [ასეთი] უსაფრთხოება; და აღასრულა ძველი წინასწარმეტყველება, რადგან დიდი ხნით ადრე განაცხადა წინასწარმეტყველმა ზაქარიამ: "და ექნება ცხენის ლაგამზე წმინდა ყოვლისმპყრობელი უფლისათვის" (ზაქ. 14.20).
ჯვრის რაღაც ნაწილი სასახლეში წაიღო106, ხოლო დანარჩენისთვის დაამზადა ვერცხლის საჭურჭლე, ამ ქალაქის ეპისკოპოსს უბოძა და დააბარა, რომ მომავალი თაობებისათვის დაეცვა მხსნელის ხსოვნა107. ყველა მხრიდან ყველა სახის მასალა და ხელოსნები შემოკრიბა და ეს უდიდესი და უბრწყინვალესი ტაძარი ააგო. მათი მშვენიერებისა და სიდიადის აღწერა ზედმეტი არის და მას გამოვტოვებ, მაშინ როცა, როგორც იტყვიან, ყველა ღვთისმოყვარე იქ მიეშურება და ჭვრეტს საქმეთა სიდიადეს.
სხვა ხსოვნის ღირსი [საქმეც] გააკეთა ამ სახელოვანმა და ღირსეულმა დედოფალმა. ყველა ქალწულებრივი ცხოვრებით წვრთნილი შემოკრიბა და დააწვინა მრავალ ქვეშაგებზე. თავად აღასრულებდა მომვლელის საქმეს და ემსახურებოდა, საკვებს მიართმევდა, სასმისს აწოდებდა, ღვინოს უწდევდა, ჭურჭელი მიჰქონდა ლაგანისათვის და წყალს თავისი ხელით უსხამდა.
როდესაც ეს და ამის მსგავსი ქმნა, შვილთან დაბრუნდა და მალევე სხვა ცხოვრებაში გადავიდა, უამრავი რამ დააბარა შვილს კეთილმსახური მოქალაქობის შესახებ, და წასვლისას კურთხევებით ნიაღვარი დაადინა მის თავს. ასე რომ, იგი აღსასრულის შემდეგ მიემთხვია პატივს, როგორიც მოუტანა ყოვლიერების ღმერთის ასე ყურადღებით და თბილად მსახურებამ.
როდესაც იხილა ეს ადგილი, სადაც საყოველთაო გამოხსნის ვნება აღსრულდა, მყისვე ბრძანა, დაენგრიათ ეს საძაგელი ტაძარი105 და მიწა გაეტანათ. ხოლო როდესაც დაფარული საფლავი დღის სინათლეზე გამოიტანა, მეუფის საფლავის გვერდით ნახა [მიწაში] ჩაფლული სამი ჯვარი. ყველამ ეჭვგარეშე ირწმუნა, რომ ერთი მათგანი ჩვენი მეუფისა და მხსნელის იესო ქრისტესი იყო, ხოლო სხვები - მასთან ერთად მილურსმნული ავაზაკების. მაგრამ არ იცოდნენ, თუ რომელი მათგანის სიახლოვეს იყო მეუფის სხეული, და რომელი იყო [მისი] ძვირფასი სისხლის სინოტივის მიმღები. მაგრამ ამ უბრძენესმა და საღვთო მაკარიმ, ამ ქალაქის [ეკლესიის] თავმჯდომარემ, ეს ამოცანა ასე ამოხსნა. დიდი ხნის განმავლობაში დასნეულებულ ერთ წარჩინებულ ქალს მოშურნე ლოცვებით შეახებდა თითოეულ ჯვარს, და შეიცნო მხსნელის ძალა. რადგან, როდესაც იგი ქალს მიუახლოვა, მყისვე განიდევნა ეს მძიმე სნეულება და ადამიანი გამოჯანმრთელდა.
ამგვარად მიხვდა იმპერატორის დედა, რომ აღუსრულდა საწადელი, და ლურსმნებიდან ზოგი სამეფო მუზარადში მოათავსა, შვილის თავზე ზრუნავდა, რათა მტრის ისარი აესხლიტა, ზოგი კი ცხენის ლაგამზე მიაბა და იმპერატორისათვის მოიგონა [ასეთი] უსაფრთხოება; და აღასრულა ძველი წინასწარმეტყველება, რადგან დიდი ხნით ადრე განაცხადა წინასწარმეტყველმა ზაქარიამ: "და ექნება ცხენის ლაგამზე წმინდა ყოვლისმპყრობელი უფლისათვის" (ზაქ. 14.20).
ჯვრის რაღაც ნაწილი სასახლეში წაიღო106, ხოლო დანარჩენისთვის დაამზადა ვერცხლის საჭურჭლე, ამ ქალაქის ეპისკოპოსს უბოძა და დააბარა, რომ მომავალი თაობებისათვის დაეცვა მხსნელის ხსოვნა107. ყველა მხრიდან ყველა სახის მასალა და ხელოსნები შემოკრიბა და ეს უდიდესი და უბრწყინვალესი ტაძარი ააგო. მათი მშვენიერებისა და სიდიადის აღწერა ზედმეტი არის და მას გამოვტოვებ, მაშინ როცა, როგორც იტყვიან, ყველა ღვთისმოყვარე იქ მიეშურება და ჭვრეტს საქმეთა სიდიადეს.
სხვა ხსოვნის ღირსი [საქმეც] გააკეთა ამ სახელოვანმა და ღირსეულმა დედოფალმა. ყველა ქალწულებრივი ცხოვრებით წვრთნილი შემოკრიბა და დააწვინა მრავალ ქვეშაგებზე. თავად აღასრულებდა მომვლელის საქმეს და ემსახურებოდა, საკვებს მიართმევდა, სასმისს აწოდებდა, ღვინოს უწდევდა, ჭურჭელი მიჰქონდა ლაგანისათვის და წყალს თავისი ხელით უსხამდა.
როდესაც ეს და ამის მსგავსი ქმნა, შვილთან დაბრუნდა და მალევე სხვა ცხოვრებაში გადავიდა, უამრავი რამ დააბარა შვილს კეთილმსახური მოქალაქობის შესახებ, და წასვლისას კურთხევებით ნიაღვარი დაადინა მის თავს. ასე რომ, იგი აღსასრულის შემდეგ მიემთხვია პატივს, როგორიც მოუტანა ყოვლიერების ღმერთის ასე ყურადღებით და თბილად მსახურებამ.
თ ა ვ ი XVIII
ევსები ნიკომიდიელის უკანონო გადასვლის შესახებ
ევსები ნიკომიდიელის უკანონო გადასვლის შესახებ
არიოზის დაჯგუფების წევრები108 არ იშლიდნენ უკეთურ თათბირებს.
რადგან ამისთვის მოაწერეს ხელი მრწამსის აღსარებას, რომ ცხვრის ქურქით მგლის [საქმეები] ეკეთებინათ. ეს საღვთო ალექსანდრე, რომელმაც ლოცვით დასცა არიოზი, ვგულისხმობ ბიზანტიელს (რადგან კონსტანტინოპოლი იმ დროს არ ერქვა), უკეთეს ცხოვრებაში გადავიდა. ევსები, ამ უღმერთოების დამცველი, ნაკლებად ფიქრობდა იმ განჩინებაზე, რომელზეც ცოტა ხნის წინ სხვა მღვდელმთავრებთან ერთად მოაწერა ხელი. მან მაშინათვე დატოვა ნიკომიდია და იმ კანონის109 საპირისპიროდ, რომელიც კრძალავს ეპისკოპოსებისა და პრესვიტერების გადასვლას ერთი ქალაქიდან მეორე ქალაქში მიიტაცა კონსტანტინოპოლის საყდარი. რა გასაკვირია, მხოლოდშობილის ღმრთეების წინააღმდეგ ასე შლეგურად მოქმედმა რომ სხვა კანონები უშიშრად დაარღვიოს. ეს სიახლე პირველად ახლა არ შემოუღია, არამედ უკვე ადრეც გაბედა ეს, რადგან წინათ ბერიტა ჰქონდა ჩაბარებული და ნიკომიდიაში გადავიდა; აქედან გაძევებულ იქნა კრების შემდეგ მისი უღმერთოების გამოაშკარავების გამო, და მასთან ერთად თეოგონიოს ნიკეელიც. ეს იმპერატორმა კონსტანტინემ წერილების მეშვეობით ცხადყო. მე კი ეპისტოლის დასასრულს ჩავურთავ ამ თხრობაში. ხოლო ნიკომიდიელებს მიწერა შემდეგი.
რადგან ამისთვის მოაწერეს ხელი მრწამსის აღსარებას, რომ ცხვრის ქურქით მგლის [საქმეები] ეკეთებინათ. ეს საღვთო ალექსანდრე, რომელმაც ლოცვით დასცა არიოზი, ვგულისხმობ ბიზანტიელს (რადგან კონსტანტინოპოლი იმ დროს არ ერქვა), უკეთეს ცხოვრებაში გადავიდა. ევსები, ამ უღმერთოების დამცველი, ნაკლებად ფიქრობდა იმ განჩინებაზე, რომელზეც ცოტა ხნის წინ სხვა მღვდელმთავრებთან ერთად მოაწერა ხელი. მან მაშინათვე დატოვა ნიკომიდია და იმ კანონის109 საპირისპიროდ, რომელიც კრძალავს ეპისკოპოსებისა და პრესვიტერების გადასვლას ერთი ქალაქიდან მეორე ქალაქში მიიტაცა კონსტანტინოპოლის საყდარი. რა გასაკვირია, მხოლოდშობილის ღმრთეების წინააღმდეგ ასე შლეგურად მოქმედმა რომ სხვა კანონები უშიშრად დაარღვიოს. ეს სიახლე პირველად ახლა არ შემოუღია, არამედ უკვე ადრეც გაბედა ეს, რადგან წინათ ბერიტა ჰქონდა ჩაბარებული და ნიკომიდიაში გადავიდა; აქედან გაძევებულ იქნა კრების შემდეგ მისი უღმერთოების გამოაშკარავების გამო, და მასთან ერთად თეოგონიოს ნიკეელიც. ეს იმპერატორმა კონსტანტინემ წერილების მეშვეობით ცხადყო. მე კი ეპისტოლის დასასრულს ჩავურთავ ამ თხრობაში. ხოლო ნიკომიდიელებს მიწერა შემდეგი.
თ ა ვ ი XIX
იმპერატორ კონსტანტინეს მიერ ნიკომიდიელებისადმი ევსებისა და თეოგონიოსის წინააღმდეგ მიწერილი ეპისტოლე
იმპერატორ კონსტანტინეს მიერ ნიკომიდიელებისადმი ევსებისა და თეოგონიოსის წინააღმდეგ მიწერილი ეპისტოლე
"ვინ არის, ვინც ასე ასწავლის უბოროტო ერს? ცხადია, ევსები, ტირანული სისასტიკის თანამესაიდუმლე. ის, რომ იგი ყველა მხრივ ტირანის ამონაყარი იყო, მრავალი საქმიდან გამოჩნდა. რადგან ამას მოწმობს ეპისკოპოსთა ჭრილობები, სწორედ რომ ჭეშმარიტ ეპისკოპოსთა. ამას ცხადად ღაღადებს ქრისტიანთა უმძიმესი დევნულება.
"ახლა არაფერს ვიტყვი ჩემს შეურაცხყოფაზე, რომლის მეშვეობით განსაკუთრებით მოქმედებდა თავდასხმები მოწინააღმდეგეთა მხრიდან. მან მსტოვრებიც გამოგზავნა ჩემს წინააღმდეგ, ერთადერთი იარაღით არ გაუწევია სამსახური ტირანისთვის. ნუვინ იფიქრებს, რომ მე ამის დასამტკიცებლად მოუმზადებელი ვარ. ზუსტი სამხილი მოიპოვება. ჩემს მიერ გამოცემულ იქნა დადგენილება, შეეპყროთ აშკარად ევსების მომხრე ხუცესები და დიაკვნები. მაგრამ ამას გამოვტოვებ, რაც ახლა არათუ უკმაყოფილების გამო, არამედ მათ შესარცხვენად იქნა ჩემს მიერ ნახსენები.
"მხოლოდ ეს მაშინებს, ეს მაფიქრებს, რომ ვხედავ დანაშაულებრივ თანამონაწილეობაში თქვენს მოხმობას. რადგან შეიწყნარეთ ევსების საქციელისა და მანკიერების მეშვეობით ჭეშმარიტებისაგან განშორებული სინდისი, მაგრამ მკურნალობა ხანგრძლივი არ იქნება, თუკი ახლა მიიღებთ მორწმუნე და უმწიკვლო ეპისკოპოსს, ღვთის მიმართ აღაპყრობთ მზერას; რისი გაკეთებაც ახლა თქვენს ხელთაა, რასაც ადრეც გამოიყენებდით თქვენს განსჯაზე დამოკიდებულს, რომ არ მოსულიყო ზემოხსენებული ევსები, როდესაც მას მხარს ძლიერ უჭერდნენ, და არ აეშალა გამართული წესი.
"მაგრამ, რადგან მცირედი რამ უნდა ითქვას თქვენი სიყვარულის მიმართ ამავე ევსების შესახებ, თქვენი თვინიერება გაიხსენებს ნიკეელთა ქალაქში გამართულ კრებას, რომელსაც თავად მეც ვესწრებოდი ჩემი სინდისის მსახურებით. მე სხვა არა მსურდა რა გარდა ყველას ერთსულოვნებაში მოყვანისა და ყველას წინაშე იმ საქმის მხილებისა და დარღვევის, რასაც სათავე დაედო არიოზ ალექსანდრიელის გონებაცთომილების მეშვეობით და მაშინათვე გაძლიერდა ევსების უჯერო და დამღუპველი მოშურნეობის მეშვეობით. მაგრამ, საყვარელნო და პატივცემულნო, იცოდეთ, თვით ამ ევსებიმ, სინდისისაგან ძლეულმა, თუ რა ზეწოლითა და უსირცხვილობით განამტკიცა ყველგან მხილებული ცრუ მოძღვრება! ჩემთან გამოგზავნა მისი გულისთვის სხვადასხვა მთხოვნელები, და ჩემგან ითხოვდა გარკვეულ თანამებრძოლობას, რათა ასეთ სისაძაგლეებში არ ყოფილიყო მხილებული და არ განშორებოდა მისი პატივი. ჩემი მოწმე თავად ღმერთია, რომელიც ჩემსა და თქვენს მიმართაც სიკეთისმოყვარე დარჩება. შემდეგ მან მეც შემაცდინა და [ჩემთვის] შეუფერებლად გამიტაცა, რაც თქვენც იცით. რადგან მაშინ ყველაფერს ისე იქმოდა, როგორც თავად ეწადა, ყველა ბოროტება გონებაში ჰქონდა დაფარული.
"მაგრამ მისი უგუნურების დანარჩენ [საქმეებს] გვერდი რომ ავუარო, მოგიწოდებთ, მოისმინოთ, რაც ახლახანს გააკეთა განსაკუთრებით თეოგონიოსთან ერთად, რომელიც გონებაცთომილების თანაზიარი არის. ნაბრძანები მქონდა, რომ ვიღაც ალექსანდრიელები, ჩვენი სარწმუნოებისაგან განშორებულები, იქიდან გაეგზავნათ, მას შემდეგ, რაც მათი მსახურების მეშვეობით აღეგზნო განხეთქილების ნაღვერდალი. მაგრამ ამ მშვენიერმა და კეთილმა110 ეპისკოპოსებმა, რომელთა მიერ კრების ჭეშმარიტებით სინანულისათვის ვიქენი დაცული, არა მხოლოდ მიიღეს ისინი და უსაფრთხოება უბოძეს თავისთან, არამედ ბოროტი ჩვეულების გზებით მათი თანაზიარიც გახდნენ. ამიტომ, ამ უმადლოებთან დაკავშირებით გადავწყვიტე ამის გაკეთება: რადგან ვბრძანე ამ მტაცებლების შორს განდევნა.
"აწ თქვენ ძალგიძთ ღვთის ჭვრეტა ამ მრწამსით, რომლითაც ყოველთვის იყავით განმტკიცებული, და რომელთან თანხმობაც მართებს. ამგვარად გვიხარია, რომ გვყავს წმინდა, მართლმადიდებელი და კაცთმოყვარე ეპისკოპოსები. მაგრამ, თუ ვინმე გაბედავს ამ წარმწყმედთა გახსენებას ან დაუფიქრებლად ქებას, მყისვე საკუთარი კადნიერებისაგან ღვთის მსახურის, ესე იგი ჩემი, მოქმედებით შეჩერებული იქნება. ღმერთმა დაგიცვათ, საყვარელო ძმებო".
ამრიგად, ისინი მაშინ განყენებულ იქნენ და ქალაქიდან იქნენ გაძევებული. ნიკომიდია ამფიონს111 ჩააბარეს, ნიკეა - ქრესტოსს112. მაგრამ კვლავ ჩვეულებისამებრ გამოიყენეს მზაკვრობა და ყველგან გაიკვლიეს გზა იმპერატორის კაცთმოყვარეობისაკენ, განაახლეს და დაიბრუნეს პირვანდელი ძალაუფლება.
"ახლა არაფერს ვიტყვი ჩემს შეურაცხყოფაზე, რომლის მეშვეობით განსაკუთრებით მოქმედებდა თავდასხმები მოწინააღმდეგეთა მხრიდან. მან მსტოვრებიც გამოგზავნა ჩემს წინააღმდეგ, ერთადერთი იარაღით არ გაუწევია სამსახური ტირანისთვის. ნუვინ იფიქრებს, რომ მე ამის დასამტკიცებლად მოუმზადებელი ვარ. ზუსტი სამხილი მოიპოვება. ჩემს მიერ გამოცემულ იქნა დადგენილება, შეეპყროთ აშკარად ევსების მომხრე ხუცესები და დიაკვნები. მაგრამ ამას გამოვტოვებ, რაც ახლა არათუ უკმაყოფილების გამო, არამედ მათ შესარცხვენად იქნა ჩემს მიერ ნახსენები.
"მხოლოდ ეს მაშინებს, ეს მაფიქრებს, რომ ვხედავ დანაშაულებრივ თანამონაწილეობაში თქვენს მოხმობას. რადგან შეიწყნარეთ ევსების საქციელისა და მანკიერების მეშვეობით ჭეშმარიტებისაგან განშორებული სინდისი, მაგრამ მკურნალობა ხანგრძლივი არ იქნება, თუკი ახლა მიიღებთ მორწმუნე და უმწიკვლო ეპისკოპოსს, ღვთის მიმართ აღაპყრობთ მზერას; რისი გაკეთებაც ახლა თქვენს ხელთაა, რასაც ადრეც გამოიყენებდით თქვენს განსჯაზე დამოკიდებულს, რომ არ მოსულიყო ზემოხსენებული ევსები, როდესაც მას მხარს ძლიერ უჭერდნენ, და არ აეშალა გამართული წესი.
"მაგრამ, რადგან მცირედი რამ უნდა ითქვას თქვენი სიყვარულის მიმართ ამავე ევსების შესახებ, თქვენი თვინიერება გაიხსენებს ნიკეელთა ქალაქში გამართულ კრებას, რომელსაც თავად მეც ვესწრებოდი ჩემი სინდისის მსახურებით. მე სხვა არა მსურდა რა გარდა ყველას ერთსულოვნებაში მოყვანისა და ყველას წინაშე იმ საქმის მხილებისა და დარღვევის, რასაც სათავე დაედო არიოზ ალექსანდრიელის გონებაცთომილების მეშვეობით და მაშინათვე გაძლიერდა ევსების უჯერო და დამღუპველი მოშურნეობის მეშვეობით. მაგრამ, საყვარელნო და პატივცემულნო, იცოდეთ, თვით ამ ევსებიმ, სინდისისაგან ძლეულმა, თუ რა ზეწოლითა და უსირცხვილობით განამტკიცა ყველგან მხილებული ცრუ მოძღვრება! ჩემთან გამოგზავნა მისი გულისთვის სხვადასხვა მთხოვნელები, და ჩემგან ითხოვდა გარკვეულ თანამებრძოლობას, რათა ასეთ სისაძაგლეებში არ ყოფილიყო მხილებული და არ განშორებოდა მისი პატივი. ჩემი მოწმე თავად ღმერთია, რომელიც ჩემსა და თქვენს მიმართაც სიკეთისმოყვარე დარჩება. შემდეგ მან მეც შემაცდინა და [ჩემთვის] შეუფერებლად გამიტაცა, რაც თქვენც იცით. რადგან მაშინ ყველაფერს ისე იქმოდა, როგორც თავად ეწადა, ყველა ბოროტება გონებაში ჰქონდა დაფარული.
"მაგრამ მისი უგუნურების დანარჩენ [საქმეებს] გვერდი რომ ავუარო, მოგიწოდებთ, მოისმინოთ, რაც ახლახანს გააკეთა განსაკუთრებით თეოგონიოსთან ერთად, რომელიც გონებაცთომილების თანაზიარი არის. ნაბრძანები მქონდა, რომ ვიღაც ალექსანდრიელები, ჩვენი სარწმუნოებისაგან განშორებულები, იქიდან გაეგზავნათ, მას შემდეგ, რაც მათი მსახურების მეშვეობით აღეგზნო განხეთქილების ნაღვერდალი. მაგრამ ამ მშვენიერმა და კეთილმა110 ეპისკოპოსებმა, რომელთა მიერ კრების ჭეშმარიტებით სინანულისათვის ვიქენი დაცული, არა მხოლოდ მიიღეს ისინი და უსაფრთხოება უბოძეს თავისთან, არამედ ბოროტი ჩვეულების გზებით მათი თანაზიარიც გახდნენ. ამიტომ, ამ უმადლოებთან დაკავშირებით გადავწყვიტე ამის გაკეთება: რადგან ვბრძანე ამ მტაცებლების შორს განდევნა.
"აწ თქვენ ძალგიძთ ღვთის ჭვრეტა ამ მრწამსით, რომლითაც ყოველთვის იყავით განმტკიცებული, და რომელთან თანხმობაც მართებს. ამგვარად გვიხარია, რომ გვყავს წმინდა, მართლმადიდებელი და კაცთმოყვარე ეპისკოპოსები. მაგრამ, თუ ვინმე გაბედავს ამ წარმწყმედთა გახსენებას ან დაუფიქრებლად ქებას, მყისვე საკუთარი კადნიერებისაგან ღვთის მსახურის, ესე იგი ჩემი, მოქმედებით შეჩერებული იქნება. ღმერთმა დაგიცვათ, საყვარელო ძმებო".
ამრიგად, ისინი მაშინ განყენებულ იქნენ და ქალაქიდან იქნენ გაძევებული. ნიკომიდია ამფიონს111 ჩააბარეს, ნიკეა - ქრესტოსს112. მაგრამ კვლავ ჩვეულებისამებრ გამოიყენეს მზაკვრობა და ყველგან გაიკვლიეს გზა იმპერატორის კაცთმოყვარეობისაკენ, განაახლეს და დაიბრუნეს პირვანდელი ძალაუფლება.
თ ა ვ ი XX
ევსების და მისი მომხრეების მიერ ანტიოქიის ეპისკოპოსის, წმინდა ევსტათის წინააღმდეგ მოწყობილი სივერაგის შესახებ
ევსების და მისი მომხრეების მიერ ანტიოქიის ეპისკოპოსის, წმინდა ევსტათის წინააღმდეგ მოწყობილი სივერაგის შესახებ
მაგრამ ევსებიმ, როგორც უკვე ვთქვი, ტირანულად დაიპყრო კონსტანტინოპოლის მმართველობა113. ამგვარად დიდი ძალაუფლება ჩაიგდო ხელში, ხშირად დარბოდა იმპერატორთან და მასთან მუდმივი ურთიერთობებით გაკადნიერდა, და ჭეშმარიტების წინამბრძოლთა წინააღმდეგ მოაწყო მზაკვრობა. ჯერ იერუსალიმის ხილვის სურვილი მოიმიზეზა და ამით ატყუებდა იმპერატორს, რათა აღმშენებლობის მრავალრიცხოვანი სამუშაოების მხილველი იქიდან მრავალი პატივით წამოსულიყო, მისთვის იმპერატორის მიერ გამოყოფილი ეტლებითა და სხვა მომსახურებით. მასთან ერთად გაემართა თეოგონიოს ნიკეელი, რომელიც, როგორც ზემოთ ვთქვით, უკეთური თათბირების მონაწილე იყო. როდესაც ჩავიდნენ ანტიოქიაში და მიიღეს მეგობრული სახე, განსაკუთრებით მრავალგვარი მომსახურებით ტკბებოდნენ. რადგან ჭეშმარიტების წინამბრძოლი დიდი ევსტათი მათ ყოველგვარი ძმური კეთილგანწყობით ეპყრობოდა. მაგრამ მას შემდეგ, რაც წმინდა ადგილებზე მივიდნენ და მოინახულეს თანამოაზრეები, ევსები, კესარიის ეპისკოპოსი, სკვითოპოლელი პატროფილე, აეციუსი, ლიდიის ეპისკოპოსი, ლაოდიკიის - თეოდოტე, და სხვები, რომლებმაც მიიღეს არიოზის უწმინდურობა; გააცხადა ჩანაფიქრი და მათთან ერთად ჩავიდა ანტიოქიაში. ერთი მომხიბლავი გარეგნობის ჰეტერა მოისყიდეს, მოტყუებით წაიყვანეს და დაარწმუნეს, რომ მათთვის გადაეცა [თავისი] ენა114, და შევიდნენ კრებაზე. შემდეგ ბრძანეს, გარეთ გასულიყო ყველა დანარჩენი და შეიყვანეს ეს უაღრესად საბრალო ქალი. იგი აჩვენებდა მეძუძურ ჩვილს და ამბობდა, რომ ის ჩაესახა და შვა ევსტათისთან სქესობრივი კავშირისგან, და [ამას] ურცხვად გაჰყვიროდა. მან იცოდა რა, რომ აშკარა ცილისწამება იყო, ბრძანა, თუ ყავდათ ვინმე ამის მოწმე, შუაში გამოეყვანათ. მაგრამ როდესაც არავინ აღმოჩნდა ამ გამოთქმული ბრალდების მოწმე, უმართლესმა მსაჯულებმა შესთავაზეს დაფიცება, თუმცა, რჯული გარკვევით აცხადებს: "ნათქვამი ორი და სამი მოწმის წინაშე არის მტკიცე"; და მოციქული პირდაპირ ბრძანებს: "ხუცესის წინააღმდეგ საჩივარი არ მიიღო ორი ან სამი მოწმის გარეშე" (1 ტიმ. 5.19). მაგრამ ისინი უგულებელყოფდნენ საღვთო რჯულს და ასეთი კაცის წინააღმდეგ მიიღეს დაუმოწმებელი ბრალდება. მას შემდეგ, რაც იგი წარმოთქმულ ფიცს შეძახილით დაეთანხმა, რომ ჩვილი ევსტათის იყო, შემდეგ როგორც მრუშობის წინააღმდეგ, ისეთი განაჩენი გამოიტანეს ამ "ჭეშმარიტებისმოყვარეებმა". მაგრამ როდესაც სხვა მღვდელმთავრებმა (რადგან ესწრებოდა არცთუ ცოტა სამოციქულო დოგმატთათვის მებრძოლი, რომელმაც სრულებით არ უწყოდა ეს არეულობა), აშკარად შეეწინააღმდეგა და ხელი შეუშლა დიდ ევსტათიზე ამ უკანონო განაჩენის მიღებას, მაშინ ამ საქმის მომგონები უსწრაფესად დაბრუნდნენ იმპერატორთან და იგი დაარწმუნეს, რომ ჭეშმარიტი იყო საჩივარი და მართალი - განყენების განაჩენი, ამზადებდნენ კეთილმსახურებისა და უბიწოების115 მებრძოლის ერთდროულად როგორც მრუშისა და ტირანის გაძევებას.
იგი თრაკიის გავლით ილირიკიის ქალაქში იქნა წაყვანილი116.
იგი თრაკიის გავლით ილირიკიის ქალაქში იქნა წაყვანილი116.
თ ა ვ ი XXI
წმინდა ევსტათის წასვლის შემდეგ ანტიოქიაში დადგინებულ მწვალებელ ეპისკოპოსთა შესახებ
პირველად მათ მის ნაცვლად ხელი დაასხეს ევლალიონს; ხოლო მას შემდეგ, რაც მან მცირე ხნის განმავლობაში იცოცხლა, მოისურვეს ევსები პალესტინელის ხადმოყვანა. მაგრამ როდესაც მან თავი აარიდა გადასვლას და იმპერატორმაც აღკვეთა ეს, გამოიყვანეს ევფრონიონი. როდესაც იგი აღესრულა, რადგან წელიწადი და ერთი თვე იცხოვრა ხელდასხმის შემდეგ, ამ ეკლესიის თავმჯდომარეობა ფლაკიტოსს გადასცეს. ყველას ერთნაირად ფარულად ეპყრა არიოზის უწმინდურობა. ამის გამო მღვდლების უმრავლესობამ, რომელთაც აირჩიეს კეთილმსახურება, მიატოვეს საეკლესიო კრებულები და ცალკე იკრიბებოდა. ყველა მათ ევსტათიანელს უწოდებდა, რადგან ევსტათის წასვლის შემდეგ შეიკრიბნენ. ეს სამგზის საბრალო ქალი უმძიმესმა და ხანგრძლივმა სნეულებამ მოიცვა, გააცხადა შეთქმულება და ამ ტრაგედიას შემოაძარცვა საბურველი, არათუ ორმა და სამმა, არამედ ყველა მღვდელმა გაიგო ეს მზაკვრობა. რადგან განაცხადა, რომ ფულის გამო გაბედა ეს ცილისწამება. თუმცა, ეს ფიცი მთლად ცრუ არ ყოფილი, რადგან ვიღაც ევსტათი მჭედლის იყო ეს ჩვილი. ასე რომ, ამ საუკეთესო დაჯგუფებამ ეს გაბედა ანტიოქიაში.
თ ა ვ ი XXII
ინდოელთა117 სარწმუნოების შესახებ
ინდოელთა117 სარწმუნოების შესახებ
ინდოელებთან ამ დროს ამოვიდა ღვთისმცოდნეობის ნათელი. რადგან როდესაც ყველგან განითქვა იმპერატორის სიმამაცე და კეთილმსახურება, და ირგვლივ ბარბაროსებმა გამოცდილებით ისწავლეს ომთან შედარებით მშვიდობის არჩევა, ყველამ უშიშრად დაიწყო ერთმანეთთან ურთიერთობა, და მრავალი უბრალოდ მოსანახულებლად, მრავალი კი სავაჭროდ შორს სამოგზაუროდ გაემართა. მაშინ ვინმე ტირიოსი118, გარეშე ფილოსოფიის მიმდევარი, უკიდურესი ინდოეთის მონახულებისთვის მოწადინებული, ორ ახალგაზრდა ძმისშვილთან ერთად გაემგზავრა. როდესაც მიემთხვია საწადელს, ხომალდით უკან ბრუნდებოდა, მაგრამ როცა წყლის ასავსებად რომელიღაც ნავსაყუდელს მიადგა ხომალდით, თავს დაესხნენ ბარბაროსები, ზოგი დაახრჩვეს, ხოლო ზოგი შეიპყრეს. იგი მოკლულებთან ერთად აღირიცხა, ძმისშვილები კი მეფეს მიჰგვარეს. მათი სახელები იყო აიდესიოსი და ფრუმენტიოსი. ამ მიწის მბრძანებელი გარკვეული ხნის განმავლობაში სცდიდა მათ და როდესაც დაინახა, რომ გონებამახვილი იყვნენ, სახლის ზედამხედველებად განაწესა. თუ ვინმეს ნათქვამის არ სჯერა, იოსებისა და ეგვიპტის მეფის ამბავი იხილოს, ამას გარდა გაიხსენოს წინასწარმეტყველი დანიელი და ის სამი კეთილმსახურებისთვის მებრძოლი. რადგან ისინიც დატყვევებული იყვნენ და მიიღეს ბაბილონელთა მმართველობა. სოლო როდესაც ეს მეფე აღესრულა, დარჩნენ მის შვილთან და მრავალი პატივით ტკბებოდნენ. კეთილმსახურებაში განსწავლულები იქ ჩამოსულ ვაჭრებს შეაგონებდნენ, რომაელთა ჩვეულების თანახმად შეკრებილიყვნენ და აღესრულებიათ საღვთო ლიტურგია. როცა გავიდა დიდი ხანი, მივიდნენ მეფესთან და კეთილგანწყობის საზღაურად სთხოვეს, შინ დასაბრუნებლად ნება დაერთო მათთვის. როდესაც ეს მიიღეს, წავიდნენ რომაელთა ქვეყანაში, აიდიოსი ტვიროსში ჩავიდა, ფრუმენტიოსმა კი ღვთის მიმართ მოშურნეობით მშობლების უწინარეს ღმერთს მიაგო პატივი; ჩავიდა ქალაქ ალექსანდრიაში, აუწყა ეკლესიის მეთაურს, რომ ონდოელები მეტად ესწრაფოდნენ გონისმიერი ნათელის მიღებას. მაშინ ათანასეს ეპყრა ეკლესიის მმართველობა და როდესაც მან ეს ამბები მოისმინა, თქვა: "შენზე უკეთესი ვინ გაფანტავს წარმართების უმეცრების ნისლს და ვინ მოუტანს მათ საღვთო ქადაგების ბრწყინვალებას?" ეს უთხრა და მას გადასცა მღვდელთმთავრობის მადლი, და გაგზავნა წარმართთა აღსაზრდელად119. მან კი დატოვა სამშობლო და არაფრად ჩააგდო უდიდესი ოკეანე, და [სულიერად] დაუმუშავებელ ერთან ჩავიდა. მაგრამ გულმოდგინედ დაამუშავა, შემწედ ჰქონდა ღვთივბოძებული მადლი. რადგან იყენებდა სამოციქულო საკვირველთმოქმედებებს, მოწინააღმდეგეებს სიტყვებით მოინადირებდა და სასწაულმოქმედებაც დაამოწმებდა ნათქვამ სიტყვებს, და ყოველდღე უამრავ სულს იპყრობდა120.
თ ა ვ ი XXIII
იბერიელთა კეთილმსახურებისაკენ წარმართვის შესახებ121
იბერიელთა კეთილმსახურებისაკენ წარმართვის შესახებ121
ამრიგად, ფრუმენტიოსი გახდა ინდოელთა ღვთისმცოდნეობის მიმართ წარმმართველი. იბერიელებს კი ამ დროს ტყვე ქალი მიუძღვა ჭეშმარიტებისაკენ. იგი ხანგრძლივად ლოცულობდა, ხოლო მისთვის რბილი სარეცელი და ზეწარი იყო ტომარა მიწაზე გაშლილი, ფუფუნების მწვერვალად კი მარხვას მიიჩნევდა. ამ ღვაწლმა მას გადასცა სამოციქულო მადლი. რადგანაც ბარბაროსებს არ ყოფნიდათ სამკურნალო განათლება, სნეულებს სჩვეოდათ ერთმანეთთან სიარული, და უკვე დაავადებულთა და სნეულუბისაგან გამობრუნებულთაგან გამოჯანმრთელების გზის შესწავლა; რომელიღაც ქალი, რომელსაც ავად ჰყავდა შვილი, მივიდა ამ ღირსადქებულ ადამიანთან და სთხოვდა ესწავლებინა, თუ რა ექნა. მან ყრმა აიყვანა და დააწვინა სარეცელზე, ევედრა ყოვლიერების შემოქმედს, კეთილგანწყობილი ყოფილიყო და დაეხსნა სნეულებისაგან. მან შეიწყნარა ვედრება და მიანიჭა სიმრთელე. აქედან დიდად განითქვა სახელი ამ საკვირველმა ქალმა, რადგან მომხდარი ამბავი არც მეფის მეუღლისგან დაიმალა. მან მყისვე გაგზავნა [მსახური] მასთან, - იგი რაღაც მძიმე სნეულებით იყო შეპყრობილი. მან კი ზომიერ თავდაჭერილობას მიმართა და დედოფლის თხოვნა ყურად არ იღო. მაგრამ მან, გაჭირვებისგან იძულებულმა არ ისურვა, აზრად გაევლო დედოფლის ღირსება, არამედ თავად მივიდა ტყვესთან. მან იგი ღარიბულ საწოლზე წამოაწვინა და ვნებას ბოროტებისაგან დამხსნელი წამლით, ლოცვით უმკურნალა. დედოფალმა კი მკურნალობის საზღაური მიართვა, რაც კი ფასეულ სიმდიდრედ მიაჩნდა: ოქრო და ვერცხლი, მოსასხამები და შესამოსლები, და რაც კი ძვირფასი სამეფო ძღვენი არის. მაგრამ ამ ღვთის ქალმა განაცხადა, რომ ესენი არ სჭირდებოდა, ხოლო დიდ საზღაურად ჩათვლიდა კეთილმსახურების შეცნობას. და რაც შეეძლო, გადასცემდა საღვთო სწავლებებს და არწმუნებდა, ტაძარი აეგოთ [მათი] მხსნელი ქრისტესთვის. როდესაც დედოფალმა ეს მოისმინა, სასახლეში მივიდა. მეუღლე მყისვე შეძრწუნდა მისი სწრაფი განკურნებისაგან. მას შემდეგ, რაც ცხადი შეიქნა ტყვე-ქალის ღმერთის ძალა, იგი მოუწოდებდა, მხოლოდ ეს ღმერთი სცოდნოდათ, მისთვის ტაძარი შეემზადებინათ და მთელი ერი მის მსახურებაზე გადასულიყო. იგი გაკვირვებული იყო იმით, რაც მეუღლეს გარდახდა თავს, მაგრამ არ სურდა ტაძრის აგება. როდესაც გამოხდა მცირე ხანი, იგი წავიდა სანადიროდ. კაცთმოყვარე მეუფემ იგი პავლეს მსგავსად მოინადირა. რადგან ანაზდად იგი წყვდიადმა მოიცვა და არ უშვებდა, რომ წინ წასულიყო. ხოლო მონადირეები მზის სხივით ჩვეულებრივ ტკბებოდნენ, მხოლოდ იგი იყო ამას მოკლებული და უხილავობის ბორკილებით იყო შეკრული. ამ გამოუვალ მდგომარეობაში იმყოფებოდა, როცა ხსნის გზა იპოვა, რადგან მყისვე აზრად მოუვიდა საკუთარი ურწმუნოება და შემწედ ტყვე-ქალის ღმერთს მოუხმო. წყვდიადი გაიფანტა. იგი ამ საოცარ ტყვე-ქალთან მივიდა და სთხოვა, ეჩვენებინა მშენებლობის გეგმა. ვინც ბესელიელი აღავსო არქიტექტურული სიბრძნით, მან ესეც ღირსყო მადლით, რათა დაეხაზა საღვთო ტაძარი. და მან დახაზა, ისინი კი თხრიდნენ და აგებდნენ. მას შემდეგ, რაც დასრულდა მშენებლობა და კიდევაც გადახურეს, მხოლოდ მღვდლები აკლდა და აქედან გამოსავალიც იპოვა საკვირველმა ქალმა. ერის მმართველი დაარწმუნა, რომის იმპერატორისათვის გაეგზავნა ელჩები და ეთხოვა, მათთვის გამოეგზავნა კეთილმსახურების მოძღვრები. მეფემ მიიღო რჩევა და გაგზავნა ელჩები. როდესაც იმპერატორმა (ხოლო იგი იყო კონსტანტინე, კეთილმსახურების უმხურვალესი მოყვარე) შეიტყო თხოვნის მიზეზი, ელჩები სრული კეთილგანწყობით ღირსყო. მან რწმენით, გონებითა და ცხოვრებით შემკული კაცები, და მღვდელმთავრობითაც ღირსქმნილი, უამრავ საჩუქართან ერთად გაგზავნა ერისათვის ღვთისმცოდნეობის საქადაგებლად. მთხოვნელები ამ წინასწარი ზრუნვის ღირსიც გახადა. სპარსეთში კეთილმსახურების აღსაზრდელებზე თავად წინაგანაგო. რადგან გაიგო, რომ ისინი ურჯულოთა მიერ იდევნებოდნენ, და მათი მეფე სიცრუით იყო დამონებული, ყოველგვარ შეთქმულებებს უწყობდნენ მათ. მან მიწერა, შეაგონებდა კეთილმსახურებისთვის, და სთხოვდა, რომ კეთილმსახურთათვის მიეგო პატივი. მაგრამ წერილი უკეთესად წარმოაჩენს მწერლის მოშურნეობას.
თ ა ვ ი XXIV
იმპერატორ კონსტანტინეს ეპისტოლე სპარსთა მეფის საპორის122 მიმართ ღვთის ერზე წინაგანგების შესახებ
იმპერატორ კონსტანტინეს ეპისტოლე სპარსთა მეფის საპორის122 მიმართ ღვთის ერზე წინაგანგების შესახებ
„ვეზიარები საღვთო სარწმუნოების დამცველი ჭეშმარიტების ნათელს, ჭეშმარიტების ნათლით ნაწინამძღვრები შევიცნობ საღვთო სარწმუნოებას. ასე რომ, როგორც საქმეები ამტკიცებენ, ვაღიარებ უწმინდეს მსახურებას უწმინდესი ღმერთის შემეცნების მასწავლებლად. ვაღიარებ, რომ მიპყრია ეს მსახურება. ამ ღმერთის ძალა მაქვს თანამებრძოლად, ოკეანის კიდეებიდან დაწყებული ერთი მეორის მიყოლებით მთელი მსოფლიო გამოვაღვიძე მყარი სასოებით. ეს ყველა ერი ესოდენი ტირანების მიერ დამონებული და ყოველდღიური უბედურებებით შეჭირვებული დაუძლურებული იყო, და როდესაც რესპუბლიკის მფარველობა მიიღო, გამოცოცხლდა როგორც რამ მკურნალობით.
"ამ ღმერთს ვცემ თაყვანს, რომლის ნიშანსაც ჩემი ჯარი მხრებით ატარებს, და რომლისთვისაც მართალი სიტყვა მოუწოდებს, წარმართავს, ხოლო თვით მათგან ბრწყინვალე გამარჯვებებით მყისვე ვიღებ სანაცვლო მადლს. ამ ღმერთს ვაღიარებ უკვდავი ხსოვნით პატივის მიგებით; მას ზეცაში დამკვიდრებულს ვუჭვრეტ უბიწო და განწმენდილი გონებით; მას მოვუხმობ მუხლმოდრეკილი, ხოლო გავურბივარ ყოველგვარ საძაგელ სისხლს, და ვერიდები უწმინდურ და მყრალ სურნელებებს, და ყოველგვარ მიწიერ ბრწყინვალებასაც, ყველაფერს, რითაც წაბილწულმა ურჯულო და უთქმელმა საცთურმა მრავალი ერი და მთელი მოდგმა გაანადგურა და ქვემოთ [ჯოჯოხეთის] ალაგებში გადაიყვანა.
"რამეთუ ყოვლიერების ღმერთი ნებას არ იძლევა, რომ თითოეულმა საკუთარი გულისთქმისაკენ მიიზიდოს ის, რაც მან წინაგანგებით მისთვის თვისობრივი კაცთმოყვარეობის გამო კაცთა საჭიროებისათვის დღის სინათლეზე გამოიტანა. იგი მხოლოდ განწმენდილ გონებას და უმწიკვლო სულს ითხოვს ადამიანთაგან, და მათში სათნოების და კეთილმსახურების საქმეებს აფასებს. რადგან წესიერებისა და თავმდაბლობის საქმეებს იწონებს, სათნო უჩნს მშვიდნი, ხოლო სძაგს შფოთის ამტეხნი; უყვარს რწმენა, სჯის ურწმუნოებას; ამხობს ყოველ მზვაობარ ძალაუფლებას, აღკვეთს ამპარტავანთა სითავხედეს; სპობს ქადილით აღზევებულებს, ღირსეულად მიაგებს დამდაბლებულებს და უბოროტოებს. ამგვარად მრავალ რამეს იქმს იგი სამართლიანი სამეფოსათვის, თავისი მფარველობით განაგებს, და უშფოთველი მშვიდობით იცავს მეფის გონებას.
"ჩემო ძმაო, არ მგონია, რომ ვცდები, როდესაც ღმერთად ვაღიარებ მას, ყოველთა წინამძღოლს123 და მამას, რომლის უარყოფასაც ცდილობდა მრავალი მათგანი, ვინც აქ ჩემამდე მეფობდა, შლეგური საცთურებით მოტყუებული. მაგრამ ყველა ისინი ისეთი შურისმგებელი აღსასრულით დაიღუპა, რომ მათ შემდეგ ადამიანთა მთელი მოდგმისთვის მათი უბედურებები წყევლის მაგალითად აქვთ მსგავს საქმეთა მოშურნეთ124. ვფიქრობ ერთი მათგანი იყო, რომელსაც საღვთო რამ რისხვა დაატყდა თავს და აქედან განიდევნა, თქვენს მხარეებში გადავიდა, და მისთვის სირცხვილის ყველგან ცნობილი ძეგლი თქვენთან აიგო125. მაგრამ ჩანს, რომ საქმეები უკეთესობისკენ წარიმართება, და ჩვენს საუკუნეში ასეთი სასჯელები აშკარად წარმოჩნდება. რადგან თავადაც ვიხილე მათი აღსასრული, რომლებიც ახლახან უკანონო ედიქტებით აშფოთებდნენ ღვთისთვის მიძღვნილ ერს. ამიტომ, დიდი მადლობა ღმერთს, სრული წინაგანგებით რომ მიანიჭა საღვთო მშვიდობა ყველა ადამიანს, საღვთო კანონის მსახურს, რითაც ისინი ხარობენ და ამაყობენ.
"აქედან თავად ჩვენც ვირწმუნეთ, რომ ყველაფერი უმშვენიერესი და უსაფრთხო არის, როდესაც მათი წმინდა და ჭეშმარიტი მსახურების მეშვეობით ღვთის მიმართ ერთსულოვნებისაგან ყველა მასთან შემოკრებით არის ღირსქმნილი. როგორც ხვდები, ჩემთვის სასიამოვნოა იმის მოსმენა, რომ სპარსეთის საუკეთესო მხარეები ამ ადამიანთა (ვგულისხმობ ქრისტიანებს, რადგან მათ გამოა მთელი ჩემი სიტყვა) დიდი სიმრავლით არის გამშვენებელი, რაც ჩემთვის სასურველიცაა. ამრიგად, რაც შენთვის საუკეთესოა, ასევე მათაც მიანიჭე ეს საუკეთესო, რამეთუ ეს არის შენთვისაც და მათთვისაც საუკეთესო. ამგვარად იქნება ყოვლიერების მეუფე შენს მიმართ მშვიდი, მოწყალე და კეთილმოსურნე. რადგანაც ესოდენ დიადი ხარ, მათ შენ გადმოგცემ, თვით მათ გაბარებ, რადგან კეთილმსახურებით გამოირჩევი. შეიყვარე ისინი შენი კაცთმოყვარეობის შესაფერისად. რადგან შენს თავსაც და ჩვენც მოგვანიჭებ რწმენის მეშვეობით გარშემოუწერელ მადლს".
საუკეთესო იმპერატორმა ესოდენ იღვაწა ყველა კეთილმსახურებით შემკობილისათვის, არა მხოლოდ მის ქვეშევრდომთათვის იზრუნა, არამედ სხვისი სკიპტრის მმართველობის ქვეშ მყოფთათვისაც განაგო შეძლებისამებრ. ამის გამო თავადაც დატკბა საღვთო მზრუნველობით, და ეპყრა მთელი ევროპის, ლიბიის, ამასთან ასიის დიდი ნაწილის მართვის სადავეები, მის მიმართ კეთილგანწყობილი ჰყავდა ქვეშევრდომები,რომლებიც ლაგამს სიამოვნებით ემორჩილებოდნენ. ბარბაროსებიდან ზოგი ნებაყოფლობით დაიმონა, ზოგი ომით დაიპყრო. და ყველგან აღმართა გამარჯვების ძეგლები, და წარმოჩნდა ძლევამოსილ იმპერატორად.
მაგრამ ამ ამბებს სხვებმაც დიდად განუთქვეს სახელი, მაგრამ ჩვენ გვეჭიროს წინამდებარე თხრობის გეზი. ამრიგად, ამ ყოვლად სახელგანთქმულმა იმპერატორმა სულში განავრცო სამოციქულო მზრუნველობა. მღვდლობის ღირსების მიმღებთ კი არა მხოლოდ აგება არ სურდათ, არამედ ეკლესიის თვით საძირკვლის დანგრევასაც ცდილობდნენ. რადგან ყოველგვარი ცილისწამების შემთხზველები ამხობდნენ და დევნიდნენ სამოციქულო დოგმატებთან თანხმობაში მყოფ მათ წინამძღვრებს. არ მოყირჭდათ შური და ევსტათი დიდის წინააღმდეგ ეს საყოველთაოდ ცნობილი საქმე ჩაიდინეს. მაგრამ ასევე სცადეს კეთილმსახურების სხვა უდიდესი კოშკისათვის ძირის გამოთხრა, და ყველა სახის სივერაგეს მიმართეს. რამდენადაც შესაძლებელი იქნება, ძალიან მოკლედ მოგითხრობთ ამ ტრაგედიას.
"ამ ღმერთს ვცემ თაყვანს, რომლის ნიშანსაც ჩემი ჯარი მხრებით ატარებს, და რომლისთვისაც მართალი სიტყვა მოუწოდებს, წარმართავს, ხოლო თვით მათგან ბრწყინვალე გამარჯვებებით მყისვე ვიღებ სანაცვლო მადლს. ამ ღმერთს ვაღიარებ უკვდავი ხსოვნით პატივის მიგებით; მას ზეცაში დამკვიდრებულს ვუჭვრეტ უბიწო და განწმენდილი გონებით; მას მოვუხმობ მუხლმოდრეკილი, ხოლო გავურბივარ ყოველგვარ საძაგელ სისხლს, და ვერიდები უწმინდურ და მყრალ სურნელებებს, და ყოველგვარ მიწიერ ბრწყინვალებასაც, ყველაფერს, რითაც წაბილწულმა ურჯულო და უთქმელმა საცთურმა მრავალი ერი და მთელი მოდგმა გაანადგურა და ქვემოთ [ჯოჯოხეთის] ალაგებში გადაიყვანა.
"რამეთუ ყოვლიერების ღმერთი ნებას არ იძლევა, რომ თითოეულმა საკუთარი გულისთქმისაკენ მიიზიდოს ის, რაც მან წინაგანგებით მისთვის თვისობრივი კაცთმოყვარეობის გამო კაცთა საჭიროებისათვის დღის სინათლეზე გამოიტანა. იგი მხოლოდ განწმენდილ გონებას და უმწიკვლო სულს ითხოვს ადამიანთაგან, და მათში სათნოების და კეთილმსახურების საქმეებს აფასებს. რადგან წესიერებისა და თავმდაბლობის საქმეებს იწონებს, სათნო უჩნს მშვიდნი, ხოლო სძაგს შფოთის ამტეხნი; უყვარს რწმენა, სჯის ურწმუნოებას; ამხობს ყოველ მზვაობარ ძალაუფლებას, აღკვეთს ამპარტავანთა სითავხედეს; სპობს ქადილით აღზევებულებს, ღირსეულად მიაგებს დამდაბლებულებს და უბოროტოებს. ამგვარად მრავალ რამეს იქმს იგი სამართლიანი სამეფოსათვის, თავისი მფარველობით განაგებს, და უშფოთველი მშვიდობით იცავს მეფის გონებას.
"ჩემო ძმაო, არ მგონია, რომ ვცდები, როდესაც ღმერთად ვაღიარებ მას, ყოველთა წინამძღოლს123 და მამას, რომლის უარყოფასაც ცდილობდა მრავალი მათგანი, ვინც აქ ჩემამდე მეფობდა, შლეგური საცთურებით მოტყუებული. მაგრამ ყველა ისინი ისეთი შურისმგებელი აღსასრულით დაიღუპა, რომ მათ შემდეგ ადამიანთა მთელი მოდგმისთვის მათი უბედურებები წყევლის მაგალითად აქვთ მსგავს საქმეთა მოშურნეთ124. ვფიქრობ ერთი მათგანი იყო, რომელსაც საღვთო რამ რისხვა დაატყდა თავს და აქედან განიდევნა, თქვენს მხარეებში გადავიდა, და მისთვის სირცხვილის ყველგან ცნობილი ძეგლი თქვენთან აიგო125. მაგრამ ჩანს, რომ საქმეები უკეთესობისკენ წარიმართება, და ჩვენს საუკუნეში ასეთი სასჯელები აშკარად წარმოჩნდება. რადგან თავადაც ვიხილე მათი აღსასრული, რომლებიც ახლახან უკანონო ედიქტებით აშფოთებდნენ ღვთისთვის მიძღვნილ ერს. ამიტომ, დიდი მადლობა ღმერთს, სრული წინაგანგებით რომ მიანიჭა საღვთო მშვიდობა ყველა ადამიანს, საღვთო კანონის მსახურს, რითაც ისინი ხარობენ და ამაყობენ.
"აქედან თავად ჩვენც ვირწმუნეთ, რომ ყველაფერი უმშვენიერესი და უსაფრთხო არის, როდესაც მათი წმინდა და ჭეშმარიტი მსახურების მეშვეობით ღვთის მიმართ ერთსულოვნებისაგან ყველა მასთან შემოკრებით არის ღირსქმნილი. როგორც ხვდები, ჩემთვის სასიამოვნოა იმის მოსმენა, რომ სპარსეთის საუკეთესო მხარეები ამ ადამიანთა (ვგულისხმობ ქრისტიანებს, რადგან მათ გამოა მთელი ჩემი სიტყვა) დიდი სიმრავლით არის გამშვენებელი, რაც ჩემთვის სასურველიცაა. ამრიგად, რაც შენთვის საუკეთესოა, ასევე მათაც მიანიჭე ეს საუკეთესო, რამეთუ ეს არის შენთვისაც და მათთვისაც საუკეთესო. ამგვარად იქნება ყოვლიერების მეუფე შენს მიმართ მშვიდი, მოწყალე და კეთილმოსურნე. რადგანაც ესოდენ დიადი ხარ, მათ შენ გადმოგცემ, თვით მათ გაბარებ, რადგან კეთილმსახურებით გამოირჩევი. შეიყვარე ისინი შენი კაცთმოყვარეობის შესაფერისად. რადგან შენს თავსაც და ჩვენც მოგვანიჭებ რწმენის მეშვეობით გარშემოუწერელ მადლს".
საუკეთესო იმპერატორმა ესოდენ იღვაწა ყველა კეთილმსახურებით შემკობილისათვის, არა მხოლოდ მის ქვეშევრდომთათვის იზრუნა, არამედ სხვისი სკიპტრის მმართველობის ქვეშ მყოფთათვისაც განაგო შეძლებისამებრ. ამის გამო თავადაც დატკბა საღვთო მზრუნველობით, და ეპყრა მთელი ევროპის, ლიბიის, ამასთან ასიის დიდი ნაწილის მართვის სადავეები, მის მიმართ კეთილგანწყობილი ჰყავდა ქვეშევრდომები,რომლებიც ლაგამს სიამოვნებით ემორჩილებოდნენ. ბარბაროსებიდან ზოგი ნებაყოფლობით დაიმონა, ზოგი ომით დაიპყრო. და ყველგან აღმართა გამარჯვების ძეგლები, და წარმოჩნდა ძლევამოსილ იმპერატორად.
მაგრამ ამ ამბებს სხვებმაც დიდად განუთქვეს სახელი, მაგრამ ჩვენ გვეჭიროს წინამდებარე თხრობის გეზი. ამრიგად, ამ ყოვლად სახელგანთქმულმა იმპერატორმა სულში განავრცო სამოციქულო მზრუნველობა. მღვდლობის ღირსების მიმღებთ კი არა მხოლოდ აგება არ სურდათ, არამედ ეკლესიის თვით საძირკვლის დანგრევასაც ცდილობდნენ. რადგან ყოველგვარი ცილისწამების შემთხზველები ამხობდნენ და დევნიდნენ სამოციქულო დოგმატებთან თანხმობაში მყოფ მათ წინამძღვრებს. არ მოყირჭდათ შური და ევსტათი დიდის წინააღმდეგ ეს საყოველთაოდ ცნობილი საქმე ჩაიდინეს. მაგრამ ასევე სცადეს კეთილმსახურების სხვა უდიდესი კოშკისათვის ძირის გამოთხრა, და ყველა სახის სივერაგეს მიმართეს. რამდენადაც შესაძლებელი იქნება, ძალიან მოკლედ მოგითხრობთ ამ ტრაგედიას.
თ ა ვ ი XXV
საღვთო ათანასეს წინააღმდეგ მოწყობილი შეთქმულების შესახებ
საღვთო ათანასეს წინააღმდეგ მოწყობილი შეთქმულების შესახებ
როდესაც საკვირველმა ეპისკოპოსმა ალექსანდრემ, რომელიც ებრძოდა არიოზის მკრეხელობას, ნიკეის კრების შემდეგ ხუთი თვის შემდეგ მიიღო ცხოვრების აღსასრული, ალექსანდრიელთა ეკლესიის თავმჯდომარეობა გადავიდა ათანასეზე, რომელიც ყრმობიდანვე საღვთო სწავლებებით იზრდებოდა, და საეკლესიო დასის თითოეულ წესში126 გასაოცარი იყო. მან დიდ კრებაზე გადაიტანა ბრძოლა სამოციქულო დოგმატების გამო, ჭეშმარიტების წინამბრძოლებს შორის განითქვა სახელი, ხოლო მოწინააღმდეგეებისთვის გახდა ანტაგონისტი, მტერი და მებრძოლი. ყოვლად სახელოვან ალექსანდრესთან ერთად იმყოფებოდა, როდესაც ასაკით ყმაწვილი და დიაკვნების დასის წინამძღოლი იყო. ჭეშმარიტების გამო მისი ასეთი გულმოდგინება გამოცდილებით შეიტყვეს მათ, ვინც განიზრახა მხოლოდშობილ ღმერთთან ბრძოლა, და როდესაც შეიტყვეს, რომ მას ჩააბარეს ალექსანდრიის ეკლესიის საჭე, განიგულეს თავიანთი ძალით მისი მმართველობის განადგურება. ამის გამო მოიგონეს ასეთი სივერაგე. მას შემდეგ, რაც ეს მელეტი, რომელიც ნიკეის კრებაზე განაყენეს, არ წყვეტდა თებესა და მახლობელი ეგვიპტის არევასა და აღშფოთებას, მის ამბოხებულთაგან ზოგიერთი მოისყიდეს იმისათვის, რომ საქციელი ბრალდებისათვის არასაეჭვო ყოფილიყო, დაარწმუნეს, იმპერატორთან მიეშურებია, და შეთხზეს ცილისწამება, თითქოს ათანასე ეგვიპტეს გადასახადს აკისრებდა, ხოლო აკრეფილ ოქროს ვიღაც [ამისთვის] განწესებული ტირანი კაცი განაგებდა. ამ ხმის მიტანით იმპერატორი შეცდომაში შეიყვანეს და ათანასე კონსტანტინოპოლში ჩაიყვანეს. ხოლო როდესაც იგი ჩავიდა, ამხილა ბრალდების სიცრუე და ღვთისგან მისთვის ჩაბარებული ეკლესია უკან დაიბრუნა. რათა წარმოვაჩინოთ ესეც და ისიც, რაც იმპერატორმა მიწერა ალექსანდრიის ეკლესიას, მათ ბოლო ნაწილს ჩავურთავ ამ თხზულებაში.
ალექსანდრიელთა მიმართ იმპერატორ კონსტანტინეს ეპისტოლის ნაწილი
"მერწმუნეთ, ძმებო, უკეეთურნი ვერ გაძლიერდნენ თქვენი ეპისკოპოსის წინააღმდეგ, სხვას ვერაფერს გახდნენ, გარდა იმისა, რომ ჩვენი დრო გამოიყენეს და ამ ცხოვრებაში სინანულს არავითარი ადგილი აღარ დაუტოვეს. მოგიწოდებთ, შეეწიეთ საკუთარ თავს, გიყვარდეთ თქვენი სიყვარული, და მთელი ძალით დევნეთ თქვენი ერთსულოვნების მადლის გაუჩინარების მოსურნეები, მზერა მიაპყარით ღმერთს და გიყვარდეთ თქვენი თავი127. რადგან მე თქვენს ეპისკოპოს ათანასეს სიხარულით შევეგებე, და ისე ვესაუბრე, თითქოს იგი ღვთისგან ჩემზე მონდობილი ადამიანი ყოფილიყო".
თ ა ვ ი XXVI
სხვა შეთქმულება ათანასეს წინააღმდეგ
სხვა შეთქმულება ათანასეს წინააღმდეგ
მაგრამ არც ასე შეიცვალნენ ეს უღმერთოები, არამედ სხვა ამბავი შეთხზეს, რომლის მსგავსი არცერთ ადრინდელ ტრაგიკოსს ან კომიკოსს შეუქმნია ოდესმე. კვლავ ამავე დაჯგუფებიდან მოისყიდეს ბრალმდებლები და მიიყვანეს იმპერატორთან. ისინი აცხადებდნენ, რომ სათნოების მებრძოლი ბედავდა მრავალ ენითუთქმელი სისაძაგლის ჩადენას. მათ წინამძღოლობდნენ ევსები და თეოგონიოსი, და თეოდორე პერინთელიც (ახლა პერინთოს ჰერაკლეა ეწოდება). ისინი ამბობდნენ, რომ აუტანელი იყო ამის არსებობა, არც მოსმენა იყო გასაძლები. იმპერატორი დაარწმუნეს, რომ პალესტინის კესარიაში გაემართა კრება, სადაც მრავალი მტერი ჰყავდა ათანასეს, იქ ებრძანა მისი განსჯა. იმპერატორმა დაუჯერა მათ როგორც მღვდლებს, რადგან სრულიად არ უწყოდა, თუ რა იყო მოწყობილი, და ბრძანა ამის გაკეთება.
მაგრამ ათანასემ იცოდა რა მსაჯულების მტრობა, არ მივიდა კრებაზე. იქიდან უამრავი საბაბი მიიღეს ცილისწამებისათვის, და ჭეშმარიტების წინააღმდეგ ომის წამომწყებებმა სხვა კანონდარღვევებთან ერთად მას ტირანიასა და კადნიერებაში დასდეს ბრალი. და სრულებით არ გაცრუებიათ იმედი. ნათქვამმა განარისხა მშვიდი იპერატორი, მიწერა მას მრისხანედ და უბრძანებდა ტვიროსში ჩასვლას, რადგან იქ ბრძანა კრების გამართვა; როგორც მგონია, ეჭვობდა, რომ ათანასე ერიდებოდა კესარიელთა ეკლესიას, მისი წინამძღვრის გამო. მიწერა კრებას, რომ რაც საჭირო იყო კეთილმსახურების შესამკობად მიეწერათ მისთვის. ეს კი არის შემდეგი სახის.
მაგრამ ათანასემ იცოდა რა მსაჯულების მტრობა, არ მივიდა კრებაზე. იქიდან უამრავი საბაბი მიიღეს ცილისწამებისათვის, და ჭეშმარიტების წინააღმდეგ ომის წამომწყებებმა სხვა კანონდარღვევებთან ერთად მას ტირანიასა და კადნიერებაში დასდეს ბრალი. და სრულებით არ გაცრუებიათ იმედი. ნათქვამმა განარისხა მშვიდი იპერატორი, მიწერა მას მრისხანედ და უბრძანებდა ტვიროსში ჩასვლას, რადგან იქ ბრძანა კრების გამართვა; როგორც მგონია, ეჭვობდა, რომ ათანასე ერიდებოდა კესარიელთა ეკლესიას, მისი წინამძღვრის გამო. მიწერა კრებას, რომ რაც საჭირო იყო კეთილმსახურების შესამკობად მიეწერათ მისთვის. ეს კი არის შემდეგი სახის.
თ ა ვ ი XXVII
იმპერატორ კონსტანტინეს ეპისტოლე ტვიროსის კრების მიმართ128
იმპერატორ კონსტანტინეს ეპისტოლე ტვიროსის კრების მიმართ128
„კონსტანტინე ავგუსტუსი ტვიროსში გამართულ წმინდა კრებას.
„სამართლიანად თანმიმდევრული იყო და კეთილი ჟამისთვის განსაკუთრებით შესაფერისი, რომ უშფოთველად გებულიყო კათოლიკე ეკლესია, და ან ქრისტეს მსახურები ყოველგვარი გაკიცხვისაგან განთავისუფლებული იყვნენ.
„რადგანაც ზოგიერთი, არცთუ საღი კამათის ნესტრით დევნილი, რომ არ ვთქვა თავისთვის უღირსად მცხოვრები, ცდილობდა ყველაფრის აღრევას, რაც ჩემი აზრით აღემატება ყოველგვარ უბედურებას. ამის გამო თქვენთან მოსწრაფე, სიტყვით მოგმართავთ, რომ დაუყოვნებლივ შეიკრიბოთ ერთად, და შეავსოთ კრება, გაჭირვებაში მეოფთა შემწეობით დასახმარებლად, საფრთხეში მყოფი ძმების განსაკურნავად, განშორებული ასოების ერთსულოვნებისაკენ უკან დასაბრუნებლად, როგორც ჟამი მოითხოვს, შეცდომების გამოსასწორებლად; რათა ესოდენ ეპარქიებს შესაფერისი თანხმობა გადასცეთ, რაც - ჰოი, უცნაურობა! - უბოროტესი ადამიანების მზვაობრობამ განდევნა. რადგან ეს ყოვლიერების ღმერთისა და მეუფისათვისაც არის სათნო, და ჩვენთვისაც ყველა ლოცვაზე აღმატებული და ასევე თვით თქვენთვისაც. ვფიქრობ, თუ აღადგენთ მშვიდობას, არცთუ უმნიშვნელო მოწონების ღირსი იქნება ამის აღიარება ყველა ადამიანის მიერ.
"სხვაზე ნურაფერზე ზრუნავთ, არამედ იმაში გამოიჩინეთ გულმოდგინება, და დაეშურეთ, რომ სათანადო ზღვარი დაუდოთ ჩვენ წინ არსებულ [დავებს], როდესაც მთელი სიწრფელითა და რწმენით შეიკრიბებით, რასაც თითოეულისაგან თითქმის ხმის აღმოტევებით მოითხოვს მხსნელი, რომელსაც ვემსახურებით.
"რაც შეეხება ჩვენს კრძალულებას, ჩვენგან არაფერი მოგაკლდებათ. მე ყველაფერი გავაკეთე, რაც წერილობით ამიხსენით. მივწერე იმ ეპისკოპოსებს, რომლებიც თქვენ ინებეთ, რათა მანდ ჩამოსულები გეზიარონ თავიანთი შეხედულებებით. კონსულებიდან გავგზავნე დიონისე, რომელიც შეახსენებს მათ, ვისაც ევალება თქვენთან ერთად კრებაზე მოსვლა, და მიმდინარე საქმეებზეც წესრიგისათვის საუკეთესო თვალყურის მდევნებელი იქნება. რადგან თუ ვინმე, რაც არა მგონია, ახლაც ეცდება ჩვენი ბრძანების უარყოფას და არ ინებებს მოსვლას, იქიდან წარიგზავნება ჩვენს მიერ და საიმპერიო განკარგულებით მას განდევნის, რათა არ ასწავლოს თვითმპყრობელის მიერ ჭეშმარიტების გამო მიღებული განჩინებების უკუგდება.
"დანარჩენი თქვენი სიწმინდის საქმე არის, ერთსულოვნად განსაჯეთ, არათუ მტრობისთვის, არც მადლობისთვის, არამედ საეკლესიო და სამოციქულო კანონის თანახმად, შეცდომაში შეყვანილთათვის და შემდეგ დაცემულთათვის შესაბამისი მკურნალობის მოსაფიქრებლად. იმისათვის, რომ ყოველგვარი მკრეხელობისაგან გაანთავისუფლოთ ეკლესია, და ჩვენი საზრუნავიც შეამსუბუქოთ, მშვიდობის მადლი გადასცეთ ამჟამად ამბოხებულთ და თავად თქვენ მოიხვეჭოთ უდიდესი სახელი. ღმერთმა დაგიცვათ, საყვარელო ძმებო".
როდესაც ამგვარად ერთად იყვნენ ეპისკოპოსები ტვროსში, ჩამოვიდნენ სხვებიც დოგმატების გახრწნაში დადანაშაულებულები, რომელთაგან ერთი იყო ასკლეპას ღაზელიც. ჩამოვიდა საკვირველი ათანასეც. მსურს პირველ რიგში ბრალდების ტრაგედია მოგითხროთ, შემდეგ კი აგიწეროთ ამ საყოველთაოდ ცნობილ სამსჯავროზე მომხდარი მოვლენები.
„სამართლიანად თანმიმდევრული იყო და კეთილი ჟამისთვის განსაკუთრებით შესაფერისი, რომ უშფოთველად გებულიყო კათოლიკე ეკლესია, და ან ქრისტეს მსახურები ყოველგვარი გაკიცხვისაგან განთავისუფლებული იყვნენ.
„რადგანაც ზოგიერთი, არცთუ საღი კამათის ნესტრით დევნილი, რომ არ ვთქვა თავისთვის უღირსად მცხოვრები, ცდილობდა ყველაფრის აღრევას, რაც ჩემი აზრით აღემატება ყოველგვარ უბედურებას. ამის გამო თქვენთან მოსწრაფე, სიტყვით მოგმართავთ, რომ დაუყოვნებლივ შეიკრიბოთ ერთად, და შეავსოთ კრება, გაჭირვებაში მეოფთა შემწეობით დასახმარებლად, საფრთხეში მყოფი ძმების განსაკურნავად, განშორებული ასოების ერთსულოვნებისაკენ უკან დასაბრუნებლად, როგორც ჟამი მოითხოვს, შეცდომების გამოსასწორებლად; რათა ესოდენ ეპარქიებს შესაფერისი თანხმობა გადასცეთ, რაც - ჰოი, უცნაურობა! - უბოროტესი ადამიანების მზვაობრობამ განდევნა. რადგან ეს ყოვლიერების ღმერთისა და მეუფისათვისაც არის სათნო, და ჩვენთვისაც ყველა ლოცვაზე აღმატებული და ასევე თვით თქვენთვისაც. ვფიქრობ, თუ აღადგენთ მშვიდობას, არცთუ უმნიშვნელო მოწონების ღირსი იქნება ამის აღიარება ყველა ადამიანის მიერ.
"სხვაზე ნურაფერზე ზრუნავთ, არამედ იმაში გამოიჩინეთ გულმოდგინება, და დაეშურეთ, რომ სათანადო ზღვარი დაუდოთ ჩვენ წინ არსებულ [დავებს], როდესაც მთელი სიწრფელითა და რწმენით შეიკრიბებით, რასაც თითოეულისაგან თითქმის ხმის აღმოტევებით მოითხოვს მხსნელი, რომელსაც ვემსახურებით.
"რაც შეეხება ჩვენს კრძალულებას, ჩვენგან არაფერი მოგაკლდებათ. მე ყველაფერი გავაკეთე, რაც წერილობით ამიხსენით. მივწერე იმ ეპისკოპოსებს, რომლებიც თქვენ ინებეთ, რათა მანდ ჩამოსულები გეზიარონ თავიანთი შეხედულებებით. კონსულებიდან გავგზავნე დიონისე, რომელიც შეახსენებს მათ, ვისაც ევალება თქვენთან ერთად კრებაზე მოსვლა, და მიმდინარე საქმეებზეც წესრიგისათვის საუკეთესო თვალყურის მდევნებელი იქნება. რადგან თუ ვინმე, რაც არა მგონია, ახლაც ეცდება ჩვენი ბრძანების უარყოფას და არ ინებებს მოსვლას, იქიდან წარიგზავნება ჩვენს მიერ და საიმპერიო განკარგულებით მას განდევნის, რათა არ ასწავლოს თვითმპყრობელის მიერ ჭეშმარიტების გამო მიღებული განჩინებების უკუგდება.
"დანარჩენი თქვენი სიწმინდის საქმე არის, ერთსულოვნად განსაჯეთ, არათუ მტრობისთვის, არც მადლობისთვის, არამედ საეკლესიო და სამოციქულო კანონის თანახმად, შეცდომაში შეყვანილთათვის და შემდეგ დაცემულთათვის შესაბამისი მკურნალობის მოსაფიქრებლად. იმისათვის, რომ ყოველგვარი მკრეხელობისაგან გაანთავისუფლოთ ეკლესია, და ჩვენი საზრუნავიც შეამსუბუქოთ, მშვიდობის მადლი გადასცეთ ამჟამად ამბოხებულთ და თავად თქვენ მოიხვეჭოთ უდიდესი სახელი. ღმერთმა დაგიცვათ, საყვარელო ძმებო".
როდესაც ამგვარად ერთად იყვნენ ეპისკოპოსები ტვროსში, ჩამოვიდნენ სხვებიც დოგმატების გახრწნაში დადანაშაულებულები, რომელთაგან ერთი იყო ასკლეპას ღაზელიც. ჩამოვიდა საკვირველი ათანასეც. მსურს პირველ რიგში ბრალდების ტრაგედია მოგითხროთ, შემდეგ კი აგიწეროთ ამ საყოველთაოდ ცნობილ სამსჯავროზე მომხდარი მოვლენები.
თ ა ვ ი XXVIII
ტვიროსში გამართული კრების შესახებ
ტვიროსში გამართული კრების შესახებ
მელეტის თანაზიართაგან იყო ერთი ეპისკოპოსი, არსენი. ამ დაჯგუფების წევრებმა იგი დამალეს, და სთხოვეს, რომ დიდი ხნით დამალულიყო. შემდეგ რომელიღაც მიცვალებულის სხეულს მოკვეთეს მარჯვენა ხელი და ხის ყუთში დაბალზამებული ჩადეს. ყველგან დაჰქონდათ ის და ამბობდნენ, რომ ეს არსენს ჰქონდა მოკვეთილი და ათანასეს მკვლელს უწოდებდნენ. მაგრამ ყოვლისმხედველმა თვალმა არ დაუშვა, რომ არსენი დიდ ხანს ყოფილიყო დამალული; არამედ ჯერ ეგვიპტესა და თებეში გაცხადდა, რომ ცოცხალი იყო. შემდეგ [ღმერთმა] ის ტვიროსში ჩაიყვანა, სადაც მსაჯულების წინაშე მოიტანეს ეს ტრაგიკული ხელი. იგი შეიპყრეს ათანასეს მეგობრებმა, მოიყვანეს და აიძულეს, რომ სასტუმროში მცირე ხნით დამალულიყო. თავად დიდი ათანასე კი დილით მივიდა კრებაზე.
პირველად შეიყვანეს გარყვნილი ქალი. იგი ურცხვად გაიძახოდა, რომ ქალწულობის აღთქმა ჰქონდა დადებული, და რომ ათანასემ აიძულა მასთან სქესობრივი კავშირის დამყარება და მისი ნების წინააღმდეგ გახრწნა. როდესაც იგი ამას ამბობდა, შემოვიდა ბრალდებული, მას თან ახლდა ღირსადქებული ხუცესი, მისი სახელი იყო ტიმოთე. როდესაც მსაჯულებმა ათანასეს უბრძანეს ბრალდებაზე პასუხის გაცემა, იგი დუმდა, თითქოს იგი არ იყო ათანასე. მაგრამ ტიმოთემ უთხრა ქალს: "ქალო, ოდესმე მე შენ შეგხვედრივარ, და შენს სახლში შემოვსულვარ?" მან კი გაცხარებით კიდევ უფრო ურცხვად დაუყვირა ტიმოთეს, ხელი გაიშვირა, თითით უჩვენებდა და ამბობდა: "შენ წარიტაცე ჩემი სიქალწულე, შენ გააშიშვლე ჩემი უმანკოება", და რამდენი სხვა რამ, რისი თქმაც სჩვევიათ გარყვნილების ზეაღმატებულების გამო სირცხვილის არ მქონეთ. როდესაც ასე შერცხვნენ ამ საქმის მომგონები, და მსაჯულებიც, რომლებიც ამის თვითმხილველი იყვნენ, გაწითლდნენ, გაიყვანეს ეს ქალი.
მაშინ დიდმა ათანასემ თქვა, რომ საჭირო არ იყო ქალის გაშვება, არამედ გამოძიება და ამ მოწყობილი საქმის შესწავლა. მათ კი დაიყვირეს, რომ სხვა, უფრო მძიმე ბრალდებაც იყო, რისი დახსნაც შეუძლებელი იყო რაიმე ხელოვნებითა და ძალისხმევით, რადგან მზერა და არა სმენა განსჯიდა სამხილს. ეს თქვეს და აჩვენეს ეს ცნობილი ჭურჭელი, და გამოაჩინეს დაბალზამებული ხელი. ყველამ, ვინც ეს დაინახა, შეჰყვირა, ზოგიერთმა დაიჯერე, რომ ეს დანაშაული ჭეშმარიტება იყო, ზოგიერთმა კი იცოდა, რომ სიცრუე იყო, მაგრამ ეგონა, რომ არსენი დამალული იყო. როდესაც მცირე ხნით სიჩუმე ჩამოვარდა, ბრალდებულმა ჰკითხა მსაჯულებს, თუ იყო მათ შორის ვინმე, ვინც იცნობდა არსენს. ბევრმა უპასუხა, რომ ზედმიწევნით იცნობდა არსენს, მაშინ ბრძანა მისი შემოყვანა, და კვლავ ჰკითხა, ის თუ იყო არსენი, "ჩემს მიერ მოკლული, მათგან შეურაცხყოფილი და სიკვდილის შემდეგ მარჯვენა მოკვეთილი?" როდესაც მაღ აღიარეს, რომ ის იყო, ათანასემ გაუშიშვლა მას ზედა სამოსი და აჩვენა მისი ორივე ხელი, მარჯვენაც და მარცხენაც; და თქვა: "სხვა ნურაფერი იქნება გამოძიებული, რადგან ყველა ადამიანმა ყოვლიერების შემოქმედისგან მხოლოდ ორი ხელი მიიღო".
როდესაც ისინი ასე წარმოჩნდნენ, ბრალმდებლები უნდა დამალულიყვნენ, და როდესაც მსაჯულები მიუხვდნენ, უნდა ელოცათ, რომ მიწა გარღვეოდათ, მაგრამ მათ კრება ხმაურითა და ამბოხით აავსეს, ათანასეს გრძნეული უწოდეს, და ამბობდნენ, რომ რაღაც ხრიკებით მოატყუა ადამიანთა მზერა; ცოტა ხნის წინ მკვლელობის ბრალმდებლები ცდილობდნენ მის გაგლეჯვასა და მოკვლას. მაგრამ მათ, ვისაც იმპერატორმა წესრიგზე ზრუნვა მიანდო, არ დაუშვეს მკვლელობა. რადგან ეს ძლევამოსილი გაიტაცეს, უნდოდათ მისი ხომალდში ჩასმა, და [ასე] მიანიჭეს ხსნა.
როდესაც იგი ჩავიდა იმპერატორთან, აუწყა მთელი ეს დანაშაულებრივი ტრაგედია. მათ კი მარეოტში გაგზავნეს რამდენიმე მათი თანამოაზრე ეპისკოპოსი: თეოგონიოსი, ვამბობ ნიკეელს, თეოდორე პერინთელი, მარის ქალკედონელი, კილიკიელი ნირკისოსი, და სხვა მათი თანამზრახველები. ხოლო მარეოტი არის ალექსანდრიის მხარე, მარიას ტბისაგან სახელის მიმღები. იქ მოქსოვეს სიცრუე და რაღაც ოქმები შეთითხნეს, გამოაშკარავებულ ცილისწამებებს [სხვა] ბრალდებები როგორც ჭეშმარიტი დაურთეს და გაუგზავნეს იმპერატორს.
თავად კი ჩავიდნენ ელიაში.
პირველად შეიყვანეს გარყვნილი ქალი. იგი ურცხვად გაიძახოდა, რომ ქალწულობის აღთქმა ჰქონდა დადებული, და რომ ათანასემ აიძულა მასთან სქესობრივი კავშირის დამყარება და მისი ნების წინააღმდეგ გახრწნა. როდესაც იგი ამას ამბობდა, შემოვიდა ბრალდებული, მას თან ახლდა ღირსადქებული ხუცესი, მისი სახელი იყო ტიმოთე. როდესაც მსაჯულებმა ათანასეს უბრძანეს ბრალდებაზე პასუხის გაცემა, იგი დუმდა, თითქოს იგი არ იყო ათანასე. მაგრამ ტიმოთემ უთხრა ქალს: "ქალო, ოდესმე მე შენ შეგხვედრივარ, და შენს სახლში შემოვსულვარ?" მან კი გაცხარებით კიდევ უფრო ურცხვად დაუყვირა ტიმოთეს, ხელი გაიშვირა, თითით უჩვენებდა და ამბობდა: "შენ წარიტაცე ჩემი სიქალწულე, შენ გააშიშვლე ჩემი უმანკოება", და რამდენი სხვა რამ, რისი თქმაც სჩვევიათ გარყვნილების ზეაღმატებულების გამო სირცხვილის არ მქონეთ. როდესაც ასე შერცხვნენ ამ საქმის მომგონები, და მსაჯულებიც, რომლებიც ამის თვითმხილველი იყვნენ, გაწითლდნენ, გაიყვანეს ეს ქალი.
მაშინ დიდმა ათანასემ თქვა, რომ საჭირო არ იყო ქალის გაშვება, არამედ გამოძიება და ამ მოწყობილი საქმის შესწავლა. მათ კი დაიყვირეს, რომ სხვა, უფრო მძიმე ბრალდებაც იყო, რისი დახსნაც შეუძლებელი იყო რაიმე ხელოვნებითა და ძალისხმევით, რადგან მზერა და არა სმენა განსჯიდა სამხილს. ეს თქვეს და აჩვენეს ეს ცნობილი ჭურჭელი, და გამოაჩინეს დაბალზამებული ხელი. ყველამ, ვინც ეს დაინახა, შეჰყვირა, ზოგიერთმა დაიჯერე, რომ ეს დანაშაული ჭეშმარიტება იყო, ზოგიერთმა კი იცოდა, რომ სიცრუე იყო, მაგრამ ეგონა, რომ არსენი დამალული იყო. როდესაც მცირე ხნით სიჩუმე ჩამოვარდა, ბრალდებულმა ჰკითხა მსაჯულებს, თუ იყო მათ შორის ვინმე, ვინც იცნობდა არსენს. ბევრმა უპასუხა, რომ ზედმიწევნით იცნობდა არსენს, მაშინ ბრძანა მისი შემოყვანა, და კვლავ ჰკითხა, ის თუ იყო არსენი, "ჩემს მიერ მოკლული, მათგან შეურაცხყოფილი და სიკვდილის შემდეგ მარჯვენა მოკვეთილი?" როდესაც მაღ აღიარეს, რომ ის იყო, ათანასემ გაუშიშვლა მას ზედა სამოსი და აჩვენა მისი ორივე ხელი, მარჯვენაც და მარცხენაც; და თქვა: "სხვა ნურაფერი იქნება გამოძიებული, რადგან ყველა ადამიანმა ყოვლიერების შემოქმედისგან მხოლოდ ორი ხელი მიიღო".
როდესაც ისინი ასე წარმოჩნდნენ, ბრალმდებლები უნდა დამალულიყვნენ, და როდესაც მსაჯულები მიუხვდნენ, უნდა ელოცათ, რომ მიწა გარღვეოდათ, მაგრამ მათ კრება ხმაურითა და ამბოხით აავსეს, ათანასეს გრძნეული უწოდეს, და ამბობდნენ, რომ რაღაც ხრიკებით მოატყუა ადამიანთა მზერა; ცოტა ხნის წინ მკვლელობის ბრალმდებლები ცდილობდნენ მის გაგლეჯვასა და მოკვლას. მაგრამ მათ, ვისაც იმპერატორმა წესრიგზე ზრუნვა მიანდო, არ დაუშვეს მკვლელობა. რადგან ეს ძლევამოსილი გაიტაცეს, უნდოდათ მისი ხომალდში ჩასმა, და [ასე] მიანიჭეს ხსნა.
როდესაც იგი ჩავიდა იმპერატორთან, აუწყა მთელი ეს დანაშაულებრივი ტრაგედია. მათ კი მარეოტში გაგზავნეს რამდენიმე მათი თანამოაზრე ეპისკოპოსი: თეოგონიოსი, ვამბობ ნიკეელს, თეოდორე პერინთელი, მარის ქალკედონელი, კილიკიელი ნირკისოსი, და სხვა მათი თანამზრახველები. ხოლო მარეოტი არის ალექსანდრიის მხარე, მარიას ტბისაგან სახელის მიმღები. იქ მოქსოვეს სიცრუე და რაღაც ოქმები შეთითხნეს, გამოაშკარავებულ ცილისწამებებს [სხვა] ბრალდებები როგორც ჭეშმარიტი დაურთეს და გაუგზავნეს იმპერატორს.
თავად კი ჩავიდნენ ელიაში.
თ ა ვ ი XXIX
იერუსალიმში [ტაძრის]კურთხევისა129 და წმინდა ათანასეს გადასახლების შესახებ
იერუსალიმში [ტაძრის]კურთხევისა129 და წმინდა ათანასეს გადასახლების შესახებ
იმპერატორმა ბრძანა, რომ მთელი კრება ტვიროსიდან ჩასულიყო ელიაში130, ასევე ბრძანა, რომ ყველა სხვაც ყველა მხრიდან შეკრებილიყო, და ეკურთხებიათ მის მიერ აგებული ტაძარი. გაუშვა ასევე ზოგიერთი მისი მეგობარი მმართველი, კეთილმსახურებითა და რწმენით გაბრწყინებული, უბრძანა, რომ ყველა ყველაფრით უხვად მოემარაგებიათ, არა მხოლოდ მდვდელმთავრები და მათი თანმხლები პირები, არამედ ყველა, ვინც ყველა მხრიდან იქ მოიყარა თავი. ხოლო საღვთო საკურთხეველი შეიმკო საიმპერიო ფარდებითა და ძვირფასი ქვებით მოოჭვილი ოქროს ჭურჭლებით. როდესაც დასრულდა ასეთი ბრწყინვალე დღესასწაული, ისინი დაბრუნდნენ სამშობლოში. ხოლო როცა იმპერატორმა შეიტყო, რომ ზეიმი ბრწყინვალედ და დიდებულად ჩატარდა, სიხარულით აღივსო, სიკეთეთა გამგებელს უგალობა, ასეთი თხოვნა რომ მიანიჭა მას.
მას შემდეგ, რაც ათანასე უსამართლო განაჩენით დამწუხრებული მივიდა, ბრძანა, მისულიყვნენ ბრალმდებელი ეპისკოპოსები. ხოლო როდესაც ისინი ჩავიდნენ და ეჭვი გაუჩნდათ, რომ აშკარად იქნებოდნენ მხილებული, წინა ცილისწამებებისაგან თავი შეიკავეს. იმპერატორს კი უთხრეს, რომ ათანასე იმუქრებოდა ხორბლის გატანისთვის ხელის შეშლით. იმპერატორმა დაიჯერა მათი სიტყვები და იგი გადაასახლა გალიელებად წოდებულთა ერთ-ერთ ქალაქში, სახელად ტრევერში. იყო მისი ზეობის ოცდამეათე წელი.
მას შემდეგ, რაც ათანასე უსამართლო განაჩენით დამწუხრებული მივიდა, ბრძანა, მისულიყვნენ ბრალმდებელი ეპისკოპოსები. ხოლო როდესაც ისინი ჩავიდნენ და ეჭვი გაუჩნდათ, რომ აშკარად იქნებოდნენ მხილებული, წინა ცილისწამებებისაგან თავი შეიკავეს. იმპერატორს კი უთხრეს, რომ ათანასე იმუქრებოდა ხორბლის გატანისთვის ხელის შეშლით. იმპერატორმა დაიჯერა მათი სიტყვები და იგი გადაასახლა გალიელებად წოდებულთა ერთ-ერთ ქალაქში, სახელად ტრევერში. იყო მისი ზეობის ოცდამეათე წელი.
თ ა ვ ი XXX
ნეტარი იმპერატორის, კონსტანტინეს აღთქმის შესასებ
ნეტარი იმპერატორის, კონსტანტინეს აღთქმის შესასებ
მომდევნო წელი და რამოდენიმე თვე იყო გასული131, როდესაც იგი დაუძლურდა ბითვინიის ნიკომედიაში ყოფნისას. ადამიანური ცხოვრების გაურკვევლობის მცოდნემ მიიღო საღვთო ნათლისღების ნიჭი132. ამ დრომდე აყოვნებდა და ეწადა ამის მიღება მდინარე იორდანეში. მან საიმპერიო ტახტის მეკვიდრედ დატოვა სამი ვაჟი: კონსტანტინე, კონსტანციუსი, და უმრწემესი კონსტანსი133. მან ბრძანა ათანასეს დაბრუნება ალექსანდრიაში, როდესაც ევსებიც იქ იმყოფებოდა და ცდილობდა მის საპირისპიროში დარწმუნებას.
თ ა ვ ი XXXI
აპოლოგია იმპერატორის გამო
აპოლოგია იმპერატორის გამო
ნურავის გაუკვირდება, თუკი იგი შეცდა და ესოდენ დიდი ადამიანები გადაასახლა. რადგან დაუჯერა ჭეშმარიტების დამმალავ მღვდელმთავრებს და სხვა დიდი სახელის მქონეთ. საღვთო [წერილით] განსწავლულებმა იციან, თუ როგორ მოტყუვდა საღვთო წინასწარმეტყველი დავითი. მაგრამ იგი მოატყუა არა მღვდელმთავარმა, არამედ შინაურმა გარეწარმა მსახურმა, ვგულისხმობ სიბას, ვინც მემფიბოსეთის წინააღმდეგ მეფეს სიცრუე შეატყობინა და მისი მიწა დაისაკუთრა. და ამას ვამბობ არათუ წინასწარმეტყველისთვის ბრალის დასადებად, არამედ ამ იმპერატორის გამო აპოლოგიისათვის და ადამიანური უძლურების საჩვენებლად, და იმის სასწავლებლად, რომ არ უნდა ვენდოთ მხოლოდ ბრალმდებლებს, თუნდაც ნდობის ღირსი იყვნენ, არამედ მეორე ყური ბრალდებულსაც უნდა შევუნახოთ.
თ ა ვ ი XXXII
თავად იმპერატორის აღსასრულის შესახებ
თავად იმპერატორის აღსასრულის შესახებ
ამრიგად, იმპერატორი გადავიდა უკეთეს სამეფოში.
პრეფექტებმა, მაგისტრებმა და ყველა დანარჩენმა იგი ოქროს კუბოში ჩააწვინეს და კონსტანტინოპოლში გადაიყვანეს. ყველა ჯარის მეთაური და მათი ხელქვეითები მწარედ გლოვობდნენ დანაკლისს. რადგან ყველას ალერსიან მამად ჰყავდა [იგი] მიღებული. ის, თუ რაოდენი პატივი მიაგეს ამ სხეულს და რამდენი ხანი გააჩერეს სასახლეში, როდესაც მთავრები ვაჟიშვილის დაბრუნებას ელოდებოდნენ, ვფიქრობ, ზედმეტია ამის დაწერა, მაშინ როცა ეს სხვებმა აღწერეს, რისი წაკითხვაც იოლია და იმის გაგებაც, თუ როგორც პატივს მიაგებს ყოვლიერების განმგებელი მის ერთგულ მსახურებს. თუ ვინმე მათ არ ირწმუნებს, შეხედოს ახლა, რაც ხდება მისი საფლავის და ქანდაკების სიახლოვეს, ირწმუნოს დაწერილისა, და მეუფის მიერ ნათქვამის: "ვინც მე განმადიდებს, განვადიდებ, ვინც მე არად ჩამაგდებს, მეც უგულებელვყოფ" (I მეფ. 2.30).
პრეფექტებმა, მაგისტრებმა და ყველა დანარჩენმა იგი ოქროს კუბოში ჩააწვინეს და კონსტანტინოპოლში გადაიყვანეს. ყველა ჯარის მეთაური და მათი ხელქვეითები მწარედ გლოვობდნენ დანაკლისს. რადგან ყველას ალერსიან მამად ჰყავდა [იგი] მიღებული. ის, თუ რაოდენი პატივი მიაგეს ამ სხეულს და რამდენი ხანი გააჩერეს სასახლეში, როდესაც მთავრები ვაჟიშვილის დაბრუნებას ელოდებოდნენ, ვფიქრობ, ზედმეტია ამის დაწერა, მაშინ როცა ეს სხვებმა აღწერეს, რისი წაკითხვაც იოლია და იმის გაგებაც, თუ როგორც პატივს მიაგებს ყოვლიერების განმგებელი მის ერთგულ მსახურებს. თუ ვინმე მათ არ ირწმუნებს, შეხედოს ახლა, რაც ხდება მისი საფლავის და ქანდაკების სიახლოვეს, ირწმუნოს დაწერილისა, და მეუფის მიერ ნათქვამის: "ვინც მე განმადიდებს, განვადიდებ, ვინც მე არად ჩამაგდებს, მეც უგულებელვყოფ" (I მეფ. 2.30).
შენიშვნები
1 – იგულისხმება პავლე მოციქული. იხ. საქმე, 9.5-6.
2 - ეკლესიისთვის.
3 - იხ. ევსები კესარიელი, საეკლესიო ისტორია, თბ. 2007, წიგნი IX-X.
4 - ე.ი. ეკლესია.
5 - Δημιουργὸν, ლათ. Opifex mundi.
6 - მან შეცვალა თეონა 300 წელს, მაქსიმინუსის ბრძანებით თავი მოკვეთეს 311 წელს.
7 – 311-312 წ.წ. იყო ალექსანდრიის მთავარეპისკოპოსი, მან დაასხვა ხელი არიოზს.
8 - მთავარეპისკოპოსი იყო 312-326 წ.წ.
9 - κτίσμα καὶ ποίημα, ლათ. Creatum et factum. სიტყვა „დაბადება“ თანამედროვე ქართულში ხშირად „შობის“ სინონიმად გამოიყენება, მაგრამ ძველად იგი „შექმნის“ სინონიმი იყო. ამ შემთხვევაში სწორედ ძველი მნიშვნელობით ვიყენებთ. შემდეგში მას ასევე გამოვიყენებთ γενεμα-ს მნიშვნელობითაც.
10 - κορυβαντιοντα – „კორიბანტი“, სიტყვა-სიტყვით ქალღმერთ კიბელეს ქურუმი, გადატანითი მნიშვნელობით შეპყრობილის, ჭკუიდან გადასულის, შლეგის მნიშვნელობით გამოიყენებოდა. შდრ. ლათ. Insanire.
11 – რომის ეპისკოპოსი იყო 314 წ.-ის 31 იანვრიდან 335 წ.-ის 31 დეკემბრამდე.
12 - სხვაგვარად მელქიადესი. წინამძღვრობდა 310 წ.-ის 2 ივლისიდან 314 წლის 10 იანვრამდე.
13 - წინამძღვრობდა 296 წლის 30 იანვრიდან 304 წლის 25 ოქტომბრამდე. დიოკლეტიანეს ზეობისას დაადანაშაულეს რწმენისაგან განდგომილებაში.
14 - ანტიოქიის ეპისკოპოსი დიოკლეტიანეს დროს.
15 - ანტიოქიის ოცდამეერთე ეპისკოპოსი 312-318 წლებში.
16 - ანტიოქიის უძველესი უბანი.
17 - წინამძღვრობდა 319-323 წ.წ.
18 - წინამძღვრობდა 302-311 წ.წ.
19 - ბერძნულად ნიშნავს ნეტარს. იგულისხმება, რომ თავისი ცხოვრების წესით ამართლებდა საკუთარ სახელს.
20 - ἀποστολικῃ χαρίσματι, ლათ. Apostolicis donis.
21 - ალექსანდრეს სიტყვებიდან ჩანს, რომ კოლუთუსი გავიდა განხეთქილებაში და მიითვისა ეპისკოპოსის ძალაუფლება და მისი ქმედებების ერთ-ერთი უარყოფითი მხარე ისიც იყო, რომ მან არიოზის წინააღმდეგ ალექსანდრესთან შედარებით უფრო მკაცრი პოზიცია დაიკავა. 324 წელს ჰოსიუს კორდუბიელის თავჯდომარეობით გამართულმა კრებამ იგი მხოლოდ პრესვიტერად სცნო.
22 – ქრისტეს კვართის საეკლესიო ერთობასთან შედარება გვხვდება წმ. კვიპრიანე კართაგენელის ცნობილ ნაშრომში „ეკლესიის ერთიანობისთვის“. იგი წერს: „ეს ერთიანობის საიდუმლო, განუყოფელი ერთსულოვნების ეს კავშირი მოსწავებულია უფალ იესო ქრისტეს კვართის შესახებ სახარებისეულ თხრობაში“. იხ. ასევე ნიკოლოზ გულაბერიძის „დაუჯდომელი სუეტისა ცხოველისა და კუართისა საიფულოისა“ (გამოცემულია 1988 წლის საეკლესიო კალენდარში).
23 - ἶδιοτροπον ὑπόστασιν.
2 - ეკლესიისთვის.
3 - იხ. ევსები კესარიელი, საეკლესიო ისტორია, თბ. 2007, წიგნი IX-X.
4 - ე.ი. ეკლესია.
5 - Δημιουργὸν, ლათ. Opifex mundi.
6 - მან შეცვალა თეონა 300 წელს, მაქსიმინუსის ბრძანებით თავი მოკვეთეს 311 წელს.
7 – 311-312 წ.წ. იყო ალექსანდრიის მთავარეპისკოპოსი, მან დაასხვა ხელი არიოზს.
8 - მთავარეპისკოპოსი იყო 312-326 წ.წ.
9 - κτίσμα καὶ ποίημα, ლათ. Creatum et factum. სიტყვა „დაბადება“ თანამედროვე ქართულში ხშირად „შობის“ სინონიმად გამოიყენება, მაგრამ ძველად იგი „შექმნის“ სინონიმი იყო. ამ შემთხვევაში სწორედ ძველი მნიშვნელობით ვიყენებთ. შემდეგში მას ასევე გამოვიყენებთ γενεμα-ს მნიშვნელობითაც.
10 - κορυβαντιοντα – „კორიბანტი“, სიტყვა-სიტყვით ქალღმერთ კიბელეს ქურუმი, გადატანითი მნიშვნელობით შეპყრობილის, ჭკუიდან გადასულის, შლეგის მნიშვნელობით გამოიყენებოდა. შდრ. ლათ. Insanire.
11 – რომის ეპისკოპოსი იყო 314 წ.-ის 31 იანვრიდან 335 წ.-ის 31 დეკემბრამდე.
12 - სხვაგვარად მელქიადესი. წინამძღვრობდა 310 წ.-ის 2 ივლისიდან 314 წლის 10 იანვრამდე.
13 - წინამძღვრობდა 296 წლის 30 იანვრიდან 304 წლის 25 ოქტომბრამდე. დიოკლეტიანეს ზეობისას დაადანაშაულეს რწმენისაგან განდგომილებაში.
14 - ანტიოქიის ეპისკოპოსი დიოკლეტიანეს დროს.
15 - ანტიოქიის ოცდამეერთე ეპისკოპოსი 312-318 წლებში.
16 - ანტიოქიის უძველესი უბანი.
17 - წინამძღვრობდა 319-323 წ.წ.
18 - წინამძღვრობდა 302-311 წ.წ.
19 - ბერძნულად ნიშნავს ნეტარს. იგულისხმება, რომ თავისი ცხოვრების წესით ამართლებდა საკუთარ სახელს.
20 - ἀποστολικῃ χαρίσματι, ლათ. Apostolicis donis.
21 - ალექსანდრეს სიტყვებიდან ჩანს, რომ კოლუთუსი გავიდა განხეთქილებაში და მიითვისა ეპისკოპოსის ძალაუფლება და მისი ქმედებების ერთ-ერთი უარყოფითი მხარე ისიც იყო, რომ მან არიოზის წინააღმდეგ ალექსანდრესთან შედარებით უფრო მკაცრი პოზიცია დაიკავა. 324 წელს ჰოსიუს კორდუბიელის თავჯდომარეობით გამართულმა კრებამ იგი მხოლოდ პრესვიტერად სცნო.
22 – ქრისტეს კვართის საეკლესიო ერთობასთან შედარება გვხვდება წმ. კვიპრიანე კართაგენელის ცნობილ ნაშრომში „ეკლესიის ერთიანობისთვის“. იგი წერს: „ეს ერთიანობის საიდუმლო, განუყოფელი ერთსულოვნების ეს კავშირი მოსწავებულია უფალ იესო ქრისტეს კვართის შესახებ სახარებისეულ თხრობაში“. იხ. ასევე ნიკოლოზ გულაბერიძის „დაუჯდომელი სუეტისა ცხოველისა და კუართისა საიფულოისა“ (გამოცემულია 1988 წლის საეკლესიო კალენდარში).
23 - ἶδιοτροπον ὑπόστασιν.
24 - τὸ ὀν.
25 - ὑποστασις. ბერძნულ ენაში ტერმინი „ჰიპოსტასი“ გამოიყენებოდა არსის სინონიმადაც, ვიდრე ეკლესიის მამებმა არ დაიწყეს მისი გამოყენება წმინდა სამების პირთა აღსანიშნავად და მოგვიანებით ბერძნულ ენაში პიროვნების აღმნიშვნელი ტერმინის „პროსოპონის“ სინონიმი გახადეს.
26 - იხ. 1 კორ. 10.4
27 - θεσει υἰοι, ლათ. Filii adoptive.
28 - τῆς πατρικῆς μαιεύσεως φυσυκὴν ὑιότητα, ლათ. Naturalem paterni partus filiationem.
29 – ებიონიზმის დამაარსებლის წარმოსახვითი სახელი, რომელიც პირველად ტერტულიანემ გამოიყენა.
30 - იგი უარყოფდა ქრისტეს საღვთო ბუნებას, განკვეთილ იქნა რომის პაპ ზეფირინუსის მიერ.
31 – αποκηρυχθεντος, ლათ. ejectus.
32 - ლუკიანე იყო ანტიოქიის ეპისკოპოსი, რომელიც გახდა ამ ქალაქის საღვთისმეტყველო სკოლის წინამძღვარი, სადაც აღიზარდნენ არიანობის მოთავეები. პაელეს განყენების შემდეგ მას უარი ეთქვა პავლეს სამ მონაცვლესთან - დომნესთან, ტიმეოსთან და კირილესთან - თანაზიარებაზე. ბოლო ეპისკოპოსის დროს იგი ერთხელ შევიდა ანტიოქიის ეკლესიასთან თანაზიარებაში.
33 - ἀποσυνάγωγος, ლათ. sejunctus.
34 - ევსები კესარიელმა, თეოდოტე ლაოდიკიელმა და პავლინე ტვიროსელმა.
35 - ὧν ἐπικτήτους ὁ Σωτὴρ δι' ἡμας ἀνεδέξατο φωνὰς, ლათ. quaecunque Servator ascititia nomina nostril causa suscepit. იგულისხმება, რომ ზემოხსენებული სიტყვებით აღნიშნული თვისებები მხსნელს ბუნებით არ გააჩნია და ისინი თავისი ნებით მოიპოვა და მიიღო.
36 - τῇ ὑποστάσει δύο φύσες μίαν ἐιναι, ლათ. duas subsistentia naturas unam esse. ჩანს, რომ ჯერ კიდევ წმ. ალექსანდრე ალექსანდრიელისათვის ტერმინოლოგიურად მიუღებელი იყო მამისა და ძის ბუნებითი ერთიანობა: მისთვის ბუნება და არსი აღნიშნავს იმას, რის გამოსახატავადაც მოგვიანებით კაბადოკიელი მამები გამოიყენებენ ტერმინ „ჰიპოსტასს“ (ძველ ქართულ შესატყვისად გვხვდება „გვამოვნება“). იხ. აგრეთვე შნშ. 22.
37 - χαρακτήρ, ლათ. effigem. ძველი ქართული შესატყვისი იყო „ხატი“, იხ. ე. ჭელიძე, მართლმადიდებლური ხატმეტყველება, თბ. 2001 წ.
38 - εἰς τὸν Πατέρα τὴν ἀναφορὰν ἔχει; მაგრამ ლათ. in Patrem redundant – „მამისკენ გადაედინება“.
39 - ἄτρεπτόν τε καὶ ἀναλλοίωτον, ლათ. qui converti aut mutari non potest.
40 - საბელიოზი - მისი სწავლების თანახმად წმინდა სამების პირებს არ გააჩნდათ აბსოლუტური არსებობა, ისინი მხოლოდ ერთი ღმერთის სხვადასხვა გამოვლინებები იყო. 261 წელს ანათემირებულ იქნა ალქსანდრიის კრებაზე.
41 - ვალენტინე - ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი გნოსტიკური სექტის დამაარსებელი. ასწავლიდა რომში 140 წელს და გარდაიცვალა კვიპროსზე 160 წელს.
42 - ἠ πατρικὴ θεογονία.
43 - τὸ καινίσαν, სიტყვ. განმაახლებელი; ლათ. innovavit. მაგრამ ზოგ ხელნაწერში არის το κινῆσαν - სიტყვ. აღმძვრელი.
44 - შდრ. საქმე 2.33.
45 - ჯერ იყო სირიაში ქალაქ ბეროას ეპისკოპოსი, შემდეგ - ანტიოქიის 324-331 წ.წ.
46 - სახელი „პაპი“ პირველ ხანებში ეწოდებოდათ ახალმოქცეულთა მოძღვრებს, შემდეგ ეპისკოპოსებს და მოგვიანებით ალექსანდრიის, ანტიოქიის, იერუსალიმის, კონსტანტინოპოლის და რომის პატრიარქებს; დღეს მხოლოდ რომისა და ალექსანდრიის ეკლესიების მწყემსმთავრებს შემორჩათ ეს წოდება.
47 - ἀειγεννής, ლათ. simper genitus.
48 - ἀγεννετογενης, ლათ. ingenite genitus.
49 - ἀτομῳ, ლათ. momento.
50 - სამივე ამ ტერმინის დედნისეული შესატყვისებია: ἐρύγη, προβόλη, συναγέννητος; ლათ. eructationem, ejectionem, coingenitum.
51 - ἐξ ὑποκειμένου τινός. შდრ. არისტოტელე, მეტაფიზიკა, VI. 3,1.
52 - არიოზი და ევსები იყვნენ ანტიოქიელი მღვდლის ლუკიანეს მოწაფეები, რომელიც მოწამეობრივად აღესრულა მაქსიმინუსის დროს 311 ან 312 წლებში.
53 - არიოზი სიტყვებით თამაშობს, სახელი „ევსები“ ბერძნულად ნიშნავს „კეთილმსახურს“.
54 - იყო სხეულის მკურნალი, ისევე როგორც სულის (იხ. ევსები კესარიელი, საეკლესიო ისტორია, III.15).
55 - შემდეგ იყო ანტიოქიის ეპისკოპოსი, გარდაიცვალა 329 წელს.
56 - ანაძარბოსი არის მნიშვნელოვანი ქალაქი კილიკიაში. ეს ეპისკოპოსი არიანიზმში იქნა დადანაშაულებული მისი თანამოსახელეს, ათანასე დიდის მიერ.
57 – მან შეცვალა ევსები ნიკომიდიელი ბერიტაში (ბეირუთში), მაშინ როცა ეს უკანასკნელი გადავიდა ნიკომიდიაში.
58 - ეს არის „საქმე მოციქულთას“ ლიდა, ახლა ეწოდება ლუდი, ქალაქი ელ-ხუდრში. ეს ეპისკოპოსი ანტიოქიაში არიანეული კრების გამართვიდან მალევე გარდაიცვალა 330 წელს, იგი უნდა განვასხვავოთ არიანელობის ერთ-ერთი მოთავისაგან აეციუსისგან, რომელმაც იცოცხლა 367 წლამდე.
59 - იგი აირჩიეს პირდაპირ ერისკაცობიდან, წმინდა ამბროსი მედიოლანელის მსგავსად, იგი შეცვალა არიანელმა პავლინემ.
60 - იგი ესწრებოდა ნიკეის კრებას, მაგრამ არიანელობის მიერ იქნა გაძევებული ფინიკიის ტრიპოლეოსიდან.
61 - მას ძალიან აქებს ათანასე დიდი (I სიტყვა არიანელების წინააღმდეგ).
62 - τοῦ Πατρὸς ὁμότιμόν τε κοὶ ὁμοούσιον, ლათ. Patrique honore parem et consubstantialem.
63 - εξ αυτου, τουτ 'εστιν, απ 'αυτου. ლათ. ex ipso, hoc est, de ipso. წინდებულები εξ (ex) და απο (de) ქართულად ითარგმნება ერთი და იმავე ბოლოსართით „-გან (-დან)“.
64 - არიოზმა თავის მწვალებლობა საჯაროდ პირველად გააცხადა 319 წ.
65 - თავდაპირველად ეწოდებოდა ანტიგონეა, მისი დამაარსებლის სახელის მიხედვით, შემდეგ ნიკეა ლისიმახეს დედოფლის სახელის მიხედვით, ახლა ეწოდება იზნიკი.
66 – სილვესტრი.
67 - ვიტუსი და ვინცენტიუსი.
68 – στιγματα. შდრ. გალ. 6.17. აქ აღნიშნავს დევნულების ნიშნებს.
69 - ἀοιδιμος. სიტყვ. სიმღერებით განდიდებული.
70 - προξενεῖν. სიტყვ. გამასპინძლება.
71 - πολεμοποιὸν.
72 - მენოფანტე იყო ლუკიანეს ერთ-ერთი მოწაფე. მან აღიარა ნიკეის გადაწყვეტილება, მაგრამ განკვეთილ იქნა სარდიკიის კრების მამების მიერ. პატროფილე იყო მტკიცე არიანელი, იგი მონაწილეობას ღებულობდა ევსტათის გადაყენებაში. თეოგნისეს ემუქრებოდა ანათემა ნიკეის კრებაზე მის მიერ გამოხატული არიანული შეხედულებების გამო, მაგრამ თავი დააღწია ნიკეის "მრწამსის" მოჩვენებითი აღიარებით. ნარკისოსი იყო კილიკია სეკუნდას ქალაქ ირენეპოლისიდან, აქტიურად მონაწილეობდა არიანულ მოძრაობაში; ათანასე დიდი აღნიშნავს, რომ სამჯერ იქნა გადაყენებული სხვადასხვა კრებების მიერ და იყო ყველაზე უკიდურესი ევსებიანელი. მარმარიკა არის მხარე დასავლეთ ეგვიპტეში. ეგვიპტეში იყო ორი ქალაქი სახელწოდებით პტოლემაიდა, ერთი ზემო ეგვიპტეში აბიდოსის ქვემოთ; მეორე წითელი ზღვის პორტი. კონსტანტინეს შემდეგ კილიკია გაიყო სამ ნაწილად: კილიკია პრიმა, დედაქალაქით ტარსუსი; კილიკია სეკუნდა, დედაქალაქი - ანაძარბუსი; ტერტია, დედაქალაქით - სელევკია.
73 – πεπραγμένα, მაგრამ ლათინურში დაზუსტებულია: acta consilii.
74 – συμφορὰν ἁστάθμητον, მაგრამ ლათინური თარგმანი რამდენადმე განსხვავებულია: immensum dolorem.
75 - ჰერმესი, მწყემსი, V ხილვა.
76 - ἶδιον.
77 – λεξεις
78 - "აფროსის მიმართ", 5 და 6.
79 - νόμους.
80 - მელეტი იყო ზემო ეგვიპტეში ლიკოპოლის ეპისკოპოსი, რომელიც დაადანაშაულეს განდგომილებაში. დევნულების დროს ალექსანდრიის მთავარეპისკოპოს პეტრეს გადასახლებაში ყოფნის დროს მან მიიტაცა ალექსანდრიის საყდარი. იგი განყენებულ იქნა 306 წ.
81 - იგულისხმება ნიკეის კრების მონაწილეები.
82 - იგულისხმება, რომ მათი სწავლებით ძე თავისუფალ არჩევანს აკეთებს სიკეთესა და ბოროტებას შორის. მაგრამ მართლმადიდებლური სწავლებით ძე როგორც თავისი ბუნებით სრული ღმერთი არ აკეთებს არჩევანს სიკეთესა და ბოროტებას შორის, ვინაიდან ამის მტკიცება ნიშნავს, რომ ღმერთს მერყეობა და შესაბამისად უმეცრება და უძლურება მივაწეროთ, მაგრამ რაც მთავარია, ეს ტოლფასი იქნებოდა ღმერთი დაგვეყენებინა არჩევანის წინაშე საკუთარ ბუნებას და იმას შორის, რაც ის არ არის.
83 - κατὰ νόμον κοὶ θεσμὸν τὸν ἐκκλησιαστικόν.
84 - ე.ი. გარდაიცვალა.
85 – განხეთქილებიდან ეკლესიაში დაბრუნებული.
86 - ἀκριβέστερον ἀνοίσει πρὸς ὑμᾶς - ზოგიერთ ხელნაწერშია.
87- ზოგიერთ ხელნაწერში არის: ταῦτα βεβαιομένη διὰ τοῦ παγκράτορος Θεοῦ κοὶ τοῦ Κυρίου ἡμῶν' Ιησου Χριστοῦ σὺν Πνεύματι ἁγίῳ κατ' εὐδοκίαν.
88 - იგულისხმება იმპერატორი იობიანუსი.
89 - იგულისხმება წერილი.
90 - ე.ი. ნათლობა.
91 – πρωτότοκον, ლათ. primogenitum.
92 - ὑφίστασθαι, ლათ. recipiat.
93 - იგულისხმება წმინდა წერილი.
94 - იხ. „კონსტანტინეს ცხოვრების შესახებ“ წიგნი III, თავი XIII, იმავეს იმეორებს სოკრატე სქოლასტიკოსი „საეკლესიო ისტორიაში“, I,8.
95 - ევსები კესარიელი, კონსტანტინეს ცხოვრების შესახებ, III წ. 13 თ.
96 - იგულისხმება იმპერატორი.
97 - წერილი დაიწერა თმუიტის ეპისკოპოს სერაპიონის მიმართ. გადმოცემის თანახმად წმინდა ანტონმა თავისი ცხვრის ტყავებიდან ერთი სერაპიონს დაუტოვა, მეორე - ათანასე დიდს (იხ. ნეტარი იერონიმე სტრიდონელი. გამოჩენილ კაცთა შესახებ, 99).
98 - ათანასე არჩეულ იქნა მომაკვდავი ალექსანდრეს სურვილით, ხალხის შეძახილებით და ეპისკოპოსებისგან არჩევით, და ხელდასხმულ იქნა 326 წ.
99 - ზოგიერთი მკვლევარის მოსაზრებით ის დაიწერა 324 ან 325 წ.წ.
100 - ἐπαρχία, ლათ. prიvincia. რომის იმპერიის ადმინისტრაციული ერთეულია, მაგრამ დღესაც არის შემორჩენილი მართლმადიდებელ ეკლესიაში ეპისკოპოსის განმგებლობის ქვეშ არსებული ადმინისტრაციულ ერთეუუის სახელწოდებად მისი ბერძნული შესატყვისი, „ეპარქია“.
101- იგულისხმება წმინდა წერილის დამზადებული ასლები.
102 - კონსტანტინოპოლი დაარსდა 330 წ. ძველი ბიზანტიუმის ადგილას.
103 - იგივე „Cიmes fisci“, მოხელე, რომელიც განაგებდა პროვინციის შემოსავლებს. დიოცეზი გამოიყენება საერო მნიშვნელობით.
104 - ფლავია იულია ჰელენა, კონსტანციუს ქლორუსის პირველი ცოლი. ცნობები მისი მშობლების შესახებ არ მოგვეპოვება. დაიბადა ბითვინიაში, გარდაიცვალა 328 წ.
105 - იგულისხმება ქალღმერთ ვენერას ტაძარი, რომელიც გადმოცემით აღმართა იმპერატორმა ჰადრიანემ, რათა წაებილწა ქრისტიანების სათაყვანებელი ადგილი.
106 - სოკრატე სქოლასტიკოსის ცნობით ეს ნაწილი კონსტანტინემ ჩადო ქანდაკებაში, რომელიც იდგა სვეტზე კონსტანტინოპოლის ფორუმზე.
107 - ის გატაცებულ იქნა იერუსალიმიდან ირანის შაჰ ხოსრო II-ის მიერ 614 წ. გადმოცემის თანახმად აღმოჩენილ იქნა ჰერაკლე კეისარის მიერ 628 წ. „ჯვართამაღლების“ ღღესასწაული თავის თავში აერთიანებს კონსტანტინეს მიერ ჯვრის ნიშის ხილვას, მის აღმართვას იერუსალიმში და ხოსროს მიერ მისი გატაცებიდან ტრიუმფალურ დაბრუნებას.
108 - οἱ δὲ τῆς ‘Αρείου συμμοριας, ლათ. Ariani. როგორც ვხედავთ, აქ ლათინური არის შემოკლებული თარგმანი. συμμορια ათენში გადასახადების აკრეფის ორგანიზების მიზნით მოსახლეობის დაყოფის ერთეულების აღსანიშნავი ტერმინია. ეტიმოლოგიურად იგი უნდა უკავშირდებოდეს სიტყვა μορος-ს, რაც ნიშნავს ხვედრს, ბედს.
109 - იხ. „მოციქულთა“ 14-ე კანონი.
110 - καλοί καὶ ἀγάθοι, ანტიკურ საბერძნეთში ზნეობრივი სრულყოფის აღმნიშვნელი (რაც ამავე დროს ესთეტიკურ სრულყოფასაც გულისხმობდა) სიტყვებია, რაც კომპოზიტის სახითაც იყო გაერთიანებული - „კალოკაგათია“.
111 - ათანასე ამფიონს მოიხსენებს როგორც კილიკია სეკუნდაში ეპიფანიის მართლმადიდებელ ეპისკოპოსს.
112 - ქრესტუსი და ამფიონი განყენებულ იქნა მას შემდეგ, რაც დაბრუნდნენ თეოფნისი და ევსები, რომელთა „სინანულის წიგნი“ გადმოცემულია სოკრატე სქოლასტიკოსის „საეკლესიო ისტორიის“ I წიგნის XIV თავში.
113 - იგულისხმება საეკლესიო მმართველობა.
114 - ე.ი. რასაც ისინი ეტყოდნენ, ის უნდა ელაპარაკა.
115 - σωφροσύνης, ლათ. continentiae. წმ. ეფრემ მცირე ამ სიტყვას თარგმნიდა „მრთელცნობიერად“ (იხ. „გზა სამეუფო“, N2, 1995 წ.).
116 - ნეტარი იერონიმე ამბობს, რომ ტრაიანოპოლისში, მაგრამ ევსტათი გარდაიცვალა ფილიპეში დაახ. 337 წ. ათანასე ევსტათეს უწოდებს "აღმსარებელს და რწმენაში საღს" ("არიანელობის ისტორია მონას ვნების მიმართ", 4). იგი ასევე აღნიშნავს, რომ ევსტათი არამართებულად დადანაშაულებულ იქნა იმპერატორ კონსტანტინეს წინაშე, თითქოს მას ცილი დაეწამა იმპერატრიცა ელენესთვის. სოძომენე აღწერს მის მოთმინებას, რისი გამოჩენაც მოუწია ევსტათის, და მის ხასიათს აფასებს შემდეგი სახით.: "კეთილი და მართალი კაცი, განსაკუთრებით გამორჩეული მჭევრმეტყველებით, რაზეც მოწმობს მისი ნაწერები, აღმაფრთოვანებელი მათი ღირსებითაც და ძველი სტილითაც, საღი სიბრძნით, ენის სილამაზით და გამოხატვის მადლით" ("საეკლესიო ისტორია", II. 9). მისი ნაშრომებიდან ჩვენამდე მოაღწია მხოლოდ მისმა კრიტიკამ ორიგენეს მიერ წმინდა წერილის განმარტებაზე.
117 - ტერმინი "ინდოეთი" გამოიყენება გაურკვეველი მნიშვნელობით, ნაწილობრივ ძველი შეხედულებიდან, რომ აზია და აფრიკა ერთმანეთს უერთდებოდა ინდოეთის ოკეანის სადღაც სამხრეთით. აქ ინდოელები აღნიშნავს აბისინელებს, იგივე ეთიოპელებს.
118 - რუფინუსის მიერ მიღებული ვერსია არის უძველესი გავრცელებული წყარო ამ ამისათვის, რასაც მისდევენ სოკრატე, სოძომენე და ნეტარი თეოდორიტე. მასთან ტირიანოსს ეწოდება მეროპიუსი.
119 - εἰς τὴν γεωργίαν, ლათ. ad culturam. ინგ. to the spiritual culture. მაგრამ კონტექსტი გვიჩვენებს, რომ აქ იგულისხმება წარმართების, როგორც სულიერი მიწის დამუშავება, ამ სიტყვის ლათინური შესატყვისი აგრეთვე აღზრდის მნიშვნელობით გაგების საშუალებასაც იძლევა, რაც ამტკიცებს აქ ნაგულისხმევი "დამუშავების" სულიერ მნიშვნელობას.
120 - თუ ამ თხრობას გავაიგივებთ ამ ამბის ეთიოპურ ვერსიასთან, მეფედ უნდა მივიჩნიოთ ეთიოპური ანალების აბრეჰას და აცბეჰას მამა. ფრუმენტიოსმა მიიღო ტიტული აბბანა, ან აბბა სალამა, "მშვიდობის მამა". აუქსუმის საეპისკოპოსომ მიიღო სამიტროპოლიტოს ხასიათი. მოგვიანებით იმპერატორმა კონსტანციუსმა მიწერა ეთიოპიის პრინცს, რომ ფრუმენტიუსი შეეცვალა არიანელი თეოფილეთი, მაგრამ პრინცმა მას არ დაუჯერა. (ათანასე დიდი, "აპოლოგია კონსტანციუსის წინაშე", 31) .
121 - ეს ამბავი გარკვეული სახეცვლილებებით თეოდორიტეს გარდა ასევე სოძომენესა და სოკრატეს მიერ გადმოღებულია რუფინუსის მიერ გადმოცემული ვერსიიდან.
122 - საპორ (შაბურ) II, ჰორმიზდ I-ის ძე, იყო ერთ-ერთი უდიდესი სასანიდი. იგი მეფობდა 310-381წ.წ. და წარმატებით იბრძოდა კონსტანციუს II-ისა და იულიანეს წინააღმდეგ.
123 - ἀρχήγον, ლათ. ducem. ბერძნული პირველ რიგში მიზეზს და სათავეს ნიშნავს და შემდეგ მმართველ, ბელადს და წინამძღოლს, მაგრამ, ვფიქრობთ, კონტექსტი უფრო მეორე მნიშვნელობას გულისხმობს, რასაც ლათინური თარგმანიც ადასტურებს.
124 - წერილის ავტორი ალბათ გულისხმობდა ტიბერიუსს, რომელიც მოკლეს; გაიუსს, რომელიც საკუთარმა მცველმა განგმირა მახვილით; კლავდიუსს, რომელიც მეუღლემ მოწამლა; ნერონს, რომელიც თვითმკვლელობამდე მივიდა; ვიტალიუსს, რომელიც ბრბომ სასიკვდილოდ ცემა; დომიციანესა, რომელიც მოკლა მისმა ცოლმა; კომოდუსს, რომელიც მოკლეს მისი კარის მოხელეებმა; პერტინაქსს, რომელიც მოკლეს მისმა მცველებმა; კარაკალა, ასევე მოკლულია; ჰელიგაბალს, მოკლულს; ალექსანდრე სევერუსს, მაქსიმიონუსს, გორდიანუსს, რომლებიც მოკლულ იქნენ; დეკიუსს, რომელიც ომში დაიღუპა; გალუსს, ემილიანუსს, გალიენუს, ავრელიანეს, პრობუსს, კარუსს, რომლებიც მოკლულ იქნენ, მაგრამ ქრისტიანებს ასევე დევნიდნენ ტრაიანე, მარკუს ავრელიუსი და დიოკლეტიანე, რომლებიც მშვიდად გარდაიცვალნენ.
125 - იგულისხმება ვალერიანე, რომელიც იმპერატორად გამოცხადებულ იქნა როეტიაში 254 წ., დამარცხდა სპარსელების წინააღმდეგ ლაშქრობაში. სპარსელებმა ის ტყვედ აიყვანეს და ტყავი გააძრეს, მისი ტყავი კი ჩამოკიდეს სპარსულ ტაძარში.
126 - ἐν ἑκάστῃ τάξει τῶν ἐκκλησιαστικῶν χορῶν.
127 - ინგლისურ თარგმანშია, love one another, რაც ზნეობრივად შეიძლება, უფრო გამართლებული ჩანდეს, მაგრამ არც დედანი, არც ლათინური თარგმანი და არც წინადადების კონტექსტი ვერ ამართლებს ასეთ თარგმანს.
128 - ტიროსის კრება გაიმართა 335 წ.
129 - ἐγκαίνια, სიტყვ. განახლება. „ἐγκαίνια იყო რიტუალი, რომელიც აკურთხებდა ქრისტიანულ შენობებს, ის ასევე იყო ადგილობრივი დღესასწაული, რომელიც აღნიშნავდა Martirium basilica-ს, ქრისტეს სიკვდილისა და აღდგომის ადგილის, კურთხევას“.
130 – ელია კაპიტოლინი, სახელი, რომელიც აღდგენილ იერუსალიმს უწოდა იმპერატორმა ჰადრიანემ.
131 - 337 წ.
132 - არიანელი ევსები ნიკომიდიელის მიერ.
133 - კონსტანტინე II-მ მიიღო გალია, ბრიტანეთი, ესპანეთი და აფრიკის ნაწილი; კონსტანციუსმა - აღმოსავლეთი; კონსტანსმა - ილირიკია. იტალია და დანარჩენი აფრიკა. 340 წ. კონსტანსი დაამხო მისმა ძმამ, რომელმაც ის მოკლა აკვილეის მახლობლად და გახდა დასავლეთის მბრძანებელი.
26 - იხ. 1 კორ. 10.4
27 - θεσει υἰοι, ლათ. Filii adoptive.
28 - τῆς πατρικῆς μαιεύσεως φυσυκὴν ὑιότητα, ლათ. Naturalem paterni partus filiationem.
29 – ებიონიზმის დამაარსებლის წარმოსახვითი სახელი, რომელიც პირველად ტერტულიანემ გამოიყენა.
30 - იგი უარყოფდა ქრისტეს საღვთო ბუნებას, განკვეთილ იქნა რომის პაპ ზეფირინუსის მიერ.
31 – αποκηρυχθεντος, ლათ. ejectus.
32 - ლუკიანე იყო ანტიოქიის ეპისკოპოსი, რომელიც გახდა ამ ქალაქის საღვთისმეტყველო სკოლის წინამძღვარი, სადაც აღიზარდნენ არიანობის მოთავეები. პაელეს განყენების შემდეგ მას უარი ეთქვა პავლეს სამ მონაცვლესთან - დომნესთან, ტიმეოსთან და კირილესთან - თანაზიარებაზე. ბოლო ეპისკოპოსის დროს იგი ერთხელ შევიდა ანტიოქიის ეკლესიასთან თანაზიარებაში.
33 - ἀποσυνάγωγος, ლათ. sejunctus.
34 - ევსები კესარიელმა, თეოდოტე ლაოდიკიელმა და პავლინე ტვიროსელმა.
35 - ὧν ἐπικτήτους ὁ Σωτὴρ δι' ἡμας ἀνεδέξατο φωνὰς, ლათ. quaecunque Servator ascititia nomina nostril causa suscepit. იგულისხმება, რომ ზემოხსენებული სიტყვებით აღნიშნული თვისებები მხსნელს ბუნებით არ გააჩნია და ისინი თავისი ნებით მოიპოვა და მიიღო.
36 - τῇ ὑποστάσει δύο φύσες μίαν ἐιναι, ლათ. duas subsistentia naturas unam esse. ჩანს, რომ ჯერ კიდევ წმ. ალექსანდრე ალექსანდრიელისათვის ტერმინოლოგიურად მიუღებელი იყო მამისა და ძის ბუნებითი ერთიანობა: მისთვის ბუნება და არსი აღნიშნავს იმას, რის გამოსახატავადაც მოგვიანებით კაბადოკიელი მამები გამოიყენებენ ტერმინ „ჰიპოსტასს“ (ძველ ქართულ შესატყვისად გვხვდება „გვამოვნება“). იხ. აგრეთვე შნშ. 22.
37 - χαρακτήρ, ლათ. effigem. ძველი ქართული შესატყვისი იყო „ხატი“, იხ. ე. ჭელიძე, მართლმადიდებლური ხატმეტყველება, თბ. 2001 წ.
38 - εἰς τὸν Πατέρα τὴν ἀναφορὰν ἔχει; მაგრამ ლათ. in Patrem redundant – „მამისკენ გადაედინება“.
39 - ἄτρεπτόν τε καὶ ἀναλλοίωτον, ლათ. qui converti aut mutari non potest.
40 - საბელიოზი - მისი სწავლების თანახმად წმინდა სამების პირებს არ გააჩნდათ აბსოლუტური არსებობა, ისინი მხოლოდ ერთი ღმერთის სხვადასხვა გამოვლინებები იყო. 261 წელს ანათემირებულ იქნა ალქსანდრიის კრებაზე.
41 - ვალენტინე - ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი გნოსტიკური სექტის დამაარსებელი. ასწავლიდა რომში 140 წელს და გარდაიცვალა კვიპროსზე 160 წელს.
42 - ἠ πατρικὴ θεογονία.
43 - τὸ καινίσαν, სიტყვ. განმაახლებელი; ლათ. innovavit. მაგრამ ზოგ ხელნაწერში არის το κινῆσαν - სიტყვ. აღმძვრელი.
44 - შდრ. საქმე 2.33.
45 - ჯერ იყო სირიაში ქალაქ ბეროას ეპისკოპოსი, შემდეგ - ანტიოქიის 324-331 წ.წ.
46 - სახელი „პაპი“ პირველ ხანებში ეწოდებოდათ ახალმოქცეულთა მოძღვრებს, შემდეგ ეპისკოპოსებს და მოგვიანებით ალექსანდრიის, ანტიოქიის, იერუსალიმის, კონსტანტინოპოლის და რომის პატრიარქებს; დღეს მხოლოდ რომისა და ალექსანდრიის ეკლესიების მწყემსმთავრებს შემორჩათ ეს წოდება.
47 - ἀειγεννής, ლათ. simper genitus.
48 - ἀγεννετογενης, ლათ. ingenite genitus.
49 - ἀτομῳ, ლათ. momento.
50 - სამივე ამ ტერმინის დედნისეული შესატყვისებია: ἐρύγη, προβόλη, συναγέννητος; ლათ. eructationem, ejectionem, coingenitum.
51 - ἐξ ὑποκειμένου τινός. შდრ. არისტოტელე, მეტაფიზიკა, VI. 3,1.
52 - არიოზი და ევსები იყვნენ ანტიოქიელი მღვდლის ლუკიანეს მოწაფეები, რომელიც მოწამეობრივად აღესრულა მაქსიმინუსის დროს 311 ან 312 წლებში.
53 - არიოზი სიტყვებით თამაშობს, სახელი „ევსები“ ბერძნულად ნიშნავს „კეთილმსახურს“.
54 - იყო სხეულის მკურნალი, ისევე როგორც სულის (იხ. ევსები კესარიელი, საეკლესიო ისტორია, III.15).
55 - შემდეგ იყო ანტიოქიის ეპისკოპოსი, გარდაიცვალა 329 წელს.
56 - ანაძარბოსი არის მნიშვნელოვანი ქალაქი კილიკიაში. ეს ეპისკოპოსი არიანიზმში იქნა დადანაშაულებული მისი თანამოსახელეს, ათანასე დიდის მიერ.
57 – მან შეცვალა ევსები ნიკომიდიელი ბერიტაში (ბეირუთში), მაშინ როცა ეს უკანასკნელი გადავიდა ნიკომიდიაში.
58 - ეს არის „საქმე მოციქულთას“ ლიდა, ახლა ეწოდება ლუდი, ქალაქი ელ-ხუდრში. ეს ეპისკოპოსი ანტიოქიაში არიანეული კრების გამართვიდან მალევე გარდაიცვალა 330 წელს, იგი უნდა განვასხვავოთ არიანელობის ერთ-ერთი მოთავისაგან აეციუსისგან, რომელმაც იცოცხლა 367 წლამდე.
59 - იგი აირჩიეს პირდაპირ ერისკაცობიდან, წმინდა ამბროსი მედიოლანელის მსგავსად, იგი შეცვალა არიანელმა პავლინემ.
60 - იგი ესწრებოდა ნიკეის კრებას, მაგრამ არიანელობის მიერ იქნა გაძევებული ფინიკიის ტრიპოლეოსიდან.
61 - მას ძალიან აქებს ათანასე დიდი (I სიტყვა არიანელების წინააღმდეგ).
62 - τοῦ Πατρὸς ὁμότιμόν τε κοὶ ὁμοούσιον, ლათ. Patrique honore parem et consubstantialem.
63 - εξ αυτου, τουτ 'εστιν, απ 'αυτου. ლათ. ex ipso, hoc est, de ipso. წინდებულები εξ (ex) და απο (de) ქართულად ითარგმნება ერთი და იმავე ბოლოსართით „-გან (-დან)“.
64 - არიოზმა თავის მწვალებლობა საჯაროდ პირველად გააცხადა 319 წ.
65 - თავდაპირველად ეწოდებოდა ანტიგონეა, მისი დამაარსებლის სახელის მიხედვით, შემდეგ ნიკეა ლისიმახეს დედოფლის სახელის მიხედვით, ახლა ეწოდება იზნიკი.
66 – სილვესტრი.
67 - ვიტუსი და ვინცენტიუსი.
68 – στιγματα. შდრ. გალ. 6.17. აქ აღნიშნავს დევნულების ნიშნებს.
69 - ἀοιδιμος. სიტყვ. სიმღერებით განდიდებული.
70 - προξενεῖν. სიტყვ. გამასპინძლება.
71 - πολεμοποιὸν.
72 - მენოფანტე იყო ლუკიანეს ერთ-ერთი მოწაფე. მან აღიარა ნიკეის გადაწყვეტილება, მაგრამ განკვეთილ იქნა სარდიკიის კრების მამების მიერ. პატროფილე იყო მტკიცე არიანელი, იგი მონაწილეობას ღებულობდა ევსტათის გადაყენებაში. თეოგნისეს ემუქრებოდა ანათემა ნიკეის კრებაზე მის მიერ გამოხატული არიანული შეხედულებების გამო, მაგრამ თავი დააღწია ნიკეის "მრწამსის" მოჩვენებითი აღიარებით. ნარკისოსი იყო კილიკია სეკუნდას ქალაქ ირენეპოლისიდან, აქტიურად მონაწილეობდა არიანულ მოძრაობაში; ათანასე დიდი აღნიშნავს, რომ სამჯერ იქნა გადაყენებული სხვადასხვა კრებების მიერ და იყო ყველაზე უკიდურესი ევსებიანელი. მარმარიკა არის მხარე დასავლეთ ეგვიპტეში. ეგვიპტეში იყო ორი ქალაქი სახელწოდებით პტოლემაიდა, ერთი ზემო ეგვიპტეში აბიდოსის ქვემოთ; მეორე წითელი ზღვის პორტი. კონსტანტინეს შემდეგ კილიკია გაიყო სამ ნაწილად: კილიკია პრიმა, დედაქალაქით ტარსუსი; კილიკია სეკუნდა, დედაქალაქი - ანაძარბუსი; ტერტია, დედაქალაქით - სელევკია.
73 – πεπραγμένα, მაგრამ ლათინურში დაზუსტებულია: acta consilii.
74 – συμφορὰν ἁστάθμητον, მაგრამ ლათინური თარგმანი რამდენადმე განსხვავებულია: immensum dolorem.
75 - ჰერმესი, მწყემსი, V ხილვა.
76 - ἶδιον.
77 – λεξεις
78 - "აფროსის მიმართ", 5 და 6.
79 - νόμους.
80 - მელეტი იყო ზემო ეგვიპტეში ლიკოპოლის ეპისკოპოსი, რომელიც დაადანაშაულეს განდგომილებაში. დევნულების დროს ალექსანდრიის მთავარეპისკოპოს პეტრეს გადასახლებაში ყოფნის დროს მან მიიტაცა ალექსანდრიის საყდარი. იგი განყენებულ იქნა 306 წ.
81 - იგულისხმება ნიკეის კრების მონაწილეები.
82 - იგულისხმება, რომ მათი სწავლებით ძე თავისუფალ არჩევანს აკეთებს სიკეთესა და ბოროტებას შორის. მაგრამ მართლმადიდებლური სწავლებით ძე როგორც თავისი ბუნებით სრული ღმერთი არ აკეთებს არჩევანს სიკეთესა და ბოროტებას შორის, ვინაიდან ამის მტკიცება ნიშნავს, რომ ღმერთს მერყეობა და შესაბამისად უმეცრება და უძლურება მივაწეროთ, მაგრამ რაც მთავარია, ეს ტოლფასი იქნებოდა ღმერთი დაგვეყენებინა არჩევანის წინაშე საკუთარ ბუნებას და იმას შორის, რაც ის არ არის.
83 - κατὰ νόμον κοὶ θεσμὸν τὸν ἐκκλησιαστικόν.
84 - ე.ი. გარდაიცვალა.
85 – განხეთქილებიდან ეკლესიაში დაბრუნებული.
86 - ἀκριβέστερον ἀνοίσει πρὸς ὑμᾶς - ზოგიერთ ხელნაწერშია.
87- ზოგიერთ ხელნაწერში არის: ταῦτα βεβαιομένη διὰ τοῦ παγκράτορος Θεοῦ κοὶ τοῦ Κυρίου ἡμῶν' Ιησου Χριστοῦ σὺν Πνεύματι ἁγίῳ κατ' εὐδοκίαν.
88 - იგულისხმება იმპერატორი იობიანუსი.
89 - იგულისხმება წერილი.
90 - ე.ი. ნათლობა.
91 – πρωτότοκον, ლათ. primogenitum.
92 - ὑφίστασθαι, ლათ. recipiat.
93 - იგულისხმება წმინდა წერილი.
94 - იხ. „კონსტანტინეს ცხოვრების შესახებ“ წიგნი III, თავი XIII, იმავეს იმეორებს სოკრატე სქოლასტიკოსი „საეკლესიო ისტორიაში“, I,8.
95 - ევსები კესარიელი, კონსტანტინეს ცხოვრების შესახებ, III წ. 13 თ.
96 - იგულისხმება იმპერატორი.
97 - წერილი დაიწერა თმუიტის ეპისკოპოს სერაპიონის მიმართ. გადმოცემის თანახმად წმინდა ანტონმა თავისი ცხვრის ტყავებიდან ერთი სერაპიონს დაუტოვა, მეორე - ათანასე დიდს (იხ. ნეტარი იერონიმე სტრიდონელი. გამოჩენილ კაცთა შესახებ, 99).
98 - ათანასე არჩეულ იქნა მომაკვდავი ალექსანდრეს სურვილით, ხალხის შეძახილებით და ეპისკოპოსებისგან არჩევით, და ხელდასხმულ იქნა 326 წ.
99 - ზოგიერთი მკვლევარის მოსაზრებით ის დაიწერა 324 ან 325 წ.წ.
100 - ἐπαρχία, ლათ. prიvincia. რომის იმპერიის ადმინისტრაციული ერთეულია, მაგრამ დღესაც არის შემორჩენილი მართლმადიდებელ ეკლესიაში ეპისკოპოსის განმგებლობის ქვეშ არსებული ადმინისტრაციულ ერთეუუის სახელწოდებად მისი ბერძნული შესატყვისი, „ეპარქია“.
101- იგულისხმება წმინდა წერილის დამზადებული ასლები.
102 - კონსტანტინოპოლი დაარსდა 330 წ. ძველი ბიზანტიუმის ადგილას.
103 - იგივე „Cიmes fisci“, მოხელე, რომელიც განაგებდა პროვინციის შემოსავლებს. დიოცეზი გამოიყენება საერო მნიშვნელობით.
104 - ფლავია იულია ჰელენა, კონსტანციუს ქლორუსის პირველი ცოლი. ცნობები მისი მშობლების შესახებ არ მოგვეპოვება. დაიბადა ბითვინიაში, გარდაიცვალა 328 წ.
105 - იგულისხმება ქალღმერთ ვენერას ტაძარი, რომელიც გადმოცემით აღმართა იმპერატორმა ჰადრიანემ, რათა წაებილწა ქრისტიანების სათაყვანებელი ადგილი.
106 - სოკრატე სქოლასტიკოსის ცნობით ეს ნაწილი კონსტანტინემ ჩადო ქანდაკებაში, რომელიც იდგა სვეტზე კონსტანტინოპოლის ფორუმზე.
107 - ის გატაცებულ იქნა იერუსალიმიდან ირანის შაჰ ხოსრო II-ის მიერ 614 წ. გადმოცემის თანახმად აღმოჩენილ იქნა ჰერაკლე კეისარის მიერ 628 წ. „ჯვართამაღლების“ ღღესასწაული თავის თავში აერთიანებს კონსტანტინეს მიერ ჯვრის ნიშის ხილვას, მის აღმართვას იერუსალიმში და ხოსროს მიერ მისი გატაცებიდან ტრიუმფალურ დაბრუნებას.
108 - οἱ δὲ τῆς ‘Αρείου συμμοριας, ლათ. Ariani. როგორც ვხედავთ, აქ ლათინური არის შემოკლებული თარგმანი. συμμορια ათენში გადასახადების აკრეფის ორგანიზების მიზნით მოსახლეობის დაყოფის ერთეულების აღსანიშნავი ტერმინია. ეტიმოლოგიურად იგი უნდა უკავშირდებოდეს სიტყვა μορος-ს, რაც ნიშნავს ხვედრს, ბედს.
109 - იხ. „მოციქულთა“ 14-ე კანონი.
110 - καλοί καὶ ἀγάθοι, ანტიკურ საბერძნეთში ზნეობრივი სრულყოფის აღმნიშვნელი (რაც ამავე დროს ესთეტიკურ სრულყოფასაც გულისხმობდა) სიტყვებია, რაც კომპოზიტის სახითაც იყო გაერთიანებული - „კალოკაგათია“.
111 - ათანასე ამფიონს მოიხსენებს როგორც კილიკია სეკუნდაში ეპიფანიის მართლმადიდებელ ეპისკოპოსს.
112 - ქრესტუსი და ამფიონი განყენებულ იქნა მას შემდეგ, რაც დაბრუნდნენ თეოფნისი და ევსები, რომელთა „სინანულის წიგნი“ გადმოცემულია სოკრატე სქოლასტიკოსის „საეკლესიო ისტორიის“ I წიგნის XIV თავში.
113 - იგულისხმება საეკლესიო მმართველობა.
114 - ე.ი. რასაც ისინი ეტყოდნენ, ის უნდა ელაპარაკა.
115 - σωφροσύνης, ლათ. continentiae. წმ. ეფრემ მცირე ამ სიტყვას თარგმნიდა „მრთელცნობიერად“ (იხ. „გზა სამეუფო“, N2, 1995 წ.).
116 - ნეტარი იერონიმე ამბობს, რომ ტრაიანოპოლისში, მაგრამ ევსტათი გარდაიცვალა ფილიპეში დაახ. 337 წ. ათანასე ევსტათეს უწოდებს "აღმსარებელს და რწმენაში საღს" ("არიანელობის ისტორია მონას ვნების მიმართ", 4). იგი ასევე აღნიშნავს, რომ ევსტათი არამართებულად დადანაშაულებულ იქნა იმპერატორ კონსტანტინეს წინაშე, თითქოს მას ცილი დაეწამა იმპერატრიცა ელენესთვის. სოძომენე აღწერს მის მოთმინებას, რისი გამოჩენაც მოუწია ევსტათის, და მის ხასიათს აფასებს შემდეგი სახით.: "კეთილი და მართალი კაცი, განსაკუთრებით გამორჩეული მჭევრმეტყველებით, რაზეც მოწმობს მისი ნაწერები, აღმაფრთოვანებელი მათი ღირსებითაც და ძველი სტილითაც, საღი სიბრძნით, ენის სილამაზით და გამოხატვის მადლით" ("საეკლესიო ისტორია", II. 9). მისი ნაშრომებიდან ჩვენამდე მოაღწია მხოლოდ მისმა კრიტიკამ ორიგენეს მიერ წმინდა წერილის განმარტებაზე.
117 - ტერმინი "ინდოეთი" გამოიყენება გაურკვეველი მნიშვნელობით, ნაწილობრივ ძველი შეხედულებიდან, რომ აზია და აფრიკა ერთმანეთს უერთდებოდა ინდოეთის ოკეანის სადღაც სამხრეთით. აქ ინდოელები აღნიშნავს აბისინელებს, იგივე ეთიოპელებს.
118 - რუფინუსის მიერ მიღებული ვერსია არის უძველესი გავრცელებული წყარო ამ ამისათვის, რასაც მისდევენ სოკრატე, სოძომენე და ნეტარი თეოდორიტე. მასთან ტირიანოსს ეწოდება მეროპიუსი.
119 - εἰς τὴν γεωργίαν, ლათ. ad culturam. ინგ. to the spiritual culture. მაგრამ კონტექსტი გვიჩვენებს, რომ აქ იგულისხმება წარმართების, როგორც სულიერი მიწის დამუშავება, ამ სიტყვის ლათინური შესატყვისი აგრეთვე აღზრდის მნიშვნელობით გაგების საშუალებასაც იძლევა, რაც ამტკიცებს აქ ნაგულისხმევი "დამუშავების" სულიერ მნიშვნელობას.
120 - თუ ამ თხრობას გავაიგივებთ ამ ამბის ეთიოპურ ვერსიასთან, მეფედ უნდა მივიჩნიოთ ეთიოპური ანალების აბრეჰას და აცბეჰას მამა. ფრუმენტიოსმა მიიღო ტიტული აბბანა, ან აბბა სალამა, "მშვიდობის მამა". აუქსუმის საეპისკოპოსომ მიიღო სამიტროპოლიტოს ხასიათი. მოგვიანებით იმპერატორმა კონსტანციუსმა მიწერა ეთიოპიის პრინცს, რომ ფრუმენტიუსი შეეცვალა არიანელი თეოფილეთი, მაგრამ პრინცმა მას არ დაუჯერა. (ათანასე დიდი, "აპოლოგია კონსტანციუსის წინაშე", 31) .
121 - ეს ამბავი გარკვეული სახეცვლილებებით თეოდორიტეს გარდა ასევე სოძომენესა და სოკრატეს მიერ გადმოღებულია რუფინუსის მიერ გადმოცემული ვერსიიდან.
122 - საპორ (შაბურ) II, ჰორმიზდ I-ის ძე, იყო ერთ-ერთი უდიდესი სასანიდი. იგი მეფობდა 310-381წ.წ. და წარმატებით იბრძოდა კონსტანციუს II-ისა და იულიანეს წინააღმდეგ.
123 - ἀρχήγον, ლათ. ducem. ბერძნული პირველ რიგში მიზეზს და სათავეს ნიშნავს და შემდეგ მმართველ, ბელადს და წინამძღოლს, მაგრამ, ვფიქრობთ, კონტექსტი უფრო მეორე მნიშვნელობას გულისხმობს, რასაც ლათინური თარგმანიც ადასტურებს.
124 - წერილის ავტორი ალბათ გულისხმობდა ტიბერიუსს, რომელიც მოკლეს; გაიუსს, რომელიც საკუთარმა მცველმა განგმირა მახვილით; კლავდიუსს, რომელიც მეუღლემ მოწამლა; ნერონს, რომელიც თვითმკვლელობამდე მივიდა; ვიტალიუსს, რომელიც ბრბომ სასიკვდილოდ ცემა; დომიციანესა, რომელიც მოკლა მისმა ცოლმა; კომოდუსს, რომელიც მოკლეს მისი კარის მოხელეებმა; პერტინაქსს, რომელიც მოკლეს მისმა მცველებმა; კარაკალა, ასევე მოკლულია; ჰელიგაბალს, მოკლულს; ალექსანდრე სევერუსს, მაქსიმიონუსს, გორდიანუსს, რომლებიც მოკლულ იქნენ; დეკიუსს, რომელიც ომში დაიღუპა; გალუსს, ემილიანუსს, გალიენუს, ავრელიანეს, პრობუსს, კარუსს, რომლებიც მოკლულ იქნენ, მაგრამ ქრისტიანებს ასევე დევნიდნენ ტრაიანე, მარკუს ავრელიუსი და დიოკლეტიანე, რომლებიც მშვიდად გარდაიცვალნენ.
125 - იგულისხმება ვალერიანე, რომელიც იმპერატორად გამოცხადებულ იქნა როეტიაში 254 წ., დამარცხდა სპარსელების წინააღმდეგ ლაშქრობაში. სპარსელებმა ის ტყვედ აიყვანეს და ტყავი გააძრეს, მისი ტყავი კი ჩამოკიდეს სპარსულ ტაძარში.
126 - ἐν ἑκάστῃ τάξει τῶν ἐκκλησιαστικῶν χορῶν.
127 - ინგლისურ თარგმანშია, love one another, რაც ზნეობრივად შეიძლება, უფრო გამართლებული ჩანდეს, მაგრამ არც დედანი, არც ლათინური თარგმანი და არც წინადადების კონტექსტი ვერ ამართლებს ასეთ თარგმანს.
128 - ტიროსის კრება გაიმართა 335 წ.
129 - ἐγκαίνια, სიტყვ. განახლება. „ἐγκαίνια იყო რიტუალი, რომელიც აკურთხებდა ქრისტიანულ შენობებს, ის ასევე იყო ადგილობრივი დღესასწაული, რომელიც აღნიშნავდა Martirium basilica-ს, ქრისტეს სიკვდილისა და აღდგომის ადგილის, კურთხევას“.
130 – ელია კაპიტოლინი, სახელი, რომელიც აღდგენილ იერუსალიმს უწოდა იმპერატორმა ჰადრიანემ.
131 - 337 წ.
132 - არიანელი ევსები ნიკომიდიელის მიერ.
133 - კონსტანტინე II-მ მიიღო გალია, ბრიტანეთი, ესპანეთი და აფრიკის ნაწილი; კონსტანციუსმა - აღმოსავლეთი; კონსტანსმა - ილირიკია. იტალია და დანარჩენი აფრიკა. 340 წ. კონსტანსი დაამხო მისმა ძმამ, რომელმაც ის მოკლა აკვილეის მახლობლად და გახდა დასავლეთის მბრძანებელი.
წიგნი მეორე
თავი I
წმინდა ათანასეს დაბრუნების შესახებ
წმინდა ათანასეს დაბრუნების შესახებ
საღვთო ათანასემ ორი წელი და ოთხი თქვე გაატარა ტრევერში134 და დაბრუნდა ალექსანდრიაში. იმპერატორმა კონსტანტინემ, კონსტანტინე დიდის ვაჟებიდან უხუცესმა (მისი საიმპერიო ძალაუფლება ვრცელდებოდა დასავლეთ გალიამდე), ალექსანდრიელთა ეკლესიას მიწერა ეს წერილი.
კონსტანტინეს ძის, კონსტანტინეს ეპისტოლე ალექსანდრიელთა მიმართ
"კონსტანტინე კეისარი ქალაქ ალექსანდრიის კათოლიკე ეკლესიის ერს.
"ვფიქრობ, თქვენს წმინდა გონებას არ გამოეპარება იმის ცოდნა, რომ სათაყვანებელი რჯულის განმმარტებელი ათანასე თავის დროზე გალიაში იქნა გაგზავნილი, რათა მაშინ როცა მისი სისხლისმსმელი და მასთან მებრძოლი მტრების სისასტიკე მისი წმინდა თავისთვის საფრთხედ რჩებოდა, უკეთურ კაცთა გარყვნილების მეშვეობით გამოუსწორებელი [რამ] არ შემთხვეოდა. ახლა მათ დასაცინად გამოტაცებულ იქნა ამ კაცების პირიდან და მისი ჩემს განგებულების ქვეშ მოყვანა იქნა ნაბრძანები; ამგვარად ამავე ქალაქში, რომელშიც ცხოვრობდა, ყველა აუცილებელი [სახმარით] უხვად იყო მომარაგებული. განსაკუთრებით მისი სახელოვანი სათნოება, საღვთო შემწეობაზე მინდობილი, არად აგდებს უძიმეს ბედს. ჩვენმა მეუფემ, ნეტარხსენებულმა კონსტანტინე ავგუსტუსმა, ჩემმა მამამ, ირჩია, რომ თქვენი ყველაზე ძვირფასი ღვთისმოსაობისათვის იმავე ადგილზე მიეძღვნა ეს ეპისკოპოსი. თუმცა, მას შემდეგ, რაც ადამიანური ხვედრი ეწია და განისვენა ვედრების აღსრულების წინ, მისმა მონაცვლემ საჭიროდ მივიჩნიეთ საღვთო სახსენებელი იმპერატორის არჩევანის აღსრულება. როდესაც თქვენს ეპისკოპოსს შეხვდებით, მისგან შეიტყობთ, თუ რაოდენ დიდი პატივისცემა მიიღო ჩემგან. რადგან რა გასაკვირია, თუ რაიმე გავაკეთე მის გამო. რადგან ჩემი სულიც თქვენი წადილის მსგავსად აღძრა და შეაგონა ესოდენ დიდი კაცის ხასიათმა. ამისთვის საღვთო წინაგანგებამ დაგიცვათ, საყვარელო ძმებო".
ამ წერილთან ერთად საღვთო ათანასეც ჩამოვიდა135. ყველამ სიხარულით მიიღო იგი, ქალაქელებმაც და სოფლელებმაც, მდიდრებმაც და ღარიბებმაც. მხოლოდ არიოზის სიშლეგის მიმდევრები136 იყვნენ დამწუხრებული მისი დაბრუნებით. ამიტომ კვლავ მათთვის ჩვეული მზაკვრობები აამოძრავეს ევსებიმ და თეოგონიოსმა, და მათ, ვინც მათი დაჯგუფების მონაწილე იყო, და კვლავ ყმაწვილ იმპერატორს გამოუჭედეს ყურები.
ვიტყვი იმასაც, თუ როგორ გადაიხარა იგი სამოციქულო დოგმატების სწორი გზიდან.
ამ წერილთან ერთად საღვთო ათანასეც ჩამოვიდა135. ყველამ სიხარულით მიიღო იგი, ქალაქელებმაც და სოფლელებმაც, მდიდრებმაც და ღარიბებმაც. მხოლოდ არიოზის სიშლეგის მიმდევრები136 იყვნენ დამწუხრებული მისი დაბრუნებით. ამიტომ კვლავ მათთვის ჩვეული მზაკვრობები აამოძრავეს ევსებიმ და თეოგონიოსმა, და მათ, ვინც მათი დაჯგუფების მონაწილე იყო, და კვლავ ყმაწვილ იმპერატორს გამოუჭედეს ყურები.
ვიტყვი იმასაც, თუ როგორ გადაიხარა იგი სამოციქულო დოგმატების სწორი გზიდან.
თ ა ვ ი II
როგორ გადაიხარა მართალი რწმენიდან იმპერატორი კონსტანციუსი
როგორ გადაიხარა მართალი რწმენიდან იმპერატორი კონსტანციუსი
ლიკინიუსის ყოფილი ცოლი კონსტანცია იყო კონსტანტინეს და. მას ახლოს იცნობდა ერთი პრესვიტერი, რომელსაც მიღებული ჰქონდა არიანული მანკიერება, და ამ სენს აშკარად არ ამხელდა. მასთან ხშირად საუბრობდა და უთხრა, რომ არიოზს ცილი დასწამეს. ყოვლად სახელოვანი კონსტანტინე მისი უღმერთო ქმრის გარდაცვალების შემდეგ ყველანაირ მზრუნველობით ღირსყოფდა და არ სჩვეოდა დამწუხრებული ქვრივის გამოცდა. და მისი აღსასრულის დროს137 მასთან იმყოფებოდა და სათანადოდ უვლიდა. მაშინ ბრძანა ამ პრესვიტერის მოხმობა და იმპერატორს შეევედრა, რომ მისი მზრუნველობის ღირსი გაეხადა. კონსტანტინე შეპირდა და შემდეგ შეასრულა კიდეც დანაპირები, რადგან მას გადასცა განსაკუთრებით დიდი კადნიერება. თუმცა იგი მრავალი შემწეობით იყო ღირსქმნილი, მაგრამ მაინც ვერ გაბედა სენის გამხელა, როდესაც ხედავდა იმპერატორის აზრის სიმტკიცეს ღვთის მიმართ. მას შემდეგ, რაც კონსტანტინე წარუვალ სამეფოში გადავიდა, შვილებს ეს ხრწნადი სამეფო აღთქმით გაუნაწილა, მაგრამ არცერთი მათგანი არ იმყოფებოდა მომაკვდავთან, მხოლოდ ამ პრესვიტერს მიანდო ეს აღთქმები და უბრძანა მათი გადაცემა კონსტანციუსისთვის. რადგან იგი სხვებზე უფრო ახლოს იმყოფებოდა, მისი ჩამოსვლა სხვებზე ადრე იყო მოსალოდნელი. აქედან გახდა იგი კონსტანციუსისთვის ცნობილი, რადგან მას გადასცა აღთქმები, როგორც ნაბრძანები ჰქონდა, მისი ახლობელიც გახდა, და [კონსტანციუსმა მას] უბრძანა, ხშირად ევლო მასთან. როდესაც დაინახა, რომ კონსტანციუსის აზრი ადვილად საძლევი იყო, რადგან მსგავსი იყო ჰირქარისაგან დრეკადი ლერწამისა, გაბედა, სახარებისეული დოგმატების წინააღმდეგ ომი წამოეწეო; და საეკლესიო მღელეარებაზე მოჩვენებითად შეწუხებულმა ბრალი დასდო მათ, ვინც წმინდა წერილში არარსებული სიტყვა, "თანაარსი" მრწამსის სწავლებაში ჩაურთო და ამან გამოიწვია უთანხმოება მღედლებშიც და ერშიც. ამიტომ, ბრალი დასდო ათანასეს და მისნაირად მოაზროვნეებს, და მათ წინააღმდეგ შეთქმულებები მოაწყო. მას თანაშემწედ იყენებდნენ ევსები138 და თეოგონიოსი, და თეოდორე პერინთელი.
თეოდორე სახელოვანი და გამოჩენილი კაცი იყო, და მან დაწერა საღვთო სახარებების განმარტება, ხალხი კი მას ჰერაკლეოტს უწოდებდა. ისინი, როგორც მეზობლად მყოფნი, ხშირად ნახულობდნენ იმპერატორს, და ეუბნებოდნენ, რომ ათანასეს დევნულებიდან დაბრუნება მრავალი ბოროტების მიზეზი გახდა, და რომ მღელვარებამ არა მხოლოდ ეგვიპტე მოიცვა, არამედ პალესტინაც, ფინიკიაც და სხვა მოსაზღვრე ერებიც139.
თეოდორე სახელოვანი და გამოჩენილი კაცი იყო, და მან დაწერა საღვთო სახარებების განმარტება, ხალხი კი მას ჰერაკლეოტს უწოდებდა. ისინი, როგორც მეზობლად მყოფნი, ხშირად ნახულობდნენ იმპერატორს, და ეუბნებოდნენ, რომ ათანასეს დევნულებიდან დაბრუნება მრავალი ბოროტების მიზეზი გახდა, და რომ მღელვარებამ არა მხოლოდ ეგვიპტე მოიცვა, არამედ პალესტინაც, ფინიკიაც და სხვა მოსაზღვრე ერებიც139.
თ ა ვ ი III
ნეტარი ათანასეს მეორედ გადასახლების, გრიგოლის დადგინებისა და აღსასრულის შესახებ
ნეტარი ათანასეს მეორედ გადასახლების, გრიგოლის დადგინებისა და აღსასრულის შესახებ
ამ და ასეთ სიტყვებით ალყა შემოარტყეს მის სუსტ გონებას და დაარწმუნეს, რომ ათანასე განედევნა ეკლესიიდან. მან კი როდესაც შეიტყო შეთქმულება, წავიდა და დასავლეთში ჩავიდა140. ევსების მომხრეებმა რომის ეპისკოპოსს (იულიუსი მწყემსავდა იმ ეკლესიას) გაუგზავნეს ათანასეს წინააღმდეგ შეთხზული ცილისწამებები. მან კი ეკლესიის კანონის მიდევნებით ბრძანა, რომ რომში ისინიც ჩამოსულიყენენ, და საღვთო ათანასეს სამსჯავროში მოუხმო. მან მიიღო მოწვევა და მყისვე წავიდა. მაგრამ ისინი, ამ საქმის მცოდნეები, როგორც მისი მომწყობები, არ ჩავიდნენ რომში, იცოდნენ, რომ ადვილად აღმოაჩენდნენ სიცრუეს141. ხოლო როდესაც დაინახეს, რომ ცხვარი მწყემსის გარეშე დარჩა, ისინი მწყემსის ნაცვლად მგელს ჩააბარეს; მისი სახელი იყო გრიგოლი. იგი ექვსი წელი ველურ მხეცებზე უფრო სასტიკად ეპყრობოდა სამწყსოს, უკეთურობას სიმართლედ აფასებდა, და მათ მიერ მწარედ გაირყვნენ ცხვრები. როდესაც ათანასე კონსტანსთან ჩავიდა, რადგან უფროსი კონსტანტინე ომში იქნა მოკლული, არიანელთა დაჯგუფების შეთქმულებაზე დაიჩივლა და სამოციქულო რწმენის წინააღმდეგ ომი დაიტირა142. მან მისი მამის საქმეებიც გაიხსენა და უდიდესი კრებაც, რომელიც მან მოაწყო, და კრებაში მონაწილემ თუ როგორ დაამტკიცა კანონით მათ მიერ დაწერილი. როდესაც იგი ასე მოთქვამდა, იმპერატორი აღძრა მამისეული მოშურნეობის მიმართ. რადგან როცა ეს მოისმინა, მეყსეულად მიწერა ძმას, სთხოვდა დაეცვა მამისეული კეთილმსახურების შეუბღალავი მემკვიდრეობა. რადგან იგი კეთილმსახურებით განაგებდა იმპერიას და გაანადგურა რომაელთა ტირანები და ირგვლივ ბარბაროსები დაიმორჩილა. ამ წერილებით დაარწმუნა კონსტანციუსი, და ბრძანა, სარდიკიაში143 (ეს არის ილირიკიის ქალაქი, დაკიელთა ერის დედაქალაქი) შეკრებილიყვნენ აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ეპისკოპოსები. რადგან ეკლესიის სხვა ვნებებიც საჭიროებდა ერთობლივ მკურნალობას.
თ ა ვ ი IV
კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოს პავლეს შესახებ
კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოს პავლეს შესახებ
კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოსი იყო პავლე144, მართალი დოგმატებისთვის თავგანწირულად მებრძოლი. არიანულ სნეულებას ზიარებულებმა მას ბრალი დასდეს ამბოხების მოთავეობაში; და სხვა რაღაცეებიც დაუმატეს, რისი ცილისწამებაც სჩვეოდათ კეთილმსახურების მქადაგებლებზე. მაგრამ იმ დროს ხალხმა არ გაუშვა იგი, სარდიკიაში რომ წასულიყო, მოწინააღმდეგების შეთქმულების ეშინოდა. მაგრამ მალე იმპერატორის მერყევი გონება დაითანხმეს, საიმპერიო ქალაქიდან გააძევეს და კუკუზაში გადაასახლეს. ეს ქალაქი იყო პატარა, ძველად მას კაბადოკიელთა ერი განაგებდა, ახლა კი მეორე არმენიას ეკუთვნის. მაგრამ უდაბნოში საკვირველი პავლეს ცხოვრება არ იყო განშორებული ყოველგვარ შფოთს, რადგან მკვლელი გონების მქონე მსახურები გაუგზავნეს და სასტიკი სიკვდილისთვის გაიმეტეს. ეს ჩვენ გვაუწყა საღვთო ათანასემ, საკუთარი გაქცევის აპოლოგიაში ესეც დაურთო145: "კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოსის, პავლეს მდევნელებმა როდესაც იპოვეს, ყველას თვალწინ დაახრჩვეს კაბადოკიის ქალაქში, სახელად კუკუზაში, ამისთვის ჯალათად პრეფექტი ფილიპე გამოიყენეს; რადგან იგი იყო მათი მწვალებლობის წინამძღოლი და მათ უკეთურ ზრახვათა მსახური"146.
ასეთი მკვლელობები აღმოაცენა არიოზის მკრეხელობამ. მხოლოდშობილის წინააღმდეგ სიშლეგემ მოიტანა მისი მსახურების წინააღმდეგ დანაშააულები.
ასეთი მკვლელობები აღმოაცენა არიოზის მკრეხელობამ. მხოლოდშობილის წინააღმდეგ სიშლეგემ მოიტანა მისი მსახურების წინააღმდეგ დანაშააულები.
თ ა ვ ი V
მაკედონიოსის და მის მიერ შექმნილი მწვალებლობის შესახებ
მაკედონიოსის და მის მიერ შექმნილი მწვალებლობის შესახებ
როდესაც იგი ასე სიკვდილით, უფრო კი ციურ სასუფეველში გადაგზავნეს, მის ნაცვლად მაკედონიოსი147 წამოაყენეს. მას თანამოაზრედ მიიჩნევდნენ, რადგანაც მათ მსგავსად გმობდა ყოვლადწმინდა სულს. მაგრამ მცირე ხნის შემდეგ იგიც განდევნეს, მან ვერ აიტანა ქმნილება ეწოდებიათ მისთვის, ვისაც წმინდა წერილი ძეს უწოდებს. ამის გამო ისიც განკვეთეს, და იგი გახდა საკუთარი მწვალებლობის წინამძღოლი. იგი ამბობდა, რომ მამის თანაარსი იყო ძე, ასწავლიდა, რომ ყველაფრით მშობლის მსგავსი იყო. მაგრამ სულს ღიად ქმნილებად სახელდებდა. ეს არცთუ დიდი ხნის შემდეგ მოხდა, როგორც ვთქვით.
თ ა ვ ი VI
სარდიკიაში გამართული კრების შესახებ
სარდიკიაში გამართული კრების შესახებ
სარდიკიაში ორასორმოცდაათი მღვდელმთავარი შეიკრიბა148, როგორც გვამცნობს ძველი აღწერილობები. მოვიდა დიდი ათანასეც და ასკლეპას ღაზელიც, რომელიც ამას წინათ ვახსენეთ, და მარკელოსიც149 გალატიის დედაქალაქიდან, ანკვირადან, რომელიც ეპისკოპოსი იყო დიდ კრებაზე. ასევე ჩამოვიდნენ მათი ბრალმდებლებიც, და მწვალებლური ფალანგის წინამძღოლები, ადრე ათანასესთან დაკავშირებული საქმეების მსაჯულები. მაგრამ როდესაც შეიტყვეს კრების ურყევობის შესახებ და საღვთო დოგმატებში სიჯანსაღე, თუმცა მოხმობილი იყვნენ, კრებაზე არ შევიდნენ, არამედ უსამართლო მსაჯულებთან ერთად ბრალმდებლებიც გაიქცნენ. ამასაც უფრო კარგად გვაუწყებს კრების წერილი, რასაც მოძღვრების სიცხადის გამო ჩავურთავ ამ თხზულებაში.
იქ შეკრებილ ეპისკოპოსთა მიერ მსოფლიოში სხვა ეპისკოპოსთა მიმართ მიწერილი სინოდიკონი
"ღვთის მადლით სარდიკიაში რომიდან, ესპანეთიდან, გალიადან, იტალიიდან, კამპანიადან, კალაბრიიდან, სარდინიიდან, პანონიიდან, მიზიიდან, დაკიიდან, დარდანიიდან, სხვა დაკიიდან, მაკედონიიდან, თესალიიდან, აქაიიდან, ეპირიდან, თრაკიიდან, როდოპიდან, ასიიდან, კარიადან, ბითვინიიდან, ჰელესპონტიდან, ფრიგიიდან, პისიდიიდან, კაბადოკიიდან, პონტოდან, სხვა ფრიგიიდან, კილიკიიდან, პამფილიიდან, ლიდიადან, კიკლადის კუნძულებიდან, ეგვიპტიდან, თებედან, ლიბიიდან, გალატიიდან, პალესტინიდან, არაბეთიდან შეკრებილი წმინდა კრება ყველა მხარეში მყოფ ეპისკოპოსებსა და თანამსახურებს, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიის საყვარელ ძმებს, მოკითხვა უფალში.
"არიანელებმა მრავალგზის მრავალი დანაშაული ჩაიდინეს ღვთის მონათა წინააღმდეგ, რომლებიც მართალ სარწმუნოებას იცავდნენ. ცთომილი მოძღვრების შემომტანები ცდილობდნენ მართლმადიდებლების განდევნას. შემდეგ ისე აუმხედრდნენ სარწმუნოებას, რომ ყველაზე ღვთისსათნო იმპერატორის ყურამდეც მიაღწია. თუმცა, ღვთის მადლის შეწევნით თვით ღვთისთვის უსათნოესმა იმპერატორებმა შეგვკრიბეს სხვადასხვა პროვინციებიდან და ქალაქებიდან და სარდელთა ქალაქში ამ წმინდა კრების გამართვის ნება დაგვრთეს, რათა აღმოიფხვრას ყოველგვარი უთანხმოება, ხოლო როცა განიდევნება ყოველგვარი არამართალი სარწმუნოება150, ქრისტეს მიმართ ერთადერთი კეთილმსახურება ყველასთან იქნება დაცული. აღმოსავლეთიდან ჩამოვიდნენ ეპისკოპოსები, ისინიც კეთილმსახური იმპერატორისგან მოწოდებულები, რომლებიც განსაკუთრებით ხშირად საუბრობენ ჩვენი საყვარელი ძმებისა და თანამსახურების, ალექსანდრიის ეპისკოპოს ათანასეს, ანკიროგალატიის ეპისკოპოს მარკელოსის, და ასკლეპა ღაზელის წინააღმდეგ და თქვენი სმენის შერყევაც სცადეს, რათა ირწმუნოთ, რასაც უდანაშაულოთა წინააღმდეგ ამბობენ, ხოლო მათი გარყვნილი მწვალებლობის ეჭვი დაფარონ. მაგრამ დიდი ხნით ამის კეთების ნება არ მიეცათ. რადგან ეკლესიების წინამდგომელი არის უფალი, რომელმაც მათ გამო და ყველა ჩვენს გამო დაითმინა სიკვდილი და საკუთარი თავის მეშვეობით ცისკენ ასასვლელი მოგვანიჭა ჩვენ ყველას.
"ძველად ევსების, მარინის, თეოდორეს, თეოგონიოსის, ურსაკიოსის, ვალენტის, მენოფანტოსის და სტეფანეს მხარდამჭერებმა მიწერეს ჩვენს თანამსახურ იულიუსს, რომაელთა ეკლესიის ეპისკოპოსს, ზემოხსენებული ჩვენი თანამსახურების წინააღმდეგ, ვგულისხმობ ალექსანდრიის ეპისკოპოს ათანასეს, ანკვიროგალატიის ეპისკოპოს მარკელოსს, და ასკლეპა ღაზელს. მაგრამ ასევე მიწერეს სხვა მხარეების ეპისკოპოსებმაც, რომლებიც დაამოწმებდნენ ჩვენი თანამსახური ათანასეს უბიწოებას, ხოლო ევსების მომხრეთაგან ნაქმნარი სხვა არაფერი იყო გარდა სიცრუითა და ცილისწამებით აღსავსე. აშკარად გამოჩნდა მათი ცილისწამება იქიდან, რომ ისინი საყვარელ და თანამსახურ იულიუსისგან მოხმობისას არ შეხვდნენ მას, და ასევე იმავე ეპისკოპოს იულიუსის წერილიდანაც. რადგან მივიდოდნენ, დარწმუნებული რომ ყოფილიყვნენ ჩვენი თანამსახურის წინააღმდეგ თავიანთ საქციელსა და ნამოქმედარში. მსგავსადვე იქიდან, რაც იმ წმინდა და დიდ კრებაზე მოიმოქმედეს, უფრო ნათლად წამოაჩინეს მათი გამონაგონი. როდესაც სარდელთა ქალაქში ჩამოვიდნენ და დაინახეს ჩვენი ძმები, ათანასე, მარკელოსი, ასკლეპა და სხვები, შეეშინდათ სამსჯავროზე მისვლა. და არა ერთგზის და ორგზის, არამედ მრავალგზის მოხმობილნი არ დაემორჩილნენ მოწოდებებს ყველა შეკრებილი ეპისკოპოსების, განსაკუთრებით სვიანი უხუცესი ჰოსიუსის, რომელიც ხნოვანების, აღსარებისა და ესოდენი ღვაწლის ტვირთვის გამო ყოველგვარი პატივისა და დიდების ღირსი შეიქნა. ესენი ელოდებოდნენ და შეაგონებდნენ მათ, რომ მოსულიყვნენ სამსჯავროზე, რათა რასაც ამ თანამსახურთა არ ყოფნისას მათ წინააღმდეგ ამბობდნენ და წერდნენ, ამით შესძლებდნენ მათ მხილებას, როცა ისინი აქ იმყოფებოდნენ. მაგრამ მოხმობილები არ მივიდნენ, როგორც უკვე ვთქვით, და ამით აჩვენეს მათი ცილისწამება და არა მხოლოდ ეს, არამედ უარის თქმით ხმამაღლა აცხადებდნენ იმ სივერაგესა და შეთქმულებას, რაც ჩაიდინეს. რადგან რისი თქმაც გაბედეს, მათი დამტკიცება პირისპირ შეეძლოთ. მაგრამ რადგანაც არ მოვიდნენ, ვფიქრობთ, დანარჩენი იცით, მათ ალბათ კვლავ მოისურვეს ბოროტმოქმდების ჩადენა, რადგან არ გააჩნიათ სამხილი ჩვენი თანამსახურების წინააღმდეგ; როცა ისინი არ არიან, ცილს სწამებენ, აქ მყოფთ კი გაურბიან.
"საყვარელო ძმანო, გაიქცნენ არა მხოლოდ მათ წინააღმდეგ ცილისწამების გამო, არამედ ხედავდნენ, რომ მოსული იყვნენ, რომლებიც მათ უჩიოდნენ სხვადასხვა დანაშაულის გამო. გამოყენებული იყო ბორკილები და მახვილი. აქ ესწრებოდნენ გადასახლებიდან დაბრუნებულნი და ახლაც გადასახლებაში დუხჭირად მცხოვრებთაგან მოსული თანამსახურნიც. აგრეთვე მათი ხელით დაღუპულთა ნათესავები და მეგობრებიც აქ იმყოფებოდნენ. და რაც ყველაზე მთავარი იყო, ის ეპისკოპოსები ესწრებოდნენ, რომელთაგან ერთმა151 ის რკინები და ბორკილები გამოიტანა, რაც მათ გამო ატარა, ზოგი კი მათი ცილისწამებით სიკვდილითაც დაამოწმებდა. სიშლეგისაგან იქამდე მივიდნენ, რომ ეპისკოპოსის მოკვლაც სცადეს, და ალბათ მოკლავდნენ კიდეც, მათ ხელებს რომ არ დასხლტომოდა. მათი ცილისწამებით დაიღუპა ჩვენი თანამსახური, ნეტარი თეოდულე152, რადგან მათი ცილისწამებით ნაბრძანები იყო მის მოკვლა. ზოგი მახვილით მიყენებულ ჭრილობებს უჩვენებდა, სხვები კი მწარედ ჩიოდნენ, რომ მათგან დაითმინეს შიმშილობა.
"და ამას მოწმობდნენ არა მხოლოდ ის ადამიანები, რომლებმაც ეს განიცადეს, არამედ მთელი ეკლესიები იყვნენ, რომელთა გამო ჩამოსულები და შუამავლები იუწყებოდნენ მახვილით შეჭურვილ ჯარისკაცებზე, კომბლებით შეიარაღებულ ბრბოზე და ყალბი წერილების შეპარებაზე. რადგან წაკითხულ იქნა წერილები თეოგონიოსის მომხრეთა მიერ ჩვენი თანამსახურების, ათანასეს, მარკელოსის და ასკლეპას წინააღმდეგ შეთხზული იმისათვის, რომ იმპერატორიც აღეძრათ მათ წინაღმდეგ. და ამას ადასტურებდნენ თეოგონიოსის ყოფილი დიაკვნები. ამასთან ერთად ქალწულების გაშიშვლება, ხანძრები ეკლესიებში, მცველები თანამსახურთა წინააღმდეგ, და ამ ყველაფერს არათუ სხვა რამის გამო, არამედ არიომანიტების153 სამარცხვინო მწვალებლობის გამო [სჩადიოდნენ]. რადგან მათთან თანაზიარებაზე უარის მთქმელებს აუცილებლად უნდა განეცადათ ეს.
"აწ ამის მხილველებს ხელ-ფეხი შეკრული ჰქონდათ მათი გადაწყვეტილების აღსასრულებლად, რადგან რცხვენოდათ, რაც მოიმოქმედეს, რომ აღარ შეეძლოთ ამის დაფარვა. და ჩავიდნენ ქალაქ სარდიკიაში, ფიქრობდნენ, რომ ჩამოსვლით ეჭვს განიშორებდნენ ისე, თითქოს არაფერი დაეშავებიათ. ხედავდნენ მათ, ვისაც ცილი დასწამეს და ვინც მათგან ევნო. როცა ბრალმდებლები და მამხილებლები თვალწინ ყავდათ, მოხმობილებმა არ ისურვეს შესვლა. როდესაც ჩვენი თანამსახურები, ათანასე, მარკელოსი და ასკლეპა დიდი კადნიერებით უჩიოდნენ და მოუხმობდნენ მათ, და პირობას იძლეოდნენ, რომ არა მხოლოდ ამხელდნენ ცილისწამებას, არამედ ასევე აჩვენებდნენ, თუ რამდენი დანაშაული ჩაიდინეს ეკლესიების წინააღმდეგ. მათ კი ესოდენი შიშით ჰქონდათ გონება დახშული, რომ გაიქცნენ და გაქცევით მხილებულ იქნა მათი ცილისწამება და აღიარებულ იქნა რა დანაშაულებიც ჩაიდინეს.
"არიანელებმა მრავალგზის მრავალი დანაშაული ჩაიდინეს ღვთის მონათა წინააღმდეგ, რომლებიც მართალ სარწმუნოებას იცავდნენ. ცთომილი მოძღვრების შემომტანები ცდილობდნენ მართლმადიდებლების განდევნას. შემდეგ ისე აუმხედრდნენ სარწმუნოებას, რომ ყველაზე ღვთისსათნო იმპერატორის ყურამდეც მიაღწია. თუმცა, ღვთის მადლის შეწევნით თვით ღვთისთვის უსათნოესმა იმპერატორებმა შეგვკრიბეს სხვადასხვა პროვინციებიდან და ქალაქებიდან და სარდელთა ქალაქში ამ წმინდა კრების გამართვის ნება დაგვრთეს, რათა აღმოიფხვრას ყოველგვარი უთანხმოება, ხოლო როცა განიდევნება ყოველგვარი არამართალი სარწმუნოება150, ქრისტეს მიმართ ერთადერთი კეთილმსახურება ყველასთან იქნება დაცული. აღმოსავლეთიდან ჩამოვიდნენ ეპისკოპოსები, ისინიც კეთილმსახური იმპერატორისგან მოწოდებულები, რომლებიც განსაკუთრებით ხშირად საუბრობენ ჩვენი საყვარელი ძმებისა და თანამსახურების, ალექსანდრიის ეპისკოპოს ათანასეს, ანკიროგალატიის ეპისკოპოს მარკელოსის, და ასკლეპა ღაზელის წინააღმდეგ და თქვენი სმენის შერყევაც სცადეს, რათა ირწმუნოთ, რასაც უდანაშაულოთა წინააღმდეგ ამბობენ, ხოლო მათი გარყვნილი მწვალებლობის ეჭვი დაფარონ. მაგრამ დიდი ხნით ამის კეთების ნება არ მიეცათ. რადგან ეკლესიების წინამდგომელი არის უფალი, რომელმაც მათ გამო და ყველა ჩვენს გამო დაითმინა სიკვდილი და საკუთარი თავის მეშვეობით ცისკენ ასასვლელი მოგვანიჭა ჩვენ ყველას.
"ძველად ევსების, მარინის, თეოდორეს, თეოგონიოსის, ურსაკიოსის, ვალენტის, მენოფანტოსის და სტეფანეს მხარდამჭერებმა მიწერეს ჩვენს თანამსახურ იულიუსს, რომაელთა ეკლესიის ეპისკოპოსს, ზემოხსენებული ჩვენი თანამსახურების წინააღმდეგ, ვგულისხმობ ალექსანდრიის ეპისკოპოს ათანასეს, ანკვიროგალატიის ეპისკოპოს მარკელოსს, და ასკლეპა ღაზელს. მაგრამ ასევე მიწერეს სხვა მხარეების ეპისკოპოსებმაც, რომლებიც დაამოწმებდნენ ჩვენი თანამსახური ათანასეს უბიწოებას, ხოლო ევსების მომხრეთაგან ნაქმნარი სხვა არაფერი იყო გარდა სიცრუითა და ცილისწამებით აღსავსე. აშკარად გამოჩნდა მათი ცილისწამება იქიდან, რომ ისინი საყვარელ და თანამსახურ იულიუსისგან მოხმობისას არ შეხვდნენ მას, და ასევე იმავე ეპისკოპოს იულიუსის წერილიდანაც. რადგან მივიდოდნენ, დარწმუნებული რომ ყოფილიყვნენ ჩვენი თანამსახურის წინააღმდეგ თავიანთ საქციელსა და ნამოქმედარში. მსგავსადვე იქიდან, რაც იმ წმინდა და დიდ კრებაზე მოიმოქმედეს, უფრო ნათლად წამოაჩინეს მათი გამონაგონი. როდესაც სარდელთა ქალაქში ჩამოვიდნენ და დაინახეს ჩვენი ძმები, ათანასე, მარკელოსი, ასკლეპა და სხვები, შეეშინდათ სამსჯავროზე მისვლა. და არა ერთგზის და ორგზის, არამედ მრავალგზის მოხმობილნი არ დაემორჩილნენ მოწოდებებს ყველა შეკრებილი ეპისკოპოსების, განსაკუთრებით სვიანი უხუცესი ჰოსიუსის, რომელიც ხნოვანების, აღსარებისა და ესოდენი ღვაწლის ტვირთვის გამო ყოველგვარი პატივისა და დიდების ღირსი შეიქნა. ესენი ელოდებოდნენ და შეაგონებდნენ მათ, რომ მოსულიყვნენ სამსჯავროზე, რათა რასაც ამ თანამსახურთა არ ყოფნისას მათ წინააღმდეგ ამბობდნენ და წერდნენ, ამით შესძლებდნენ მათ მხილებას, როცა ისინი აქ იმყოფებოდნენ. მაგრამ მოხმობილები არ მივიდნენ, როგორც უკვე ვთქვით, და ამით აჩვენეს მათი ცილისწამება და არა მხოლოდ ეს, არამედ უარის თქმით ხმამაღლა აცხადებდნენ იმ სივერაგესა და შეთქმულებას, რაც ჩაიდინეს. რადგან რისი თქმაც გაბედეს, მათი დამტკიცება პირისპირ შეეძლოთ. მაგრამ რადგანაც არ მოვიდნენ, ვფიქრობთ, დანარჩენი იცით, მათ ალბათ კვლავ მოისურვეს ბოროტმოქმდების ჩადენა, რადგან არ გააჩნიათ სამხილი ჩვენი თანამსახურების წინააღმდეგ; როცა ისინი არ არიან, ცილს სწამებენ, აქ მყოფთ კი გაურბიან.
"საყვარელო ძმანო, გაიქცნენ არა მხოლოდ მათ წინააღმდეგ ცილისწამების გამო, არამედ ხედავდნენ, რომ მოსული იყვნენ, რომლებიც მათ უჩიოდნენ სხვადასხვა დანაშაულის გამო. გამოყენებული იყო ბორკილები და მახვილი. აქ ესწრებოდნენ გადასახლებიდან დაბრუნებულნი და ახლაც გადასახლებაში დუხჭირად მცხოვრებთაგან მოსული თანამსახურნიც. აგრეთვე მათი ხელით დაღუპულთა ნათესავები და მეგობრებიც აქ იმყოფებოდნენ. და რაც ყველაზე მთავარი იყო, ის ეპისკოპოსები ესწრებოდნენ, რომელთაგან ერთმა151 ის რკინები და ბორკილები გამოიტანა, რაც მათ გამო ატარა, ზოგი კი მათი ცილისწამებით სიკვდილითაც დაამოწმებდა. სიშლეგისაგან იქამდე მივიდნენ, რომ ეპისკოპოსის მოკვლაც სცადეს, და ალბათ მოკლავდნენ კიდეც, მათ ხელებს რომ არ დასხლტომოდა. მათი ცილისწამებით დაიღუპა ჩვენი თანამსახური, ნეტარი თეოდულე152, რადგან მათი ცილისწამებით ნაბრძანები იყო მის მოკვლა. ზოგი მახვილით მიყენებულ ჭრილობებს უჩვენებდა, სხვები კი მწარედ ჩიოდნენ, რომ მათგან დაითმინეს შიმშილობა.
"და ამას მოწმობდნენ არა მხოლოდ ის ადამიანები, რომლებმაც ეს განიცადეს, არამედ მთელი ეკლესიები იყვნენ, რომელთა გამო ჩამოსულები და შუამავლები იუწყებოდნენ მახვილით შეჭურვილ ჯარისკაცებზე, კომბლებით შეიარაღებულ ბრბოზე და ყალბი წერილების შეპარებაზე. რადგან წაკითხულ იქნა წერილები თეოგონიოსის მომხრეთა მიერ ჩვენი თანამსახურების, ათანასეს, მარკელოსის და ასკლეპას წინააღმდეგ შეთხზული იმისათვის, რომ იმპერატორიც აღეძრათ მათ წინაღმდეგ. და ამას ადასტურებდნენ თეოგონიოსის ყოფილი დიაკვნები. ამასთან ერთად ქალწულების გაშიშვლება, ხანძრები ეკლესიებში, მცველები თანამსახურთა წინააღმდეგ, და ამ ყველაფერს არათუ სხვა რამის გამო, არამედ არიომანიტების153 სამარცხვინო მწვალებლობის გამო [სჩადიოდნენ]. რადგან მათთან თანაზიარებაზე უარის მთქმელებს აუცილებლად უნდა განეცადათ ეს.
"აწ ამის მხილველებს ხელ-ფეხი შეკრული ჰქონდათ მათი გადაწყვეტილების აღსასრულებლად, რადგან რცხვენოდათ, რაც მოიმოქმედეს, რომ აღარ შეეძლოთ ამის დაფარვა. და ჩავიდნენ ქალაქ სარდიკიაში, ფიქრობდნენ, რომ ჩამოსვლით ეჭვს განიშორებდნენ ისე, თითქოს არაფერი დაეშავებიათ. ხედავდნენ მათ, ვისაც ცილი დასწამეს და ვინც მათგან ევნო. როცა ბრალმდებლები და მამხილებლები თვალწინ ყავდათ, მოხმობილებმა არ ისურვეს შესვლა. როდესაც ჩვენი თანამსახურები, ათანასე, მარკელოსი და ასკლეპა დიდი კადნიერებით უჩიოდნენ და მოუხმობდნენ მათ, და პირობას იძლეოდნენ, რომ არა მხოლოდ ამხელდნენ ცილისწამებას, არამედ ასევე აჩვენებდნენ, თუ რამდენი დანაშაული ჩაიდინეს ეკლესიების წინააღმდეგ. მათ კი ესოდენი შიშით ჰქონდათ გონება დახშული, რომ გაიქცნენ და გაქცევით მხილებულ იქნა მათი ცილისწამება და აღიარებულ იქნა რა დანაშაულებიც ჩაიდინეს.
"მათი ბოროტმოქმედება და ცილისწამება არა მხოლოდ წინა საქმეებიდან, არამედ ამითაც წარმოჩნდა. მაგრამ იმისათვის, რომ გაქცევით სხვა ბოროტმოქმედებისთვის რაიმე საბაბის მოტანა ვერ შეძლებოდათ, დავეშურეთ ჭეშმარიტების სიტყვასთან დაკავშირებით მათგან ნამოქმედარის გამოკვლევას.
"ეს წამოვწიეთ და მათ საქმეებში აღმოვაჩინეთ, რომ ისინი იყვნენ ცილისმწამებელი და ჩვენი თანამსახურების წინააღმდეგ შეთქმულების გარდა სხვა არაფერს იქმოდნენ. ამბობდნენ, რომ ათანასეს მოკლული ყავდა არსენი, ის კი ცოცხალი იყო და ცოცხალთა შორის აღირაცხებოდა. აქედან ჩანს, რომ სხვა საყოველთაოდ ცნობილი [საქმეების] შესახებაც მათ მიერ არის შეთითხნილი.
"მას შემდეგ, რაც ბარძიმის შესახებ ხმები დაყარეს, თითქოს ათანასეს პრესვიტერის, მაკარის მიერ იქნა გატეხილი, მათ ემოწმებოდნენ ალექსანდრიიდან, მარეოტიდან და სხვა ადგილებიდან ჩამოსულები, რომ ეს არ მომხდარა. ეგვიპტელმა ეპისკოპოსებმა ჩვენს თანამხახურ იულიუსს მიწერეს და საკმარისად დაამტკიცეს, რომ იქ საერთოდ არ აღიძვროდა ეჭვი, თითქოს ასეთი რამ მომხდარიყო. ასევე ის ოქმები, რომლებზეც ამბობდნენ, რომ ჰქონდათ მის წინააღმდეგ, ცალმხრივად იყო შედგენილი. თუმცა, ამ ოქმებშიც წარმართებსა და კათაკმევლებს ეკითხებიან. ამათგან ერთი კათაკმეველი, რომელსაც ეკითხებიან, ამბობს, რომ შიგნით იმყოფებოდა, როდესაც მაკარი შემოდიოდა ამ ადგილას. სხვა დაკითხული, ისხირასი, რომელზეც ისინი ბევრს ლაპარაკობდნენ, ამბობდა, რომ მაშინ ავად იყო და სენაკში იწვა. როგორც აქედან ჩანს, საერთოდ არ აღსრულდებოდა რაიმე საიდუმლო, რადგან კათაკმეველი შიგნით იმყოფებოდა, ისხირასი კი იქ არ იმყოფებოდა, არამედ ავად იყო და იწვა. იგივე ყოვლად უკეთური ისხირასი ცრუობდა, როდესაც ამბობდა, თითქოს ათანასემ საღვთო წერილის რომელიღაც [თავი] დაწვა და მხილებულ იქნა, აღიარა, რომ ამ დროს, როდესაც მაკარი იქ იმყოფებოდა ავად იყო და იწვა, ისე რომ აქედან ჩანს მისი ცილისწამება. მისი ცილისწამების საზღაურად ისხირასს, რომელიც პრესვიტერიც არ ყოფილა, ეპისკოპოსის სახელო უბოძეს. ჩამოვიდა ორი პრესვიტერი, რომლებიც მელეტისთან ერთად იმყოფებოდნენ, შემდეგ კი ალექსანდრიის ეპისკოპოსის, ნეტარი ალექსანდრეს მიერ, იქნენ შეწყნარებული და აწ ათანასესთან ერთად იყვნენ. მათ დაამოწმეს, რომ იგი არასოდეს ყოფილა პრესვიტერი, მელეტის საერთოდ არ გააჩნდა ეკლესია ან მსახურება მარეოტში. და მიუხედავად იმისა, რომ პრესვიტერიც არ იყო, იგი ახლა როგორც ეპისკოპოსი დადიოდა, რათა ამ სახელით წარმოჩენილიყო ცილისწამებით შეძრული მსმენელების წინაშე154.
"წაკითხულ იქნა ასევე ჩვენი თანამსახურ მარკელოსის თხზულებებიც და აღმოჩნდა, რომ ღვთისმოსაობასთან დაკავშირებით ბოროტად ნახელოვნები155 იყო. რადგან რაც მარკელოსმა, როგორც მაძიებელმა, თქვა, ამას როგორც აღსარებას ცილი დასწამეს. წაკითხულ იქნა ამ შეკითხვების წინ და შემდეგ [ნათქვამი] და ამ კაცის რწმენა მართალი აღმოჩნდა. რადგან არც ჰქონდა დაწერილი, როგორც ისინი ამტკიცებდნენ, რომ წმინდა მარიამისგან მიეცა დასაბამი ღმერთ სიტყვას, არც ის, რომ მის სასუფეველს აქვს დასასრული, არამედ, რომ მისი სასუფეველი დაუსაბამო და დაუსრულებელი156 არის. თანამსახურმა ასკლეპამ კი ანტიოქიაში წარმოებული ოქმები მოიტანა. ესწრებოდნენ მისი ბრალმდებლები, ასევე ევსები კესარიელიც, და მსაჯული ეპისკოპოსების განაჩენებიდან აჩვენა, რომ უდანაშაულო იყო.
"ამრიგად, საყვარელო ძმებო, ბუნებრივი იყო, რომ მრავალგზის მოხმობილნი არ დაემორჩილნენ; ბუნებრივია გაიქცნენ. რადგან სინდისისგან დევნულებმა გაქცევით დაამტკიცეს თავიანთი ცილისწამებები, და სარწმუნო გახადეს მათ წინააღმდეგ ნამოქმედარი, რასაც იქ მყოფი ბრალმდებლები ამბობდნენ და აჩვენებდნენ. ყოველივე ამასთან ერთად ადრე არიოზის მწვალებლობის გამო დადანაშაულებულები და გაძევებულები არა მხოლოდ მიიღეს, არამედ უფრო მაღალ ხარისხში აიყვანეს, დიაკვნები - პრესვიტერის ხარისხში, პრესვიტერები კი - ეპისკოპოსობაში, არა სხვა რამის გამო, არამედ იმისათვის, რომ შესაძლებელი ყოფილიყო უღმერთობის განბნევა და განვრცობა, და კეთილმსახურების რწმენის გარყვნა.
"მათგან ევსების მომხრეებთან ერთად ახლა არიან შემდეგი მეთაურები: თეოდორე ჰერაკლიიდან, ნარკისოსი კილიკიის ნერონიადადან, სტეფანე ანტიოქიიდან, გიორგი ლაოდიკიიდან157, აკაკი158 პალესტინის კესარიიდან, მენოფანტოსი ასიის ეფესოდან, ურსაკიოსი მიზიის სინგიდუნიდან, ვალენსი პანონიის მურსადან159. მათ მათთან ერთად აღმოსავლეთიდან მომავალნი არ დაუშვეს არც წმინდა კრებაზე, არც საერთოდ ღვთის ეკლესიაში მისვლის ნება დართეს. სარდიკიაში ჩამოსულებმა ალაგ-ალაგ თავისთვის გამართეს კრებები და მუქარებით დაადგინეს, რომ სარდიკიაში ჩამოსულები საერთოდ არ მისულიყვნენ სამსჯავროზე, არც წმინდა და დიდ კრებაზე შეკრებილიყენენ, არამედ მხოლოდ ჩამოსულიყვნენ, თავიანთი ჩამოსვლა ვალის მოსახდელად ეჩვენებიათ და სწრაფად გაქცეულიყვნენ. ამის გაგება შევძელით ჩვენი თანამსახური მაკარი პალესტინელისგან160 და არაბეთიდან ჩამოსული ასტერიოსისგან161, რომლებიც მათთან ერთად ჩამოვიდნენ და განეშორნენ მათ ურწმუნოებას. ისინი მოვიდნენ წმინდა კრებაზე, და ჩიოდნენ იმ ძალადობაზე, რითაც ევნოთ, ამბობდნენ, რომ ისინი მართალს არაფერს იქმოდნენ, ამასაც დასძენდნენ, რომ იქ ბევრი იყო მართალი შეხედულების წინააღმდეგ მოქმედი და მათგან აქ მოსვლის დამაბრკოლებელი ამის მსურველთა წინააღმდეგ მუქარისა და იმ დაპირების გამო, რომ მათ განეშორებოდნენ. ამიტომ ესწრაფოდნენ, რომ ყველა ერთ სახლში დარჩენილიყო, არ უშვებდნენ, რომ მცირედითაც განსხვავებული აზრი ჰქონოდათ.
"დუმილით გვერდი არ უნდა ავუაროთ, არც მკაცრი გაკიცხვის გარეშე უნდა დავტოვოთ ცილისწამებები, ბორკილები, მკვლელობები, ჭრილობები, ნაყალბევი ეპისტოლეები, ტანჯვა, ქალწულების გაშიშვლება, გადასახლებები, ეკლესიათა დანგრევა, სანძრები, მცირე ქალაქებიდან დიდ სამრევლოებში გადასვლა, ყოველივეს უწინარეს კი ახლა მართალი სარწმუნოების წინააღმდეგ მათი მეშვეობით აღმდგარი უსახელო არიანული მწვალებლობა. ამის გამო ჩვენი საყვარელი ძმები და თანამსახურები, ათანასე, ალექსანდრიელი ეპისკოპოსი, მარკელოს ანკიროგალატიელი, ასკლეპა ღაზელი, და მათთან ერთად უფალში თანამსახურები, უდანაშაულოდ და უმწიკვლოდ წარმოვაჩინეთ. თითოეულ სამრევლოს მივწერეთ, რათა თითოეული ეკლესიის ერს სცოდნოდა საკუთარი ეპისკოპოსის სიწმინდე, ეპისკოპოსად ჰყოლოდათ იგი და მას დალოდებოდნენ; ხოლო მათ ეკლესიაში მგელივით შემოსულთ (შდრ. საქმე. 20.29), ალექსანდრიაში - გრიგოლს, ანკირიაში - ბასილს, და ღაზაში - კვინტიანუსს, მათ არც ეპისკოპოსი უწოდონ, არც ქრისტიანი, და საერთოდ არ იქონიონ მათთან ურთიერთობა, მათგან არ მიიღონ წერილები და არც მისწერონ მათ.
"წმინდა კრებამ მათზე არსებული ბრალდებების გამო ერთსულოვნად განაყენა ეპისკოპოსობიდან: ევროპის ჰერაკლეადან თეოდორე, კილიკიის ნერანიადან ნარკისოსი, პალესტინის კესარიიდან აკაკი, ანტიოქიიდან სტეფანე, მიზიის სინგიდუნიდან ურსაკიუსი, პანონიის მურსადან ვალენტი, ეფესოდან მენოფანტონი და ლაოდიკიიდან გიორგი (იგი შეშინებული არ ჩამოსულა აღმოსავლეთიდან, თუმცა იმის გამო, რომ ალექსანდრიის ყოფილი ეპისკოპოსის, ნეტარი ალექსანდრეს მიერ იქნა განყენებული, ისიც არიოზის სიშლეგის მიმდევრებთან ერთად იმყოფებოდა), და განაჩინა, რომ არა მხოლოდ ეპისკოპოსი აღარ ყოფილიყვნენ, არამედ არც მორწმუნეებთან ერთად ზიარების ღირსი გაეხადათ. რადგან მამის არსისა და ღმრთეებისაგან ძის განმაშორებლები, და მამისაგან სიტყვის განმაუცხოებლები კათოლიკე ეკლესიიდან უნდა განვაშოროთ და ქრისტიანთა სახელისთვის უცხო იყვნენ. ასე როშ, ანათემა თქვენ და ყველას ჭეშმარიტების სიტყვის შერყვნის გამო. რადგან არის სამოციქულო შეგონება: "თუ ვინმე გახარებთ გარდა იმისა, რაც მიიღეთ, შეჩვენებულ იყოს" (გალ. 1,8). გირჩევთ, არ იქონიოთ ზიარება მათთან, რადგან არანაირი ზიარება არა აქვს ნათელს ბნელთან. თავი შორს დაიჭირეთ ყველა მათგან, რადგან არავითარი თანხმობა არა აქვს ქრისტეს ბელიართან. ფრთხილად იყავით, საყვარელო ძმებო, არც მიწეროთ მათ, არც მათგან მიიღოთ წერილები. ესწრაფეთ, საყვარელო ძმანო და თანამსახურნო, როგორც სულით აღვსილნო162, გამოხატოთ კრებასთან თანხმობა და თქვენი ხელმოწერებით განაჩინოთ, რომ ყველგან გადავარჩინოთ ჩვენი თანამსახურების ერთსულოვნება.
"განვკვეთოთ და გავაძევოთ კათოლიკე ეკლესიიდან ისინი, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ, ცხადია, ქრისტე ღმერთი არის, მაგრამ ჭეშმარიტი ღმერთი არ არის; რომ ძე არის, მაგრამ ჭეშმარიტი ძე არ არის; შობილი არის, თუმც ქმნილიც. აღიარებენ, რომ ისინი ასე შეიმეცნებენ შობილს, რადგან ამბობენ, რომ იგი არის ქმნილი, და დასაბამსა და დასასრულს მიაწერენ საუკუნეთა უწინარეს მყოფ ქრისტეს, რომელსაც წარმოშობა არა დროში, არამედ ყოველი დროის უწინარეს აქვს.
"ახლახანს არიანულმა ასპიდმა შვა ორი გველი, ვალენტი და ურსაკიუსი, რომლებიც იქადიან, არ ეჭვობენ და ამბობენ, რომ ქრისტიანები არიან და რომ ღვთის სიტყვა და წმინდა სულიც ჯვარს ეცვნენ, მოწყლულ იქნენ, მოკვდნენ და აღდგნენ. და როგორც მწვალებელთა დაჯგუფება ჯიუტად ამტკიცებს, რომ მამის, ძისა და წმინდა სულის ჰიპოსტასები სსვადასხვა არის, და არის ერთმანეთისგან განცალკევებული163. ჩვენ კი ეს გვაქვს მიღებული, ამას ვასწავლით და ეს კათოლიკე გადმოცემა, რწმენა და აღსარება გვიპყრია,რომ ერთი არის ჰიპოსტასი, რომელსაც ეს მწვალებლები არსს უწოდებენ, მამის, ძის და წმინდა სულის. და თუ იკითხავენ, რა არის ძის ჰიჰოსტასი, ვაღიარებთ, რომ იგი არის ერთადერთი მამისად აღიარებული; არასოდეს არ ყოფილა მამა მის გარეშე, არც ძე მამის გარეშე, არც ის არის შესაძლებელი, რომ სიტყვა სულის არ მქონე იყოს. რადგან ყველაზე უჯერო არის იმის თქმა, რომ ოდესმე მამა იყო ძის გარეშე, მაშინ მისი არც სახელდება, არც არსებობა იქნებოდა შესაძლებელი. არის თვით ძის მოწმობა, როდესაც ამბობს: "მე მამაში ვარ და მამა ჩემში არის" (იოან. 14.10). და, "მე და მამა ერთი ვართ" (იოან. 10.30). არცერთი ჩვენგანი არ უარყოფს შობილს, მაგრამ შობილს ყოველივეს უწინარეს, რაც კი უხილავად და ხილულად იწოდება, შემოქმედსა და ხელოსანს მთავარანგელოზებისა და ანგელოზების, ქვეყნიერებისა და კაცთა მოდგმის, რადგან ამბობს: "ყოველივეს ხელოსანმა სიბრძნემ მასწავლა მე" (სიბრმ. 7.21), და, "ყოველივე მის მიერ შეიქმნა" (იოან. 1.3).
"რადგან მარადიულ არსებობას ვერ შეძლებდა, თუ დასაბამი მიიღო, რადგან ყოველთვის მყოფ სიტყვას დასაბამი არ გააჩნია, ხოღო ღმერთი არასოდეს დაითმენს დასასრულს. არ ვამბობთ, რომ მამა ძე არის, არც პირიქით, ძე მამა არის; არამედ მამა მამა არის და ძე - მამის ძე. ვაღიარებთ, რომ ძე მამის ძალა არის. ვაღიარებთ, რომ არის სიტყვა მამა ღმერთის, რომელთანაც სხვა არავინ არის; და სიტყვა არის ჭეშმარიტი ღმერთი, სიბრძნე და ძალა. ჭეშმარიტ ძედ გადმოვცემთ, ძედ ვამბობთ, მაგრამ არა ისე როგორც სხვები იწოდებიან ძედ, რადგან ისინი ან იმიტომ, რომ კვლავ შობის წყალობით ღმერთები არიან, ან ღირსად ქმნის გამო იწოდებიან ძეებად, და არა ერთის ჰიპოსტასის გამო,რომელიც არის მამისა და ძის. ვაღიარებთ მხოლოდშობილს და პირმშოს, მაგრამ მხოლოდშობილ ძეს, რომელიც ყოველთვის იყო და არის მამაში, ხოლო პირმშო არის ადამიანის ბუნებისათვის164. იგი განსხვავდება ზოგადად ქმნილებისაგან, რადგან პირმშო არის მკვდართაგან.
"ვაღიარებთ, რომ ღმერთი არის. ვაღიარებთ მამისა და ძის ერთ ღმრთეებას. არც ვინმე უარყოფს ოდესმე იმას, რომ მამა ძეზე მეტი არის, არა სხვა არსის165 გამო, არც განსხვავების გამო, არამედ რადგან თვით მამის სახელი ძეზე მეტი არის. ხოლო მათი მკრეხელური და გახრწნილი განმარტება არის შემდეგი სახის. მისი ამ გამონათქვამის გამო, "მე და მამა ერთი ვართ", დაჟინებით ამტკიცებენ, რომ ეს ითქვა თანხმობისა და ერთსულოვნების გამო. ყველა კათოლიკემ შევაჩვენეთ მათი უგუნური და უბადრუკი მოსაზრებები. როგორც მოკვდავი ადამიანები მას შემდეგ, რაც მათ შორის განსხვავება იჩენს თავს, უთანხმოებებით განაწყენებულები კვლავ ურიგდებიან ერთმანეთს, ასევე ამბობენ, რომ ყოვლისმპყრობელ მამა ღმერთსა და ძეს შორის შესაძლებელია, არსებობდეს განხეთქილება და უთანხმოება, რისი გაფიქრება და ვარაუდი უჯერო არის. ჩვენ კი გვწამს და ვამტკიცებთ, და ასე ვფიქრობთ, რომ წმინდა სიტყვა ჰიპოსტასის (რომელიც ერთია მამისაც და ძისაც) ერთობის გამო ამბობს: "მე და მამა ერთი ვართ".
"და ეს გვწამს, რომ ყოველთვის, დაუსაბამოდ და დაუსრულებლად მეფობს იგი მამასთან ერთად და მის სამეფოს არა აქვს განსაზღვრული ჟამი, არც დასასრული, რადგან ყოველთვის არის, არასოდეს არ დაუწყია არსებობა, არც მისი დასრლლება არის შესაძლებელი.
"გეწამს და ვღებულობთ ნუგეშისმცემელს, წმინდა სულს, რომელიც ჩვენ თვით უფალმა აღგვითქვა და გამოგვიგზავნა, და გვწამს, რომ იგი არის გამოგზავნილი. და არათუ ის ევნო, არამედ ადამიანი, რომელიც შეიმოსა, რომელიც ქალწულ მარიამისგან მიიღო, ადამიანი, რომელიც შესაძლებელია, რომ ევნოს, რადგან ადამიანი მოკვდავი არის, ღმერთი კი უკვდავი. გვწამს, რომ მესამე დღეს აღდგა, არა ღმერთი ადამიანში, არამედ ადამიანი ღმერთში აღდგა, რაც მამას მიართვა საკუთარ ძღვნად, რომელიც გაანთავისუფლა ცოდვისა და ხრწნილებისაგან.
"გვწამს, რომ სათანადო და განსაზღვრულ ჟამს თავად განსჯის ყველას ყველაფრის გამო.
"ესოდენი არის მათი უგუნურება, და ასეთი სქელი წყვდიადით არის დაბრმავებული მათი აზრი, რომ არ ძალუძთ ჭეშმარიტების სინათლის ხილვა. არ იწონებენ ნათქვამ სიტყვას: "რათა ისინიც ჩვენში ერთი იყვნენ" (იოან. 17.2). ნათელია, "ერთის" გამო, რადგან მოციქულებმა სულიწმინდა ღვთისგან მიიღეს, მაგრამ მიუხედავად ამისა ისინი არ იყვნენ სული, არც რომელიმე მათგანი იყო სიტყვა, ან სიბრძნე, ან ძალა, არც მხოლოდშობილი. ამბობს: "როგორც მე და შენ ერთი ვართ, ასევე ისინიც ჩვენში ერთი იყვნენ". მაგრამ ზედმიწევნითაც განყოფს საღვთო ხმა, ამბობს: "ჩვენში ერთი იყვნენ". არ ამბობს: "როგორც ერთი ვართ მე და მამა", არამედ რათა მოწაფეები მათ შორის შეუღლებული და გაერთიანებული ერთი ყოფილიყვნენ რწმენითა და აღსარებით, მამა ღმერთის მადლითა და წყალობით, უფლისა და ჩვენი მხსნელის დაშვებითა და სიყვარულით შესძლებოდათ, ერთი ყოფილიყვნენ".
ამ წერილებიდან შეიძლება, შევიტყოთ ბრალმდებლების ცილისწამება, ადრინდელი მსაჯულების უსამართლობა, და ამასთან ერთად, დოგმატების სისაღეც. ნეტარმა მამებმა არა მხოლოდ საღვთო ბუნების შესახებ დაგვმოძღვრეს, არამედ განგებულების166 შესახებაც გადმოგვცეს მოძღვრება. ამის მცოდნე კონსტანსმა, როდესაც დაინახა მისი ძმის გულარხეინობა, სულით დაეცა, და განრისხდა მათზე, ვინც ეს მოაწყო და მოახერხა იმპერატორის შეცდომაში შეყვანა. სარდიკიაში შეკრებილთაგან ორ ეპისკოპოსს მოუხმო და ძმასთან გაგზავნა წერილებთან ერთად; ხოლო მათთან ერთად გაგზავნა სამხედრო სარდალი, მისი სახელი იყო სალიანოსი, იგი სახელგანთქმული იყო კეთილმსახურებითა და სამართლიანობით. წერილები არა მხოლოდ თხოვნასა და რჩევას შეიცავდა, არამედ კეთილმსახურ იმპერატორს მუქარითაც შეაგონებდა. პირველად ძმას მიწერა, ეპისკოპოსებისთვის ყური დაეგდო და მოესმინა სტეფანესა და სხვების მიერ ჩადენილი კანონდარღვევები და ათანასე დაებრუნებია სამწყსოსათვის, როდესაც ცხადი გახდებოდა ცილისმწამებლების მიერ ჩადენილი საქციელები და და ადრე მსაჯულთა მიერ ჩადენლი კანონდარღვევები და ურჯულოებები. და დასძინა, რომ თუ არ დაუჯერებდა და სიმართლეს არ იქმოდა, თავად ჩავიდოდა ალექსანდრიაში და ათანასეს გადასცემდა დამაშვრალ ცხვრებს, უღმერთოებს კი ჯარი გაყრიდა.
როდესაც ეს ეპისტოლე მიიღო კონსტანციუსმა, - მაშინ ის ანტიოქიაში იმყოფებოდა, - დაპირდა, რომ გააკეთებდა, რასაც ძმა მოითხოვდა.
"ეს წამოვწიეთ და მათ საქმეებში აღმოვაჩინეთ, რომ ისინი იყვნენ ცილისმწამებელი და ჩვენი თანამსახურების წინააღმდეგ შეთქმულების გარდა სხვა არაფერს იქმოდნენ. ამბობდნენ, რომ ათანასეს მოკლული ყავდა არსენი, ის კი ცოცხალი იყო და ცოცხალთა შორის აღირაცხებოდა. აქედან ჩანს, რომ სხვა საყოველთაოდ ცნობილი [საქმეების] შესახებაც მათ მიერ არის შეთითხნილი.
"მას შემდეგ, რაც ბარძიმის შესახებ ხმები დაყარეს, თითქოს ათანასეს პრესვიტერის, მაკარის მიერ იქნა გატეხილი, მათ ემოწმებოდნენ ალექსანდრიიდან, მარეოტიდან და სხვა ადგილებიდან ჩამოსულები, რომ ეს არ მომხდარა. ეგვიპტელმა ეპისკოპოსებმა ჩვენს თანამხახურ იულიუსს მიწერეს და საკმარისად დაამტკიცეს, რომ იქ საერთოდ არ აღიძვროდა ეჭვი, თითქოს ასეთი რამ მომხდარიყო. ასევე ის ოქმები, რომლებზეც ამბობდნენ, რომ ჰქონდათ მის წინააღმდეგ, ცალმხრივად იყო შედგენილი. თუმცა, ამ ოქმებშიც წარმართებსა და კათაკმევლებს ეკითხებიან. ამათგან ერთი კათაკმეველი, რომელსაც ეკითხებიან, ამბობს, რომ შიგნით იმყოფებოდა, როდესაც მაკარი შემოდიოდა ამ ადგილას. სხვა დაკითხული, ისხირასი, რომელზეც ისინი ბევრს ლაპარაკობდნენ, ამბობდა, რომ მაშინ ავად იყო და სენაკში იწვა. როგორც აქედან ჩანს, საერთოდ არ აღსრულდებოდა რაიმე საიდუმლო, რადგან კათაკმეველი შიგნით იმყოფებოდა, ისხირასი კი იქ არ იმყოფებოდა, არამედ ავად იყო და იწვა. იგივე ყოვლად უკეთური ისხირასი ცრუობდა, როდესაც ამბობდა, თითქოს ათანასემ საღვთო წერილის რომელიღაც [თავი] დაწვა და მხილებულ იქნა, აღიარა, რომ ამ დროს, როდესაც მაკარი იქ იმყოფებოდა ავად იყო და იწვა, ისე რომ აქედან ჩანს მისი ცილისწამება. მისი ცილისწამების საზღაურად ისხირასს, რომელიც პრესვიტერიც არ ყოფილა, ეპისკოპოსის სახელო უბოძეს. ჩამოვიდა ორი პრესვიტერი, რომლებიც მელეტისთან ერთად იმყოფებოდნენ, შემდეგ კი ალექსანდრიის ეპისკოპოსის, ნეტარი ალექსანდრეს მიერ, იქნენ შეწყნარებული და აწ ათანასესთან ერთად იყვნენ. მათ დაამოწმეს, რომ იგი არასოდეს ყოფილა პრესვიტერი, მელეტის საერთოდ არ გააჩნდა ეკლესია ან მსახურება მარეოტში. და მიუხედავად იმისა, რომ პრესვიტერიც არ იყო, იგი ახლა როგორც ეპისკოპოსი დადიოდა, რათა ამ სახელით წარმოჩენილიყო ცილისწამებით შეძრული მსმენელების წინაშე154.
"წაკითხულ იქნა ასევე ჩვენი თანამსახურ მარკელოსის თხზულებებიც და აღმოჩნდა, რომ ღვთისმოსაობასთან დაკავშირებით ბოროტად ნახელოვნები155 იყო. რადგან რაც მარკელოსმა, როგორც მაძიებელმა, თქვა, ამას როგორც აღსარებას ცილი დასწამეს. წაკითხულ იქნა ამ შეკითხვების წინ და შემდეგ [ნათქვამი] და ამ კაცის რწმენა მართალი აღმოჩნდა. რადგან არც ჰქონდა დაწერილი, როგორც ისინი ამტკიცებდნენ, რომ წმინდა მარიამისგან მიეცა დასაბამი ღმერთ სიტყვას, არც ის, რომ მის სასუფეველს აქვს დასასრული, არამედ, რომ მისი სასუფეველი დაუსაბამო და დაუსრულებელი156 არის. თანამსახურმა ასკლეპამ კი ანტიოქიაში წარმოებული ოქმები მოიტანა. ესწრებოდნენ მისი ბრალმდებლები, ასევე ევსები კესარიელიც, და მსაჯული ეპისკოპოსების განაჩენებიდან აჩვენა, რომ უდანაშაულო იყო.
"ამრიგად, საყვარელო ძმებო, ბუნებრივი იყო, რომ მრავალგზის მოხმობილნი არ დაემორჩილნენ; ბუნებრივია გაიქცნენ. რადგან სინდისისგან დევნულებმა გაქცევით დაამტკიცეს თავიანთი ცილისწამებები, და სარწმუნო გახადეს მათ წინააღმდეგ ნამოქმედარი, რასაც იქ მყოფი ბრალმდებლები ამბობდნენ და აჩვენებდნენ. ყოველივე ამასთან ერთად ადრე არიოზის მწვალებლობის გამო დადანაშაულებულები და გაძევებულები არა მხოლოდ მიიღეს, არამედ უფრო მაღალ ხარისხში აიყვანეს, დიაკვნები - პრესვიტერის ხარისხში, პრესვიტერები კი - ეპისკოპოსობაში, არა სხვა რამის გამო, არამედ იმისათვის, რომ შესაძლებელი ყოფილიყო უღმერთობის განბნევა და განვრცობა, და კეთილმსახურების რწმენის გარყვნა.
"მათგან ევსების მომხრეებთან ერთად ახლა არიან შემდეგი მეთაურები: თეოდორე ჰერაკლიიდან, ნარკისოსი კილიკიის ნერონიადადან, სტეფანე ანტიოქიიდან, გიორგი ლაოდიკიიდან157, აკაკი158 პალესტინის კესარიიდან, მენოფანტოსი ასიის ეფესოდან, ურსაკიოსი მიზიის სინგიდუნიდან, ვალენსი პანონიის მურსადან159. მათ მათთან ერთად აღმოსავლეთიდან მომავალნი არ დაუშვეს არც წმინდა კრებაზე, არც საერთოდ ღვთის ეკლესიაში მისვლის ნება დართეს. სარდიკიაში ჩამოსულებმა ალაგ-ალაგ თავისთვის გამართეს კრებები და მუქარებით დაადგინეს, რომ სარდიკიაში ჩამოსულები საერთოდ არ მისულიყვნენ სამსჯავროზე, არც წმინდა და დიდ კრებაზე შეკრებილიყენენ, არამედ მხოლოდ ჩამოსულიყვნენ, თავიანთი ჩამოსვლა ვალის მოსახდელად ეჩვენებიათ და სწრაფად გაქცეულიყვნენ. ამის გაგება შევძელით ჩვენი თანამსახური მაკარი პალესტინელისგან160 და არაბეთიდან ჩამოსული ასტერიოსისგან161, რომლებიც მათთან ერთად ჩამოვიდნენ და განეშორნენ მათ ურწმუნოებას. ისინი მოვიდნენ წმინდა კრებაზე, და ჩიოდნენ იმ ძალადობაზე, რითაც ევნოთ, ამბობდნენ, რომ ისინი მართალს არაფერს იქმოდნენ, ამასაც დასძენდნენ, რომ იქ ბევრი იყო მართალი შეხედულების წინააღმდეგ მოქმედი და მათგან აქ მოსვლის დამაბრკოლებელი ამის მსურველთა წინააღმდეგ მუქარისა და იმ დაპირების გამო, რომ მათ განეშორებოდნენ. ამიტომ ესწრაფოდნენ, რომ ყველა ერთ სახლში დარჩენილიყო, არ უშვებდნენ, რომ მცირედითაც განსხვავებული აზრი ჰქონოდათ.
"დუმილით გვერდი არ უნდა ავუაროთ, არც მკაცრი გაკიცხვის გარეშე უნდა დავტოვოთ ცილისწამებები, ბორკილები, მკვლელობები, ჭრილობები, ნაყალბევი ეპისტოლეები, ტანჯვა, ქალწულების გაშიშვლება, გადასახლებები, ეკლესიათა დანგრევა, სანძრები, მცირე ქალაქებიდან დიდ სამრევლოებში გადასვლა, ყოველივეს უწინარეს კი ახლა მართალი სარწმუნოების წინააღმდეგ მათი მეშვეობით აღმდგარი უსახელო არიანული მწვალებლობა. ამის გამო ჩვენი საყვარელი ძმები და თანამსახურები, ათანასე, ალექსანდრიელი ეპისკოპოსი, მარკელოს ანკიროგალატიელი, ასკლეპა ღაზელი, და მათთან ერთად უფალში თანამსახურები, უდანაშაულოდ და უმწიკვლოდ წარმოვაჩინეთ. თითოეულ სამრევლოს მივწერეთ, რათა თითოეული ეკლესიის ერს სცოდნოდა საკუთარი ეპისკოპოსის სიწმინდე, ეპისკოპოსად ჰყოლოდათ იგი და მას დალოდებოდნენ; ხოლო მათ ეკლესიაში მგელივით შემოსულთ (შდრ. საქმე. 20.29), ალექსანდრიაში - გრიგოლს, ანკირიაში - ბასილს, და ღაზაში - კვინტიანუსს, მათ არც ეპისკოპოსი უწოდონ, არც ქრისტიანი, და საერთოდ არ იქონიონ მათთან ურთიერთობა, მათგან არ მიიღონ წერილები და არც მისწერონ მათ.
"წმინდა კრებამ მათზე არსებული ბრალდებების გამო ერთსულოვნად განაყენა ეპისკოპოსობიდან: ევროპის ჰერაკლეადან თეოდორე, კილიკიის ნერანიადან ნარკისოსი, პალესტინის კესარიიდან აკაკი, ანტიოქიიდან სტეფანე, მიზიის სინგიდუნიდან ურსაკიუსი, პანონიის მურსადან ვალენტი, ეფესოდან მენოფანტონი და ლაოდიკიიდან გიორგი (იგი შეშინებული არ ჩამოსულა აღმოსავლეთიდან, თუმცა იმის გამო, რომ ალექსანდრიის ყოფილი ეპისკოპოსის, ნეტარი ალექსანდრეს მიერ იქნა განყენებული, ისიც არიოზის სიშლეგის მიმდევრებთან ერთად იმყოფებოდა), და განაჩინა, რომ არა მხოლოდ ეპისკოპოსი აღარ ყოფილიყვნენ, არამედ არც მორწმუნეებთან ერთად ზიარების ღირსი გაეხადათ. რადგან მამის არსისა და ღმრთეებისაგან ძის განმაშორებლები, და მამისაგან სიტყვის განმაუცხოებლები კათოლიკე ეკლესიიდან უნდა განვაშოროთ და ქრისტიანთა სახელისთვის უცხო იყვნენ. ასე როშ, ანათემა თქვენ და ყველას ჭეშმარიტების სიტყვის შერყვნის გამო. რადგან არის სამოციქულო შეგონება: "თუ ვინმე გახარებთ გარდა იმისა, რაც მიიღეთ, შეჩვენებულ იყოს" (გალ. 1,8). გირჩევთ, არ იქონიოთ ზიარება მათთან, რადგან არანაირი ზიარება არა აქვს ნათელს ბნელთან. თავი შორს დაიჭირეთ ყველა მათგან, რადგან არავითარი თანხმობა არა აქვს ქრისტეს ბელიართან. ფრთხილად იყავით, საყვარელო ძმებო, არც მიწეროთ მათ, არც მათგან მიიღოთ წერილები. ესწრაფეთ, საყვარელო ძმანო და თანამსახურნო, როგორც სულით აღვსილნო162, გამოხატოთ კრებასთან თანხმობა და თქვენი ხელმოწერებით განაჩინოთ, რომ ყველგან გადავარჩინოთ ჩვენი თანამსახურების ერთსულოვნება.
"განვკვეთოთ და გავაძევოთ კათოლიკე ეკლესიიდან ისინი, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ, ცხადია, ქრისტე ღმერთი არის, მაგრამ ჭეშმარიტი ღმერთი არ არის; რომ ძე არის, მაგრამ ჭეშმარიტი ძე არ არის; შობილი არის, თუმც ქმნილიც. აღიარებენ, რომ ისინი ასე შეიმეცნებენ შობილს, რადგან ამბობენ, რომ იგი არის ქმნილი, და დასაბამსა და დასასრულს მიაწერენ საუკუნეთა უწინარეს მყოფ ქრისტეს, რომელსაც წარმოშობა არა დროში, არამედ ყოველი დროის უწინარეს აქვს.
"ახლახანს არიანულმა ასპიდმა შვა ორი გველი, ვალენტი და ურსაკიუსი, რომლებიც იქადიან, არ ეჭვობენ და ამბობენ, რომ ქრისტიანები არიან და რომ ღვთის სიტყვა და წმინდა სულიც ჯვარს ეცვნენ, მოწყლულ იქნენ, მოკვდნენ და აღდგნენ. და როგორც მწვალებელთა დაჯგუფება ჯიუტად ამტკიცებს, რომ მამის, ძისა და წმინდა სულის ჰიპოსტასები სსვადასხვა არის, და არის ერთმანეთისგან განცალკევებული163. ჩვენ კი ეს გვაქვს მიღებული, ამას ვასწავლით და ეს კათოლიკე გადმოცემა, რწმენა და აღსარება გვიპყრია,რომ ერთი არის ჰიპოსტასი, რომელსაც ეს მწვალებლები არსს უწოდებენ, მამის, ძის და წმინდა სულის. და თუ იკითხავენ, რა არის ძის ჰიჰოსტასი, ვაღიარებთ, რომ იგი არის ერთადერთი მამისად აღიარებული; არასოდეს არ ყოფილა მამა მის გარეშე, არც ძე მამის გარეშე, არც ის არის შესაძლებელი, რომ სიტყვა სულის არ მქონე იყოს. რადგან ყველაზე უჯერო არის იმის თქმა, რომ ოდესმე მამა იყო ძის გარეშე, მაშინ მისი არც სახელდება, არც არსებობა იქნებოდა შესაძლებელი. არის თვით ძის მოწმობა, როდესაც ამბობს: "მე მამაში ვარ და მამა ჩემში არის" (იოან. 14.10). და, "მე და მამა ერთი ვართ" (იოან. 10.30). არცერთი ჩვენგანი არ უარყოფს შობილს, მაგრამ შობილს ყოველივეს უწინარეს, რაც კი უხილავად და ხილულად იწოდება, შემოქმედსა და ხელოსანს მთავარანგელოზებისა და ანგელოზების, ქვეყნიერებისა და კაცთა მოდგმის, რადგან ამბობს: "ყოველივეს ხელოსანმა სიბრძნემ მასწავლა მე" (სიბრმ. 7.21), და, "ყოველივე მის მიერ შეიქმნა" (იოან. 1.3).
"რადგან მარადიულ არსებობას ვერ შეძლებდა, თუ დასაბამი მიიღო, რადგან ყოველთვის მყოფ სიტყვას დასაბამი არ გააჩნია, ხოღო ღმერთი არასოდეს დაითმენს დასასრულს. არ ვამბობთ, რომ მამა ძე არის, არც პირიქით, ძე მამა არის; არამედ მამა მამა არის და ძე - მამის ძე. ვაღიარებთ, რომ ძე მამის ძალა არის. ვაღიარებთ, რომ არის სიტყვა მამა ღმერთის, რომელთანაც სხვა არავინ არის; და სიტყვა არის ჭეშმარიტი ღმერთი, სიბრძნე და ძალა. ჭეშმარიტ ძედ გადმოვცემთ, ძედ ვამბობთ, მაგრამ არა ისე როგორც სხვები იწოდებიან ძედ, რადგან ისინი ან იმიტომ, რომ კვლავ შობის წყალობით ღმერთები არიან, ან ღირსად ქმნის გამო იწოდებიან ძეებად, და არა ერთის ჰიპოსტასის გამო,რომელიც არის მამისა და ძის. ვაღიარებთ მხოლოდშობილს და პირმშოს, მაგრამ მხოლოდშობილ ძეს, რომელიც ყოველთვის იყო და არის მამაში, ხოლო პირმშო არის ადამიანის ბუნებისათვის164. იგი განსხვავდება ზოგადად ქმნილებისაგან, რადგან პირმშო არის მკვდართაგან.
"ვაღიარებთ, რომ ღმერთი არის. ვაღიარებთ მამისა და ძის ერთ ღმრთეებას. არც ვინმე უარყოფს ოდესმე იმას, რომ მამა ძეზე მეტი არის, არა სხვა არსის165 გამო, არც განსხვავების გამო, არამედ რადგან თვით მამის სახელი ძეზე მეტი არის. ხოლო მათი მკრეხელური და გახრწნილი განმარტება არის შემდეგი სახის. მისი ამ გამონათქვამის გამო, "მე და მამა ერთი ვართ", დაჟინებით ამტკიცებენ, რომ ეს ითქვა თანხმობისა და ერთსულოვნების გამო. ყველა კათოლიკემ შევაჩვენეთ მათი უგუნური და უბადრუკი მოსაზრებები. როგორც მოკვდავი ადამიანები მას შემდეგ, რაც მათ შორის განსხვავება იჩენს თავს, უთანხმოებებით განაწყენებულები კვლავ ურიგდებიან ერთმანეთს, ასევე ამბობენ, რომ ყოვლისმპყრობელ მამა ღმერთსა და ძეს შორის შესაძლებელია, არსებობდეს განხეთქილება და უთანხმოება, რისი გაფიქრება და ვარაუდი უჯერო არის. ჩვენ კი გვწამს და ვამტკიცებთ, და ასე ვფიქრობთ, რომ წმინდა სიტყვა ჰიპოსტასის (რომელიც ერთია მამისაც და ძისაც) ერთობის გამო ამბობს: "მე და მამა ერთი ვართ".
"და ეს გვწამს, რომ ყოველთვის, დაუსაბამოდ და დაუსრულებლად მეფობს იგი მამასთან ერთად და მის სამეფოს არა აქვს განსაზღვრული ჟამი, არც დასასრული, რადგან ყოველთვის არის, არასოდეს არ დაუწყია არსებობა, არც მისი დასრლლება არის შესაძლებელი.
"გეწამს და ვღებულობთ ნუგეშისმცემელს, წმინდა სულს, რომელიც ჩვენ თვით უფალმა აღგვითქვა და გამოგვიგზავნა, და გვწამს, რომ იგი არის გამოგზავნილი. და არათუ ის ევნო, არამედ ადამიანი, რომელიც შეიმოსა, რომელიც ქალწულ მარიამისგან მიიღო, ადამიანი, რომელიც შესაძლებელია, რომ ევნოს, რადგან ადამიანი მოკვდავი არის, ღმერთი კი უკვდავი. გვწამს, რომ მესამე დღეს აღდგა, არა ღმერთი ადამიანში, არამედ ადამიანი ღმერთში აღდგა, რაც მამას მიართვა საკუთარ ძღვნად, რომელიც გაანთავისუფლა ცოდვისა და ხრწნილებისაგან.
"გვწამს, რომ სათანადო და განსაზღვრულ ჟამს თავად განსჯის ყველას ყველაფრის გამო.
"ესოდენი არის მათი უგუნურება, და ასეთი სქელი წყვდიადით არის დაბრმავებული მათი აზრი, რომ არ ძალუძთ ჭეშმარიტების სინათლის ხილვა. არ იწონებენ ნათქვამ სიტყვას: "რათა ისინიც ჩვენში ერთი იყვნენ" (იოან. 17.2). ნათელია, "ერთის" გამო, რადგან მოციქულებმა სულიწმინდა ღვთისგან მიიღეს, მაგრამ მიუხედავად ამისა ისინი არ იყვნენ სული, არც რომელიმე მათგანი იყო სიტყვა, ან სიბრძნე, ან ძალა, არც მხოლოდშობილი. ამბობს: "როგორც მე და შენ ერთი ვართ, ასევე ისინიც ჩვენში ერთი იყვნენ". მაგრამ ზედმიწევნითაც განყოფს საღვთო ხმა, ამბობს: "ჩვენში ერთი იყვნენ". არ ამბობს: "როგორც ერთი ვართ მე და მამა", არამედ რათა მოწაფეები მათ შორის შეუღლებული და გაერთიანებული ერთი ყოფილიყვნენ რწმენითა და აღსარებით, მამა ღმერთის მადლითა და წყალობით, უფლისა და ჩვენი მხსნელის დაშვებითა და სიყვარულით შესძლებოდათ, ერთი ყოფილიყვნენ".
ამ წერილებიდან შეიძლება, შევიტყოთ ბრალმდებლების ცილისწამება, ადრინდელი მსაჯულების უსამართლობა, და ამასთან ერთად, დოგმატების სისაღეც. ნეტარმა მამებმა არა მხოლოდ საღვთო ბუნების შესახებ დაგვმოძღვრეს, არამედ განგებულების166 შესახებაც გადმოგვცეს მოძღვრება. ამის მცოდნე კონსტანსმა, როდესაც დაინახა მისი ძმის გულარხეინობა, სულით დაეცა, და განრისხდა მათზე, ვინც ეს მოაწყო და მოახერხა იმპერატორის შეცდომაში შეყვანა. სარდიკიაში შეკრებილთაგან ორ ეპისკოპოსს მოუხმო და ძმასთან გაგზავნა წერილებთან ერთად; ხოლო მათთან ერთად გაგზავნა სამხედრო სარდალი, მისი სახელი იყო სალიანოსი, იგი სახელგანთქმული იყო კეთილმსახურებითა და სამართლიანობით. წერილები არა მხოლოდ თხოვნასა და რჩევას შეიცავდა, არამედ კეთილმსახურ იმპერატორს მუქარითაც შეაგონებდა. პირველად ძმას მიწერა, ეპისკოპოსებისთვის ყური დაეგდო და მოესმინა სტეფანესა და სხვების მიერ ჩადენილი კანონდარღვევები და ათანასე დაებრუნებია სამწყსოსათვის, როდესაც ცხადი გახდებოდა ცილისმწამებლების მიერ ჩადენილი საქციელები და და ადრე მსაჯულთა მიერ ჩადენლი კანონდარღვევები და ურჯულოებები. და დასძინა, რომ თუ არ დაუჯერებდა და სიმართლეს არ იქმოდა, თავად ჩავიდოდა ალექსანდრიაში და ათანასეს გადასცემდა დამაშვრალ ცხვრებს, უღმერთოებს კი ჯარი გაყრიდა.
როდესაც ეს ეპისტოლე მიიღო კონსტანციუსმა, - მაშინ ის ანტიოქიაში იმყოფებოდა, - დაპირდა, რომ გააკეთებდა, რასაც ძმა მოითხოვდა.
თ ა ვ ი VII
ეპისკოპოსების, ევფრატასა და ბიკენტისთან დაკავშირებით მომხდარი ამბები, და მათ წინააღმდეგ ანტიოქიაში მოწყობილი შეთქმულება
ეპისკოპოსების, ევფრატასა და ბიკენტისთან დაკავშირებით მომხდარი ამბები, და მათ წინააღმდეგ ანტიოქიაში მოწყობილი შეთქმულება
მაგრამ ამის გამო ელმოდათ მათ, ვისაც ჩვევად ჰქონდა ჭემმარიტებასთან ბრმოლა, და ამ უღმერთოებმა მოაწყვეს სისხლიანი საქმე.
მთის ძირთან იჯდა ორი ეპისკოპოსი, ხოლო სარდალი სხვა სასტუმროში იმყოფებოდა.
სტეფანემ, რომელსაც ეპყრა ანტიოქიელთა ეკლესიის სადავეები, ჩაძირა ხომალდი, სხვა ტირანულ დანაშაულებებსაც მიმართავდა, რისი გამოყენებითაც ყველანაირ უბედურებას დაატეხდა თავს მათ, ვისაც ეპყრა მართალი დოგმატები. ამას სათავეში ედგა ერთი ყმაწვილი, სითავხედით შემოსარტყლული, დანაშაულებრივი ცხოვრების წესის მიმდევარი, რომელსაც არა მხოლოდ აგორადან გაყავდა ისინი შეუარაცხყოფის მიყენებითა და ტანჯვით, არამედ სახლებშიც იჭრებოდა და უშიშრად გამოყაედა მამაკაცები და კრძალულებით შემკული ქალებიც. და ძალიან რომ არ გავაგრძელო მისი უკეთურობების აღწერა, მოგითხრობთ საუკეთესო კაცთა წინააღმდეგ ჩადენილ დანაშაულებებს, რადგან ეს საკმარისია მოქალაქეთა წინააღმდეგ მის მიერ უკანონოდ ჩადენილი საქმეების სამხილებლად. როდესაც იგი იმყოფებოდა ერთ გარყვნილ ქალთან, მას უთხრა, რომ ახლახანს ჩამოსული სტუმრები ითხოვდნენ მასთან ღამის გატარებას. შემდეგ წაიყვანა ორმოცდაათი ჯარისკაცი და ისინი მთის ძირას მაყვლოვანში გადამალა, და წავიდა მეძავთან. როდესაც მისცა შეთანხმებული ნიშანი და შეიტყო, რომ ამ საქმის მოწმეები ადგილზე იმყოფებოდნენ, ავიდა ამ კაცების სასტუმროს ეზოს კართან. როდესაც ნახა, რომ იგი ღია იყო (რადგან ერთ-ერთ მსახურს ამ საქმის გასაკეთებლად ფული მისცეს), შეიყვანა ქალი და აჩვენა სახლის კარი, სადაც ეძინა ერთ-ერთ მღვდელმთავარს, და უბრძანა შიგნით შესულიყო. თვითონ კი გაუშვა ჯარისკაცები და გავიდა. მოხდა ისე, რომ ევფრატას (ეს იყო უხუცესის სახელი) ეძინა ამ წინა ოთახში, ხოლო ბიკენტი (ასე ერქვა მეორეს) შიდა ოთახში იწვა. როდესაც მეძავი კარებში შევიდა, ევფრატამ გაიგო ფეხის ხმა, ბნელოდა და იკითხა, თუ ვინ დადიოდა. როცა ხმა გასცა, ევფრატა ძლიერ შეშფოთდა, იფიქრა დემონი იყო, რომელიც ქალის ხმას ბაძავდა, და მყისვე საშველად მხსნელ ქრისტეს მოუხმო. ონაგროსმა კი (ასე ერქვა უკეთურების რაზმის წინამძღოლს) მას შემდეგ, რაც ხელებიცა და ფეხებიც შეიჭურვა კეთილმსახურთა წინააღმდეგ, რაზმთან ერთად შევიდა, უხმობდა კანონდამრღვევებს, რომლებიც მომავალში მოსალოდნელი იყო, რომ კანონდარღვევის მსაჯულები იქნებოდნენ. როდესაც ატყდა დიდი ხმაური, მსახურები გამოვარდნენ, ადგა ბიკენტიც. დაკეტეს ეზოს კარი და შეძლეს შვიდი ჯარისკაცის შეპყრობა, ონაგროსი კი სხვებთან ერთად გაიქცა. მათთან ერთად ქალიც დააკავეს. დილით მათთან ერთად მოსული სარდალიც ააყენეს და მივიდნენ სასახლეში. ჩიოდნენ სტეფანეს დანაშაულებებზე, ამბობდნენ, რომ საჭირო არ იყო არც სასჯელი, არც ტანჯვა მის კანონდარღვევებზე. მაგრამ სარდალი ხმამაღლა გაიძახოდა, იმპერატორს სთხოვდა არა სინოდიკურად, არამედ სამართლებრივად გამოეძიათ კანონსაწინააღმდეგო დანაშაულები და არწმუნებდა პირველ რიგში ეპისკოპოსის კლერიკოსები გადაეცათ სატანჯველად, და რომ ასევე საჭირო იყო მსგავსადვე სტეფანეს მსახურების წამებაც. იგი შეუპოვრად ედავებოდა და ამბობდა, რომ კლერიკოსებს ცემა არ უნდა დაეთმინათ, იმპერატორმაც და მაგისტრებმაც საჭიროდ მიიჩნიეს, ეს საქმე სასახლის შიგნით გამოეძიათ. პირველად ჰკითხეს ქალს, თუ ვინ მიიყვანა იგი ეპისკოპოსთა სასტუმროში. მან კი უამბო: მასთან მოვიდა ერთმა ჭაბუკმა და უთხრა, რომ სტუმრები იყვნენ ჩამოსული და ის სჭირდებოდათ; ამ ჭაბუკმა, რომელიც საღამოს მოვიდა მასთან, წაიყვანა იგი სასტუმროში, დაიწყო თავისი რაზმის ძებნა და როდესაც ის იპოვა, ეზოს კარს შიგნით შევიდა და უბრძანა წინა ოთახში შესულიყო. ამ ქალმა ასევე დასძინა, რომ ეპისკოპოსმა იკითხა თუ ვინ იყო, შეეშინდა და ილოცა; და რომ სხვები შემოვიდნენ და თავზე დაადგნენ.
მთის ძირთან იჯდა ორი ეპისკოპოსი, ხოლო სარდალი სხვა სასტუმროში იმყოფებოდა.
სტეფანემ, რომელსაც ეპყრა ანტიოქიელთა ეკლესიის სადავეები, ჩაძირა ხომალდი, სხვა ტირანულ დანაშაულებებსაც მიმართავდა, რისი გამოყენებითაც ყველანაირ უბედურებას დაატეხდა თავს მათ, ვისაც ეპყრა მართალი დოგმატები. ამას სათავეში ედგა ერთი ყმაწვილი, სითავხედით შემოსარტყლული, დანაშაულებრივი ცხოვრების წესის მიმდევარი, რომელსაც არა მხოლოდ აგორადან გაყავდა ისინი შეუარაცხყოფის მიყენებითა და ტანჯვით, არამედ სახლებშიც იჭრებოდა და უშიშრად გამოყაედა მამაკაცები და კრძალულებით შემკული ქალებიც. და ძალიან რომ არ გავაგრძელო მისი უკეთურობების აღწერა, მოგითხრობთ საუკეთესო კაცთა წინააღმდეგ ჩადენილ დანაშაულებებს, რადგან ეს საკმარისია მოქალაქეთა წინააღმდეგ მის მიერ უკანონოდ ჩადენილი საქმეების სამხილებლად. როდესაც იგი იმყოფებოდა ერთ გარყვნილ ქალთან, მას უთხრა, რომ ახლახანს ჩამოსული სტუმრები ითხოვდნენ მასთან ღამის გატარებას. შემდეგ წაიყვანა ორმოცდაათი ჯარისკაცი და ისინი მთის ძირას მაყვლოვანში გადამალა, და წავიდა მეძავთან. როდესაც მისცა შეთანხმებული ნიშანი და შეიტყო, რომ ამ საქმის მოწმეები ადგილზე იმყოფებოდნენ, ავიდა ამ კაცების სასტუმროს ეზოს კართან. როდესაც ნახა, რომ იგი ღია იყო (რადგან ერთ-ერთ მსახურს ამ საქმის გასაკეთებლად ფული მისცეს), შეიყვანა ქალი და აჩვენა სახლის კარი, სადაც ეძინა ერთ-ერთ მღვდელმთავარს, და უბრძანა შიგნით შესულიყო. თვითონ კი გაუშვა ჯარისკაცები და გავიდა. მოხდა ისე, რომ ევფრატას (ეს იყო უხუცესის სახელი) ეძინა ამ წინა ოთახში, ხოლო ბიკენტი (ასე ერქვა მეორეს) შიდა ოთახში იწვა. როდესაც მეძავი კარებში შევიდა, ევფრატამ გაიგო ფეხის ხმა, ბნელოდა და იკითხა, თუ ვინ დადიოდა. როცა ხმა გასცა, ევფრატა ძლიერ შეშფოთდა, იფიქრა დემონი იყო, რომელიც ქალის ხმას ბაძავდა, და მყისვე საშველად მხსნელ ქრისტეს მოუხმო. ონაგროსმა კი (ასე ერქვა უკეთურების რაზმის წინამძღოლს) მას შემდეგ, რაც ხელებიცა და ფეხებიც შეიჭურვა კეთილმსახურთა წინააღმდეგ, რაზმთან ერთად შევიდა, უხმობდა კანონდამრღვევებს, რომლებიც მომავალში მოსალოდნელი იყო, რომ კანონდარღვევის მსაჯულები იქნებოდნენ. როდესაც ატყდა დიდი ხმაური, მსახურები გამოვარდნენ, ადგა ბიკენტიც. დაკეტეს ეზოს კარი და შეძლეს შვიდი ჯარისკაცის შეპყრობა, ონაგროსი კი სხვებთან ერთად გაიქცა. მათთან ერთად ქალიც დააკავეს. დილით მათთან ერთად მოსული სარდალიც ააყენეს და მივიდნენ სასახლეში. ჩიოდნენ სტეფანეს დანაშაულებებზე, ამბობდნენ, რომ საჭირო არ იყო არც სასჯელი, არც ტანჯვა მის კანონდარღვევებზე. მაგრამ სარდალი ხმამაღლა გაიძახოდა, იმპერატორს სთხოვდა არა სინოდიკურად, არამედ სამართლებრივად გამოეძიათ კანონსაწინააღმდეგო დანაშაულები და არწმუნებდა პირველ რიგში ეპისკოპოსის კლერიკოსები გადაეცათ სატანჯველად, და რომ ასევე საჭირო იყო მსგავსადვე სტეფანეს მსახურების წამებაც. იგი შეუპოვრად ედავებოდა და ამბობდა, რომ კლერიკოსებს ცემა არ უნდა დაეთმინათ, იმპერატორმაც და მაგისტრებმაც საჭიროდ მიიჩნიეს, ეს საქმე სასახლის შიგნით გამოეძიათ. პირველად ჰკითხეს ქალს, თუ ვინ მიიყვანა იგი ეპისკოპოსთა სასტუმროში. მან კი უამბო: მასთან მოვიდა ერთმა ჭაბუკმა და უთხრა, რომ სტუმრები იყვნენ ჩამოსული და ის სჭირდებოდათ; ამ ჭაბუკმა, რომელიც საღამოს მოვიდა მასთან, წაიყვანა იგი სასტუმროში, დაიწყო თავისი რაზმის ძებნა და როდესაც ის იპოვა, ეზოს კარს შიგნით შევიდა და უბრძანა წინა ოთახში შესულიყო. ამ ქალმა ასევე დასძინა, რომ ეპისკოპოსმა იკითხა თუ ვინ იყო, შეეშინდა და ილოცა; და რომ სხვები შემოვიდნენ და თავზე დაადგნენ.
თ ა ვ ი VIII
სტეფანეს განყენების შესახებ
სტეფანეს განყენების შესახებ
როდესაც ეს შეიტყვეს მსაჯულებმა, შუაში გამოიყვანეს შეპყრობილთაგან უმრწემესი, რომელმაც შოლტით ცემის საჭიროების გარეშეც თქვა167 შეთქმულება და აღიარა, რომ ეს ყოველივე ონაგრონის მიერ იყო გაკეთებული. როდესაც ონაგრონი შემოიყვანეს, თქვა, რომ ეს სტეფანეს ნაბრძანები იყო. ასე შეიტყვეს სტეფანეს უკეთურება და არწმუნებდნენ იქ დამსწრე ეპისკოპოსებს, რომ იგი განეყენებიათ და ეკლესიიდან გაეძევებიათ. ეკლესია სრულად არ განთავისუფლებულა არიანული მანკიერებისგან, რადგან მის შემდეგ ეკლესიის თავმჯდომარე გახდა ლეონტი, კაცი ტომით ფრიგიელი, ფარული ზრახვების მქონე და წყალქვეშა კლდეების მბაძველი. მაგრამ მის168 შესახებ ცოტა მოგვიანებით გიამბობთ.
თ ა ვ ი IX
წმინდა ათანასეს მეორე დაბრუნების შესახებ
წმინდა ათანასეს მეორე დაბრუნების შესახებ
მაშინ კონსტანციუსმა, როდესაც შეიტყო ეპისკოპოსების წინააღმდეგ მოწყობილი საქმე, მიწერა ათანასე დიდს და ერთხელ, მეორეჯერ და მესამეჯერაც სთხოვა დასავლეთიდან დაბრუნება169. მე კი თხრობაში ჩავურთავ მეორე ეპისტოლეს, მომცროს.
"კონსტანციუს მძლე, ავგუსტუსი ათანასეს"
"წინა წერილების მეშვეობითაც საკმაოდ ცხადვყავით, რათა ჩვენს საიმპერიო კარზე170 უზრუნველად მოხვიდე, რადგან განსაკუთრებით გვწადია შენი წარგზავნა შენს ეპარქიაში. თუმცა, ახლაც ამ წერილს გადავცემ შენს სიმტკიცეს, რომლის მეშვეობით გთხოვთ, ყოველგვარი უნდობლობისა და შიშის გარეშე ჩამოხვიდე სახელმწიფო ეტლით და გამოეშურო ჩვენსკენ, რათა რაც გწადია, შეძლო იმით დატკბობა".
ამგვარად უკან დაბრუნებულს კეთილგანწყობით შეხვდა და უბრძანა ალექსანდრიელთა ეკლესიაში დაბრუნება171. მაგრამ მაშინ ხელისუფლებაში მყოფებმა, რომლებსაც მიღებული ჰქონდათ არიანული მანკიერება, თქვეს, რომ საჭირო იყო ათანასეს ერთი ეკლესია მიეცა მათთვის, რომლებსაც არ სურდათ მასთან თანაზიარება. როდესაც ეს უთხრეს იმპერატორს, ხოლო იმპერატორმა - მას, ათანასემ მიუგო, რომ ჩანს, სამართლიანი იყო იმპერატორის ბრძანება, მაგრამ, რომ მასაც სურს რაღაცის უწყება და თხოვნა. როდესაც იმპერატორმა აღუთქვა, რომ მიცემდა, რასაც გულით ითხოვდა, თქვა, რომ საჭირო იყო და სამართლიანიც სამლოცველო ტიძრის, ღვთის სახლთაგან ერთ-ერთის მიცემა მათთვისაც, ვისაც172 არ სურდა ანტიოქიაში ეკლესიების მპყრობელებთან თანაზიარება. მაგრამ როდესაც იმპერატორი დაეთანხმა და თხოვნა მართებულად და სამართლიანად მიიჩნია, მწვალებელთა ფალანგების წინამძღოლები არ დაეთანხმნენ, თქვეს, რომ არცერთისთვის არ იეო საჭირო ეკლესიის მიცემა. ასე გააკვირვა ათანასემ კონსტანციუსი და გაგზავნა იგი ალექსანდრიაში. გრიგოლი კი მკვდარი იყო, თვით მათგან173 მიიღო სიკვდილი. როდესაც იხილეს მწყემსი, გამართეს სახალხო ნადიმობა და ბრწყინვალე დღესასწაულები. მას მიაგებდნენ პატივს და ღმერთს უგალობდნენ174. მაგრამ მცირე ხნის შემდეგ აღესრულა კონსტანსი175.
ამგვარად უკან დაბრუნებულს კეთილგანწყობით შეხვდა და უბრძანა ალექსანდრიელთა ეკლესიაში დაბრუნება171. მაგრამ მაშინ ხელისუფლებაში მყოფებმა, რომლებსაც მიღებული ჰქონდათ არიანული მანკიერება, თქვეს, რომ საჭირო იყო ათანასეს ერთი ეკლესია მიეცა მათთვის, რომლებსაც არ სურდათ მასთან თანაზიარება. როდესაც ეს უთხრეს იმპერატორს, ხოლო იმპერატორმა - მას, ათანასემ მიუგო, რომ ჩანს, სამართლიანი იყო იმპერატორის ბრძანება, მაგრამ, რომ მასაც სურს რაღაცის უწყება და თხოვნა. როდესაც იმპერატორმა აღუთქვა, რომ მიცემდა, რასაც გულით ითხოვდა, თქვა, რომ საჭირო იყო და სამართლიანიც სამლოცველო ტიძრის, ღვთის სახლთაგან ერთ-ერთის მიცემა მათთვისაც, ვისაც172 არ სურდა ანტიოქიაში ეკლესიების მპყრობელებთან თანაზიარება. მაგრამ როდესაც იმპერატორი დაეთანხმა და თხოვნა მართებულად და სამართლიანად მიიჩნია, მწვალებელთა ფალანგების წინამძღოლები არ დაეთანხმნენ, თქვეს, რომ არცერთისთვის არ იეო საჭირო ეკლესიის მიცემა. ასე გააკვირვა ათანასემ კონსტანციუსი და გაგზავნა იგი ალექსანდრიაში. გრიგოლი კი მკვდარი იყო, თვით მათგან173 მიიღო სიკვდილი. როდესაც იხილეს მწყემსი, გამართეს სახალხო ნადიმობა და ბრწყინვალე დღესასწაულები. მას მიაგებდნენ პატივს და ღმერთს უგალობდნენ174. მაგრამ მცირე ხნის შემდეგ აღესრულა კონსტანსი175.
თ ა ვ ი X
მისი მესამე გადასახლებისა და გაქცევის შესახებ
მისი მესამე გადასახლებისა და გაქცევის შესახებ
მათ, რომლებიც მართავდნენ კონსტანციუსს ისე, როგორც სურდათ, [მას] გაახსენეს, რომ ათანასეს გულისთვის უთანხმოება შეექმნა ძმასთან, ცოტა აკლდა ბუნების საკრველების გახეთქვას176 და ალბათ ერთმანეთის წინააღმდეგ ომიც დაიწყებოდა. ამ აზრებით აღძრულმა კონსტანციუსმა ბრძანა საღვთო ათანასეს არა მხოლოდ განდევნა, არამედ მოკვლაც. ვიღაც სარდალი სებასტიანონი177 გაგზავნა საკმაოდ ბევრ ჯარისკაცთან ერთად და უბრძანა მისი, როგორც დამნაშავის, განადგურება. ხოლო თუ როგორ დაესხა იგი თავს, ეს კი გაიქცა, თავად მოგვითხრობს მშვენივრად, ასე ვნებული და სასწაულებრივად გადარჩენილი:
"გამოკელეულ იქნას განშორების ვითარება და სხვა მხრითაც იქნას შესწავლილი. არიანელები ჯარისკაცებთან ერთად დარბოდნენ მათ გასამხნევებლად და ჩვენს საჩვენებლად მათთვის, ვინც არ გვიცნობდა. და თუ ასე არ არიან სიმპათიით განწყობილი, შერცხვენილებმა წყნარად მაინც მოისმინონ.
უკვე ღამე იყო, და ერიდან ზოგი ღამის თევაზე იდგა, მოელოდა შეკრებას178. მეყსეულად შემოვიდა ჯარის მეთაური ხუთი ათასზე მეტ შეჭურვილ, ხმალამოღებულ, მშვილდით, შუბითა და კომბლებით შეიარაღებულ ჯარისკაცთან ერთად, რაც ადრეც ითქვა. მან ეკლესიას წრე შემოარტყა, ჯარისკაცები ახლო-ახლო დააყენა, ვინმეს, ეკლესიიდან გამოსულს, მათთვის გვერდის ავლა რომ არ შეძლებოდა. მე კი უაზრობად მივიჩნიე, ასეთი არეულობის დროს ერი მიმეტოვებია და მათზე უწინარეს საფრთხეში არ ჩავვარდნილიყავი. ვიჯექი საყდარზე და ვთხოვდი დიაკვნებს, ეკითხათ ფსალმუნები, ერს კი - მოესმინა, "რამეთუ საუკუნოდ არის მისი წყალობა" (ფს. 136.24). და ვთხოვე, ყველა ასე გასულიყო და სახლში წასულიყო. მაგრამ შემდეგ ჯარის მეთაური ძალით შემოვიდა და ჯარისკაცები გარს შემოერტყნენ საკურთხეველს ჩემს შესაპყრობლად, იქ მღვდელმსახური კლირიკოსები და ერი გაჰყვიროდა, ითხოვდა, რომ ჩვენც გავცლოდით იქაურობას. მე კი მივუგე, რომ მანამდე არ გავიდოდი, ვიდრე თითოეული მათგანი არ გავიდოდა. ავდექი და ვბრძანე ლოცვა. ასე პირიქით, ვთხოვე ყველას, რომ გასულიყო, ვუთხარი, უმჯობესია მე ჩავვარდე საფრთხეში, ვიდრე რომელიმე თქვენგანი დაზიანდეს. როდესაც უმრავლესობა გავიდა და დანარჩენიც მიჰყვა, იქ ჩემთან მყოფმა მონაზვნებმა და ზოგიერთმა კლერიკოსმა ჩვენც გაგვათრიეს. და მოწმეა ჭეშმარიტება, ასე უფლის წინამძღოლობითა და მისი მფარველობით გავიარეთ საკურთხევლის გარშემო მდგარი ჯარისკაცები და ეკლესიის გარშემო მოარულებიც. მათ დავემალეთ და განვშორდით, დიდად განვადიდეთ ღმერთი, რომ არ გადავეცით ერი, არამედ კიდევაც გავუშვით ისინი, და მძებნელთა ხელთაგანაც შევძელით გაქცევა და გადარჩენა".
"გამოკელეულ იქნას განშორების ვითარება და სხვა მხრითაც იქნას შესწავლილი. არიანელები ჯარისკაცებთან ერთად დარბოდნენ მათ გასამხნევებლად და ჩვენს საჩვენებლად მათთვის, ვინც არ გვიცნობდა. და თუ ასე არ არიან სიმპათიით განწყობილი, შერცხვენილებმა წყნარად მაინც მოისმინონ.
უკვე ღამე იყო, და ერიდან ზოგი ღამის თევაზე იდგა, მოელოდა შეკრებას178. მეყსეულად შემოვიდა ჯარის მეთაური ხუთი ათასზე მეტ შეჭურვილ, ხმალამოღებულ, მშვილდით, შუბითა და კომბლებით შეიარაღებულ ჯარისკაცთან ერთად, რაც ადრეც ითქვა. მან ეკლესიას წრე შემოარტყა, ჯარისკაცები ახლო-ახლო დააყენა, ვინმეს, ეკლესიიდან გამოსულს, მათთვის გვერდის ავლა რომ არ შეძლებოდა. მე კი უაზრობად მივიჩნიე, ასეთი არეულობის დროს ერი მიმეტოვებია და მათზე უწინარეს საფრთხეში არ ჩავვარდნილიყავი. ვიჯექი საყდარზე და ვთხოვდი დიაკვნებს, ეკითხათ ფსალმუნები, ერს კი - მოესმინა, "რამეთუ საუკუნოდ არის მისი წყალობა" (ფს. 136.24). და ვთხოვე, ყველა ასე გასულიყო და სახლში წასულიყო. მაგრამ შემდეგ ჯარის მეთაური ძალით შემოვიდა და ჯარისკაცები გარს შემოერტყნენ საკურთხეველს ჩემს შესაპყრობლად, იქ მღვდელმსახური კლირიკოსები და ერი გაჰყვიროდა, ითხოვდა, რომ ჩვენც გავცლოდით იქაურობას. მე კი მივუგე, რომ მანამდე არ გავიდოდი, ვიდრე თითოეული მათგანი არ გავიდოდა. ავდექი და ვბრძანე ლოცვა. ასე პირიქით, ვთხოვე ყველას, რომ გასულიყო, ვუთხარი, უმჯობესია მე ჩავვარდე საფრთხეში, ვიდრე რომელიმე თქვენგანი დაზიანდეს. როდესაც უმრავლესობა გავიდა და დანარჩენიც მიჰყვა, იქ ჩემთან მყოფმა მონაზვნებმა და ზოგიერთმა კლერიკოსმა ჩვენც გაგვათრიეს. და მოწმეა ჭეშმარიტება, ასე უფლის წინამძღოლობითა და მისი მფარველობით გავიარეთ საკურთხევლის გარშემო მდგარი ჯარისკაცები და ეკლესიის გარშემო მოარულებიც. მათ დავემალეთ და განვშორდით, დიდად განვადიდეთ ღმერთი, რომ არ გადავეცით ერი, არამედ კიდევაც გავუშვით ისინი, და მძებნელთა ხელთაგანაც შევძელით გაქცევა და გადარჩენა".
თ ა ვ ი XI
გიორგისა179 და მის მიერ ალექსანდრიაში ჩადენილი ბოროტებების შესახებ
გიორგისა179 და მის მიერ ალექსანდრიაში ჩადენილი ბოროტებების შესახებ
როდესაც იგი ასე გაექცა მათ მკვლელ ხელებს, სხვა მგელს, გიორგის ჩააბარეს ამ ცხვრებზე ძალაუფლება. ყოველგვარ მგელზე, დათვსა და ლეოპარდზე უფრო სასტიკად ეპყრობოდა ცხვრებს. ცხოვრებაში ქალწულობის შემნახველთ არა მხოლოდ ათანასესთან ურთიერთობაზე უარის თქმას აიძულებდა, არამედ მამათა სარწმუნოების შეჩვენებასაც. სისასტიკეში თანაშემწედ ყავდა სებასტიანონი, ჯარისკაცთა რაზმის წინამძღოლი, რომელმაც შუა ქალაქში ცეცხლი გააჩაღა, მასთან დააყენა შიშველი ქალწულები და უბრძანა სარწმუნოების უარყოფა. სანახაობა იყო საშინელი და სულის შემძვრელი მორწმუნეთა და ურწმუნოთა წინაშე. [ქალწულები კი] უპატიობას დიდ პატივად რაცხდნენ და რწმენის გულისთვის სიხარულით დაითმენდნენ შოლტით ცემას. ამასაც უფრო ნათლად მწყემსი გიამბობთ.
"შემდეგ, როდესაც ორმოცეული180 დადგა, მათ კაბადოკიიდან გამოგზავნეს გიორგი და მან გაამრავლა ბოროტი საქმეები, რაც კი მათგან ჰქონდა ნასწავლი. პასექის შვიდეულის შემდეგ ქალწულები საპყრობილეში ჩაყარა, ჯარისკაცების მიერ შებორკილი ეპისკოპოსები წაიყვანა, ობლებისა და ქვრივების სახლები გაძარცვულ იქნა, მძარცველები და თავდამსხმელები სახლებში დადიოდნენ, და ღამით ქრისტიანებს იტაცებდნენ, სახლები დაბეჭდილი იყო, კლერიკოსების ძმები საფრთხეში ვარდებოდნენ მათი ძმების გამო. ეს საშინელება იყო, მაგრამ ამის შემდეგ უფრო საშინელი დანაშაულებები იქნა ჩადენილი. წმინდა ორმოცდაათეულის მომდევნო კვირას ერი მარხულობდა და გავიდა სასაფლაოს მახლობლად ლოცვისათვის, რადგან ყველამ ზურგი აქცია გიორგისთან ურთიერთობას. მაგრამ ყოვლად უკეთურმა ეს შეიტყო და გაასასტიკა ჯარის მეთაური სებასტიანონი, რომელიც მანიქეველი იყო. შემდეგ იგი საჭურველით, გაშიშვლებული ხმლით, მშვილდითა და შუბით შეიარაღებულ მრავალ ჯარისკაცთან ერთად თვით უფლის დღეს181 გაემართა ხალხის წინააღმდეგ. ნახა, ცოტა მლოცველები იყვნენ, რადგან უმრავლესობა გვიანი ჟამის გამო წასული იყო, და მათ ისეთი რამ გააკეთეს, რისი მოსმენაც მათგან შეშვენის. მან გააჩაღა ცეცხლი, ქალწულები ცეცხლთან დააყენა და აიძულებდა, ეთქვათ, რომ არიოზის სარწმუნოების იყვნენ. როდესაც დაინახა, რომ ისინი იმარჯვებდნენ და ცეცხლი არ ანაღვლებდათ, შემდეგ გააშიშვლა ისინი და ისე სცემა სახეზე, რომ რაღაც დროის შემდეგ ძლივს იცნობდით. ორმოცი მამაკაცი შეიპყრო და ახლებური რამ სახით სცემა: მაშინათვე ფინიკებიდან მოჭრა ტოტები, რომლებსაც ბევრი ხიჭვი ჰქონდა, და ამით მათ ზურგზე ტყავი ისე გააძრო, რომ ზოგიერთს მათში ხიჭვების ხშირი ჩარჭობის გამო ქირურგი სჭირდებოდა, ზოგიერთმა კი ვერ გაუძლო და მოკვდა. ყველა შეპყრობილი და [მათ შორის] ქალწულებიც გააძევეს დიდ ოაზისში, ხოლო გარდაცვლილთა გვამები არათუ გადასცეს მათ ნათესავებს, არამედ დამალეს და სურდათ დაუმარხავების გადაყრა, რადგან ფიქრობდნენ, რომ დამალავდნენ ესოდენ დიდ სისასტიკეს. მაგრამ ეს ცნობამიღებულები შეცდნენ. რადგან გარდაცვლილთა შინაურები ხარობდნენ მათი აღსარების გამო, ხოლო გლოვობდნენ სხეულების გამო, და უფრო მეტად გამოჩნდა მათ წინააღმდეგ უღმერთობისა და სისასტიკის სამხილი.
"ეგვიპტიდან და ლიბიიდან განდევნა ეპისკოპოსები: ამონიოსი, მუიოსი, გაიოზი, ფილონი, ჰერმესი, პლენიოსი, ფსინოსირისი, ნილამონი, აგაპიოსი, ნაგამფოსი, მირკოზი, სხვა ამონიოსი, სხვა მარკოზი, დრაკონტიოსი, ადელფიოსი, ათენოდორი; ხოლო ხუცესებ: ჰიერაქსი და დიოსკორე182. და ისე მწარედ დევნიდა მათ, რომ ზოგი მათგანი გზაში, ზოგი კი თვით გადასახლებაში დაიღუპა. განდევნა ოცდაათზე მეტი ეპისკოპოსი. რადგან მათი მოშურნეობა იყო აქაბის მსგავსი, და რომ შეეძლოთ, ჭეშმარიტებასაც მოსპობდნენ".
და [ათანასემ] ამ ქალწულებს, რომლებმაც ეს უმძიმესი ტანჯვები გადაიტანეს, ნუგეშისმცემელი სიტყვები მიწერა. მათ მიმართა: "ნურცერთი თქვენგანი იქნება ამის გამო დამწუხრებული, თუ ეს ურჯულოები თქვენს დაკრძალვებსაც ბოროტი თვალით უმზერენ და [სხეულის] გატანას ხელს უშლიან; რადგან იქამდე მივიდა არიანელთა დაქცევა, რომ კარიბჭეს ხშავენ, ხოლო საფლავების გარშემო როგორც დემონები ისე სხედან, რათა ვინმე გარდაცვლილი არ იქნას შეყვანილი".
ამას და ამის მსგავსს სჩადიოდა გიორგი ალექსანდრიაში. საღვთო ათანასე კი ფიქრობდა, რომ არ მოიძებნებოდა გამაგრებული ადგილი, სადაც უსაფრთხოდ იქნებოდა, როდესაც იმპერატორმა ბრძანა, რომ ან ცოცხალი მოეყვანათ, ან მკვდრის თავი მიეტანათ, და ამის გამკეთებელს განსაკუთრებით დიდ გასამრჯელოს პირდებოდა.
"შემდეგ, როდესაც ორმოცეული180 დადგა, მათ კაბადოკიიდან გამოგზავნეს გიორგი და მან გაამრავლა ბოროტი საქმეები, რაც კი მათგან ჰქონდა ნასწავლი. პასექის შვიდეულის შემდეგ ქალწულები საპყრობილეში ჩაყარა, ჯარისკაცების მიერ შებორკილი ეპისკოპოსები წაიყვანა, ობლებისა და ქვრივების სახლები გაძარცვულ იქნა, მძარცველები და თავდამსხმელები სახლებში დადიოდნენ, და ღამით ქრისტიანებს იტაცებდნენ, სახლები დაბეჭდილი იყო, კლერიკოსების ძმები საფრთხეში ვარდებოდნენ მათი ძმების გამო. ეს საშინელება იყო, მაგრამ ამის შემდეგ უფრო საშინელი დანაშაულებები იქნა ჩადენილი. წმინდა ორმოცდაათეულის მომდევნო კვირას ერი მარხულობდა და გავიდა სასაფლაოს მახლობლად ლოცვისათვის, რადგან ყველამ ზურგი აქცია გიორგისთან ურთიერთობას. მაგრამ ყოვლად უკეთურმა ეს შეიტყო და გაასასტიკა ჯარის მეთაური სებასტიანონი, რომელიც მანიქეველი იყო. შემდეგ იგი საჭურველით, გაშიშვლებული ხმლით, მშვილდითა და შუბით შეიარაღებულ მრავალ ჯარისკაცთან ერთად თვით უფლის დღეს181 გაემართა ხალხის წინააღმდეგ. ნახა, ცოტა მლოცველები იყვნენ, რადგან უმრავლესობა გვიანი ჟამის გამო წასული იყო, და მათ ისეთი რამ გააკეთეს, რისი მოსმენაც მათგან შეშვენის. მან გააჩაღა ცეცხლი, ქალწულები ცეცხლთან დააყენა და აიძულებდა, ეთქვათ, რომ არიოზის სარწმუნოების იყვნენ. როდესაც დაინახა, რომ ისინი იმარჯვებდნენ და ცეცხლი არ ანაღვლებდათ, შემდეგ გააშიშვლა ისინი და ისე სცემა სახეზე, რომ რაღაც დროის შემდეგ ძლივს იცნობდით. ორმოცი მამაკაცი შეიპყრო და ახლებური რამ სახით სცემა: მაშინათვე ფინიკებიდან მოჭრა ტოტები, რომლებსაც ბევრი ხიჭვი ჰქონდა, და ამით მათ ზურგზე ტყავი ისე გააძრო, რომ ზოგიერთს მათში ხიჭვების ხშირი ჩარჭობის გამო ქირურგი სჭირდებოდა, ზოგიერთმა კი ვერ გაუძლო და მოკვდა. ყველა შეპყრობილი და [მათ შორის] ქალწულებიც გააძევეს დიდ ოაზისში, ხოლო გარდაცვლილთა გვამები არათუ გადასცეს მათ ნათესავებს, არამედ დამალეს და სურდათ დაუმარხავების გადაყრა, რადგან ფიქრობდნენ, რომ დამალავდნენ ესოდენ დიდ სისასტიკეს. მაგრამ ეს ცნობამიღებულები შეცდნენ. რადგან გარდაცვლილთა შინაურები ხარობდნენ მათი აღსარების გამო, ხოლო გლოვობდნენ სხეულების გამო, და უფრო მეტად გამოჩნდა მათ წინააღმდეგ უღმერთობისა და სისასტიკის სამხილი.
"ეგვიპტიდან და ლიბიიდან განდევნა ეპისკოპოსები: ამონიოსი, მუიოსი, გაიოზი, ფილონი, ჰერმესი, პლენიოსი, ფსინოსირისი, ნილამონი, აგაპიოსი, ნაგამფოსი, მირკოზი, სხვა ამონიოსი, სხვა მარკოზი, დრაკონტიოსი, ადელფიოსი, ათენოდორი; ხოლო ხუცესებ: ჰიერაქსი და დიოსკორე182. და ისე მწარედ დევნიდა მათ, რომ ზოგი მათგანი გზაში, ზოგი კი თვით გადასახლებაში დაიღუპა. განდევნა ოცდაათზე მეტი ეპისკოპოსი. რადგან მათი მოშურნეობა იყო აქაბის მსგავსი, და რომ შეეძლოთ, ჭეშმარიტებასაც მოსპობდნენ".
და [ათანასემ] ამ ქალწულებს, რომლებმაც ეს უმძიმესი ტანჯვები გადაიტანეს, ნუგეშისმცემელი სიტყვები მიწერა. მათ მიმართა: "ნურცერთი თქვენგანი იქნება ამის გამო დამწუხრებული, თუ ეს ურჯულოები თქვენს დაკრძალვებსაც ბოროტი თვალით უმზერენ და [სხეულის] გატანას ხელს უშლიან; რადგან იქამდე მივიდა არიანელთა დაქცევა, რომ კარიბჭეს ხშავენ, ხოლო საფლავების გარშემო როგორც დემონები ისე სხედან, რათა ვინმე გარდაცვლილი არ იქნას შეყვანილი".
ამას და ამის მსგავსს სჩადიოდა გიორგი ალექსანდრიაში. საღვთო ათანასე კი ფიქრობდა, რომ არ მოიძებნებოდა გამაგრებული ადგილი, სადაც უსაფრთხოდ იქნებოდა, როდესაც იმპერატორმა ბრძანა, რომ ან ცოცხალი მოეყვანათ, ან მკვდრის თავი მიეტანათ, და ამის გამკეთებელს განსაკუთრებით დიდ გასამრჯელოს პირდებოდა.
თ ა ვ ი XII
მედიოლანში გამართული კრების შესახებ
მედიოლანში გამართული კრების შესახებ
როდესაც კონსტანსის აღსრულების შემდეგ დასავლეთი ეპყრა მაგნენციუსს, თავად კონსტანციუსი ევროპისკენ დაიძრა ამ ტირანის წინააღმდეგ დარაზმული. მაგრამ ამ სასტიკმა მებრძოლმა არ შეწყვიტა ომი ეკლესიების წინააღმდეგ. ყველაფრის ადვილად დამჯერე და არიანული სენის მიმღები დაემორჩილა [იმ აზრს], რომ მედიოლანში183 (ეს არის იტალიის ქალაქი) გაემართა კრება და პირველ რიგში ყველა შეკრებილი იძულებული გაეხადა, დათანხმებოდა იმ უსამართლო მსაჯულების მიერ ტვიროსში განჩინებულ განყენებას, და ასე ათანასეს ეკლესიებიდან განდევნის შემდეგ გადმოეცათ მრწამსის სხვა მოძღვრება. საიმპერიო წერილების მიმღებნი შეიკრიბნენ, მაგრამ ნაბრძანები შორს დაიჭირეს და პირისპირ უთხრეს იქ დამსწრე იმპერატორს, თუ როგორ უსამართლო და ურჯულო ბრძანება გასცა. ისინი ეკლესიებიდან იქნენ გაძევებული და განეჩინათ მსოფლიოს უკიდურეს საზღერებთან184 დასახლება.
საკვირველმა ათანასემ ესეც აღწერა იმ "აპოლოგიაში". "ვინ 'შეძლებს, ესოდენი გაიხსენოს, რამდენიც მათ გააკეთეს? როდესაც ეკლესიებში მშვიდობა ახალი დამყარებული იყო და ერი ლოცულობდა შეკრებებზე, რომის ეპისკოპოსი ლიბერუესი185, გალიის მიტროპოლიის186 ეპისკოპოსი პავლინუსი, იტალიის მიტროპოლიის187 ეპისკოპოსი დიონისე, სარდინიის კუნძულების მიტროპოლიის188 ეპისკოპოსი ლუციფერუსი, იტალიიდან ევსები189, და ყველა კთილი ეპისკოპოსი და ჭეშმარიტების მქადაგებელი გატაცებული და გადასახლებული იქნენ; არავითარი საბაბის არ მქონენი, რადგან არ დაეთანხმნენ არიანულ მწვალებლობას, არც ხელი მოაწერეს ჩვენს წინააღმდეგ შეთხზულ და შექმნილ ბრალდებებსა და ცილისწამებებს. დიდი და სვიანი მოხუცის, და ჭეშმარიტად აღმსარებელი ჰოსიუსის190 შესახებ ზედმეტი არის ჩემს მიერ რაიმეს თქმა. რადგან ყველამ ერთნაირად იცის, რომ იგიც გადაასახლეს. რადგან არათუ უმნიშვნელო, არამედ ყველაზე უფრო გამოჩენილი მოხუცია. რომელ კრებას არ მიუძღოდა და მართლად მეტყველმა განა ყველა არ დაარწმუნა? რომელ ეკლესიას არა აქვს მისი წინამძღვრობის უმშვენიერესი ნიშანი? როდის მისულა ვინმე დამწუხრებული და მისგან გახარებული არ გამოსულა? ვის უთხოვია დახმარება და არ წამოსულა იმით, რაც სურდა? და მის წინააღმღეგაც გაკადნიერდნენ, რადგან როდესაც მან იხილა უღმერთობის გამო მათ მიერ შეთხზული ცილისწამებები, ხელი არ მოაწერა ვერაგ შეთქმულებებს ჩვენს წინააღმდეგ".
რა დანაშაულებებიც ამ წმინდა კაცების წინააღმდეგ იქნა ჩადენილი, ამას ჩანაწერები გვაუწყებს. რამდენი სივერაგეც სხვა მრავალის წინააღმდეგ ჩაიდინეს არიანული ფალანგის წინამძღოლებმა, კვლავ ეს საღვთო კაცი მოგვითხრობს ამ თხზულებაში: "მდევნელებმა და დამტყვევებლებმა ვის არ მიაყენეს შეურაცხყოფა ისე, როგორც ეს სურდათ? მეძებრები და მპოვნელები ვის არ მოეპყრნენ ისე, რომ ან მოკლეს, ან ყოველი მხრიდან დაასახიჩრეს? რადგან რა საქმეებსაც მსაჯულები განიხილავენ, ეს მათი ნამოქმედარი არის, და ესენი უფრო მათი არჩევანისა და უკეთურების მსახურები არიან. აწ რომელ ადგილას არ არის მათ ბოროტებათა ხსოვნა? თუ ვინმე მათგან განსხვავებულად ფიქრობდა იეზაბელის მსგავსად არ შეთხზეს საბაბი? აწ რომელი ეკლესია არ მოთქვამს მათი ეპისკოპოსების წინააღმდეგ მათი შეთქმულებების გამო? ანტიოქია - აღმსარებელი და მართლმადიდებელი ევსტათის გამო; ბელანიელები - ევფრატიონის191 გამო; პალტუსი192 და ანტარადოსი193 - კვიმატიოსისა და კარტერიოსის გამო; ადრიანოპოლისი - ქრისტეს საყვარელი ევტროპიოსის194 გამო, და მის შემდეგ ლუკიუსის გამო, რომელიც მათგან ხშირად ატარებდა ჯაჭვებს და ასე მოკვდა; ანკვირა - მარკელოსის195 გამო; ბერია - კვიროსის196 გამო; ღაზა - ასკლეპას197 გამო. ესენი ამ ლაჩრებმა ჯერ მრავალგზის დაასახიჩრეს, შემდეგ გადაასახლეს. ისე ეძებდნენ თეოდულე და ოლიმპიოს198 თრაკიელებს, ჩვენ და ჩვენს ხუცესებს, რომ თუ გვიპოვიდნენ, თავს დაგვატყდებოდა სასჯელი და სწრაფადვე მოგვკლავდნენ, მაშინაც მათი განზრახვის საპირისპიროდ რომ არ გავქცეულიყავით. ასეთი არის ოლიმპიოსის მომხრეთა წინააღმდეგ პროკონსულ დონატიუსის მიმართ და ჩვენს წინააღმდეგ ფილაგრიოსის199 მიმართ გაცემული წერილები".
ეს არის უღმერთო დაჯგუფების დანაშაულები წმინდანთა წინააღმდეგ. ეს ჰოსიუსი კორდუბის ეპისკოპოსი იყო და თავი გამოიჩინა ნიკეის დიდ კრებაზე, და სარდიკიაში გამართულ კრებასაც თავმჯდომარეობდა. მე კი მსურს ამ ნაშრომში ჩავურთო ყოვლად სახელგანთქმული ლიბერიუსის მიერ ჭეშმარიტების გამო გამოჩენილი კადნიერება და მისი ღირსადქებული სიტყვები, რომლითაც მიმართა კონსტანციუსს. რადგან იმ დროის ღვთისმოყვარეთაგან ჩაწერილი არის [საუბარი], რასაც ძალუძს, მხურვალედ შეყვარებულები აღაგზნოს საღვთო საგნებისადმი მოშურნეობის მიმართ. იგი მართავდა რომაელთა ეკლესიას იულიუსის შემდეგ, რომელმაც შეცვალა სილვესტრი.
საკვირველმა ათანასემ ესეც აღწერა იმ "აპოლოგიაში". "ვინ 'შეძლებს, ესოდენი გაიხსენოს, რამდენიც მათ გააკეთეს? როდესაც ეკლესიებში მშვიდობა ახალი დამყარებული იყო და ერი ლოცულობდა შეკრებებზე, რომის ეპისკოპოსი ლიბერუესი185, გალიის მიტროპოლიის186 ეპისკოპოსი პავლინუსი, იტალიის მიტროპოლიის187 ეპისკოპოსი დიონისე, სარდინიის კუნძულების მიტროპოლიის188 ეპისკოპოსი ლუციფერუსი, იტალიიდან ევსები189, და ყველა კთილი ეპისკოპოსი და ჭეშმარიტების მქადაგებელი გატაცებული და გადასახლებული იქნენ; არავითარი საბაბის არ მქონენი, რადგან არ დაეთანხმნენ არიანულ მწვალებლობას, არც ხელი მოაწერეს ჩვენს წინააღმდეგ შეთხზულ და შექმნილ ბრალდებებსა და ცილისწამებებს. დიდი და სვიანი მოხუცის, და ჭეშმარიტად აღმსარებელი ჰოსიუსის190 შესახებ ზედმეტი არის ჩემს მიერ რაიმეს თქმა. რადგან ყველამ ერთნაირად იცის, რომ იგიც გადაასახლეს. რადგან არათუ უმნიშვნელო, არამედ ყველაზე უფრო გამოჩენილი მოხუცია. რომელ კრებას არ მიუძღოდა და მართლად მეტყველმა განა ყველა არ დაარწმუნა? რომელ ეკლესიას არა აქვს მისი წინამძღვრობის უმშვენიერესი ნიშანი? როდის მისულა ვინმე დამწუხრებული და მისგან გახარებული არ გამოსულა? ვის უთხოვია დახმარება და არ წამოსულა იმით, რაც სურდა? და მის წინააღმღეგაც გაკადნიერდნენ, რადგან როდესაც მან იხილა უღმერთობის გამო მათ მიერ შეთხზული ცილისწამებები, ხელი არ მოაწერა ვერაგ შეთქმულებებს ჩვენს წინააღმდეგ".
რა დანაშაულებებიც ამ წმინდა კაცების წინააღმდეგ იქნა ჩადენილი, ამას ჩანაწერები გვაუწყებს. რამდენი სივერაგეც სხვა მრავალის წინააღმდეგ ჩაიდინეს არიანული ფალანგის წინამძღოლებმა, კვლავ ეს საღვთო კაცი მოგვითხრობს ამ თხზულებაში: "მდევნელებმა და დამტყვევებლებმა ვის არ მიაყენეს შეურაცხყოფა ისე, როგორც ეს სურდათ? მეძებრები და მპოვნელები ვის არ მოეპყრნენ ისე, რომ ან მოკლეს, ან ყოველი მხრიდან დაასახიჩრეს? რადგან რა საქმეებსაც მსაჯულები განიხილავენ, ეს მათი ნამოქმედარი არის, და ესენი უფრო მათი არჩევანისა და უკეთურების მსახურები არიან. აწ რომელ ადგილას არ არის მათ ბოროტებათა ხსოვნა? თუ ვინმე მათგან განსხვავებულად ფიქრობდა იეზაბელის მსგავსად არ შეთხზეს საბაბი? აწ რომელი ეკლესია არ მოთქვამს მათი ეპისკოპოსების წინააღმდეგ მათი შეთქმულებების გამო? ანტიოქია - აღმსარებელი და მართლმადიდებელი ევსტათის გამო; ბელანიელები - ევფრატიონის191 გამო; პალტუსი192 და ანტარადოსი193 - კვიმატიოსისა და კარტერიოსის გამო; ადრიანოპოლისი - ქრისტეს საყვარელი ევტროპიოსის194 გამო, და მის შემდეგ ლუკიუსის გამო, რომელიც მათგან ხშირად ატარებდა ჯაჭვებს და ასე მოკვდა; ანკვირა - მარკელოსის195 გამო; ბერია - კვიროსის196 გამო; ღაზა - ასკლეპას197 გამო. ესენი ამ ლაჩრებმა ჯერ მრავალგზის დაასახიჩრეს, შემდეგ გადაასახლეს. ისე ეძებდნენ თეოდულე და ოლიმპიოს198 თრაკიელებს, ჩვენ და ჩვენს ხუცესებს, რომ თუ გვიპოვიდნენ, თავს დაგვატყდებოდა სასჯელი და სწრაფადვე მოგვკლავდნენ, მაშინაც მათი განზრახვის საპირისპიროდ რომ არ გავქცეულიყავით. ასეთი არის ოლიმპიოსის მომხრეთა წინააღმდეგ პროკონსულ დონატიუსის მიმართ და ჩვენს წინააღმდეგ ფილაგრიოსის199 მიმართ გაცემული წერილები".
ეს არის უღმერთო დაჯგუფების დანაშაულები წმინდანთა წინააღმდეგ. ეს ჰოსიუსი კორდუბის ეპისკოპოსი იყო და თავი გამოიჩინა ნიკეის დიდ კრებაზე, და სარდიკიაში გამართულ კრებასაც თავმჯდომარეობდა. მე კი მსურს ამ ნაშრომში ჩავურთო ყოვლად სახელგანთქმული ლიბერიუსის მიერ ჭეშმარიტების გამო გამოჩენილი კადნიერება და მისი ღირსადქებული სიტყვები, რომლითაც მიმართა კონსტანციუსს. რადგან იმ დროის ღვთისმოყვარეთაგან ჩაწერილი არის [საუბარი], რასაც ძალუძს, მხურვალედ შეყვარებულები აღაგზნოს საღვთო საგნებისადმი მოშურნეობის მიმართ. იგი მართავდა რომაელთა ეკლესიას იულიუსის შემდეგ, რომელმაც შეცვალა სილვესტრი.
თ ა ვ ი XIII
იმპერატორ კონსტანციუსისა და რომის პაპ ლიბერიუსის საუბარი200
იმპერატორ კონსტანციუსისა და რომის პაპ ლიბერიუსის საუბარი200
იმპერატორმა კონსტანციუსმა თქვა: "რადგან შენ ხარ ქრისტიანი და ჩვენი ქალაქის ეპისკოპოსი, ჩვენ ღირსეულად განვსაჯეთ, ეს გამოგიგზავნეთ და გთხოვეთ, რომ უარი გეთქვა უწმინდური ათანასევ ენითუთქმელ სიშლეგესთან ზიარებაზე. რადგან ეს მსოფლიომ მოიწონა, და კრების გადაწყვეტილებით განჩინებულ იქნა [მისი] განშორება ეკლესიის თანაზიარებიდან".
ეპისკოპოსმა ლიბერიუსმა თქვა: "იმპერატორო, საეკლესიო განაჩენები ძალიან სამართლიანი სასამართლოთი უნდა იქნას გამოტანილი. ამიტომ, თუ შენს კეთილმსახურებას სათნო უჩნს, ბრძანოს სასამართლოს გამართვა, და თუ ნახავს, რომ ათანასე სასჯელის ღირსია, მაშინ საეკლესიო წესის მიხედვით გამოტანილ იქნას განაჩენი მის წინააღმდეგ".
იმპერატორმა კონსტანციუსმა თქვა: "მთელმა მსოფლიომ განსაჯა მისი უწმინდურობა და იგი თითქოს თავიდანვე დასცინის ამ გარემოებას".
ეპისკოპოსმა ლიბერიუსმა თქვა: "ვინც ხელი მოაწერეს, არ ყოფილან მოვლენების თვითმხილველები, არამედ შენგან [მოსალოდნელი] დიდების, შიშისა და უპატიობის გამო [გააკეთეს ეს]".
იმპერატორი: "რა დიდება, რა შიში და უპატიობა"
ლიბერიუსი: "ვისაც არ უყვართ ღვთის დიდება, შენგან საბოძვარებს უფრო აფასებენ, და ვინც თვალითთ არ უხილავთ და არ გაუსამართლებიათ, განსაჯეს, რაც ქრისტიანთათვის უცხო არის".
იმპერატორი: "ტვიროსში გამართულ კრებაზე პირისპირ იქნა გასამართლებული და ამ კრებაზე მსოფლიოს ყველა ეპისკოპოსმა განსაჯა".
ლიბერიუსი: "არასოდეს პირისპირ არ გაუსამართლებიათ ეს ადამიანი. რადგან ვინც მაშინ იქ კრებაზე მოსულმა განსაჯა ის, მაშინ როცა ათანასე სასამართლოდან წასული იყო, მან უგუნურად განსაჯა".
ევსები საჭურისმა თქვა: "ნიკეის კრებაზე კათოლიკე სარწმუნოებისთვის უცხოდ წარმოჩნდა”.
ლიბერიუსი: "მასთან ერთად მარეოტში მოგზაურთაგან, რომლებიც წარიგზავნენ მის წინააღმდეგ ეგრეთ წოდებული ოქმების შესადგენად, მხოლოდ ხუთმა განსაჯა იგი. მათგან ახლა ორი მკვდარია: თეოგონიოსი და თეოდორე; დანარჩენი სამი კი ცოცხალია: მარესი, ვალენსი და ურსაკიუსი. სარდიკაში გამოტანილ იქნა განაჩენი ამ საქმის გამო წარგზავნილთა წინააღმდეგ, რომლებმაც კრებაზე გადასცეს წერილები. ისინი შენდობას ითხოვდნენ მარეოტში ათანასეს წინააღმდეგ ცილისწამებისთვის ცალმხრივად შედგენილი ოქმებისთვის. ახლაც ხელთა გვაქვს მათი ეს წერილები. იმპერატორო, მათგან ვის უნდა დავუჯეროთ და ვისთან ვიქონიოთ ზიარება? ჯერ სასჯელის გამომტანებს და შემდეგ შენდობის მთხოვნელთ, თუ მათ, რომელთაც ახლა განსაჯეს ისინი?"
ეპისკოპოსმა ეპიქტეტუსმა201 თქვა: "იმპერატორო, ლიბერიუსი ახლა გეპაექრება არათუ სარწმუნოების გამო, არც საეკლესიო განაჩენების გამო, არამედ რათა რომში მყოფ სენატორებთან დაიკვეხნოს, რომ იმპერატორს ლოგიკურად დაუმტკიცა".
იმპერატორმა უთხრა ლიბერიუსს: "მსოფლიოს რამდენი ნაწილი ხარ, რომ მხოლოდ შენ შეეწევი უწმინდურ ადამიანს, და მსოფლიოსა და მთელი ქვეყნიერების მშვიდობას არღვევ?"
ლიბერიუსი: "მხოლოდ ჩემს გამო არა კნინდება რწმენის სიტყვა. ძველადაც მხოლოდ სამი აღმოჩნდა, ვინც წინ აღუდგა ბრძანებას".
ევსები საჭურისმა უთხრა: "ჩვენს იმპერატორს ნაბუქოდონოსორად ხდი".
ლიბერიუსი: "არა. მაგრამ ასე უგუნურად განსჯი ადამიანს, რომელიც არ გაგვისამართლებია. მაგრამ მე ვითხოვ პირველი მსოფლიო [მრწამსი] იქნას ხელმოწერილი, ნიკეაში გადმოცემული მრწამსი განმტკიცდეს, რათა, როდესაც ჩვენი ძმები გადასახლებიდან გამოხმობილ იქნებიან, აღდგებიან თავიანთ ადგილებზე და ნახავენ, რომ ის, ვისაც ახლა შფოთი შეაქვს ეკლესიებში, სამოციქულო მრწამსთან თანხმობაში იმყოფება, მაშინ ყველა ალექსანდრიაში ჩავედით, ბრალდებულიც და ბრალმდებლებიც, და მათი დამცველიც, გამოვიკვლიოთ მათი საქმეები და გამოვიტანოთ განაჩენი".
ეპისკოპოსმა ეპიქტეტუსმა თქვა: "მაგრამ ეპისკოპოსთა ჩამოსაყვანად საკმარისი სახელმწიფო ეტლი არ იქნება".
ლიბერიუსი: "საეკლესიო საქმეებს არ სჭირდება სახელმწიფო ეტლები. ეკლესიებს ძალუძთ ზღვამდე წარგზავნონ თავიანთი ეპისკოპოსები".
იმპერატორი: "შეუძლებელია უკვე მიღებული წესის გაუქმება. რადგან ეპისკოპოსთა უმრავლესობის გადაწყვეტილებამ უნდა შეიყვანოს იგი ძალაში. მხოლოდ შენ ხარ ამ შენი დამნაშავე მეგობრის დამცეელი".
ლიბერიუსმა მიუგო: "იმპერატორო, არასოდეს გვსმენია, რომ ბრალდებულის დაუსწრებლად მსაჯულს დანაშაული გამოეცხადებიოს, თითქოს პირადი მტრობა ჰქონდეს ამ ადამიანის მიმართ".
იმპერატორი: "ყველას ერთად დაუშავა, მაგრამ ისე არავის, როგორც მე. ვისაც არ ეყო ჩემი უფროსი ძმის დაღუპვა202, არც ნეტარი კონსტანსის ჩვენს სამტროდ წაქეზება შეწყვიტა, ჩვენ რომ დიდი სიმშვიდით არ გადაგვეტანა წამქეზებელისა და წაქეზებულის სწრაფვა. ჩემთვის არ არსებობს ისეთი გამარჯვება, არც მაგნენციუსსა და სილბანუსზე, როგორიც არის ამ საეკლესიო საქმეების გამანადგურებელ უწმინდურზე".
ლიბერიუსი: "იმპერატორო, ეპისკოპოსთა მეშვეობით ნუ დაიცავ შენს მტრობას. რადგან ხაეკლესიო [პირთა] ხელები განწმენდისა და კურთხევისათვის უნდა იყოს. ამიტომ, თუ შენ სათნო გიჩნს, ბრძანე, დააბრუნონ ეპისკოპოსები თავიანთ ადგილებზე, და თუ მათ ახლა ნიკეაში გადმოცემული მრწამსის დამცველის თანამოაზრეებად იხილავ, მაშინ ერთად შეკრიბე ქვყნიერების მშვიდობის სახილველად, რათა უცოდველი კაცის დაგლეჯა არ იქნას მოწონებული".
იმპერატორი: "ერთი რამ არის გამოსაძიებელი. მსურს, ეკლესიასთან თანაზიარების მოწადინე იყო და კვლავ რომში გაგიშვა. ამიტომ დაემორჩილე მშვიდობას, ხელი მოაწერე და დაბრუნდი რომში".
ლიბერიუსი: "რომში მყოფ ძმებს უკვე დავემშვიდობე. რადგან რომში ცხოვრებაზე უფრო დიდია საეკლესიო კანონები".
იმპერატორი: "აზრის შესაცვლელად სამი დღის ვადა გაქვს, ხელის მოწერა თუ გსურს, დაბრუნდები რომში, ან იფიქრე, რომელ ადგილზე გსურს გადასვლა".
ლიბერიუსი: "სამი დღის ვადა აზრს ვერ შემიცვლის. ამიტომ, სადაც გსურს, იქ გამგზავნე".
მაგრამ ორი დღის შემდეგ იმპერატორმა ჰკითხა ლიბერიუსს, და რადგან მან არ შეიცვალა აზრი, უთხრა, რომ გადაასახლებდა თრაკიის ბეროაში. როდესაც ლიბერიუსი წავიდა, იმპერატორმა სახარჯად გაუგზავნა სუთასი ოქრო. ლიბერიუსმა მიმტანს უთსრა: "წადი და ეს იმპერატორს მიეცი, რადგან სჭირდება მისი ჯარისკაცებისათვის მისაცემად". ასევე იმპერატრიცამაც203 გაუგზაენა ეს. ლიბერიუსმა უთხრა: "მიეცი ეს იმპერატორს, მას ესაჭიროება ჯარისკაცთა ლაშქრობებისათვის. მაგრამ თუ იმპერატორს არ სჭირდება, მიეცი ეს ავქსენტის და ეპიქტეტუსს, რადგან ეს მათ სჭირდებათ". მაგრამ როდესაც მათგან არ მიიღო, ევსები საჭურისმა სხვები გაიგზავნა მას. ლიბერიუსმა მას უთხრა: "მსოფლიოს ეკლესიების იავარმქმნელი როგორც განსასჯელს წყალობას მიგზავნი? წადი, ჯერ ქრისტიანი გახდი204". და სამი დღის შემდეგ გადასახლებულ იქნა ისე, რომ არაფერი მიუღია.
ეპისკოპოსმა ლიბერიუსმა თქვა: "იმპერატორო, საეკლესიო განაჩენები ძალიან სამართლიანი სასამართლოთი უნდა იქნას გამოტანილი. ამიტომ, თუ შენს კეთილმსახურებას სათნო უჩნს, ბრძანოს სასამართლოს გამართვა, და თუ ნახავს, რომ ათანასე სასჯელის ღირსია, მაშინ საეკლესიო წესის მიხედვით გამოტანილ იქნას განაჩენი მის წინააღმდეგ".
იმპერატორმა კონსტანციუსმა თქვა: "მთელმა მსოფლიომ განსაჯა მისი უწმინდურობა და იგი თითქოს თავიდანვე დასცინის ამ გარემოებას".
ეპისკოპოსმა ლიბერიუსმა თქვა: "ვინც ხელი მოაწერეს, არ ყოფილან მოვლენების თვითმხილველები, არამედ შენგან [მოსალოდნელი] დიდების, შიშისა და უპატიობის გამო [გააკეთეს ეს]".
იმპერატორი: "რა დიდება, რა შიში და უპატიობა"
ლიბერიუსი: "ვისაც არ უყვართ ღვთის დიდება, შენგან საბოძვარებს უფრო აფასებენ, და ვინც თვალითთ არ უხილავთ და არ გაუსამართლებიათ, განსაჯეს, რაც ქრისტიანთათვის უცხო არის".
იმპერატორი: "ტვიროსში გამართულ კრებაზე პირისპირ იქნა გასამართლებული და ამ კრებაზე მსოფლიოს ყველა ეპისკოპოსმა განსაჯა".
ლიბერიუსი: "არასოდეს პირისპირ არ გაუსამართლებიათ ეს ადამიანი. რადგან ვინც მაშინ იქ კრებაზე მოსულმა განსაჯა ის, მაშინ როცა ათანასე სასამართლოდან წასული იყო, მან უგუნურად განსაჯა".
ევსები საჭურისმა თქვა: "ნიკეის კრებაზე კათოლიკე სარწმუნოებისთვის უცხოდ წარმოჩნდა”.
ლიბერიუსი: "მასთან ერთად მარეოტში მოგზაურთაგან, რომლებიც წარიგზავნენ მის წინააღმდეგ ეგრეთ წოდებული ოქმების შესადგენად, მხოლოდ ხუთმა განსაჯა იგი. მათგან ახლა ორი მკვდარია: თეოგონიოსი და თეოდორე; დანარჩენი სამი კი ცოცხალია: მარესი, ვალენსი და ურსაკიუსი. სარდიკაში გამოტანილ იქნა განაჩენი ამ საქმის გამო წარგზავნილთა წინააღმდეგ, რომლებმაც კრებაზე გადასცეს წერილები. ისინი შენდობას ითხოვდნენ მარეოტში ათანასეს წინააღმდეგ ცილისწამებისთვის ცალმხრივად შედგენილი ოქმებისთვის. ახლაც ხელთა გვაქვს მათი ეს წერილები. იმპერატორო, მათგან ვის უნდა დავუჯეროთ და ვისთან ვიქონიოთ ზიარება? ჯერ სასჯელის გამომტანებს და შემდეგ შენდობის მთხოვნელთ, თუ მათ, რომელთაც ახლა განსაჯეს ისინი?"
ეპისკოპოსმა ეპიქტეტუსმა201 თქვა: "იმპერატორო, ლიბერიუსი ახლა გეპაექრება არათუ სარწმუნოების გამო, არც საეკლესიო განაჩენების გამო, არამედ რათა რომში მყოფ სენატორებთან დაიკვეხნოს, რომ იმპერატორს ლოგიკურად დაუმტკიცა".
იმპერატორმა უთხრა ლიბერიუსს: "მსოფლიოს რამდენი ნაწილი ხარ, რომ მხოლოდ შენ შეეწევი უწმინდურ ადამიანს, და მსოფლიოსა და მთელი ქვეყნიერების მშვიდობას არღვევ?"
ლიბერიუსი: "მხოლოდ ჩემს გამო არა კნინდება რწმენის სიტყვა. ძველადაც მხოლოდ სამი აღმოჩნდა, ვინც წინ აღუდგა ბრძანებას".
ევსები საჭურისმა უთხრა: "ჩვენს იმპერატორს ნაბუქოდონოსორად ხდი".
ლიბერიუსი: "არა. მაგრამ ასე უგუნურად განსჯი ადამიანს, რომელიც არ გაგვისამართლებია. მაგრამ მე ვითხოვ პირველი მსოფლიო [მრწამსი] იქნას ხელმოწერილი, ნიკეაში გადმოცემული მრწამსი განმტკიცდეს, რათა, როდესაც ჩვენი ძმები გადასახლებიდან გამოხმობილ იქნებიან, აღდგებიან თავიანთ ადგილებზე და ნახავენ, რომ ის, ვისაც ახლა შფოთი შეაქვს ეკლესიებში, სამოციქულო მრწამსთან თანხმობაში იმყოფება, მაშინ ყველა ალექსანდრიაში ჩავედით, ბრალდებულიც და ბრალმდებლებიც, და მათი დამცველიც, გამოვიკვლიოთ მათი საქმეები და გამოვიტანოთ განაჩენი".
ეპისკოპოსმა ეპიქტეტუსმა თქვა: "მაგრამ ეპისკოპოსთა ჩამოსაყვანად საკმარისი სახელმწიფო ეტლი არ იქნება".
ლიბერიუსი: "საეკლესიო საქმეებს არ სჭირდება სახელმწიფო ეტლები. ეკლესიებს ძალუძთ ზღვამდე წარგზავნონ თავიანთი ეპისკოპოსები".
იმპერატორი: "შეუძლებელია უკვე მიღებული წესის გაუქმება. რადგან ეპისკოპოსთა უმრავლესობის გადაწყვეტილებამ უნდა შეიყვანოს იგი ძალაში. მხოლოდ შენ ხარ ამ შენი დამნაშავე მეგობრის დამცეელი".
ლიბერიუსმა მიუგო: "იმპერატორო, არასოდეს გვსმენია, რომ ბრალდებულის დაუსწრებლად მსაჯულს დანაშაული გამოეცხადებიოს, თითქოს პირადი მტრობა ჰქონდეს ამ ადამიანის მიმართ".
იმპერატორი: "ყველას ერთად დაუშავა, მაგრამ ისე არავის, როგორც მე. ვისაც არ ეყო ჩემი უფროსი ძმის დაღუპვა202, არც ნეტარი კონსტანსის ჩვენს სამტროდ წაქეზება შეწყვიტა, ჩვენ რომ დიდი სიმშვიდით არ გადაგვეტანა წამქეზებელისა და წაქეზებულის სწრაფვა. ჩემთვის არ არსებობს ისეთი გამარჯვება, არც მაგნენციუსსა და სილბანუსზე, როგორიც არის ამ საეკლესიო საქმეების გამანადგურებელ უწმინდურზე".
ლიბერიუსი: "იმპერატორო, ეპისკოპოსთა მეშვეობით ნუ დაიცავ შენს მტრობას. რადგან ხაეკლესიო [პირთა] ხელები განწმენდისა და კურთხევისათვის უნდა იყოს. ამიტომ, თუ შენ სათნო გიჩნს, ბრძანე, დააბრუნონ ეპისკოპოსები თავიანთ ადგილებზე, და თუ მათ ახლა ნიკეაში გადმოცემული მრწამსის დამცველის თანამოაზრეებად იხილავ, მაშინ ერთად შეკრიბე ქვყნიერების მშვიდობის სახილველად, რათა უცოდველი კაცის დაგლეჯა არ იქნას მოწონებული".
იმპერატორი: "ერთი რამ არის გამოსაძიებელი. მსურს, ეკლესიასთან თანაზიარების მოწადინე იყო და კვლავ რომში გაგიშვა. ამიტომ დაემორჩილე მშვიდობას, ხელი მოაწერე და დაბრუნდი რომში".
ლიბერიუსი: "რომში მყოფ ძმებს უკვე დავემშვიდობე. რადგან რომში ცხოვრებაზე უფრო დიდია საეკლესიო კანონები".
იმპერატორი: "აზრის შესაცვლელად სამი დღის ვადა გაქვს, ხელის მოწერა თუ გსურს, დაბრუნდები რომში, ან იფიქრე, რომელ ადგილზე გსურს გადასვლა".
ლიბერიუსი: "სამი დღის ვადა აზრს ვერ შემიცვლის. ამიტომ, სადაც გსურს, იქ გამგზავნე".
მაგრამ ორი დღის შემდეგ იმპერატორმა ჰკითხა ლიბერიუსს, და რადგან მან არ შეიცვალა აზრი, უთხრა, რომ გადაასახლებდა თრაკიის ბეროაში. როდესაც ლიბერიუსი წავიდა, იმპერატორმა სახარჯად გაუგზავნა სუთასი ოქრო. ლიბერიუსმა მიმტანს უთსრა: "წადი და ეს იმპერატორს მიეცი, რადგან სჭირდება მისი ჯარისკაცებისათვის მისაცემად". ასევე იმპერატრიცამაც203 გაუგზაენა ეს. ლიბერიუსმა უთხრა: "მიეცი ეს იმპერატორს, მას ესაჭიროება ჯარისკაცთა ლაშქრობებისათვის. მაგრამ თუ იმპერატორს არ სჭირდება, მიეცი ეს ავქსენტის და ეპიქტეტუსს, რადგან ეს მათ სჭირდებათ". მაგრამ როდესაც მათგან არ მიიღო, ევსები საჭურისმა სხვები გაიგზავნა მას. ლიბერიუსმა მას უთხრა: "მსოფლიოს ეკლესიების იავარმქმნელი როგორც განსასჯელს წყალობას მიგზავნი? წადი, ჯერ ქრისტიანი გახდი204". და სამი დღის შემდეგ გადასახლებულ იქნა ისე, რომ არაფერი მიუღია.
თ ა ვ ი XIV
წმინდა ლიბერიუსის გადასახლებისა და უკან დაბრუნების შესახებ
წმინდა ლიბერიუსის გადასახლებისა და უკან დაბრუნების შესახებ
ჭეშმარიტების გამარჯვებული მებრძოლი, როგორც ნაბრძანები იყო, ჩავიდა თრაკიაში. ორი წლის გასვლის შემდეგ კონსტანციუსი რომში ჩავიდა. დიდებული და წარჩინებული მეუღლეები ქმრებს დაჟინებით სთხოვდნენ, შევედრებოდნენ კონსტანციუსს, რომ სამწყსოსთვის მიეცა მწყემსი; ეუბნებოდნენ, რომ თუ არ დაუჯერებდნენ, მიატოვებდნენ მათ და ამ დიდ მწყემსთან წავიდოდნენ. მათ კი უთხრეს, რომ იმპერატორის რისხვის ეშინოდათ, რადგან მამაკაცები ვართ, ალბათ ამ თხოვნას მიუტევებლად მიიჩნევს. თქვენს თხოვნებს კი, რა თქმა უნდა, შენდობას მიანიჭებს და ორიდან ერთი იქნება, ან ვედრებას დააკმაყოფილებს, ან არ მიიღებს და უვნებლად გამოგიშვებთ". ეს რჩევა მიიღეს ღირსადქებულმა ქალებმა და მათთვის ჩვეული ძვირფასეულობით [შემკული] მივიდნენ იმპერატორთან, რადგან სამოსლის ბრწყინვალებით აფასებდა, და მათ შეწყალებისა და მიტევების ღირსად ჩათვლიდა. როდესაც ასე მივიდნენ, ევედრებოდნენ, შებრალებოდა ქალაქი, ასეთი მწყემსი რომ მოაკლდა და მგლების სივერაგით იოლად შესაპყრობი გახდა. მან კი მიუგო, რომ ქალაქს სხვა მწყემსი არ სჭირდებოდა, და რომ ჰყავდა მას მზრუნველობის შემძლე მწყემსი. რადგან დიდი ლიბერიუსის შემდეგ ხელდასვმულ იქნა მის ერთგულ დიაკონთაგან ერთი ვინმე, მისი სახელი იყო ფელიქსი, რომელიც ნიკეაში გადმოცემულ მრწამსს შეურყვნელად იცავდა, მაგრამ მის შემრყვნელებთან ერთად უშიშრად ეზიარებოდა. რომის მოსახლეობიდან არავინ შედიოდა სამლოცველო სახლში, როდესაც ის შიგ იმყოფებოდა. ამ ქალებმა იმპერატორს ესეც უთხრეს. ამის გამო მოიდრიკა, ბრძანა, უკან დაებრუნებინათ ეს ყველაზე საუკეთესო [კაცი] და ორივეს ერთობლივად ემართა ეკლესია. როდესაც ეს წერილები იპოდრომზე წაიკითხეს, ხალხმა შეჰყვირა ,თქვა, რომ იმპერატორის განაჩენი სამართლიანი იყო; რადგან ორად იყო გაყოფილი მაყურებელი, ფერების მიხედვით სახელები ჰქონდათ შერქმეული, და ერთი ერთ ნაწილს წინამძღვრობდა, მეორე - მეორეს205. ასე დასცინეს იმპერატორის ედიქტს და ერთხმად შესძახეს: "ერთია ღმერთი, ერთია ქრისტე, ერთია ეპისკოპოს". სამართლიანად მივიჩნიე თვით ამ სიტყვების გადმოცემა. ქრისტესმოყვარე ხალხის კეთილმსახურებითა და სამართლიანობით შემკული შეძახილის შემდეგ უკან დაბრუნდა საღვთო ლიბერიუსი. ფელიქსი კი წავიდა და სხვა ქალაქში დასახლდა.
თხრობის სიმწყობრის დასაცავად ეს ამბები მედიოლანში ეპისკოპოსებთან დაკავშირებულ მოვლენებს მოვაყოლე. კვლავ დავუბრუნდები მოვლენების თანმიმდევრობას.
თხრობის სიმწყობრის დასაცავად ეს ამბები მედიოლანში ეპისკოპოსებთან დაკავშირებულ მოვლენებს მოვაყოლე. კვლავ დავუბრუნდები მოვლენების თანმიმდევრობას.
თ ა ვ ი XV
არიმინში გამართული კრების206 შესახებ
არიმინში გამართული კრების206 შესახებ
როდესაც რწმენის წინამბრძოლები განდევნეს, ჩათვალეს, რომ იმპერატორის აზრი ისე შეცვალეს, როგორც მათ სურდათ, ძალიან იოლად მოსპეს მათი მოწინააღმდეგე რწმენა და განამტკიცეს არიოზის მოძღვრება. კონსტანციუსი დაარწმუნეს, რომ არიმინში შეეკრიბა აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ეპისკოპოსები207; ბრძანება გაეცა, რომ მრწამსიდან ამოეღო "არსი" და "თანაარსი" - მამების მიერ არიოზის მზაკვრობის წინააღმდეგ გამოგონებელი საშუალებები. ამბობდნენ, რომ ეს იწვევდა ეკლესიათა განყოფას. როდესაც შეიკრიბნენ არიოზის მანკიერების წილმქონეებმა სცადეს, მოეტყუებიათ შეკრებილთა სიმრავლე, განსაკუთრებით ლიტონი ჩვეულებების მქონე დასავლეთელები. ამბობდნენ, რომ საჭირო არ იყო ორი სიტყვის, ისიც წმინდა წერილში არარსებული [გამონათქვამის] გამო, გაგლეჯილიყო ეკლესიის სხეული, არამედ ამბობდნენ, რომ ძე ყველაფრით მსგავსი იყო მშობლის, სიტყვა "არსს" კი ტოვებდნენ როგორც წმინდა წერილში არარსებულ სახელს. მაგრამ იგრძნეს სიცრუე და განკვეთეს ამის მთქმელები, თვითონ კი საკუთარი აზრი იმპერატორს წერილების მეშვეობით განუმარტეს. ამბობდნენ, რომ იყვნენ ნიკეაში შეკრებილი მამების შვილები და მემკვიდრეები: "და თუ გავბედავთ მათ მიერ დაწერილიდან რაიმეს ამოღებას ან საუკეთესოდ გადმოცემულისთვის რაიმეს დამატებას, საკუთარ თავს უკანონო შვილად წარმოვაჩენთ და მშობლების ბრალმდებლები გავხდებით". მათი მრწამსის უფრო ნათელი და ზედმიწევნითი კანონი მათ მიერ წარმოჩნდება კონსტანციუსისადმი გაგზავნილ წერილში.
არიმინში გამართული კრების მიერ იმპერატორ კონსტანციუსისადმი მიწერილი ეპისტოლე208
"ღვთის ბრძანებითა და შენი კეთილმსახურების განკარგულებით, ის გვწამს რაც ძველად დოგმატად განაჩინეს. დასავლეთის ყველა ქალაქიდან ყვეღა ეპისკოპოსი ერთად შევიკრიბეთ არიმინში, რათა გაცხადდეს კათოლიკე ეკლესიის სარწმუნოება, და ისინიც გამოაშკარავდნენ, ვინც ამის საპირისპიროს ფიქრობს. დიდი ხნის განმავლობაში განვიხილავდით და მივხვდით, რომ საუკეთესო იქნებოდა ძველთაგან დაცუი მრწამსი, რომელიც წინასწარმეტყველებმა და მოციქულებმა ჩვენი უფლის, იესო ქრისტეს მეშვეობით იქადაგეს, იცავს რა შენს იმპერიას და წარმართავს შენი ძალმოსილების ზრდას, რათა დავიცვათ ამის პყრობა და დამცველები აღსასრულამდე უსაფრთხოდ ვიყოთ. რადგან უჯერო და უკანონო არის, რაიმე შევცვალოთ მართებულად და სამართლიანად განსაზღვრულიდან, მაშინ როცა იგი ნიკეაში შენს მამასა და იმპერატორთან, სახელოვან კონსტანტინესთან ერთად იქნა განხილული, და რომლის მოძღვრება და აზრი ყველა ადამიანის სმენას და გონებას მიწვდა და იქადაგა, რომელიც იყო არიოზის მწვალებლობის ერთადერთი მოწინააღმდეგე და დამღუპველი; და რომლის მეშვეობით არა მხოლოდ ის, არამედ სხვა მწვალებლობებიც განადგურდა. მასში ნამდვილად საფრთხილო არის რაიმეს ჩამატება და ამოღებაც საშიში არის, თუკი ერთი ან მეორე იქნება, მტრები შეძლებენ მოურიდებლად იმის გაკეთებას, რაც მოესურვებათ. ამიტომ, ურსაკიუსი და ვალენტი, რადგანაც ისინი იზიარებენ და ეთანხმებიან არიანულ დოგმატს, ჩვენთან თანაზიარებიდან განშორებულად წარმოჩნდებიან. იმისათვის, რომ ზიარება ჰქონოდა, საკუთარ თავზე აღიარეს, რომ შეცდომა დაუშვეს, ითხოვენ სინანულსა და შენდობას, როგორც ამას მათი ნაწერიც მოწმობს; ამ ყველაფრის მეშვეობით მოხდა შენდობა და დანაშაულთა მიტევება. ხოლო იმ დროს, როდესაც ეს ხდებოდა, მედიოლანში კრების სხდომა იყო გამართული, ესწრებოდნენ რომაელთა ეკლესიის ხუცესები. ამასთან ვიცით, რომ ღირსახსოვარი კონსტანტინეს აღსრულების შემდეგ მთელი სიზუსტითა და გამოკვლევით გადმოსცეს ჩაწერილი მრწამსი. ამიტომ, მას შემდეგ, რაც მოინათლა, ადამიანთაგან გავიდა და დამსახურებულ მშვიდობაში წავიდა, ვთვლით, რომ უჯეროა მის შემდეგ რაიმე სიახლის გამოგონება და ასეთ წმინდა აღმსარებლებისა და მოწამეების, ამ დოგმატის ავტორებისა და გამომგონებლებისთვის გვერდის ავლა, რომლებიც ეკლესიის ძველი საკრველის თანახმად ვიაზრებთ ყველაფერს და ვიცავთ, რომელთა რწმენა შენი ზეობის ჟამამდეც გადასცა ღმერთმა ჩვენი მეუფის იესო ქრისტეს მეშვეობით, რომლის წყალობით შენ ასე მეუფებ, ისე რომ მართავ ჩვენს მსოფლიოს. აზროვნებით საბრალოებმა და უბადრუკებმა უკანონო დანაშაულით საკუთარი თავი კვლავ უღმერთო შეხედულების მქადაგებლებად გამოაცხადეს და სცადეს ჭეშმარიტების მთელი ლაშქრის დამარცხება. როდესაც შენი ბრძანებით კრების სხდომა გაიმართა, მათაც გამოააშკარავეს საკუთარი სიცრუის ეჭვი. რადგან მზაკვრობისა და არეულობის გამოწვევით სცადეს რაღაც სიახლის გამოგონება, ამ საქმეში შეიამხანაგეს ვინმე გერმანიონი209, ავქსენტი210 და გაიოზი211, მწვალებლობისა და განხეთქილების შემქმნელები, რომელთა მოძღვრება, ეს ერთი აღემატა მგმობელთა მთელ სიმრავლეს. როდესაც დაინახეს, რომ არც ამ არჩევანს ვემხრობოდით, არც იმ აზრებს ვიზიარებდით, რაც მათ ბოროტად განიზრახეს, ჩვენს კრებულში გადმოვიდნენ, ფიქრობდნენ სხვა რამის დაწერას. მაგრამ მოკლე დროში მხილებულ იქნა მათი ზრახვები. იმისათვის, რომ მათ ყოველთვის არ მოეცვათ ეკლესია, შფოთისა და ხმაურის გულმოდგინედ შემქმნელებს არ აერიათ ყველაფერი, მტკიცე [გადაწყვეტილებამდე] წარმოჩნდა ძველად განსაზღვრული კანონის უცვლელად დაცვა, ხოლო ზემოთქმული პირების - ჩვენი თანაზიარებიდან განშორება. ამ მიზეზით ელჩები გამოვგზავნეთ შენი მოწყალების მიმართ, რათა ეპისტოლის მეშვეობით განგიმარტოთ და გამცნოთ კრების მოსაზრება. ელჩებს უწინარეს ყოვლისა დავავალეთ ის, რომ ძველთაგან მართებულად განსაზღვრული212 ჭეშმრიტების ერთგული ყოფილიყვნენ. მათ შენს სიწმინდეს განუმარტეს, რომ რაც ურსაკიუსმა და ვალენტმა თქვეს, არ მოიტანდა მშვიდობას, თუკი რამ მართებული განადგურდებოდა; რადგან როგორ დაამყარებენ მშვიდობას მშვიდობის დამარღვევლები? მათგან უფრო მეტი უთანხმოება და შფოთი იქნება დანარჩენ ქალაქებშიც და რომაელთა ეკლესიაშიც. ამიტომ შენს მოწყალებას ვთხოვთ, რათა კეთილგანწყობილი ყურითა და მშვიდი თვალით მიიდოს ჩვენი ელჩები, ნურც გარდაცვლილთა შეურაცხყოფისათვის წააქეზებ რაიმე ახლით შეცვლისკენ, არამედ ნება მოგვეცი, რომ დავრჩეთ ჩვენს წინაპართაგან განსაზღვრებულსა და განჩინებულში, რომლებმაც, ვიტყვით, რომ ყველაფერი გააკეთეს გამჭრიახობითა და გონიერებით, და სულიწმინდასთან ერთად. მათ მიერ გამოგონებული სიახლე მორწმუნეებში ურწმუნობას იქმს, ურწმუნოებში კი - სიფიცხეს.
"გევედრებით, უბრძანე უცხო მხარეებში მცხოვრებთ, ხანდაზმულობით დამაშვრალთ და სიღარიბისგან შეჭირვებულთ, სახლში დაუბრკოლებლად დაბრუნდნენ, რათა ეპისკოპოსებისგან დაცარიელებული არ დარჩეს ეკლესიები.
"ყველაფერთან ერთად ამასაც გთხოვთ, რათა არაფერი მოაკლო, არც დაუმატო წინათ არსებულს, არამედ ყველაფერი ხელუხლებელი დარჩეს, რაც შენი მამის კეთილმსახურებიდან მოყოლებული ახლანდელ ღრომდეა დაცული. მეტად ნუღარ დაგვტანჯავ და საკუთარი სამრევლოებიდან ნუ განგვაშორებ, არამედ ეპისკოპოსებმა თავის ხალხთან ერთად მშვიდობით, ლოცვებითა და მსახურებით განვლონ ჟამი, მლოცველებმა შენი იმპერიის, ხსნისა და მშვიდობისთვის, რასაც ღმრთეება მარადიულად მოგანიჭებს შენ. ჩვენს ელჩებს მოაქვთ ეპისკოპოსთა ხელმოწერები და მოკითხვა, რომლებიც შენს სიწმინდეს თვით საღვთო წერილებიდან განუმარტავენ".
როდესაც ეს დაწერეს და წარგზავნეს ელჩები, საიმპერიო კარის მოხელეებმა მიიღეს ეპისტოლე და გადასცეს იმპერატორს, ელჩები კი არ შეუშვეს, უთხრეს, რომ ხელმწიფე საქვეყნო საქმეებით იყო დაკავებული. როდესაც ამას იქმოდნენ, ფიქრობდნენ, რომ ეპისკოპოსები აღშფოთდებოდნენ ხანგრძლივი დროის გამო, და მათთვის ჩაბარებულ ქალაქებში ჩასვლის მოწადინენი იძულებული იქნებოდნენ, ძირი გამოეთხარათ და დაენგრიათ მწვალებლობის წინააღმდეგ აღმართული ზღუდე. მაგრამ ამ ხერხმა არ მოიტანა შედეგი. რადგან რწმენის ჭეშმარიტმა წინამბრძოლებმა სხვა ეპისტოლე გაუგზავნეს იმპერატორს, თხოვდნენ ელჩების მიღებას და მათ გაშვებას. ამასაც ჩავურთავ ამ ნაშრომში.
"გევედრებით, უბრძანე უცხო მხარეებში მცხოვრებთ, ხანდაზმულობით დამაშვრალთ და სიღარიბისგან შეჭირვებულთ, სახლში დაუბრკოლებლად დაბრუნდნენ, რათა ეპისკოპოსებისგან დაცარიელებული არ დარჩეს ეკლესიები.
"ყველაფერთან ერთად ამასაც გთხოვთ, რათა არაფერი მოაკლო, არც დაუმატო წინათ არსებულს, არამედ ყველაფერი ხელუხლებელი დარჩეს, რაც შენი მამის კეთილმსახურებიდან მოყოლებული ახლანდელ ღრომდეა დაცული. მეტად ნუღარ დაგვტანჯავ და საკუთარი სამრევლოებიდან ნუ განგვაშორებ, არამედ ეპისკოპოსებმა თავის ხალხთან ერთად მშვიდობით, ლოცვებითა და მსახურებით განვლონ ჟამი, მლოცველებმა შენი იმპერიის, ხსნისა და მშვიდობისთვის, რასაც ღმრთეება მარადიულად მოგანიჭებს შენ. ჩვენს ელჩებს მოაქვთ ეპისკოპოსთა ხელმოწერები და მოკითხვა, რომლებიც შენს სიწმინდეს თვით საღვთო წერილებიდან განუმარტავენ".
როდესაც ეს დაწერეს და წარგზავნეს ელჩები, საიმპერიო კარის მოხელეებმა მიიღეს ეპისტოლე და გადასცეს იმპერატორს, ელჩები კი არ შეუშვეს, უთხრეს, რომ ხელმწიფე საქვეყნო საქმეებით იყო დაკავებული. როდესაც ამას იქმოდნენ, ფიქრობდნენ, რომ ეპისკოპოსები აღშფოთდებოდნენ ხანგრძლივი დროის გამო, და მათთვის ჩაბარებულ ქალაქებში ჩასვლის მოწადინენი იძულებული იქნებოდნენ, ძირი გამოეთხარათ და დაენგრიათ მწვალებლობის წინააღმდეგ აღმართული ზღუდე. მაგრამ ამ ხერხმა არ მოიტანა შედეგი. რადგან რწმენის ჭეშმარიტმა წინამბრძოლებმა სხვა ეპისტოლე გაუგზავნეს იმპერატორს, თხოვდნენ ელჩების მიღებას და მათ გაშვებას. ამასაც ჩავურთავ ამ ნაშრომში.
კრების სხვა ეპისტოლე კონსტანციუსის მიმართ
"მძლე კონსტანციუსს, კეთილმსახურ იმპერატორს, არიმინში მყოფი ეპისკოპოსები.
"მეუფეო, სახელოვანო იმპერატორო, მივიღეთ შენი კეთილგანწყობის წერილები, რომლებშიც წერია, რომ სახელმწიფო საჭიროების გამო ეერ შეძელი ჩვენი ელჩების ნახვა, ხოლო ჩვენ გვიბრძანებ, დაველოდოთ მათ უკან დაბრუნებას, რათა შენი კეთილმსახურება გაეცნოს ჩვენს მიზანს და წინაპართა დოგმატებს. მაგრამ ის, რაც განვაცხადეთ, არანაირადთ არ განგვაშორებს ჩვენი საკუთარი დებულებისაგან. აწ ამ წერილებს ვაცნობებთ შენს კეთილგანწყობას, და გთხოვთ, კეთილგანწყობით შეხედო ჩვენი სიმდაბლის წერილებს, რომლითაც აწ პასუხს ვცემთ შენს კეთილმსახურებას და უშფოთველად მიიღო ის, რაც ჩვენი ელჩების მეშვეობით შენს კეთილკრძალულებისთვის მისართმევად გამოვგზავნეთ. ჩვენს მსგავსად შენმა კეთილგანწყობამაც უწყის, რომ საშინელი და უწესო იქნება, შენი უნეტარესი ზეობის დროს ამდენი ეკლესიები ეპისკოპოსების გარეშე დარჩეს. ამიტომ, სახელოვანო იმპერატორო, კვლავ გთხოვთ, რომ ზამთრის სიმკაცრის დადგომამდე, თუ შენს კაცთმოყვარეობას სათნო უჩნს, ბრძანოს ჩვენი უკან დაბრუნება ჩვენს ეკლესიებში, რათა შევძლოთ, როგორც ვიქმოდით, ისე ვიქმოდეთ, და ხალხთან ერთად შენი მპყრობელობის სიმტკიცისათვის მრავალი ვედრება აღვავლინოთ ყოვლისმპყრობელი ღმერთისადმი და მისი ძის, ქრისტეს, ჩვენი მეუფისა და მხსნელისადმი".
"მეუფეო, სახელოვანო იმპერატორო, მივიღეთ შენი კეთილგანწყობის წერილები, რომლებშიც წერია, რომ სახელმწიფო საჭიროების გამო ეერ შეძელი ჩვენი ელჩების ნახვა, ხოლო ჩვენ გვიბრძანებ, დაველოდოთ მათ უკან დაბრუნებას, რათა შენი კეთილმსახურება გაეცნოს ჩვენს მიზანს და წინაპართა დოგმატებს. მაგრამ ის, რაც განვაცხადეთ, არანაირადთ არ განგვაშორებს ჩვენი საკუთარი დებულებისაგან. აწ ამ წერილებს ვაცნობებთ შენს კეთილგანწყობას, და გთხოვთ, კეთილგანწყობით შეხედო ჩვენი სიმდაბლის წერილებს, რომლითაც აწ პასუხს ვცემთ შენს კეთილმსახურებას და უშფოთველად მიიღო ის, რაც ჩვენი ელჩების მეშვეობით შენს კეთილკრძალულებისთვის მისართმევად გამოვგზავნეთ. ჩვენს მსგავსად შენმა კეთილგანწყობამაც უწყის, რომ საშინელი და უწესო იქნება, შენი უნეტარესი ზეობის დროს ამდენი ეკლესიები ეპისკოპოსების გარეშე დარჩეს. ამიტომ, სახელოვანო იმპერატორო, კვლავ გთხოვთ, რომ ზამთრის სიმკაცრის დადგომამდე, თუ შენს კაცთმოყვარეობას სათნო უჩნს, ბრძანოს ჩვენი უკან დაბრუნება ჩვენს ეკლესიებში, რათა შევძლოთ, როგორც ვიქმოდით, ისე ვიქმოდეთ, და ხალხთან ერთად შენი მპყრობელობის სიმტკიცისათვის მრავალი ვედრება აღვავლინოთ ყოვლისმპყრობელი ღმერთისადმი და მისი ძის, ქრისტეს, ჩვენი მეუფისა და მხსნელისადმი".
თ ა ვ ი XVI
თრაკიის ნიკაში გამართული კრების შესახებ და მათ მიერ დაწერილი მრწამსის გადმოცემა
თრაკიის ნიკაში გამართული კრების შესახებ და მათ მიერ დაწერილი მრწამსის გადმოცემა
ამ ეპისტოლის შემდეგ აღაგზნეს213 იმპერატორის რისხვა და მრავალი ეპისკოპოსი საკუთარი ნების წინააღმდეგ წაიყვანეს თრაკიის რომელიღაც ქალაქში, მისი სახელი არის ნიკა. ზოგი მოატყუეს და მათი სიწრფელის გამო დაარწმუნეს, ზოგი კი დააშინეს, და ძველად კეთილმსახურების წინააღმდეგ ამოქმედებული ხერხი გამოიყენე: "არსი" და "თანაარსი" ამოგლიჯეს მრწამსიდან, მათ ნაცვლად კი ჩაურთეს "მსგავსი". ამასაც ჩავურთავთ ისტორიაში, არა როგორც მართებულს, არამედ არიოზის დაჯგუფების სამხილებლად, რადგან უღმერთოებმა ესეც ვერ აიტანეს, არამედ მსგავსის ნაცვლად ქადაგებენ "არამსგავსს".
თრაკიის ნიკაში გადმოცემული არამართალი მრწამსი
"გვწამს ერთი და მხოლო ჭეშმარიტი ღმერთი, მამა ყოვლისმპყრობელი, რომლისგან არის ყოველივე. და ღვთის ერთი მხოლოდშობილი ძე, ყველა საუკუნის უწინარეს და ყველა დასაბამის უწინარეს ღვთისგან შობილი, ხოლო შობილი მხოლოდშობილი, მხოლო მხოლო მამისაგან, ღმერთი ღვთისაგან, მისი მშობელი მამის მსგავსი, [წმინდა] წერილის თანახმად, რომლის შობა არავინ იცის, გარდა მისი მშობელი მამისა. ვიცით, რომ ღვთის მხოლოდშობილი ძე მამისგან წარმოიგზავნა, ცათაგან გარდამოხდა, როგორც დაწერილია, ცოდვისა და სიკვდილის გასანადგურებლად, და იშვა სულიწმინდისაგან და ქალწულ მარიამისგან, როგორც დაწერილია, ხორცის მიხედვით; რომელიც დადიოდა მოწაფეებთან ერთად, და როდესაც მამის განზრახვის თანახმად აღსრულდა მთელი განგებულება, ჯვარს ეცვა, მოკვდა, დაეფლა და ქვესკნელში ჩავიდა, რომელმაც თვით ჰადესი შეაძრწუნა; და მკვდართაგან ამოვიდა მესამე დღეს, ორმოცი დღის განმავლობაში მოწაფეებთან ერთად დადიოდა; და ამაღლდა ცად და დაჯდა მამის მარჯვნივ, ხოლო მოვა აღდგომის უკანასკნელ დღეს მამისეული დიდებით, და თითოეულს მისი საქმის მიხედვით მიაგებს. და სულიწმინდა, რომელიც თავად ღვთის მხოლოდშობილმა ძემ, იესო ქრისტემ, ღმერთმა და უფალმა აღუთქვა, რომ ადამიანთა მოდგმას წარუგზავნიდა ნუგეშისმცემელს, როგორც დაწერილია, ჭეშმარიტების სულს. რომელიც თვითონ წარმოგზავნა, როდესაც ცად ავიდა და დაჯდა მამის მარჯვნივ, ხოლო იქიდან ჩამოვა ცოცხალთა და მიცვალებულთი განსასჯელად. რაც შეეხება სიტყვა "არსს", რომელიც მარტივად იქნა ჩართული მამათა მიერ, რომლებმაც არ იცოდნენ, რომ ხალხში ცთუნებას შეიტანდა, რადგან წმინდა წერილში ეს არ იყო ჩადებული; უმჯობესია ამოღებულ იქნას, და მომავალში საერთოდ აღარ იქნას ხსენებული "არსი", მით უფრო, რომ საღვთო წერილი მამისა და ძის შესახებ არ ახსენებს [სიტყვა]"არსს". არც მამის, ძისა და წმინდა სულის პირს უნდა ვუწოდოთ ერთი ჰიპოსტასი. მაგრამ ვამბობთ, რომ მამის მსგავსი არის ძე, როგორც საღვთო წვრილი ამბობს და ასწავლის. შეჩვენებულ იყოს ყველა მწვალებლობა, წინათ უკვე დაგმობილი, ან თუ არის რომელიმე ახლად აღმოცენებული, და არის ამ გადმოცემული წერილის საპირისპირო".
ამრიგად, ზოგმა მოტყუებულმა, ზოგმა კი დაშინებულმა ამას მოაწერა ხელი, ხოლი ისინი, ვისაც არ სურდა თანხმობის მიცემა, გაგზავნეს მსოფლიოს უკიდურეს მხარეებში.
ამრიგად, ზოგმა მოტყუებულმა, ზოგმა კი დაშინებულმა ამას მოაწერა ხელი, ხოლი ისინი, ვისაც არ სურდა თანხმობის მიცემა, გაგზავნეს მსოფლიოს უკიდურეს მხარეებში.
თ ა ვ ი XVII
რომის ეპისკოპოს დამასის და დასავლეთელი ეპისკოპოსების სინოდალური ტომოსი არიმინში გამართული კრების შესახებ
რომის ეპისკოპოს დამასის და დასავლეთელი ეპისკოპოსების სინოდალური ტომოსი არიმინში გამართული კრების შესახებ
მას, რომ ამ გადმოცემას გმობდა ყველა ჭეშმარიტებისთვის მებრძოლი, განსაკუთრებით დასავლეთში მცხოვრებნი, მოწმობს ილირიელების214 მიმართ მათ მიერ გაგზავნილი წერილი. ხელმომწერების თავშია დამასი, ლიბერიუსის შემდეგ რომაელთა ეკლესიის თავმჯდომარეობის მიმღები, სათნოების მრავალი სახეობით შემკული215. მასთან ერთად იტალიიდან და გალატიიდან, რომელსაც ახლა გალია ეწოდება, ოთხმოცდაათი ხელმომწერი იყო რომში შეკრებილი. მათ სახელებსაც ჩავურთავდი, ზედმეტად რომ არ ჩამეთვალა. ხოლო დაწერეს შემდეგი:
"წმინდა სინოდზე შეკრებილი რომის [ეკლესიის] ეპისკოპოსები, დამასი, ვალერიანუსი216 და სხვები საყვარელ ძმებს, ილირიკიაში დადგინებულ ეპისკოპოსებს, მოკითხვა ღმერთში.
"ღვთის მღვდლებს, რომელთა მიერ სამართლიანი არის დანარჩენთა აღზრდა, გვწამს, რომ ჩვენი მრწამსი მოციქულთა მოძღვრებაზეა დაფუძნებული. ეს გვიპყრია და ამით წინ მივუძღვით ხალხს, რომელიც მამათა მიერ განსაზღვრულს ყველა სიტყვაში ეთანხმება. მაგრამ გალიისა და ვენეტიის ძმების მოხსენებით ვიცით, რომ ზოგიერთები ელტვიან მწვალებლობას.
"ეპისკოპოსები ვალდებული არიან, არა მხოლოდ დაიცვან ამ ბოროტებისაგან, არამედ წინ აღუდგნენ რამდენი განსხვავებული სწავლებებიც ახლა ზოგიერთების გამოუცდელობით ან სიწრფელით უმართებულო განმარტებების გამოყენებით წარმოიშვა. იფიქრონ იმაზე, რომ სრულებით არ დაიღუპონ, არამედ უფრო ჩვენი მამების აზრი იპყრან, როცა კი განსხვავებული რჩევები შევა მათ ყურში. წინათ მოგწერეთ, რომ ავქსენტი მედიოლანელი ძირითადად ამ საქმის გამო იქნა განსჯილი. ასე რომ, მართებული არის, რომაელთა მსოფლიოში მოძღვრება რჯულის შესახებ რჯულით იფიქრონ და სხვადასხვა სწავლებებით არ შებღალონ რწმენა.
"როდესაც პირველად დაიწყო მწვალებლური ბოროტების აღზევება, როგორც ჯერ კიდევ დახოხავს არიანული მკრეხელობა, ჩვენმა მამებმა, სამას თვრამეტმა ეპისკოპოსმა, უწმინდესმა ეპისკოპოსებმა რომის ეკლესიიდანაც, ნიკეაში შემდგარი განხილვის დროს ეშმაკის საჭურველის წინააღმდეგ ეს კედელი განაჩინეს, - რწმენა, რომ მამა და ძე ერთი არსის, ერთი ღმრთეების, ერთი სათნოების, ერთი ძალის და ერთი ხატების მქონეა, ასევე იმავე ჰიპოსტასისა და არსის არის სულიწმინდაც და ამ ანტიდოტით უკუაგდეს სასიკვდილო შხამი. განაჩინეს, რომ სხვაგვარად მოაზროვნეები ჩვენი თანაზიარებისაგან უცხო ყოფილიყვნენ. ზოგიერთებმა შემდეგ სცადეს ამ მხსნელი განსაზღერებისა და თაყვანისცემის ღირსი გამოკვლევის შერყვნა და შებღალვა სხვა გამოკვლევებითაც. მაგრამ თვით სათავეშივე თავად მათგან, რომლებიც იძულებული გახადეს არიმინში, რომ განეახლებინათ ან შეერბილებინათ, იქამდე იქნა გასწორებული, რომ მათ აღიარეს სხვა მსჯელობებით გატაცება, ან ის, რომ ვერ გაიაზრეს ნიკეაში მოწონებული მამათა აზრის მოწინააღმდეგეები თუ გამოვიდნენ. შეუძლებელი იყო, არიმინში შეკრებილთა რიცხვიდან რაიმე ვარაუდი გაჩენილიყო, როდესაც იგი შედგა, არც რომის ეპისკოპოსი, ვის აზრსაც ყველაზე უწინ უნდა დალოდებოდნენ, არც ვინცენტიუსი, რომელმაც ამდენი წლის განმავლობაში უმწიკვლოდ დაიცვა ეპისკოპოსის მსახურება, და არც სხვები ეთანხმებოდნენ ასეთ [სწავლებებს]; განსაკუთრებით მაშინ როცა, როგორც ვთქვით, თვით მათ, რომლებიც შეთქმულებისკენ მიდრეკილებად ითვლებოდნენ, უკეთესი რჩევით ისარგებლეს და დაამოწმეს, რომ ეს მათ არ მოიწონეს.
"ამრიგად, თქვენმა სიწმინდემ იხილოს მხოლოდ ეს მრწამსი, რომელიც ნიკეაში შენი მოციქულთა ძალაუფლების მიხედვით იქნა დაფუძნებული, სამარადჟამო სიმტკიცით უნდა ვიპყრათ; ჩვენთან ერთად ქებულ იყვნენ აღმოსავლეთელებიც, რომლებიც საკუთარ თავს კათოლიკეებად შეიცნობენ, და დასავლეთელებიც. გვწამს, რომ ამ წამოწყებით სხვა აზრებისგან დასნეულებულნი217 მოკლე ხანში უნდა იქნან განშორებული ჩვენთან თანაზიარებისაგან, მათ უნდა მოეხსნათ ეპისკოპოსის წოდება, რათა ხალხმა მათი საცთურისგან თავისუფალმა ისუნთქოს. რადგან ვერანაირად ვერ შეძლებენ ხალხის ცთუნების გამოსწორებას, როდესაც თავად არიან საცთურისაგან შეპყრობილი. აწ თანხმობამი მოვიდეს თქვენი პატივცემულობის მოსაზრებაც ღვთის ყველა მღვდლის [შეხედულებასთან], რომლითაც, გვწამს, რომ მყარად და მტკიცედ ედგავართ. ამიტომ, ვალდებული ვართ, ჩვენც თქევნთან ერთად გვწამდეს. თქვენი სიყვარულის ნაცვალგებით გაგვახარეთ ჩვენ.
"გაძლიერდით, პატივცემულო ძმებო".
"წმინდა სინოდზე შეკრებილი რომის [ეკლესიის] ეპისკოპოსები, დამასი, ვალერიანუსი216 და სხვები საყვარელ ძმებს, ილირიკიაში დადგინებულ ეპისკოპოსებს, მოკითხვა ღმერთში.
"ღვთის მღვდლებს, რომელთა მიერ სამართლიანი არის დანარჩენთა აღზრდა, გვწამს, რომ ჩვენი მრწამსი მოციქულთა მოძღვრებაზეა დაფუძნებული. ეს გვიპყრია და ამით წინ მივუძღვით ხალხს, რომელიც მამათა მიერ განსაზღვრულს ყველა სიტყვაში ეთანხმება. მაგრამ გალიისა და ვენეტიის ძმების მოხსენებით ვიცით, რომ ზოგიერთები ელტვიან მწვალებლობას.
"ეპისკოპოსები ვალდებული არიან, არა მხოლოდ დაიცვან ამ ბოროტებისაგან, არამედ წინ აღუდგნენ რამდენი განსხვავებული სწავლებებიც ახლა ზოგიერთების გამოუცდელობით ან სიწრფელით უმართებულო განმარტებების გამოყენებით წარმოიშვა. იფიქრონ იმაზე, რომ სრულებით არ დაიღუპონ, არამედ უფრო ჩვენი მამების აზრი იპყრან, როცა კი განსხვავებული რჩევები შევა მათ ყურში. წინათ მოგწერეთ, რომ ავქსენტი მედიოლანელი ძირითადად ამ საქმის გამო იქნა განსჯილი. ასე რომ, მართებული არის, რომაელთა მსოფლიოში მოძღვრება რჯულის შესახებ რჯულით იფიქრონ და სხვადასხვა სწავლებებით არ შებღალონ რწმენა.
"როდესაც პირველად დაიწყო მწვალებლური ბოროტების აღზევება, როგორც ჯერ კიდევ დახოხავს არიანული მკრეხელობა, ჩვენმა მამებმა, სამას თვრამეტმა ეპისკოპოსმა, უწმინდესმა ეპისკოპოსებმა რომის ეკლესიიდანაც, ნიკეაში შემდგარი განხილვის დროს ეშმაკის საჭურველის წინააღმდეგ ეს კედელი განაჩინეს, - რწმენა, რომ მამა და ძე ერთი არსის, ერთი ღმრთეების, ერთი სათნოების, ერთი ძალის და ერთი ხატების მქონეა, ასევე იმავე ჰიპოსტასისა და არსის არის სულიწმინდაც და ამ ანტიდოტით უკუაგდეს სასიკვდილო შხამი. განაჩინეს, რომ სხვაგვარად მოაზროვნეები ჩვენი თანაზიარებისაგან უცხო ყოფილიყვნენ. ზოგიერთებმა შემდეგ სცადეს ამ მხსნელი განსაზღერებისა და თაყვანისცემის ღირსი გამოკვლევის შერყვნა და შებღალვა სხვა გამოკვლევებითაც. მაგრამ თვით სათავეშივე თავად მათგან, რომლებიც იძულებული გახადეს არიმინში, რომ განეახლებინათ ან შეერბილებინათ, იქამდე იქნა გასწორებული, რომ მათ აღიარეს სხვა მსჯელობებით გატაცება, ან ის, რომ ვერ გაიაზრეს ნიკეაში მოწონებული მამათა აზრის მოწინააღმდეგეები თუ გამოვიდნენ. შეუძლებელი იყო, არიმინში შეკრებილთა რიცხვიდან რაიმე ვარაუდი გაჩენილიყო, როდესაც იგი შედგა, არც რომის ეპისკოპოსი, ვის აზრსაც ყველაზე უწინ უნდა დალოდებოდნენ, არც ვინცენტიუსი, რომელმაც ამდენი წლის განმავლობაში უმწიკვლოდ დაიცვა ეპისკოპოსის მსახურება, და არც სხვები ეთანხმებოდნენ ასეთ [სწავლებებს]; განსაკუთრებით მაშინ როცა, როგორც ვთქვით, თვით მათ, რომლებიც შეთქმულებისკენ მიდრეკილებად ითვლებოდნენ, უკეთესი რჩევით ისარგებლეს და დაამოწმეს, რომ ეს მათ არ მოიწონეს.
"ამრიგად, თქვენმა სიწმინდემ იხილოს მხოლოდ ეს მრწამსი, რომელიც ნიკეაში შენი მოციქულთა ძალაუფლების მიხედვით იქნა დაფუძნებული, სამარადჟამო სიმტკიცით უნდა ვიპყრათ; ჩვენთან ერთად ქებულ იყვნენ აღმოსავლეთელებიც, რომლებიც საკუთარ თავს კათოლიკეებად შეიცნობენ, და დასავლეთელებიც. გვწამს, რომ ამ წამოწყებით სხვა აზრებისგან დასნეულებულნი217 მოკლე ხანში უნდა იქნან განშორებული ჩვენთან თანაზიარებისაგან, მათ უნდა მოეხსნათ ეპისკოპოსის წოდება, რათა ხალხმა მათი საცთურისგან თავისუფალმა ისუნთქოს. რადგან ვერანაირად ვერ შეძლებენ ხალხის ცთუნების გამოსწორებას, როდესაც თავად არიან საცთურისაგან შეპყრობილი. აწ თანხმობამი მოვიდეს თქვენი პატივცემულობის მოსაზრებაც ღვთის ყველა მღვდლის [შეხედულებასთან], რომლითაც, გვწამს, რომ მყარად და მტკიცედ ედგავართ. ამიტომ, ვალდებული ვართ, ჩვენც თქევნთან ერთად გვწამდეს. თქვენი სიყვარულის ნაცვალგებით გაგვახარეთ ჩვენ.
"გაძლიერდით, პატივცემულო ძმებო".
თ ა ვ ი XVIII
ალექსანდრიის ეპისკოპოს ათანასეს ეპისტოლე ამავე კრების შესახებ
ალექსანდრიის ეპისკოპოს ათანასეს ეპისტოლე ამავე კრების შესახებ
ათანასე დიდიც აფროსის მიმართ ეპისტოლეში არიმინის კრების შესახებ ასე გვიამბობს. "როდესაც ასეთი იყო საქმის ვითარება, ვინ აღიარებდა ნიკეის გარდა არიმინის ან სხვა კრებად სახელდებულს? ან ვის არ შესძულდებოდა ისინი, რომლებიც მამებს განუდგნენ, ხოლო არიმინში ერთმანეთთან ქიშპობითა და იძულებით ახლად შედგენილი [მრწამსი] ამჯობინეს? ვის ენდომება მათთან ერთად შეკრება, რომლებიც თავიანთ სიტყვებს არ ღებულობენ? რადგან, როგორც ვთქვი, თავიანთ ათ და მეტ კრებაზე სხვადასხვა დროს სხვადასხვა რამ დაწერეს, ცხადია, თითოეული [კრების] უარმყოფელი თვითონ იყვნენ. ასე ევნებიან, როგორც ოდესღაც იუდეველთა მოღალატეები ევნენ. როგორც წერია იერემია წინასწარმეტყველთან, "მათ მიატოვეს ცოცხალი წყლის ერთადერთი წყარო, თავისთვის ამოთხარეს აუზები, რომლებსაც არ ძალუძდათ წყლის შენახვა" (იერ. 2,13). ამგვარად ებრძოდნენ ისინი მსოფლიო კრებას და ამოთხარეს თავისთვის მრავალი კრება, და ყველა ცარიელი აღმოჩნდა მათთან, როგორც "ფუყე თავთავი" (ოსია 8,7). ასე რომ, ნიკეაში გამართულის გარდა არ ვღებულობთ მათ, რომლებმაც მოიწვიეს არიმინის ან სხვა კრებები. რადგან მათაც, რომლებმაც მოიწვიეს არიმინის კრება, ჩანს, არ იციან, თუ რა მოხდა იქ, ან დუმან. საყვარელნო, თქვენს შორის არიმინში ჩასულთაგან თქვენც შეიტყვეთ და იცით, რომ ურსაკიუსი, ვალენსი, ევდოქსიოსი და ავქსენტი (იქ მათთან ერთად დემოფილეც იყო) განყენებულ იქნენ, რადგან მოინდომეს ნიკეაში დაწერილის გარდა სხვა რამის დაწერა; როდესაც მოსთხოვეს არიანული მწვალებლობის შეჩვენება, უარი განაცხადეს და უფრო მის წინამძღვრებად ყოფნა ისურვეს. დაახლოებით იყო ორასი ეპისკოპოსი, ჭეშმარიტად უფლის წრფელი მონა და მართებულად მორწმუნე. მათ დაწერეს, რომ იწონებდნენ მხოლოდ ნიკეაში [განსაზღვრულ მრწამსს], და რომ ამის გარდა არც მეტს არც ნაკლებს არ იძიებდნენ და ფიქრობდნენ. ეს შეატყობინეს კონსტანციუსს, რომელმაც ბრძანა კრების გამართვა.
"მაგრამ არიმინში განყენებული [ეპისკოპოსები] მივიდნენ კონსტანციუსთან, ისინი შეურაცხყვეს და დაემუქრნენ, რომ არ დაბრუნებულიყვნენ საკუთარ სამრევლოებში. თრაკიაში ძალადობით ტანჯავდნენ ამავე ზამთარს, რათა მიეღოთ მათ მიერ ახლად გამოგონებული [მრწამსი].
"ასე რომ, თუკი ეინმე მიმართავს არიმინის კრებას, ჯერ აჩვენონ ზემოთ დასახელებულ პირთა განყენება და ის, რაც დაწერეს ეპისკოპოსებმა, რომლებმაც თქვეს: "ნიკეაში მამათა მიერ აღიარებულის გარდა მეტს არაფერს ვიძიებთ, არც სხვა კრებას მივმართავთ მის გარდა. მაგრამ ამას ფარავენ, ხოლო იმას, რაც თრაკიაში ძალდატანებით მოხდა, წინ წამოსწევენ, საიდანაც ჩანს, რომ არიანული მწვალებლობის მიმდევრები და საღი სარწმუნოებისაგან უცხო არიან. და თუ ვინმე მოისურვებს ამ დიდი კრებისა და მათ მიერ გამართულის ერთმანეთთან შედარებით კვლევას, აღმოაჩენს მათ ღვთისმოსაობას, ხოღო ამათ უგუნურებას. რადგან ნიკეაში შეკრებილები არათუ განყენებულები შეიკრიბნენ, არამედ აღმსარებლები, რომ ძე მამის არსისგან არის. ამათ კი, ერთგზის და ორგზის განყენებულებმა, და მესამედაც ამავე არიმინში, გაბედეს დაწერა, რომ საჭირო არ იყო იმის თქმა, ღმერთს თუ აქვს არსი ან ჰიპოსტასი. დასავლეთში არიოზის მიმდევრებმა ჭეშმარიტების დოგმატების წინააღმდეგ ასეთი და ესოდენი მზაკვრობა და ხრიკი მოიფიქრეს".
"მაგრამ არიმინში განყენებული [ეპისკოპოსები] მივიდნენ კონსტანციუსთან, ისინი შეურაცხყვეს და დაემუქრნენ, რომ არ დაბრუნებულიყვნენ საკუთარ სამრევლოებში. თრაკიაში ძალადობით ტანჯავდნენ ამავე ზამთარს, რათა მიეღოთ მათ მიერ ახლად გამოგონებული [მრწამსი].
"ასე რომ, თუკი ეინმე მიმართავს არიმინის კრებას, ჯერ აჩვენონ ზემოთ დასახელებულ პირთა განყენება და ის, რაც დაწერეს ეპისკოპოსებმა, რომლებმაც თქვეს: "ნიკეაში მამათა მიერ აღიარებულის გარდა მეტს არაფერს ვიძიებთ, არც სხვა კრებას მივმართავთ მის გარდა. მაგრამ ამას ფარავენ, ხოლო იმას, რაც თრაკიაში ძალდატანებით მოხდა, წინ წამოსწევენ, საიდანაც ჩანს, რომ არიანული მწვალებლობის მიმდევრები და საღი სარწმუნოებისაგან უცხო არიან. და თუ ვინმე მოისურვებს ამ დიდი კრებისა და მათ მიერ გამართულის ერთმანეთთან შედარებით კვლევას, აღმოაჩენს მათ ღვთისმოსაობას, ხოღო ამათ უგუნურებას. რადგან ნიკეაში შეკრებილები არათუ განყენებულები შეიკრიბნენ, არამედ აღმსარებლები, რომ ძე მამის არსისგან არის. ამათ კი, ერთგზის და ორგზის განყენებულებმა, და მესამედაც ამავე არიმინში, გაბედეს დაწერა, რომ საჭირო არ იყო იმის თქმა, ღმერთს თუ აქვს არსი ან ჰიპოსტასი. დასავლეთში არიოზის მიმდევრებმა ჭეშმარიტების დოგმატების წინააღმდეგ ასეთი და ესოდენი მზაკვრობა და ხრიკი მოიფიქრეს".
თ ა ვ ი XIX
ანტიოქიის ეპისკოპოს ლეონტის სივერაგის შესახებ, ასევე ფლავიანეს და დიოდორეს კადნიერების შესახებ
ანტიოქიის ეპისკოპოს ლეონტის სივერაგის შესახებ, ასევე ფლავიანეს და დიოდორეს კადნიერების შესახებ
ანტიოქიაში სტეფანეს შემდეგ, რომელმაც შეცვალა პლაკიდუსი და გაძევებულ იქნა ეკლესიის კრებულიდან, თავმჯდომარეობა მიიღო ლეონტიმ. მან ის ნიკეაში დაწერილი განჩინებების წინააღმდეგ მიიღო. რადგან საჭურისი იყო, თვითონ იყო ამ დანაშაულის ჩამდენი, ხოლო დანაშაულის მიზეზს ნეტარი ათანასე ამბობს. ლეონტის ცილს წამებდნენ ერთ ყმაწვილ ქალთან, სახელად ევსტოლასთან ერთად218. იგი მასთან ცხოვრებით დაბრკოლებული იყო და ამიტომ თვითონ მოიკვეთა, რათა მასთან ერთად უშიშრად ეცხოვრა. მაგრამ ეჭვისაგან თავი ვერ დაიხსნა. უფრო ამ მიზეზით განყენებულ იქნა ხუცესის ხარისხიდან. ეს დაიწერა მისი ცხოვრების სხვა ნაწილის შესახებ. მე კი მის ბოროტ ჩვეულებებსა და მზაკვრობებს შეჯამებულად წარმოვაჩენ. არიოზის მკრეხელობის წილმქონე იყო და ცდილობდა სნეულების დაფარვას. როდესაც მან დაინახა ორად გაყოფილი მღვდლები და დანარჩენი ხალხი, ერთი მხრივ, ისინი, რომლებიც ძის დიდებისმეტყველებაში "და" კავშირს ჩაურთავდნენ, მეორე მხრივ, ისინი, რომლებიც ძისთვის "მიერ" წინდებულს, ხოლო სულისთვის "ში"-ს უერთებდნენ; დიდებისმეტყველება დუმილით აღავლინა, და მის სიახლოვეს მდგომებმა გაიგონეს მხოლოდ სიტყვები, "უკუნითი უკუნისამდე". სხვა საქმეებს რომ არ გამოეაშკარავებია მისი სულის მრავალი უკეთურება, ვინმე ალბათ იტყოდა, მან ხერხს მიმართა ხალხის ერთსულოვნებაზე ზრუნვის გამო. მან ჭეშმარიტების დამცველთა წინააღმდეგ მრავალი სივერაგე ჩაიდინა და საჭიროდ მიიჩნევდა, რომ ყველანაირად ხელი შეეწყო უღმერთობასთან წილმქონეებისთვის. ცხადია, ფარავდა [არიანულ] ბიწიერებას, ეშინოდა ხალხისა და იმ ადამიანების წინააღმდეგ მიმართული კონსტანციუსის საშინელი მუქარისა, რომლებიც ბედავდნენ ძეზე არამსგავსის თქმას. მაგრამ მისი ზრახვები გასცა მისმა საქმეებმა. რადგან ვინც სამოციქულო დოგმატებით საუბრობდა, მისგან არ მიუღიათ არავითარი მზრუნველობა ან ხელდასხმა. არიოზის სიშლეგის წილმქონეებს კი განსაკუთრებით დიდი კადნიერება ჰქონდათ მიღებული და სამღვდელო დასშიც აღირაცხებოდნენ. ამავე დროს ევნომიოსის მოძღვარი აეციუსი, რომელმაც არიოზის მკრეხელობა [თავისი] მოსაზრებებით გაამდიდრა, აღირაცხა დიაკონთა დასში. მაგრამ ფლაბიანემ და დიოდორემ, ასკეტური მოქალაქეობის წარმართველებმა და აშკარად სამოციქულო დოგმატების გამო მებრძოლებმა, პირისპირ ამხილეს კეთილმსახურების წინააღმდეგ ლეონტის შეთქმელებები. მათ ოქვეს, რომ ის უკეთური ცხოვრების წესის მქონე კაცებს, რომლებიც ურჯულოებით პატივის მოსახვეჭად ხრიკებს იგონებენ, ეკლესიის დასაღუპავად დიაკვნის სახელით ღირსყოფდა. ისინი დაემუქრნენ, რომ საეკლესიო ზიარებიდან განკვეთდნენ, დასავლეთში ჩავიდოდნენ და მის ვერაგობას დღის სინათლეზე გამოიტანდნენ. ამის შეეშინდა ლეონტის და აეციუსს შეუწყვიტა ღვთისმსახურება, მაგრამ სხვა პატივით ღირსყო.
ამ ღირსადქებულმა წყვილმა, ფლაბიანემ და დიოდორემ219, რომლებსაც არ ჰქონდა მიღებული სამღვდელო ღვთისმსახურება და ერში იყვნენ განწესებული220, დღე და ღამე კეთილმსახურების მოშურნეობით აღძრავდნენ ყველას. პირველად სწორედ მათ გაყვეს ორად მეფსალმუნეთა დასი და ასწავლეს დავითისეული მელოდიის მონაცვლეობით გალობა221. და ეს პირველად ანტიოქიაში დაიწყო, ყველგან გავრცელდა და ჩააღწია მსოფლიოს კიდეებამდე. ისინი საღვთო [ღვაწლის] მოყვარულებს მოწამეთა საფლავებთან შემოკრებდნენ, მათთან ერთად ღამისთევაში ატარებდნენ და ღმერთს უგალობდნენ. როდესაც ლეონტიმ ეს იხილა, საფრთხილოდ მიიჩნია, ხელი შეეშალა, რადგან დაინახა, რომ ხალხი ამ კეთილშობილი ადამიანების მიმართ ძალიან კარგად იყო განწყობილი. მან თავაზიანობით შეალამაზა სიტყვები და სთხოვა, მათ ეკლესიებში აღესრულებიათ ეს ღვთისმსახურება. მათ ძალიან ზედმიწეენით იცოდნენ მისი უკეთურება, თუმცა შეასრულეს მისი ბრძანება, მოყვარულები ეკლესიაში დიდი გულმოდგინებით შეკრიბეს და დაავალეს ეგალობათ კეთილი მეუფისათვის. მაგრამ ლეონტი არ დანებდა, როცა აღკვეთეს მისი უკეთურება, არამედ თავაზიანობით შეიბურა პირი და დაფარა სტეფანესა და პლაკიდუსის სისაძაგლე. დოგმატების შემრყვნელებს, თუნდაც აღვირახსნილ ცხოვრებას ეწეოდნენ, პრესვიტერთა და დიაკონთა დასში აღრაცხავდა, სოლო ყველა სახის სათნოებით შემკულთ და სამოციქულო დოგმატების მპყრობელთ უპატივცემულოდ ტოვებდა. ამიტომ, კლიროსში მწვალებლობის მანკის მრავალი წილმქონე იმყოფებოდა, ხოლო ერის სიმრავლე მართალი დოგმატებისთვის იბრძოდა. არც მოძღვრების მასწავლებლები ბედავდნენ აშკარა მკრეხელობას. პლაკიდუსმა, სტეფანემ და ლეონტიმ რამდენი ურჯულო და უკანონო საქმე ჩაიდინეს ანტიოქიაში, ამას ცალკე ნაშრომი დასჭირდება მათი სიმრავლის გამო, და დავითის გოდება - მისი სიდიდის გამო. მათ შესახებ უნდა ითქვას: "რადგან, აჰა, შენი მტრები ხმობენ და შენი მოძულეები თავს მაღლა სწევენ. შენი ერისთვის სივერაგეს განიზრახავენ და შენი წმინდანების წინააღმდეგ თათბირობენ. თქვეს: "მოდით, ავხოცოთ ისინი ხალხებიდან, და მეტად აღარ მოიხსენიოს ისრაელის სახელი" (ფს. 82.2).
ჩვენ კი აღვწეროთ მომდევნო ისტორია.
ამ ღირსადქებულმა წყვილმა, ფლაბიანემ და დიოდორემ219, რომლებსაც არ ჰქონდა მიღებული სამღვდელო ღვთისმსახურება და ერში იყვნენ განწესებული220, დღე და ღამე კეთილმსახურების მოშურნეობით აღძრავდნენ ყველას. პირველად სწორედ მათ გაყვეს ორად მეფსალმუნეთა დასი და ასწავლეს დავითისეული მელოდიის მონაცვლეობით გალობა221. და ეს პირველად ანტიოქიაში დაიწყო, ყველგან გავრცელდა და ჩააღწია მსოფლიოს კიდეებამდე. ისინი საღვთო [ღვაწლის] მოყვარულებს მოწამეთა საფლავებთან შემოკრებდნენ, მათთან ერთად ღამისთევაში ატარებდნენ და ღმერთს უგალობდნენ. როდესაც ლეონტიმ ეს იხილა, საფრთხილოდ მიიჩნია, ხელი შეეშალა, რადგან დაინახა, რომ ხალხი ამ კეთილშობილი ადამიანების მიმართ ძალიან კარგად იყო განწყობილი. მან თავაზიანობით შეალამაზა სიტყვები და სთხოვა, მათ ეკლესიებში აღესრულებიათ ეს ღვთისმსახურება. მათ ძალიან ზედმიწეენით იცოდნენ მისი უკეთურება, თუმცა შეასრულეს მისი ბრძანება, მოყვარულები ეკლესიაში დიდი გულმოდგინებით შეკრიბეს და დაავალეს ეგალობათ კეთილი მეუფისათვის. მაგრამ ლეონტი არ დანებდა, როცა აღკვეთეს მისი უკეთურება, არამედ თავაზიანობით შეიბურა პირი და დაფარა სტეფანესა და პლაკიდუსის სისაძაგლე. დოგმატების შემრყვნელებს, თუნდაც აღვირახსნილ ცხოვრებას ეწეოდნენ, პრესვიტერთა და დიაკონთა დასში აღრაცხავდა, სოლო ყველა სახის სათნოებით შემკულთ და სამოციქულო დოგმატების მპყრობელთ უპატივცემულოდ ტოვებდა. ამიტომ, კლიროსში მწვალებლობის მანკის მრავალი წილმქონე იმყოფებოდა, ხოლო ერის სიმრავლე მართალი დოგმატებისთვის იბრძოდა. არც მოძღვრების მასწავლებლები ბედავდნენ აშკარა მკრეხელობას. პლაკიდუსმა, სტეფანემ და ლეონტიმ რამდენი ურჯულო და უკანონო საქმე ჩაიდინეს ანტიოქიაში, ამას ცალკე ნაშრომი დასჭირდება მათი სიმრავლის გამო, და დავითის გოდება - მისი სიდიდის გამო. მათ შესახებ უნდა ითქვას: "რადგან, აჰა, შენი მტრები ხმობენ და შენი მოძულეები თავს მაღლა სწევენ. შენი ერისთვის სივერაგეს განიზრახავენ და შენი წმინდანების წინააღმდეგ თათბირობენ. თქვეს: "მოდით, ავხოცოთ ისინი ხალხებიდან, და მეტად აღარ მოიხსენიოს ისრაელის სახელი" (ფს. 82.2).
ჩვენ კი აღვწეროთ მომდევნო ისტორია.
თ ა ვ ი XX
ევდოქსიოს222 გერმანიკელის ახალი გამოგონების შესახებ, და მის წინააღმდეგ მიმართული ბასილი223 ანკვირელის და ევსტათი224 სებასტიელის მოშურნეობის შესახებ
ევდოქსიოს222 გერმანიკელის ახალი გამოგონების შესახებ, და მის წინააღმდეგ მიმართული ბასილი223 ანკვირელის და ევსტათი224 სებასტიელის მოშურნეობის შესახებ
გერმანიკია არის ქალაქი, რომელიც მდებარეობს კილიკიის, სირიისა და კაბადოკიის საზღვარზე, ევფრატესიად წოდებული პროვინციის ბოლოში. მის ეკლესიას წინამძღვრობდა ევდოქსიოსი. როდესაც მან შეიტყო, რომ ლეონტი მოკვდა, ჩავიდა ანტიოქიაში, მიიტაცა თავმჯდომარეობა და გარეული ტახის მსგავსად მოაოხრა ღვთის ვენახი. ლეონტის მსგავსად არ მალავდა ბოროტ ჩვეულებებს, არამედ პირდაპირ გაცოფებული იყო სამოციქულო დოგმატების წინააღმდეგ და მათ, ვინც შეპასუხებას გაბედავდა, ყველანაირ უბედურებას დაატეხდა თავს. ამ დროს გალატელთა დედაქალაქის, ანკვირას ეკლესიის სადავეები ეპყრა ბასილის, რომელმაც შეცვალა მარკელოსი. ევსტათი კი წინამძღვრობდა სებასტიას, სომხეთის მთავარ ქალაქს. მათ შეიტყვეს ევდოქსიოსის უკანონობა და სიცოფე, და იმპერატორ კონსტანციუსს წერილების მეშვეობით აცნობეს ეს დანაშაულები. იგი ჯერ ისევ დასავლეთ ნაწილში ცხოვრობდა, ტირანების აღსასრულის შემდეგ კურნავდა მათ მიერ მიყენებულ ზიანს. ისინი იმპერატორთან დაახლოებული იყვნენ და ღირსადქებული ცხოვრების გამო ესოდენ დიდი კადნიერებით სარგებლობდნენ.
თ ა ვ ი XXI
ნიკეაში კვლავ გამართული კრების შესახებ
ნიკეაში კვლავ გამართული კრების შესახებ
როდესაც ეს შეიტყო კონსტანციუსმა, ანტიოქიელებს მიწერა, რომ თვითონ მას არ ჩაუბარებია ევდოქსიოსისთვის ამ ეკლესიის თავმჯდომარეობა, რადგან მას225 ასე ჰქონდა ნათქვამი. და ბრძანა, რომ ევდოქსიოსი ქალაქიდან გაეძევებიათ და დაესაჯათ, რაც აღსრულდებოდა ბითვინიის ნიკეაში; განკარგულება გასცა, იქ გამართულიყო კრება. თვითონ ევდოქსიოსმა დაარწმუნა სასახლეში განმგებლობისათვს დაყენებული პირები, კრებისათვის ნიკეა დაედგინათ. მაგრამ ყოვლიერების გამგებელმა, რომელმაც მომავალი ისე უწყის, როგორც უკვე მომხდარი, სასწაულებრივი რამ მიწისძვრით ხელი შეუშალა კრების გამართვას. რადგან ამ მიწისძვრამ დაანგრია ქალაქის დიდი ნაწილი და მოსახლეობიდან მრავალი დააზიანა. როდესაც ეს შეიტყვეს იქ შეკრებილებმა, მოსვლის შეეშინდათ და თავიანთ ეკლესიებში დაბრუნდნენ. ვფიქრობ, რომ ეს იყო ღვთის სიბრძნის მიერ გამოყენებული ხერხი. რადგან იმ ქალაქში, სადაც წმინდა მამებმა დაწერეს სამოციქულო მრწამსის მოძღვრება, ამავე ქალაქში შემდეგ შეკრებილები აპირებდნენ ამის საპირისპიროს დაწერას, არიოზის მიმდევრებისთვის სახელის იგივეობა სიცრუის დასაყრდენი იყო და აპირებდნენ მარტივი ზნის მქონე ადამიანების მოტყუებას, როდესაც ამასაც ნიკეისას უწოდებდნენ და იმ ძველი ნიკეის კრების მსგავსად მიმართავდნენ ამ კრებას. ამიტომ ეკლესიებზე მზრუნველმა დაშალა ეს კრება.
თ ა ვ ი XXII
ისავრიის სელევკიაში გამართული კრების შესახებ
ისავრიის სელევკიაში გამართული კრების შესახებ
გამოხდა ხანი, ევდოქსიოსის ბრალმდებლებმა შეახსენეს კონსტანციუსს და მან სელევკიაში ბრძანა კრების გამართვა. თვითონ ქალაქი არის ისავრიაში, მდებარეობს ზღვის პირას და მთავრობს თანატომელთა ქალაქებზე. განკარგულება გასცა, რომ აქ შეკრებილიყვნენ აღმოსავლეთელი ეპისკოპოსები, პონტოელებიცა და ასიელებიც226.
ამ დროს პალესტინის დედაქალაქს, კესარიას მართაედა აკაკი, რომელმაც შეცვალა ევსები. ეს აკაკი სარდიკაში გამართულმა კრებამ განკვეთა, მაგრამ განყენების განაჩენი არ მიიღო და მღვდელმთავართა ესოდენი სიმრავლე არაფრად ჩააგდო. იერუსალიმელთა თავმჯდომარეობა კი იმ მაკარის შემდეგ, რომელიც მრავალგზის ვახსენეთ, მიიღო მაქსიმემ, კაცმა, რომელიც გამოირჩეოდა კეთილმსახურების გამო მორკინალთა შორის, რადგან მარჯვენა თვალი პქონდა ამოთხრილი და მარჯვენა ხელის მყესები - გადაჭრილი227.
როდესაც იგი გადავიდა უბერებელ ცხოვრებაში, ეპისკოპოსის მადლის ღირსი გახდა სამოციქულო დოგმატებისთვის ახოვნად მებრძოლი კირილე228. ისინი ერთმანეთს პირველობისთვის ეჯიბრებოდნენ და რესპუბლიკისთვის უდიდესი ბოროტებანი მოჰქონდათ. რადგან აკაკიმ მცირე რამ საბაბი იპოვა და განაყენა კირილე, და იერუსალიმიდან გააძევა. კირილემ გზად გაიარა ანტიოქია, რომელიც ნახა მწყემსის გარეშე, წავიდა ტარსუსში და საკვირველ სილვანუსთან ერთად იმყოფებოდა; რადგან იმ დროს იგი მართავდა ამ ეკლესიას. როდესაც ეს შეიტყო აკაკიმ, მიწერა სილვანუსს და აუწყა, რომ კირილე განყენებული იყო. მან კი კირილეს პატივისცემითა და ხალხის შიშით (რადგან ხალხი დიდი სიამოვნებით ტკბებოდა კირილეს სწავლებებით) ხელი არ შეუშალა ღვთისმსახურებას. როდესაც კირილე სელევკიაში ჩივიდა შეუერთდა ბასილის, ევსტათის და სილვანუსის მომხრეებს, და კრების სხვა მონაწილეებსაც. აკაკიც ჩავიდა და იქ შეკრებილ ეპისკოპოსებს (ხოლო ისინი ასორმოცდაათი იყვნენ) უთხრა, რომ მათ ზრახვებს არ გაიზიარებდა, ვიდრე კრებულიდან კირილეს არ გაიყვანდნენ, როგორც მღვდელმთავრობიდან განხდილს. ზოგი სხვაც, რომელიც მშვიდობაზე ზრუნავდა, კირილეს ევედრებოდა, რომ წასულიყო, და პირდებოდა დოგმატების განხილვის შემდეგ მასთან დაკავშირებული საკითხის გამოკვლევას. როდესაც იგი არ წავიდა, აკაკიმ დატოვა ისინი და წავიდა. შეხვდა ევდოქსიოსს, გაუქარვა შიში, რაც მას ჰქონდა, და გაამხნევა, დაპირდა, რომ იქნებოდა მისი დამცველი და თანამებრძოლი; კრებაზე არ გაუშვა და მასთან ერთად კონსტანტინოპოლში ჩავიდა.
ამ დროს პალესტინის დედაქალაქს, კესარიას მართაედა აკაკი, რომელმაც შეცვალა ევსები. ეს აკაკი სარდიკაში გამართულმა კრებამ განკვეთა, მაგრამ განყენების განაჩენი არ მიიღო და მღვდელმთავართა ესოდენი სიმრავლე არაფრად ჩააგდო. იერუსალიმელთა თავმჯდომარეობა კი იმ მაკარის შემდეგ, რომელიც მრავალგზის ვახსენეთ, მიიღო მაქსიმემ, კაცმა, რომელიც გამოირჩეოდა კეთილმსახურების გამო მორკინალთა შორის, რადგან მარჯვენა თვალი პქონდა ამოთხრილი და მარჯვენა ხელის მყესები - გადაჭრილი227.
როდესაც იგი გადავიდა უბერებელ ცხოვრებაში, ეპისკოპოსის მადლის ღირსი გახდა სამოციქულო დოგმატებისთვის ახოვნად მებრძოლი კირილე228. ისინი ერთმანეთს პირველობისთვის ეჯიბრებოდნენ და რესპუბლიკისთვის უდიდესი ბოროტებანი მოჰქონდათ. რადგან აკაკიმ მცირე რამ საბაბი იპოვა და განაყენა კირილე, და იერუსალიმიდან გააძევა. კირილემ გზად გაიარა ანტიოქია, რომელიც ნახა მწყემსის გარეშე, წავიდა ტარსუსში და საკვირველ სილვანუსთან ერთად იმყოფებოდა; რადგან იმ დროს იგი მართავდა ამ ეკლესიას. როდესაც ეს შეიტყო აკაკიმ, მიწერა სილვანუსს და აუწყა, რომ კირილე განყენებული იყო. მან კი კირილეს პატივისცემითა და ხალხის შიშით (რადგან ხალხი დიდი სიამოვნებით ტკბებოდა კირილეს სწავლებებით) ხელი არ შეუშალა ღვთისმსახურებას. როდესაც კირილე სელევკიაში ჩივიდა შეუერთდა ბასილის, ევსტათის და სილვანუსის მომხრეებს, და კრების სხვა მონაწილეებსაც. აკაკიც ჩავიდა და იქ შეკრებილ ეპისკოპოსებს (ხოლო ისინი ასორმოცდაათი იყვნენ) უთხრა, რომ მათ ზრახვებს არ გაიზიარებდა, ვიდრე კრებულიდან კირილეს არ გაიყვანდნენ, როგორც მღვდელმთავრობიდან განხდილს. ზოგი სხვაც, რომელიც მშვიდობაზე ზრუნავდა, კირილეს ევედრებოდა, რომ წასულიყო, და პირდებოდა დოგმატების განხილვის შემდეგ მასთან დაკავშირებული საკითხის გამოკვლევას. როდესაც იგი არ წავიდა, აკაკიმ დატოვა ისინი და წავიდა. შეხვდა ევდოქსიოსს, გაუქარვა შიში, რაც მას ჰქონდა, და გაამხნევა, დაპირდა, რომ იქნებოდა მისი დამცველი და თანამებრძოლი; კრებაზე არ გაუშვა და მასთან ერთად კონსტანტინოპოლში ჩავიდა.
თავი XXIII
იმის შესახებ, თუ რა შეემთხვათ მართლმადიდებელ ეპისკოპოსებს კონსტანტინოპოლში
იმის შესახებ, თუ რა შეემთხვათ მართლმადიდებელ ეპისკოპოსებს კონსტანტინოპოლში
როდესაც კონსტანციუსი დასავლეთიდან დაბრუნდა, აქ229 გაჩერდა. აკაკიმ იმპერატორის წინაშე შეკრებილთ მრავალ დანაშაულში დასდო ბრალი, მათ უწოდებდა უკეთურ ადამიანთა დაჯგუფებას, რომელიც ეკლესიის დასაღუპად და გასანადგურებლად იყო შეკრებილი, და ასე გამოიწვია იმპერატორის გულისწყრომა. იგი არანაკლებ განარისხა იმანაც, რაც მან კირილეს წინააღმდეგ დაუმატა. რადგან თქვა: "წმინდა სამოსელი, რომელიც ყოვლად სახელოვანმა იმპერატორმა კონსტანტინემ იერუსალიმის ეკლესიისადმი პატივისცემით უბოძა ამ ქალაქის მღვდელმთავარს, მაკარის, რათა ამით შემოსილს საღვთო ნათლისღების ღვთისმსახურება აღესრულებინა, და რომელიც ოქროს ძაფებით იყო ნაქსოვი, კირილემ გაყიდა". და თქვა: "ეს იყიდა ერთმა სცენაზე მოცეკვავემ, და როდესაც ამით შემოსილი ცეკვავდა, დაეცა, დაიმტვრა და მოკვდა". მან ასევე თქვა: "ასეთი ამხანაგი ჰყავთ და სხვების განსჯასა და გასამართლებას არიან "მედგომილი". ეს მიიღეს საბაბად საიმპერიო კარის მოხელეებმა და დაარწმუნეს იმპერატორი, საერთოდ არ გაემართა კრება (რადგან ხალხის ერთსულოვნების შეეშინდათ), არამედ შეეკრიბა ათი წინამძღვარი. მათ შორის იყენენ: ევსტათი სომხეთიდან, ბასილი გალატიელი, სილვანუს ტარსელი და ელევსიოს კიზიკელი230.
როდესაც ისინი ჩამოვიდნენ, იმპერატორს სთხოვეს, ემხილებინა ევდოქსიოსის მკრეხელობა და უკანონობა. ის კი, რომელიც სხვების საპირისპიროს ასწავლიდა, ამბობდა, რომ პირველ რიგში საჭირო იყო რწმენასთან დაკავშირებული საქმეების განხილვა და შემდეგ მასთან დაკავშირებული საკითხის გამოკვლევა. როდესაც ბასილი ადრინდელი სიახლოვით გათამამებული კადნიერებით ესაუბრებოდა იმპერატორს, რომ იგი სამოციქულო დოგმატების წინააღმდეგ აწყობდა შეთქმულებას, კონსტანციუსი განრისხდა და ბასილის უბრძანა, დადუმებულიყო, როგორც იმ ადამიანს, ვინც გახდა ეკლესიებისთვის მღელვარების მიზეზი. როდესაც ბასილიმ საუბარი შეწვიტა, ევსტათიმ თქეა: "იმპერატორო, რადგანაც რწმენის განხილვა გწადია, იხილე მხოლოდშობილის წინააღმდეგ ევდოქსიოს მიერ ჩადენილი მკრეხელობა". ამის თქმასთან ერთად გადმოსცა მრწამსი, რომელსაც სხვა მრავალ უღმერთოებასთან ერთად ესეც დაურთო, ურჯულოდ დაუმატა, რომ არსის მიხედვით არამსგავსი არის: "ერთი ღმერთი მამა, რომლისაგან არის ყოველივე, და ერთი უფალი, იესო ქრისტე, რომლის მიერ არის ყოველივე", მაგრამ "რომლისგან" არამსგავსი არის "რომლის მიერ"-ის; ასე რომ, ძე არ არის ღვთისა და მამის მსგავსი. ამ მრწამსის წაკითხვა ბრძანა კონსტანციუსმა და ძლიერ განრისხდა ამ ურჯულოებაზე. ევდოქსიოსს ჰკითხა, მან თუ მოაწერა ხელი ამას. მან მყისვე იუარა და თქვა, რომ ეს აეციუსის დაწერილი იყო, აეციუსი კი იყო ის, ვინც ადრე ლეონტიმ ფლაბიანეს და დიოდორეს ბრალდების შიშით დიაკვნობისაგან განხადა, და ალექსანდრიელთა ეკლესიის წინააღმდეგ მზაკვრობის მომწყობ გიორგის ურჯულო სიტყვებისა და უწმინდური მცდელობების თანაშემწედ ჰეყავდა. იგი მაშინ ევნომიოსთან და ევდოქსიოსთან ერთად იყო. როდესაც ლეონტი აღესრულა და ანტიოქიელთა ეკლესიის თავმჯდომარეობა ევდოქსიოსმა მიიტაცა, იგი ეგვიპტიდან დაბრუნდა და ევნომიოსიც თან წამოიყვანა, თანამოაზრედ გაიხადა ევდოქსიოსი, რომელიც უღმერთობასა და სიბარიელთა ფუფუნებაში იყო ჩაფლული, ყველაფერს ანტიოქიაში ცხოვრებას ამჯობინებდა და ევნომიოსთან ერთად მის საწოლს იყო მიკრული. რადგან მლიქვნელთა ცხოვრებას ეშურებოდა და ზოგჯერ მასთან, ზოგჯერ კი ამასთან დადიოდა და ნაყრდებოდა. როცა ეს მაშინ იმპერატორმა შეიტყო, ბრძანა აეციუსის შემოყვანა. როდესაც იგი შემოვიდა, აჩვენა მრწამსის ეს გადმოცემა, და ჰკითხეს, ის თუ იყო ამ სიტყვების ავტორი. მან სრულებით არ უწყოდა მომხდარი მოვლენები და არ იცოდა შეკითხვის მნიშვნელობა, ხოლო აღსარებიდან სახელის მოხვეჭას მოელოდა და თქვა, რომ თვითონ იყო ამ სიტყვების ავტორი. როდესაც იმპერატორმა განჭვრიტა ურჯულოების ზეაღმატებულება, მყისვე გადაასახლა იგი, ბრძანა მისი ფრიგიის რომელიღაც დასახლებაში წაყვანა. მან მკრეხელობისაგან მოიხვეჭა პატივის აყრა და სასახლიდან გაძევებულ იქნა. ევსტათიმ თქვა, რომ ევდოქსიოსიც ასევე ფიქრობდა; რადგან ის მასთან ერთად ცხოვრობდა და მასთან ერთად ტეხდა პურს, და მისი შეხედულების მსახურებით დაწერა ეს მკრეხელობა. ამბობდა: ნაწერების შედგენაში მონაწილეობის ნათელი მტკიცებულება იყო ის, რომ არა თუ სხვა, არამედ თვითონ ამბობდა, რომ გადმოცემა აეციუსს ეკუთვნოდა. იმპერატორმა თქვა: "მაგრამ მსაჯულებმა ვარაუდით არ უნდა განსაჯონ, არამედ ზედმიწევნით უნდა გამოიძიონ საქმე". ევსტათიმ თქვა: "ყველა ჩვენგანი დაგვარწმუნოს ევდოქსიოსმა, რომ ასე არ ფიქრობს და შეაჩვენოს აეციუსის ნაწერი". იმპერატორმა ხალისით მიიღო თხოვნა და როდესაც ამის გაკეთება უბრძანა ევდოქსიოსს, მან თავი დაიძვრინა, მრავალ ხერხს მიმართა, რათა ამ მოთხოვნას გარიდებოდა. როდესაც იმპერატორი განრისხდა და დაემუქრა, რომ აეციუსთან ერთად გაგზავნიდა როგორც უღმერთო აზრების თანაზიარს, მაშინ უარყო საკუთარი სწავლება, რომლის შუამავლობას მაშინაც და ამის შემდეგაც აგრძელებდა. თვითონ ევსტათის მომხრეების წინააღმდეგ გამოვიდა, ამბობდა, რომ მათაც უნდა შეეჩვენებიათ წმინდა წერილში არარსებული გამონათქვამი, "თანაარსი".
მაგრამ სილვანუსმა თქვა: "მაგრამ სიტყვები, "არაარსიდან", "ქმნილება" და "სხვაარსიც" არ გვხვდება წმინდა წერილში, არც საწინასწარმეტყველო და არც სამოციქულო ნაწარმოებებს აქვს დართული. მართებულია მათი განკვეთა და საღვთო კრებულიდან განდევნა". იმპერატორმა ასეც გადაწყვიტა და ბრძანა მათი შეჩვენება. პირველად ისინი წინააღმდეგობას უწევდნენ, შემდეგ კი, როდესაც იხილეს იმპერატორის გულისწყრომა, შეშინებულებმა განკვეთეს ის, რაც მათ სილვანუსმა შესთავაზა. შემდეგ უფრო დაჟინებით ცდილობდნენ ზეწოლის მოხდენას და ითხოვდნენ "თანაარსის" ანათემაზე გადაცემას. მაგრამ ლოგიკურად და ჭეშმარიტებით სილვანუსმა მათაც და იმპერატორსაც უთხრა: "თუ ღმერთი სიტყვა არარადან არ არის, იგი არც ქმნილება, არც სხვა არსიდან არის. ასე რომ, მშობელი ღმერთის თანაარსი არის, როგორც ღმერთი ღმერთისგან, და ნათელი ნათლისგან, და იგივე ბუნება აქვს რაც მშობელს". ეს ძლიერად და ჭეშმარიტად თქვა, მაგრამ იქ დამსწრეთაგან არავინ ირწმუნა, არამედ ხმამაღალი ყვირილი მორთეს აკაკის და ევდოქსიოსის მომხრეებმა, იმპერატორიც განრისხდა და ეკლესიიდან გაძევებით დაემუქრა. ელევსიოსმა და სილვანუსმა, სხვებთან ერთად, მიუგეს, რომ მას231 ხელეწიფებოდა დასჯა, და თვით მათაც -კეთილმსახურების ან ურჯულოების [მიღება], და რომ არ გასცემდნენ მამათა მოძღვრებას.
კონსტანციუსს კი ნაცვლად იმისა რომ გაკვირვებოდა [მათი] სიბრძნე, სიმამაცე და სამოციქულო დოგმატების გამო კადნიერება, ისინი ეკლესიებიდან გააძევა, ბრძანა მათ ნაცვლად სხვების დადგინება. მაშინ ევდოქსიოსმა ტირანულად მიიტაცა კონსტანტინოპოლის ეკლესიის საყდარი. კიზიკელი ელევსიოსი გააძევეს და მის ნაცვლად ევნომიოსი დაადგინეს.
როდესაც ისინი ჩამოვიდნენ, იმპერატორს სთხოვეს, ემხილებინა ევდოქსიოსის მკრეხელობა და უკანონობა. ის კი, რომელიც სხვების საპირისპიროს ასწავლიდა, ამბობდა, რომ პირველ რიგში საჭირო იყო რწმენასთან დაკავშირებული საქმეების განხილვა და შემდეგ მასთან დაკავშირებული საკითხის გამოკვლევა. როდესაც ბასილი ადრინდელი სიახლოვით გათამამებული კადნიერებით ესაუბრებოდა იმპერატორს, რომ იგი სამოციქულო დოგმატების წინააღმდეგ აწყობდა შეთქმულებას, კონსტანციუსი განრისხდა და ბასილის უბრძანა, დადუმებულიყო, როგორც იმ ადამიანს, ვინც გახდა ეკლესიებისთვის მღელვარების მიზეზი. როდესაც ბასილიმ საუბარი შეწვიტა, ევსტათიმ თქეა: "იმპერატორო, რადგანაც რწმენის განხილვა გწადია, იხილე მხოლოდშობილის წინააღმდეგ ევდოქსიოს მიერ ჩადენილი მკრეხელობა". ამის თქმასთან ერთად გადმოსცა მრწამსი, რომელსაც სხვა მრავალ უღმერთოებასთან ერთად ესეც დაურთო, ურჯულოდ დაუმატა, რომ არსის მიხედვით არამსგავსი არის: "ერთი ღმერთი მამა, რომლისაგან არის ყოველივე, და ერთი უფალი, იესო ქრისტე, რომლის მიერ არის ყოველივე", მაგრამ "რომლისგან" არამსგავსი არის "რომლის მიერ"-ის; ასე რომ, ძე არ არის ღვთისა და მამის მსგავსი. ამ მრწამსის წაკითხვა ბრძანა კონსტანციუსმა და ძლიერ განრისხდა ამ ურჯულოებაზე. ევდოქსიოსს ჰკითხა, მან თუ მოაწერა ხელი ამას. მან მყისვე იუარა და თქვა, რომ ეს აეციუსის დაწერილი იყო, აეციუსი კი იყო ის, ვინც ადრე ლეონტიმ ფლაბიანეს და დიოდორეს ბრალდების შიშით დიაკვნობისაგან განხადა, და ალექსანდრიელთა ეკლესიის წინააღმდეგ მზაკვრობის მომწყობ გიორგის ურჯულო სიტყვებისა და უწმინდური მცდელობების თანაშემწედ ჰეყავდა. იგი მაშინ ევნომიოსთან და ევდოქსიოსთან ერთად იყო. როდესაც ლეონტი აღესრულა და ანტიოქიელთა ეკლესიის თავმჯდომარეობა ევდოქსიოსმა მიიტაცა, იგი ეგვიპტიდან დაბრუნდა და ევნომიოსიც თან წამოიყვანა, თანამოაზრედ გაიხადა ევდოქსიოსი, რომელიც უღმერთობასა და სიბარიელთა ფუფუნებაში იყო ჩაფლული, ყველაფერს ანტიოქიაში ცხოვრებას ამჯობინებდა და ევნომიოსთან ერთად მის საწოლს იყო მიკრული. რადგან მლიქვნელთა ცხოვრებას ეშურებოდა და ზოგჯერ მასთან, ზოგჯერ კი ამასთან დადიოდა და ნაყრდებოდა. როცა ეს მაშინ იმპერატორმა შეიტყო, ბრძანა აეციუსის შემოყვანა. როდესაც იგი შემოვიდა, აჩვენა მრწამსის ეს გადმოცემა, და ჰკითხეს, ის თუ იყო ამ სიტყვების ავტორი. მან სრულებით არ უწყოდა მომხდარი მოვლენები და არ იცოდა შეკითხვის მნიშვნელობა, ხოლო აღსარებიდან სახელის მოხვეჭას მოელოდა და თქვა, რომ თვითონ იყო ამ სიტყვების ავტორი. როდესაც იმპერატორმა განჭვრიტა ურჯულოების ზეაღმატებულება, მყისვე გადაასახლა იგი, ბრძანა მისი ფრიგიის რომელიღაც დასახლებაში წაყვანა. მან მკრეხელობისაგან მოიხვეჭა პატივის აყრა და სასახლიდან გაძევებულ იქნა. ევსტათიმ თქვა, რომ ევდოქსიოსიც ასევე ფიქრობდა; რადგან ის მასთან ერთად ცხოვრობდა და მასთან ერთად ტეხდა პურს, და მისი შეხედულების მსახურებით დაწერა ეს მკრეხელობა. ამბობდა: ნაწერების შედგენაში მონაწილეობის ნათელი მტკიცებულება იყო ის, რომ არა თუ სხვა, არამედ თვითონ ამბობდა, რომ გადმოცემა აეციუსს ეკუთვნოდა. იმპერატორმა თქვა: "მაგრამ მსაჯულებმა ვარაუდით არ უნდა განსაჯონ, არამედ ზედმიწევნით უნდა გამოიძიონ საქმე". ევსტათიმ თქვა: "ყველა ჩვენგანი დაგვარწმუნოს ევდოქსიოსმა, რომ ასე არ ფიქრობს და შეაჩვენოს აეციუსის ნაწერი". იმპერატორმა ხალისით მიიღო თხოვნა და როდესაც ამის გაკეთება უბრძანა ევდოქსიოსს, მან თავი დაიძვრინა, მრავალ ხერხს მიმართა, რათა ამ მოთხოვნას გარიდებოდა. როდესაც იმპერატორი განრისხდა და დაემუქრა, რომ აეციუსთან ერთად გაგზავნიდა როგორც უღმერთო აზრების თანაზიარს, მაშინ უარყო საკუთარი სწავლება, რომლის შუამავლობას მაშინაც და ამის შემდეგაც აგრძელებდა. თვითონ ევსტათის მომხრეების წინააღმდეგ გამოვიდა, ამბობდა, რომ მათაც უნდა შეეჩვენებიათ წმინდა წერილში არარსებული გამონათქვამი, "თანაარსი".
მაგრამ სილვანუსმა თქვა: "მაგრამ სიტყვები, "არაარსიდან", "ქმნილება" და "სხვაარსიც" არ გვხვდება წმინდა წერილში, არც საწინასწარმეტყველო და არც სამოციქულო ნაწარმოებებს აქვს დართული. მართებულია მათი განკვეთა და საღვთო კრებულიდან განდევნა". იმპერატორმა ასეც გადაწყვიტა და ბრძანა მათი შეჩვენება. პირველად ისინი წინააღმდეგობას უწევდნენ, შემდეგ კი, როდესაც იხილეს იმპერატორის გულისწყრომა, შეშინებულებმა განკვეთეს ის, რაც მათ სილვანუსმა შესთავაზა. შემდეგ უფრო დაჟინებით ცდილობდნენ ზეწოლის მოხდენას და ითხოვდნენ "თანაარსის" ანათემაზე გადაცემას. მაგრამ ლოგიკურად და ჭეშმარიტებით სილვანუსმა მათაც და იმპერატორსაც უთხრა: "თუ ღმერთი სიტყვა არარადან არ არის, იგი არც ქმნილება, არც სხვა არსიდან არის. ასე რომ, მშობელი ღმერთის თანაარსი არის, როგორც ღმერთი ღმერთისგან, და ნათელი ნათლისგან, და იგივე ბუნება აქვს რაც მშობელს". ეს ძლიერად და ჭეშმარიტად თქვა, მაგრამ იქ დამსწრეთაგან არავინ ირწმუნა, არამედ ხმამაღალი ყვირილი მორთეს აკაკის და ევდოქსიოსის მომხრეებმა, იმპერატორიც განრისხდა და ეკლესიიდან გაძევებით დაემუქრა. ელევსიოსმა და სილვანუსმა, სხვებთან ერთად, მიუგეს, რომ მას231 ხელეწიფებოდა დასჯა, და თვით მათაც -კეთილმსახურების ან ურჯულოების [მიღება], და რომ არ გასცემდნენ მამათა მოძღვრებას.
კონსტანციუსს კი ნაცვლად იმისა რომ გაკვირვებოდა [მათი] სიბრძნე, სიმამაცე და სამოციქულო დოგმატების გამო კადნიერება, ისინი ეკლესიებიდან გააძევა, ბრძანა მათ ნაცვლად სხვების დადგინება. მაშინ ევდოქსიოსმა ტირანულად მიიტაცა კონსტანტინოპოლის ეკლესიის საყდარი. კიზიკელი ელევსიოსი გააძევეს და მის ნაცვლად ევნომიოსი დაადგინეს.
თ ა ვ ი XXIV
აეციუსის წინააღმდეგ დაწერილი სინოდალური ეპისტოლე
აეციუსის წინააღმდეგ დაწერილი სინოდალური ეპისტოლე
როდესაც მოვლენები ასე ვითარდებოდა, იმპერატორმა ბრძანა აეციუსის წერილობითი განკვეთა. ურჯულოებაში მისი შემწეები დამორჩილდნენ და განკვეთეს თავიანთი თანამოაზრე. ალექსანდრიელთა ეკლესიის წინამძღვარს, გიორგის მიწერეს, რაც მასთან დაკავშირებით გააკეთეს. მე კი ჩავურთავ ამ ეპისტოლეს ამ ნაშრომში და ვაჩვენებ მათ უზნეობას. ისინი თანამოაზრეებსაც და მოპაექრეებსაც ერთნაირად ეპყრობოდნენ.
მთელი კრების მიერ გიორგისადმი მისი დიაკვნის აეციუსის წინააღმდეგ მისი ურჯულო მკრეხელობის გამო მიწერილი ეპისტოლის ასლი
"კონსტანტინოპოლში გამართული წმინდა კრება ყველაზე პატივცემულ უფალს, ალექსანდრიის ეპისკოპოს გიორგის მოკითხვა.
"როდესაც კრებამ აეციუსი დაგმო მისი ურჯულო და ცთუნებებით სავსე ნაწერების გამო, ეპისკოპოსებმა მის მიმართ საეკლესიო კანონების თანახმად იმოქმედეს. იგი დიაკვნობიდან იქნა განყენებული და ეკლესიიდანაც განშორებულ იქნა, და ჩვენს გაფრთხილებასაც მიყვნენ". მისი ურჯულო ეპისტოლეები არ წაიკითხეს, არამედ გადაყარეს ისინი მათი უსარგებლობისა და უვარგისობის გამო. ამას დავუმატეთ ანათემაზე მისი გადაცემაც, რადგან ამავე აზრზე რჩებოდა მასთან თანხმობაში მყოფებთან ერთად.
"ყველა სინოდზე შეკრებილ ეპისკოპოსებს მართებდათ, ზიზღით ზურგი ექციათ ცთუნებების, შფოთისა და განხეთქილებების მიზეზისთვის, ასევე მსოფლიოში ხმაურის ატეხვისა და ეკლესიების ერთმანეთის წინააღმდეგ ამხედრების [მიზეზისათვის], და ერთსულოვანი ყოფილიყვნენ მის წინააღმდეგ განაჩენის გამოტანაში. მაგრამ ჩვენი ლოცვების მიუხედავად და ყველას მოლოდინის წინააღმდეგ სერასი, სტეფანე, ჰელიოდორე, თეოფილე და მათი მომხრეები232 არ დაეთანხმნენ ჩვენს მოსაზრებებს, არც მის შესახებ გამოტანილი განაჩენისთვის ხელის მოწერა მოისურვეს. თუმცა, სერამ ზემოხსენებულ აეციუსს სხვა შლეგურ მზვაობრობაში დასდო ბრალი. რადგან აცხადებდა, რომ იგი კადნიერი სითავხედით გამოდიოდა და ლაპარაკობდა, ამტკიცებდა, რომ რაც ღმერთმა ამ დრომდე დაფარა მოციქულებისგან, ეს მას განუცხადა. და სერას მიერ აეციუსის შესახებ დამოწმებული ამ შლეგური და მზვაობარი სიტყვების შემდეგ, ზემოხსენებული პირები არც შეცბნენ, არც დაყვნენ მოწოდებას, რომ ყველა ჩვენგანთან ერთად ხმა მიეცათ მის შესახებ გამოტანილ განაჩენს. თუმცა, ჩვენ დიდი ხნის განმავლობაში ვიჩენდით სულგრძელებას და მათთან ერთად ვაძლევდით ხმას, ხან აღშფოთებული ვიყავით, ხან შევაგონებდით, ხან ვკიცხავდით, ხანაც ვარცხვენდით, რომ შემოგვერთებოდნენ და მთელ სინოდთან თანხმობაში ყოფილიყვნენ. მოლოდინში ვიყავით, აბა თუ მოგვისმენდნენ, თუ გაიაზრებდნენ და დათმობდნენ. როდესაც დიდი ხნის განმავლობაში ველოდეთ და ვერ შევარცხვინეთ ისინი, რომ მიდევნებოდნენ ზემოხსენებული კაცის შესახებ გამოტანილ განაჩენს, ადამიანთა მეგობრობაზე უფრო პატივდებულად მივიჩნიეთ საეკლესიო კანონი; მათ წინააღმდეგ დავადგინეთ უზიარებლობა. ამისთვის დრო მივეცით, მთელი ექვსი თვე მოქცევისა და სინანულისთვის, და სინოდთან ერთობისა და თანხმობის სურვილის გაჩენისათვის. გადავწყვიტეთ, რომ თუ მათთვის მიცემულ ვადაში მოიქცეოდნენ და ირჩევდნენ მათ ძმებთან ერთსულოვნებას და შეუერთდებოდნენ მის233 შესახებ განჩინებულს, [მაშინ] ისინი ეკლესიისთვის შესაწყნარებელი იქნებოდნენ, და სინოდებზე ჩვენგან მიიღებდნენ კადნიერებასა და სიყვარულს. მაგრამ თუ გაბედავდნენ უცვლელად დარჩენას და ადამიანთა მეგობრობას ეკლესიის კანონებსა და ჩვენთან მეგობრობას ამჯობინებდნენ, მაშინ საეპისკოპოსო ღირსებისაგან გაუცხოებულად მივიჩნევდით. მას შემდეგ, რაც განყენებულ იქნენ, აუცილებელია მათ ადგილებზე სხვა ეპისკოპოსების დადგინება, რათა კანონიერმა ეკლესიამ სათანადო წესგანგება მიიღოს, თავის თავთან თანხმობაში იყოს, ყველა ქვეყნის ეპისკოპოსებმა დაიცვან სიყვარულის საკვრელები ერთი და იგივე მრწამსის აღიარებით, ერთი და იგივე გონებითა და აზრით წარმართულებმა.
იმისათვის, რომ უწყოდე სინოდზე მიღებული გადაწყვეტილება, ამას ვუგზავნით შენს კეთილკრძალულებას. ვლოცულობთ ამით შენს დაცვაზე, და ქრისტეს მადლით შენს მიერ მშვიდობითა და კანონის თანახმად მართული იყოს ეკლესიები.
"როდესაც კრებამ აეციუსი დაგმო მისი ურჯულო და ცთუნებებით სავსე ნაწერების გამო, ეპისკოპოსებმა მის მიმართ საეკლესიო კანონების თანახმად იმოქმედეს. იგი დიაკვნობიდან იქნა განყენებული და ეკლესიიდანაც განშორებულ იქნა, და ჩვენს გაფრთხილებასაც მიყვნენ". მისი ურჯულო ეპისტოლეები არ წაიკითხეს, არამედ გადაყარეს ისინი მათი უსარგებლობისა და უვარგისობის გამო. ამას დავუმატეთ ანათემაზე მისი გადაცემაც, რადგან ამავე აზრზე რჩებოდა მასთან თანხმობაში მყოფებთან ერთად.
"ყველა სინოდზე შეკრებილ ეპისკოპოსებს მართებდათ, ზიზღით ზურგი ექციათ ცთუნებების, შფოთისა და განხეთქილებების მიზეზისთვის, ასევე მსოფლიოში ხმაურის ატეხვისა და ეკლესიების ერთმანეთის წინააღმდეგ ამხედრების [მიზეზისათვის], და ერთსულოვანი ყოფილიყვნენ მის წინააღმდეგ განაჩენის გამოტანაში. მაგრამ ჩვენი ლოცვების მიუხედავად და ყველას მოლოდინის წინააღმდეგ სერასი, სტეფანე, ჰელიოდორე, თეოფილე და მათი მომხრეები232 არ დაეთანხმნენ ჩვენს მოსაზრებებს, არც მის შესახებ გამოტანილი განაჩენისთვის ხელის მოწერა მოისურვეს. თუმცა, სერამ ზემოხსენებულ აეციუსს სხვა შლეგურ მზვაობრობაში დასდო ბრალი. რადგან აცხადებდა, რომ იგი კადნიერი სითავხედით გამოდიოდა და ლაპარაკობდა, ამტკიცებდა, რომ რაც ღმერთმა ამ დრომდე დაფარა მოციქულებისგან, ეს მას განუცხადა. და სერას მიერ აეციუსის შესახებ დამოწმებული ამ შლეგური და მზვაობარი სიტყვების შემდეგ, ზემოხსენებული პირები არც შეცბნენ, არც დაყვნენ მოწოდებას, რომ ყველა ჩვენგანთან ერთად ხმა მიეცათ მის შესახებ გამოტანილ განაჩენს. თუმცა, ჩვენ დიდი ხნის განმავლობაში ვიჩენდით სულგრძელებას და მათთან ერთად ვაძლევდით ხმას, ხან აღშფოთებული ვიყავით, ხან შევაგონებდით, ხან ვკიცხავდით, ხანაც ვარცხვენდით, რომ შემოგვერთებოდნენ და მთელ სინოდთან თანხმობაში ყოფილიყვნენ. მოლოდინში ვიყავით, აბა თუ მოგვისმენდნენ, თუ გაიაზრებდნენ და დათმობდნენ. როდესაც დიდი ხნის განმავლობაში ველოდეთ და ვერ შევარცხვინეთ ისინი, რომ მიდევნებოდნენ ზემოხსენებული კაცის შესახებ გამოტანილ განაჩენს, ადამიანთა მეგობრობაზე უფრო პატივდებულად მივიჩნიეთ საეკლესიო კანონი; მათ წინააღმდეგ დავადგინეთ უზიარებლობა. ამისთვის დრო მივეცით, მთელი ექვსი თვე მოქცევისა და სინანულისთვის, და სინოდთან ერთობისა და თანხმობის სურვილის გაჩენისათვის. გადავწყვიტეთ, რომ თუ მათთვის მიცემულ ვადაში მოიქცეოდნენ და ირჩევდნენ მათ ძმებთან ერთსულოვნებას და შეუერთდებოდნენ მის233 შესახებ განჩინებულს, [მაშინ] ისინი ეკლესიისთვის შესაწყნარებელი იქნებოდნენ, და სინოდებზე ჩვენგან მიიღებდნენ კადნიერებასა და სიყვარულს. მაგრამ თუ გაბედავდნენ უცვლელად დარჩენას და ადამიანთა მეგობრობას ეკლესიის კანონებსა და ჩვენთან მეგობრობას ამჯობინებდნენ, მაშინ საეპისკოპოსო ღირსებისაგან გაუცხოებულად მივიჩნევდით. მას შემდეგ, რაც განყენებულ იქნენ, აუცილებელია მათ ადგილებზე სხვა ეპისკოპოსების დადგინება, რათა კანონიერმა ეკლესიამ სათანადო წესგანგება მიიღოს, თავის თავთან თანხმობაში იყოს, ყველა ქვეყნის ეპისკოპოსებმა დაიცვან სიყვარულის საკვრელები ერთი და იგივე მრწამსის აღიარებით, ერთი და იგივე გონებითა და აზრით წარმართულებმა.
იმისათვის, რომ უწყოდე სინოდზე მიღებული გადაწყვეტილება, ამას ვუგზავნით შენს კეთილკრძალულებას. ვლოცულობთ ამით შენს დაცვაზე, და ქრისტეს მადლით შენს მიერ მშვიდობითა და კანონის თანახმად მართული იყოს ეკლესიები.
თ ა ვ ი XXV
რა მიზეზით გამოიყოფიან ევნომიანელები არიანელებისაგან
რა მიზეზით გამოიყოფიან ევნომიანელები არიანელებისაგან
ევნომიოსი აეციუსს განადიდებს [თავის] თხზულებებში, უწოდებს ღვთის კაცს და მრავალი საქებარი სიტყვებით მიაგებს პატივს. მაგრამ მაშინ მათთან ერთად იმყოფებოდა ის, ვინც იგი განკვეთა, და მათგანვე მიიღო საეპისკოპოსო ხელდასხმა.
ევდოქსიოსისა და აკაკის მომხრეები, რომლებიც შეუერთდნენ თრაკიის ნიკაში გადმოცემულ მრწამსს, რაც ნაშრომში ზემოთ ვახსენეთ, ბასილისა და ელევსიოსის მომხრეების ნაცვლად მათ ეკლესიებში სხვებს დაასხეხ ხელი. ვფიქრობ, ზედმეტი არის სხვების ხსენება, მხოლოდ ევნომიოსთან დაკავშირებით გიამბობთ.
როდესაც ელევსიოსი ცოცხალი იყო, მაშინ მიიღო ევნომიოსმა კიზიკია, და როდესაც ევდოქსიოსმა იხილა ხალხის საღი აზროვნება და დაინახა, რომ იმპერატორი განრისხებული იყო მათზე, ვინც ღვთის მხოლოდშობილ ძეს შექმნილს უწოდებდა, ევნომიოსს სთხოვა, დაეფარა მისი შეხედულება და ის არ გაეცხადებია ბრალდებისთვის საბაბზე მონადირეებისათვის. უთხრა: "როდესაც ჟამი დადგება, ვიქადაგებთ იმას, რასაც ახლა ვფარავთ, და ვასწავლით უმეცართ, მოწინააღმდეგეებს კი ან დავარწმუნებთ ან ვაიძულებთ ან დავსჯით". ამ მოსაზრებებს დაუჯერა ევნომიოსმა და უღმერთობა ჩრდილში შეიტანა.
მაგრამ საღვთო სიტყვებში განსწავლულებმა დაინახეს ამ სიტყვების სიყალბე, განაწყენდნენ, მაგრამ აშკარა დაპირისპირება სიმამაცის და არა გონებაგამჭრიახობის საქმედ მიიჩნიეს. მათ მოირგეს მწვალებლურ ბოროტ შეხედულებათა ნიღაბი, სახლში მივიდნენ234 და სთხოვდნენ, ნათლად გადმოეცა მათთვის დოგმატის ჭეშმარიტება და ყურადღება არ მიექცია აქა-იქ სხვადასხვა სწავლებებით მოხეტიალეებისათვის. მან, გამხნევებულმა წარმოაჩინა ის შეხედულება, რაც დაფარული ჰქონდა. მაგრამ ისინი ამბობდნენ, არამართებული და დიდი დანაშაული იქნებოდა, რომ მისი მმართველობის ქვეშ მყოფთ ყველას არ გაეზიარებია ჭეშმარიტება. მანაც ამ და ასეთი სიტყვებით აღძრულმა ეკლესიის კრებულში სააშკარაოზე გამოიტანა [თავისი] მკრეხელობა. მათ კი მოშურნეობით აღაგზნეს [თავიანთი] სულები და კონსტანტინოპოლისკენ გაემართნენ. პირველად ევდოქსიოსთან უჩივლეს ევნომიოსს, მაგრამ როდესაც მან არ მიიღო [ისინი], იმპერატორთან მივიდნენ და მისგან წარმოშობილ მანკიერებაზე მოთქვამდნენ. ამბობდნენ: "არიოზის მკრეხელობაზე უფრო უღმერთო იყო მის მიერ ნათქვამი სიტყვები". ამაზე განრისხდა იმპერატორი, ბრძანა, ევნომიოსი ევდოქსიოსისთვის მიეგვარათ და მხილებული სამღვდელო [ხარისხიდან] განეხადათ. ბრალმდებლები კვლავაც და კვლავაც თავს აბეზრებდნენ ევდოქსიოსს, იგი კი თავს იძვრენდა. მაშინ შეწუხებულები მივიდნენ იმპერატორთან და გაიძახოდნენ: "რაც ბრძანე, არაფერს არ აკეთებს ევდოქსიოსი, არამედ არად აგდებს, რომ ქალაქი ევნომიოსის მკრეხელობებისთვის ასე არის გადაცემული". მაშინ კონსტანციუსი ევდოქსიოსს გაძევებით დაემუქრა, თუ არ მოიყვანდა ევნომიოსს და არ გაასამართლებდა, და რაშიც ბრალი ედებოდა, თუ არ იქნებოდა მხილებული და დასჯილი. ამ მუქარის შეეშინდა ევდოქსიოსს, წერილებით ევნომიოსს აუწყა, რომ კიზიკიიდან გაქცეულიყო და საკუთარი თავისთვის დაებრალებინა, მის რჩევას რომ არ დაუჯერა. ევნომიოსს შეეშინდა და წავიდა, მაგრამ უპატიობა ვერ აიტანა და ევდოქსიოსს ბრალად დასდო ღალატი, ამბობდა, რომ იგი მასაც და აეციუსსაც უსამართლოდ მოეპყრა. ამის შემდეგ საკუთარი დაჯგუფება235 შექმნა. ვინც აღიარა მათ დოგმატებთან თანხმობა, დაგმო ევდოქსიოსის ღალატი, შეუერთდა ევნომიოსს და დღემდე ატარებენ მისგან მიღებულ სახელს. ამის შემდეგ ევნომიოსი გახდა მწვალებლობის მოთავე და უღმერთობის შემატებით გაზარდა არიოზის მკრეხელობა. ის, რომ პატივმოყვარეობის ვნებისადმი მონობით შექმნა საკუთარი კრებული, ამას თვით [მისი] საქმეები ღაღადებენ. რადგან როდესაც აეციუსი განკვეთეს და გააძევეს, მაშინ მას არ გაყოლია, თუმცა იგი [მისი] მოძღვარი იყო და ღვთის კაცს უწოდებდა, არამედ ევდოქსიოსთან შეკრული რჩებოდა. ხოლო როდესაც თვითონ იქნა მიყვანილი უღმერთობის დასასჯელად, არ მოეწონა სინოდის გადაწყვეტილება, არამედ [თვითონ] საეპისკოპოსო ღირსებიდან განხდილმა ხელი დაასხა ეპისკოპოსებს და პრესვიტერებს. ეს მოხდა კონსტანტინოპოლში.
ევდოქსიოსისა და აკაკის მომხრეები, რომლებიც შეუერთდნენ თრაკიის ნიკაში გადმოცემულ მრწამსს, რაც ნაშრომში ზემოთ ვახსენეთ, ბასილისა და ელევსიოსის მომხრეების ნაცვლად მათ ეკლესიებში სხვებს დაასხეხ ხელი. ვფიქრობ, ზედმეტი არის სხვების ხსენება, მხოლოდ ევნომიოსთან დაკავშირებით გიამბობთ.
როდესაც ელევსიოსი ცოცხალი იყო, მაშინ მიიღო ევნომიოსმა კიზიკია, და როდესაც ევდოქსიოსმა იხილა ხალხის საღი აზროვნება და დაინახა, რომ იმპერატორი განრისხებული იყო მათზე, ვინც ღვთის მხოლოდშობილ ძეს შექმნილს უწოდებდა, ევნომიოსს სთხოვა, დაეფარა მისი შეხედულება და ის არ გაეცხადებია ბრალდებისთვის საბაბზე მონადირეებისათვის. უთხრა: "როდესაც ჟამი დადგება, ვიქადაგებთ იმას, რასაც ახლა ვფარავთ, და ვასწავლით უმეცართ, მოწინააღმდეგეებს კი ან დავარწმუნებთ ან ვაიძულებთ ან დავსჯით". ამ მოსაზრებებს დაუჯერა ევნომიოსმა და უღმერთობა ჩრდილში შეიტანა.
მაგრამ საღვთო სიტყვებში განსწავლულებმა დაინახეს ამ სიტყვების სიყალბე, განაწყენდნენ, მაგრამ აშკარა დაპირისპირება სიმამაცის და არა გონებაგამჭრიახობის საქმედ მიიჩნიეს. მათ მოირგეს მწვალებლურ ბოროტ შეხედულებათა ნიღაბი, სახლში მივიდნენ234 და სთხოვდნენ, ნათლად გადმოეცა მათთვის დოგმატის ჭეშმარიტება და ყურადღება არ მიექცია აქა-იქ სხვადასხვა სწავლებებით მოხეტიალეებისათვის. მან, გამხნევებულმა წარმოაჩინა ის შეხედულება, რაც დაფარული ჰქონდა. მაგრამ ისინი ამბობდნენ, არამართებული და დიდი დანაშაული იქნებოდა, რომ მისი მმართველობის ქვეშ მყოფთ ყველას არ გაეზიარებია ჭეშმარიტება. მანაც ამ და ასეთი სიტყვებით აღძრულმა ეკლესიის კრებულში სააშკარაოზე გამოიტანა [თავისი] მკრეხელობა. მათ კი მოშურნეობით აღაგზნეს [თავიანთი] სულები და კონსტანტინოპოლისკენ გაემართნენ. პირველად ევდოქსიოსთან უჩივლეს ევნომიოსს, მაგრამ როდესაც მან არ მიიღო [ისინი], იმპერატორთან მივიდნენ და მისგან წარმოშობილ მანკიერებაზე მოთქვამდნენ. ამბობდნენ: "არიოზის მკრეხელობაზე უფრო უღმერთო იყო მის მიერ ნათქვამი სიტყვები". ამაზე განრისხდა იმპერატორი, ბრძანა, ევნომიოსი ევდოქსიოსისთვის მიეგვარათ და მხილებული სამღვდელო [ხარისხიდან] განეხადათ. ბრალმდებლები კვლავაც და კვლავაც თავს აბეზრებდნენ ევდოქსიოსს, იგი კი თავს იძვრენდა. მაშინ შეწუხებულები მივიდნენ იმპერატორთან და გაიძახოდნენ: "რაც ბრძანე, არაფერს არ აკეთებს ევდოქსიოსი, არამედ არად აგდებს, რომ ქალაქი ევნომიოსის მკრეხელობებისთვის ასე არის გადაცემული". მაშინ კონსტანციუსი ევდოქსიოსს გაძევებით დაემუქრა, თუ არ მოიყვანდა ევნომიოსს და არ გაასამართლებდა, და რაშიც ბრალი ედებოდა, თუ არ იქნებოდა მხილებული და დასჯილი. ამ მუქარის შეეშინდა ევდოქსიოსს, წერილებით ევნომიოსს აუწყა, რომ კიზიკიიდან გაქცეულიყო და საკუთარი თავისთვის დაებრალებინა, მის რჩევას რომ არ დაუჯერა. ევნომიოსს შეეშინდა და წავიდა, მაგრამ უპატიობა ვერ აიტანა და ევდოქსიოსს ბრალად დასდო ღალატი, ამბობდა, რომ იგი მასაც და აეციუსსაც უსამართლოდ მოეპყრა. ამის შემდეგ საკუთარი დაჯგუფება235 შექმნა. ვინც აღიარა მათ დოგმატებთან თანხმობა, დაგმო ევდოქსიოსის ღალატი, შეუერთდა ევნომიოსს და დღემდე ატარებენ მისგან მიღებულ სახელს. ამის შემდეგ ევნომიოსი გახდა მწვალებლობის მოთავე და უღმერთობის შემატებით გაზარდა არიოზის მკრეხელობა. ის, რომ პატივმოყვარეობის ვნებისადმი მონობით შექმნა საკუთარი კრებული, ამას თვით [მისი] საქმეები ღაღადებენ. რადგან როდესაც აეციუსი განკვეთეს და გააძევეს, მაშინ მას არ გაყოლია, თუმცა იგი [მისი] მოძღვარი იყო და ღვთის კაცს უწოდებდა, არამედ ევდოქსიოსთან შეკრული რჩებოდა. ხოლო როდესაც თვითონ იქნა მიყვანილი უღმერთობის დასასჯელად, არ მოეწონა სინოდის გადაწყვეტილება, არამედ [თვითონ] საეპისკოპოსო ღირსებიდან განხდილმა ხელი დაასხა ეპისკოპოსებს და პრესვიტერებს. ეს მოხდა კონსტანტინოპოლში.
თავი XXVI
ქალაქ ნიზიბისის236 ალყით მოცვისა და ეპისკოპოს იაკობის სამოციქულო მოქალაქობის შესახებ
ქალაქ ნიზიბისის236 ალყით მოცვისა და ეპისკოპოს იაკობის სამოციქულო მოქალაქობის შესახებ
როდესაც სპარსთა მეფემ, საპორმა გაილაშქრა რომაელთა წინააღმდეგ, კონსტანციუსმა ჯარი შეკრიბა და ანტიოქიაში ჩავიდა. მტრები განდევნა არა რომაელთა ჯარმა, არამედ რომაელთაგან თაყვანისცემულმა ღმერთმა. მე მოგითხრობთ, თუ როგორ იქნა მოპოვვბული გამარჯვება. ნიზიბისი, რომელსაც ზოგიერთები ანტიოქიის მიგდონიას უწოდებენ, სპარსთა და რომაელთა სახელმწიფოების საზღვარზე მდებარეობს. მისი ეპისკოპოსი, მცველი და მხედართმთავარი იყო იაკობი, რომელიც ზემოთ ვახსენეთ. იგი სამოციქულო მადლის სხივებით ბრწყინავდა. მისი ღირსადქებული და მრავალსაგალობელი საკვირველმოქმედებები "დვთისმოყვარეთა ისტორიაში" აღვწერე და ვფიქრობ, ზედმეტი და გაჭიანურებული იქნება ახლა მათი აღრაცხვა237.
მხოლოდ ერთს ვიტყვი წინამდებარე თხრობის გულისთვის. მის მიერ მართული ქალაქი, რომელიც რომაელებს ექვემდებარებოდა, სპარსულმა ჯარმა მოიცვა. სამოცდაათი დღის განმავლობაში ჰქონდათ ალყა შემორტყმული, მრავალი "ჰელეპოლისი"238 მიაყენეს კედელზე და მრავალი სხვა მანქანაც შემოაწყვეს, ძელის ღობეები და თხრილები გააკთეს, მაგრამ ქალაქის დანგრევა ვერ შეძლეს. მდინარის კალაპოტი შუაზე ყოფდა ქალაქს, მისი სახელი იყო მიგდონიოსი, ის [სპარსელებმა] შორს დააგუბეს, ორივე მხრიდან მაღალი ნაპირები გაუკეთეს და ასწიეს, რათა ნაკადი შეევიწროებიათ. როცა დაინახეს, რომ [წყლის მოცულობა] ძალიან გაიზარდა და კაშხლიდან გადმოდიოდა, უცაბედად მიუშვეს კედელზე როგორც რამ მანქანა. მან კი ვერ გაუძლო მის ძლიერ დარტყმას, გადაიხარა და დაეცა. ასეთივე ზიანი მიადგა კედლის მეორე ნაწილსაც, რომლის გავლითაც გასასვლელი გაიკეთა მიგდონიოსმა, ძალას ვერ გაუძლო და დაინგრა. როდესაც ამას უყურებდა საპორი, იმედოვნებდა, რომ დანარჩენ ქალაქსაც უშრომელად დაიპყრობდა. ამ დღეს მშვიდად იყო, რადგან შეგუბებული წყალი დაშრა და მდინარეს გზა მიეცა. მეორე დღეს მთელი ჯარით შეუტია, მოელოდა, რომ კედლის დაცემული ნაწილის გავლით შევიდოდა ქალაქში, მაგრამ დაინახა, რომ კედელი ორივე მხრიდან აშენებული იყო, და მის შრომას ფუჭად ჩაევლო, რადგან ამ საღვთო კაცმა ჯარისკაცები და დანარჩენი მოსახლეობა ლოცვის მეშვეობით ძალით აღავსო, და კედელი ააშენა, მანქანები დააყენა და მომხვდური განდვვნა. და ეს გააკეთა არათუ კედელთან მისვლით, არამედ ღვთის ტაძრის შიგნით ყოვლიერების უფლისადმი მავედრებელმა. საპორი არა მხოლოდ კედლის სწრაფად აგებამ შეაძრწუნა, არამედ სხვა სანახაობამაც შეაშინა. რადგან იხილა ერთი ვინმე კედელთან მდგომი, სამეფო სამოსით მოსილი, რომელიც მეწამულისა და დიადემის ელვარებას გამოსცემდა. მიხვდა, რომ იგი იყო რომაელთა იმპერატორი, სიკვდილით დაემუქრა [ხელქვეითებს], რომ არ აუწყეს იმპერატორის მოსვლა. როდესაც ისინი უმტკიცებდნენ, რომ სიმართლე იყო მათ მიერ ნათქვამი და კონსტანციუსი ანტიოქიაში იმყოფებოდა, შეიცნო ხილვის უწყება და თქვა, რომ ღმერთი იბრძოდა რომაელთა მხარეზე. ამ უბადრუკმა აღშფოთებულმა ისარი სტყორცნა ჰაერში, იცოდა, ვერ ესროდა უსხეულოს, მაგრამ სიშლეგის შემოტევას ვერ გაუძლო. მაშინ საკვირველმა ეფრემმა (იგი იყო საუკეთესო სირიელი მწერალი) საღვთო იაკობს სთხოვა, ასულიყო კედელზე და შეეხედა ბარბაროსებისთვის, და მათ წინააღმდეგ გაეშვა წყევლის ისრები. ღვთივშთაგონებულმა კაცმა დაუჯერა, ავიდა ერთ-ერთ კოშკზე და როდესაც დაინახა ათასობით ხალხი, სხვა წყევლა არ გაუგზავნია, მათთვის ხის ჭიებისა და კოღოების მიშვება ითხოვა, რათა პაწაწინა არსებების მეშვეობით მათთან საშველად მოსულის ძალა შეეცნოთ. მის ლოცვას მოყვა ხის ჭიებისა და კოღოების ღრუბელი და გაავსეს სპილოთა ხორთუმების ღრუები, ცხენების და სხვა ცხოველების ყურები და ცხვირები. მათ კი არ შეეძლოთ ამ პაწაწინა არსებების შემოტევის ატანა, სადავეები დაწყვიტეს, მხედრები გადმოყარეს და მწყობრი არიეს. სამხედრო ბანაკი მიატოვეს და დამარცხებულები გაიქცნენ. ამგვარად სამგზის უბადრუკმა მეფემ მცირე და კაცთმოყვარული აღზრდით შეიცნო მის კეთილმსახურებზე მზრუნველი ღმერთის ძალა, აქედან უკან დაბრუნდა ისე, რომ ამ ალყიდან მოიალაფა არა გამარჯვება, არამედ სირცხვილი.
მხოლოდ ერთს ვიტყვი წინამდებარე თხრობის გულისთვის. მის მიერ მართული ქალაქი, რომელიც რომაელებს ექვემდებარებოდა, სპარსულმა ჯარმა მოიცვა. სამოცდაათი დღის განმავლობაში ჰქონდათ ალყა შემორტყმული, მრავალი "ჰელეპოლისი"238 მიაყენეს კედელზე და მრავალი სხვა მანქანაც შემოაწყვეს, ძელის ღობეები და თხრილები გააკთეს, მაგრამ ქალაქის დანგრევა ვერ შეძლეს. მდინარის კალაპოტი შუაზე ყოფდა ქალაქს, მისი სახელი იყო მიგდონიოსი, ის [სპარსელებმა] შორს დააგუბეს, ორივე მხრიდან მაღალი ნაპირები გაუკეთეს და ასწიეს, რათა ნაკადი შეევიწროებიათ. როცა დაინახეს, რომ [წყლის მოცულობა] ძალიან გაიზარდა და კაშხლიდან გადმოდიოდა, უცაბედად მიუშვეს კედელზე როგორც რამ მანქანა. მან კი ვერ გაუძლო მის ძლიერ დარტყმას, გადაიხარა და დაეცა. ასეთივე ზიანი მიადგა კედლის მეორე ნაწილსაც, რომლის გავლითაც გასასვლელი გაიკეთა მიგდონიოსმა, ძალას ვერ გაუძლო და დაინგრა. როდესაც ამას უყურებდა საპორი, იმედოვნებდა, რომ დანარჩენ ქალაქსაც უშრომელად დაიპყრობდა. ამ დღეს მშვიდად იყო, რადგან შეგუბებული წყალი დაშრა და მდინარეს გზა მიეცა. მეორე დღეს მთელი ჯარით შეუტია, მოელოდა, რომ კედლის დაცემული ნაწილის გავლით შევიდოდა ქალაქში, მაგრამ დაინახა, რომ კედელი ორივე მხრიდან აშენებული იყო, და მის შრომას ფუჭად ჩაევლო, რადგან ამ საღვთო კაცმა ჯარისკაცები და დანარჩენი მოსახლეობა ლოცვის მეშვეობით ძალით აღავსო, და კედელი ააშენა, მანქანები დააყენა და მომხვდური განდვვნა. და ეს გააკეთა არათუ კედელთან მისვლით, არამედ ღვთის ტაძრის შიგნით ყოვლიერების უფლისადმი მავედრებელმა. საპორი არა მხოლოდ კედლის სწრაფად აგებამ შეაძრწუნა, არამედ სხვა სანახაობამაც შეაშინა. რადგან იხილა ერთი ვინმე კედელთან მდგომი, სამეფო სამოსით მოსილი, რომელიც მეწამულისა და დიადემის ელვარებას გამოსცემდა. მიხვდა, რომ იგი იყო რომაელთა იმპერატორი, სიკვდილით დაემუქრა [ხელქვეითებს], რომ არ აუწყეს იმპერატორის მოსვლა. როდესაც ისინი უმტკიცებდნენ, რომ სიმართლე იყო მათ მიერ ნათქვამი და კონსტანციუსი ანტიოქიაში იმყოფებოდა, შეიცნო ხილვის უწყება და თქვა, რომ ღმერთი იბრძოდა რომაელთა მხარეზე. ამ უბადრუკმა აღშფოთებულმა ისარი სტყორცნა ჰაერში, იცოდა, ვერ ესროდა უსხეულოს, მაგრამ სიშლეგის შემოტევას ვერ გაუძლო. მაშინ საკვირველმა ეფრემმა (იგი იყო საუკეთესო სირიელი მწერალი) საღვთო იაკობს სთხოვა, ასულიყო კედელზე და შეეხედა ბარბაროსებისთვის, და მათ წინააღმდეგ გაეშვა წყევლის ისრები. ღვთივშთაგონებულმა კაცმა დაუჯერა, ავიდა ერთ-ერთ კოშკზე და როდესაც დაინახა ათასობით ხალხი, სხვა წყევლა არ გაუგზავნია, მათთვის ხის ჭიებისა და კოღოების მიშვება ითხოვა, რათა პაწაწინა არსებების მეშვეობით მათთან საშველად მოსულის ძალა შეეცნოთ. მის ლოცვას მოყვა ხის ჭიებისა და კოღოების ღრუბელი და გაავსეს სპილოთა ხორთუმების ღრუები, ცხენების და სხვა ცხოველების ყურები და ცხვირები. მათ კი არ შეეძლოთ ამ პაწაწინა არსებების შემოტევის ატანა, სადავეები დაწყვიტეს, მხედრები გადმოყარეს და მწყობრი არიეს. სამხედრო ბანაკი მიატოვეს და დამარცხებულები გაიქცნენ. ამგვარად სამგზის უბადრუკმა მეფემ მცირე და კაცთმოყვარული აღზრდით შეიცნო მის კეთილმსახურებზე მზრუნველი ღმერთის ძალა, აქედან უკან დაბრუნდა ისე, რომ ამ ალყიდან მოიალაფა არა გამარჯვება, არამედ სირცხვილი.
თ ა ვ ი XXVII
ანტიოქიაში გამართული სინოდისა და წმინდა მელეტის წინააღმდეგ იქ შეკრებილთა შესახებ
ანტიოქიაში გამართული სინოდისა და წმინდა მელეტის წინააღმდეგ იქ შეკრებილთა შესახებ
ამ დროს239 კონსტანციუსი ანტიოქიაში იმყოფებოდა. ხოლო როდესაც ზავი დაიდო და სპარსელებმა ომი შეწყყიტეს, კვლავ შეკრიბა ეპისკოპოსები და ყველა აიძულა, უარეყოთ "თანაარსიც" და "სხვაარსიც". როდესაც ევდოქსიოსმა ლეონტის შემდეგ მიიტაცა ეს საყდარი და შემდეგ გაძევებულ იქნა, და მრავალი კრების შემდეგ უკანონოდ ეპყრა კონსტანტინოპოლი; ანტიოქიის ეკლესიამ დაკარგა მწყემსი. მაშინ შეკრებილი ეპისკოპოსები (ყველა მხრიდან მრავალმა მოიყარა თავი) ამბობდნენ, რომ საჭირო იყო ჯერ სამწყსოსათვის საძოვარის მიცემა, შემდეგ ასე მასთან ერთად ერთობლივად დოგმატების შესახებ თათბირი. ამ დროს ღვთივშთაგონებული მელეტი მართავდა სომხეთის240 რომელიღაც ქალაქს, შემდეგ ვერ აიტანა ქვეშევრდომთა ურჩობა, სხვაგან დასახლდა და ცხოვრებას სიმშვიდეში ატარებდა. არიოზის დაჯგუფების წევრებმა იფიქრეს, რომ იგი მათი თანამოაზრე და მათი დოგმატების გამზიარებელი იყო, და სთხოვეს კონსტანციუსს, რომ მისთვის გადაეცა ანტიოქიის ეელესიის სადავეები. ყველა კანონი უშიშრად დაარღვიეს, ცდილობდნენ ურჯულოების გაბატონებას. კანონების დარღვევა მკრეხელობის საყრდენი ხდებოდა. მრავალი ასეთი ცვლილებები შეიტანეს დედამიწის მრავალ ადგილას. სამოციქულო დოგმატების მიმდევრებმა კი იცოდნენ დიდი მელეტის დოგმატურად საღი აზროვნება, ცხოვრების ბრწყინვალება და ნათლად უწყოდნენ [მისი] სათნოების სიმდიდრე; ამიტომ, ხმა მისცეს გადაწყვეტილებას. განსაკუთრებით დიდი მოშურნეობით იზრუნეს, რომ გადაწყვეტილება დაეწერათ და ყველას მოეწერა ხელი. ეს241 მათაც და ამათაც, როგორც რამ ერთობლივი შეთანხმება, ჭეშმარიტების ნამდვილ მებრძოლს, სამოსატელთა ეპისკოპოს ევსების გადასცეს შესანახად. როდესაც იმპერატორის მოწოდება მიიღო, დიდი მელეტი წავიდა, მას ყველა შეეგება, ვინც მღვდელმთავრობის წილმქონე იყო, ასევე შეეგება ეკლესიის სხვა დასებიც და ქალაქის მთელი მოსახლეობა. იქ იმყოფებოდნენ იუდეველებიცა და ელინებიც, რომელთაც ეწადათ სახელგანთქმული მელეტის ხილვა. იმპერატორმა მასაც და სხვებსაც, ვისაც საუბარი შეეძლო, მოსთხოვა ხალხისთვის აეხსნა [სიტყვები]:"უფალმა მისი გზების დასაბამად მისი საქმეებისათვის შემქმნა მე" (იგავ. 8.22). სწრაფად ჩაწერისათვის დახელოვნებულებს უბრძანა, დაეწერათ თითოეული სიტყვა, ფიქრობდა, რომ მოძღვრება ასე უფრო ზუსტი იქნებოდა. პირველად გიორგი ლაოდიკიელმა ამოანთხია მწვალებლური სიმყრალე. მის შემდეგ აკაკი კესარიელმა შუალედური რამ მოძღვრება გამოიტანა, მათ მკრეხელობას მრავალი რამ ჩამოაშორა, მაგრამ წმინდა და უბიწო სამოციქულო ხასიათი არ დაიცვა. მესამე ადგა დიდი მელეტი და ღვთისმეტყველების გამართული კანონი წარმოაჩინა. რადგან დადგენილ რამ ჭეშმარიტებას იყენებდა, ზედმეტობასაც და ნაკლოვანებასაც თავი აარიდა. როდესაც ხალხისგან მრავალი საქებარი სიტყვა მოისმინა და ითხოვდნენ მათთვის შემოვკლებული მოძღვრების მიცემას, აჩვენა სამი თითი, შემდეგ ორი მოკეცა და ერთი გაშლილი დატოვა, და ამოუშვა დირსადქებული ხმა: "სამად გავიაზრებთ, მაგრამ როგორც ერთზე ისე ვსაუბრობთ".
ასეთი მოძღვრების წინააღმდეგ არიოზის მანკიერების სულში მატარებლებმა ენები აამოძრავეს, ცილისწამება შეთითხნეს და თქვეს, რომ საღვთო მელეტი საბელიოზის მსგავსად აზროვნებდა; და დაარწმუნეს ეს ევრიპოსი242, რომელსაც ხან აქ, ხან იქ ადვილად დაატარებდნენ, მოაწყვეს მისი გადასახლება თავის სამშობლოში.
მაშინათვე მის ნაცვლად ევძოიოსი გამოიყვანეს, არიოზის დოგმატების აშკარა დამცველი; რადგან ისიც არიოზთან ერთად დიაკვნობის ღირსების მქონე განკვეთა დიდმა ალექსანდრემ. მყისვე ხალხის ჯანსაღი ნაწილი გამოეყო ამ სენის მიმღებებს დაპალაიად243 წოდებულ სამოციქულო ეკლესიაში შეიკრიბა.
ოცდაათი წელი იყო გასული ყოვლად სახელოვანი ევსტათის წინააღმდეგ მოწყობილი შეთქმულების შემდეგ და სასიკეთო ცვლილების მოლოდინით ითმენდნენ არიანულ სისაძაგლეს. მაგრამ როდესაც დაინახეს, რომ უღმერთობა მათთან უფრო იზრდებოდა, სამოციქულო დოგმატებს უპირისპირდებოდნენ და აშკარად ებრძოდნენ, აწყობდნენ ფარულ მზაკვრობებს, გააძევეს საღვთო მელეტი და მის ნაცვლად თავმჯდომარეობა მწვალებლობის წინამძღოლმა ევძოიოსმა მიიღო; გაიხსენეს ლოთის მიმართ ნათქვამი სიტყვები: "მხსნელმა იხსენი საკუთარი სული" (შესაქ. 19.17), ამასთან ერთად სახარებისეული კანონებიც, რომლებიც ნათლად ბრძანებს: "თუ შენი მარჯვენა თვალი გაცთუნებს, ამოიგლიჯე იგი და განაგდე შენგან" (მათ. 5.29). იგივე დააკანონა მეუფემ ხელისა და ფეხის შესახებაც, და დასძინა: "უმჯობესია შენთვის, რომ შენს ასოთაგან ერთი დაიღუპოს და მთელი სხეული არ ჩავარდეს გეენიაში" (მათ. 5.29).
ეკლესიის გაყოფა კი ამგვარად მოხდა.
ასეთი მოძღვრების წინააღმდეგ არიოზის მანკიერების სულში მატარებლებმა ენები აამოძრავეს, ცილისწამება შეთითხნეს და თქვეს, რომ საღვთო მელეტი საბელიოზის მსგავსად აზროვნებდა; და დაარწმუნეს ეს ევრიპოსი242, რომელსაც ხან აქ, ხან იქ ადვილად დაატარებდნენ, მოაწყვეს მისი გადასახლება თავის სამშობლოში.
მაშინათვე მის ნაცვლად ევძოიოსი გამოიყვანეს, არიოზის დოგმატების აშკარა დამცველი; რადგან ისიც არიოზთან ერთად დიაკვნობის ღირსების მქონე განკვეთა დიდმა ალექსანდრემ. მყისვე ხალხის ჯანსაღი ნაწილი გამოეყო ამ სენის მიმღებებს დაპალაიად243 წოდებულ სამოციქულო ეკლესიაში შეიკრიბა.
ოცდაათი წელი იყო გასული ყოვლად სახელოვანი ევსტათის წინააღმდეგ მოწყობილი შეთქმულების შემდეგ და სასიკეთო ცვლილების მოლოდინით ითმენდნენ არიანულ სისაძაგლეს. მაგრამ როდესაც დაინახეს, რომ უღმერთობა მათთან უფრო იზრდებოდა, სამოციქულო დოგმატებს უპირისპირდებოდნენ და აშკარად ებრძოდნენ, აწყობდნენ ფარულ მზაკვრობებს, გააძევეს საღვთო მელეტი და მის ნაცვლად თავმჯდომარეობა მწვალებლობის წინამძღოლმა ევძოიოსმა მიიღო; გაიხსენეს ლოთის მიმართ ნათქვამი სიტყვები: "მხსნელმა იხსენი საკუთარი სული" (შესაქ. 19.17), ამასთან ერთად სახარებისეული კანონებიც, რომლებიც ნათლად ბრძანებს: "თუ შენი მარჯვენა თვალი გაცთუნებს, ამოიგლიჯე იგი და განაგდე შენგან" (მათ. 5.29). იგივე დააკანონა მეუფემ ხელისა და ფეხის შესახებაც, და დასძინა: "უმჯობესია შენთვის, რომ შენს ასოთაგან ერთი დაიღუპოს და მთელი სხეული არ ჩავარდეს გეენიაში" (მათ. 5.29).
ეკლესიის გაყოფა კი ამგვარად მოხდა.
თ ა ვ ი XXVIII
ევსები სამოსატელის შესახებ
ევსები სამოსატელის შესახებ
საკვირველმა ევსებიმ, რომელიც ზემოთ ვახსენეთ, ვისაც მიანდეს ერთობლივი გადაწყვეტილება, როდესაც დაინახა, რომ შეთანხმება დაირღვა, გაემგზავრა მისთვის ჩაბარებულ ქალაქში. მათ, ვისაც დაწერილი სამხილის ეშინოდა, დაარწმენეს კონსტანციუსი, ვინმე გაეგზავნა გადაწყვეტილების მოსატანად. იმპერატორმა დაუჯერა და კაცუ გაგზავნა, ვისაც სჩვეოდა გზაში ცხენების გამოცვლით ჭენება და პასუხი ძალიან სწრაფად მოჰქონდა. როდესაც წავიდა, ამცნო იმპერატორის ბრძანება. საკვირველმა ევსებიმ თქვა: "არ ძალმიძს ერთობლივად შესანახად მობარებულის გაცემა, ვიდრე ყველა, ვინც ეს მომცა, ერთსა და იმავე აზრისა არ იქნება". ეს აუწყა მაცნეს მეშვეობით. იმპერატორი რისხვით ადუღდა, კვლავ გაუგზავნა და უბრძანა, გადაეცა, და დასძინა, რომ ბრძანა, მარჯვენა ხელი მოეკვეთათ მისთვის, თუ არ მისცემდა გადაწყვეტილებას. თუმცა, ეს შესაშინებლად მიწერა, რადგან ეპისტოლეს მიმტანი გააფრთხილა, არ გაეკეთებია ის, რითაც დაემუქრა. როდესაც ეს ეპისტოლე გახსნა ამ ღვთის კაცმა, წერილებში წაიკითხა სასჯელი, რითაც იმპერატორი ემუქრებოდა. მან მარჯვენასთან ერთად მარცხენაც გაუწოდა, უბრძანა ორივე ხელის მოკვეთა. მიუგო: "არ მოგცემ განაჩენს, რომელიც არის არიანული უბადრუკობის აშკარა სამხილი".
როდესაც [მისი] ასეთი სიმამაცე შეიტყო კონსტანციუსმა, მაშინ აღფრთოვანდა და მუდამ გამოხატავდა გაოცებას. რადგან მოწინააღმდეგეთა უპირატესობა მტერთაც აკვირვებს, საქმეთა სიდიადით იძულებულთ.
ამ დროს კონსტანციუსმა შეიტყო, რომ იულიანე, რომელიც ევროპის კეისრად წარმოაჩინა, უფრო დიდ ძალაუფლებას უმიზნებდა და მისი პატრონის წინააღმდეგ ჯარს კრებდა. ამიტომ იგი სირიიდან გამოემართა, მაგრამ კილიკიაში დაასრულა სიცოცხლე; რადგან არ ჰყავდა მფარველი, რომელიც მამამ დაუტოვა მას, არ დაიცვა მამისეული კეთილმსახურების უბიწო მემკვიდრეობა, და მწარედ გოდებდა მისი რწმენის შეცვლის გამო
როდესაც [მისი] ასეთი სიმამაცე შეიტყო კონსტანციუსმა, მაშინ აღფრთოვანდა და მუდამ გამოხატავდა გაოცებას. რადგან მოწინააღმდეგეთა უპირატესობა მტერთაც აკვირვებს, საქმეთა სიდიადით იძულებულთ.
ამ დროს კონსტანციუსმა შეიტყო, რომ იულიანე, რომელიც ევროპის კეისრად წარმოაჩინა, უფრო დიდ ძალაუფლებას უმიზნებდა და მისი პატრონის წინააღმდეგ ჯარს კრებდა. ამიტომ იგი სირიიდან გამოემართა, მაგრამ კილიკიაში დაასრულა სიცოცხლე; რადგან არ ჰყავდა მფარველი, რომელიც მამამ დაუტოვა მას, არ დაიცვა მამისეული კეთილმსახურების უბიწო მემკვიდრეობა, და მწარედ გოდებდა მისი რწმენის შეცვლის გამო
შენიშვნები
134 – ბერძ. ტრიბერში. 336 წ.-ის თებერვლიდან 338 წ.-ის ივნისამდე.
135 - 338 წ.-ის ნოემბერში.
136 - θιασώτας.
137 - 327-328 წ.წ.
138 - იგულისხმება ევსები ნიკომიდიელი, რომელიც ახალი გადასული იყო კონსტანტინოპოლის საყდარზე.
139 - მისი დაბრუნების საწინააღმდეგო არგუმენტი იყო ის, რომ ათანასე განყენებულ იქნა ტვიროსის კრების მიერ და ახლა იგი აღდგენილ იქნა მხოლოდ სახელმწიფო ხელისუფლების მიერ. მაგრამ სინამდვილეში განზრახული ჰქონდათ მთავარეპისკოპოსად დაედგინათ არიანელი პისტოსი.
140 - 340 წ.-ს პასექის ჟამს. მისი განყენება დამტკიცებულ იქნა ანტიოქიის კრების მიერ 341 წელს.
141 – ათანასე დიდი უდანაშაულოდ სცნო 341 წლის ნოემბერს რომში გამართულმა კრებამ.
142 - ალექსანდრიაში განვითარებული ამ მოვლენების შედეგები ნაკლებად არის ცნობილი. ათანასე ალექსანდრიაში იმყოფებოდა 340 წლის გაზაფხულზე, როდესაც შემოვიდა გრგოლი, და გაემართა რომისკენ სავარაუდოდ პასექის დროს. კონსტანტინე II მოკლულ იქნა მისი ძმის კონსტანსის ჯარისკაცების მიერ, აკვილეის მახლობლად, მისი სხეული იპოვეს მდინარე ალსაში, 340 წლის აპრილში. ათანასე რომში იმყოფებოდა 343 წლის ზაფხულამდე, როდესაც იგი მოხმობილ იქნა მილანში კონსტანსის მიერ (იხ. ათანასეს "აპოლოგია კონსტანციუსის მიმართ", 3,4). რომში ათანასეს ვიზიტს შედეგად მოყვა ლათინური ქრისტიანობის მიერ მართლმადიდებლური შეხედულებისათვის მხარდაჭერა და დასავლეთში მონაზვნობის შეტანა.
143 - ამჟამად სოფია, ბულგარეთის დედაქალაქი.
144 - პავლე წარმოშობით იყო თესალონიკიდან; იგი იყო მისი წინამორბედის ალექსანდრეს მდივანი.
145 - იხ. "არიანელობის ისტორია მონაზვნების მიმართ", 7.
146 - სოკრატე სქოლასტიკოსის ("საეკლესიო ისტორია", II, 16) მიერ აღმოსავლეთის პრეფექტი ფლავიუს ფილიპუსი დახასიათებულია როგორც "იმპერატორის შემდეგ მეორე კაცი". პავლე კონსტანტინოპოლიდან გაძევებულ იქნა 342 წელს და 350 წლამდე ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო. ფილიპუსი გარდაიცვალა სასოწარკვეთილებასა და სიღატაკეში.
147 – ალექსანდრეს გარდაცვალების (336 წ.) შემდეგ კონსტანტინოპოლის საყდარზე მომხდარი ამბების შესახებ მოგვითხრობენ სოკრატე და სოძომენე. პავლე მოკლულ იქნა 350 ან 351 წწ.-ებში, ცხრა წლის შემდეგ მაკედონიოსი შეცვალა ევდოქსიოს ანტიოქელმა, 360 წელს.
148 - ჰეფელეს მიხედვით კრება გაიმართა 343 წელს, მანსის მიხედვით, რომელიც ეყრდნობა ათანასე დიდის საღდესასწაულო ეპისტოლებს, - 344 წელს. ეს კრება მოიწვია ორივე იმპერატორმა, მას თავმჯდომარეობდა ჰოსიუს კორდუბიელი. დამსწრეთა რიცხვი წყაროების მიხედვით სხვადასხვაა. ზოგი მკვლევარი კრების გამართვას ვარაუდობს ტრადიციულ თვალსაზრისზე დაყრდნობით, 347 წ. (იხ. სოკრატე, II, 20; სოძომენე, III, 11).
149 - მარკელოსი სავარაუდოდ ესწრებოდა ანკირიის კრებას 315 წელს. გარდაიცვალა 374 წელს. მარკელოსი ნიკეის კრებაზე მნიშვნელოვან პირს წარმოადგენდა, იგი არიანელებმა საბელიანიზმის მწვალებლობაში დაადანაშაულეს და განაყენეს. მაგრამ იგი თანაზიარებაში იმყოფებოდა რომის პაპ იულიუსთან და ათანასე დიდთან. თუმცა, კარდინალი ნიუმანი მიიჩნევს, რომ ათანასე დიდი მას უტევს თავის IV სიტყვაში არიანელების წინააღმდეგ.
150 - κακοπιστία.
151 - სავარაუდოდ ლუკიუსი, ჰადრიანოპოლის ეპისკოპოსი, რომელიც განაყენეს არიანელებმა, შემდეგ მან მიმართა რომის პაპ იულიუსს, ვისაც სურდა მისი გამართლება. არიანელებმა ის არ აღადგინეს და მან მიმართა სარდიკიის კრებას, რომლის განჩინების მიხედვით იმპერატორმა კონსტანციუსმა ბრძანა მის აღდგენა საეპისკოპოსო საყდარზე.
152 - ტრაიანოპოლისის ეპისკოპოსი (ათანასე დიდი, "არიანელობის ისტორია მონაზვნების მიმართ", 19).
153 - Αριομανιτες - ხელოვნურად შექმნილი კომპოზიტია, და ნიშნავს შლეგ არიანელებს.
154 - ისქირასის ეს უცნაური ამბავი მოპოვებულ იქნა ათანასე დიდის "არიანელების წინააღმდეგ აპოლოგიიდან". ტექსტში გადმოცემუღ შემთხვევას შესაძლოა ადგილი ჰქონდა 329 წელს.
155 - κακοτεχνία.
156 - ἀκατάπαυστον, სიტყვ. შეუჩერებელი, განუწყვეტელი.
157 - გიორგიმ შეცვალა არიანელი თეოდოტე. ათანასე საუბრობს მის უწესო ცხოვრებაზე, რასაც გმობდნენ მისი მეგობრებიც.
158 - ცნობილია როგორც "ცალთვალა". მან შეცვალა ისტორიკოსი ევსები კესარიის საყდარზე 340 წ., და ნიკომიდიელი ევსები 342 წ.
159 - აქ კონსტანციუსმა დაამარცხა მაგნენციუსი.
160 - პეტრას ეპისკოპოსი პალესტინაში (იხ."ტომოსი ანტიოქიელების მიმართ"). აქ არეულია საყდრების სახელწოდებები და ეჭვი არის გამოთქმული, რომ არსებობდი ორი პეტრა
161 - პეტრას ეპისკოპოსი არაბეთში.
162 – ὠς τῷ πνεύματι παρόντες, ლათ. spiritu presentes.
163 - აქ კარგად ჩანს, რომ სარდიკიის kრების დროს ტერმინები, "ჰიპოსტასი" და "არსი" (ბერძ."უსია"), ჯერ კიდევ ერთმანეთის სინონიმი იყო და მათ ერთი მნიშვნელობის გამოსახატად იყენებდნენ.
164 - რადგან "პირმშო" მრავალ შობილთა შორის პირველს ნიშნავს, შეუძლებელია, მასში ღვთისგან შობის მნიშენელობა ჩავდოთ, რადგან მაშინ იმის აღიარება მოგვიწევდა, რომ მამას მრავალი ბუნებითი ძე ყავს, რაც არ შეესაბამება გამოცხადების ჭეშმარიტებას. ამოტომ ამ სიტყვის ქვეშ იგულისხმება პავლე მოციქულის მიერ გამოყენებული მიმართვა "პირმშო მიცვალებულთაგან", როგორც ამას თვითონ ტექსტის მომდევნო ნაწილი განმარტავს.
165 - ὑπόστασις. აქ ეს ტერმინი ჯერ კიდევ არსის სინონიმური მნიშვნელობით გამოიყენება.
166 - οἰκονομία. აქ იგულისხმება ღმერთის განკაცება, როგორც ამას თავად თეოდორიტე განმარტავს: "ღვთის სიტყვის განკაცებას ვუწოდებთ განგებულებას" (Migne-ს გამოცემაში IV. 93). პირველად მსგავსი მნიშვნელობით ეს ტერმინი გვხვდება პავლე მოციქულთან: "εἰς πληρώματος τῶν καιρῶν... ("ჟამთა სისავსის განგებულებისათვის", ეფეს. 1.10).
167 - ἐγύμνωσε, სიტყვ. გააშიშვლა.
168 - ანტიოქიის ეპისკოპოსი ლეონტი მოღვაწეობდა 348-357 წ.წ. იგი მიეკუთვნებოდა ლუკიანეს სკოლას.
169 - ათანასე სარდიკიიდან გაემართა ნაისისკენ (ზემო დაკია), აქედან აკვილეაში, სადაც ის მიიღო კონსტანსმა (იხ."აპოლოგია კონსტანციუსის წინაშე", 3, 4).
170 – Κομιτάτον. არის ლათინური comitatus-ის კალკი.
171 - ათანასე აკვილეიდან გაემართა რომში, სადაც კვლავ მოინახულა პაპი იულიუსი, ხოლო აქედან წავიდა ტრევესში იმპერატორ კონსტანსის სასახლეში, და დაბრუნდა ანტიოქიაში, სადაც შედგა საუბარი "ერთი ეკლესიის" შესახებ (სოკრატე, დასახ. ნაშრ. II. 23; სოძომენე, დასახ. ნაშრ. III. 20).
172 - იგულისხმება ევსტათის მეგობრები.
173 - იგულისხმება ალექსანდრიის მოსახლეობა. დაახლოებით 345 წლის თებერვალში.
174 - 346 წ.-ის ოქტომბერში. მისი დაბრუნება აღწერილი აქვს წმ. გრიგოლ ნაზიანზელს (21-ე სიტყვა).
175 - 350 წელს მოკლულ იქნა უზურპატორი მაგნენციუსის ჯარისკაცების მიერ ილიბერისთან (კონსტანტინეს მიერ გადარქმეულ იქნა ჰელენად, ამჟამად ეწოდება ელნე, რუსილონში).
176 - იგულისხმება ძმებს შორის არსებული ბუნებრივი სიყვარულის საკვრელები
177 - სავარაუდოდ სირიანუსი, რომელიც ათანასეს თქმით გაგზავნილ იქნა ალექსანდრიაში მის გასაძევებლად, მაგრამ ათანასე აღნიშნავს, რომ მას არ გააჩნდა კონსტანციუსის წერილობითი ბრძანება. ეს მოხდა 356 წლის იანვარში.
178 - συναξεως, ღათ. collectam.
179 - გიორგი გახდა ალექსანდრიის არიანელი ეპისკოპოსი მას შემდეგ, რაც განდევნეს ათანასე დიდი, 356 წელს. იგი წარმოშობით იყო კილიკიის ეპიფანიიდან. იგი ცნობილი იყო როგორც "კაბადოკიელი".
180 - იგულისხმება პასექის მარხვა, ანუ დიდმარხვა.
181 - ἐν αὐτῇ τῇ Κυριακῇ, ლათ. die ipsa Dominica. იგულისხმება კვირა დღე. ქართული სახელწოდებაც, რომელიც ბერძნული სიტყვა "კვირიოს"- იდან (უფალი) მომდინარეობს, გვიჩვენებს მის კავშირს უფლის აღდგომისა და შესაბამისად ევქარისტიის აღსრულების დღესთან.
182 - ერთი ამონიოსი ხელდასხმულ იქნა ალექსანდრეს მიერ და გახდა პაკნემუნისის ეპისკოპოსი (იხ. ათანასე დიდი, "არიანელობის ისტორია მონაზვნების მიმართ", 72). მეორე ხელდასხმულ იქნა ათანასეს მიერ თმუისის ეპისკოპოსად. ფილონი განდევნილ იქნა ბაბილონში (იხ. ათანასე დიდი, დასახ. ნაშრ., 72). მუიოსი, ფსინოსირისი, ნილამონი, მარკოზი გაუშვეს ლიბიის ამონის მხარეებში, რომელსაც ალექსანდრიას აშორებდა ცხრა დღის სავალი გზა, რათა გზაზე დაღუპულიყვნენ. ადელფოსი იყო დელტაზე ონუფისის ეპისკოპოსი და გაგზავნილ იქნა თებაიდაში. დრაკონტიოსი, ვისი მისამართითაც არის დაწერილი ათანასეს წერილი, წავიდა კლისმას მახლობლად უდაბნოში, ჰიერაქსი და დიოსკორე - სიენეში (ასუანში).
183 - ათანასე განკვეთილ იქნა არლის კრებაზე 353 წ. და მედიოლანშიც 355 წ. მედიოლანში კონსტანციუსმა განაცხადა: "რაც მე მნებავს, იყოს კანონი".
184 - τὰς τῆς οἰκουμένης ἐσχατιὰς. იგულისხმება რომის (ბიზანტიის) იმპერიის უკიდურესი საზღვრები.
185 - პაპი ლიბერიუსის დევნილობისა და მერყეობის შესახებ იხ. ათანასე დიდის "არიანელობის ისტორია მონაზვნების მიმართ", პ. 35; გამოცემ. დასახ. ნაშრ.
186 - ქ. ტრევესის. პაულინუსი გადასახლებულ იქნა კაბადოკიაში.
187 - მედიოლანის (თანამედროვე მილანის). დიონისე იყო წმინდა მაქსიმინუსის მონაცვლე და იყო მართლმადიდებლობის მტკიცე დამცველი.
188 - კალირისის (კალიარის). ლუკიფერუსი იყო ათანასეს თავგამოდებული დამცველი; ის გადასახლებუღ იქნა ელევთერეპოლისში, პალესტინაში.
189 - ევსები, ვერცელის ეპისკოპოსი, ასევე იყო ათანასეს დამცველი. ის გადაასახლეს სკვითოპოლში, სადაც არიანელი ეპისკოპოსი პატროფილე, მისი სიტყვებით, იყო მისი "მედილეგე".
190 - ჰოსიუსი ამ დროს იყო ასი წლის. იგი გადაასახლეს სირმიაში (ამჟამად მიტროვიცი).
191 - ევფრატიონიც არის მოხსენიებული ათანასეს ნაშრომში, "არიანელობის ისტორია მონაზვნების მიმართ", პ. 5. ბელანია ამჟამად არის ბანია სირიის სანაპიროზე.
192 - ამჟამად ბოლდო, ბანიადან ცოტათი ჩრდილოეთით.
193 - ფინიკიაში, თანამედროვე ტორტოზა.
194 - წმინდა ათანასეს დახასიათებით ის იყო "კეთილი და არაჩვეულებრივი ადამიანი“ ("არიანელობის ისტორია მონაზვნების მიმართ", პ. 5).
195 - მარკელოსი, არიანელობასთან კამათისას ვარდებოდა მეორე უკიდურესობაში, საბელიანიზმის მწვალებლობაში. მიუხედავად ამისა ათანასე დიდს მასთან კარგი ურთიერთობა ჰქონდა.
196 - ბეროაში ევსტათის მონაცვლე.
197 - ასკლეპა განაყენეს იმ ბრალდებით, თითქოს მას დაემხოს საკურთხეველი.
198 - ენოსის ეპისკოპოსი თრაკიაში.
199 - ფილაგრიოსი იყო ეგვიპტის პრეფექტი 335-340 წ.წ.-ებში. ათანასე მას უწოდებს "ეკლესიისა და მისი ქალწულების მდევნელს, განდგომილს".
200 - ეს საუბარი შედგა მედიოლანში (მილანში).
201 - ცენტუმცელის (Civita Vecchia) ეპისკოპოსი; ათანასე დიდი მას ახასიათებს როგორც "ძლიერ ახალგაზრდა კაცს, რომელიც მზად არის ნებისმიერ ბოროტებაზე". ის იყო გიორგი კაბადოკიელის პროტეჟე, უკიდურესი არიანელი. მან მოახერხა უწესო და სკანდალური გზით ფელიქსის შეცვლა ლიბერიუსით რომის საყდარზე.
202 - კონსტანტინე II იყო ათანასე დიდის მეგობარი, მაგრამ მთავარეპისკოპოსი არც პირდაპირ, არც ირიბად არ არის პასუხისმგებელი მის მიერ კონსტანსზე განხორციელებულ თავდასხმასა და მკვლელობაზე.
203 - ევსებია. კონსტანციუს II სამჯერ იყო დაქორწინებული: პირველად 336 წ. მის ბიძაშვილზე, იულიანეს დაზე, კონსტანციაზე; მეორედ, 352 წ. - ავრელია ევსებიაზე, არიანელზე, "სხეულითაც და გონებითაც განსაკუთრებული მშვენიერების მქონეზე" (ამიანე მარცელიუსი. XXI. 6); მესამედ, 360 ან 361 წ. - ფაუსტინაზე.
204 - ჩანს, ლიბერიუსი არიანელ საჭურისს ქრისტიანად არ თვლიდა.
205 - თავდაპირველად ცირკში იყო ოთხი პარტია: "ლურჯები", "მწვანეები", "თეთრები" და "წითლები". იმპერატორმა დომიციანემ დაუმატა კიდევ ორი, "ოქროსფერი" და "მეწამული". მაგრამ "ლურჯებმა" და "მწვანეებმა" შეიერთეს დანარჩენები. კონსტანტინე დიდმა ამ პარტიებს მიანიჭა იმპერატორის არჩევნებში მონაწილეობის უფლება (acclamatia), ე.ი. პოლიტიკური ფუნქცია. მათ დიდი როლი შეასრულეს იმპერატორ იუსტინიანეს წინააღმდეგ მოწყობილ ე.წ. "ნიკას" აჯანყებაში. მათი არსებობა კიდევ ერთი დასტურია იმისა, რომ მართლმადიდებლურ ბიზანტიაში არ არსებობდა აბსოლუტური მონარქია და ფორმალურად მაინც შენარჩუნებული იყო რესპუბლიკური რომის დემოკრატიული ინსტიტუტები.
206 - 359 წელს.
207 - აღმოსავლელი ეპისკოპოსები მოწვეულ იქნენ კილიკიის სელევკიაში; დასავლელები - არიმინში (რიმინში)."პირველი კრება გაიმართა სირმიაში, რათა განეჩინათ ორნაწილედ კრებაზე წარსადგენი "მრწამსი". ევსების მომხრეები იბრძოდნენ აკაკის "ჰომოიონის" ("მსგავსის") მიღებისათვის, რომელიც იმპერატორმა მიიღო კიდეც და დაივიწყა, მათ მოახერხეს გამონათქვამის მიღება "ყველაფერში მსგავსი წმინდა წერილის თანახმად", რომელშიც ნახევრად-არიანელებმა ჩაურთეს "მსგავსი არსით", ანუ "ჰომოიუსიონ". ამ პირობებში გაიმართა ორი კრება 359 წლის აგვისტოში, ნახევრად-არიანელების ნომინალური ზედამხედველობის ქვეშ. მაგრამ, ევსებიანელთა მხრიდან, გონებაგამჭრიახმა აკაკიმ წამოიწყო პაექრობა ბერძნებთან, მბრძანებლურმა და უხეშმა ვალენტმა - მარტივ ლათინებთან" (ნიუმენი, არიანელები, IV,პ. 4). სელევკიაში კრებას ესწრებოდა 150 ეპისკოპოსი, არიმინში - 400.
208 - ეს ეპისტოლე ჩართულია ათანასეს თხზულებაში "არიმინისა და სელევკიის კრებების შესახებ", სოკრატეს დასახ. ნაშრ.-ის II, 39, სოძომენეს დასახ. ნაშრ.-ის IV, 10.
209 - გერმინიუსი (ჰილარიუს პიქტავიელის მიხედვით) იყო კიზიკიის ეპისკოპოსი, გადაყვანილ იქნა სირმიაში 356 წ. გერმინიუსის, ვალენსისა და სხვების დახმარებით მარკოზ არეთუსელის მიერ შედგენილი მრწამსი ცნობილი არის "დათარიღებული მრწამსის" სახელით ათანასეს მიერ გაქილიკებული დოკუმენტიდან (ათანასე დიდი, კრებების შესახებ, პ.8).
210 - ავქსენტი უფროსმა მედიოლანის საყდარზე შეცვალა დიონისე 355 წ. და საყდარი ეკავა მის გარდაცვალებამდე, 374 წ.-მდე, როდესაც მის ადგილას არჩეულ იქნა წმ. ამბროსი. ავქსენტი უმცროსი, ასევე ცნობილია როგორც მერკურინუსი, არიანული საიმპერიო კარის მიერ წამოყენებულ იქნა ამბროსის მეტოქე ეპისკოპოსად. მესამე ავქსენტი, მწვალებელი იოვინიანუსის მხარდამჭერი, ნახსენებია პაპი სირიკიუსის ეპისტოლეში. მოფსუესტიის არიანელ ეპისკოპოს ავქსენტის მოიხსენიებს არიანელი ისტორიკოსი ფილოსტორგე.
211 - პანონიის ეპისკოპოსი (იხ. ათანასე დიდის "ეპიქტეტუსის მიმართ").
212 - ὀρμωμένους, მაგრამ სქოლიოში მითითებულია სხვა წაკითხვაც δικαίως ὠρισμένων, რაც უფრო მართებულად მიგვაჩნია.
213 - არიანელებმა.
214 – წერილი გადმოცემული აქვს სოძომენეს დასახ. ნაშრ.-ის VI, 23. ლათინური ტექსტი განსხვავდება ბერძნულისაგან.
215 - მან ეს სათნოებები გამოავლინა რომის საყდარზე მისი დადგინების შემდეგ. იგი დასახელებულ იქნა არიანელების მიერ და მან სისხლიანი ბრძოლა გამართა მის მეტოქესთან ურსინუსთან (იხ. ამიანე მარცელიუსი, "რომის ისტორია", XXVII. 3, 13). მაგრამ იგი აღმოჩნდა ღირსეული პიროვნება და მთელი მისი საეპისკოპოსო მოღვაწეობის განმავლობაში იდგა თავისი მოწოდების სიმაღლეზე; ნეტარი იერონიმე სტრიდონელი მას უწოდებს "სახელგანთქმულ კაცს, ქალწული ეკლესიის ქალწულ მოძღვარს". მან აღმოაჩინა ქრისტიანთა საფლავები კატაკომბებში, რომლებიც ამოქოლილი იყო დიოკლეტიანეს დროს, მან მიწისაგან გაწმინდა ისინი, გააფართოვა შესასვლელები, შეამკო აკლდამები მარმარილოთი და კედლები გაამაგრა ქვისა და აგურის თაღებით.
216 - სოძომენეს მიხედვით ის არის ვალერიუსი, აკვილეის ეპისკოპოსი, მის შესახებ ძალიან მწირი ცნობები მოიპოვება, მაგრამ მის დროს აკვილეაში იყვნენ სახელგანთქმული პიროვნებები, რომელთა შორის ყველაზე გამოჩენილი იყო იერონიმე სტრიდონელი.
217 - αλλα νοσοῦντας;. სქოლიოში მითითებულია სხვაგვარი წაკითხვაც άλλα νοοῦντας - "რომლმბიც სხვა რამეს ფიქრობენ"; ლათინურიც, როგორც ჩანს, ამ ვარიანტს მიყვება: qui alia docent.
218 - იხ. ათანასეს "არიანელობის ისტორია მონაზვნების მიმართ", პ. 28. "ქრისტიანობის პირველ საუკუნეებში ერთი პერიოდი არსებობდა ჩვეულება, რომლის მიხედვით ზოგიერთი სასულიერო პირები, ზოგჯერ ერისკაცებიც, რომლებსაც სურდათ ქალწულებრივი ცხოვრები, შედიოდნენ გაუთხოვარ ქალებთან ე.წ. "სულიერ ქორწინებაში", მასთან ერთად ცხოვრობდნენ ერთ ჭერქვეშ, არ ჰქონდათ ერთმანეთთან არავითარი ხორციელი კავშირი, მათი სიტყვებით, ინარჩუნებდნენ მხოლოდ სულიერ კავშირს ქრისტიანულ სათნოებებში ერთმანეთის გასამხნევებლად. ასეთ ქალებს პირველად ეწოდებოდათ "დები" (αδελφάι) და "საყვარლები" (ἀγαπητάι, dilectiae), შემდეგ თანამცხოვრებლები (συνείσακται). "სინიზაქტების" (συνείσακται - სიტყვ. თანაშეყვანილი) საკითხი იყო ერთ-ერთი პრობლემატური და სკანდალური ადრეულ ეკლესიაში. ზოგიერთი მკვლევარი ვარაუდობს, რომ ლეონტის შემთხვევა გახდა საბაბი ნიკეის კრების პირველი კანონის შედგენისათვის. "სინიზაქტურ" ჩვეულებას პირდაპირ კრძალავს ნიკეის კრების 3-ე კანონი და წმ. ბასილი დიდის 88-ე კანონი, სადაც ბასილი წერს ვინმე ხუცეს გრიგოლს, რომელიც ცხოვრობდა "სინიზაქტ" ქალთან: "რამეთუ მე არ ვფიქრობ, რომ სამოცდაათი წლის კაცი ქალთან ვნებით ცხოვრობს, და ის, რაც ჩვენ განვაჩინეთ, განვაჩინეთ არა რაიმე სრულიად უკანონო საქმის გამო, არამედ იმიტომ, რომ მოციქულებისგან გვისწავლია, რომ ძმას არ უნდა მივცეთ ცთუნებისა და დაბრკოლების საბაბი (შდრ. რომ. 14,13); არამედ ვიცით, რომ ზოგიერთი რამ, რაც ერთისთვის უაღრესად წმინდაა, სხვებისთვის ცოდვის საბაბი ხდება. ამიტომ, წმინდა მამების დადგენილებების მიდევნებით განვაჩინეთ, რომ შენ უნდა გაშორდე იმ ქალს" (ციტ. ნიკოდიმ მილაშის ზემოთ დასახელებული ნაშრომის 180 გვ).
219 - ფლაბიანე იყო ანტიოქიის წარჩინებული მოქალაქე და შემდეგ გახდა ამ საყდრის ეპისკოპოსი (381-404 წ.წ.). დიოდორე კი მოგვიანებით (379 წ.) გახდა ტარსუსის სახელგანთქმული ეპისკოპოსი, იგი იყო ანტიოქიური საღვთისმეტყველო და ეგზეგეტიკური სკოლის ყველაზე თვალსაჩინო წარმომადგენელი, მისი მოწაფეები იყვნენ წმ. იოანე ოქროპირი და თეოდორე მოფსუესტიელი.
220 - ე.ი. ერისკაცები იყვნენ.
221 – სოკრატე სქოლასტიკოსი ეკლესიაში ანტიფონური გალობის შემოღებას მიაწერს წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილს, რომელსაც ჰქონდა ხილვა, რომ ამგვარად უგალობდნენ ანგელოზები ღმერთს. მაგრამ ცნობილი მკვლევარი ლაითფუტი მართებულად აღნიშნავს: "ანტიფონური გალობის წარმოშობა არ საჭიროებს ზეციური ხილვის დაშვებას, რადგან ის უკვე არსებობდა წარმართებში ბერძნული ქოროს მოწყობაში. მას დეტალურად ჩამოყალიბებულს იყენებდნენ იუდეველები ფსალმუნების გალობისას, როგორც ეს ჩანს ეგვიპტელი თერაპევტების შესახებ თხრობაში. ამიტომ მისი შემოღება ეკლესიაში, რა თქმა უნდა, მოხდა თავიდანვე: როცა პლინიუსთან (ეპისტოლე X. 97) ვკითხულობთ, რომ ბითვინიის ქრისტიანები ქრისტეს როგორც ღმერთს ჰიმნებს უგალობდნენ "მონაცვლეობით" (secum invicem), ჩვენ შეგვიძლია მართებულად დავასკვნათ, რომ ანტიფონური გალობის პრაქტიკა გავრცელებული იყო ანტიოქიის ეკლესიის საზღვრებიდან შორს, თვით ეგნატეს დროშიც". თუმცა, ჩვენი აზრით ეს არ გამორიცხავს წმინდა ეგნატეს მიერ ანტიოქიის ქრისტიანულ საღვთისმსახურო პრაქტიკაში მისი შემოტანის ინიცირებას.
222 - ევდოქსიოსი იყო კონსტანტინოპოლის მერვე ეპისკოპოსი, მანამდე იყო გერმანიკიის ეპისკოპოსი. ის იყო ერთ-ერთი ყველაზე სასტიკი და დაუნდობელი არიანელი. პირველად მას ხელდასხმაზე უარი განუცხადა წმ. ევსტათიმ, მაგრამ 331 წ.-ს მისი განყენების შემდეგ ევსებიანელებმა ის წამოაყენეს. ის გერმანიკიას მართავდა ჩვიდმეტი წლის განმავლობაში და შემდეგ მიიტაცა ანტიოქიის საყდარი. აკაკიანელთა მხარდაჭერით ის გახდა კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოსი 360 წელს, გარდაიცვალი 370 წ.
223 - ბასილი იყო სწავლული ექიმი, ანკვირიაში ნახევრად-არიანელი. ის დადგინებულ იქნა ამ საყდარზე ეპისკოპოს მარკელოსის განყენების შემდეგ 336 წელს. იგი განკვეთეს სარდიკიის კრებაზე 347 წელს. 350 წელს ის აღდგენილ იქნა იმპერატორ კონსტანციუსის ბრძანებით. შემდეგ კვლავ გადასახლებულ იქნა აკაკიანელთა ზეგავლენით, იოვიანუსის დროს ვერ მიიღო აღდგენა და სავარაუდოდ გარდაიცვალა გადასახლებაში (სოკრატე, დასახ. ნაშრ. II, 20, 26, IV, 24., ასევე თეოდორიტეს წინამდებარე ნაშრომი II, 23). მისი ნაშრომები დაკარგულია. ათანასე დიდი მას აქებს როგორც ადამიანს, რომელიც "შორს არ იყო "თანაარსის" მიღებიდან" (კრებების შესახებ. 603, Migne-ს გამოცემის მიხედვით).
224 - ევსტათი სებასტიის ეპისკოპოსი იყო 357-380 წ.წ.-ებში.
225 - ე.ი. ევდოქსიოსს.
226 - კრება გაიმართა 359 წ.
227 - სოძომენეს და სოკრატეს ცნობით იგი ეთანხმებოდა ათანასე დიდის განყენებას, მაგრამ რუფინუსი მოგვითხრობს, თუ როგორ ჩაერია მოხუცი და დასახიჩრებული პაფნუტი თებელი, რომელმაც ხელი მოკიდა მის მერყევ ძმას და მიიყვანა ათანასეს მომხრეების მცირე დაჯგუფებასთან. სოძომენე მას წარმოგვიდგენს როგორც აკაკის მიერ განყენებულს მეტად მოშურნე მართლმადიდებლობის გამო, რომელიც შეცვალა ნახევრად-არიანელმა კირილემ. იერონიმე ეთანხმება თეოდორიტეს, რომ კირილემ მაქსიმე შეცვალა მისი გარადაცვალების შემდეგ 350 ან 351 წ.წ.-ებში.
228 - სოძომენეს და სოკრატეს ეჭვი შეაქვთ მის მართლმადიდებლობაში. მაგრამ მის სასარგებლოდ მოწმობს სინოდალური ეპისტოლე დაწერილი ეპისკოპოსების მიერ, რომლებიც შეიკრიბნენ 381 წლის კრების შემდეგ კონსტანტინოპოლში. ეს ეპისტოლე მათ მიწერეს რომის პაპ დამასს, გადმოცემულია წინამდებარე ნაშრომის V წიგნის IX თავში. ის უპირისპირდებოდა აკაკის კესარიისა და იერუსალიმის საყდრების პირველობასთან დაკავშირებით და განყენებულ იქნა 357 წ.-ს. მას შემდეგ, რაც მან მიმართა სელევკიის კრებას, ის აღადგინეს მაგრამ ისევ განაყენა კონსტანციუსმა; კვლავ აღადგინა იულიანე განდგომილმა, მშვიდობით იმყოფებოდა იოვიანუსის და ვალენტინიანეს დროს, გადასახლებულ იქნა ვალენტის მიერ და აღადგინა თეოდოსიმ. გარდაიცვალა 386 წ., დატოვა შესანიშნავი სამოძღვრო ქადაგებები კათაკმეველთათვის, ჰომილია და ეპისტოლე.
229 - კონსტანტინოპოლში.
330 - იგივე ევსტათი სებასტიელი და ბასილი ანკვირელი. სილვანუს ტარსელი იყო ნახევრად-არიანელი, თუმცა მაღალი ზნეობის მქონე პიროვნება. ელევსიუს კიზიკელიც ასევე მაღალი ზნეობის მქონე ნახევრად-არიანელი იყო. კიზიკიის ეპისკოპოსად ხელდასხმულ იქნა მაკედონიოს კონსტანტინოპოლელის მიერ 356 წ. მან დიდი მოშურნეობით დაანგრია როგორც წარმართული ტაძრები, ასევე ნოვაციელთა ეკლესიაც, ეს გაიხსენეს, როდესაც ის ცდილობდა თავის საყდარზე დაბრუნებას იულიანეს დახმარებით. 366 წელს ვალენტის მუქარით იძულებული იყო თავი არიანელად გამოეცხადებინა, შემდეგ სინდისის ქეჯნის გამო დატოვა თავისი საყდარი, მაგრამ მრევლმა არ გაუშვა (სოკრატე, დასახ. ნაშრ. IV. 6).
231 - ე.ი. იმპერატორს.
232 - სერა იყო არიანელთა წინამძღოლი ლიბიაში. 356 წელს მან სეკუნდუსთან ერთად განაყენა პტოლემეის ეპისკოპოსი და ხელდასხმის კანდიდატად წამოაყენა აეციუსი. 359 წელს მან ხელი მოაწერა სელევკიის განჩინებებს როგორც პარეტონიუმის ეპისკოპოსმა. ამ დროისთვის ის განყენებულია კონსტანტინოპოლის კრების მიერ. სტეფანე ლიბიის ეპისკოპოსად ხელდასხმულ იქნა სეკუნდუს პტოლემეელის მიერ, და მასთან ერთად გარეული იყო ხუცეს სეკუნდუსის მკვლელობაში, როგორც ამას აღწერს ათანასე ("არიანელობის ისტორია მონაზვნების მიმართ", პ.65). ჰელიოდორე იყო აპოლონიის არიანელი ეპისკოპოსი ლიბია პრიმაში. თეოფილე თავდაპირველად იყო ელევთეროპოლისის ეპისკოპოსი პალესტინაში, შემდეგ გადაყვანილ იქნა კასტაბალაში, კილიკიაში (სოძომენე, დასახ. ნაშრ. IV, 24).
233 - აეციუსის.
234 - საუბარია ევნომიოსზე.
235 - φρατρία, ათენში სოლონის კონსტიტუციის მიხედვით ოთხი ტომიდან თითოეული იყოფოდა სამ ფრატრიად, რომლებიც თავის მხრივ იყოფოდა ოცდაათ გვარად (γενη). ეს ტერმინი ასევე გამოიყენებოდა ქალაქის მმართველობის, კურიის აღსანიშნავადაც.
236 - ამჟამად ნიზიბინი, მიგდონიაში მესოპოტამიის მნიშვნელოვანი ქალაქი. ის მრავალჯერ გადადიოდა ხან რომის, ხან სპარსეთის ხელში, საბოლოოდ იოვიანუსმა ის დაუთმო შაბურს 363 წელს.
237 - იაკობი დაიბადა ნიზიბისში, რომლის ეპისკოპოსიც გახდა. მან ადრიდანვე გაითქვა სახელი ასკეტური მოღვაწეობით და სასწაულმოქმედებით. თეოდორიტე იაკობს ახასიათებს როგორც მართლმადიდებელთა "ფალანგის" "წინამბრძოლს" (იხ. "ღვთისმოყვარეთა ისტორიები").
238 - ასე უწოდებდნენ ბერძნები დიმიტრი პოლიორკეტის მიერ გამოგონებულ საალყო მანქანას.
239 - 361 წ.
240 - სოძომენეს მიხედვით სებასტია, მაგრამ სოკრატე მას სირიის ბეროას ეპისკოპოსად აღწერს (დასახ. ნაშრ., II.44). წმ. გრიგოლ ნოსელი მას ახასიათებს როგორც "ტკბილი მშვიდი სახის, ნათელი ღიმილის და კეთილის ხელის მქონეს, რომელიც მისდევს მის კეთილ ხმას".
241 - იგულისხმება კრების მიერ მიღებული გადაწყვეტილება.
242 - იგულისხმება კონსტანციუსი.
135 - 338 წ.-ის ნოემბერში.
136 - θιασώτας.
137 - 327-328 წ.წ.
138 - იგულისხმება ევსები ნიკომიდიელი, რომელიც ახალი გადასული იყო კონსტანტინოპოლის საყდარზე.
139 - მისი დაბრუნების საწინააღმდეგო არგუმენტი იყო ის, რომ ათანასე განყენებულ იქნა ტვიროსის კრების მიერ და ახლა იგი აღდგენილ იქნა მხოლოდ სახელმწიფო ხელისუფლების მიერ. მაგრამ სინამდვილეში განზრახული ჰქონდათ მთავარეპისკოპოსად დაედგინათ არიანელი პისტოსი.
140 - 340 წ.-ს პასექის ჟამს. მისი განყენება დამტკიცებულ იქნა ანტიოქიის კრების მიერ 341 წელს.
141 – ათანასე დიდი უდანაშაულოდ სცნო 341 წლის ნოემბერს რომში გამართულმა კრებამ.
142 - ალექსანდრიაში განვითარებული ამ მოვლენების შედეგები ნაკლებად არის ცნობილი. ათანასე ალექსანდრიაში იმყოფებოდა 340 წლის გაზაფხულზე, როდესაც შემოვიდა გრგოლი, და გაემართა რომისკენ სავარაუდოდ პასექის დროს. კონსტანტინე II მოკლულ იქნა მისი ძმის კონსტანსის ჯარისკაცების მიერ, აკვილეის მახლობლად, მისი სხეული იპოვეს მდინარე ალსაში, 340 წლის აპრილში. ათანასე რომში იმყოფებოდა 343 წლის ზაფხულამდე, როდესაც იგი მოხმობილ იქნა მილანში კონსტანსის მიერ (იხ. ათანასეს "აპოლოგია კონსტანციუსის მიმართ", 3,4). რომში ათანასეს ვიზიტს შედეგად მოყვა ლათინური ქრისტიანობის მიერ მართლმადიდებლური შეხედულებისათვის მხარდაჭერა და დასავლეთში მონაზვნობის შეტანა.
143 - ამჟამად სოფია, ბულგარეთის დედაქალაქი.
144 - პავლე წარმოშობით იყო თესალონიკიდან; იგი იყო მისი წინამორბედის ალექსანდრეს მდივანი.
145 - იხ. "არიანელობის ისტორია მონაზვნების მიმართ", 7.
146 - სოკრატე სქოლასტიკოსის ("საეკლესიო ისტორია", II, 16) მიერ აღმოსავლეთის პრეფექტი ფლავიუს ფილიპუსი დახასიათებულია როგორც "იმპერატორის შემდეგ მეორე კაცი". პავლე კონსტანტინოპოლიდან გაძევებულ იქნა 342 წელს და 350 წლამდე ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო. ფილიპუსი გარდაიცვალა სასოწარკვეთილებასა და სიღატაკეში.
147 – ალექსანდრეს გარდაცვალების (336 წ.) შემდეგ კონსტანტინოპოლის საყდარზე მომხდარი ამბების შესახებ მოგვითხრობენ სოკრატე და სოძომენე. პავლე მოკლულ იქნა 350 ან 351 წწ.-ებში, ცხრა წლის შემდეგ მაკედონიოსი შეცვალა ევდოქსიოს ანტიოქელმა, 360 წელს.
148 - ჰეფელეს მიხედვით კრება გაიმართა 343 წელს, მანსის მიხედვით, რომელიც ეყრდნობა ათანასე დიდის საღდესასწაულო ეპისტოლებს, - 344 წელს. ეს კრება მოიწვია ორივე იმპერატორმა, მას თავმჯდომარეობდა ჰოსიუს კორდუბიელი. დამსწრეთა რიცხვი წყაროების მიხედვით სხვადასხვაა. ზოგი მკვლევარი კრების გამართვას ვარაუდობს ტრადიციულ თვალსაზრისზე დაყრდნობით, 347 წ. (იხ. სოკრატე, II, 20; სოძომენე, III, 11).
149 - მარკელოსი სავარაუდოდ ესწრებოდა ანკირიის კრებას 315 წელს. გარდაიცვალა 374 წელს. მარკელოსი ნიკეის კრებაზე მნიშვნელოვან პირს წარმოადგენდა, იგი არიანელებმა საბელიანიზმის მწვალებლობაში დაადანაშაულეს და განაყენეს. მაგრამ იგი თანაზიარებაში იმყოფებოდა რომის პაპ იულიუსთან და ათანასე დიდთან. თუმცა, კარდინალი ნიუმანი მიიჩნევს, რომ ათანასე დიდი მას უტევს თავის IV სიტყვაში არიანელების წინააღმდეგ.
150 - κακοπιστία.
151 - სავარაუდოდ ლუკიუსი, ჰადრიანოპოლის ეპისკოპოსი, რომელიც განაყენეს არიანელებმა, შემდეგ მან მიმართა რომის პაპ იულიუსს, ვისაც სურდა მისი გამართლება. არიანელებმა ის არ აღადგინეს და მან მიმართა სარდიკიის კრებას, რომლის განჩინების მიხედვით იმპერატორმა კონსტანციუსმა ბრძანა მის აღდგენა საეპისკოპოსო საყდარზე.
152 - ტრაიანოპოლისის ეპისკოპოსი (ათანასე დიდი, "არიანელობის ისტორია მონაზვნების მიმართ", 19).
153 - Αριομανιτες - ხელოვნურად შექმნილი კომპოზიტია, და ნიშნავს შლეგ არიანელებს.
154 - ისქირასის ეს უცნაური ამბავი მოპოვებულ იქნა ათანასე დიდის "არიანელების წინააღმდეგ აპოლოგიიდან". ტექსტში გადმოცემუღ შემთხვევას შესაძლოა ადგილი ჰქონდა 329 წელს.
155 - κακοτεχνία.
156 - ἀκατάπαυστον, სიტყვ. შეუჩერებელი, განუწყვეტელი.
157 - გიორგიმ შეცვალა არიანელი თეოდოტე. ათანასე საუბრობს მის უწესო ცხოვრებაზე, რასაც გმობდნენ მისი მეგობრებიც.
158 - ცნობილია როგორც "ცალთვალა". მან შეცვალა ისტორიკოსი ევსები კესარიის საყდარზე 340 წ., და ნიკომიდიელი ევსები 342 წ.
159 - აქ კონსტანციუსმა დაამარცხა მაგნენციუსი.
160 - პეტრას ეპისკოპოსი პალესტინაში (იხ."ტომოსი ანტიოქიელების მიმართ"). აქ არეულია საყდრების სახელწოდებები და ეჭვი არის გამოთქმული, რომ არსებობდი ორი პეტრა
161 - პეტრას ეპისკოპოსი არაბეთში.
162 – ὠς τῷ πνεύματι παρόντες, ლათ. spiritu presentes.
163 - აქ კარგად ჩანს, რომ სარდიკიის kრების დროს ტერმინები, "ჰიპოსტასი" და "არსი" (ბერძ."უსია"), ჯერ კიდევ ერთმანეთის სინონიმი იყო და მათ ერთი მნიშვნელობის გამოსახატად იყენებდნენ.
164 - რადგან "პირმშო" მრავალ შობილთა შორის პირველს ნიშნავს, შეუძლებელია, მასში ღვთისგან შობის მნიშენელობა ჩავდოთ, რადგან მაშინ იმის აღიარება მოგვიწევდა, რომ მამას მრავალი ბუნებითი ძე ყავს, რაც არ შეესაბამება გამოცხადების ჭეშმარიტებას. ამოტომ ამ სიტყვის ქვეშ იგულისხმება პავლე მოციქულის მიერ გამოყენებული მიმართვა "პირმშო მიცვალებულთაგან", როგორც ამას თვითონ ტექსტის მომდევნო ნაწილი განმარტავს.
165 - ὑπόστασις. აქ ეს ტერმინი ჯერ კიდევ არსის სინონიმური მნიშვნელობით გამოიყენება.
166 - οἰκονομία. აქ იგულისხმება ღმერთის განკაცება, როგორც ამას თავად თეოდორიტე განმარტავს: "ღვთის სიტყვის განკაცებას ვუწოდებთ განგებულებას" (Migne-ს გამოცემაში IV. 93). პირველად მსგავსი მნიშვნელობით ეს ტერმინი გვხვდება პავლე მოციქულთან: "εἰς πληρώματος τῶν καιρῶν... ("ჟამთა სისავსის განგებულებისათვის", ეფეს. 1.10).
167 - ἐγύμνωσε, სიტყვ. გააშიშვლა.
168 - ანტიოქიის ეპისკოპოსი ლეონტი მოღვაწეობდა 348-357 წ.წ. იგი მიეკუთვნებოდა ლუკიანეს სკოლას.
169 - ათანასე სარდიკიიდან გაემართა ნაისისკენ (ზემო დაკია), აქედან აკვილეაში, სადაც ის მიიღო კონსტანსმა (იხ."აპოლოგია კონსტანციუსის წინაშე", 3, 4).
170 – Κομιτάτον. არის ლათინური comitatus-ის კალკი.
171 - ათანასე აკვილეიდან გაემართა რომში, სადაც კვლავ მოინახულა პაპი იულიუსი, ხოლო აქედან წავიდა ტრევესში იმპერატორ კონსტანსის სასახლეში, და დაბრუნდა ანტიოქიაში, სადაც შედგა საუბარი "ერთი ეკლესიის" შესახებ (სოკრატე, დასახ. ნაშრ. II. 23; სოძომენე, დასახ. ნაშრ. III. 20).
172 - იგულისხმება ევსტათის მეგობრები.
173 - იგულისხმება ალექსანდრიის მოსახლეობა. დაახლოებით 345 წლის თებერვალში.
174 - 346 წ.-ის ოქტომბერში. მისი დაბრუნება აღწერილი აქვს წმ. გრიგოლ ნაზიანზელს (21-ე სიტყვა).
175 - 350 წელს მოკლულ იქნა უზურპატორი მაგნენციუსის ჯარისკაცების მიერ ილიბერისთან (კონსტანტინეს მიერ გადარქმეულ იქნა ჰელენად, ამჟამად ეწოდება ელნე, რუსილონში).
176 - იგულისხმება ძმებს შორის არსებული ბუნებრივი სიყვარულის საკვრელები
177 - სავარაუდოდ სირიანუსი, რომელიც ათანასეს თქმით გაგზავნილ იქნა ალექსანდრიაში მის გასაძევებლად, მაგრამ ათანასე აღნიშნავს, რომ მას არ გააჩნდა კონსტანციუსის წერილობითი ბრძანება. ეს მოხდა 356 წლის იანვარში.
178 - συναξεως, ღათ. collectam.
179 - გიორგი გახდა ალექსანდრიის არიანელი ეპისკოპოსი მას შემდეგ, რაც განდევნეს ათანასე დიდი, 356 წელს. იგი წარმოშობით იყო კილიკიის ეპიფანიიდან. იგი ცნობილი იყო როგორც "კაბადოკიელი".
180 - იგულისხმება პასექის მარხვა, ანუ დიდმარხვა.
181 - ἐν αὐτῇ τῇ Κυριακῇ, ლათ. die ipsa Dominica. იგულისხმება კვირა დღე. ქართული სახელწოდებაც, რომელიც ბერძნული სიტყვა "კვირიოს"- იდან (უფალი) მომდინარეობს, გვიჩვენებს მის კავშირს უფლის აღდგომისა და შესაბამისად ევქარისტიის აღსრულების დღესთან.
182 - ერთი ამონიოსი ხელდასხმულ იქნა ალექსანდრეს მიერ და გახდა პაკნემუნისის ეპისკოპოსი (იხ. ათანასე დიდი, "არიანელობის ისტორია მონაზვნების მიმართ", 72). მეორე ხელდასხმულ იქნა ათანასეს მიერ თმუისის ეპისკოპოსად. ფილონი განდევნილ იქნა ბაბილონში (იხ. ათანასე დიდი, დასახ. ნაშრ., 72). მუიოსი, ფსინოსირისი, ნილამონი, მარკოზი გაუშვეს ლიბიის ამონის მხარეებში, რომელსაც ალექსანდრიას აშორებდა ცხრა დღის სავალი გზა, რათა გზაზე დაღუპულიყვნენ. ადელფოსი იყო დელტაზე ონუფისის ეპისკოპოსი და გაგზავნილ იქნა თებაიდაში. დრაკონტიოსი, ვისი მისამართითაც არის დაწერილი ათანასეს წერილი, წავიდა კლისმას მახლობლად უდაბნოში, ჰიერაქსი და დიოსკორე - სიენეში (ასუანში).
183 - ათანასე განკვეთილ იქნა არლის კრებაზე 353 წ. და მედიოლანშიც 355 წ. მედიოლანში კონსტანციუსმა განაცხადა: "რაც მე მნებავს, იყოს კანონი".
184 - τὰς τῆς οἰκουμένης ἐσχατιὰς. იგულისხმება რომის (ბიზანტიის) იმპერიის უკიდურესი საზღვრები.
185 - პაპი ლიბერიუსის დევნილობისა და მერყეობის შესახებ იხ. ათანასე დიდის "არიანელობის ისტორია მონაზვნების მიმართ", პ. 35; გამოცემ. დასახ. ნაშრ.
186 - ქ. ტრევესის. პაულინუსი გადასახლებულ იქნა კაბადოკიაში.
187 - მედიოლანის (თანამედროვე მილანის). დიონისე იყო წმინდა მაქსიმინუსის მონაცვლე და იყო მართლმადიდებლობის მტკიცე დამცველი.
188 - კალირისის (კალიარის). ლუკიფერუსი იყო ათანასეს თავგამოდებული დამცველი; ის გადასახლებუღ იქნა ელევთერეპოლისში, პალესტინაში.
189 - ევსები, ვერცელის ეპისკოპოსი, ასევე იყო ათანასეს დამცველი. ის გადაასახლეს სკვითოპოლში, სადაც არიანელი ეპისკოპოსი პატროფილე, მისი სიტყვებით, იყო მისი "მედილეგე".
190 - ჰოსიუსი ამ დროს იყო ასი წლის. იგი გადაასახლეს სირმიაში (ამჟამად მიტროვიცი).
191 - ევფრატიონიც არის მოხსენიებული ათანასეს ნაშრომში, "არიანელობის ისტორია მონაზვნების მიმართ", პ. 5. ბელანია ამჟამად არის ბანია სირიის სანაპიროზე.
192 - ამჟამად ბოლდო, ბანიადან ცოტათი ჩრდილოეთით.
193 - ფინიკიაში, თანამედროვე ტორტოზა.
194 - წმინდა ათანასეს დახასიათებით ის იყო "კეთილი და არაჩვეულებრივი ადამიანი“ ("არიანელობის ისტორია მონაზვნების მიმართ", პ. 5).
195 - მარკელოსი, არიანელობასთან კამათისას ვარდებოდა მეორე უკიდურესობაში, საბელიანიზმის მწვალებლობაში. მიუხედავად ამისა ათანასე დიდს მასთან კარგი ურთიერთობა ჰქონდა.
196 - ბეროაში ევსტათის მონაცვლე.
197 - ასკლეპა განაყენეს იმ ბრალდებით, თითქოს მას დაემხოს საკურთხეველი.
198 - ენოსის ეპისკოპოსი თრაკიაში.
199 - ფილაგრიოსი იყო ეგვიპტის პრეფექტი 335-340 წ.წ.-ებში. ათანასე მას უწოდებს "ეკლესიისა და მისი ქალწულების მდევნელს, განდგომილს".
200 - ეს საუბარი შედგა მედიოლანში (მილანში).
201 - ცენტუმცელის (Civita Vecchia) ეპისკოპოსი; ათანასე დიდი მას ახასიათებს როგორც "ძლიერ ახალგაზრდა კაცს, რომელიც მზად არის ნებისმიერ ბოროტებაზე". ის იყო გიორგი კაბადოკიელის პროტეჟე, უკიდურესი არიანელი. მან მოახერხა უწესო და სკანდალური გზით ფელიქსის შეცვლა ლიბერიუსით რომის საყდარზე.
202 - კონსტანტინე II იყო ათანასე დიდის მეგობარი, მაგრამ მთავარეპისკოპოსი არც პირდაპირ, არც ირიბად არ არის პასუხისმგებელი მის მიერ კონსტანსზე განხორციელებულ თავდასხმასა და მკვლელობაზე.
203 - ევსებია. კონსტანციუს II სამჯერ იყო დაქორწინებული: პირველად 336 წ. მის ბიძაშვილზე, იულიანეს დაზე, კონსტანციაზე; მეორედ, 352 წ. - ავრელია ევსებიაზე, არიანელზე, "სხეულითაც და გონებითაც განსაკუთრებული მშვენიერების მქონეზე" (ამიანე მარცელიუსი. XXI. 6); მესამედ, 360 ან 361 წ. - ფაუსტინაზე.
204 - ჩანს, ლიბერიუსი არიანელ საჭურისს ქრისტიანად არ თვლიდა.
205 - თავდაპირველად ცირკში იყო ოთხი პარტია: "ლურჯები", "მწვანეები", "თეთრები" და "წითლები". იმპერატორმა დომიციანემ დაუმატა კიდევ ორი, "ოქროსფერი" და "მეწამული". მაგრამ "ლურჯებმა" და "მწვანეებმა" შეიერთეს დანარჩენები. კონსტანტინე დიდმა ამ პარტიებს მიანიჭა იმპერატორის არჩევნებში მონაწილეობის უფლება (acclamatia), ე.ი. პოლიტიკური ფუნქცია. მათ დიდი როლი შეასრულეს იმპერატორ იუსტინიანეს წინააღმდეგ მოწყობილ ე.წ. "ნიკას" აჯანყებაში. მათი არსებობა კიდევ ერთი დასტურია იმისა, რომ მართლმადიდებლურ ბიზანტიაში არ არსებობდა აბსოლუტური მონარქია და ფორმალურად მაინც შენარჩუნებული იყო რესპუბლიკური რომის დემოკრატიული ინსტიტუტები.
206 - 359 წელს.
207 - აღმოსავლელი ეპისკოპოსები მოწვეულ იქნენ კილიკიის სელევკიაში; დასავლელები - არიმინში (რიმინში)."პირველი კრება გაიმართა სირმიაში, რათა განეჩინათ ორნაწილედ კრებაზე წარსადგენი "მრწამსი". ევსების მომხრეები იბრძოდნენ აკაკის "ჰომოიონის" ("მსგავსის") მიღებისათვის, რომელიც იმპერატორმა მიიღო კიდეც და დაივიწყა, მათ მოახერხეს გამონათქვამის მიღება "ყველაფერში მსგავსი წმინდა წერილის თანახმად", რომელშიც ნახევრად-არიანელებმა ჩაურთეს "მსგავსი არსით", ანუ "ჰომოიუსიონ". ამ პირობებში გაიმართა ორი კრება 359 წლის აგვისტოში, ნახევრად-არიანელების ნომინალური ზედამხედველობის ქვეშ. მაგრამ, ევსებიანელთა მხრიდან, გონებაგამჭრიახმა აკაკიმ წამოიწყო პაექრობა ბერძნებთან, მბრძანებლურმა და უხეშმა ვალენტმა - მარტივ ლათინებთან" (ნიუმენი, არიანელები, IV,პ. 4). სელევკიაში კრებას ესწრებოდა 150 ეპისკოპოსი, არიმინში - 400.
208 - ეს ეპისტოლე ჩართულია ათანასეს თხზულებაში "არიმინისა და სელევკიის კრებების შესახებ", სოკრატეს დასახ. ნაშრ.-ის II, 39, სოძომენეს დასახ. ნაშრ.-ის IV, 10.
209 - გერმინიუსი (ჰილარიუს პიქტავიელის მიხედვით) იყო კიზიკიის ეპისკოპოსი, გადაყვანილ იქნა სირმიაში 356 წ. გერმინიუსის, ვალენსისა და სხვების დახმარებით მარკოზ არეთუსელის მიერ შედგენილი მრწამსი ცნობილი არის "დათარიღებული მრწამსის" სახელით ათანასეს მიერ გაქილიკებული დოკუმენტიდან (ათანასე დიდი, კრებების შესახებ, პ.8).
210 - ავქსენტი უფროსმა მედიოლანის საყდარზე შეცვალა დიონისე 355 წ. და საყდარი ეკავა მის გარდაცვალებამდე, 374 წ.-მდე, როდესაც მის ადგილას არჩეულ იქნა წმ. ამბროსი. ავქსენტი უმცროსი, ასევე ცნობილია როგორც მერკურინუსი, არიანული საიმპერიო კარის მიერ წამოყენებულ იქნა ამბროსის მეტოქე ეპისკოპოსად. მესამე ავქსენტი, მწვალებელი იოვინიანუსის მხარდამჭერი, ნახსენებია პაპი სირიკიუსის ეპისტოლეში. მოფსუესტიის არიანელ ეპისკოპოს ავქსენტის მოიხსენიებს არიანელი ისტორიკოსი ფილოსტორგე.
211 - პანონიის ეპისკოპოსი (იხ. ათანასე დიდის "ეპიქტეტუსის მიმართ").
212 - ὀρμωμένους, მაგრამ სქოლიოში მითითებულია სხვა წაკითხვაც δικαίως ὠρισμένων, რაც უფრო მართებულად მიგვაჩნია.
213 - არიანელებმა.
214 – წერილი გადმოცემული აქვს სოძომენეს დასახ. ნაშრ.-ის VI, 23. ლათინური ტექსტი განსხვავდება ბერძნულისაგან.
215 - მან ეს სათნოებები გამოავლინა რომის საყდარზე მისი დადგინების შემდეგ. იგი დასახელებულ იქნა არიანელების მიერ და მან სისხლიანი ბრძოლა გამართა მის მეტოქესთან ურსინუსთან (იხ. ამიანე მარცელიუსი, "რომის ისტორია", XXVII. 3, 13). მაგრამ იგი აღმოჩნდა ღირსეული პიროვნება და მთელი მისი საეპისკოპოსო მოღვაწეობის განმავლობაში იდგა თავისი მოწოდების სიმაღლეზე; ნეტარი იერონიმე სტრიდონელი მას უწოდებს "სახელგანთქმულ კაცს, ქალწული ეკლესიის ქალწულ მოძღვარს". მან აღმოაჩინა ქრისტიანთა საფლავები კატაკომბებში, რომლებიც ამოქოლილი იყო დიოკლეტიანეს დროს, მან მიწისაგან გაწმინდა ისინი, გააფართოვა შესასვლელები, შეამკო აკლდამები მარმარილოთი და კედლები გაამაგრა ქვისა და აგურის თაღებით.
216 - სოძომენეს მიხედვით ის არის ვალერიუსი, აკვილეის ეპისკოპოსი, მის შესახებ ძალიან მწირი ცნობები მოიპოვება, მაგრამ მის დროს აკვილეაში იყვნენ სახელგანთქმული პიროვნებები, რომელთა შორის ყველაზე გამოჩენილი იყო იერონიმე სტრიდონელი.
217 - αλλα νοσοῦντας;. სქოლიოში მითითებულია სხვაგვარი წაკითხვაც άλλα νοοῦντας - "რომლმბიც სხვა რამეს ფიქრობენ"; ლათინურიც, როგორც ჩანს, ამ ვარიანტს მიყვება: qui alia docent.
218 - იხ. ათანასეს "არიანელობის ისტორია მონაზვნების მიმართ", პ. 28. "ქრისტიანობის პირველ საუკუნეებში ერთი პერიოდი არსებობდა ჩვეულება, რომლის მიხედვით ზოგიერთი სასულიერო პირები, ზოგჯერ ერისკაცებიც, რომლებსაც სურდათ ქალწულებრივი ცხოვრები, შედიოდნენ გაუთხოვარ ქალებთან ე.წ. "სულიერ ქორწინებაში", მასთან ერთად ცხოვრობდნენ ერთ ჭერქვეშ, არ ჰქონდათ ერთმანეთთან არავითარი ხორციელი კავშირი, მათი სიტყვებით, ინარჩუნებდნენ მხოლოდ სულიერ კავშირს ქრისტიანულ სათნოებებში ერთმანეთის გასამხნევებლად. ასეთ ქალებს პირველად ეწოდებოდათ "დები" (αδελφάι) და "საყვარლები" (ἀγαπητάι, dilectiae), შემდეგ თანამცხოვრებლები (συνείσακται). "სინიზაქტების" (συνείσακται - სიტყვ. თანაშეყვანილი) საკითხი იყო ერთ-ერთი პრობლემატური და სკანდალური ადრეულ ეკლესიაში. ზოგიერთი მკვლევარი ვარაუდობს, რომ ლეონტის შემთხვევა გახდა საბაბი ნიკეის კრების პირველი კანონის შედგენისათვის. "სინიზაქტურ" ჩვეულებას პირდაპირ კრძალავს ნიკეის კრების 3-ე კანონი და წმ. ბასილი დიდის 88-ე კანონი, სადაც ბასილი წერს ვინმე ხუცეს გრიგოლს, რომელიც ცხოვრობდა "სინიზაქტ" ქალთან: "რამეთუ მე არ ვფიქრობ, რომ სამოცდაათი წლის კაცი ქალთან ვნებით ცხოვრობს, და ის, რაც ჩვენ განვაჩინეთ, განვაჩინეთ არა რაიმე სრულიად უკანონო საქმის გამო, არამედ იმიტომ, რომ მოციქულებისგან გვისწავლია, რომ ძმას არ უნდა მივცეთ ცთუნებისა და დაბრკოლების საბაბი (შდრ. რომ. 14,13); არამედ ვიცით, რომ ზოგიერთი რამ, რაც ერთისთვის უაღრესად წმინდაა, სხვებისთვის ცოდვის საბაბი ხდება. ამიტომ, წმინდა მამების დადგენილებების მიდევნებით განვაჩინეთ, რომ შენ უნდა გაშორდე იმ ქალს" (ციტ. ნიკოდიმ მილაშის ზემოთ დასახელებული ნაშრომის 180 გვ).
219 - ფლაბიანე იყო ანტიოქიის წარჩინებული მოქალაქე და შემდეგ გახდა ამ საყდრის ეპისკოპოსი (381-404 წ.წ.). დიოდორე კი მოგვიანებით (379 წ.) გახდა ტარსუსის სახელგანთქმული ეპისკოპოსი, იგი იყო ანტიოქიური საღვთისმეტყველო და ეგზეგეტიკური სკოლის ყველაზე თვალსაჩინო წარმომადგენელი, მისი მოწაფეები იყვნენ წმ. იოანე ოქროპირი და თეოდორე მოფსუესტიელი.
220 - ე.ი. ერისკაცები იყვნენ.
221 – სოკრატე სქოლასტიკოსი ეკლესიაში ანტიფონური გალობის შემოღებას მიაწერს წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილს, რომელსაც ჰქონდა ხილვა, რომ ამგვარად უგალობდნენ ანგელოზები ღმერთს. მაგრამ ცნობილი მკვლევარი ლაითფუტი მართებულად აღნიშნავს: "ანტიფონური გალობის წარმოშობა არ საჭიროებს ზეციური ხილვის დაშვებას, რადგან ის უკვე არსებობდა წარმართებში ბერძნული ქოროს მოწყობაში. მას დეტალურად ჩამოყალიბებულს იყენებდნენ იუდეველები ფსალმუნების გალობისას, როგორც ეს ჩანს ეგვიპტელი თერაპევტების შესახებ თხრობაში. ამიტომ მისი შემოღება ეკლესიაში, რა თქმა უნდა, მოხდა თავიდანვე: როცა პლინიუსთან (ეპისტოლე X. 97) ვკითხულობთ, რომ ბითვინიის ქრისტიანები ქრისტეს როგორც ღმერთს ჰიმნებს უგალობდნენ "მონაცვლეობით" (secum invicem), ჩვენ შეგვიძლია მართებულად დავასკვნათ, რომ ანტიფონური გალობის პრაქტიკა გავრცელებული იყო ანტიოქიის ეკლესიის საზღვრებიდან შორს, თვით ეგნატეს დროშიც". თუმცა, ჩვენი აზრით ეს არ გამორიცხავს წმინდა ეგნატეს მიერ ანტიოქიის ქრისტიანულ საღვთისმსახურო პრაქტიკაში მისი შემოტანის ინიცირებას.
222 - ევდოქსიოსი იყო კონსტანტინოპოლის მერვე ეპისკოპოსი, მანამდე იყო გერმანიკიის ეპისკოპოსი. ის იყო ერთ-ერთი ყველაზე სასტიკი და დაუნდობელი არიანელი. პირველად მას ხელდასხმაზე უარი განუცხადა წმ. ევსტათიმ, მაგრამ 331 წ.-ს მისი განყენების შემდეგ ევსებიანელებმა ის წამოაყენეს. ის გერმანიკიას მართავდა ჩვიდმეტი წლის განმავლობაში და შემდეგ მიიტაცა ანტიოქიის საყდარი. აკაკიანელთა მხარდაჭერით ის გახდა კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოსი 360 წელს, გარდაიცვალი 370 წ.
223 - ბასილი იყო სწავლული ექიმი, ანკვირიაში ნახევრად-არიანელი. ის დადგინებულ იქნა ამ საყდარზე ეპისკოპოს მარკელოსის განყენების შემდეგ 336 წელს. იგი განკვეთეს სარდიკიის კრებაზე 347 წელს. 350 წელს ის აღდგენილ იქნა იმპერატორ კონსტანციუსის ბრძანებით. შემდეგ კვლავ გადასახლებულ იქნა აკაკიანელთა ზეგავლენით, იოვიანუსის დროს ვერ მიიღო აღდგენა და სავარაუდოდ გარდაიცვალა გადასახლებაში (სოკრატე, დასახ. ნაშრ. II, 20, 26, IV, 24., ასევე თეოდორიტეს წინამდებარე ნაშრომი II, 23). მისი ნაშრომები დაკარგულია. ათანასე დიდი მას აქებს როგორც ადამიანს, რომელიც "შორს არ იყო "თანაარსის" მიღებიდან" (კრებების შესახებ. 603, Migne-ს გამოცემის მიხედვით).
224 - ევსტათი სებასტიის ეპისკოპოსი იყო 357-380 წ.წ.-ებში.
225 - ე.ი. ევდოქსიოსს.
226 - კრება გაიმართა 359 წ.
227 - სოძომენეს და სოკრატეს ცნობით იგი ეთანხმებოდა ათანასე დიდის განყენებას, მაგრამ რუფინუსი მოგვითხრობს, თუ როგორ ჩაერია მოხუცი და დასახიჩრებული პაფნუტი თებელი, რომელმაც ხელი მოკიდა მის მერყევ ძმას და მიიყვანა ათანასეს მომხრეების მცირე დაჯგუფებასთან. სოძომენე მას წარმოგვიდგენს როგორც აკაკის მიერ განყენებულს მეტად მოშურნე მართლმადიდებლობის გამო, რომელიც შეცვალა ნახევრად-არიანელმა კირილემ. იერონიმე ეთანხმება თეოდორიტეს, რომ კირილემ მაქსიმე შეცვალა მისი გარადაცვალების შემდეგ 350 ან 351 წ.წ.-ებში.
228 - სოძომენეს და სოკრატეს ეჭვი შეაქვთ მის მართლმადიდებლობაში. მაგრამ მის სასარგებლოდ მოწმობს სინოდალური ეპისტოლე დაწერილი ეპისკოპოსების მიერ, რომლებიც შეიკრიბნენ 381 წლის კრების შემდეგ კონსტანტინოპოლში. ეს ეპისტოლე მათ მიწერეს რომის პაპ დამასს, გადმოცემულია წინამდებარე ნაშრომის V წიგნის IX თავში. ის უპირისპირდებოდა აკაკის კესარიისა და იერუსალიმის საყდრების პირველობასთან დაკავშირებით და განყენებულ იქნა 357 წ.-ს. მას შემდეგ, რაც მან მიმართა სელევკიის კრებას, ის აღადგინეს მაგრამ ისევ განაყენა კონსტანციუსმა; კვლავ აღადგინა იულიანე განდგომილმა, მშვიდობით იმყოფებოდა იოვიანუსის და ვალენტინიანეს დროს, გადასახლებულ იქნა ვალენტის მიერ და აღადგინა თეოდოსიმ. გარდაიცვალა 386 წ., დატოვა შესანიშნავი სამოძღვრო ქადაგებები კათაკმეველთათვის, ჰომილია და ეპისტოლე.
229 - კონსტანტინოპოლში.
330 - იგივე ევსტათი სებასტიელი და ბასილი ანკვირელი. სილვანუს ტარსელი იყო ნახევრად-არიანელი, თუმცა მაღალი ზნეობის მქონე პიროვნება. ელევსიუს კიზიკელიც ასევე მაღალი ზნეობის მქონე ნახევრად-არიანელი იყო. კიზიკიის ეპისკოპოსად ხელდასხმულ იქნა მაკედონიოს კონსტანტინოპოლელის მიერ 356 წ. მან დიდი მოშურნეობით დაანგრია როგორც წარმართული ტაძრები, ასევე ნოვაციელთა ეკლესიაც, ეს გაიხსენეს, როდესაც ის ცდილობდა თავის საყდარზე დაბრუნებას იულიანეს დახმარებით. 366 წელს ვალენტის მუქარით იძულებული იყო თავი არიანელად გამოეცხადებინა, შემდეგ სინდისის ქეჯნის გამო დატოვა თავისი საყდარი, მაგრამ მრევლმა არ გაუშვა (სოკრატე, დასახ. ნაშრ. IV. 6).
231 - ე.ი. იმპერატორს.
232 - სერა იყო არიანელთა წინამძღოლი ლიბიაში. 356 წელს მან სეკუნდუსთან ერთად განაყენა პტოლემეის ეპისკოპოსი და ხელდასხმის კანდიდატად წამოაყენა აეციუსი. 359 წელს მან ხელი მოაწერა სელევკიის განჩინებებს როგორც პარეტონიუმის ეპისკოპოსმა. ამ დროისთვის ის განყენებულია კონსტანტინოპოლის კრების მიერ. სტეფანე ლიბიის ეპისკოპოსად ხელდასხმულ იქნა სეკუნდუს პტოლემეელის მიერ, და მასთან ერთად გარეული იყო ხუცეს სეკუნდუსის მკვლელობაში, როგორც ამას აღწერს ათანასე ("არიანელობის ისტორია მონაზვნების მიმართ", პ.65). ჰელიოდორე იყო აპოლონიის არიანელი ეპისკოპოსი ლიბია პრიმაში. თეოფილე თავდაპირველად იყო ელევთეროპოლისის ეპისკოპოსი პალესტინაში, შემდეგ გადაყვანილ იქნა კასტაბალაში, კილიკიაში (სოძომენე, დასახ. ნაშრ. IV, 24).
233 - აეციუსის.
234 - საუბარია ევნომიოსზე.
235 - φρατρία, ათენში სოლონის კონსტიტუციის მიხედვით ოთხი ტომიდან თითოეული იყოფოდა სამ ფრატრიად, რომლებიც თავის მხრივ იყოფოდა ოცდაათ გვარად (γενη). ეს ტერმინი ასევე გამოიყენებოდა ქალაქის მმართველობის, კურიის აღსანიშნავადაც.
236 - ამჟამად ნიზიბინი, მიგდონიაში მესოპოტამიის მნიშვნელოვანი ქალაქი. ის მრავალჯერ გადადიოდა ხან რომის, ხან სპარსეთის ხელში, საბოლოოდ იოვიანუსმა ის დაუთმო შაბურს 363 წელს.
237 - იაკობი დაიბადა ნიზიბისში, რომლის ეპისკოპოსიც გახდა. მან ადრიდანვე გაითქვა სახელი ასკეტური მოღვაწეობით და სასწაულმოქმედებით. თეოდორიტე იაკობს ახასიათებს როგორც მართლმადიდებელთა "ფალანგის" "წინამბრძოლს" (იხ. "ღვთისმოყვარეთა ისტორიები").
238 - ასე უწოდებდნენ ბერძნები დიმიტრი პოლიორკეტის მიერ გამოგონებულ საალყო მანქანას.
239 - 361 წ.
240 - სოძომენეს მიხედვით სებასტია, მაგრამ სოკრატე მას სირიის ბეროას ეპისკოპოსად აღწერს (დასახ. ნაშრ., II.44). წმ. გრიგოლ ნოსელი მას ახასიათებს როგორც "ტკბილი მშვიდი სახის, ნათელი ღიმილის და კეთილის ხელის მქონეს, რომელიც მისდევს მის კეთილ ხმას".
241 - იგულისხმება კრების მიერ მიღებული გადაწყვეტილება.
242 - იგულისხმება კონსტანციუსი.
243 - ქართულად იქნება ”ძველი”.
იგი ყმაწვილკაცობის ასაკში, ჯერ კიდევ უწვერული, მის ძმასთან გალუსთან ერთად წოვდა კეთილმსახურების მოძღვრების ძუძუს.
როდესაც მოწიფულობის ასაკს ცოტა აკლდა, და როდესაც ჭაბუკი იყო, იმავე [მოძღვრებას] იზიარებდა. მაგრამ ეშინოდა კონსტანციუსის, რადგან მან ძალაუფლების მიტაცების შიშით ამოწყვიტა მისი ნათესავები. იგი მკითხველთა245 დასში იყო აღრაცხული და საეკლესიო წიგნებს უკითხავდა ერს.
იგი აგებდა მოწამეთა საფლავებს, მაგრამ მოწამეები არ ღებულობდნენ, რადგან წინდაწინ ჭვრეტდნენ უღმერთობისაკენ მის გადადრეკას. მისი ზრახვის მიბაძვით მტკიცე არ იყო საძირკვლები და მის კურთხევამდე დაინგრა. ეს იყო მისი ადრეული ასაკის საქმეები, ხოლო მომდევნო ასაკისა აღარ იყო ასეთი.
როდესაც კონსტანციუსი დასავლეთისკენ გაემართა, რადგან იქითკენ ექაჩებოდა მაგნენციუსის წინააღმდეგ ომი, აღმოსავლეთის კეისრად გალუსი დანიშნა, რომელიც იყო კეთილმსახური და ბოლომდე ასეთად დარჩა246. იულიანემ თავისი სულიდან განაქარვა მისთვის სასარგებლო შიში. ძალა მიეცა და აღეძრა საიმპერიო სკიპტრის წადილი, რაც არ მართებდა. ამიტომ, როდესაც საბერძნეთში დაეხეტებოდა, ეძებდა მჩხიბავებსა და მისნებს, სურდა გაეგო, საწადელს თუ მიიღებდა. იპოვა ერთი კაცი, რომელიც შეპირდა, რომ ამას უწინასწარმეტყველებდა. მან იგი წაიყვანა რომელიღაც საკერპოში, შეიყვანა საკურთხევლის შიგნით და მოუხმო ცრუ დემონებს. როდესაც ისინი მათთვის ჩვეული წარმოსახვებით გამოეცხადნენ, შიშმა აიძულა, შუბლზე ჯვრის ნიშანი აღებეჭდა. როგორც კი მათ მეუფის გამარჯვების სიმბოლო იხილეს და თავიანთი მარცხი გაახსენდათ, მყისვე უკვალოდ გაქრნენ. ეს მოგვი მიხვდა გაქცევის მიზეზს და გაკიცხა იგი. იულიანემ აღიარა თავისი შიში და თქვა, რომ ჯვრის ძალის გაუკვირდა, რადგან დემონებმა ვერ გაუძლეს მისი გამოსახულების ყურებას და გაიქცნენ. მოგვმა მიუგო: "კეთილო, ამას გულში ნუ გაივლებ, არ შეშინებიათ, როგორც შენ თქვი, არამედ შენი საქციელი შესძაგდათ და წავიდნენ". ასე მოატყუა ეს საბრალო, საიდუმლოებებში განდობილი გახადა და სიბილწით აავსო247 საიმპერიო ძალაუფლუბის წადილმა კეთილმსახურებისაგან განძარცვა ეს სამგზის უბადრუკი. თუმცა, როდესაც ძალაუფლება მიიღო, დიდ ხანს მალავდა ურჯულოებას. რადგან განსაკუთრებით ეშინოდა ჯარისკაცების, რომლებიც განსწავლული იყვნენ კეთილმსახურების საგნებში. ყოვლად სახელოვანმა კონსტანტინემ პირველად ისინი გაანთავისუფლა თავდაპირველი საცთურისაგან და ჭეშმარიტების სწავლუბებით აღზარდა. შემდეგ კი მისმა შვილებმა მამისაგან მიღებული მოძღვრება მათში კიდევ უფრო განამტკიცეს. და თუ მასზე გავლენის მქონეთა მიერ მოტყუებული კონსტანციუსი არ ეთანხმებოდა სიტყვა "თანაარსს", მასში ჩადებულ აზრს მაინც უმწიკვლოდ აღიარებდა: საუკუნეთა უწინარეს მამისაგან შობილ ნამდვილ ძეს უწოდებდა ღმერთ-სიტყვას, და ვინც გაბედავდა [მასზე] ქმნილების თქმას, პირდაპირ აძევებდა, კერპების მსახურებას კი სრულებით კრძალავდა. მოგითხრობთ მის სხვა ღირსადქებულ საქმეებსაც, რაც საკმარისად ამტკიცებს ღვთის მიმართ მის მოშურნეობას. მაგნენციუსთან ომში შეკრიბა მთელი ჯარი და ყველას ურჩია საღვთო საიდუმლოებებში მიეღოთ მონაწილეობა. იგი ამბობდა: "ყოველთვის დაფარულია ცხოვრების აღსასრული, განსაკუთრებით ომში, როდესაც ყველა მხრიდან მოფრინავს ისრები, ჰოროლები და შუბები, როცა იქნევენ ხმლებს, დაშნებს და სხვა იარაღს, რომელთა მეშვეობით მოდის ძალადობრივი სიკვდილი. ამიტომ, თითოეულ ჩვენგანს უნდა ჰქონდეს ეს ძვირფასი სამოსი, რომელიც განსაკუთრებით საჭიროა იმ ცხოვრებაში. მაგრამ თუ ვინმეს ეს სამოსელი გახდილი აქვს, ახლავე მოწყდეს აქაურობას და სახლში წავიდეს, რადგან ვერ მოვითმენ, რომ განდობის არმქონესთან ერთად ვიომო".
მაგრამ ევსები249, ჰილარიუსი250 იტალიიდან და სარდინიის კუნძულთა მწყემსი ლუციფერუს251 ეგვიპტის მახლობლად თებეში ცხოვრობდნენ, რადგან კონსტანციუსმა ისინი იქ გადაასახლა. ამ დროს ისინი სხვა თანამოაზრეებთან ერთად იმყოფებოდნენ, ამბობდნენ, რომ საჭირო იყო ეკლესიების ერთსულოვნებაში შემოკრება. რადგან არა მხოლოდ მათი საწინააღმდეგო აზრის მქონენი უტევდნენ მათ, არამედ ისინი ერთმანეთსაც უმხედრდებოდნენ. ანტიოქიაში ორად იყო გაყოფილი ეკლესიის ჯანსაღი სხეული. რადგან თავიდან სახელოვანი ევსტათის გამო სხვებისაგან გამოყოფილნი თავისთვის იკრიბებოდნენ, ასევე საკვირველ მელეტისთან ერთად არიანული დაჯგუფებისაგან განშორებულები ეგრედ წოდებულ პალაიაში აღასრულებდნენ საღვთო ლიტურგიას. სარწმუნოების აღსარება მათიც და ამათიც ერთი იყო, რადგან თითოეული დაჯგუფება ნიკეაში გადმოცემული მოძღვრების გამო იბრძოდა. მათ ერთმანეთს მხოლოდ შუღლი განაშორებდა და წინამძღვრების მიმართ სიყვარული. ვერც ერთი მათგანის აღსასრულმა ვერ მოსპო განყოფა, რადგან მელეტის ხელდასხმის წინ აღესრულა ევსტათი და კეთილმსახურების მიმდევრები, მელეტის გადასახლებისა და ევძოიოსის ხელდასხმის შემდეგ, გამოეყვნენ ურჯულოებთან ზიარებისაგან და თავისთან შეიკრიბნენ, ევსტათისგან სახელის მატარებლები ვერ იქნენ დარწმუნებული იმაში, რომ მათ შეერთებოდნენ. ამ კავშირის გზის აღმოჩენას ეძებდნენ ევსებისა და ლუციფერის მომხრეები. ევსებიმ ლუციფერს სთხოვა, ამ საკითხზე სასაუბროდ ალექსანდრიაში ათანასე დიდთან ჩამოსულიეო. მან მოისურეა, შერიგების გამო თავს ედო ეს ღვაწლი.
მაგრამ ლუციფერი ალექსანდრიაში არ წავიდა, არამედ ჩავიდა ანტიოქიაში. ბევრი ესაუბრა შერიგების შესახებ როგორც ერთ, ასევე მეორე მხარესაც. შემდეგ დაინახა, რომ ევსტათის დაჯგუფებიდან უპირისპირდებოდნენ, მას წინამძღვრობდა პრესვიტერი პავლინე. მან მათთვის ეპისკოპოსად ხელი დაასხა პავლინეს. ეს არ იყო მართებული საქციელი.
ამან ეს გაყოფა კიდევ უფრო გაზარდა. ოთხმოცდახუთი წელი გასტანა ალექსანდრეს252 ყოვლად სახელგანთქმულ და ღირსეულ თავმჯდომარეობამდე, რომლისთვისაც მინდობილ იქნა ანტიოქიის ეკლესიის სადავეები. მან ყველა გზას მიმართა და ერთსულოვნების მისაღწევად მთელი მოშურნეობა და გულმოდგინება გამოიჩინა, და ეკლესიის განშორებული ასო დანარჩენ სხეულს შეუერთა. ლუციფერი, ვინც მაშინ განყოფა გააღრმავა, ანტიოქიაში დიდი ხნის განმავლობაში ცხოვრობდა. როდესაც ევსები ანტიოქიაში ჩავიდა და შეიტყო, რომ ცუდი მკურნალობით ვნება უკურნებელი გამხდარიყო, დასავლეთისკენ გაცურა. ლუციფერი კი სარდინიაში დაბრუნდა და საეკლესიო დოგმატებს სხვა რამ შემატა, ხოლო მათ, ვინც ეს გაიზიარა, მისი სახელიდან მიიღეს სახელწოდება და დიდი ხნის განმავლობაში ლუციფერიანელები ეწოდებოდათ. მაგრამ ეს დოგმატი გაქრა და დავიწყებას მიეცა253. ამრიგად, ეპისკოპოსთა უკან დაბრუნების შემდეგ მოხდა შემდეგი მოვლენები.
კეთილმსახურების მიმდევრებს255 კი არ ძალუძდათ მათი მკრეხელობის მოთმენა და მათ საპასუხოდ კიცხავდნენ, და ამხელდნენ მათთვის სათაყვანებელ საცთურს. უღმერთობის მუშაკნი წყრებოდნენ და რადგან მბრძანებელისაგან მიღებული ჰქონდათ კადნიერება, შეეძლოთ თამამად ეგრძნოთ თავი, და მათ აყენებდნენ სასიკვდილო დარტყმებს.
ყოვლად უწმინდური იმპერატორი, მაშინ როცა მას მართებდა ქვეშევრდომთა მშვიდობაზე ზრუნვა, თავად აშლეგებდა ხალხს ერთმანეთის წინააღმდეგ; ყურადღებას არ აქცევდა უფრო გაკადნიერებულთა მიერ უფრო თვინიერთა წინააღმდეგ ჩადენილ დანაშაულებებს, ხოლო სახელმწიფო და სამხედრო თანამდებობებს სასტიკ და ურჯულო ადამიანებს ანდობდა. კეთილმსახურების მოყვარულთ აშკარად არ აიძულებდა მსხვერპლის შეწირვას, მაგრამ ყველა სახის შეურაცხყოფას აყენებდა მათ. გააუქმა პრივილეგიები, რაც დიდმა კონსტანტინემ გამოუყო მღვდელმსახურთ.
თუ რა დანაშაულები ჩაიდინეს იმ დროს კერპთა საცთურზე მიჯაჭკულებმა, ამას ცალკე ნაშრომი დასჭირდება, რადგან ისინი ძალიან ბევრი არის. მე კი მრავალთაგან მცირეს მოგითხრობთ. ასკალონსა და ღაზაში (ესენი არის პალესტინის ქალაქები) მღვდლობით ღირსქმნილ კაცებს და ცხოვრების განმავლობაში ქალწულობის აღთქმის დამდებ ქალებს მუცელს უფატრავდნენ, შემდეგ ქატოთი გამოტენიდნენ და საკვებად ღორებს უგდებდნენ. სებასტიაში კი, რომელიც ასევე ზემოხსენებულ ქვეყანას ეკუთვნის, იოანე ნათლისმცემელის სამარხი გახსნეს, ცეცხლში ჩაყარეს ძვლები და ფერფლი გაფანტეს.
უცრემლოდ ვინ გადმოცემს ფინიკიაში მომხდარ ბოროტებას? ლიბანის მახლობლად ქალაქ ჰელეოპოლში იყო დიაკონი, ვინმე კირილე. იგი კონსტანციუსის ზეობის დროს საღვთო შურით იყო ანთებული და იქ მრავალი თაყვანისსაცემი კერპი დაამსხვრია. ეს საქციელი გაიხსნეს ცუდი სახელის მქონე ადამიანებმა და არა მხოლოდ მოკლეს, არამედ მუცელი გაუფატრეს და მისი ღვიძლი იგემეს. თუმცა, ყოვლისმხედველ თვალს არ დაემალა, და ისინი გადასცა დანაშაულის შესატყვის სასჯელს. რადგან ვინც ამ ბოროტებაში მონაწილეობდა, დაკარგა კბილები, ყველა ერთდროულად დაცვივდა; ასევე დაკარგეს ენებიც, ლპობა მოედო მათ და გადმოუვარდათ; ასევე მხედველობაც დაკარგეს. ისინი ვნებების მეშვეობით ქადაგებდნენ კეთილმსახურების ძალას.
ემესაში, საზღვრისპირა ქალაქმი, ქალის მსგავსი დიონისესთვის აკურთხეს ახლად აგებული ეკლესია და აღმართეს სასაცილო ანდროგინის ქანდაკება. დორისტოლიში (ეს არის თრაკიის სახელგანთქმული ქალაქი) ემილიანე, ძლევამოსილი მებრძოლი მთელი თრაკიის მმართველმა, კაპიტოლინმა ცეცხლით დაწვა. ხოლო არეთუსიელების ეპისკოპოსის, მარკოზის ღვაწლი ესქილეს და სოფოკლეს ქების ღირსი არის, რათა მისი ვნება ღირსეულ ტრაგედიად დაიწეროს. მას შემდეგ, რაც მან კონსტანციუსის ზეობისას დაანგრია კერპების ბომონი და ააგო ეკლესია, არეთუსელებმა შეიტყვეს იულიანეს მიზანი და გამოააშკარავეს თავიანთი სიძულვილი. პირველად იგი სახარებისეული კანონის თანახმად ცდილობდა, თავი აერიდებია. მაგრამ როდესაც გაიგო, რომ მისი [მმართველობის] ქვეშ მყოფი ზოგიერთი პირი მის მაგივრად შეიპყრეს, დაბრუნდა და საკუთარი თავი გადასცა მკვლელ წარმართს. მათ შეიპყრეს და არც მისი მხცოვანება შეიბრალეს, არც სათნოებაზე მის ზრუნვას მიაგეს პატივი, არამედ ცხოვრებითა და სიტყვით შემკული კაცი ჯერ გააშიშვლეს და ტანჯეს [მისი] სხეული, ყველა ასო შოლტით ცემეს, შემდეგ მიწისქვეშა არხის სიმყრალეში ჩააგდეს, აქედან ამოიყვანეს და ახალაგაზრდების ბრბოს გადასცეს, და მათ უბრძანეს, საწერი ჯოხები უშიშრად გაეყარათ მისთვის. ამის შემდეგ დაწნულ კალათში ჩააგდეს, თევზის წვენსა და თაფლში ამოავლეს, შემოსასვლელთან ჩამოკიდეს შუა ზაფხულში, კრაზანებსა და ფუტკრებს სანადიმოდ მოუხმეს. როდესაც ამას იქმოდნენ, აიძულებდნენ, გაეკეთებინა ორიდან ერთი, ან დანგრეული საკურთხეველი აეგო, ან მშენებლობის ხარჯი გაეწია. მაგრამ ის იტანდა ამ მძიმე ვნებებს, ხოლო რაც შესთავაზეს, იქიდან არაფრის გაკეთებას არ პირდებოდა. ისინი ფიქრობდნენ, რომ მისი სიღარიბის გამო არ აძლეედა ფულს, რაც საჭირო იყო, იმის ნახევარი მიუტევეს, და უბრძანეს, დანარჩენი გადაეხადა. მან კი მას შემდეგ რაც ჩამოკიდეს, საწერი ჯოხებით დაჩხვლიტეს, კრაზანებმა და ფუტკრებმა დაჭამეს, არათუ ტკივილი არ გასცა, არამედ დასცინოდა კიდევაც ბოროტმოქმედებს და ეუბნებოდა, რომ ისინი იყვნენ მიწიერნი და მიწიერის მოსწრაფენი, თავად კი ზენა და ამაღლებული. ბოლოს, ფულის მცირე რამ ნაწილი მოითხოვეს, მან კი მიუგო: "უღმერთობისათვის ერთი ობოლის256 გაცემა ყველაფრის გაცემის ტოლფასია". ასე დამარცხებულებმა იგი გაანთავისუფლეს, მისი სიმტკიცით აღფრთოვანებულებმა და საწინააღმდეგოს მეშვეობით საწინააღმდეგო მხარეს გადავიდნენ. რადგან მისი ენის მეშვეობით ახალი კეთილმსახურება ისწავლეს.
გალილეველთა შვილებს (ასე უწოდებდა ჩვენი მხსნელის მიმდევრებს) პირველ რიგში აუკრძალა პოეზიის, რიტორიკისა და ფილოსოფიის შესწავლაში მონაწილეობის მიღება. ამბობდა: "ანდაზის თანახმად, საკუთარი ფრთებისგან გვხვდებოდა. რადგან ჩვენი ნაწერებიდან აღჭურვილები ომს ჩვენს წინააღმდეგ აწარმოებენ". ამის შემდეგ სხვა კანონიც გამოსცა, ბრძანა, გალილეველები ჯარიდან გაეძევებინათ.
ამ დროს იქ ესვენა ბრწყინვალე გამარჯვების მომპოვებელი მოწამის258, ბაბილას და მასთან ერთად მორკინალ ყმაწვილთა ნეშტი. ცხადი იყო, რომ მისი მადლით ბრკოლდებოდა ცრუ მჩხიბავის ჩვეული ცრუმეტყველება. ამას იულიანეც მიხვდა, რადგან ადრინდელი კეთილმსახურებიდან იცოდა ძლევამოსილ მოწამეთა ძალა. მან სხეული ამ ადგილიდან სხვაგან არ გადაიტანა, მხოლოდ ქრისტეს მსახურებს უბრძანა, ძლევამოსილ მოწამეთა ნეშტი გადაეტანათ. ისინი სიხარულით გაემართნენ წმინდა ხეივნისაკენ და ურემზე დადგეს კუბო დავითის ფსალმუნებს გალობდნენ და ყოველ მუხლზე გაიძახოდნენ: "შერცხვენილ იყოს ქანდაკების ყველა თაყვანისმცემელი" (ფს. 116.7). რადგან მიხვდნენ, რომ მოწამის გადასვლა დემონის მარცხს ნიშნავდა.
მაგრამ ამ უღმერთთებისა და შლეგების ბოროტმოქმედებს სასჯელი მალევე მიეზღო.
სხვებმაც სახელმწიფო თანამდებობით და ღირსებით გამორჩეულებმა გამოიჩინეს მსგავსი კადნიერება და დატკბნენ მათი სწორი გვირგვინებით.
მაგრამ ტირანმა კეთილმსახურების წინააღმდეგ სხვა სივერაგეც გამოიგონა. რადგან ძველი ჩვეულების თანახმად ოქრო გაუნაწილა ჯარისკაცთა სიებში აღრაცხულთ. თვითონ დაჯდა საიმპერატორო ტახტზე, ჩვეულებისამებრ გამოიტანა ნახშირით სავსე ბომონი და დადგა საკმეველი რომელიღაც ტაბლის წინ. და ბრძანა, რომ თითოეულ ოქროს წამღებს ჯერ ბომონზე უნდა დაედო საკმეველი, შემდეგ მისი მარჯვენიდან მიეღო ოქრო. ეს ხაფანგი ბევრმა საერთოდ არ იცოდა, ხოლო ვინც წინდაწინ იცოდა, ავადმყოფობას იმიზეზებდა და გაურბოდა ამ სასტიკ მხეცს. სხვები ფულს ეხარბებოდა და საკუთარ ხსნას ღუპავდა, სხვები კი ლაჩრულად ღალატობდნენ კეთილმსახურებას.
როდესაც ეს მოისმინა მრავალმა თანამეინახემ, გმინვა აღმოხდა და მოთქვამდა, და თმებს ბღუჯებად იგლეჯდა; წამოდგა ნადიმიდან და ფორუმის გავლით გაიქცა და გაჰყვიროდა, რომ ქრისტიანები იყვნენ და იმპერატორის მზაკვრობით იყვნენ შეცდომაში შეყვანილი, უარს ამბობდნენ [განდგომაზე] და უმეცრებით შემთხვეული მარცხიდან ფეხზე დგებოდნენ. მათთან ერთად მორბენალნი ყვირილით შევარდნენ სასახლეში, ტირანის მზაკვრობებს აბრალებდნენ და ცეცხლით დაწვას მოითხოვდნენ, რათა ცეცხლით წაბილწულებს სხვა ცეცხლით მიეღოთ განწმენდა. ამ სიტყვებმა და რაც ამათი მსგავსი ითქვა მათ მიერ, გააცხარეს უწმინდურის გულისწყრომა და პირველ რიგში ბრძანა, მათთვის თავი მოეკვეთათ. როდესაც ისინი ქალაქის გარეთ გაიყვანეს, თან დაედევნა ქალაქის მოსახლეობა, რომელიც აღფრთოვანებული იყო მათი ახოვანებით და უკვირდა კეთილმსახურების გამო მათი კადნიერება. როდესაც იმ ადგილას მივიდნენ, სადაც წესად იყო ბოროტმოქმედთა დასჯა, სხვებზე უხუცესი შეეხვეწა ჯალათს, რომ პირველად ყველა მათზე უმრწემესისათვის მოეკვეთა თავი, რათა სიმხდალეს არ ეძლია, როცა დაინახავდა სხვათა სიკვდილს. შემდეგ როდესაც იგი მუხლებზე დადგა, მან კი მახვილი გააშიშვლა, მოვიდა კაცი და [სასჯელის] გაუქმების ცნობა მოიტანა, და შორიდან ყვირილით აკავებდა მკვლელობას. მაშინ უმრწემესი მკვლელობის გაუქმების გამო შეწუხდა და თქვა: "ოჰ, არ ყოფილა რომანუსი (ეს იყო მისი სახელი) ქრისტეს მოწამედ წოდების ღირსი". მაგრამ ამ ბოროტებათა მომგონმა შურით აღძრულმა არ დაუშვა სიკვდილი და ცილი დასწამა სახელოვან მორკინალთ. თუმცა, ნება არ დართო მათ, რომ ქალაქში ეცხოვრათ, არამედ რომაელთა სახელმწიფოს უკიდურეს მხარეებში წარგზავნა.
ეს და ასეთი საქმეები ჩაიდინა მან, ვისაც უღმერთოები მშვიდსა და რისხვისაგან თავშეკავებულს უწოდებდნენ.
მე კი კეთილშობილი და ღირსადქებული ქალის ამბავსაც ჩავურთავ ამ ნაშრომში. რადგან მის სიცოფეს ქალებიც არად აგდებდნენ, რომლებიც საღვთო შურით იყვნენ შეჭურვილი.
იმ დროს ცხოვრობდა ვინმე პუბლია, ყველაზე სხელოვანი და სათნო საქმეებით ცნობილი. მან მცირე ხნით ატარა ქორწინების უღელი და ღმერთს ღირსეული ნაყოფი მიუძღვნა. რადგან ანტიოქიაში დიდი ხნის განმავლობაში პრესვიტერებს წინამძღვრობდა იოანე და ხშირად სამოციქულო თავმჯდომარეობის წილსაც ღებულობდა, მაგრამ მუდამ გაურბოდა ამ ძალაუფლებას. იგი ამ საკვირველი წიაღიდან იშვა. მას ყავდა ქალწულთა დასი, რომლებმაც მთელი ცხოვრება ქალწულების აღთქმა დადეს, და განუწყვეტლივ უგალობდნენ შემოქმედ და მხსნელ ღმერთს. როდესაც იმპერატორი იქ იმყოფებოდა, ერთობლივად უფრო ხმამაღლა ფსალმუნებდნენ, დამღუპველს უგულებელყოფის ღირსად და დასაცინად მიიჩნევდნენ. განსაკუთრებით იმ სიმღერას გალობდნენ, რომელიც კერპების უძლურებას დასცინოდა და დავითთან ერთად ამბობდნენ: "წარმართთა კერპები ვერცხლია და ოქრო, ადამიანთა ხელის საქმე" (ფს. 113.4). [კერპების] უგრძნობლობის აღწერის შემდეგ ამბობდნენ: "მათი მსგავსი გახდნენ მათი შემქნელები და ყველა, ვინც მათ ერწმუნება" (ფს. 113,8). როდესაც მან მოისმინა მათი [სიტყვები], ძალიან აღშფოთდა და მათ უბრძანა, დადუმებულიყვნენ, ვიდრე იგი არ გაივლიდა. მაგრამ მას ნაკლებად ადარდებდა მისი კანონები, ქორო უფრო მეტი სიმხნევით აღავსო, და როცა მან კვლავ ჩაიარა, [პუბლიამ] უბრძანა, ეფსალმუნათ: "დაე, აღდგეს ღმერთი და განიბნიოს მისი მტრები" (ფს. 67.1). იგი განრისხდა და ბრძანა ქოროს მოძღვრის მასთან მიყვანა. თუმცა მისი პატივსაცემი მოხუცებულობა იხილა, მაგრამ არც სხეულის ჭაღარა შეიბრალა, არც სულის სათნოებას მიაგო პატივი, არამედ რომელიღაც შუბოსანს უბრძანა, ეცემა ყვრიმალებზე და ხელით აეწითლებინა ღაწვები. მაგრამ მან უპატიობა უმწვერვალეს პატივად მიიღო, ავიდა სახლში და ჩვეულებისამებრ სულიერი საგალობლებით უტევდა მას, როგორც ამ საგალობლების მწერალი და მოძღვარი266 აცხრობდა იმ უკეთურ სულს, რომელიც საულს აწუხებდა.
ეს იხილეს ღვთის მოწინააღმდეგეებმა და შეეშინდათ ღვთივმოვლენილი შოლტის, გაიქცნენ და სახლებში შევიდნენ; წინაპართა მიერ ძელზე მიმსჭვალულს ღმერთად აღიარებდნენ. ეს შეიტყო იულიანემ, - რადგან ყველგან გავრცელდა ხმა, - მაგრამ ფარაონის მსგავსად გასასტიკდა გული.
ეს სისაძაგლე კარაიში იქნა გამოაშკარავებული.
როდესაც ქალაქმა ანტიოქიამ შეიტყო მისი ეს მკვლელობა, გამართა სახალხო ნადიმები და ზეიმები. არა მხოლოდ ეკლესიებში და მოწამეთა საფლავებთან როკავდნენ, არამედ თეატრებშიც ქადაგებდნენ ჯვრის ძლევაზე და დასცინოდნენ მის მჩხიბაობას. მე მათ ქების ღირს სიტყვას ჩავურთავ, რათა მომავალი თაობებისთვის დაცული იყოს ამისი ხსოვნა. ყველა ერთად გაჰყვიროდა: "სად არის შენი გრძნეულება, უგუნურო მაქსიმე? გაიმარჯვა ღმერთმა და მისმა ქრისტემ278."
მაქსიმე იმ დროს ფილოსოფიას აფარებდა თავს, მაგრამ გრძნეულებით იყო წაბილწული და მზვაობრობდა, რომ მომავლის წინასწარმეტყველება შეეძლო. რადგან ანტიოქიელებს უდიდესი წყვილის, პეტრეს და პავლეს, საღვთო დოგმატების მიმღებებს და ყოვლიერების მეუფისა და მხსნელის მხურვალედ მოყვარულებს ყოველთვის სძაგდათ და ბოლომდე მისი მაწყევარი დარჩნენ. თვითონაც ამბობდა ამას ღიად. ამიტომ მათ წინააღმდეგ თხზულებაც დაწერა და მას "მისოპოგონი"279 უწოდა.
მე ტირანის აღსასრულის გამო ზეიმი [ამ] წიგნის ბოლოს დავურთე რადგან უჯეროდ მივიჩნიე, კეთილმსახურის მეფობისათვის მიმება უღმერთოს ზეობა.
შენიშვნები
244 – იულიანეს შესახებ ცნობებს გვაწვდის წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი თავის ცნობილ სიტყვებში "იულიანეს წინააღმდეგ".
245 - ტერტულიანე (De Praesc. 41) არის უადრესი ავტორი, რომელიც ახსენებს "ანაგნოსტეს" (ბერძ.),"Lector" (ლათ.),"მკითხველის" მსახურებას, როგორც ცალკე ხარისხს ეკლესიაში. ამის შემდეგ ის მიიჩნევა ერთ-ერთ მცირე ხარისხად და მას ხშირად ახსენებს წმ. კვიპრიანე კართაგენელი. იუსტინიანეს ერთ-ერთი ნოველის მიხედვით მკითხველად არ უნდა დაედგინათ თვრამეტ წლამდე, მაგრამ წინათ ადგენდნენ უფრო ნაკლები ასაკის მქონეთაც.
246 - გალუსი კეისრად გახადა კონსტანციუსმა 350 წ. 25 წლის ასაკში. მისი მმართველობა ანტიოქიაში წარუმატებელი იყო და საჭურის ევსების წაქეზებით ის დასჯილ იქნა 354 წელს ქ. პოლაში, რომელიც უკვე იმით იყო ცნობილი, რომ იქ მოკლეს კონსტანტინეს დიდი ვაჟი კრისპუსი.
247 - ἐμύησέ τε καὶ τοῦ μύσους ἐνέπλησε, აქ არის სიტყვების - "განდობა" და "სიბილწე", - თამაში, რაც ქართულად ვერ გადმოიცემა.
248 - იულიანეს გაიმპერატორება ალექსანდრიაში ცნობილი გახდა 361 წლის ნოემბერში, წარმართები აუმხედრდნენ ეპისკოპოს გიორგი კაბადოკიელს, დააპატიმრეს და 24 დეკემბერს სასტიკად სცემეს და მოკლეს. არიანელებმა მის მონაცვლედ დაადგინეს ლუკიუსი, მაგრამ 22 თებერვალს ათანასე კვლავ გამოჩნდა თავის მრევლში და მაშინათვე გამართა კრება, სადაც განიხილა მოძღვრებისა და დისციპლინის ცალკეული საკითხები.
249 - ევსები ვერცელელი სკვითოპოლიდან გადასახლებულ იქნა კაბადოკიაში და შემდეგ თებაიდაში, სადაც მან მიწერა ეპისტოლე ესპანეთში ელვირის ეპისკოპოს გრგოლს, რომელმაც ჩვენამდე მოაღწია.
250 - ზოგიერთი მკვლევარის აზრით აქ იგულისხმება ჰილარიუს პიქტავიელი, მაგრამ სირთულეს ქმნის სიტყვა "იტალიიდან". შესაძლოა ეს არის ჰილარიუსი, რომელიც გადმოცემით იყო პავიის ეპისკოპოსი 358 წლიდან 376 წლამდე.
251 - ლუციფერუსი იყო კალიარის ეპისკოპოსი და პირველად გადასახლებულ იქნა ელევთეროპოლისში 355 წელს, სადაც ის წერდა პოლემიკურ პამფლეტებს, რომლებიც დღემდე არის შემორჩენილი. ის ძალიან კიცხავს კონსტანციუსს და მას უგზავნის მისი თხზულების ასლს; კონსტანციუსი, როგორც ჩანს, არ დაეთანხმა მის შეხედულებებს და ის გადაასახლა თებაიდაში, საიდანაც ის დაბრუნდა 361 წელს.
252 - ევსტათი ანტიოქიელი გარდაიცვალა 337 წ. ფილიპიაში, სავარაუდოდ მისი განყენებიდან ექვსი წლის შემდეგ. ალექსანდრე ეპისკოპოსი არ გამხდარა 413 წლამდე.
253 - ლუციფერიანელების ცალკე დაჯგუფებად ჩამოყალიბების მთავარი მიზეზი იმაში მდგომარეობდა, რომ ისინი უარს ამბობდნენ თანაზიარებაში მიეღოთ ისინი, რომლებიც ოდესმე ჩავარდნილან არიანელობაში.
254 – ახალი აღთქმის წიგნებში ელინებში ხშირად არა მხოლოდ ეთნიკური ბერძნები, არამედ იმ დროინდელი წარმართები იგულისხმებოდნენ, რადგან იმ დროის ეკლესიის მსოფლმხედველობრივი გარემო ბერმნული კულტურის გავლენით იყო შექმნილი.
255 – θιασώτας, საინტერესოა, რომ წარმართებთან ქრისტიანების დაპირისპირებისას ამ უკანასკნელთა აღსანიშნავად ნეტარი თეოდორიტე ასევე წარმართული რიტუალურ მსვლელობაში, კერძოდ დიონისეს მსვლელობაში მონაწილეთა აღმნიშვნელ ტერმინს იყენებს.
256 - "ობოლი" ყველაზე წვრილი ფულის ერთეულს ნიშნავს.
257 - იულიანესთვის ათანასეს გადასახლების ედიქტის გამოცემის მიზეზი გახდა ის ფაქტი, რომ ეპისკოპოსმა მონათლა რამდენიმე წარმართი ქალბატონი.
258 - καλλινικου μαρτυρος. ბაბილა იყო ანტიოქიის ეპისკოპოსი 238-251 წ.წ.-ებში, მოწამეობრივად აღესრულა დეკიუსის დევნულების დროს ან საპყრობილეში, ან ძალადობის შედეგად.
259 - კონსტანტინე დიდის კონსტიტუციით იყო ფინანსთა ორი მინისტრი: 1) Comes sacrarum largitionum, იმპერიის სახალხო ხაზინის მეჭურჭლე, 2) Comes rei privatae, რომელიც განაგებდა კერძო ხაზინას და აწარმოებდა "წყალობათა წიგნს" (Iiberbeneficionun), იმპერატორის მიერ მინიჭებული პრივილეგიების ანგარიშებს.
260 - τὴν διδάσκαλον, ძალიან საყურადღებო შემთხვევაა, როდესაც დიაკონისა მოძღვრადაც იწოდება. ძნელი სათქმელია, აქ მოძღვარი საეკლესიო კანონიკური მსახურების აღმნიშვნელი ტერმინია, თუ მხოლოდ ერთი კონკრეტული შემთხვევა იგულისხმება, როდესაც მას, ისევე როგორც ნებისმიერ ქრისტიანს, შეუძლია და ვალდებულიც არის, უქადაგოს და ასწავლოს ჭეშმარიტი მოძღვრება არაქრისტიანს და ამ თვალსაზრისითაც შეიძლება, რომ ის მოძღვრად იწოდებოდეს.
261 - აქ არის სიტყვათა თამაში, რაც ქართულად ვერ გადმოიცემა, προσωπεῖν (ნიღაბი) და προσώπον (პირისახე).
262 - ვალენტინიანე დაიბადა კიბალისში, პანონიაში (თანამედროვე ბოსნია), იმპერატორად არჩეულ იქნა 364 წლის 26 თებერვალს და მეფობდა 375 წლის 17 ნოემბრამდე. მიუხედავად იმისა, რომ ის ქრისტიანი იყო, შემწყნარებლურად ეპყრობოდა წარმართებს.
263 - ასე უწოდებდნენ დაცვას.
264 - νεωκόρος, ტაძრის ზედამხედველი.
265 - კონსტანტინეს კანონმდებლობის მიხედვით უმაღლესი სამხედრო თანამდებობა იყო "Magister equitum " (მხედართა მეთაური) და "Magister peditum " (ქვეითთა მეთაური). მათ ექვემდებარებოდათ რამდენიმე დუკა და კომიტი ტერიტორიული ტიტულატურით.
266 - იგულისხმება დავით წინასწარმეტყველი.
267 - იუდეველებმა.
268 - ეს იყო ალბათ ბოლო შემთხვევა, როდესაც რჩევა ჰკითხეს გადაშენების პირას მყოფ მისნებს. დელფოს უწოდებდნენ "დედამიწის ჭიპს ". მაგრამ უკვე პლუტარქე (გარდაიცვ. 120 წ.) წერდა სამისნოს დანგრევის შესახებ. აპოლოს მისანს დელფოში რჩევას ეკითხებოდნენ მხოლოდ ზაფხულის თვეებში, რადგან ითვლებოდა, რომ ზამთარში ღმერთი მიდიოდა პატარაში. დოდონას სამისნო ეპიროსში იყო ერთ-ერთი უძველესი და ის ითვლებოდა ზევსის ნების გამაცხადებლად.
269 - πολεμόκλονος, ომის ღმერთის, არესის წოდება.
270 - πολιτευουμένου, ლათ. nobilis civis. ბერძნული ტერმინი აღნიმნავს ქალაქის კურის (თანამედროვე საკრებულოს) წევრის კურიალის ანუ დეკურიონის თანამდებობას. ბეროა სავარაუდოდ არის სირიის ბეროა, თანამედროვე ალეპო.
271 - სავარაუდოდ აქ სიტყვა "პედაგოგი " გამოიყენება უფრო ათენური მნიშვნელობით, რაც ეწოდებოდა მონას, რომელსაც დაყავდა ბიჭები სახლიდან სკოლაში და უკან, და არა უფრო ზოგადად მასწავლებლის მნიშვნელობით; ეს კარგად ჩანს, როცა ის შეპირისპირებულია სიტყვა " დიდასკალთან ", - მოძღვართან.
272 - ლიბანიოსი იყო იმ დროის ერთ-ერთი სახელგანთქმული სოფისტი, რომელიც, მიუხედავად მისი წარმართობისა და იულიანე განდგომილთან სიახლოვისა, იყო კაბადოკიელი მამების მეგობარი და იოანე ოქროპირის რიტორიკის მასწავლებელი.
273 - სპარსეთში მანძილი გაჩერებებს შორის.
274 - φροντιστηριου - სამუშაო ოთახი.
275 - იმპერატორი იულიანე დაიჭრა სიმბრიის ანუ ჰუკუმბრას მახლობლად ტიგროსზე 26 ივნისს დილით, 363 წ. და გარდაიცვალა შუაღამეს.
276 - οἰκουμένη.
277 - ზევსის ზედწოდება.
278 - ე.ი. ცხებულმა.
279 – Μισοπώγων - წვერებისმოძულე.
წიგნი მესამე
თ ა ვ ი I
იმპერატორ იულიანეს244 შესახებ, თუ როგორ ყრმობიდანვე კეთილმსახურებით იზრდებოდა და უღმერთობაში გადავარდა, და თუ პირველად როგორ ფარავდა უღმერთობას, შემდეგ კი ის გამოააშკარავა
კონსტანციუსი შეწუხებული და მგლოვიარე გავიდა ამ ცხოვრებიდან, რადგან ზურგი შეაქცია მამისეულ რწმენას. როდესაც იულიანე ევროპიდან ასიაში გადადიოდა, მან შეიტყო კონსტანციუსის გარდაცვალება, და რადგან მოწინააღმდეგე არავინ ყავდა, ძალა მოეცა და მიიღო საიმპერიო ძალაუფლება.იმპერატორ იულიანეს244 შესახებ, თუ როგორ ყრმობიდანვე კეთილმსახურებით იზრდებოდა და უღმერთობაში გადავარდა, და თუ პირველად როგორ ფარავდა უღმერთობას, შემდეგ კი ის გამოააშკარავა
იგი ყმაწვილკაცობის ასაკში, ჯერ კიდევ უწვერული, მის ძმასთან გალუსთან ერთად წოვდა კეთილმსახურების მოძღვრების ძუძუს.
როდესაც მოწიფულობის ასაკს ცოტა აკლდა, და როდესაც ჭაბუკი იყო, იმავე [მოძღვრებას] იზიარებდა. მაგრამ ეშინოდა კონსტანციუსის, რადგან მან ძალაუფლების მიტაცების შიშით ამოწყვიტა მისი ნათესავები. იგი მკითხველთა245 დასში იყო აღრაცხული და საეკლესიო წიგნებს უკითხავდა ერს.
იგი აგებდა მოწამეთა საფლავებს, მაგრამ მოწამეები არ ღებულობდნენ, რადგან წინდაწინ ჭვრეტდნენ უღმერთობისაკენ მის გადადრეკას. მისი ზრახვის მიბაძვით მტკიცე არ იყო საძირკვლები და მის კურთხევამდე დაინგრა. ეს იყო მისი ადრეული ასაკის საქმეები, ხოლო მომდევნო ასაკისა აღარ იყო ასეთი.
როდესაც კონსტანციუსი დასავლეთისკენ გაემართა, რადგან იქითკენ ექაჩებოდა მაგნენციუსის წინააღმდეგ ომი, აღმოსავლეთის კეისრად გალუსი დანიშნა, რომელიც იყო კეთილმსახური და ბოლომდე ასეთად დარჩა246. იულიანემ თავისი სულიდან განაქარვა მისთვის სასარგებლო შიში. ძალა მიეცა და აღეძრა საიმპერიო სკიპტრის წადილი, რაც არ მართებდა. ამიტომ, როდესაც საბერძნეთში დაეხეტებოდა, ეძებდა მჩხიბავებსა და მისნებს, სურდა გაეგო, საწადელს თუ მიიღებდა. იპოვა ერთი კაცი, რომელიც შეპირდა, რომ ამას უწინასწარმეტყველებდა. მან იგი წაიყვანა რომელიღაც საკერპოში, შეიყვანა საკურთხევლის შიგნით და მოუხმო ცრუ დემონებს. როდესაც ისინი მათთვის ჩვეული წარმოსახვებით გამოეცხადნენ, შიშმა აიძულა, შუბლზე ჯვრის ნიშანი აღებეჭდა. როგორც კი მათ მეუფის გამარჯვების სიმბოლო იხილეს და თავიანთი მარცხი გაახსენდათ, მყისვე უკვალოდ გაქრნენ. ეს მოგვი მიხვდა გაქცევის მიზეზს და გაკიცხა იგი. იულიანემ აღიარა თავისი შიში და თქვა, რომ ჯვრის ძალის გაუკვირდა, რადგან დემონებმა ვერ გაუძლეს მისი გამოსახულების ყურებას და გაიქცნენ. მოგვმა მიუგო: "კეთილო, ამას გულში ნუ გაივლებ, არ შეშინებიათ, როგორც შენ თქვი, არამედ შენი საქციელი შესძაგდათ და წავიდნენ". ასე მოატყუა ეს საბრალო, საიდუმლოებებში განდობილი გახადა და სიბილწით აავსო247 საიმპერიო ძალაუფლუბის წადილმა კეთილმსახურებისაგან განძარცვა ეს სამგზის უბადრუკი. თუმცა, როდესაც ძალაუფლება მიიღო, დიდ ხანს მალავდა ურჯულოებას. რადგან განსაკუთრებით ეშინოდა ჯარისკაცების, რომლებიც განსწავლული იყვნენ კეთილმსახურების საგნებში. ყოვლად სახელოვანმა კონსტანტინემ პირველად ისინი გაანთავისუფლა თავდაპირველი საცთურისაგან და ჭეშმარიტების სწავლუბებით აღზარდა. შემდეგ კი მისმა შვილებმა მამისაგან მიღებული მოძღვრება მათში კიდევ უფრო განამტკიცეს. და თუ მასზე გავლენის მქონეთა მიერ მოტყუებული კონსტანციუსი არ ეთანხმებოდა სიტყვა "თანაარსს", მასში ჩადებულ აზრს მაინც უმწიკვლოდ აღიარებდა: საუკუნეთა უწინარეს მამისაგან შობილ ნამდვილ ძეს უწოდებდა ღმერთ-სიტყვას, და ვინც გაბედავდა [მასზე] ქმნილების თქმას, პირდაპირ აძევებდა, კერპების მსახურებას კი სრულებით კრძალავდა. მოგითხრობთ მის სხვა ღირსადქებულ საქმეებსაც, რაც საკმარისად ამტკიცებს ღვთის მიმართ მის მოშურნეობას. მაგნენციუსთან ომში შეკრიბა მთელი ჯარი და ყველას ურჩია საღვთო საიდუმლოებებში მიეღოთ მონაწილეობა. იგი ამბობდა: "ყოველთვის დაფარულია ცხოვრების აღსასრული, განსაკუთრებით ომში, როდესაც ყველა მხრიდან მოფრინავს ისრები, ჰოროლები და შუბები, როცა იქნევენ ხმლებს, დაშნებს და სხვა იარაღს, რომელთა მეშვეობით მოდის ძალადობრივი სიკვდილი. ამიტომ, თითოეულ ჩვენგანს უნდა ჰქონდეს ეს ძვირფასი სამოსი, რომელიც განსაკუთრებით საჭიროა იმ ცხოვრებაში. მაგრამ თუ ვინმეს ეს სამოსელი გახდილი აქვს, ახლავე მოწყდეს აქაურობას და სახლში წავიდეს, რადგან ვერ მოვითმენ, რომ განდობის არმქონესთან ერთად ვიომო".
თ ა ვ ი II
ეპისკოპოსთა უკან დაბრუნებისა და პავლინეს ხელდასხმის შესახებ
იულიანემ ეს კარგად იცოდა და არ ამხელდა სულის ურჯულოებას. ყველას იზიდავდა კეითილგანწყობის მოსაპოვებლად და ბრძანა, კონსტანციუსის მიერ განდევნილი და მსოფლიოს უკიდურესი მხარეებში გადასახლებული ეპისკოპოსები დაებრუნებინათ თავიანთ ეკლესიებში. როდესაც ეს კანონი გამოსცა, ანტიოქიაში დაბრუნდა საღვთო მელეტი, ალექსანდრიაში კი - მრავალსაგალობელი ათანასე"248.ეპისკოპოსთა უკან დაბრუნებისა და პავლინეს ხელდასხმის შესახებ
მაგრამ ევსები249, ჰილარიუსი250 იტალიიდან და სარდინიის კუნძულთა მწყემსი ლუციფერუს251 ეგვიპტის მახლობლად თებეში ცხოვრობდნენ, რადგან კონსტანციუსმა ისინი იქ გადაასახლა. ამ დროს ისინი სხვა თანამოაზრეებთან ერთად იმყოფებოდნენ, ამბობდნენ, რომ საჭირო იყო ეკლესიების ერთსულოვნებაში შემოკრება. რადგან არა მხოლოდ მათი საწინააღმდეგო აზრის მქონენი უტევდნენ მათ, არამედ ისინი ერთმანეთსაც უმხედრდებოდნენ. ანტიოქიაში ორად იყო გაყოფილი ეკლესიის ჯანსაღი სხეული. რადგან თავიდან სახელოვანი ევსტათის გამო სხვებისაგან გამოყოფილნი თავისთვის იკრიბებოდნენ, ასევე საკვირველ მელეტისთან ერთად არიანული დაჯგუფებისაგან განშორებულები ეგრედ წოდებულ პალაიაში აღასრულებდნენ საღვთო ლიტურგიას. სარწმუნოების აღსარება მათიც და ამათიც ერთი იყო, რადგან თითოეული დაჯგუფება ნიკეაში გადმოცემული მოძღვრების გამო იბრძოდა. მათ ერთმანეთს მხოლოდ შუღლი განაშორებდა და წინამძღვრების მიმართ სიყვარული. ვერც ერთი მათგანის აღსასრულმა ვერ მოსპო განყოფა, რადგან მელეტის ხელდასხმის წინ აღესრულა ევსტათი და კეთილმსახურების მიმდევრები, მელეტის გადასახლებისა და ევძოიოსის ხელდასხმის შემდეგ, გამოეყვნენ ურჯულოებთან ზიარებისაგან და თავისთან შეიკრიბნენ, ევსტათისგან სახელის მატარებლები ვერ იქნენ დარწმუნებული იმაში, რომ მათ შეერთებოდნენ. ამ კავშირის გზის აღმოჩენას ეძებდნენ ევსებისა და ლუციფერის მომხრეები. ევსებიმ ლუციფერს სთხოვა, ამ საკითხზე სასაუბროდ ალექსანდრიაში ათანასე დიდთან ჩამოსულიეო. მან მოისურეა, შერიგების გამო თავს ედო ეს ღვაწლი.
მაგრამ ლუციფერი ალექსანდრიაში არ წავიდა, არამედ ჩავიდა ანტიოქიაში. ბევრი ესაუბრა შერიგების შესახებ როგორც ერთ, ასევე მეორე მხარესაც. შემდეგ დაინახა, რომ ევსტათის დაჯგუფებიდან უპირისპირდებოდნენ, მას წინამძღვრობდა პრესვიტერი პავლინე. მან მათთვის ეპისკოპოსად ხელი დაასხა პავლინეს. ეს არ იყო მართებული საქციელი.
ამან ეს გაყოფა კიდევ უფრო გაზარდა. ოთხმოცდახუთი წელი გასტანა ალექსანდრეს252 ყოვლად სახელგანთქმულ და ღირსეულ თავმჯდომარეობამდე, რომლისთვისაც მინდობილ იქნა ანტიოქიის ეკლესიის სადავეები. მან ყველა გზას მიმართა და ერთსულოვნების მისაღწევად მთელი მოშურნეობა და გულმოდგინება გამოიჩინა, და ეკლესიის განშორებული ასო დანარჩენ სხეულს შეუერთა. ლუციფერი, ვინც მაშინ განყოფა გააღრმავა, ანტიოქიაში დიდი ხნის განმავლობაში ცხოვრობდა. როდესაც ევსები ანტიოქიაში ჩავიდა და შეიტყო, რომ ცუდი მკურნალობით ვნება უკურნებელი გამხდარიყო, დასავლეთისკენ გაცურა. ლუციფერი კი სარდინიაში დაბრუნდა და საეკლესიო დოგმატებს სხვა რამ შემატა, ხოლო მათ, ვინც ეს გაიზიარა, მისი სახელიდან მიიღეს სახელწოდება და დიდი ხნის განმავლობაში ლუციფერიანელები ეწოდებოდათ. მაგრამ ეს დოგმატი გაქრა და დავიწყებას მიეცა253. ამრიგად, ეპისკოპოსთა უკან დაბრუნების შემდეგ მოხდა შემდეგი მოვლენები.
თ ა ვ ი III
რა და რამდენი დანაშაული ჩაიდინეს ელინებმა254 ქრისტიანების წინააღმდეგ, როდესაც მისგან მიიღეს ამის უფლება
როდესაც იულიანემ გააცხდა თავისი უღმერთობა, ქალაქები ამბოხებებით აღივსო. რადგან გათამამდნენ კერპთა საცთურს დამონებული ადამიანები, გააღეს კერპთა საკურთხვლები და აღასრულებდნენ იმ საძაგელ და დავიწყების ღირს საიდუმლოებებს. სამსხვერპლოზე ცეცხლი ააგიზგიზეს, მიწა მსხვერპლის სისხლით შებღალეს, ჰაერი მსხვერპლის სუნითა და ვვამლით წაბილწეს. მათ მიერ თაყვანისცემული დემონებისგან ცნობამიღებულები, გაცოფებულები და გაშლეგებულები ქუჩებში დაეხეტებოდნენ. წმინდანებს მანჭვა-გრეხითა და ტაკიმასხარობით თავს ესხმოდნენ, ძაგებისა და დაცინვის არცერთ სახეობას არ აკლებდნენ.რა და რამდენი დანაშაული ჩაიდინეს ელინებმა254 ქრისტიანების წინააღმდეგ, როდესაც მისგან მიიღეს ამის უფლება
კეთილმსახურების მიმდევრებს255 კი არ ძალუძდათ მათი მკრეხელობის მოთმენა და მათ საპასუხოდ კიცხავდნენ, და ამხელდნენ მათთვის სათაყვანებელ საცთურს. უღმერთობის მუშაკნი წყრებოდნენ და რადგან მბრძანებელისაგან მიღებული ჰქონდათ კადნიერება, შეეძლოთ თამამად ეგრძნოთ თავი, და მათ აყენებდნენ სასიკვდილო დარტყმებს.
ყოვლად უწმინდური იმპერატორი, მაშინ როცა მას მართებდა ქვეშევრდომთა მშვიდობაზე ზრუნვა, თავად აშლეგებდა ხალხს ერთმანეთის წინააღმდეგ; ყურადღებას არ აქცევდა უფრო გაკადნიერებულთა მიერ უფრო თვინიერთა წინააღმდეგ ჩადენილ დანაშაულებებს, ხოლო სახელმწიფო და სამხედრო თანამდებობებს სასტიკ და ურჯულო ადამიანებს ანდობდა. კეთილმსახურების მოყვარულთ აშკარად არ აიძულებდა მსხვერპლის შეწირვას, მაგრამ ყველა სახის შეურაცხყოფას აყენებდა მათ. გააუქმა პრივილეგიები, რაც დიდმა კონსტანტინემ გამოუყო მღვდელმსახურთ.
თუ რა დანაშაულები ჩაიდინეს იმ დროს კერპთა საცთურზე მიჯაჭკულებმა, ამას ცალკე ნაშრომი დასჭირდება, რადგან ისინი ძალიან ბევრი არის. მე კი მრავალთაგან მცირეს მოგითხრობთ. ასკალონსა და ღაზაში (ესენი არის პალესტინის ქალაქები) მღვდლობით ღირსქმნილ კაცებს და ცხოვრების განმავლობაში ქალწულობის აღთქმის დამდებ ქალებს მუცელს უფატრავდნენ, შემდეგ ქატოთი გამოტენიდნენ და საკვებად ღორებს უგდებდნენ. სებასტიაში კი, რომელიც ასევე ზემოხსენებულ ქვეყანას ეკუთვნის, იოანე ნათლისმცემელის სამარხი გახსნეს, ცეცხლში ჩაყარეს ძვლები და ფერფლი გაფანტეს.
უცრემლოდ ვინ გადმოცემს ფინიკიაში მომხდარ ბოროტებას? ლიბანის მახლობლად ქალაქ ჰელეოპოლში იყო დიაკონი, ვინმე კირილე. იგი კონსტანციუსის ზეობის დროს საღვთო შურით იყო ანთებული და იქ მრავალი თაყვანისსაცემი კერპი დაამსხვრია. ეს საქციელი გაიხსნეს ცუდი სახელის მქონე ადამიანებმა და არა მხოლოდ მოკლეს, არამედ მუცელი გაუფატრეს და მისი ღვიძლი იგემეს. თუმცა, ყოვლისმხედველ თვალს არ დაემალა, და ისინი გადასცა დანაშაულის შესატყვის სასჯელს. რადგან ვინც ამ ბოროტებაში მონაწილეობდა, დაკარგა კბილები, ყველა ერთდროულად დაცვივდა; ასევე დაკარგეს ენებიც, ლპობა მოედო მათ და გადმოუვარდათ; ასევე მხედველობაც დაკარგეს. ისინი ვნებების მეშვეობით ქადაგებდნენ კეთილმსახურების ძალას.
ემესაში, საზღვრისპირა ქალაქმი, ქალის მსგავსი დიონისესთვის აკურთხეს ახლად აგებული ეკლესია და აღმართეს სასაცილო ანდროგინის ქანდაკება. დორისტოლიში (ეს არის თრაკიის სახელგანთქმული ქალაქი) ემილიანე, ძლევამოსილი მებრძოლი მთელი თრაკიის მმართველმა, კაპიტოლინმა ცეცხლით დაწვა. ხოლო არეთუსიელების ეპისკოპოსის, მარკოზის ღვაწლი ესქილეს და სოფოკლეს ქების ღირსი არის, რათა მისი ვნება ღირსეულ ტრაგედიად დაიწეროს. მას შემდეგ, რაც მან კონსტანციუსის ზეობისას დაანგრია კერპების ბომონი და ააგო ეკლესია, არეთუსელებმა შეიტყვეს იულიანეს მიზანი და გამოააშკარავეს თავიანთი სიძულვილი. პირველად იგი სახარებისეული კანონის თანახმად ცდილობდა, თავი აერიდებია. მაგრამ როდესაც გაიგო, რომ მისი [მმართველობის] ქვეშ მყოფი ზოგიერთი პირი მის მაგივრად შეიპყრეს, დაბრუნდა და საკუთარი თავი გადასცა მკვლელ წარმართს. მათ შეიპყრეს და არც მისი მხცოვანება შეიბრალეს, არც სათნოებაზე მის ზრუნვას მიაგეს პატივი, არამედ ცხოვრებითა და სიტყვით შემკული კაცი ჯერ გააშიშვლეს და ტანჯეს [მისი] სხეული, ყველა ასო შოლტით ცემეს, შემდეგ მიწისქვეშა არხის სიმყრალეში ჩააგდეს, აქედან ამოიყვანეს და ახალაგაზრდების ბრბოს გადასცეს, და მათ უბრძანეს, საწერი ჯოხები უშიშრად გაეყარათ მისთვის. ამის შემდეგ დაწნულ კალათში ჩააგდეს, თევზის წვენსა და თაფლში ამოავლეს, შემოსასვლელთან ჩამოკიდეს შუა ზაფხულში, კრაზანებსა და ფუტკრებს სანადიმოდ მოუხმეს. როდესაც ამას იქმოდნენ, აიძულებდნენ, გაეკეთებინა ორიდან ერთი, ან დანგრეული საკურთხეველი აეგო, ან მშენებლობის ხარჯი გაეწია. მაგრამ ის იტანდა ამ მძიმე ვნებებს, ხოლო რაც შესთავაზეს, იქიდან არაფრის გაკეთებას არ პირდებოდა. ისინი ფიქრობდნენ, რომ მისი სიღარიბის გამო არ აძლეედა ფულს, რაც საჭირო იყო, იმის ნახევარი მიუტევეს, და უბრძანეს, დანარჩენი გადაეხადა. მან კი მას შემდეგ რაც ჩამოკიდეს, საწერი ჯოხებით დაჩხვლიტეს, კრაზანებმა და ფუტკრებმა დაჭამეს, არათუ ტკივილი არ გასცა, არამედ დასცინოდა კიდევაც ბოროტმოქმედებს და ეუბნებოდა, რომ ისინი იყვნენ მიწიერნი და მიწიერის მოსწრაფენი, თავად კი ზენა და ამაღლებული. ბოლოს, ფულის მცირე რამ ნაწილი მოითხოვეს, მან კი მიუგო: "უღმერთობისათვის ერთი ობოლის256 გაცემა ყველაფრის გაცემის ტოლფასია". ასე დამარცხებულებმა იგი გაანთავისუფლეს, მისი სიმტკიცით აღფრთოვანებულებმა და საწინააღმდეგოს მეშვეობით საწინააღმდეგო მხარეს გადავიდნენ. რადგან მისი ენის მეშვეობით ახალი კეთილმსახურება ისწავლეს.
თ ა ვ ი IV
რა კანონები იქნა მიღებული ქრისტიანების წინააღმდეგ
ამ დროს ურჯულოთა მხრიდან კეთილმსახურთა წინააღმდეგ ყველგან მიწაზეც და ზღვაზეც სხვა ათასი დანაშაული იქნა ჩადენილი. რადგან ღვთისმოძულე ღიად გამოსცემდა კანონებს კეთილმსახურების წინააღმდეგ.რა კანონები იქნა მიღებული ქრისტიანების წინააღმდეგ
გალილეველთა შვილებს (ასე უწოდებდა ჩვენი მხსნელის მიმდევრებს) პირველ რიგში აუკრძალა პოეზიის, რიტორიკისა და ფილოსოფიის შესწავლაში მონაწილეობის მიღება. ამბობდა: "ანდაზის თანახმად, საკუთარი ფრთებისგან გვხვდებოდა. რადგან ჩვენი ნაწერებიდან აღჭურვილები ომს ჩვენს წინააღმდეგ აწარმოებენ". ამის შემდეგ სხვა კანონიც გამოსცა, ბრძანა, გალილეველები ჯარიდან გაეძევებინათ.
თ ა ვ ი V
წმინდა ათანასეს მეოთხედ გადასახლებისა და გაქცევის შესახებ
ამ დროს ჭეშმარიტების უძლეველი მორკინალი ათანასე სხვა საფრთხეში ჩავარდა. რადგან დემონებმა ვერ აიტანეს ათანასეს ენისა და ლოცვის ძალა, თავიანთი მსახურები მის წინააღმდეგ საძაგებლად შეჭურვეს. მრავალი სხვა ხმებიც დაუყარეს, ითხოვდნენ "უღმერთობის წინამძღოლის", ათანასეს განდევნას, და ამასაც დასძენდნენ: "თუ ათანასე დარჩება, არცერთი ელინი არ დარჩება, არამედ ყველა საკუთარ ქვეყანაში გადასახლდება". იულიანემ შეიწყნარა ეს ვედრებები და ბრძანა ათანასეს არა მხოლოდ გაძევება257, არამედ განადგურებაც. როდესაც [მისი] მიმდევრები დაფრთხნენ, ამბობენ, რომ იწინასწარმეტყველა ამ ხმაურის სწრაფად დაცხრომა, მას უწოდებდა დრუბელს, რომელიც მალე გაქრებოდა. თუმცა, დაუთმო და გამოგზავნილ პირებს აუწყა, რომ წავიდოდა. მდინარის ნაპირთან მონახა ბორანი და თებელთა მხარეში გაემგზავრა. მის განადგურებაზე ბრძანების გამცემმა, როდესაც შეიტყო მისი გაქცევა, მთელი ძალით დაედევნა. როდესაც ერთმა მისმა ნაცნობმა დაასწრო და მას უთხრა, რომ მოსდევდნენ, მასთან ერთად მყოფთაგან ზოგიერთი ევედრებოდა, უდაბნოში გარიდებოდა, მაგრამ მან მესაჭეს უბრძანა, ალექსანდრიისკენ მიემართა ბორანი. როდესაც ასე მდევნელის შესახვედრად მიდიოდნენ, მოვიდა სიკვდილის ბრძანების მიმღები და იკითხა: "რამდენად შორს არის ათანასე?" მან მიუგო, რომ ის ახლოს იყო; იგი გაგზავნა, თავად კი ალექსანდრიაში ჩავიდა და იულიანეს დანარჩენი ცხოვრების განმავლობაში იქ იმალებოდა.წმინდა ათანასეს მეოთხედ გადასახლებისა და გაქცევის შესახებ
თ ა ვ ი VI
დაფნაში აპოლონთან და ასევე წმინდა ბაბილასთან დაკავშირებული ამბები
იულიანეს განზრახული ჰქონდა სპარსეთზე გალაშქრება და რომაელთა მთელ იმპერიაში [მცხოვრებ] ყველა მისანთან დაგზავნა მის ქვეშევრდომთაგან ყველაზე ერთგული პირები, თვითონ კი დაფნას პითიას ევედრებოდა მისთვის მომავლის გაცხადებას. მან მიუგო, რომ მჩხიბაობისათვის მისთვის უნდა მოეტანათ იქვე ახლოს დამარხულ მიცვალებულებულთა გვამები და საჭირო იყო პირველ რიგში მათი სხვა ქვეყანაში გადატანა, და შემდეგ აუწყებდა წინასწარმეტყველებას. რადგან თქვა: "ვერაფერს ვიტყვი, თუ არ განიწმინდება წმინდა ხეივანი".დაფნაში აპოლონთან და ასევე წმინდა ბაბილასთან დაკავშირებული ამბები
ამ დროს იქ ესვენა ბრწყინვალე გამარჯვების მომპოვებელი მოწამის258, ბაბილას და მასთან ერთად მორკინალ ყმაწვილთა ნეშტი. ცხადი იყო, რომ მისი მადლით ბრკოლდებოდა ცრუ მჩხიბავის ჩვეული ცრუმეტყველება. ამას იულიანეც მიხვდა, რადგან ადრინდელი კეთილმსახურებიდან იცოდა ძლევამოსილ მოწამეთა ძალა. მან სხეული ამ ადგილიდან სხვაგან არ გადაიტანა, მხოლოდ ქრისტეს მსახურებს უბრძანა, ძლევამოსილ მოწამეთა ნეშტი გადაეტანათ. ისინი სიხარულით გაემართნენ წმინდა ხეივნისაკენ და ურემზე დადგეს კუბო დავითის ფსალმუნებს გალობდნენ და ყოველ მუხლზე გაიძახოდნენ: "შერცხვენილ იყოს ქანდაკების ყველა თაყვანისმცემელი" (ფს. 116.7). რადგან მიხვდნენ, რომ მოწამის გადასვლა დემონის მარცხს ნიშნავდა.
თ ა ვ ი VII
თეოდორე აღმსარებლის შესახებ
იულიანემ ვერ აიტანა იქ მისთვის მიყენებული სირცხვილი და მეორე დღეს ბრძანა ამ ქოროს წინამძღოლთა შეპყრობა. იმ დროს პრეფექტი იყო სალუსტიუსი, თუმცა ურჯულოებას იყო დამონებული, სურდა, ტირანი დაერწმუნებინა და არ დაეშვა, რომ დიდების მაძიებელ ქრისტიანებს მიეღოთ მათთვის საწადელი. მაგრამ როდესაც ხედავდა, რომ იმპერატორს არ ძალუძდა გულისწყრომის დაოკება, ერთი ყმაწვილი, საღვთო შურით შემკული, აგორაზე მიმავალი შეიპყრო, სახალხოდ ძელზე ჩამოკიდა და ტყავის შოლტებით ზურგს უფლითავდა, ბრჭყალებით კი ფილტვები დაუგლიჯა. ამას იქმოდა დილიდან მოყოლებული დღის დასასრულამდე. შემდეგ მას რკინის ბორკილი დაადო და ბრძანა მისი დაცვა. დილით ეს იულიანეს შეატყობინა, ყმაწვილის სიმტკიცეზეც აუწყა, ეუბნებოდა, რომ რაც მოხდა, მათთვის მარცხი იყო, ხოლო ქრისტიანებისთვის - სახელი. ასე დარწმუნდა ღვთისმოძულე და ამგვარად აკრძალა სხვების ვნება. თუმცა, ბრძანა თეოდორეს (ასე ერქვა ამ ყმაწვილსა და ჭეშმარიტების ნამდვილ მორკინალს) საპყრობილეში ჩამწყვდევა. ზოგიერთმა ჰკითხა მას, თუ გრძნობდა წუხილს, როდესაც ამ მწარე და სასტიკ ტანჯვა-წამებას იტანდა. მან მიუგო, რომ პირველად მცირე ტკივილს გრძნობდა, შემდეგ კი ვიღაც გამოეცხადა, ნაზი და გრილი ტილოთი განუწყვეტლად უწმენდდა სახიდან ოფლს და ამხნევებდა. ამბობდა: "ამიტომ, როდესაც ჯალათებმა შეწყვიტეს [წამება], არა თუ მეამა, არამედ დამტანჯა. რადგან წავიდა სულის სიმხნევის მომტანი". ცრუ მჩხიბავმა დემონმა აღაზევა მოწამის სახელი და გამოააშკარავა საკუთარი სიცრუე. ციდან მეხი ჩამოვარდა და მთელი საკურთხეველი დაწვა, და თვით პითიას ქანდაკება უწვლილეს მტვრად აქცია, რადგან იყო ხის და გარედან მოოქროვილი. ეს იულიანეს ბიძამ იულიანუსმა შეიტყო. რიჟრაჟი იყო. მან სწრაფად გაქუსლა და დაფნაში ჩავიდა, ესწრაფოდა მათთვის სათაყვანებელი ღმერთის დაცვას. როდესაც იხილა, რომ ღმერთად წოდებული ფერფლად იყო ქცეული, ტაძრის მცველები აწამა, ფიქრობდა, რომ რომელიმე ქრისტიანმა დაწვა. მათ კი წამებისას აღარ შეეძლოთ სიცრუის თქმა. თქვეს, რომ ხანძარის სათავე არათუ ქვემოდან, არამედ ზემოდან იყო. ასევე მახლობელი სოფლების მაცხოვრებლებიდან მოსული ზოგიერთი ამბობდა, რომ იხილეს ზეციდან მეხის დაცემა.თეოდორე აღმსარებლის შესახებ
თ ა ვ ი VIII
ტაძართა ქონების კონფისკაციისა და საკვები მარაგის განადგურების შესახებ
უღმერთოებმა შეიტყვეს ეს ამბები და აღიჭურვნენ ყოვლიერების ღმერთის წინააღმდეგ. ტირანმა ბრძანა წმინდა საჭურჭლის საიმპერიო ხაზინაში გადაცემა და კონსტანტინეს მიერ აგებული დიდი ეკლესიის კარის აჭედვა, და მათთვის, ვინც იქ იკრიბებოდა, შეუვალი გახადა. იმ დროს იგი არიოზის მიმდევრებს ეჭირათ. იულიანესთან ერთად ღვთის ტაძარში შევიდა აღმოსავლეთის პრეფექტი, იმპერიის ხაზინადარი ფელიქსი, ელპიდიოსი, იმპერატორის ფულისა და ქონების განმგებლობის თანამდებობის მქონე, რასაც რომაელები ჩვეულებით უწოდებენ "Comes privalarum"- ს259. ამბობენ, ფელიქსიც და ელპიდიოსიც ქრისტიანები იყვნენ და უღმერთო იმპერატორის გასახარად განუდგნენ კეთილმსახურებას. იულიანემ წმინდა ტრაპეზს მცველი მიუჩინა, ხოლო როდესაც ევძოიოსმა ხელის შეშლა სცადა, ლოყაში გაარტყა, ამბობენ, უთხრა, რომ ქრისტიანთა საქმეები საღვთო მზრუნველობისაგან გაუდაბურებული იყო. როდესაც ფელიქსმა ტაძრების საჭურჭლეთა სიმდიდრე იხილა, რადგან კონსტანტინემაც და კონსტანციუსმაც ამით უხვად შეამკეს, თქეა: "აჰა, როგორი ჭუჭლით ემსახურებიან მარიამის ძეს".ტაძართა ქონების კონფისკაციისა და საკვები მარაგის განადგურების შესახებ
მაგრამ ამ უღმერთთებისა და შლეგების ბოროტმოქმედებს სასჯელი მალევე მიეზღო.
თ ა ვ ი IX
ამბები იმპერატორის ბიძასთან, იულიანუსთან და ფელიქსთან დაკავშირებით
ანაზდად იულიანუსი მძიმე სენმა მოიცვა, შიგნეულობა დაულპა, განავალი კი გამოყოფის ორგანოებიდან მეტად აღარ გამოსდიოდა, არამედ მისი ბილწი პირი, რომელიც გმობის ორგანოდ გაეხადა, იქცა განავლის გამოყოფის ორგანოდ. ამბობენ, მისმა რწმენით გაბრწყინებულმა ცოლმა მეუღლეს უთხრა: "ქმარო, გმართებს, უგალობო მხსნელ ქრისტეს, რადგან განსწავლის მეშვეობით გიჩვენებს შენ თავის ძალას. რადგან ვერ გაიგებდი, ვის ეომებოდი, მისთვის ჩვეული სულგრძელობით რომ იქცეოდეს და არ გიგზავნიდეს შენ ამ დვთივმოვლენილ დარტყმებს". ამ სიტყვებიდან და მისი ვნებებისგან ეს უბადრუკი მიხვდა სენის მიზეზს. იმპერატორს შეევედრა, უკან დაებრუნებინა ეკლესია მათთვის, ვისაც ეს წაართვა, მაგრამ ვერ დაარწმუნა და თვითონაც მიიღთ ცხოვრების აღსასრული. მაგრამ უცაბედად ფელიქსმაც იგემა ღვთივმოვლენილი შოლტი: მთელი დღეები და ღამეები პირიდან სისხლი სდიოდა, დრუებიდან ყველა მხრიდან პირის ამ ორგანოში ჩაედინებოდა. როდესაც ასე მთელი სისხლისგან დაიცალა, იგიც ჩაქრა და საუკუნო სიკვდილისკენ გაემგზავრა. ასე რომ, მათ ურჯულოებისთვის ასეთი სასჯელი მიეზღოთ.ამბები იმპერატორის ბიძასთან, იულიანუსთან და ფელიქსთან დაკავშირებით
თ ა ვ ი X
მღვდლის ვაჟიშვილის შესახებ
ერთი ყმაწვილი, მღვდლის ვაჟიშვილი, რომელიც ურჯულოებაში ცხოვრობდა, იმ დროს გადავიდა კეთილმსახურთა დასში. რადგან მისი დედის ახლობელი იყო ერთი ქალი, კეთილკრძალულებით გამოჩენილი და დიაკონისას მადლით ღირსქმნილი. როდესაც იგი თავის დედასთან ერთად მასთან დადიოდა, მაშინ ჯერ კიდევ სრულიად ნორჩი იყო. ეს ქალი თბილად ღებულობდა და კეთილმსახურებისაკენ შეაგონებდა. როდესაც დედა აღესრულა, ყმაწვილი მასთან მივიდა და ამ ქალისთვის მახლობელი მოძღვრებით დატკბა. და როდესაც რჩევები მყარად შეიწყნარა, მოძღვარს260 ჰკითხა, თუ რა გზით შეძლებდა, გაქცეოდა მამის სიშლეგეს და ზიარებოდა მისგან ნაქადაგებ ჭეშმარიტებას. მან მიუგო, რომ საჭირო იყო მამას გაქცეოდა და უპირატესობა მისი და თავისი შემოქმედისთვის მიენიჭებია; სხვა ქალაქში ჩასულიყო, რომეღლიც შეძლებდა დამალვას და დაუსხლტებოდა ურჯულო იმპერატორის ხელს; იგი შეპირდა, რომ მასზე იზრუნებდა. მაშინ ყმაწვილმა თქვა: "შემდეგ მოვალ და ჩემ სულს შენ ჩაგაბარებ". გამოხდა მცირე ხანი. იულიანე დაფნაში სახალხო ნადიმობის აღსასრულებლად ავიდა. მასთან ერთად ავიდა მისი მამაც, რომელიც იყო ქურუმი და როგორც წესი იმპერატორს თან ახლდა, ხოლო მამასთან ერთად იქ ისიც და მისი ძმაც იმყოფებოდა, რადგან ტაძრის ზედამხედველებად იყვნენ დადგენილი და იმპერატორის კერძებს ასხურებდნენ. წესად იყო დაფნაში შვიდი დღე დღესასწაულობა. ამრიგად, პირველ დღეს იგი იმპერატორის სარეცელთან იდგა და ჩვეულებისამებრ ასხურა კერძებს, ისინი სიბინძურით აავსო, და გაიქცა. ჩავიდა ანტიოქიაში და ამ საკვირველ ადამიანთან მივიდა, და უთხრა: "მე შენთან მოვედი, პირობა არ გავტეხე. შენ კი თითოეულის ხსნაზე იზრუნე და აღთქმა შეასრულე". იგი მყისვე ადგა და ყმაწვილი ღვთის კაცთან, მელეტისთან მიიყვანა. მან უბრძანა, ჯერხანად ზედა ოთახში ეცხოვრა. მამა კი ეძებდა შეილს, მოიარა დაფნა და ქალაქში წავიდა. დადიოდა ქუჩებსა და ბილიკებზე, ყველგან მოავლო თვალი, ესწრაფოდა მისი კვალის მიგნებას. შემდეგ იმ ქვეყანაში მოხვდა, სადაც ცხოვრობდა საღვთო მელეტი. და დაინახა, როდესაც იგი მოაჯირიდან იყურებოდა. გაიქცა, მოკიდა ხელი და ქვემოთ ჩამოიყვანა, და სახლში წაიყვანა. ჯერ მას მათრახით ძლიერ სცემა, შემდეგ შამფურები გაახურა და ხელებზე, ფეხებსა და ზურგზე დაადო. შემდეგ ოთახში დაამწყვდია და გარედან ბოქლომი დაადო. თვითონ დაფნაში ავიდა. ეს მე მოხუცი კაცისგან მოვისმინე, როდესაც იგი მომხდარ ამბავს ყვებოდა. მან ესეც დაურთო, რომ მან როგორც ღვთივშთაგონებულმა და საღვთო მადლით აღვსილმა დაამსხვრია მამის ყველა კერპი, დასცინა მათ უძლურებას. შემდეგ დაუფიქრდა იმას, რაც გააკეთა, შეეშინდა მამის მოსვლის და მეუფე ქრისტეს სთხოვა დაყოლოდა მის ნებას, დაემსხვრია ურდული და კარები გაეღო; ამბობდა: "შენი გულისთვის დავეშურე ამას და გავაკეთე კიდევაც". ამბობდა: "როდესაც ამას ეუბნებოდა, ჩამოვარდა ბოქლომი და გაიღო კარები, და მე კვლავ მოძღვართან გავიქეცი. მან ქალის სამოსით შემმოსა და მასთან ერთად დამსვა მოჩარდახებულ ურემზე და კვლავ საღვთო მელეტისთან მიმიყეანა. მან კი იერუსალიმის ეპისკოპოსს გადამცა. იმ ხანად იყო კირილე. და ასე ღამით დავიძარით იერუსალიმისკვნ". იულიანეს აღსასრულის შემდეგ იგი მამას ჭეშმარიტებისკენ წარუძღვა. ეს გვიამბო სხვა ამბებთან ერთად. ამ გზით ისინი ღვთისმცოდნეობისაკენ წარმართულნი ეზიარნენ ხსნას.მღვდლის ვაჟიშვილის შესახებ
თ ა ვ ი XI
წმინდა მოწამეების, იუვენტინუსის და მაქსიმინუსის შესახებ
იულიანე მეტი კადნიერებით, უფრო კი უშიშობოთ აღიჭურვა კეთილმსახურების წინააღმდეგ. თავაზიანი სახე მიიღო, მაგრამ უსაფრდებოდა და ხაფანგებს უწყობდა, რითაც დამღუპველი უღმერთობისათვის მოინადირებდა მოტყუებულთ. პირველად ქალაქში და დაფნაში წყაროები საძაგელი მსხვერპლით წაბილწა, რათა ყველა, ვინც წყალს დალევდა, სიბილწეს ზიარებოდა. შემდეგ ბაზარიც აავსო სიბინძურით: ასხურა პურს, ხორცს, ხილს და ბოსტნეულს, და სხვასაც, რაც კი საჭმელი იყო. როდესაც ეს დაინახეს მათ, ვისაც მხსნელის სახელი აქვთ მიღებული, წუხდნენ და იგლოვდნენ მომხდარით წაბილწულები. თუმცა, ეზიარებოდნენ, რადგან ემორჩილებოდნენ სამოციქულო კანონს, რომელიც ამბობს: "ყველაფერი საყასბოში ნაყიდი ჭამეთ, არაფერი განსაჯოთ სინდისის გამო" (1 კორ. 10.25). მაგრამ ორი ჯარისკაცი, იმპერატორის ქვეით რაზმში ფარის მტვირთველები იყვნენ, ერთ ნადიმზე მხურვალედ დაიჩივლეს მომხდარ სისაძაგლეზე და ბაბილონში გამოჩენილ ყმაწვილთა საკვირველი სიტყვები წარმოთქვეს: "გადაგვცა ჩვენ დედამიწაზე ყველა ერზე უფრო ურჯულო და განდგომილ მეფეს" (სამი ყრმის საგალობელი 5, 8., ასევე 32). ეს ერთმა მათმა თანამეინახემ გაამჟღავნა. იმპერატორმა მყისვე წაიყვანა ეს საუკეთესო ადამიანები და ჰკითხა, რას ნიშნავდა ეს სიტყვები. მათ იმპერატორის შეკითხვიდან საბაბი მიიღეს კადნიერებისთვის და ღირსადქებული შური აღეძრათ. მათ მიუგეს ასე: "იმპერატორო, კეთილმსახურებით გამორჩეულნი და კანონებს ღირსეულად დამონებულნი (რადგან კონსტანტინე და მისი შვილები იყვნენ კანონები) ვგლოვობთ, როდესაც ვხედავთ, რომ ყველაფერი სილირწით აღსავსე არის და შემოღებული მსხვერპლით საკვები და სასმელი წაბილული არის. ამაზე სახლშიც ვჩივით და შენს წინაშეც ვგლოვობთ. შენი მმართველობის მხოლოდ ამ საქმით ვართ შეწუხებული". როდესაც ეს სიტყვები მოისმინა ყველაზე მშვიდმა და ყველაზე სიბრძნისმოყვარემ, მათგან ამ სახელებით წოდებულმა, ჩამოიხსნა თავაზიანობის ნიღაბი და გამოაჩინა უღმერთობის სახე261, ბრძანა, ისინი მწარედ და სასტიკად ეწამებინათ; მოაკლო მათ ამქვეყნიური ცხოვრება, უფრო კი გაანთავისუფლა ამ უბადრუკი ჟამისგან და ძლევამოსილი გვირგვინებით პატივი მიაგო. სასჯელს სათანადო მიზეზიც მიუსადაგა: არათუ კეთილმსახურება, რის გამოც მოკლა, არამედ კანონდარღვევა. თქვა, რომ დასაჯა იმპერატორის შეურაცხმყოფელები, ბრძანა, ეს ხმა გაევრცელებინათ, ცილი დასწამა ჭეშმარიტების მორკინალთ, ამასთან მოწამეობის სახელსაც და პატივსაც. მათი სახელები იყო იუვენტიუსი და მაქსიმინუსი. ქალაქმა ანტიოქიამ პატივი მიაგო მათ როგორც კეთილმსახურების მებრძოლთ, ძვირფას სამარხში ჩააწვინეს და დღემდე ყოველწლიური სახალხო ნადიმობით მიაგებენ პატივს.წმინდა მოწამეების, იუვენტინუსის და მაქსიმინუსის შესახებ
სხვებმაც სახელმწიფო თანამდებობით და ღირსებით გამორჩეულებმა გამოიჩინეს მსგავსი კადნიერება და დატკბნენ მათი სწორი გვირგვინებით.
თ ა ვ ი XII
ვალენტინიანეს შესახებ, რომელიც მოგვიანებით იმპერატორი გახდა
ეს ვალენტინიანე262, რომელიც ცოტა მოგვიანებით იმპერატორი გახდა, იმ დროს ტრიბუნი იყო, სასახლისათვის განწესებულ შუბოსანთა263 მეთაური. იგი არ მალავდა იმ შურს, რაც კეთილმსახურების გამო ჰქონდა აღძრული. როდესაც მეხის დაცემა მოხდა, იმპერატორი როკვით შევიდა ფორტუნას ტაძარში, კარიბჭის ორივე მხარეს ნეოკორები264 დააყენა, რომლებიც, როგორც ფიქრობდა, შემავალთ სხურებით განწმენდნენ. როდესაც იმპერატორის სარდალმა, ვალენტინიანემ დაინახა, რომ წვეთი ეცემოდა მის მოსასხამს, მუშტი უთავაზა ნეოკორს და უთხრა, რომ არათუ განწმენდდა, არამედ ბილწავდა. ეს მას ორივე იმპერიის გამო შეემთხვა. იმ წყეულმა, როდესაც მომხდარი დაინახა, იგი უდაბნოში ციხესიმაგრეში გაგზავნა, უბრძანა, იქ გაეტარებია ცხოვრება. მაგრამ მან წელიწადი და რამდენიმე თვე დაჰყო გადასახლებაში და აღსარების საზღაურად იმპერია მიიღო. რადგან სამართლიანი მსაჯული საღვთო [მსახურებაზე] მზრუნველებს არა მხოლოდ იმ ცხოვრებაში მიაგებს პატივს, არამედ მაშინაც, როცა კეთილი ღვაწლის მისაგებელს ესწრაფვიან, და სარწმუნო არის განგებულ საბოძვარზე მოიმედეებისთვის.ვალენტინიანეს შესახებ, რომელიც მოგვიანებით იმპერატორი გახდა
მაგრამ ტირანმა კეთილმსახურების წინააღმდეგ სხვა სივერაგეც გამოიგონა. რადგან ძველი ჩვეულების თანახმად ოქრო გაუნაწილა ჯარისკაცთა სიებში აღრაცხულთ. თვითონ დაჯდა საიმპერატორო ტახტზე, ჩვეულებისამებრ გამოიტანა ნახშირით სავსე ბომონი და დადგა საკმეველი რომელიღაც ტაბლის წინ. და ბრძანა, რომ თითოეულ ოქროს წამღებს ჯერ ბომონზე უნდა დაედო საკმეველი, შემდეგ მისი მარჯვენიდან მიეღო ოქრო. ეს ხაფანგი ბევრმა საერთოდ არ იცოდა, ხოლო ვინც წინდაწინ იცოდა, ავადმყოფობას იმიზეზებდა და გაურბოდა ამ სასტიკ მხეცს. სხვები ფულს ეხარბებოდა და საკუთარ ხსნას ღუპავდა, სხვები კი ლაჩრულად ღალატობდნენ კეთილმსახურებას.
თ ა ვ ი XIII
სხვა აღმსარებელთა შესახებ
ფულის ამ დამღუპველი გაცემის შემდეგ ზოგიერთი ოქროს მიმღები რომელიღაც ნადიმზე ერთად ილხენდა. ერთმა მათგანმა, როდესაც აიღო ფიალა, მანამდე არ შესვა, სანამ მხსნელი ბეჭედი არ გამოისახა. მაშინ ერთმა თანამეინახემ გაკიცხა და უთხრა, რომ ეს ეწინააღმდეგებოდა ცოტა ხნის წინ მის მიერ ჩადენილს. მან ჰკითხა, თუ რას უწოდებდა მისი საქციელებიდან ურთიერთსაწინააღმდეგოს. მან კი შეახსენა ბომონი, საკმეველი და მის მიერ ჩადენილი რწმენის უარყოფა, რომ ეს ეწინააღმდეგებოდა ქრისტიანულ აღსარებას.სხვა აღმსარებელთა შესახებ
როდესაც ეს მოისმინა მრავალმა თანამეინახემ, გმინვა აღმოხდა და მოთქვამდა, და თმებს ბღუჯებად იგლეჯდა; წამოდგა ნადიმიდან და ფორუმის გავლით გაიქცა და გაჰყვიროდა, რომ ქრისტიანები იყვნენ და იმპერატორის მზაკვრობით იყვნენ შეცდომაში შეყვანილი, უარს ამბობდნენ [განდგომაზე] და უმეცრებით შემთხვეული მარცხიდან ფეხზე დგებოდნენ. მათთან ერთად მორბენალნი ყვირილით შევარდნენ სასახლეში, ტირანის მზაკვრობებს აბრალებდნენ და ცეცხლით დაწვას მოითხოვდნენ, რათა ცეცხლით წაბილწულებს სხვა ცეცხლით მიეღოთ განწმენდა. ამ სიტყვებმა და რაც ამათი მსგავსი ითქვა მათ მიერ, გააცხარეს უწმინდურის გულისწყრომა და პირველ რიგში ბრძანა, მათთვის თავი მოეკვეთათ. როდესაც ისინი ქალაქის გარეთ გაიყვანეს, თან დაედევნა ქალაქის მოსახლეობა, რომელიც აღფრთოვანებული იყო მათი ახოვანებით და უკვირდა კეთილმსახურების გამო მათი კადნიერება. როდესაც იმ ადგილას მივიდნენ, სადაც წესად იყო ბოროტმოქმედთა დასჯა, სხვებზე უხუცესი შეეხვეწა ჯალათს, რომ პირველად ყველა მათზე უმრწემესისათვის მოეკვეთა თავი, რათა სიმხდალეს არ ეძლია, როცა დაინახავდა სხვათა სიკვდილს. შემდეგ როდესაც იგი მუხლებზე დადგა, მან კი მახვილი გააშიშვლა, მოვიდა კაცი და [სასჯელის] გაუქმების ცნობა მოიტანა, და შორიდან ყვირილით აკავებდა მკვლელობას. მაშინ უმრწემესი მკვლელობის გაუქმების გამო შეწუხდა და თქვა: "ოჰ, არ ყოფილა რომანუსი (ეს იყო მისი სახელი) ქრისტეს მოწამედ წოდების ღირსი". მაგრამ ამ ბოროტებათა მომგონმა შურით აღძრულმა არ დაუშვა სიკვდილი და ცილი დასწამა სახელოვან მორკინალთ. თუმცა, ნება არ დართო მათ, რომ ქალაქში ეცხოვრათ, არამედ რომაელთა სახელმწიფოს უკიდურეს მხარეებში წარგზავნა.
თ ა ვ ი XIV
არტემიოს დუქსის265 და დიაკონისა პუბლიას ღვთის მიმართ [გამოჩენილი] კადნიერების შესახებ
არტემიოსი ეგვიპტეში მყოფი ჯარისკაცების მხედართმთავარი იყო, მას ეს თანამდებობა კონსტანციუსის ზეობისას ჰქონდა მიღებული. მან მრავალი კერპი დაამსხვრია, არა მხოლოდ მათი ნამდვილი არსი გააშიშვლა, არამედ შემდეგ თავებიც დააცალა სხეულებს.არტემიოს დუქსის265 და დიაკონისა პუბლიას ღვთის მიმართ [გამოჩენილი] კადნიერების შესახებ
ეს და ასეთი საქმეები ჩაიდინა მან, ვისაც უღმერთოები მშვიდსა და რისხვისაგან თავშეკავებულს უწოდებდნენ.
მე კი კეთილშობილი და ღირსადქებული ქალის ამბავსაც ჩავურთავ ამ ნაშრომში. რადგან მის სიცოფეს ქალებიც არად აგდებდნენ, რომლებიც საღვთო შურით იყვნენ შეჭურვილი.
იმ დროს ცხოვრობდა ვინმე პუბლია, ყველაზე სხელოვანი და სათნო საქმეებით ცნობილი. მან მცირე ხნით ატარა ქორწინების უღელი და ღმერთს ღირსეული ნაყოფი მიუძღვნა. რადგან ანტიოქიაში დიდი ხნის განმავლობაში პრესვიტერებს წინამძღვრობდა იოანე და ხშირად სამოციქულო თავმჯდომარეობის წილსაც ღებულობდა, მაგრამ მუდამ გაურბოდა ამ ძალაუფლებას. იგი ამ საკვირველი წიაღიდან იშვა. მას ყავდა ქალწულთა დასი, რომლებმაც მთელი ცხოვრება ქალწულების აღთქმა დადეს, და განუწყვეტლივ უგალობდნენ შემოქმედ და მხსნელ ღმერთს. როდესაც იმპერატორი იქ იმყოფებოდა, ერთობლივად უფრო ხმამაღლა ფსალმუნებდნენ, დამღუპველს უგულებელყოფის ღირსად და დასაცინად მიიჩნევდნენ. განსაკუთრებით იმ სიმღერას გალობდნენ, რომელიც კერპების უძლურებას დასცინოდა და დავითთან ერთად ამბობდნენ: "წარმართთა კერპები ვერცხლია და ოქრო, ადამიანთა ხელის საქმე" (ფს. 113.4). [კერპების] უგრძნობლობის აღწერის შემდეგ ამბობდნენ: "მათი მსგავსი გახდნენ მათი შემქნელები და ყველა, ვინც მათ ერწმუნება" (ფს. 113,8). როდესაც მან მოისმინა მათი [სიტყვები], ძალიან აღშფოთდა და მათ უბრძანა, დადუმებულიყვნენ, ვიდრე იგი არ გაივლიდა. მაგრამ მას ნაკლებად ადარდებდა მისი კანონები, ქორო უფრო მეტი სიმხნევით აღავსო, და როცა მან კვლავ ჩაიარა, [პუბლიამ] უბრძანა, ეფსალმუნათ: "დაე, აღდგეს ღმერთი და განიბნიოს მისი მტრები" (ფს. 67.1). იგი განრისხდა და ბრძანა ქოროს მოძღვრის მასთან მიყვანა. თუმცა მისი პატივსაცემი მოხუცებულობა იხილა, მაგრამ არც სხეულის ჭაღარა შეიბრალა, არც სულის სათნოებას მიაგო პატივი, არამედ რომელიღაც შუბოსანს უბრძანა, ეცემა ყვრიმალებზე და ხელით აეწითლებინა ღაწვები. მაგრამ მან უპატიობა უმწვერვალეს პატივად მიიღო, ავიდა სახლში და ჩვეულებისამებრ სულიერი საგალობლებით უტევდა მას, როგორც ამ საგალობლების მწერალი და მოძღვარი266 აცხრობდა იმ უკეთურ სულს, რომელიც საულს აწუხებდა.
თ ა ვ ი XV
ამბები იუდეველებთან, მშენებლობის მცდელობასა და მათზე ღვთივმოვლენილ უბედურებებთან დაკავშირებით
იგი, დამღუპველი დემონების შემწყნარებელი, შლეგურ ცხოვრების აღმასრულებელი, გაცოფებული იყო კეთილმსახურების წინააღმდეგ. ამიტომ, იუდეველებიც აამხედრა მათ, ქრისტეს მორწმუნეების, წინააღმდეგ. პირველად ერთად შეკრიბა ისინი და ჰკითხა, თუ რატომ არ წირავდნენ მსხვერპლს, მაშინ როცა რჯული ბრძანებდა მსხვერპლის შეწირვას. როდესაც მიუგეს, რომ ერთი ადგილით იყო შემოსაზღვრული მათი მსახურება, ამ ღვთისმოძულემ მყისვე ბრძანა დანგრეული ტაძრის აგება, ეს არარაობა ფიქრობდა მეუფის წინასწარმეტყველების მხილებას, მაგრამ უფრო მისი ჭეშმარიტება წარმოაჩინა. მათ267 ხალისით შეისმინეს მისი სიტყვები და ნაბრძანები მსოფლიოში მცხოვრებ ყველა თანატომელს აუწყეს. ისინიყ მხრიდან შეიკრიბნენ, და ფული და გულმოდგინება ამ მშენებლობისთვის მოიტანეს. დიდად ხელს უწყობდა თვით ის, ვინც ბრძანება გასცა, არათუ პატივმოყვარეობის გამო, არამედ როგორც ჭეშმარიტებასთან მებრძოლი. მან ასევე გაგზავნა ერთი მმართველი, ურჯულო ბრძანებების ღირსეული მსახური. ამბობენ, რომ მათ წერაქვები, ნიჩბები და კალათები ვერცხლისგან დაამზადეს. როდესაც დაიწყეს თხრა და მიწის გატანა, მთელი დღის განმავლობაში ათასობით ადამიანი იქმოდა ამას, მაგრამ ღამით ორმოდან მიწა თავისით უკან გადაინაცვლებდა. ყველაფრის ახლად აგების მოიმედეებმა თვით შენობის ნაშთიც კი დაანგრიეს. როდესაც მრავალი ათასი მედიმნი კირი და ცარცი მოზიდეს, უცაბედად ძლიერმა ქარებმა დაბერეს, გრიგალმა, ქარიშხალმა და ღელვატეხვამ ყველაფერი ერთბაშად გაფანტა. როდესაც კიდევ გაშლეგებული იყვნენ და ღვთის სულგრძელებას ვერ იაზრებდნენ, ჯერ უდიდესი მიწისძვრა მოხდა და საღვთო [საიდუმლოებებში] გაუნდობელთ ერთიანად ძლიერი თავზარი დასცა. მაგრამ, რადგანაც არ შეშინდნენ, გაჭრილი საძირკვლიდან ცეცხლი ამოვარდა და მრავალი მიწის მთხრელი დაწვა, სხვები კი გაყარა. ღამით კი როდესაც მრავალ ადამიანს ეძინა რომელიღაც სვეტის მახლობლად, ერთბაშად ჩამოინგრა შენობა სახურავთან ერთად. ხოლო მძინარენი ყველა გასრისა. იმავე ღამით და მომდევნო ღამითაც ცაში მოსჩანდა მხსნელი ჯვრის მანათობელი გამოსახულება და თვით იუდეველთა სამოსიც ჯვრებით იყო აღვსებული, თუმცა, არა მანათობელით, არამედ შავი ფერისგან დამზადებული.ამბები იუდეველებთან, მშენებლობის მცდელობასა და მათზე ღვთივმოვლენილ უბედურებებთან დაკავშირებით
ეს იხილეს ღვთის მოწინააღმდეგეებმა და შეეშინდათ ღვთივმოვლენილი შოლტის, გაიქცნენ და სახლებში შევიდნენ; წინაპართა მიერ ძელზე მიმსჭვალულს ღმერთად აღიარებდნენ. ეს შეიტყო იულიანემ, - რადგან ყველგან გავრცელდა ხმა, - მაგრამ ფარაონის მსგავსად გასასტიკდა გული.
თ ა ვ ი XVI
ლაშქრობა სპარსელების წინააღმდეგ
მას შემდეგ, რაც სპარსელებმა შეიტყვეს კონსტანციუსის აღსასრული, გაკადნიერდნენ, მივიდნენ რომაელთა საზღვრებთან და ომი გამოაცხადეს. იგი ფიქრობდა ლაშქრის შეკრებას, მაშინ როცა არ ყავდა მისი წინამბრძოლი. გააგზავნა დელფოში, დელოსსა და დოდონაში, და სხვა სამისნოებში268; მჩხიბავებს ეკითხებოდა, უნდა გაელაშქრა თუ არა. ისინი უბრძანებდნენ გალაშქრვას და გამარჯვებას აღუთქვამდნენ. მათი წინასწარმეტყველებიდან ერთს ჩავურთავ ნაშრომში სიცრუის სამხილებლად. ხოლო ეს არის: "აწ ყველა ღმერთები დაიძრნენ მხეცის მდინარესთან გამარჯვების ნადავლის მოსაპოვებლად, ხოლო წარვუძღვები მე, შეუპოვარი და მქუხარე მეომარი269, არესი". ისინი, ვინც პითიას გონიერ ღმერთს და მუზების წინამძღოლს უწოდებენ, დასცინოდნენ მის სასაცილო სიტყვებს. მე კი აღმოვაჩინე მისი სიცრუე და დავსტირი [მისგან] მოტყუებულს. მხეცის მდინარე ტიგროსს უწოდეს, რადგანაც ამ მდინარისა და მხეცის სახელი ერთიდაიგივეა. იგი სომხეთის საზღვრებიდან ძალუმად გამოვარდა და ასირიის მდინარეების გავლით შეიჭრა სპარსეთის შუაგულში. ამ უბადრუკს, ამ მისნების მიერ მოტყუებულს გამარჯვება ეზმანებოდა და სპარსელებთან ბრძოლის შემდეგ გალილეველებთან ომზე ოცნებობდა. ქრისტიანებს იგი გალილეველებს უწოდებდა, ეგონა, რომ ამ სახელით მათ შეურაცხყოფას მიაყენებდა. უნდა სცოდნოდა ლიტერატურაში განსწავლულს, რომ დიდებას ოდნავ თუ აკნინებს სახელის ცვლილება, რადგან თუ სოკრატეს კრიტიას უწოდებ და პითაგორას ფილარისს დაარქმევ, არავითარ მანკიერებას არ ეზიარება რომელიმე მათგანი ამ სახელების შეცვლით, არც ნირევსი თერსიტედ სახელდებული დაღუპავდა იმ მშვენიერებას, რაც ბუნებისგან მიეღო. მაგრამ მას ნასწავლი ჰქონდა რა ესენი, აზრს არ ატანდა ამას, ფიქრობდა, რომ ჩვენთვის ყველანაირად შეუფერებელი სახელით ზიანს მოგვაყენებდა, მისნების ცრუმეტყველებას ენდობოდა და იმუქრებოდა, რომ ეკლესიებში უწმინდური დემონის კერპს აღმართავდა. ლაშქრობა სპარსელების წინააღმდეგ
თ ა ვ ი XVII
ბეროას დეკურიონის270 კადნიერების შესახებ
ამ მუქარებით აღძრული ერთმა კაცმა დაამარცხა ბეროაში. ეს იყო კაცი, სხვა მხრივაც წარჩინებული, რადგან დეკურიონი იყო იმ ქალაქში, მაგრამ მოშურნეობამ იგი უფრო გამოჩენილი გახადა. როდესაც მან დაინახა, რომ მისი ვაჟი იმ დროს გაბატონებულმა უღმერთობამ დასცა, იგი სახლიდან გააძევა და ღიად განკვეთა. ის კი მახლობელ ქალაქში იმპერატორთან მივიდა და მოახსენა მისი ზრახვაც და მამის მიერ მისი განკვეთაც. მან ყმაწვილს უბრძანა, რომ მშვიდად ყოფილიყო, და მამასთან შერიგებას დაპირდა. შემდეგ ჩავიდა ბეროაში და ვინც კი თანამდებობისა და დირსების მქონე იყო, სტუმრად მოიწვია. მათ შორის მამამისიც იყო. იულიანემ მას უბრძანა, შვილთან ერთად წამოწოლილიყო მის საწოლზე. შუა ნადიმობისას მიმართა მამას: "ვფიქრობ არ არის სამართლიანი, აიძულო სხვა მხარეს გადახრილი აზრი, რომელსაც არ სურს სხვა მიმართულებით სვლა. ასე რომ, ძალას ნუ დაატან შვილს, როდესაც არ სურს, შენს დოგმატებს მიყვეს". ამბობდა: "რადგან მე შენ არ გაიძულებ, მე მომყვებოდე, თუმცა ძალიან იოლად შემიძლია, გაიძულო". მან კი საღვთო რწმენით აღაგზნო გონება და მის შესახებ მიუგო: "იმპერატორო, ნუთუ დამღუპველის, ღვთისმოძულისა და იმის [სიტყვებს] ამბობ, რომელმაც ჭეშმარიტებას სიცრუე ამჯობინა?" მან კვლავ თვინიერების ნიღაბი მოირგო და უთხრა: "ადამიანო, შეწყვიტე ყვედრება". შემდეგ ყმაწვილისკენ მიაბრუნა პირი და უთხრა: "მე შენზე ვზრუნავ, რადგან მამაშენი ვერ დავარწმუნე, რომ ეს გააკეთოს". ეს ამბავი ამაოდ როდი ვახსენე, არამედ მსურს, ვაჩვენო არა მხოლოდ ამ საკვირველი კაცის ღირსადქებული კადნიერება, არამედ ისიც, რომ მრავალი არად აგდებდა მის ძალაუფლებას.ბეროას დეკურიონის270 კადნიერების შესახებ
თ ა ვ ი XVIII
აღმზრდელის წინასწარმეტყველების შესასებ
კვლავ ანტიოქიაში ერთ საუკეთესო კაცს მინდობილი ჰქონდა ყმაწვილი ქალების აღზრდა. იგი იმაზე უფრო მეტად იყო განსწავლული, ვიდრე ეს სჭირდებოდა პედაგოგს271, და იცნობდა იმ დროის მასწავლებლების წინამძღვარს, რომელიც იყო ლიბანიოსი272, სოფისტებს შორის სახელგანთქმული. მაგრამ იგი იყო ურჯულო და გამარჯვებას წინასწარმეტეველებდა, იულიანეს მუქარას [გონებაში] წარმოისახავდა. მან ჩვენს აღმზრდელს დაცინვით ჰკითხა: "რას აკეთებს ხუროს ვაჟი?" იგი საღვთო მადლით აღივსო და მცირე ხნის შემდგომ მოსახდენი მოვლენები უწინასწარმეტყველა. მიუგო: "სოფისტო, კუბოს ამზადებს ყოვლიერების შემოქმედი, რომელსაც შენ დაცინვით ხუროს ვაჟს უწოდე". რამდენიმე დღის შემდეგ აღსრულდა ამ დამღუპველის სიკვდილი, კუბოში ჩააწვინეს და წარმოჩნდა [მისი] მუქარების ფუჭი ქადილი, და განდიდდა ღმერთი.აღმზრდელის წინასწარმეტყველების შესასებ
თ ა ვ ი XIX
წმინდა იულიანე მონაზვნის წინასწარმეტყველების შესახებ
უსხეულოთა ცხოვრებას სხეულში ბაძავდა. ვამბობ იულიანეზე, სირიელთა ენაზე მას საბა ეწოდებოდა. მისი მოქალაქობა აღვწერე "ღვთისმოყვარეთა ისტორიაში". იგი ყოვლიერების ღმერთისადმი მოშურნედ აღავლენდა ყვდრებებს, როდესაც შეიტყო იმ უღმერთოს მუქარები. იმ დღეს, როდესაც მან მიიღო ჭრილობა, იგი ლოცულობდა და ეს შეიტყო, მიუხედავად იმისა, რომ ოც სტათმოსზე273 მეტი მანილი აღირიცხებოდა მისი კელინიდან274 სამხედრო ბანაკამდე. ამბობენ, იგი ცრემლებით ემუდარებოდა და სთხოვდა კაცთმოყვარე მეუფეს. უცებ შეწყვიტა ცრემლების ღვრა, გამხიარულდა და სიხარულით აღივსო, სახე გაუბრწყინდა და ამით იძლეოდა სულის სიამის ნიშანს. როდესაც მისმა ნაცნობებმა დაინახეს მისი ასეთი ცვლილება, ევედრებოდნენ, მათთვის გაემხილა სიხარულის მიზეზი. მან მიუგო, რომ საღვთო ვენახთან მებრძოლი მხეცი ამის გამო ჩადენილ დანაშაულებზე სასჯელს მიიღებდა, შეწყვეტდა შეთქმულების მოწყობას და მკვდარი დაწვებოდა [მიწაზე]. როდესაც ასეთი [ამბავი] შეიტყვეს, ყველამ როკვა დაიწყო და ღვთისადმი სამადლობელო საგალობელი აღავლინეს. მისი აღსასრულის მაცნეთაგან შეიტყვეს, რომ იმავე დღეს და საათს მოხდა, როცა ამ საღვთო მოხუცმა შეიცნო და იწინასწარმეტყველა უწმინდურის დაღუპვა275.წმინდა იულიანე მონაზვნის წინასწარმეტყველების შესახებ
თ ა ვ ი XX
იმპერატორ იულიანეს სპარსეთში დაღუპვის შესახებ
მისი აშკარა უგუნურება სიკვდილმა წარმოაჩინა. რადგან, როდესაც გადადიოდა რომაელთა იმპერიის სპარსეთისგან გამყოფ მდინარეზე და ჯარი გადაყავდა, უცბად ცეცხლი წაუკიდა ხომალდს, ჯარისკაცებს არათუ არწმუნებდა, რომ ეომათ, არამედ აიძულებდა. საუკეთესო სარდლებს სჩვევიათ მათი მმართველობის ქვეშ მყოფთა სიმხნევით აღვსება, თუნდაც ხედავდნენ, რომ დაკარგული აქვთ სიმამაცე, ახალისებენ მათ და იმედს უსახავენ. მაგრამ იულიანემ პირდაპირ წარკვეთა კეთილი სასოება და უკან დასაბრუნებელი ხიდი გადაწვა. გარდა ამისა, მაშინ როცა ვალდებული იყო, ყველა გზით მოეტანა და მოეპოვებია ჯარისკაცებისთვის აუცილებეილი საკვები, ბრძანა, რომ სახლიდანაც არ მოეტანათ ეს, არც მაშინ გამოიჩინა გულუხვობა, როცა მტერი გაძარცვა. რადგან დატოვა დასახლებული მსოფლიო276 და უდაბნოში გადავიდა. აქედან ჯარისკაცებს შემოაკლდათ სასმელიც და საჭმელიც, არ პყავდათ მოგზაურობის წინამძღოლები, არამედ გზა აებნათ უდაბურ მხარეში და შეიცნეს უბრძენესი იმპერატორის უგუნურება. ჩიოდნენ და წუხდნენ, და მყისვე იპოვეს შემოქმედის წინააღმდეგ გაცოფებული კაცი ძირს დაცემული; დაპირების თანახმად მქუხარე მეომარი არესი არ აღმოჩნდა მის მფარველად, ლოქსიამ სიცრუე უმკითხავა, ხალისით მეხთამტეხელმა277 მკვლელების წინააღმდეგ არ გამოიყენა მეხი, და მუქარათა ქადილი ძირს დაეცა. თუმცა, ეს სამართლიანი დარტყმა დღემდე არავინ გაიაზრა. მაგრამ ზოგი ამბობს, რომ რაღაც უხილავმა აძგერა მას, ზოგი ამბობს, რომ ერთმა მომთაბარემ, რომელსაც ისმაელიტებს უწოდებენ, სხვები კი ამბობენ, რომ შიმშილითა და უდაბნოთი უკმაყოფილო ჯარისკაცმა. მაგრამ ადამიანი იყო, ანგელოზი, თუ მახვილი, ცხადია, რომ ეს გააკეთა საღვთო წამისყოფის მსახურმა. ამბობენ, რომ როდესაც მან მიიღო დარტყმა, მყისვე ხელები სისხლით აევსო, მან ის ჰაერში ააფრქვია და თქვა: "გაიმარჯვე, გალილეველო!" მან ერთსა და იმავე დროს გამარჯვებაც აღიარა და მკრეხელობაც ჩაიდინა. ასეთი გამოთაყვანებული კაცი იყო.იმპერატორ იულიანეს სპარსეთში დაღუპვის შესახებ
თ ა ვ ი XXI
მისი დაღუპვის შემდეგ კარაში გამოაშკარავებული გრძნეულების შესახებ
მკვლელობის შემდეგ გამოაშკარავებულ იქნა მისი გრძნეულების ხრიკები. კარაი არის ქალაქი, სადაც ახლაც უპყრიათ უღმერთობის ნაშთები. მისი გავლით მიემგზავრებოდა ეს არარაობა, რადგან ედესა როგორც კეთილმსახურებით შემკული სახელის მქონე დატოვა და ურჯულოთაგან პატივდებულ საკურთხეველში შევიდა. იქ მის თანამოზიარეებთან ერთად რაღაც სისაძაგლეები ჩაიდინა, კარებს ბოქლომები და ბეჭდები დაადო, განკარგულება გასცა, რამდენიმე ჯარისკაცი მიეჩინათ და უბრძანა, მის უკან დაბრუნებამდე არავინ შეეშვათ კარებს შიგნით. როდესაც მოვიდა მისი სიკვდილის ცნობა და ურჯულო იმპერატორი კეთილმსახურმა შეცვალა, საკერპოს შიგნით შევიდნენ და აღმოაჩინეს იმპერატორის ქებული სიმამაცე და სიბრძნე, ამასთან ერთად უღმერთობაც. რადგან ნახეს ქალი თმებით დაკიდებული, მოკვეთილი ხელებით. ამ უწმინდურს გაეფატრა მისი მუცელი, ალბათ სპარსელებზე გამარჯვებას ღვიძლის მეშვეობით შეიცნობდა.მისი დაღუპვის შემდეგ კარაში გამოაშკარავებული გრძნეულების შესახებ
ეს სისაძაგლე კარაიში იქნა გამოაშკარავებული.
თ ა ვ ი XXII
ანტიოქიაში სასახლეში აღმოჩენილი თავების შესახებ, და ანტიოქიაში გამართული სახალხო ზეიმის შესახებ
ამბობენ, ანტიოქიაში სასახლეში აღმოაჩინეს მრავალი კიდობანი ადამიანთა თავებით სავსე, ასევე მრავალი აუზი მიცვალებულთა სხეულებით ავსებული. რადგან ასეთი სწავლებები აქვთ საშინელ ღმერთებს.ანტიოქიაში სასახლეში აღმოჩენილი თავების შესახებ, და ანტიოქიაში გამართული სახალხო ზეიმის შესახებ
როდესაც ქალაქმა ანტიოქიამ შეიტყო მისი ეს მკვლელობა, გამართა სახალხო ნადიმები და ზეიმები. არა მხოლოდ ეკლესიებში და მოწამეთა საფლავებთან როკავდნენ, არამედ თეატრებშიც ქადაგებდნენ ჯვრის ძლევაზე და დასცინოდნენ მის მჩხიბაობას. მე მათ ქების ღირს სიტყვას ჩავურთავ, რათა მომავალი თაობებისთვის დაცული იყოს ამისი ხსოვნა. ყველა ერთად გაჰყვიროდა: "სად არის შენი გრძნეულება, უგუნურო მაქსიმე? გაიმარჯვა ღმერთმა და მისმა ქრისტემ278."
მაქსიმე იმ დროს ფილოსოფიას აფარებდა თავს, მაგრამ გრძნეულებით იყო წაბილწული და მზვაობრობდა, რომ მომავლის წინასწარმეტყველება შეეძლო. რადგან ანტიოქიელებს უდიდესი წყვილის, პეტრეს და პავლეს, საღვთო დოგმატების მიმღებებს და ყოვლიერების მეუფისა და მხსნელის მხურვალედ მოყვარულებს ყოველთვის სძაგდათ და ბოლომდე მისი მაწყევარი დარჩნენ. თვითონაც ამბობდა ამას ღიად. ამიტომ მათ წინააღმდეგ თხზულებაც დაწერა და მას "მისოპოგონი"279 უწოდა.
მე ტირანის აღსასრულის გამო ზეიმი [ამ] წიგნის ბოლოს დავურთე რადგან უჯეროდ მივიჩნიე, კეთილმსახურის მეფობისათვის მიმება უღმერთოს ზეობა.
შენიშვნები
245 - ტერტულიანე (De Praesc. 41) არის უადრესი ავტორი, რომელიც ახსენებს "ანაგნოსტეს" (ბერძ.),"Lector" (ლათ.),"მკითხველის" მსახურებას, როგორც ცალკე ხარისხს ეკლესიაში. ამის შემდეგ ის მიიჩნევა ერთ-ერთ მცირე ხარისხად და მას ხშირად ახსენებს წმ. კვიპრიანე კართაგენელი. იუსტინიანეს ერთ-ერთი ნოველის მიხედვით მკითხველად არ უნდა დაედგინათ თვრამეტ წლამდე, მაგრამ წინათ ადგენდნენ უფრო ნაკლები ასაკის მქონეთაც.
246 - გალუსი კეისრად გახადა კონსტანციუსმა 350 წ. 25 წლის ასაკში. მისი მმართველობა ანტიოქიაში წარუმატებელი იყო და საჭურის ევსების წაქეზებით ის დასჯილ იქნა 354 წელს ქ. პოლაში, რომელიც უკვე იმით იყო ცნობილი, რომ იქ მოკლეს კონსტანტინეს დიდი ვაჟი კრისპუსი.
247 - ἐμύησέ τε καὶ τοῦ μύσους ἐνέπλησε, აქ არის სიტყვების - "განდობა" და "სიბილწე", - თამაში, რაც ქართულად ვერ გადმოიცემა.
248 - იულიანეს გაიმპერატორება ალექსანდრიაში ცნობილი გახდა 361 წლის ნოემბერში, წარმართები აუმხედრდნენ ეპისკოპოს გიორგი კაბადოკიელს, დააპატიმრეს და 24 დეკემბერს სასტიკად სცემეს და მოკლეს. არიანელებმა მის მონაცვლედ დაადგინეს ლუკიუსი, მაგრამ 22 თებერვალს ათანასე კვლავ გამოჩნდა თავის მრევლში და მაშინათვე გამართა კრება, სადაც განიხილა მოძღვრებისა და დისციპლინის ცალკეული საკითხები.
249 - ევსები ვერცელელი სკვითოპოლიდან გადასახლებულ იქნა კაბადოკიაში და შემდეგ თებაიდაში, სადაც მან მიწერა ეპისტოლე ესპანეთში ელვირის ეპისკოპოს გრგოლს, რომელმაც ჩვენამდე მოაღწია.
250 - ზოგიერთი მკვლევარის აზრით აქ იგულისხმება ჰილარიუს პიქტავიელი, მაგრამ სირთულეს ქმნის სიტყვა "იტალიიდან". შესაძლოა ეს არის ჰილარიუსი, რომელიც გადმოცემით იყო პავიის ეპისკოპოსი 358 წლიდან 376 წლამდე.
251 - ლუციფერუსი იყო კალიარის ეპისკოპოსი და პირველად გადასახლებულ იქნა ელევთეროპოლისში 355 წელს, სადაც ის წერდა პოლემიკურ პამფლეტებს, რომლებიც დღემდე არის შემორჩენილი. ის ძალიან კიცხავს კონსტანციუსს და მას უგზავნის მისი თხზულების ასლს; კონსტანციუსი, როგორც ჩანს, არ დაეთანხმა მის შეხედულებებს და ის გადაასახლა თებაიდაში, საიდანაც ის დაბრუნდა 361 წელს.
252 - ევსტათი ანტიოქიელი გარდაიცვალა 337 წ. ფილიპიაში, სავარაუდოდ მისი განყენებიდან ექვსი წლის შემდეგ. ალექსანდრე ეპისკოპოსი არ გამხდარა 413 წლამდე.
253 - ლუციფერიანელების ცალკე დაჯგუფებად ჩამოყალიბების მთავარი მიზეზი იმაში მდგომარეობდა, რომ ისინი უარს ამბობდნენ თანაზიარებაში მიეღოთ ისინი, რომლებიც ოდესმე ჩავარდნილან არიანელობაში.
254 – ახალი აღთქმის წიგნებში ელინებში ხშირად არა მხოლოდ ეთნიკური ბერძნები, არამედ იმ დროინდელი წარმართები იგულისხმებოდნენ, რადგან იმ დროის ეკლესიის მსოფლმხედველობრივი გარემო ბერმნული კულტურის გავლენით იყო შექმნილი.
255 – θιασώτας, საინტერესოა, რომ წარმართებთან ქრისტიანების დაპირისპირებისას ამ უკანასკნელთა აღსანიშნავად ნეტარი თეოდორიტე ასევე წარმართული რიტუალურ მსვლელობაში, კერძოდ დიონისეს მსვლელობაში მონაწილეთა აღმნიშვნელ ტერმინს იყენებს.
256 - "ობოლი" ყველაზე წვრილი ფულის ერთეულს ნიშნავს.
257 - იულიანესთვის ათანასეს გადასახლების ედიქტის გამოცემის მიზეზი გახდა ის ფაქტი, რომ ეპისკოპოსმა მონათლა რამდენიმე წარმართი ქალბატონი.
258 - καλλινικου μαρτυρος. ბაბილა იყო ანტიოქიის ეპისკოპოსი 238-251 წ.წ.-ებში, მოწამეობრივად აღესრულა დეკიუსის დევნულების დროს ან საპყრობილეში, ან ძალადობის შედეგად.
259 - კონსტანტინე დიდის კონსტიტუციით იყო ფინანსთა ორი მინისტრი: 1) Comes sacrarum largitionum, იმპერიის სახალხო ხაზინის მეჭურჭლე, 2) Comes rei privatae, რომელიც განაგებდა კერძო ხაზინას და აწარმოებდა "წყალობათა წიგნს" (Iiberbeneficionun), იმპერატორის მიერ მინიჭებული პრივილეგიების ანგარიშებს.
260 - τὴν διδάσκαλον, ძალიან საყურადღებო შემთხვევაა, როდესაც დიაკონისა მოძღვრადაც იწოდება. ძნელი სათქმელია, აქ მოძღვარი საეკლესიო კანონიკური მსახურების აღმნიშვნელი ტერმინია, თუ მხოლოდ ერთი კონკრეტული შემთხვევა იგულისხმება, როდესაც მას, ისევე როგორც ნებისმიერ ქრისტიანს, შეუძლია და ვალდებულიც არის, უქადაგოს და ასწავლოს ჭეშმარიტი მოძღვრება არაქრისტიანს და ამ თვალსაზრისითაც შეიძლება, რომ ის მოძღვრად იწოდებოდეს.
261 - აქ არის სიტყვათა თამაში, რაც ქართულად ვერ გადმოიცემა, προσωπεῖν (ნიღაბი) და προσώπον (პირისახე).
262 - ვალენტინიანე დაიბადა კიბალისში, პანონიაში (თანამედროვე ბოსნია), იმპერატორად არჩეულ იქნა 364 წლის 26 თებერვალს და მეფობდა 375 წლის 17 ნოემბრამდე. მიუხედავად იმისა, რომ ის ქრისტიანი იყო, შემწყნარებლურად ეპყრობოდა წარმართებს.
263 - ასე უწოდებდნენ დაცვას.
264 - νεωκόρος, ტაძრის ზედამხედველი.
265 - კონსტანტინეს კანონმდებლობის მიხედვით უმაღლესი სამხედრო თანამდებობა იყო "Magister equitum " (მხედართა მეთაური) და "Magister peditum " (ქვეითთა მეთაური). მათ ექვემდებარებოდათ რამდენიმე დუკა და კომიტი ტერიტორიული ტიტულატურით.
266 - იგულისხმება დავით წინასწარმეტყველი.
267 - იუდეველებმა.
268 - ეს იყო ალბათ ბოლო შემთხვევა, როდესაც რჩევა ჰკითხეს გადაშენების პირას მყოფ მისნებს. დელფოს უწოდებდნენ "დედამიწის ჭიპს ". მაგრამ უკვე პლუტარქე (გარდაიცვ. 120 წ.) წერდა სამისნოს დანგრევის შესახებ. აპოლოს მისანს დელფოში რჩევას ეკითხებოდნენ მხოლოდ ზაფხულის თვეებში, რადგან ითვლებოდა, რომ ზამთარში ღმერთი მიდიოდა პატარაში. დოდონას სამისნო ეპიროსში იყო ერთ-ერთი უძველესი და ის ითვლებოდა ზევსის ნების გამაცხადებლად.
269 - πολεμόκλονος, ომის ღმერთის, არესის წოდება.
270 - πολιτευουμένου, ლათ. nobilis civis. ბერძნული ტერმინი აღნიმნავს ქალაქის კურის (თანამედროვე საკრებულოს) წევრის კურიალის ანუ დეკურიონის თანამდებობას. ბეროა სავარაუდოდ არის სირიის ბეროა, თანამედროვე ალეპო.
271 - სავარაუდოდ აქ სიტყვა "პედაგოგი " გამოიყენება უფრო ათენური მნიშვნელობით, რაც ეწოდებოდა მონას, რომელსაც დაყავდა ბიჭები სახლიდან სკოლაში და უკან, და არა უფრო ზოგადად მასწავლებლის მნიშვნელობით; ეს კარგად ჩანს, როცა ის შეპირისპირებულია სიტყვა " დიდასკალთან ", - მოძღვართან.
272 - ლიბანიოსი იყო იმ დროის ერთ-ერთი სახელგანთქმული სოფისტი, რომელიც, მიუხედავად მისი წარმართობისა და იულიანე განდგომილთან სიახლოვისა, იყო კაბადოკიელი მამების მეგობარი და იოანე ოქროპირის რიტორიკის მასწავლებელი.
273 - სპარსეთში მანძილი გაჩერებებს შორის.
274 - φροντιστηριου - სამუშაო ოთახი.
275 - იმპერატორი იულიანე დაიჭრა სიმბრიის ანუ ჰუკუმბრას მახლობლად ტიგროსზე 26 ივნისს დილით, 363 წ. და გარდაიცვალა შუაღამეს.
276 - οἰκουμένη.
277 - ზევსის ზედწოდება.
278 - ე.ი. ცხებულმა.
279 – Μισοπώγων - წვერებისმოძულე.
Комментариев нет:
Отправить комментарий