„ლაშა გიორგის დროინდელი მემატიანე“ (საქართველო 1125-1223)

ცხოვრება დემეტრე მეფისა

სრულ ჰყო რა დავითმა სვლა მეფობრივი ქორონიკონსა სამას ორმოცდახუთსა (1125), და მივიდა დაუსრულებელსა სუფევასა საუკუნოდ, სიცოცხლესავე შინა მისსა დასვა მეფედ ძე მისი დემეტრე, და დაადგა გვირგვინი თვით მისითა ხელითა.
   დაიპყრა სამეფო ტახტი და საჯდომი მკლავითა ლომებრივითა მისათხრობელად ბრძენთა ქების-მოყვარეთათვის. იტყვის სოლომონ მეფე: „ჟამნი არიან მშვიდობისანი, სარწმუნოება მეფეთა“. პირველად მოშიში იყო ღმრთისა, სვიანი და გამარჯვებული, სიმაღლესა და სიმდიდრესა შინა მდაბალი, და გლახაკთა მოწყალე, ობოლთა და ქვრივთა განმკითხველი, საყდართა და ეკლესიათა, მღვდელთა და მონაზონთა კეთილის-მყოფელი, შემწირველი სოფელთა და აგარაკთა დიდებულთა სამეფოსა მათისათა და კარსა ზედა მყოფთა ტკბილად მოუბარი, უხვი და მბოძებელი, გაავრცელა და აღაშენა სამეფო მისი.
   როდესაც დიდმა დავითმა ტფილისი აიღო, ჰერეთი და კახეთი შემოიერთა, ციხეთა და ქალაქთაგან კიდე კაცი არსადა იყო. ჰერეთი, სომხითი, ტაშირი, ჯავახეთი, ქვენა-არტანი და ზენა-არტანი ამათსა მეფობასა შინა აშენდა და ტაოს ნაპირნიცა.

როდესაც ჯერ არ იყო მეფე, დიდმა დავით შარვანს გაგზავნა შვილი დემეტრე და ქმნნა ომნი და ბრძოლანი, რომ ყოველნი მხედველნი მისნი განაკვირვა, და აიღო ციხე ქალაძორი, და აივსო ალაფითა და ტყვითა ურიცხვითა, გააქცია სუქმანეთნი (როდესაც სუქმანეთნი გააქცია დემეტრემ ქორონიკონი იყო სამას ორმოცდაათი =1130), თავი ყოვლისა სპარსეთისა, დახოცა და ამოწყვიდა, და აავსო საჭურჭლენი და ლაშქარნი მისნი.

ერთგულთა შემწყნარებელი იყო და შეცოდებულთა სამართლიანად მწვრთელი, ვინაიდან არა სწორ არის ცოდვა მღვდელისა და მხედრისა, არცა ერისა და მღვდელთ-მთავრისა „რომელმაც იცოდეს ნება უფლისა თვისისა და არა ჰყოს, იგვემოს ფრიად“. ყოვლითურთ ემსგავსა ძირსა კეთილსა დავითიანსა, ხესა ღმრთივ-დანერგულსა და ცხებულიანსა. განვლო ცხოვრება, და მიიწია სრულ-ქმნილი სიბერესა. შეიმოსა ჩოხა და იკურთხა სქემითა. დაჰყო წელიწადი ერთი და მოკვდა.

და დასვეს მეფედ ძე მისი დავით. იმეფა ექვსი თვე და მოკვდა.

შემდგომად მისსა დაჯდა ძე მისივე გიორგი ქორონიკონსა სამას სამოცდათხუთმეტსა (1155 წ.).

ამასვე წელსა დემეტრე მეფე მოკვდა, და და დემეტრესი თამარ, თიღვისა აღმაშენებელი, იგიცა შემონაზონებული გარდაიცვალა. და და მისი კატა დედოფალი საბერძნეთს გათხოვილი იყო.

ამის დავითის შვილი და გიორგის ძმისწული დემეტრე დარჩა, და  როდესაც ორბელნი განუდგნენ გიორგი მეფესა, იგი წაიყვანეს და ლორეს შევიდნენ. იქიდან გამოიყვანა ორბელნი მეფემან, და შეიპყრა და დახოცა. და დემეტრე კლდეკარის ციხეში ჩასვეს, თვალნი დაწვეს, მოკვდა და მცხეთას დამარხეს.

დემეტრე მეფე ბელტის ციხეს მიიცვალა და გელათს წაიყვანეს მისგანვე კურთხეულსა ახალსა მონასტერსა. ქორონიკონი იყო სამას სამოცდათოთხმეტი (1154).
    დემეტრემ აბულეთის ძესა ივანეს თავი მოჰკვეთა ჩხერეს მერეს მეოცესა წელიწადსა მეფობისა მისისასა, და მეტეხთა დადვა ფიცის არ გატეხისათვის.

ცხოვრება გიორგი მეფისა

დაჯდა მეფედ გიორგი, უმაღლესი ყოველთა მეფეთასა, მძლე და მორჭმული მტერთა და შეცოდებულთათვის, კეთილის-მსახური ღმრთისა. საყდართა, ეპისკოპოსთა მეუდაბნოვეთა, მღვდელთათვის კეთილის-მყოფელი იყო და უკადრი შეცოდებისა დიდთა და ცოტათაგან, გლახაკთა და ქვრივთათვის მოწყალე იყო და ერთგულთათვის უხვი და მბოძებელი იყო. სპარსეთისა სულტანნი, შორს მყოფნი და ახლოს მყოფნი, მეძღვნედ და მოხარკედ მისდა იყვნენ, და ყოველნი სანაპირონი სამეფოსა მისისანი უშიშად ჰქონდა.

აიღო ანისი, ადრიდან წანაღები თურქთა, ქორონიკონსა სამას ოთხმოცსა (1160). შეიპყრა სალდუხი, ამოწყვიტა ყოველი ძალი მისი, მოაცემინა ძღვენი და საჭურჭლენი, რომელიც არა აითვალვოდა. და აივსო სამეფო და ლაშქარი მისი, უშიშად ჰქონდა. განძას სულტანი და ხლათის სულტანი და შამისა, ჯაზირისა და არდოხისძე სალდუხი გააქცია და დახოცა. და მოვიდა ილდიღუზი დიდითა ლაშქრითა სპარსეთისათა, დაარბია შავშეთი, კლარჯეთი. და გავალისჯარს ესე დახოცეს, რომ მოამბე ერთიცა ვერ წავიდა.

როდესაც ორბელნი განდგნენ, ქრონიკონი იყო სამას ოთხმოცდაჩვიდმეტი (1177). და აფხაზეთი, სვანეთი და ყოველი სამოქალაქო ქონდა დაწყნარებით. და ოვსთა და ყივჩაყთა რამდენი ათას კაცს უბრძანებდა, მოვიდოდნენ, ეგრეთვე შარვანის სახლი.

და მოსცა ღმერთმან შვილი გვირგვინის ცოლსა თანა ბურდუხანს, მსგავსად აღთქმით შობილისა, როგორც ანნას სამოელი, რომლისა მიერ გამობრწყინდა სიმართლე და მრავალი მშვიდობა დღეთა მისთა. და იმეფა ოცდარვა წელი და მიიცვალა სტაგირს კახეთისასა, თვესა მარტსა ოცდაშვიდსა, სამშაბათსა ვნებისასა. და დამარხეს მცხეთას ჟამის სიძნელისაგან, და მასვე წელსა გელათს წაიყვანეს.

ცხოვრება დიდისა მეფეთ-მეფისა თამარისი

იქმნა ყოველთა მეფეთა შორის უდიდესი, სვიანი და ბედნიერი, ღმრთის-მოშიში, ტკბილი, სახიერი (და თავი ყოველთა კეთილთა ღმრთის-მოშიშება არის და სიმდაბლე), ეკლესიათა და მონაზონთა მოყვარე, გლახაკთა და მომჩივართა განმკითხველი. საბერძნეთისა მთაწმიდისა, იერუსალემისა და შავმთისა საყდარნი და ეკლესიანი რომელნიმე დარღვეულნი ააშენა, რომელნიმე მათითა საფასოთა დაიხსნა ხარკისაგან უცხოთესლთასა.
   და თვით ხელთაგან მისთა სთულისა სამსხვერპლოდ ღმრთისა და სიწმიდისა სამსახურად აკერვინებდა, და ეგრე დასდებდენ ეკლესიათა იქი და აქა აღმოსავლეთისათაცა შინა.

ლოცვისა მოყვარე იყო დაუცადებელი: ვითარ მოწესემან უწინარეს ძილისა ლოცვა და ფსალმუნება გადაიხადა.

ვაზირთა მისთა და ლაშქართა განურისხებელი, ღირსთათვის მშობლურთა წყალობათა მიმფენელი და ეგზომ, რომ მისსა სამეფოსა შინა ერთიცა მსახური არ დასჯილა გარდა გუზან ტაოსკარელისა: მას თვალნი დაწვეს. გაღმა გასული სპარსეთს ზაქარია ასპანის ძემან შეიპყრა და დარბაზს მოგვარეს.

და რომ მისა მეფობასა შინა სულტანნი გააქციეს, ქალაქნი და ციხენი აიღეს, ესე არის: ათაბაგი განძისა გააქციეს, ქორონიკონი იყო ოთხას რვა (1188). აივსო ტყვითა და ალაფითა სამეფო მათი. მხარგრძელმა ზაქარია მანდატურთ-უხუცესმა და სპასალარმა, მისმა ძმამან ივანე ათაბაგმა აიღეს დვინი მეცხრესა წელსა მეფობისა მისისასა, ქორონიკონი იყო ოთხას ცამეტი (1193).

მათვე აიღეს გელაქუნი, ბიჯნისი, ამბერდი და ბარგუშატი ზემოთ ანისიდან და ვიდრე ხუაფრიდისა ხიდამდე. არავის სმენია, არცა ყოფილა სხვა ხელმწიფისა ყმა, როგორც ესენი, ერთგულად მსახურებითა სვიანნი და გამარჯვებულნი.

მოვიდა რუქნადინი, და თანა ჰყავდა ლაშქარი დიმუშკიდან და ჰალაბიდან ამოღმა წაღებად ამის სამეფოსა. მიეგებნენ ბასიანის ქვეყანასა, გაიქციეს, ხოცეს და ამოწყვიდეს. მოასხეს სულტანნი და ამირანი ტყვედ ერზინკიელი, შამელი და ბივრიტელი, საჭურჭლისა ზანდუკთა ოქროთა და მარგალიტითა სავსეთა, და დროშათა სასულტანოთა მრავალთა კარავთა, ვერცხლის ჭურჭელთა და ოქროსათა სადაც იყო სიმრავლე. აქლემითა, ჯორითა და ცხენითა აავსეს მინდორნი და ველნი. ქორონიკონი იყო ოთხას ოცდახუთი (1205).

ამისსა შემდგომად აიღეს კარი, და ციხენი კარნიფორისა, და ვანანდისნი, და რახსის პირის ციხენი; და წინათ ამისსა ხახული, ოშკი და ბანა აეღოთ.

ამათ ესოდენთა ღმრთისა წყალობათა უფროსიცა ღმრთის-მოშიშება მოემატებოდა. საყდართა და მონასტერთა დალეწასა ვერავინ იკადრებდა. ქარავანსა ვერავინ ძარცვიდა ამერი და იმერი. ძველი სამეფო მათი აფხაზეთისა დაწყნარებით ჰქონდა, რომ ერთიცა ქათამი არსად მოიკლვოდა: მპარავი, ავის-მოქმედი აღარ იყო. თუ ნაპარევს ვინმე იპოვიდა, კარსა ზედა მიიტანდა და დროშათა ქვეშე დადვებდა. ოვსმან, მთიულმან, და ყივჩაყმან, და სვანმან ვერ იკადრიან პარვა. და იყო მდიდრად ესე სამეფო, რომ აზნაურის ყმანი მათთა პატრონთა სწორად იმოსებოდნ.

თამარის ქმარი დავით იყო ოვსთ მეფე, ტომი ბაგრატიონთა, ჭაბუკი და ლომი და მისათხრობელი, ამათ ყოველთა გამარჯვებათა და ნაქმართა თანა-დამხვდარი და თვით-მქონელი, შემმართებელი, მოლაშქრე მკვირცხლი.  დალეწეს სპარსეთისა ქალაქნი, და მარანდი ამოწყვიდეს და ერანის ქვეყანა. ესოდენად სიშორესა შინა მივიდენ, რომ არცა თუ სახელი ქართველობისა ისმოდა.

ორნი შვილნი მიეცეს: გიორგი და რუსუდან. ამის გიორგის შობასა ზედა გაილაშქრა და აიღო კარი: ესე ჩნდა ბედნიერობა ამისი და თამარ მეფისა.

და ასული მამის მისისა გიორგისი, რუსუდან დედოფალი, იყო ტკბილი და მოწყალე, ნუგეშინის-მცემელი და შემხვეწელი გაჭირვებულთა, და მზრდელი ჩვილთა და ობოლთა, რომ ღირსნი მათგან ზრდისანი ნაშობთა მათთა წინაშე მიუსხმიდნენ. ხელთა მისთაგან ნაქმარი საყდართა და ეკლესიათა იგზავნებოდა.

მოახლენი მათნი სულტანნი მოხარკედ დასხა და სამეფო განუხეთქელად დაიცვა, ყოველნივე შეიტკბა და მშვიდობა ჰყო ყოველთათვის. მეფობასა შინა დაყო ოცდასამი წელიწადი და ავიდა წინაშე ღმრთისა, სადაც იგი მკვიდრობენ წინასწარმეტყველნი და მამათ-მთავარნი და მეფენი, თვესა იანვარსა თორმეტსა, დღესა ოთხშაბათსა, აგარათა სომხითისათა, ქორონიკონსა ოთხას ოცდაშვიდსა (1207). დამარხეს ახალსა მონასტერსა გელათს.

ვაი იყო ჟამისა მისთვის რამდენ ულხინებელი: გლოვა, ტყეპა და თმათა ფხვრა იქმნებოდა, ლმობიერებანი, სიტკბოებანი, ღირსთათვის მშობლურნი ზრდანი და ბოძებანი. სახმარ იყო გულისხმის-ყოფა მეცნიერთაგან, მოთქვმა ნუგეშინის-მცემელთაგან.
   იგლოვა ყოველმან ამან სამეფომან ჟამსა ჯეროვანსა. დასვეს გიორგი ძე მისი მეფედ მასვე წელიწადსა, რომლისა წელნიცა მრავალ-ჟამეულ არიან და ცხოვრება მათი კეთილად წარმართებულ აქა ცვალებადსა თანა, მერესაცა დაუსრულებელსა.

ცხოვრება გიორგი მეფისა, თამარის ძისა

როდესაც დაიბადა, ქორონიკონი იყო ოთხას ცამეტი (1193). „მრავალ არიან ჭირნი მართალთანი - იტყვის წინასწარმეტყველი, - და ყოვლისავე ბოროტისაგან იხსნეს მოშიშნი მისნი“. და კვლავ მოციქული: „სიბრძნე სიმდიდრისა და სიბრძნისა ღმრთისა, რადგან გამოუკვლეველ არიან გზანი მისნი, ვინ ცნა გონება უფლისა, ანუ ვინ თანა-მზრახველ ეყო მას?“.

შემდგომად გარდაცვალებისა თამარ მეფეთ-მეფისა, წარიწირა სასოება ყოველმან ამან სამეფომან, თუმცა ღმერთმა, გვიანმან მრისხანებისათვის და მოსწრაფემან მოწყალებისათვის, მოსცა მშობელისავე მსგავსი მისგანვე შობისა - ლაშა.

თორმეტისა წლისა იყო, როდესაც მეფედ დაჯდა ნერგი კეთილ-მოზარდი და ყვავილი ყოველთა ფერთაგან შემკობილი, ლომი ძალითა და უმანკო გონებითა, მოყვარული ყოველთა კაცთა, დიდთა და მცირეთა, მთავართა მათითა პატივითა, მონაზონთა და მღვდელთა მათითა პატივითა, მშვიდი და განურისხებელი ბუნებითა, შვიდთა სამეფოთა მეფე მონისაცა ერთისა მათრახისა არა მკრველი, მშვილდოსანი და ცხენოსანი გულოვანი და შემმართებელი, რომელიც მისითა მკლავითა ომნი დასხა და გარდაიხადა სიმცროსავე შინა სწორნი დავით პაპის-პაპისა მისისანი; ბედნიერი ლაშქრობითა, ბედნიერი ქვეყანისა ნაყოფთა მოსლვისათვის, გაჭირვებულთა განმკითხველი, ბჭე და მოსამართლე, დამხედვარი მეტად ჟამისა და ასაკისა მისისა.

და იყო სამეფო მისი დიდსა დაწყნარებასა შინა, და იყვნენ გამგედ და განმზრახად ყოველთა საქმეთა მისთა მისისავე მშობლისობიდან მხარგრძელი ზაქარია, მანდატურთ-უხუცესი და ამირ-სპასალარი, და ივანე ათაბაგი. პირველსა მშობელმან მათმან დიდმან თამარ მეფეთ-მეფემან გაალაშქრებინა მისსა ბედსა ზედა და აიღო კარი. შემდგომად გაილაშქრა, წავიდა და შევიდა დიდსა სპარსეთს, გატეხა არდაველი, დალეწა ციხე-ქალაქნი და აავსო სამეფო ალაფითა.

ამისსა შემდგომად მოწვა და მოარბია ხლათისა ქვეყანა, შემოეხვეწა ხლათელი და ძლევა-შემოსილმან მას ზედა მისცა ზავისა სიმტკიცენი მათგან შეუცოდებელობასა შინა წყობისნი. და სხვა შემოიხვეწა კარნუ-ქალაქელი მოყვრად და ერთგულად სახლისა მისისა, ჩადგა ბასიანს და იქ ითამაშეს და დაისვენეს ერთგან. აიღო კეჩროლი შალვა თორელმან მისითა ხმლითა და ომითა მისათხრობელითა, რომ არა ყოფილა კაცთა შორის მისებრი ჭაბუკი და მეომარი.

მეფემან აიღო ოროტი და ყოველნი ციხენი და მიმდგომნი მისნი ვიდრე ნახჭევანამდე და განძას კართამდე, აიღო შამქორი.

და შემოვიდენ უცხო-თესლნი ვინმე ლაშქარი სომხითს და ჰერეთს, ევნო რამე მცირედი მათგანცა. შექცეულთა მიეწია ბალის წყალთა ზედა და პირველი წყლულება მათგან იქმნა. შემდგომ მოხედვითა ღმრთისათა და ლმობიერ-ქცევითა მეფისა გიორგისითა გააქციეს და ამოწყვიდეს გაქცეულნი. მეორესა წელიწადსა კვლავ მოვიდნენ და დადგენ ბარდავის ჭალასა. შეიყარა სამეფო მისი და შემოიერთა კარნუ-ქალაქისა ლაშქარი, დადგა ლომთა-გორსა და აგარათა შუა და ვიდრე ზედა-მისლვადმდე გაექცნენ და გადაიხვეწნენ, განვლეს დარუბანდისა გზა.

და ვიტყოდეთ ქებასა მისსა წინაშე ყოველთა კაცთა, არა ვტყუოდეთ, არცა გვრცხვენოდეს. როგორც იტყვის დავით მამა ღმრთისა: „იქმნეს მშვილდ რვალისა მკლავნი მისნი და ექმნა შემწედ მაცხოვარება მისი“.

ესეთ წარმატებასა და ბედნიერობასა შინა მათსა და მისი რუსუდან ითხოვეს ხლათსა დასასმელად დიდმა სულტანმა მელიქმა, რომელსაც ეგვიპტიდან ვიდრე ხლათამდე სპარსეთი ჰქონდა, და დაშალა მოწყალებამან ღმრთისამან და არა ჰყო ესე.

შემდგომად ამისსა დიდითა შემოხვეწითა სთხოვა შარვან-შაჰმან. უქადეს და უბრძანეს მიცემისა პირი. გაგზავნა შარვანს ქართლისა ერისთავი და თვით გიორგი მეფე ბაგავანს მივიდა გაკაზმად და მიცემად დისა მისისა და ათი დღე დაჰყო, დრო იყო წასლვისა მისისა. ხოლო მოგვაგო ღმერთმან სასჯელად ცოდვათა ჩვენთა: მოკვდა გიორგი მეფე ბაგავანს იანვარსა თვრამეტსა, დღესა ოთხშაბათსა. ქორონიკონი იყო ოთხას ორმოცდაორი (1122).

და იქმნა საშინელნი ტკივილნი, ცრემლთა წილ გულით სისხლის დენანი, წარწირვანი დარჩენისა და სიცოცხლისანი თანა-აღზრდილთა და მომხსენებელთა კეთილთა და სიამოვნეთა მისთანი, ტკივილნი და ნაცრისა თავსა სხმანი ვაზირთა და დიდეულთა და ყოვლისა სამეფოსაგან და თვით მისისა გამზრდელისა ივანე ათაბაგისაგან.

ღმერთმან, რომელიც მდიდარი არის მოწყალებითა და მიუწვდომელი ძლიერებითა, მოხედა და არა გაწირა ესე სამეფო, რისხვასა შინა წყალობით მოიხსენა: ესე ღმრთისა ნებითა დარჩენილი ამასვე სამეფოსა შინა რუსუდან დასვეს მეფედ მასვე წელიწადსა.

უკეთუმცა ღმერთსა წარწყმედისაგან არა დავეცვენით, აღარ საგონებელ იყო სიცოცხლესა ტკივილისაგან ძმისა მისისა.

წაიყვანეს მაშინვე გელათს, დამარხეს საფლავსა მამისა მისისასა. და არა დარჩა ცოლსა თანა გვირგვინისა შვილი.

ხოლო ღმერთმან ყოვლისა სახიერებისამან, რომელიც არა გასწირავს მოშიშთა მისთა, დაიცავ სამეფო ესე და მეფე ჩვენი ღმრთივ-გვირგვინოსანი რუსუდან, და ყავნ ნაყოფი მისი ჩვენდა სალხინებელად თესლითი-თესლადმდე, და მიეცი სიმრავლე წელიწადთა, შემდგომად უწინარესი და სასუფეველი ცათა.