ვიტელიუსი (გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი)

გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი (75-140)

1. О про­ис­хож­де­нии рода Вител­ли­ев пере­да­ют­ся мне­ния самые раз­но­об­раз­ные и несхо­жие: одни назы­ва­ют его древним и знат­ным, дру­гие — новым, без­род­ным и даже тем­ным. Все это мож­но было отне­с­ти на счет льс­те­цов и хули­те­лей импе­ра­то­ра Вител­лия; одна­ко суж­де­ния об этом роде были раз­но­ре­чи­вы уже гораздо рань­ше. 
(2) Суще­с­тву­ет книж­ка Квин­та Эло­гия, посвя­щен­ная Квин­ту Вител­лию, кве­с­то­ру боже­с­твен­но­го Авгу­с­та: в ней гово­рит­ся, что Вител­лии про­ис­хо­дят от Фав­на, царя або­ри­ге­нов, и от Вител­лии, кото­рую во мно­гих мес­тах чтут, как боги­ню, что пра­ви­ли они всем Лаци­ем и что послед­ние их отпрыс­ки пере­се­ли­лись от саби­нов в Рим и были при­чис­ле­ны к пат­ри­ци­ям. 
(3) Памя­тью об этом роде надол­го оста­лась Вител­ли­е­ва доро­га от Яни­кул до само­го моря и коло­ния того же име­ни, кото­рую они неко­гда взя­лись обо­ро­нять от экви­ку­лов сила­ми одно­го сво­е­го рода. А потом уже, когда во вре­мя сам­нит­ской вой­ны в Апу­лию были посла­ны вой­ска, неко­то­рые из Вител­ли­ев оста­лись слу­жить в Нуце­рии, и потом­с­тво их лишь мно­го спу­с­тя воро­ти­лось в Рим и заня­ло мес­то в сена­те.
 2. А мно­гие, напро­тив, утвер­жда­ют, что род этот берет нача­ло от воль­но­о­т­пу­щен­ни­ка; по сло­вам Кас­сия Севе­ра, а так­же и дру­гих, зани­мал­ся этот чело­век почин­кой ста­рой обу­ви, а сын его, раз­бо­га­тев на рас­про­да­жах и доно­сах, женил­ся на дос­туп­ной жен­щине, доче­ри неко­е­го пека­ря Антио­ха, и стал отцом рим­ско­го всад­ни­ка. Одна­ко вда­вать­ся в эти раз­но­гла­сия мы не будем.

(2) Как бы то ни было, Пуб­лий Вител­лий из Нуце­рии, будь он из древ­не­го рода или от низ­ких роди­те­лей и пред­ков, заведо­мо был рим­ским всад­ни­ком и упра­ви­те­лем име­ний Авгу­с­та; и он оста­вил четы­рех сыно­вей, дос­тиг­ший выс­ше­го зва­ния, — все они носи­ли одно родо­вое имя и отли­ча­лись толь­ко лич­ны­ми: Авл, Квинт, Пуб­лий и Луций. Авл скон­чал­ся в долж­но­с­ти кон­су­ла, кото­рую зани­мал вме­сте с Доми­ци­ем, отцом импе­ра­то­ра Неро­на; сла­вил­ся он рос­ко­шью и осо­бен­но бли­с­тал вели­ко­ле­пи­ем пиров. Квинт лишил­ся зва­ния когда по воле Тибе­рия реше­но было исклю­чить и уда­лить из сена­та неже­ла­тель­ных лиц. 
(3) Пуб­лий, при­бли­жен­ный Гер­ма­ни­ка был обви­ни­те­лем и добил­ся осуж­де­ния Гнея Пизо­на, его убий­цы; потом, уже после пре­тор­с­тва, схва­чен­ный как сообщ­ник Сея­на и отдан­ный под над­зор бра­ту, он вскрыл себе жилы перо­чин­ным ножом; прав­да, после это­го он поз­во­лил пере­вя­зать и лечить себя, не столь­ко из стра­ха смер­ти, сколь­ко из-за просьб домо­чад­цев, одна­ко забо­лел и умер, не дождав­шись осво­бож­де­ния.
 (4) Луций дос­тиг кон­суль­с­тва и был назна­чен намес­т­ни­ком в Сирию; здесь он вели­ким сво­им искус­с­твом зас­та­вил Арта­ба­на, пар­фян­ско­го царя, не толь­ко пой­ти на пере­го­во­ры с ним, но даже воз­дать почет знач­кам леги­о­нов. Затем при импе­ра­то­ре Клав­дии он еще два раза был с ним кон­су­лом и один раз цен­зо­ром, а во вре­мя его бри­тан­ско­го похо­да при­ни­мал на себя забо­ту о госу­дар­с­тве. Чело­век он был чес­т­ный и дея­тель­ный, но запят­нал себя любо­вью к воль­но­о­т­пу­щен­ни­це — даже слю­ну ее он сме­ши­вал с медом, чтобы лечить ею гор­ло, как сна­до­бьем, и не изред­ка или неза­мет­но, а повсе­днев­но и при всех.
(5) Отли­чал­ся он и уди­ви­тель­ным искус­с­твом льс­тить. Гая Цеза­ря он пер­вым начал почи­тать как бога: вер­нув­шись из Сирии, он, чтобы при­бли­зить­ся к нему оку­тал голо­ву, подо­шел отвер­нув­шись и про­с­тер­ся на полу. Перед Клав­ди­ем, кото­рым помы­ка­ли жены и воль­но­о­т­пу­щен­ни­цы, он так­же не упус­кал ни одно­го спо­со­ба выслу­жить­ся: у Мес­са­ли­ны он попро­сил, как вели­чай­шей мило­с­ти, поз­во­ле­ния ее разуть и, сняв с нее пра­вую сан­да­лию, все­гда носил ее на гру­ди меж­ду тогой и туни­кой, то и дело целуя; золо­тые изоб­ра­же­ния Нар­цис­са и Пал­лан­та он почи­тал сре­ди домаш­них ларов; и это он вос­клик­нул, поздрав­ляя Клав­дия со сто­лет­ни­ми игра­ми: «Желаю тебе еще не раз их празд­но­вать!»
 3. Умер от пара­ли­ча на дру­гой день после уда­ра, оста­вив двух сыно­вей от Сек­сти­лии, жен­щи­ны дос­той­ной и знат­ной; обо­их он успел уви­деть кон­су­ла­ми, и при этом в одном и том же году, так как млад­ший сме­нил стар­ше­го через шесть меся­цев. Сенат почтил умер­ше­го погре­бе­ни­ем на государ­с­твен­ный счет и ста­ту­ей на фору­ме с над­пи­сью: «Неко­ле­би­мо верен импе­ра­то­ру».

(2) Импе­ра­тор Авл Вител­лий, сын Луция, родил­ся в кон­суль­с­тво Дру­за Цеза­ря и Нор­ба­на Флак­ка, в вось­мой день до октябрь­ских календ, а по дру­гим све­де­ни­ям — в седь­мой день до сен­тябрь­ских ид. Горо­скоп его, сос­тав­лен­ный аст­ро­ло­га­ми, при­вел его роди­те­лей в такой ужас, что отец его с тех пор неот­с­туп­но забо­тил­ся, чтобы сын, хотя бы при его жиз­ни, не полу­чал назна­че­ния в про­вин­цию, а мать при вес­ти о том, что он послан к леги­о­нам и про­воз­гла­шен импе­ра­то­ром, ста­ла опла­ки­вать его как погиб­ше­го.

(3) Дет­с­тво и ран­нюю юность про­вел он на Капри сре­ди любим­чи­ков импе­ра­то­ра Тибе­рия, и на всю жизнь сохра­нил позор­ное про­з­ви­ще Спин­трия; дума­ли даже, что имен­но кра­со­та его лица была при­чи­ной и нача­лом воз­вы­ше­ния его отца.
 4. В после­ду­ю­щие годы, по-преж­не­му запят­нан­ный все­ми поро­ка­ми, он дос­тиг важ­но­го поло­же­ния при дво­ре. Бли­зок он был и Гаю — за любовь к скач­кам, и Клав­дию — за любовь к игре, а более все­го Неро­ну — отча­с­ти за то же самое, отча­с­ти же за осо­бую услу­гу: рас­по­ря­жа­ясь на Неро­но­вых играх, он уви­дел, что Нерон очень хочет выс­ту­пить в сос­тя­за­нии кифа­редов, но не реша­ет­ся усту­пить общим прось­бам и готов уйти из теат­ра; тогда он оста­но­вил его, слов­но по неот­с­туп­но­му тре­бо­ва­нию наро­да, и этим дал воз­мож­ность его уго­во­рить. 5. Снис­кав таким обра­зом милость трех пра­ви­те­лей, он был удо­с­то­ен и почет­ных долж­но­с­тей, и выс­ших жре­че­ских санов, а после это­го был про­кон­су­лом в Афри­ке и попе­чи­те­лем обще­с­твен­ных постро­ек. Но на этих мес­тах и дела его, и мол­ва о нем были раз­ные: про­вин­ци­ей он управ­лял с ред­кой доб­ро­со­вес­т­но­стью целых два года, так как на вто­рой год он остал­ся лега­том при бра­те, а на сто­лич­ной долж­но­с­ти, по рас­ска­зам, он похи­щал из хра­мов при­но­ше­ния и укра­ше­ния или под­ме­нял их, ста­вя вме­с­то золо­та и сереб­ра оло­во и жел­тую медь.

6. Женат он был на Пет­ро­нии доче­ри кон­су­ля­ра, и имел от нее сына Пет­ро­ни­а­на, незря­че­го на один глаз. Мать оста­ви­ла его наслед­ни­ком под усло­ви­ем выхо­да из-под отцов­ской вла­с­ти: он отпу­с­тил сына, а вско­ре, как пола­га­ют, отра­вил его, уве­ряя вдо­ба­вок, что это сын поку­шал­ся на отце­убий­с­тво, но от угры­зе­ний сове­с­ти сам выпил яд, пред­на­зна­чен­ный отцу. Потом он женил­ся на Гале­рии Фун­дане, доче­ри быв­ше­го пре­то­ра, и она роди­ла ему маль­чи­ка и девоч­ку, но маль­чик заи­кал­ся так, что казал­ся кос­но­языч­ным и немым.

7. Галь­ба назна­чил его в Ниж­нюю Гер­ма­нию неожи­дан­но. Пола­га­ют, что Вител­лию помог под­держ­кой Тит Виний, с кото­рым он дав­но был бли­зок по обще­му при­с­тра­с­тию к«синим» в цир­ке, и кото­рый в это вре­мя был в боль­шей силе. Одна­ко сам Галь­ба заяв­лял, что мень­ше все­го при­хо­дит­ся боять­ся тех, кто помыш­ля­ет толь­ко о еде, и что, может быть, богат­с­тва про­вин­ции насы­тят его без­дон­ную гло­т­ку, — так что вся­ко­му ясно, что назна­че­ние Вител­лию было дано не столь­ко из мило­с­ти, сколь­ко из пре­зре­ния. 
(2) Извес­т­но, что и на доро­гу у него не было денег: он жил в такой нуж­де, что для жены и детей, остав­лен­ных в Риме, снял какой-то чер­дак, а весь свой дом отдал в наем; на путе­вые рас­хо­ды он дол­жен был зало­жить жем­чу­жи­ну из серь­ги мате­ри. Заи­мо­дав­цы тол­пою оса­жда­ли его и не выпус­ка­ли — сре­ди них были и жите­ли Фор­мий и Сину­эс­сы, горо­дов, с кото­рых он взыс­кал налог в свою поль­зу, — и он отде­лал­ся от них лишь при­пуг­нув их кле­ве­той: одно­го воль­но­о­т­пу­щен­ни­ка, осо­бен­но рети­во тре­бо­вав­ше­го пла­те­жа, он потре­бо­вал к отве­ту за оскорб­ле­ние дей­с­тви­ем, уве­ряя, буд­то бы тот уда­рил его ногой, и отс­ту­пил­ся не рань­ше, чем сорвал с него пять­де­сят тысяч сес­тер­ци­ев.

(3) Вой­ско, и без того враж­деб­ное импе­ра­то­ру и склон­ное к мяте­жу, встре­ти­ло его с лико­ва­ни­ем, про­с­ти­рая руки к небу: новый началь­ник, сын трое­крат­но­го кон­су­ла сам в цве­те лет, любез­ный и щед­рый, казал­ся даром богов. Это дав­нее мне­ние Вител­лий под­кре­пил новы­ми дока­за­тель­с­тва­ми: по доро­ге он цело­вал­ся при встре­че даже с про­с­ты­ми сол­да­та­ми, на посто­я­лых дво­рах и хар­чев­нях был на диво любе­зен и с попут­чи­ка­ми и с погон­щи­ка­ми, а по утрам даже рас­спра­ши­вал каж­до­го, зав­тра­кал ли он, и рыгал, чтобы пока­зать, что сам-то он уже позав­тра­кал. 
8. А всту­пив в лагерь, он уже нико­му ни в чем не отка­зы­вал, и сам осво­бож­дал про­ви­нив­ших­ся от бес­че­с­тия, ответ­чи­ков от обви­не­ний, осуж­ден­ных от нака­за­ний.

Поэто­му не про­шло и меся­ца, как сол­да­ты, невзи­рая ни на день, ни на час, одна­жды вече­ром выта­щи­ли вдруг его из спаль­ни, при­вет­с­тво­ва­ли импе­ра­то­ром и понес­ли по самым люд­ным селам. В руках он дер­жал меч боже­с­твен­но­го Юлия из свя­ти­ли­ща Мар­са, подан­ный кем-то при пер­вых поздрав­ле­ни­ях. 
(2) В свою палат­ку он вер­нул­ся лишь тогда, когда в сто­ло­вой вспых­нул пожар от оча­га: все были в тре­во­ге, слов­но испу­ган­ные недоб­рым зна­ком, но он вос­клик­нул: «Сме­лей! Этот свет — для нас!» — и это была един­с­твен­ная его речь к сол­да­там. Вой­ска Верх­ней про­вин­ции под­дер­жа­ли его — они еще рань­ше поки­ну­ли Галь­бу во имя сена­та; и тогда по общей прось­бе он с готов­но­стью при­нял про­з­ви­ще Гер­ма­ни­ка, имя Авгу­с­та отло­жил, а имя Цеза­ря отверг навсе­гда.

9. Вско­ре ста­ло извес­т­но об убий­с­тве Галь­бы — и тогда он, ула­див гер­ман­ские дела, раз­де­лил свои вой­ска, чтобы часть их отпра­вить впе­ред про­тив Ото­на, часть пове­с­ти само­му. Пере­до­вое вой­ско выс­ту­пи­ло с доб­рым зна­ме­ньем — с пра­вой сто­ро­ны вдруг появил­ся орел, покру­жил­ся над их знач­ка­ми и мед­лен­но поле­тел впе­ре­ди леги­о­нов; и напро­тив когда выс­ту­пил он сам, то воз­двиг­ну­тые ему повсю­ду кон­ные ста­туи все вне­зап­но рух­ну­ли с пере­би­ты­ми нога­ми, а лав­ро­вый венок, тор­же­с­твен­но им наде­тый, сва­лил­ся в поток; и затем в Виенне, когда он пра­вил суд с воз­вы­ше­ния, на пле­чо ему и потом на голо­ву сел петух. Пред­зна­ме­но­ва­ни­ям соо­т­вет­с­тво­вал исход: лега­ты заво­е­ва­ли ему власть, но сам он удер­жать ее не смог.

10. О побе­де при Бет­ри­а­ке и о гибе­ли Ото­на он услы­хал еще в Гал­лии. Без про­мед­ле­ния, одним эдик­том он рас­пу­с­тил все пре­то­ри­ан­ские когор­ты как подав­шие дур­ной при­мер, при­ка­зал им сдать ору­жие три­бу­нам; а обна­ру­жив, что сто два­дцать чело­век пода­ли Ото­ну про­ше­ние о награ­де за помощь при убий­с­тве Галь­бы, он велел всех разыс­кать и каз­нить. Бес­спор­но, поступ­ки эти были дос­той­ные и пре­крас­ные, и поз­во­ля­ли наде­ять­ся, что он будет вели­ким пра­ви­те­лем; одна­ко осталь­ные его дела боль­ше отве­ча­ли былой его жиз­ни и нра­ву, неже­ли вели­чию вла­с­ти. 
(2) Так, едва выс­ту­пив в поход, он про­хо­дил по горо­дам как три­ум­фа­тор, плыл по рекам на вели­ко­леп­ных, раз­уб­ран­ных пес­т­ры­ми вен­ка­ми ладьях, сре­ди обиль­ной и лако­мой сне­ди, не забо­тясь о поряд­ке ни при дво­ре, ни в вой­ске, любые гра­бе­жи и наси­лия обра­щая в шут­ку; а меж­ду тем его спут­ни­ки, не доволь­с­тву­ясь уго­ще­нья­ми, кото­рые повсю­ду устра­и­вал для них народ, забав­ля­лись тем, что отпус­ка­ли на волю чужих рабов, а тех, кто вме­ши­вал­ся, били коло­ти­ли, неред­ко рани­ли, а то и уби­ва­ли. 
(3) Когда дос­тиг­ли поля, где было сра­же­ние, и кто-то ужас­нул­ся гни­ю­щи­ми тру­па­ми, он наг­ло под­бо­д­рил его гнус­ны­ми сло­ва­ми: «Хоро­шо пахнет труп вра­га, а еще луч­ше — граж­да­ни­на!» Тем не менее, чтобы не слы­шать тяж­кий запах он и сам при всех напил­ся чис­то­го вина, и велел под­не­с­ти осталь­ным. С такой же тще­слав­ной над­мен­но­стью про­из­нес он, взгля­нув на камень с над­пи­сью в память Ото­на: «Вот дос­той­ный его мав­зо­лей!», а кин­жал, кото­рым тот убил себя, велел отпра­вить в Коло­нию Агрип­пи­ну и посвя­тить Мар­су. А в Апен­нин­ских горах спра­вил он даже ноч­ное празд­не­с­тво.

11. В Рим он всту­пил при зву­ках труб, в воин­ском пла­ще, с мечом на поя­се, сре­ди зна­мен и знач­ков, его сви­та была в поход­ной одеж­де, сол­да­ты с обна­жен­ны­ми клин­ка­ми.
(2) Затем, все более и более дерз­ко попи­рая зако­ны богов и людей, он в день бит­вы при Аллии при­нял сан вели­ко­го пон­ти­фи­ка, долж­нос­т­ных лиц назна­чил на десять лет впе­ред, а себя объ­явил пожиз­нен­ным кон­су­лом. И чтобы не оста­ва­лось ника­ко­го сомне­ния, кто будет его образ­цом в управ­ле­нии госу­дар­с­твом, он средь Мар­со­ва поля, окру­жен­ный тол­пой государ­с­твен­ных жре­цов, совер­шил поми­наль­ные жерт­вы по Неро­ну, а на празд­нич­ном пиру, насла­жда­ясь пени­ем кифа­ре­да, он при всех попро­сил его испол­нить что-нибудь из хозя­и­на, и когда тот начал пес­ню Неро­на, он пер­вый стал ему хло­пать, и даже под­пры­ги­вал от радо­с­ти.

12. Тако­во было нача­ло; затем он стал влас­т­во­вать почти исклю­чи­тель­но по при­хо­ти и воле самых негод­ных акте­ров и воз­ниц, осо­бен­но же — отпу­щен­ни­ка Ази­а­ти­ка. Это­го юно­шу он опо­зо­рил вза­им­ным раз­вра­том; тому это ско­ро надо­е­ло, и он бежал; Вител­лий пой­мал его в Путе­о­лах, где он тор­го­вал водой с уксу­сом, зако­вал в око­вы, тут же выпу­с­тил и сно­ва взял в любим­чи­ки; потом, изму­чась его строп­ти­во­стью и воро­ва­то­стью, он про­дал его бро­дя­чим гла­ди­а­то­рам, но, не дождав­шись кон­ца зре­ли­ща и его выхо­да, опять его у них похи­тил. Полу­чив назна­че­ние в про­вин­цию, он, нако­нец, дал ему воль­ную, а в пер­вый же день сво­е­го прав­ле­ния за ужи­ном пожа­ло­вал ему золо­тые перс­т­ни, хотя еще утром все его об этом про­си­ли, а он воз­му­щал­ся мыс­лью о таком оскорб­ле­нии всад­ни­че­ско­го сосло­вия.

13. Но боль­ше все­го отли­чал­ся он обжор­с­твом и жес­то­ко­стью. Пиры он устра­и­вал по три раза в день а то и по четы­ре — за утрен­ним зав­тра­ком, днев­ным зав­тра­ком, обедом и ужи­ном; и на все его хва­та­ло, так как вся­кий раз он при­ни­мал рво­т­ное. В один день он напра­ши­вал­ся на уго­ще­ние в раз­ное вре­мя к раз­ным дру­зьям, и каж­до­му такое уго­ще­ние обхо­ди­лось не мень­ше, чем в четы­ре­с­та тысяч. 
(2) Самым зна­ме­ни­тым был пир, устро­ен­ный в честь его при­бы­тия бра­том: гово­рят, в нем было пода­но отбор­ных рыб две тыся­чи и птиц семь тысяч. Но сам он затмил и этот пир, учре­див такой вели­чи­ны блюдо, что сам назы­вал его «щитом Минер­вы гра­до­дер­жи­цы». Здесь были сме­ша­ны печень рыбы скар, фаза­ньи и пав­ли­ньи моз­ги, язы­ки фла­мин­го, моло­ки мурен, за кото­ры­ми он рас­сы­лал кораб­ли и кора­бель­щи­ков от Пар­фии²⁷ до Испан­ско­го про­ли­ва. 
(3) Не зная от чре­во­уго­дия меры, не знал он в нем ни поры, ни при­ли­чия — даже при жерт­во­при­но­ше­нии, даже в доро­ге не мог он удер­жать­ся; тут же, у алта­ря хва­тал он и поедал чуть ли не из огня кус­ки мяса и лепе­шек, а по при­до­рож­ным хар­чев­ням не брез­го­вал и тамош­ней про­дым­лен­ной сне­дью, будь то хотя бы вче­раш­ние объ­ед­ки.

14. Нака­зы­вать и каз­нить кого угод­но и за что угод­но было для него насла­жде­ни­ем. Знат­ных мужей, сво­их сверс­т­ни­ков и одно­каш­ни­ков, он обха­жи­вал вся­че­ски­ми заис­ки­ва­ни­я­ми, чуть ли не делил­ся с ними вла­стью, а потом раз­лич­ны­ми ковар­с­тва­ми уби­вал. Одно­му он даже сво­и­ми рука­ми подал отра­ву в холод­ной воде, когда тот в горяч­ке про­сил пить. 
(2) Из отпу­щен­ни­ков заи­мо­дав­цев, менял кото­рые когда-нибудь взыс­ки­ва­ли с него в Риме долг или в доро­ге пошли­ну, вряд ли он хоть кого-нибудь оста­вил в живых. Одно­го из них он отпра­вил на казнь в ответ на при­вет­с­твие, тот­час потом вер­нул и, меж­ду тем как все вос­хва­ля­ли его мило­сер­дие, при­ка­зал зако­лоть его у себя на гла­зах, — «Я хочу насы­тить взгляд», — про­мол­вил он. За дру­го­го про­си­ли двое его сыно­вей, он каз­нил их вме­сте с отцом. 
(3) Рим­ский всад­ник, кото­ро­го тащи­ли на казнь, крик­нул ему:«Ты мой наслед­ник!» — он велел пока­зать его заве­ща­ние, уви­дел в нем сво­им сона­след­ни­ком воль­но­о­т­пу­щен­ни­ка и при­ка­зал каз­нить всад­ни­ка вме­сте с воль­но­о­т­пу­щен­ни­ком. Несколь­ко чело­век из про­с­то­на­ро­дья убил он толь­ко за то, что они дур­но отзы­ва­лись о«синих» в цир­ке: в этом он уви­дел пре­зре­ние к себе и надеж­ду на сме­ну пра­ви­те­лей.
 (4) Но боль­ше все­го он злоб­с­тво­вал про­тив насмеш­ни­ков и аст­ро­ло­гов и по пер­во­му доно­су любо­го каз­нил без суда: его при­во­ди­ло в ярость под­мет­ное пись­мо, появ­ляв­ше­е­ся после его эдик­та об изгна­нии аст­ро­ло­гов из Рима и Ита­лии к кален­дам октяб­ря: «В доб­рый час, гово­рят хал­деи! А Вител­лию Гер­ма­ни­ку к кален­дам октяб­ря не быть в живых».
 (5) Подо­зре­ва­ли его даже в убий­с­тве мате­ри: дума­ли, что он во вре­мя болез­ни не давал ей есть, пото­му что жен­щи­на из пле­ме­ни хат­тов, кото­рой он верил, как ора­ку­лу, пред­ска­за­ла ему, что власть его лишь тогда будет твер­дой и дол­гой, если он пере­жи­вет сво­их роди­те­лей. А дру­гие рас­ска­зы­ва­ют, буд­то она сама, изму­чась нас­то­я­щим и стра­шась буду­ще­го, попро­си­ла у сына яду и полу­чи­ла его без вся­ко­го тру­да.

15. На вось­мом меся­це прав­ле­ния про­тив него воз­му­ти­лись вой­ска в Мёзии и Пан­но­нии, а потом и за морем, в Иудее и Сирии: частью заоч­но, частью лич­но они при­сяг­ну­ли Вес­па­си­а­ну. Чтобы сохра­нить вер­ность и рас­по­ло­же­ния осталь­но­го наро­да, он не жалел уже ника­ких, ни сво­их, ни государ­с­твен­ных средств. Объ­яв­ляя в Риме воин­ский набор, он обе­щал доб­ро­воль­цам после побе­ды не столь­ко отс­тав­ку, но даже награ­ды, какие лишь вете­ра­ны полу­ча­ли за пол­ный выслу­жен­ный срок. 
(2) Враг нас­ту­пал по суше и по морю, он отпра­вил про­тив него с моря сво­е­го бра­та с фло­том, ново­бран­ца­ми и отрядом гла­ди­а­то­ров, а с суши — пол­ко­во­д­цев и вой­ска, побе­див­шие при Бет­ри­а­ке. Но повсю­ду он был или раз­бит, или пре­дан; и тогда, обра­тясь к Фла­вию Саби­ну, бра­ту Вес­па­си­а­на, он выго­во­рил себе жизнь и сто мил­ли­о­нов сес­тер­ци­ев.

Со сту­пе­ней двор­ца он тот­час объ­явил тол­пе вои­нов, что сла­га­ет с себя власть, при­ня­тую про­тив воли. Под­нял­ся воз­му­щен­ный крик, и раз­го­вор при­шлось отло­жить. Про­шла ночь; на рас­све­те в скорб­ной одеж­де он вышел на рос­траль­ную три­бу­ну и с горь­ки­ми сле­за­ми повто­рил то же самое, но уже по напи­сан­но­му. 
(3) Вновь вои­ны и народ его пре­рва­ли, при­зы­вая его мужать­ся и напе­ре­бой пред­ла­гая свою помощь. Тогда он вос­прял духом: напав врас­плох на Саби­на и дру­гих фла­виан­цев, счи­тав­ших себя в без­опас­но­с­ти, он оттес­нил их на Капи­то­лий, под­жег пла­ме­нем храм Юпи­те­ра Бла­го­го и Вели­чай­ше­го, и всех уни­что­жил, а сам смо­т­рел на бит­ву и пожар из двор­ца Тибе­рия, пируя.

Но немно­го спу­с­тя он уже сожа­лел о соде­ян­ном. Чтобы сва­лить вину на дру­гих, он соз­вал схо­д­ку и перед нею сам поклял­ся и дру­гих зас­та­вил поклясть­ся, что для него нет ниче­го свя­щен­нее обще­с­твен­но­го спо­кой­с­твия. 
(4) Потом он снял с себя кин­жал и подал его спер­ва кон­су­лу, потом, когда тот не взял, — долж­нос­т­ным лицам, потом, поо­ди­ноч­ке, — сена­то­рам; никто не при­нял кин­жа­ла, и он пошел прочь, слов­но желая посвя­тить его в храм Согла­сия; но кто-то закри­чал: «ты сам — Согла­сие!», и он вер­нул­ся, заяв­ляя, что кин­жал оста­вит у себя и при­мет отныне про­з­ви­ще Согла­сие. 16. А сена­ту он пред­ло­жил отпра­вить послов и дев­с­твен­ных вес­та­лок с прось­бой о мире или хотя бы о сро­ке для пере­го­во­ров.

На сле­ду­ю­щий день он ожи­дал отве­та, как вдруг лазут­чик при­нес весть, что вра­ги при­бли­жа­ют­ся. Тот­час он спря­тал­ся в качал­ке и с дву­мя толь­ко спут­ни­ка­ми — это были пекарь и повар — тай­но поспе­шил в отцов­ский дом на Авен­тин, чтобы отту­да бежать в Кам­па­нию. Но тут про­нес­ся слух, пус­той и невер­ный буд­то уда­лось добить­ся мира, и он поз­во­лил отне­с­ти себя обрат­но во дво­рец. Здесь все уже было бро­ше­но, люди его раз­бе­жа­лись; тогда он надел пояс, наби­тый золо­том, и спря­тал­ся в комор­ке при­врат­ни­ка, при­вя­зав у две­рей соба­ку и заго­ро­див дверь кро­ва­тью и тюфя­ком.

17. Пере­до­вые сол­да­ты уже ворва­лись во дво­рец и, нико­го не зас­тав, при­ня­лись, как водит­ся, шарить повсю­ду. Они выта­щи­ли его из убе­жи­ща и ста­ли допра­ши­вать, кто он и не зна­ет ли он, где Вител­лий, — они не зна­ли его в лицо. Он солгал и вывер­нул­ся, но ско­ро был узнан; тогда он стал кри­чать без умол­ку, чтобы его оста­ви­ли пока под стра­жей, хотя бы в тюрь­ме — он что-то ска­жет, важ­ное для жиз­ни Вес­па­си­а­на. Нако­нец, свя­зав ему руки за спи­ною, с пет­лей на шее, в разо­дран­ной одеж­де, полу­го­ло­го, его пово­лок­ли на форум.

По всей Свя­щен­ной доро­ге народ осы­пал его изде­ва­тель­с­тва­ми не жалея ни сло́ва, ни дела: за воло­сы ему оття­ну­ли голо­ву назад, как всем пре­с­туп­ни­кам, под под­бо­ро­док под­с­та­ви­ли острие меча, чтобы он не мог опу­с­тить лицо, и всем было его вид­но; 
(2) одни швы­ря­ли в него гря­зью и наво­зом, дру­гие обзы­ва­ли обжо­рой и под­жи­га­те­лем, тре­тьи в тол­пе хули­ли в нем даже его телес­ные недо­с­тат­ки. Дей­с­тви­тель­но, был он огром­но­го рос­та, с крас­ным от посто­ян­но­го пьян­с­тва лицом, с тол­с­тым брю­хом со сла­бым бед­ром, кото­рым он когда-то ушиб­ся о колес­ни­цу, при­слу­жи­вая на скач­ках Гаю. Нако­нец, в Гемо­ни­ях его истер­за­ли и при­кон­чи­ли мел­ки­ми уда­ра­ми, а отту­да крю­ком сво­лок­ли в Тибр.

18. Погиб он вме­сте с бра­том и сыном на пять­де­сят вось­мом году жиз­ни. И не обма­ну­лись в догад­ках те, кто по веще­му слу­чаю в Виенне, нами уже упо­мя­ну­то­му, пред­рек­ли ему попасть в руки како­го-то чело­ве­ка из Гал­лии: в самом деле погу­бил его Анто­ний Прим, непри­я­тель­ский пол­ко­во­дец, родом из Толо­зы, кото­ро­го в дет­с­тве зва­ли«Бек­кон», что озна­ча­ет «пету­ший клюв».
                          მოღვაწეობის მოკლე მიმოხლვა
69 წლის 1 იანვარს ზემო გერმანიის ორმა ლეგიონმა გალბასათვის ერთგულების ფიცის მიცემაზე უარი განაცხადა. მათ მისი ქანდაკებები დაამხეს და ახალი იმპერატორის შერჩევა მოითხოვეს. მომდევნო დღეს ქვემო გერმანიის ჯარისკაცებიც აჯანყდნენ, გადაწყვიტეს თავად აერჩიათ ახალი იმპერატორი და პროვინციის გუბერნატორი ვიტელიუსი იმპერატორად გამოაცხადეს.
ამბოხების დაწყებამ გალბას გააცნობიერებინა საკუთარი არაპოპულარულობა და საერთო უკმაყოფილება. მოახლოებული ქარიშხლის შესაჩერებლად, გალბამ იშვილა და თავის მემკვიდრედ და შემცვლელად გამოაცხადა კალპურნიუს პიზონ ლიცინიანუსი. მოსახლეობამ მემკვიდრის შერჩევის ფაქტი შიშის გამოვლინებად მიიჩნია, პრეტორიანელთა გვარდია, რომელიც ტრადიციულ საჩუქარს ამაოდ ელოდა უკმაყოფილო დარჩა, მარკუს სალვიუს ოტონი კი, რომელიც თავად მოელოდა, რომ გალბა მას იშვილებდა, იმპერატორს მისი არჩევანის გამო ჩამოშორდა.
ნერონმა იგი ლუზიტანიის მმართველად გაგზავნა და მისი ცოლი პოპია საბინა ჯერ საყვარლად გაიხადა, მერე ცოლადაც შეირთო. როცა ნერონის განკითხვის ჟამმა დარეკა ოტონი გალბას მიემხრო და იმედი ჰქონდა, რომ გალბა მას სამაგიეროდ თავის თანამმართველად და მემკვიდრედ გამოაცხადებდა, მაგრამ მემკვიდრეობის დაკარგვით იმედგაცრუებული დარჩა და უკმაყოფილო პრეტორიანელებთან მოლაპარაკებები დაიწყო. 69 წლის 15 იანვარს მათ იგი იმპერატორად გამოაცხადეს. გალბა მეამბოხეებთან შესახვედრად გაემართა, თუმცა იმდენად ღონეგამოცლილი იყო, რომ იგი ტახტრევნით გადაიყვანეს. სვეტონიუსის მიხედვით, გალბამ სიკვდილამდე ტილოს ჯავშანიც ჩაიცვა, თუმცა არ დაუფარავს, რომ ამდენ მახვილს იგი ვერ ააცილებდა. იგი ოტონის კავალერიას გადააწყდა და კურციუსის ტბასთან მოკლეს. ერთი მცველი, ცენტურიონი სემპრონიუს დენზუსი მის დაცვას შეეწირა. პიზონი ამ მოვლენებიდან მცირე ხნის შემდეგ მოკლეს. პლუტარქეს მიხედვით, სიკვდილის წინ გალბამ მკვლელებს კისერი მიუშვირა სიტყვებით „დაჰკარით, თუ ეს რომაელთა სიკეთისთვის იქნება!“
მისი მოკვლის შემდეგ, გალბას თავი ოტონს მიუტანეს. ოტონის წინაშე უმალ ქედი მოიხარა სენატმაც.
ვერც მარკუს სალვიუს ოტონმა ისარგებლა დიდხანს თავისი სისხლიანი ნამოქმედარით. მან ფორუმიდან სასახლემდეც ვერ მიაღწია, რომ ქვემო რაინის ლეგიონებმა იმპერატორად გამოაცხადეს ავლუს ვიტელიუსი, აგრეთვე ნერონის თანამეინახე, მისებრ გარყვნილი, ჯამბაზი, მოჯირითე და გაუმაძღარი მჭამელ-მსმელი.
იგი გალბამ ქვემო რაინის ლეგიონთა მთავარსარდლად დანიშნა და ახლა ამ ლეგიონთა ფარებზე დაყრდნობილი გერმანიკის სახელწოდებით იმპერატორის ტახტის დასაკავებლად მოეშურებოდა.
ვიტელიუსს მიემხრო აგრეთვე ზემო რაინის ლეგიონებიც, რომელთაც სათავეში ედგათ ახალგაზრდა, პირმშვენიერი ვაჟკაცი, სახელმწიფო ხაზინის ქურდი ცეცინა.
ვიტელიუსისა და ცეცინას ლეგიონები სამ ნაკადად მოედინებოდნენ ალპებისაკენ. ისინი გზაზე საშინლად აოხრებდნენ გალთა მიწა-წყალს, მოსახლეობას ან ჟლეტდნენ ან მონებად ჰყიდდნენ, ადვილი წარმოსადგენი იყო რას მოელოდა იტალიას.
ოტონმა სცადა რომაელი ხალხისათვის ეჩვენებინა, რომ იგი ქვეყნისათვის ვიტელიუსზე უფრო კეთილი სული იყო და დროებით თავი დაანება თავაშვებულ ცხოვრებას, სისასტიკეს და ხელი მიჰყო ხალხისათვის საძულველ მედროვე მოღვაწეთა სიკვდილით დასჯას. მაგალითად მან ბრძანა სიკვდილით დაესაჯათ ნერონის დროის ყველაზე დიდი ბოროტმოქმედი პრეტორიანელთა ყოფილი პრეფექტი ტიგელინუსი, რომელმაც ეს საბედისწერო განკარგულება გარყვნილების ჟამს შეიტყო. მან უკანასკნელად დალოშნა თავისი საყვარლების ბრბო და სამართებლით ყელი გამოიჭრა.
ამასობაში ვიტელიუსის ლეგიონებმა გადმოიარეს ალპები და ჩრდილო იტალიაში შემოვიდნენ. მაშინვე ათ მხარეზე გადავიდნენ იქ მდგომი ცხენოსანთა ჯარები, ვიტელიუსის ძალაუფლება გერმანელთა გარდა ცნეს გალიამ, ესპანეთმა და ბრიტანეთმა. იმპერიის სამხრეთი და აღმოსავლეთი ოტონის მხარეზე იდგნენ, მას მხარს უჭერდა აგრეთვე მთელი საზღვაო ფლოტი, მის საშველად ძლიერი ძალები მოეშურებოდნენ პანონიიდან და დალმაციიდან, იყო ცდები ახალი დიდი სისხლისღვრის თავიდან ასაცილებლად, იქნებ რომელიმე პრეტენდენტი ნებაყოფლობით იტყოდა უარს იმპერატორობაზე, ან იქნებ პირადი შეხვედრით ან ურთიერთდახოცვით იხსნიდნენ ქვეყანას, მაგრამ როგორც მოსალოდნელი იყო არც ერთ მათგანს არ აღმოაჩნდა დიდსულოვნება და სივაჟკაცე, მაშ კვლავ ათასეულთა სიცოცხლე უნდა შესწირვოდა სისხლში და ლაფში გასვრილი ტახტისათვის ასევე გასვრილ პრეტენდენტთა ბრძოლას.
ვიტელიუსის საომარ ძალთაგან დაწინაურდნენ ცეცინას ლეგიონები. მას არ სურდა გამარჯვების პატივი გაენაწილებინა მეორე ლეგატისათვის ფაბიუს ვალენტინისათვის და კრემონასთან სახელდახელოდ შეება ოტონის ჯარებს, მაგრამ დამარცხდა, ბანაკში ჩაიკეტა და ვალენტის ლეგიონებთან შეერთება იკადრა.
გადამწყვეტი ბრძოლა მოხდა 69 წლის აპრილში ბედრიაკის ველზე კრემონასა და ვერონას შორის. არც ერთი არც ვიტელიუსი და არც ოტონი მათთვის ატეხილ ამ საბედისწერო, უსარგებლო და უგნურ კაცთა ხოცვაში პირადად მონაწილეობას არ ღებულობდნენ. სასტიკ ხელჩართულ სისხლისღვრაში ვიტელიუსის ლეგიონებმა გაიმარჯვეს, ხოლო ოტონმა ამ მძიმე ჟამს თავის იმპერატორობის ოთხმოცდამეთხუთმეტე დღეს შეძლო გაბედულება გამოეჩინა და თავი მოეკლა.
რომში ცერერას დღესასწაული იდგა, როცა მოვიდა ბედრიაკის ბრძოლისა და ოტონის სიკვდილის ამბავი. ქალაქის პრეფექტმა ფლავიუს საბინუსმა მაშინვე დააფიცა რომში მყოფი ჯარები ავლუს ვიტელიუსის ერთგულებაზე, სენატმაც მაშინვე დაადგინა მიერთმიათ დროის ახალი გმირისათვის იმპერატორის ყველა ტიტული და ინსიგნია, თან დაუყოვნებლივ აფრინა შიკრიკები ცეცინასთან და ვალენტინესთან მადლობითა და მილოცვებით, საპასუხოდ გამარჯვებით გალაღებული და მძარცველობაზე დახარბებული ლეგიონები ძარცვა-გლეჯითა და მაროდიორობით მოეშურებოდნენ რომისაკენ.
ვიტელიუსი მხოლოდ მაშინ გადმოვიდა იტალიაში, როცა დარწმუნდა, რომ იქ ყველაფერი მის სასარგებლოდ გადაიჭრა. იგი მოდიოდა საყვარელი ნადიმ-ღრეობითა და ბაკქანალიებით, მას ეგებებოდნენ და ერთგულებას ეფიცებოდნენ.
ოტონის ყოფილი სამხედრო მეთაურებიდან ზოგნი ახალ იმპერატორს არწმუნებდნენ, რომ მხოლოდ მათმა ღალატმა არგუნა მას გამარჯვება, ესენი ვიტელიუსმა დააჯილდოვა, ხოლო ისინი ვინც პატიოსნად აღიარა ბრძოლის ველზე ოტონისადმი ერთგულება სიკვდილით დასაჯა.
მან რომისაკენ გზად მიმავალმა დაათვალიერა მისი ლეგიონების გამარჯვების ადგილი ბედრიაკაზე. ბრძოლიდან 40 დღე გასულიყო. საზარელი იყო დახოცილი, დაუმარხავი გვამებით დახერგილ-დამძიმებული ბრძოლის ველი, ვიტელიუსმა ნაცვლად იმისა, რომ ყალბად მაინც გამოეთქვა სინანული იქვე გახრწნილ გვამებზე საზეიმო საკურთხეველი აღმართა და ღმერთებს მადლობა შესწირა გამარჯვებისათვის, თან მის გვერდით შეძრწუნებულ და სუნთქვაშეკრულ მხლებლებს ცინიკურად შესძახა «ყველაზე საამური სუნი ეს არის რომელიც გვცემს მოკლული მტრისაგან განსაკუთრებით თანამოქალაქისაგან».
69 წ. ივლისში ვიტელიუსი თანამეინახეებით, ჯამბაზებით, მუსიკოსებით, როსკიპი ქალებით გარშემორტყმული და 60000-ანი არმიის თანხლებით მივიდა რომში. რომაელი ხალხის უმძიმეს ისტორიაში ვიტელიუსის ხანმოკლე მმართველობა ერთერთი უსაშინლესი იყო. ეს არც კი იყო მმართველობა თუნდაც ჩვეულებრივი გაგებით, ვიტელიუსი პირადად თითქმის არავითარ სახელმწიფოებრივ საქმეებში არ ერეოდა, მისი ლეგიონები მოქმედებდნენ ისე, როგორც მათ მოესურვებოდათ, ძარცვავდნენ, იტაცებდნენ, ქურდობდნენ, ლოთობდნენ, აუპატიურებდნენ. სენატი სულ დადუმდა და დამუნჯდა, ქვეყანას კვლავ ვიღაც ვიგინდარა მედროვე აზიატიკი განაგებდა. ვიტელიუსს პოლიტიკისათვის არ სცალოდა, მისი ერთადერთი საფიქრალი კვლავ უზომო ჭამა-სმა იყო. წყაროები იმპერატორის სარეკორდო ღორმუცელობის შესახებ გვარწმუნებენ, რომ რაღაც სამიოდ თვის მანძილზე მისი სადილ-ვახშმებისათვის 900000000 სესტერციუმი 45 000000 მანეთი დაიხარჯა, მარტო ერთ სადილზე 400000 სესტერციუმი 20000 მანეთი მიდიოდა, ერთხელ მას რაღაც ისეთი ძვირფასი კერძი მიართვეს, რომელიც 50000 მანეთი დაჯდებოდაო.
მთელი იმპერიის ყოველი კუთხიდან, ზღვიდან თუ ხმელეთიდან განუწყვეტლივ იგზავნებოდა ნაირნაირი საჭმელ-სასმელი გაუმაძღარი ხელმწიფისათვის, რასაკვირველია ასე დიდხანს ვერ გაგრძელდებოდა. 69 წ. ივლისის დამდეგს ეგვიპტის ალექსანდრიაში მდგარმა ლეგიონებმა ტიბერიუს იულიუს ალექსანდრეს მეთაურობით რომის იმპერატორად გამოაცხადეს იუდეა-იერუსალიმის წინააღმდეგ მებრძოლ ლეგიონთა მთავარსარდალი ტიტე ფლავიუს ვესპასიანე, რომელსაც მაშინვე თავისი საომარი ძალებით მხარი დაუჭირეს სირიაში მდგარმა ლეგატმა ლიცინიუს მუციანმა. როგორც კი ვესპასიანე იმპერატორობაზე დასთანხმდა (მანამდე ის დიდხანს ყოყმანობდა) მის მრავალრიცხოვან საომარ დროშას შეუერთდნენ პანონიისა და დალმაციის ლეგიონები, რომლებიც ადრე ოტონის დასახმარებლად მიეშურებოდნენ.
ვესპასიანემ დალმაციაში გაგზავნა ნიჭიერი და მამაცი ანტონიუს პრიმუსი, რომელმაც დაუყოვნებლივ დაძრა ჯარები ჩრდილო იტალიისაკენ. თვითონ ახალი იმპერატორი ალექსანდრიაში ჩავიდა და რომს ეგვიპტიდან მიმავალი პურის არტერია გადაუჭრა.
ვიტელიუსი კი კვლავ უსაქმოდ, აპათიური განწყობილებით შეხვდა აღმოსავლეთიდან დაძრულ დიდ საშიშროებას, ტაციტუსის სიტყვებით, რომ ვთქვათ იგი შემალული ბაღის ჩრდილში ვითარცა ზარმაცი პირუტყვი გაძღება და უმოქმედოდ დაეგდება არ ფიქრობდა არც წარსულზე, არც აწმყოზე არც მომავალზე. ბოლოს როცა დაარწმუნეს, რომ საჭირო იყო ამოქმედება ცეცინა თავის ლეგიონებით გაგზავნა ჩრდილო იტალიაზე მომდგარი ანტონიუსის წინააღმდეგ. მან არ იცოდა, რომ ცეცინა მასთან გამომშვიდობებისთანავე ღალატზე ფიქრობდა, როგორც კი რავენაში მდგარი ფლოტი ვესპასიანეს მხარეზე გადავიდა ცეცინამაც მაშინვე მოუწოდა თავის ლეგიონებს, რომ საზღვაო ძალებისათვის მიებაძათ, მაგრამ რაინის ლეგიონებმა ღალატზე უარი თქვეს, სარდალი შებოჭეს, რომიდან მისულ ახალ ძალებს შეუერთდნენ და სასწრაფოდ გაეშურნენ ბედრიაკას ველისაკენ სადაც ადრე მათ სასტიკად დაამარცხეს ოტონის ჯარები. აქვე მოვიდნენ ვესპასიანეს მომხრეები ანტონინუს პრიმუსის სარდლობით.
კრემონის კედლებთან ღამით არნახული, საშინელი ხოცვა-ჟლეტა გაჩაღდა. წყაროები ხატავენ საზარელ სურათებს, როგორ ხოცავენ ერთმანეთს ვიტელიუსისა და ვესპასიანესათვის მამა-შვილები, ძმები და ახლობელ-ნათესავები.
ვესპასიანეს ჯარებმა გაიმარჯვეს, კრემონა იერიშით აიღეს და აიკლეს, ააოხრეს, ძვლებამდე გაძარცვეს, დედაბუდიანად გაჟლიტეს (ტყვედ წამოყვანა არ შეიძლებოდა, რადგან აქ ყველა რომაელი ცხოვრობდა), ნაცარტუტად აქციეს.
აქედან ანტონიუსმა ჯარები გადაიყვანა აპენინის მთებზე და ეტრურიის გავლით გაეშურა რომისაკენ. გზად მას შემოეყარა ფაბიუს ვალენტი, რომელმაც მაშინვე ტყვეობა და სიკვდილი ჰპოვა და ამრიგად ვიტელიუსმა უკანასკნელი დამცველიც დაკარგა.
იგი სამგლოვიარო ტანსაცმლით, ხელში უმცროსი ვაჟით ცრემლების ღაპა-ღუპით გამოვიდა რომის ფორუმზე და უარი თქვა იმპერატორობაზე, მაგრამ ქალაქში დარჩენილმა უკანასკნელმა გერმანულმა კორპუსებმა უარი თქვეს დანებებაზე და ვიტელიუსიც გაამხნევეს და სთხოვეს უკანვე წაეღო ნებაყოფლობითი უარი.
ქალაქში მდგომარეობის ბატონ-პატრონად ითვლებოდა პრეფექტი ფლავიუს საბინუსი, რომელმაც ადრე პრეტორიანელები პირველმა დააფიცა ვიტელიუსის ერთგულებაზე, მაგრამ ფლავიუსი ვესპასიანეს ძმა იყო და უკვე მილოცვებსაც ღებულობდა ძმის გახელმწიფებასთან დაკავშირებით და ახლა ამ მძიმე ჟამს, როცა ჯარებმა ვიტელიუსს ერთგულება შეჰფიცეს ფლავიუსმა ვესპასიანეს უმცროს ვაჟთან დომიციანესთან ერთად თავი შეაფარა კაპიტოლიუმს. ვიტელიუსის ჯარებმა იერიში მიიტანეს, კაპიტოლიუმის ტაძარი ხანძარს მისცეს, ფლავიუსი ხელთ იგდეს და მოკლეს, ხოლო დომიციანემ გაქცევა და თავის შეფარება მოახერხა.
ვესპასიანეს ლეგიონებიც უკვე მოადგნენ რომს, ანტონიუსმა უარი თქვა ყოველგვარ შერიგებაზე და 3 მხრიდან შეუტია ქალაქს. ვიტელიუსის მომხრეები დიდხანს მედგრად უმკლავდებოდნენ მოიერიშე მტერს, ბოლოს ვესპასიანეს ჯარები შეიჭრნენ ქალაქში, ვიტელიუსი სასახლიდან გამოათრიეს, ფლავიუს საბინუსის ცხედარს ზედ დააკლეს, თავი მოჰკვეთეს, ხოლო ტანი ტიბრში გადააგდეს. რომის იმპერიის ახალი მბრძანებელი შეიქმნა ტიტე ფლავიუს ვესპასიანე (69 წლის დეკემბერი).