გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი (75-140)
1. კლავდიუსების პატრიციული გვარი იყო პლებეურიც, მაგრამ ნაკლებად გავლენიანი და მნიშვნელოვანი მოდის რეგილიდან, საბინის ქალაქიდან. აქედან ვასალების დიდ ჯგუფთან ერთად, რომის დაარსებიდან მალევე, ტიტუს ტაციუსის გავლენით, რომელიც თანამმართველი იყო რომულუსთან ერთად, რომში გადასახლდა; ანდა, უფრო სწორად, ატიუს კლავდიუსის გავლენით, გვარის მეთაურისა, მეფეთა განდევნიდან ხუთ წელიწადში. ეს გვარი აქ პატრიციების რიცხვში ჩარიცხეს და სახელმწიფოსგან მიიღო კლიენტებისთვის მინდვრები ანიენის გაღმა, თავისთვის კი განსასვენებელი კაპიტოლიუმის გორაკის ქვემოთ.შემდეგ დროის მსვლელობაში კონსულობის ღირსი ოცდარვაჯერ გახდნენ, ცენზორობისა შვიდჯერ, ასევე ექვსი ტრიუმფისა და ორი ოვაციისა. ამ გვარის წევრები სხვადასხვა სახელს და მეტსახელს ატარებდნენ, მხოლოდ სახელი ლუციუსი უარყვეს საერთო თანხმობით და მას შემდეგ, რაც ორი ნათესავიდან, ამ სახელს რომ ატარებდნენ, ერთის ყაჩაღობა და მეორის კაცისმკვლელობა გამოაშკარავდა. სხვა მეტსახელებს შორის მიიღეს მეტსახელი „ნერონი“, რაც საბინურ ენაზე აღნიშნავს „მამაცს“ და „ძლიერს“.
2. ბევრ კლავდიუსს სახელმწიფოს წინაშე მრავალი დამსახურება მიუძღვის, მაგრამ ასევე მრავალი სხვანაირი საქციელებიც. მოვიხსენიებ მხოლოდ უმთავრესებს. აპიუს ბრუციანმა დაარწმუნა რომაელები არ დაეწყოთ დამღუპველი მოლაპარაკება მეფე პიროსთან. კლავდიუს კავდექსმა პირველმა გაატარა ფლოტი ყურეში და კართაგენელბი განდევნა სიცილიიდან. ტიბერიუს ნერონმა ესპანეთიდან დიდი ძალებით მომავალი ჰასდრუბალი დაამარცხა, საშუალება არ მისცა, რომ თავის ძმას, ჰანიბალს შეერთებოდა.
მეორე მხრივ, კლავდიუს რეგილიანუსი, დეცმევირი კანონების შესათხზველად, ვნებით ატანილი, აპირებდა ძალით გადაექცია მონად თავისუფალი ქალიშვილი, და ეს გახდა მიზეზი პლებეების მეორე გამოცალკევებისა პატრიციებიდან. კლავდიუს რუსუსი, აპიუსის ფორუმზე დამაგვირგვინებელი ქანდაკება რომ დაიდგა, ცდილობდა კლიენტების დახმარებით მთელი იტალია დაემორჩილებინა. კლავდიუს პულხერმა, რომელსაც სიცილიასთან მკითხაობისას წიწილები არ უკენკავდნენ საკვებს, ყველა ზღვაში გადაყარა და თითქოსდა მკითხაობის დასაცინად თქვა: „მაშინ წყალი დალიონ, რაკი ჭამა არ უნდათ!“ თავად კი საზღვაო ბრძოლაში ჩაება და დამარცხდა; ხოლო ამის მერე, სენატმა დიქტატორის დანიშვნა რომ უბრძანა, თითქოს მაშინაც მასხარად იგდებდა სახელმწიფოს გასაჭირს, თავისი შიკრიკი გლიკიასი დანიშნა.
ამ გვარის ქალებმა ასეთივე განსხვავებული მაგალითები დატოვეს. სინამდვილეში ამ გვარს ეკუთვნოდა ორივე კლავდია: ისიც, რომელმაც თავთხელიდან ტიბრის ფონზე გამოიყვანა იუდეური ღმერთების დედის სიწმინდეებით დატვირთული ხომალდი და ყველას თანდასწრებით დაიფიცა, რომ მხოლოდ მაშინ გაჰყვებოდა, თუ მართლა წმინდა იქნებოდა; და ისიც, ვინც ქალებიდან პირველი, ბრალდებული იყო სიდიადის შეურცხყოფაში იმის გამო, რომ თავისი ეტლით ძლივს გზის გამკვლევმა დიდ ბრბოში, ხმამაღლა ისურვა, რომ მისი ძმა პულხერი აღმდგარიყო და ხელახლა დაეღუპა ფლოტი, რომ რომში ხალხი დაცოტავებულიყო.
ამას გარდა, ცნობილია, რომ ყველა კლავდიუსი მტკიცე ოპტიმატი იყო ყოველთვის, პატრიციების ღირსებისა და სიძლიერის მტრები, ოღონდ პუბლიუს კლოდიუსის გამოკლებით, რომელმაც ციცერონის რომიდან გასაგდებად, პლებეისაც კი ეშვილა, თანაც თავისზე ასაკით უფრო პატარას. ხალხთან ურთიერთობაში ისეთი ჯიუტები და გულზვიადები იყვნენ, რომ სისხლის სამართლის ბრალდებითაც კი ისე არავინ დამცირებულა, რომ შავები ჩაეცვა და მოქალაქეებისთვის მხარდაჭერა ეთხოვათ; ზოგიერთი მათგანი აყალმაყალში და შუღლში სახალხო ტრიბუნებსაც კი ურტყამდა. ხოლო ერთი ვესტალი, როცა მისი ძმა ხალხის ნების საპირისპიროდ ტრიუმფს მართავდა, იმასთან ავიდა ეტლზე და კაპიტოლიუმამდე მიაცილებდა, რათა ტრიბუნებიდან ვერავინ ჩარეულიყო და ვეტო არ დაედო.
3. ამ ფუძიდან მოუდის ტიბერიუს კეისარს გვარი და, თანაც მამის და დედის მხრიდან ერთბაშად: მამის მხრიდან ტიბერიუს ნერონიდან, დედისა აპიუს პულხერისა, ხოლო ეს ორივე აპიუს ბრუციანის შვილები იყვნენ. ეკუთვნოდა ლივიუსების ოჯახობასაც, რომელმაც იშვილა იმისი პაპა დედის მხრიდან. ეს იყო პლებეური ოჯახი, მაგრამ ისიც არანაკლები პატივით სარგებლობდა და ღირსი შეიქმნა რვა კონსულისა, ორი ცენზორისა, სამი ტრიუმფისა და დიქტატორის პოსტებისაც კი და კავალერიის მეთაურობისაც. სახელგანთქმული იყო ცნობილი მამებით, უფრო მეტად სალინატორით და დრუზუსით.
სალინატორმა ცენზორად ყოფნისას სისულელის გამო შეარცხვინა ყველა რომაული ტრიბი, რაკიღა იმათ, დაადანაშაულეს და განსაჯეს პირველი კონსულობის შემდეგ, მიუხედავად ამისა, მაინც აირჩიეს კონსულადაც და ცენზორადაც. დრუზუსმა ორთაბრძოლაში მოკლა დრაზუსი, მტრის ბელადი და თავისთვის და თავისი შთამომავლობისათვის დაინარჩუნა იმისი სახელი. მანვე, როგორც ამბობენ, პროპრეტორის თანამდებობაზე ყოფნისას გალიის პროვინციიდან ის ოქრო დააბრუნა, რომელიც გადაუხადეს სენონებს კაპიტოლიუმის ალყისას და რომელიც, გადმოცემის საპირისპიროდ, არ წაურთმევია მათთვის კამილუსს. მისმა შვილთაშვილმა მიიღო წოდება „სენატის გამომსარჩლებელი“ შესანიშნავი დამსახურებისათვის გრაკხუსების წინააღმდეგ ომში. მან დატოვა შვილი, რომელსაც ამგვარი შფოთებისას მრავალი გეგმა ჰქონდა ჩაფიქრებული, მაგრამ ვერაგულად მოკლეს მოწინააღმდეგეებმა.
4. ტიბერიუსის მამა, ნერონი ალექსანდრიის ომისას გაიუს კეისრის კვესტორი იყო და, ფლოტის მეთაურობისას ბევრი გააკეთა გამარჯვებისათვის. ამისათვის დაინიშნა პონტიფიკად სციპიონის ადგილზე და გაიგზავნა გალიაში კოლონიის მოსაწყობად, რომელთა შორის იყო ნარბონი და არელატე. თუმცა კეისრის მკვლელობის შემდეგ, როცა ახალი არეულობების წინაშე შიშით ყველა, როგორც ერთი ღებულობდა გადაწყვეტილებას, ეს საქმე დავიწყებისათვის მიეცა, იმან წინადადება წამოაყენა, ჯიდოები მიეცათ ტირანის მკვლელებისთვის.
შემდეგ პრეტორი იყო. წლის ბოლოს, როცა ტრიუმვირატებს შორის უთანხმოება წარმოიშვა, ის თანამდებობაზე დარჩა დაშვებულ ვადაზე მეტი ხნით და პერუზიაში გაჰყვა კონსულ ლუციუს ანტონიუსს, ტრიუმვირის ძმას. ხოლო როცა დანარჩენები დანებდნენ, ის მარტო განაგრძობდა ბრძოლას. პრესენტეში გაიქცა, მერე ნეაპოლში და მონებისთვის თავისუფლებისკენ მოწოდების ამაო ცდების მერე, სიცილიაში დაიმალა.
მაგრამ, განაწყენებულმა იმით, რომ იქ მაშინვე არ დაუშვეს სექსტუს პომპეუსთან და სამისოდ არ აღიარეს ფასკის უფლება, მარკუს ანტონიუსთან გადაბარგდა, აქაიაში. იმასთან ერთად მალევე დაბრუნდა რომში ზავის დასადებად და აქ, ავგუსტუსის მოთხოვნით, დრუზილუსს დაუთმო თავისი ცოლი ლივია, რომელმაც უკვე გაუჩინა ერთი შვილი და მეორეზე იყო ფეხმძიმედ. ამის შემდეგ მალევე გარდაიცვალა, დარჩა ორი შვილი, ტიბერიუს და დრუზუს ნერონები.
5. ზოგიერთი ვარაუდობდა, რომ ტიბერიუსი დაიბადა ფუნდაში, მაგრამ ეს მხოლოდ არასაიმედო ვარაუდია. დაფუძნებული იმაზე, რომ ფუნდაში დაიბადა იმისი ბებია დედის მხრივ და რომ შემდგომში, სენატის დადგენილებით, იქ აღიმართა კეთილდღეობის ქანდაკება. თუმცაღა უფრო მრავალრიცხოვანი და საიმედო წყაროები გვიჩვენებენ, რომ დაიბადა რომში, პალატინზე, დეკემბრის კალენდებამდე მეთექვსმეტე დღეს, მარკუს ემილიუს ლეპიდუსის მეორე და ლუციუს მუნაციუს პლანკუსის კონსულობისას, ფილიპიის ომის დროს. ასეა ჩაწერილი ქრონიკებში და სახელმწიფოებრივ ცნობებში. სხვათა შორის, სხვები მის დაბადებას მიაკუთვნებენ წინა წელს, გირციუსის და პანსას კონსულობის ხანას და ზოგიერთი კი მომდევნოს, სერვილიუს ისავრიკუსის და ლუციუს ანტონიუსის ჟამს.
6. ბავშვობა მძიმე და მშფოთვარე ჰქონდა, რადგან გაქცევებისას თან დაჰყვებოდა მშობლებს. ნეაპოლში, როცა დადევნებულ მტერს ხომალდზე ემალებოდნენ, ორჯერ კინაღამ არ გასცა თავისიანები ტირილით, რაკი გამცილებლებს უნდოდათ, ჯერ თავისი გადიის მკერდიდან აეგლიჯათ, მერე კი დედის მკლავებიდან, რათა სუსტი ქალებისთვის ტვირთი შეემსუბუქებინათ.
მშობლებთან ერთად შემოაირა სიცილია და აქაია, სადაც იმყოფებოდა ქალაქ ლაკედემონელების ზედამხედველობაში, კლავდიუსების გვარის კლიენტებისა. იქიდან წამოსულს, ღამით გზაში სასიკვდილო ფათერაკი შეემთხვა, როცა ტყეში ყოველი მხრიდან მოულოდნელად ხანძარმა იფეთქა და ალი ისე ახლოს მივიდა მგზავრებთან, რომ ლივიას თმა და ტანასაცმლის კიდეები შეუტრუსა.
საჩუქრები, რომელიც სიცილიაში მიიღო პომპეასგან, სექსტუს პომპეუსის დისგან, ლაბადა, ბალთა და ოქროს ბულები, ყველა დაიკარგა, და ახლაც კი გიჩვენებენ ბაიაში. რომში დაბრუნებისას ანდერძით იშვილა სენატორმა მარკუს გალიუსმა; მემკვიდრეობაში ჩადგა, მაგრამ სახელისგან მალე თავი შეიკავა, რაკი გალიუსი ავგუსტუსის მოწინააღმდეგეთა ბანაკს ეკუთვნოდა.
ცხრა წლისამ როსტალური ტრიბუნიდან გარდაცვლილ მამაზე სიტყვა წარმოთქვა. მერე, მოზარდი, აქტიუმის ტრიუმფზე ავგუსტუსის ეტლს ამხედრებული მიაცილებდა მარცხენა მხრიდან, მაშინ როცა მარჯვნიდან მარცელუსი მოაჭენებდა, ოქტავიუსის შვილი. ასტიკურ თამაშობებზე გამნაწილებელი იყო, ხოლო ტროას თამაშისას ცირკში უფროსი ბიჭების რაზმს მეთაურობდა.
7. სრულწლოვანებას მიღწეულმა, თავისი ახალგაზრდობა და მომდევნო წლები აი, როგორ გაატარა.
გლადიატორების ბრძოლები მოაწყო მამის და თავისი პაპის, დრუზუსის სამახსოვროდ სხვადასხვა ადგილებზე და სხვადასხვა დროს: პირველად ფორუმზე, მეორედ ამფითეატრში. ამისათვის მოიწვია გადამდგარი და დამსახურებული გლადიატორებიც ასი ათასი სესტერცის ჯილდოს დაპირებით. მართავდა თამაშებსაც, მაგრამ თავად არ ესწრებოდა. ეს ყველაფერი ეწყობოდა დიდი ბრწყინვალებით, დედამისის და მამობილის ხარჯზე.
ცოლად მოიყვანა აგრიპინა, მარკუს აგრიპას ქალიშვილი და შვილიშვილი ცეცილიუს ატიკუსისა, რომაელი მხედრისა, რომელთან მიწერილი წერილებიც დაგვიტოვა ციცერონმა. თუმცა თანხმობით ცხოვრობდნენ და შვილი დრუზუსიც გაუჩინა და მეორეჯერ იყო ფეხმძიმედ, უბრძანეს, გასცილებოდა და დაუყოვნებლივ ცოლად მოეყვანა იულია, ავგუსტუსის შვილი. ეს მისთვის უსაზღვრო სულიერი ტკივილი იყო, აგრიპინასთან ღრმა გრძნობით იყო დაკავშირებული, იულია არ მოსწონდა თავისი ზნეობით, ახსოვდა, რომ ჯერ კიდევ პირველი ქმრის დროს როგორ ეძებდა მასთან სიახლოვეს, და ამაზე ლაპარაკობდნენ კიდეც ყველგან.
აგრიპინაზე გაშორების შემდეგაც დარდობდა; მხოლოდ ერთხელ მოახერხა შეხვედროდა და ისეთი დაჟინებული და ცრემლიანი მზერით გააცილა ქალი, რომ მაშინვე მიიღეს ზომები, რომ თვალში აღარასოდეს მოხვედროდა. იულიასთან თავიდან გაგებით ცხოვრობდა, მაგრამ მერე სულ უფრო და უფრო შორს ეჭირა მისგან თავი. ხოლო მას შემდეგ, რაც შვილი აღარ ჰყავდათ, ცალკეც კი ეძინა. ეს შვილი დაიბადა აკვილაში და ჯერ კიდევ მცირეწლოვანი გარდაიცვალა. თავის ძმა დრუზუსი გერმანიაში დაკარგა, იმის გვამი მან ჩამოასვენა რომში და მთელი გზა ფეხით მოდიოდა წინ.
8. სამოქლაქო მოღვაწეობა იმით დაიწყო, რომ ავგუსტის თანდასწრებით რამდენიმე პროცესზე იცავდა მეფე არქელაუსს, ტრალის და თესალიის მცხოვრებთ. სენატის წინაშე მხარი დაუჭირა ქალაქების ლაოდიკეას, თიატირას და ხიოსის თხოვნას, რომლებიც მიწისძვრით დაზარალდნენ და შველას ითხოვდნენ. ფანიუს ცეპიონს სახელმწიფოს ღალატისათვის უჩივლა სასამართლოში, რომელმაც ვარონ მურენასთან ერთად შეთქმულება დაგეგმა ავგუსტუსის წინააღმდეგ და მიაღწია მის დასჯას. იმავდროულად ორ დავალებას ასრულებდა: პურის ჩამოტანაზე, რომელიც უკვე შემოჰკლებოდათ და ეგრასტულების მოკვლევაზე მთელ იტალიაში, რომლის პატრონებმაც საერთო სიძულვილი დაიმსახურეს იმით, რომ მარტო თავისუფალ მოქალაქეებს კი არ იჭერდნენ და მალავდნენ, არამედ იმათაც, ვინც სამხედრო სამსახურს გაურბოდა.
9. სამხედრო სამსახური კანტაბრიის ლაშქრობაში დაიწყო ჯარის ტრიბუნად. მერე უმეთაურა რომის ჯარის ლაშქრობას აღმოსავლეთში, არმენიის სამეფო ტიგრანს დაუბრუნა და თავის ბანაკში, მხედარმთავრის ტრიბუნის წინ დიადემაც დაადგა. მანვე მიიღო დროშები, რომლებიც მარკუს კრასუსს წაართვეს პართელებმა. მერე, დაახლოებით ერთი წელიწადი მართავდა ბანჯგვლიან გალიას, რომელიც მშვიდი არ იყო ბელადების უთანხმოებისა და ბარბაროსების თავდასხმების გამო. ამის მერე აწარმოებდა ომს რეტებთან და ვინდელიკებთან, მერე პანონიელბთან, ბოლოს გერმანელებთან.
რეტიის ომში მან დაიმორჩილა ალპური ტომები, პანონიისაში ბრევკები და დალმატიელები, გერმანიისაში ტყვედ ჩაიგდო ორმოცი ათასი კაცი, გადაასახლა გალიაში და რაინის სანაპიროს გასწვრივ მიწები გამოუყო. ამ გამარჯვებებისათვის დედაქალაქში შევიდა ოვაციით და ეტლით, ხოლო მანამდე, ზოგიერთის ცნობით, დაჯილდოვდა ტრიუმფალური სამშვენისებით ახალი ჯილდოთი, რომელიც მანამდე არავის მიეღო.
ქვესტორის, პრეტორის და კონსულის თანამდებებს იკავებდა ვადაზე ადრე და თითქმის შეუწყვეტლად. მერე, ცოტა ხნის შემდეგ, მიიღო მეორე კონსულობა და ტრიბუნის ხელისუფლება ხუთი წლით.
10. მაგრამ ამ წარმატებების ნაკადში, წლებისა და ძალების გაფურჩქვნისას მოულოდნელად გადაწყვიტა, საქმეებს ჩამოშორებოდა და სადმე გადაკარგულიყო. შესაძლოა, ამისკენ უბიძგა ცოლისადმი ზიზღმა, რომლის არც დადანაშაულება შეეძლო, არც გაგდება, მაგრამ მეტის მოთმენაც აღარ შეეძლო. შესაძლოა, ეს იყო სურვილი, რომში სიძულვილი არ გამოეწვია თავისი მოუშორებლობით და წასვლით განემტკიცებინა, სულაც გაეზარდა თავისი გავლენა იმ დროისათვის, როცა კეისარს დასჭირდებოდა მისი სამსახური. ზოგიერთის აზრით, რაკი ხედავდა ავგუსტუსის წამოზრდილ შვილიშვილებს, თავისი ნებით დაუთმო სახელმწიფოში მეორე კაცის ადგილი და მდგომარეობა, რომელიც ასე დიდხანს ეკავა, ამაში მარკუს აგრიპას მაგალითს მიბაძა, რომელიც მარკუს მარცელუსის სახელმწიფო საქმეებთან დაახლოების კვალობაზე მითილენაზე გადასახლდა, რათა თავისი იქ ყოფნით საქმეში ხელი არ შეეშალა და არ დაემცირებინა მისი მნიშვნელობა.
შემდეგში ტიბერიუსი თავადაც მიუთითებდა ამ მიზეზზე. მაგრამ მაშინ სახელმწიფო საქმეებისგან დაღლისა და დასვენების მიზეზით ითხოვა გაშვება. არც დედის მუდარამ, არც მამობილის სენატში ჩივილმა, რომ მიტოვებას უპირებენ, არ შეაყოვნა. ხოლო უფრო დიდი წინააღმდეგობას რომ წააწყდა, ოთხი დღე შიმშილობდა.
ბოლოს და ბოლოს, წასვლაზე თანხმობას რომ მიაღწია, მაშინათვე ოსტიისკენ გასწია, რომში დატოვა ცოლი და შვილი, სიტყვა არ დასცდენია არც ერთ გამცილებელთან და მხოლოდ რამდენიმე გადაკოცნა გამოთხოვებისას.
11. ოსტიიდან კამპანიის სანაპიროს გაყოლებით გაცურა. აქ შეაყოვნა ავგუსტუსის ავადმყოფობის ცნობამ; მაგრამ რაკი ხმები დაირხა, თითქოს იმიტომ არ ჩქარობს, რომ ეგებ აღსრულდეს ყველაზე თამამი მისი იმედებიო, ქარიშხლით აღელვებულ ზღვას მისცა თავი და, ბოლოს, როდოსში ჩააღწია. ამ კუნძულის სილამაზე და ჯანსაღი ჰაერი ჯერ კიდევ მაშინ მოეწონა, როცა არმენიისკენ მიმავალმა იქ ჩაუშვა ღუზა.
აქ უბრალო მოქალაქესავით ცხოვრობდა, პატარა სახლით და ოდნავ მოზრდილი შვილით კმაყოფილდებოდა. ულიკტოროდ და მაცნეს გარეშე გიმნასიაში დასეირნობდა და ადგილობრივ ბერძნებს თანასწორივით მიმართავდა.
ერთხელაც, დილით დამდეგი დღის საქმესაკეთებელზე რომ ფიქრობდა, თქვა: ისურვებდა, მოენახულებინა ყველა ავადმყოფი ქალაქში. იქ დამსწრეებმა არასწორად გაუგეს, და გამოიცა ბრძანება, ყველა ავადმყოფი ქალაქის პორტიკში მოეყვანათ და დაეწვინათ იმის მიხედვით, ვის რა ავადობა სჭირდა. ამ მოულოდნელობით განაწყენებულმა ტიბერიუსმა აღარ იცოდა, როგორ მოქცეულიყო, და ბოლოს, ყველას ჩამოუარა, ყველას ბოდიში მოუხადა შეწუხებისთვის, ვინ როგორი საწყალი და უცნობიც არ უნდა ყოფილიყო.
მხოლოდ ერთხელ, მეტად არა, ნახეს, როგორ გამოავლინა თავისი ტრიბუნის ძალაუფლება. მუდმივად ესწრებოდა ფილოსოფიურ სკოლებს და წაკითხვებს; და როცა ერთხელ სიტყვაძუნწ ბრძენთა შორის უსასტიკესი კამათი ატყდა, ეს ჩაერია, მაგრამ მოკამათეებიდან ვიღაცამ მაშინვე გამოლანძღა მოწინააღმდეგეთა მხარდაჭერისათვის. მაშინ შეუმჩნევლად დაბრუნდა შინ, მერე კი, ლიკტორების თანხლებით მოულოდნელად დაბრუნებულმა, გამომცხადებლის პირით სასამართლოში მისცა მოკამათე და მისი ციხეში ჩაგდებაც ბრძანა.
არ გაუვლია დიდ დროს, როცა შეიტყო, რომ თავისი ცოლი იულია ბრალდებულია გარყვნილობისა და მრუშობისათვის, და რომ ავგუსტუსმა მისი სახელით, გაცილება დაუდგინა. გაახარა ამ ცნობამ, მაგრამ მაინც თავის მოვალეობად ჩათვალა, რამდენადაც შეეძლო, მამის წინაშე იმის შვილს გამოქომაგებოდა არაერთგზის გაგზავნილ წერილებში, ხოლო იულიას დაუტოვა ყველა საჩუქარი, რაც მიუცია, თუმცა ის ამას არ იმსახურებდა.
ამასობაში მისი ტრიბუნის ძალაუფლების ვადა ამოიწურა. მაშინ აღიარა, რომ თავისი წასვლით სურდა, რომ გაიუსის და ლუციუსის მეტოქეობაზე საყვედურებს მორიდებოდა, ახლა კი ამ ეჭვმა გაიარა, გაიუსი და ლუციუსი დავაჟკაცდნენ, სახელმწიფოში მათ მეორე ადგილს არაფერი ემუქრება, და ითხოვს, ბოლოს, ნათესავების ნახვის უფლებას, რომლებიც მოენატრა. მაგრამ უარი მიიღო. უფრო მეტიც, გამოუცხადეს, რომ თავი დაანებოს ყოველგვარ ზრუნვას ნათესავებზე, რომლებიც ასეთი ხალისით მიატოვა.
ასე რომ თავისი სურვილის საწინააღმდეგოდ დარჩა როდოსზე და დედის დახმარებით ძლივს მიაღწია იმას, რომ სირცხვილის დასამალად ავგუსტუსის ელჩი მაინც დარქმეოდა.
ახლა ის არა მხოლოდ კერძო პირად, არამედ დევნილ და შეშინებულ კაცად ცხოვრობდა. კუნძულის სიღრმეში გადავიდა, რათა ჩამოსულების მხრიდან პატივისცემის ნიშნებს დამალვოდა; მომსვლელი კი ბევრი იყო, რაკი არც ერთი სამოქალაქო თუ სამხედრო ნაცვალი, საითაც არ უნდა გაევლოთ, შემთხვევას არ გაუშვებდა ხელიდან, რომ როდოსს არ სწვეოდა. მაგრამ უფრო მნიშვნელოვანი მიზეზები ჰქონდა ასაღელვებლად. როცა სამოსზე იმგზავრა, რათა აღმოსავლეთის ნაცვლად დანიშნული თავისი გერი, გაიუსი ენახა, იმისი თანამგზავრისა და ხელმძღვანელის, მარკუს ლოლიუსის მიერ შთაგონებული გაუცხოება შეატყო.
შეამჩნიეს, რომ მისგან დავალებულ ცენტურიონებს, როცა ისინი ბანაკში ბრუნდებოდნენ შვებულებიდან, აძლევდა ორაზროვან წერილებს სხვადასხვა პირებისათვის. როგორც ჩანს, აჯანყებისთვის აქეზებდა. ავგუსტუსისგან ეს რომ გაიგო, დაიწყო მოთხოვნა, რომ ნებისმიერი ფენის კაცი მიემაგრებინათ მისთვის, სიტყვების და საქციელების სამეთვალყუროდ.
13. ცხენითა და იარაღით ჩვეულებრივ ვარჯიშს თავი დაანება, უარი თქვა მშობლიურ ტანსაცმელზე, ბერძნული ლაბადა და სანდლები ჩაიცვა, და ასე იცხოვრა თითქმის ორი წელიწადი, ყოველ დღეს უფრო შეზიზღებულმა და აუტანელმა. ნემავსუსის მცხოვრებლებმა მისი ქანდაკებები და ბიუსტები გაანადგურეს, ხოლო რომში, როცა მეგობრულ სუფრაზე მასზე ჩამოვარდა სიტყვა, ერთი სტუმარი წამოვარდა და დაუფიცა გაიუსს, რომ თუკი უბრძანებს, ახლავე წავა როდოსზე და იქიდან „გადასახლებულის“ თავს ჩამოუტანს. „გადასახლებულს“ ეძახდნენ.
ამის შემდეგ მხოლოდ შიშმა კი არა, პირდაპირმა საფრთხემ აიძულა ტიბერიუსი დედის დახმარებითა და დიდი ხვეწნამუდარით უკან დაბრუნების უფლება გამოეთხოვა.
წარმატების მიღწევაში ბედნიერი შემთხვევა დაეხმარა. ავგუსტუსმა მტკიცედ გადაწყვიტა, ამ საქმეზე თავისი უფროსი შვილის სურვილის გარეშე გადაწყვეტილება არ მიეღო. ის კიდევ დამდურებული იყო მარკუს ლოლიუსთან და ადვილად დაუთმო მამინაცვლის თხოვნებს. და აი, გაიუსის თანხმობით, ტიბერიუსს დაბრუნების ნება მისცეს, მაგრამ იმ პირობით, რომ მონაწილეობა არ მიეღო სახელმწიფო საქმეებში.
14. წასვლიდან მერვე წელს დაბრუნდა, მომავლის დიდი იმედებით იკვებებოდა. წინასწარმეტყველებები და ნიშნები პატარობიდანვე მხარს უმაგრებდნენ მის იმედებს.
ჯერ კიდევ როცა ლივია იმაზე ფეხმძიმედ იყო და სხვადასხვანაირი მკითხაობით ცდილობდა გაეგო, ბიჭი ეყოლებოდა თუ გოგო, კვერცხებზე დამჯდარ კრუხს ერთი ცალი ამოაცალა და მსახურებთან ერთად მორიგეობით ათბობდა ხელებში; და იმ კვერცხიდან გამოიჩეკა მამალი წარმოუდგენელი სიდიდის ბიბილოთი. ხოლო როგორც კი დაიბადა, ასტროლოგმა სკრიბონიუსმა უწინასწარმეტყველა დიდი მომავალი და მეფის ძალაუფლება, მაგრამ მეფის ნიშნების გარეშე; მაშინ ხომ კეისრების ძალაუფლება ცნობილი არ იყო.
როცა პირველ ლაშქრობაში წავიდა და მაკედონიის გადავლით თავისი ჯარი მიჰყავდა სირიაში, ფილიპების წინ უცებ თავისით იფეთქა ცეცხლმა სამსხვერპლოებზე, ადრე რომ აეშენებინათ გამარჯვებადაბედებულ ლეგიონებს. მერე, ილირიკუმის გზაზე დამდგარმა, პატავიუმის მახლობლად ორაკული გერიონი მოინახულა, და ამოუვიდა მითითება, რომ თავის შეკითხვებზე პასუხისათვის ოქროს კოჭები აპონუსის წყაროში ჩაეყარა, და როცა ეს გააკეთა კიდეც, კოჭები ყველაზე ბედნიერ ციფრებზე დაჯდა მათი დანახვა ახლაც შეიძლება იმ წყაროს კამკამა წყალში.
როდოსიდან რომში დაბრუნებამდე რამდენიმე დღით ადრე, მისი სახლის სახურავზე არწივი დაჯდა, ადრე რომ არასოდეს ენახათ კუნძულზე. ხოლო იმ დღის წინა დღეს, როცა თავის დაბრუნებაზე შეიტყო, ტანსაცმლის ჩაცმისას მოეჩვენა, რომ ტუნიკას ცეცხლი მოედო. ასტროლოგმა თრასილუსმა, რომელიც თავისთან ჰყავდა ხელოვნებაში გამოცდილების გამო, შორს როგორც კი შეამჩნია ხომლადი, მაშინვე თქვა, რომ კარგი ცნობები მოაქვს. ეს ყველაზე დიდი გამოცდა იყო მისთვის, რადგან ტიბერიუსი რაკი ხედავდა, რომ მისი წინასწარმეტყველებების მიუხედავად, საქმეები ცუდად მიდის, გადაწყვიტა, რომ ეს მატყუარაა, რომელსაც მიამიტად გაანდო თავისი საიდუმლოებები, და სწორედ ამ დროს მისი გადაგდება უნდოდა ზღვაში.
15. რომში დაბრუნებისთანავე ხალხს თავისი შვილი დრუზუსი წარუდგინა, თავად კი მაშინვე გადასახლდა კარინაში მდებარე პომპეუსის სახლიდან ესკვილინზე, მეცენატის ბაღებში. აქ კი სრულ სიმშვიდეს მიეცა და მხოლოდ პირადი საზრუნავით შემოიფარგლა, თავისუფალი იყო საზოგადოებრივი საქმეებისგან.
მაგრამ არ გაუვლია სამ წელიწადს, რომ გაიუსი და ლუციუსი დაიღუპნენ. მაშინ ტიბერიუსი ნაშვილები იქნა ავგუსტის მიერ და თან გარდაცვლილების ძმასთან, მარკუს აგრიპასთან ერთად, მაგრამ წინასწარ უნდა ეშვილებინა თავისი ნათესავი გერმანიკუსი. ამის მერე არაფერში აღარ გამოსულა, როგორც ოჯახის მამა და დაკარგული უფლებების დაბრუნება არ მოუნდომებია, არ არიგებდა საჩუქრებს, არ ათავისუფლებდა მონებს, არც მემკვიდრეობებს ღებულობდა, არც საჩუქრებს, გარდა მამის ნებართვით გათვალისწინებულისა. ამ დროიდან ტიბერიუსის ასამაღლებლად არაფერი გამორჩენიათ, განსაკუთრებით, აგრიპას განდგომისა და გადასახლების მერე, როცა ტიბერიუსი ერთადერთ მემკვიდრედ დარჩა.
16. მან კვლავ მიიღო ტრიბუნის ძალაუფლება ხუთი წლით. დაავალეს გერმანიის დამორჩილება; პართელ ელჩებს, ავგუსტუსთან რომში მოლაპარაკების შემდეგ, დავალებული ჰქონდათ, პროვინციაში ხლებოდნენ. და როცა ილირიკუმის გასვლის ცნობა მოვიდა, ეს ომიც იმას ანდეს, ყველაზე მძიმე რომაელებისთვის გარეშე მტერთან, ოღონდ პუნიკური ომების შემდეგ. თხუთმეტი ლეგიონითა და ამდენივე დამხმარე ჯარით სამი წელიწადი მოუწია ომი ყველანაირ სირთულეში და სანოვაგის უკიდურესი უკმარისობისას.
ის არაერთხელ გამოიძახეს უკან, მაგრამ ჯიუტად განაგრძობდა ომს, იმის შიშით, რომ ძლიერი და ახლოში მყოფი მტერი, როგორც კი მოპირდაპირის დათმობას ნახავს, თავდასხმაზე გადმოვა. და ამ სიჯიუტისთვის უხვად დაჯილდოვდა, მთელი ილირიკუმი, იტალიიდან და ნორიკიდან თრაკიამდე და მაკედონიამდე და მდინარე დანუბიადან ადრიატიკის ზღვამდე გადაჭიმულა, დაიქვემდებარა და მორჩილებაში მოიყვანა.
17. მის დიდებას უფრო მეტად განადიდებდნენ გარემოებები. დაახლოებით, სწორედ ამ დროს გერმანიაში დაიღუპა კვინტილიუს ვარუსი სამი ლეგიონით, და ეჭვი აღარავის ეპარებოდა, რომ გამარჯვებული გერმანელები შეუერთდებოდნენ პანონელებს, ამაზე უწინ ილირიკუმი რომ არ ყოფილიყო დამორჩილებული. ამისათვის დაუნიშნეს ტრიუმფიც და სხვა სასახელო ჯილდოები.
ზოგიერთი წინადადებას იძლეოდა, მიეღო ზედწოდება „პანონელი“, სხვები „დაუმარცხებელს“, დანარჩენები „კეთილღირსეულს“ სთავაზობდნენ. მაგრამ მეტსახელს ვეტო დაადო ავგუსტუსმა და კიდევ ერთხელ დაპირდა, რომ ტიბერიუსი კმაყოფილი იქნება იმ სახელითაც, რომელსაც მემკვიდრეობით მიიღებს მამის სიკვდილის შემდეგ. ხოლო ტრიუმფი თავად გადადო, რაკი რომი ისევ გლოვობდა ვარუსს. ამის მიუხედავად, დედაქალაქში მაინც კონსულის ტოგით და დაფნის გვირგვინით შევიდა. სეპტაში სენატის თვალწინ ამაღლებულ ადგილზე ავიდა და ორ კონსულს შორის დაიკავა ადგილი, ავგუსტუსის გასწვრივ. იქიდან რომ მიესალმა ხალხს, მერე ტაძრისკენ გასწია და ყველა მიაცილებდა.
18. მომდევნო წელს კიდევ წავიდა გერმანიაში. იცოდა, რომ ვარუსის დამარცხების მიზეზი მხედართმთავრის წინდაუხედავობა და არხეინობა იყო. ამიტომ საბჭოს გადაწყვეტილების გარეშე არაფერს აკეთებდა, ყოველთვის მხოლოდ საკუთარ თავზე დანდობილი, თავისნათქვამა კაცი ახლა პირიქით, თავის სამხედრო ჩანაფიქრებს უზიარებდა უამრავ დაახლოებულს. ამიტომაც უჩვეულო სიფხიზლეს იჩენდა. რაინზე გადასვლისთვის რომ ემზადებოდა, ზუსტად განსაზღვრა, თან რა უნდა წაეღოთ მარაგიდან, მერე თავად იდგა ნაპირთან და თითოეულ საზიდარს ამოწმებდა, რომელიმეში რამე ზედმეტი ხომ არ იყო, რაც დადგენლი არ ჰქონდა.
ხოლო რაინს გაღმა ისეთ ცხოვრებას ეწეოდა, რომ ჭამდა ბალახზე მჯდომარე, ხშირად უკარვოდ ეძინა, ყველა განკარგულებას მეორე დღისთვის და ყველა განსაკუთრებულ დავალებას წერილობით იძლეოდა, შეხსენებითურთ, რომ ნებისმიერი გაუგებრობისას მხოლოდ პირადად მისთვის მიემართათ და დროს მნიშვნელობა არ ჰქონდა, თუნდაც ღამით.
19. ჯარში წესრიგს დიდი სიმკაცრით იცავდა. დასჯაწახალისების ძველი ხერხი აღადგინა. ერთი ლეგიონის მეთაურს იმიტომ აჰყარა წოდება, რომ იმან რამდენიმე ჯარისკაცი გააყოლა მდინარის გაღმა, სანადიროდ წასულ თავის აზატს. ბრძოლაში არასოდეს ენდობოდა ბედსა და შემთხვევას. და მაინც ბრძოლას უფრო მეტი ხალისით იღებდა, თუკი წინა ღამეს, მუშაობისას თავისით გადაიღუნებოდა სანთელი და ისე ჩაქრებოდა. ამბობდა, რომ ეს ნიშანი მისი წინაპრების მიერ არის გამოცდილი ყველა ომში და ამისი სჯერა. სხვათა შორის, თავის ამ წარმატებებში კინაღამ დაიღუპა რომელიღაც ბრუკტერის ხელით, იმან ტიბერიუსის ამალაში შემოაღწია, მაგრამ მღელვარებამ გასცა და წამებისას აღიარა დანაშაულებრივი ჩანაფიქრი.
20. ორი წლის შემდეგ გერმანიიდან რომში რომ დაბრუნდა, ტიბერიუსმა იზეიმა გადადებული ტრიუმფი ლეგატების თანხლებით, მისი დაჟინებული მოთხოვნით რომ დააჯილდოვეს ტრიუმფალური სამშვენისებით. მაგრამ მანამდე, ვიდრე კაპიტოლიუმისკენ გადაუხვევდა, ეტლიდან ჩამოვიდა, მუხლი მოიყარა მამის წინაშე, ზეიმს რომ მეთაურობდა. პანონის ბელადი ბატონი გულუხვად დააჯილდოვა და რავენაში გაისტუმრა იმაზე მადლობის ნიშნად, რომ იმან ერთხელ საშუალება მისცა თავისი ჯარიანად მშვიდობიანად გამოეღწია ალყაშემოტყმული ვიწრობიდან. მერე ხალხისთვის ათას მაგიდაზე სადილი გამართა და თითოეულს სამასსამასი სესტერცი დაურიგა. სამხედრო ალაფის ხარჯით ღმერთებს თანხმობის ტაძარი უძღვნა, მერე კი კასტორის და პოლუქსის ტაძარიც, თავისი და თავისი ძმის სახელით.
21. ცოტა ხნის შემდეგ კონსულებმა შეიტანეს კანონი, რომ ავგუსტუსთან ერთად ემართა პროვინციები და ეწარმოებინა აღწერები. შესწირა ხუთწლიანი მსხვერპლი და გაემართა ილირიკუმში, მაგრამ გზიდან უკან გამოიძახეს. ავგუსტუსს უკვე ძალაგამოცლილს მიუსწრო, მაგრამ ჯერ კიდევ ცოცხალს და მთელი დღე მარტო იყო მასთან.
მე ვიცი, არის ერთი მოარული ამბავი, რომ თითქოს ტიბერიუსთან საიდუმლო ლაპარაკის შემდეგ, როცა ის წავიდა, მესაწოლეებმა გაიგონეს ავგუსტუსის ხმა: „ბედკრულო რომაელო ხალხო, რა ზოზინა ყბებში ხარ ჩავარდნილი!“ არც ის არის უცნობი ჩემთვის, რომ ზოგიერთი განცხადებით, ავგუსტუსი ღიად და და დაუფარავად აძაგებდა ტიბერიუსის დაუნდობელ ხასიათს; რომ მისი მიახლოებისას არაერთხელ გაუწყვეტია მეტად მხიარული ანდა მოსულელო ლაპარაკი; რომ მის შვილად აყვანაზე დათანხმდა ცოლს ჯიუტი ხვეწნის შემდეგ და, შესაძლოა, ამაო იმედით, რომ ამნაირი მემკვიდრის გამო ხალხი მასზე იდარდებდა.
და მაინც, არ შემიძლია, დავიჯერო, რომ ასეთი უფრთხილესი და წინდახედული მმართველი ამ საპასუხისმგებლო საქმეში ასე დაუფიქრებლად მოიქცა. არა, მე ვფიქრობ, რომ მან აწონდაწონა ტიბერიუსის ყველა ღირსება და ნაკლი, და მიხვდა, რომ ღირსება მეტია, მით უმეტეს, რომ ხალხის წინაშე დადო ფიცი, რომ სახელმწიფოს კეთილდღეობისათვის ეშვილებინა ტიბერიუსი; და წერილებშიც რამდენჯერმე ახსენებს, როგორც გამოცდილ მხედართმთავარს და რომაელი ხალხის ერთადერთ დასაყრდენს. ერთზეც და მეორეზეც მაგალითებს მოვიყვან ამ წერილებიდან.
„ჯანმრთელად იყავ, ჩემო უსაყვარლესო ტიბერიუს, გისურვებ ბედნიერად გებრძოლოს ჩემთვის და მუზებისთვის. ჯანმრთელად იყავ, ჩემო უსაყვარლესო ტიბერიუს და, ჩემს ბედნიერებას გეფიცები, უმამაცესი ვაჟკაცო და კეთილსინდისიერო მხედართმთვარო“. „მე შემიძლია, მხოლოდ შევაქო შენი მოქმედებები ზაფხულის ლაშქრობაში, ძვირფასო ტიბერიუს. მშვენივრად მესმის, რომ ამდენ სირთულეში და ჯარისკაცების სრულ დაუდევრობაში შეუძლებელია უფრო გონივრული მოქმედება, ვიდრე შენი. ყველა, ვინც კი შენთან იყო, ადასტურებს, რომ შენზე შეიძლება ითქვას ამ ლექსის სიტყვები: ის, ვინაც თავის დაყოვნებით ქვეყანა იხსნა. „მიწევს თუ არა, რომ ვიფიქრო რამე მნიშვნელოვანზე, მიწევს თუ არა, რამეზე გავბრაზდე, ვფიცავარ, მენატრება ჩემი ძვირფასი ტიბერიუსი და ვიხსენებ ჰომეროსის სახელგანთქმულ სტრიქონებს: თუ ეგ ჩემი თანამგზავრია, აგიზგიზებულ ცეცხლიდანაცდავბრუნდებით: ასე მარჯვეა მაგის ჭკუა გამონაგონზე.
„როცა ვკითხულობ და მესმის, შენ როგორ გახდი დაუსრულებელი შრომისგან, ღმერთმა დამლახვროს, თუ შენს გამო მთელი სხეულით არ ვკანკალებდე! გემუდარები, თავს გაუფრთხილდი. თუკი მე და დედაშენი გავიგებთ, რომ ცუდად ხარ, ეს დაგვხოცავს, და რომაელი ხალხის მთელი სიძლიერე საფრთხეში აღმოჩნდება. ჯანმრთელად ვარ თუ არა, დიდი მნიშვნელობა აქვს, თუ შენ კარგად არ იქნები? ღმერთებს ვთხოვ, რომ დაგიცვან ჩვენთვის და გამოგიგზავნონ ჯანმრთელობა ახლაც და სამუდამოდაც, თუკი საბოლოოდ არ მოსძულებიათ რომაელი ხალხი“.
22. ავგუსტუსის სიკვდილს საიდუმლოდ ინახავდა, სანამ ახალგაზრდა აგრიპა არ მოაკვდინეს. მოკლა დაცვისთვის მიმაგრებულმა ჯარის ტრიბუნმა, რაკი ამის შესახებ ბრძანება წერილით მიიღო. უცნობი იყო, დატოვა თუ არა ეს წერილი მომაკვდავმა ავგუსტუსმა, რათა მისი სიკვდილის მერე არეულობის მიზეზი არ ყოფილიყო; ანდა, ეს წერილი ავგუსტუსის სახელით უკარნახა ლივიამ, ტიბერიუსისთვის გაგებინებით ან შეუტყობინებლად. თავად ტიბერიუსმა, როცა ტრიბუნმა მოახსენა, რომ ბრძანება შესრულებულია, გამოაცხადა, რომ ასეთი ბრძანება არ გაუცია და მკვლელმა სენატის წინაშე უნდა აგოს პასუხი. რასაკვირველია, ტიბერიუსს უნდოდა, პირველ ხანებში გაქცეოდა საერთო სიძულვილს, მერე ეს საქმე მალევე მიფუჩეჩდა და მიივიწყეს კიდეც.
ტრიბუნის ძალაუფლებით მოიწვია სენატი და აპირებდა, სიტყვით მიემართა მისთვის, მაგრამ, თითქოს მწუხარებას ვერ მოერია, ქვითინით წამოიძახა, აჯობებდა, რომ არა მხოლოდ ხმა, არამედ სიცოცხლეც წართმეოდა, და სიტყვა წასაკითხად შვილს გასაცა, დრუზუსს. მერე ავგუსტუსის ანდერძი შემოიტანეს. მიმაგრებულ მოწმეთაგან კურიაში მხოლოდ სენატორთა ფენის წარმომადგენლები დაუშვა, დანარჩენს თავისი ბეჭდები შემოსასვლელის წინ უნდა დაემოწმებინა. გააზატებულის ხმით წაკითხული ანდერძი ამ სიტყვებით იწყებოდა: „რაკი ულმობელმა ბედისწერამ ჩემი შვილები, გაიუსი და ლუციუსი წამართვა, დაე, ჩემი მემკვიდრე ორი მესამდით იყოს ტიბერიუს კეისარი“. ამით განმტკიცდა იმათი ეჭვი, ვინც ფიქრობდა, რომ ტიბერიუსი თავის მემკვიდრედ აღიარა უფრო აუცილებლობით, ვიდრე კეთილი ნებით, თუკი მალევე ვერ შეიკავა თავი ამისთანა შესავლისგანო“.
24. თუმცა გადაწყვიტა, უმაღლესი ხელისუფლება უყოყმანოდ მიიღო და გამოეყენებინა მაშინათვე; თუმცა ბატონობის საწინდრად და ნიშნად უკვე დაიყენა შეიარაღებული დაცვა; სიტყვებით დიდხანს უარყოფდა ძალაუფლებას, ყველაზე უსირცხვილო კომედიას თამაშობდა. ხან საყვედურით ეტყოდა მეგობრებს, რომ არ იციან, ძალაუფლება როგორი ურჩხულია, ხანაც ორაზროვანი პასუხებით და ეშმაკური ყოყმანით გაუგებრობის დაძაბულობაში ჰყავდა სენატორები, მუხლებზე დაჩოქილები რომ ევედრებოდნენ. ზოგიერთმა მოთმინებაც კი დაკარგა, ვიღაცამ საერთო ხმაურში წამოიძახა: „ან მართოს და ან წავიდეს!“ სხვამ პირდაპირ გამოუცხადა, სხვები აყოვნებენ იმის გაკეთებას, რასაც დაპირდებიან ხოლმე, ის კი აყოვნებს იმის დაპირებას, რასაც უკვე აკეთებს.
ბოლოს, თითქოსდა მისი სურვილის საწინააღმდეგოდ, მწარე ჩივილით უმძიმეს მონობაზე, რომელსაც კისრად სდებდნენ, მიიღო ხელისუფლება. მაგრამ იქვე სცადა, გაეჩინა იმედი, რომ ოდესმე გადადგებოდა, აი, მისი სიტყვები: „მანამდე, ვიდრე არ მოგეჩვენებათ, რომ მოვიდა დრო, ჩემს სიბერესაც მისცეთ დასვენების უფლება“.
25. მისი ყოყმანის მიზეზი იყო შიში იმ საფრთხეების წინაშე, რომლებიც ყოველი მხრიდან ემუქრებოდა: „მგელი მიჭირავს ყურებით“, არაერთხელ უთქვამს. მართლაც, აგრიპას მონამ, სახელად კლემენტმა უკვე შეკრიბა არცთუ პატარა რაზმი, რათა შური ეძია თავისი ბატონისთვის; და ლუციუს სკრიბონიუს ლიბონი, კაცი დიდგვაროვანი, საიდუმლოდ ამზადებდა გადატრიალებას; და ჯარებშიც ერთბაშად იფეთქა ორმა ამბოხებამ, ილირიკუმში და გერმანიაში.
ორივე არმია მეტისმეტ მოთხოვნებს აყენებდა, პირველ რიგში, ჯამაგირის პრეტორიელებთან გათანაბრებას; ხოლო გერმანიის ჯარი კი არ აღიარებდა მმართველს, რომელიც მათი დაყენებული არ იყო და, მიუხედავად მისი უარისა, მთელი ძალით მოუწოდებდნენ თავიანთ მეთაურ გერმანიკუსს ძალაუფლების ხელში ჩასაგდებად. სწორედ ამ საფრთხისა ეშინოდა ტიბერიუსს, როცა სენატს სთხოვდა, ერთი რომელიმე პროვინცია მიეცათ სამართავად, რადგან მთელი სახელმწიფოს მართვა ერთ კაცს არ შეუძლია უამხანაგოდ.
თავიც კი მოიავადმყოფა, რათა გერმანიკუსი მშვიდად დალოდებოდა სწრაფ მემკვიდრეობას, ანდა, ყოველ შემთხვევაში, მმართველობაში მონაწილეობას. აჯანყებები რომ ჩააქრო, ეშმაკობით მოატყუა და ტყვედ ჩაიგდო კლემენტი. ხოლო ლიბონი ერთი წლის მერე მიჰგარა სენატს პასუხსაგებად, რაკი არ უნდოდა, მეტისმეტად მკაცრად დაეწყო თავისი მმართველობა. მანამდე კმაყოფილდებოდა სიფრთხილის ზომებით. მაგალითად, როცა ლიბონს სხვა პონტიფიკოსებივით მოჰქონდა მსხვერპლი, ბრძანებდა, რომ ქურუმის დანის მაგივრად ტყვიისა მიეცათ; ხოლო როცა იმან საიდუმლო ლაპარაკის უფლება სთხოვა, ტიბერიუსი დაეთანხმა მოლაპარაკებოდა გასეირნებისას, ოღონდ თავისი შვილის, დრუზუსის თანდასწრებით და, რომ მიდიოდა, სულ უჭერდა მარჯვენა ხელს, თითქოს ეყრდნობოდა ლიბონს.
26. ბოლოს და ბოლოს, შიშს რომ დააღწია თავი, თავიდან კარგი მოქალაქესავით ეჭირა თავი და ლამის უფრო უბრალოდ, ვიდრე კერძო პირს. მრავალი უმაღლესი პატივიდან ცოტაოდენი და მოკრძალებულები მიიღო მარტო. როცა მისი დაბადების დღე პლებეების თამაშებს დაემთხვა, ძლივს დათანხმდა, ეს აღენიშნათ ზედმეტი ეტლით ცირკის რბოლებზე. კრძალავდა, მისთვის მიეძღვნათ: ტაძრები, ქურუმები, სიწმინდისმსახურნი. ქანდაკებების და პორტრეტების დადგმის უფლებას განსაკუთრებული დაშვებით და იმ პირობით იძლეოდა, რომ ისინი ღმერთების გამოსახულებებთან კი არა, არამედ ტაძრის სამშვენისებში მდგარიყო.
აკრძალა, მის საქმეების ერთგულებაზე დაეფიცათ; აკრძალა, სექტემბრისთვის დაეძახათ „ტიბერიუსი“, ხოლო ოქტომბრისთვის „ლივია“. უარყო: იმპერატორის წოდება, სამშობლოს მამის ზედწოდება, მუხის გვირგვინი კარზე. ავგუსტუსის სახელსაც კი, თუმცა მემკვიდრეობით მიიღო, მეფეებთან და მმართველებთან მიწერილ წერილებში იყენებდა. ამ დროიდან კონსულობა მიიღო მხოლოდ სამჯერ: ერთხელ რამდენიმე დღით, მეორედ სამი თვით და მესამედ დაუსწრებლად, მაისის იდებამდე.
27. პირმოთნეობა ისე ეჯავრებოდა, რომ თავის ტახტრევანთან სენატორებს არ უშვებდა არც მისასალმებლად, არც საქმეებზე. როცა ერთი კონსულარი მიტევებას სთხოვდა და ფეხებში ჩაუვარდა, ისე გადახტა უკან, რომ გულაღმა დაეცა. როცა ლაპარაკში და ვრცელ სიტყვებში ლიქნას გაიგებდა, დაუყოვნებლივ აწყვეტინებდა მოლაპარაკეს, გალანძღავდა და იქვე შეუსწორებდა. როცა ვიღაცამ მიმართა: „ხელმწიფევ“, მაშინვე გამოაცხადა, რომ აღარ ეწყენინებინათ ასე. სხვა ვიღაცა მის საქმეებს „წმინდას“ ეძახდა და ირწმუნებოდა, რომ სენატს მიმართავს ტიბერიუსის ნებით. მაშინვე შეუსწორა და აიძულა „ტიბერიუსის ნების“ მაგივრად, „ტიბერიუსის რჩევით“ და „წმინდას“ ნაცვლად „მნიშვნელოვანი“ ეთქვა.
28. მაგრამ უპატივცემლობას, ბოროტსიტყვაობას, შეურაცხმყოფელ ლექსებს მოთმინებით და მშვიდად იტანდა, და ამაყად აცხადებდა, რომ თავისუფალ ქვეყანაში თავისუფალი უნდა იყოს აზრიც და სიტყვაც. ერთხელ სენატმა მისგან მოითხოვა გამოძიება ამგვარ დანაშაულობებზე და დამნაშავეებზე. უპასუხა: „ჩვენ ძალიან ცოტა თავისუფალი დრო გვაქვს, რომ ამ უსასრულო საქმეებში ჩავერთოთ. ამას თუ დაიწყებთ, სხვა აღარაფრის დრო აღარ დაგრჩებათ. ყველა თავის უსიამოვნო წვრილმანებში ჩაგითრევთ“. შემონახულია მისი ერთი სიტყვა სენატში, ღირსეული მოქალაქის საკადრისი: „თუკი ვინმე გაუგებრად გამომეხმაურება, მე ვეცდები ყველა ჩემი სიტყვა და საქმე გავაგებინო; თუკი გაჯიუტდა, მეც ზიზღითვე ვუპასუხებ“.
29. ეს მით უფრო შესამჩნევი იყო, რომ თავად, სენატორებს როცა მიმართავდა, ცალცალკე თუ ერთად, თავისი პატივისცემით და თავაზიანობით ყოველგვარ მიღებულ საზღვრებს გადადიოდა. ერთხელ სენატში, კვინტუს ჰატერიუსთან კამათის შემდეგ, ასე მიმართა: „გთხოვ, მაპატიო, თუკი მე, როგორც სენატორი, შენს წინააღმდეგ მეტისმეტად მკვეთრად გამოვალ“. და მერე, მთელ კრებას გადახედა და დასძინა: „მე არაერთხელ მითქვამს და ვიმეორებ, მამა სენატორებო, რომ კეთილი და გონიერი მმართველი, რომლიც თქვენი მოვალეა ფართო და სრული ძალაუფლების გამო, ყოველთვის სენატის მსახური უნდა იყოს, ზოგჯერ მთელი ხალხისა და ხანდახან ცალკეული მოქალაქეებისაც. მე არ მრცხვენია ამის თქმა, რადგან თქვენი სახით მყავდა და მყავს ბატონები: კეთილებიც, სამართლიანებიცა და მოწყალეებიც“.
30. მან რაღაც თავისუფლების მსგავსებაც კი დააწესა, სენატსა და თანამდებობის პირებს მათი ძველი დიდებულება და ძალაუფლება შეუნარჩუნა. არ იყო ისეთი საქმე, პატარა თუ დიდი, სახელმწიფო თუ კერძო, სენატისთვის რომ არ მოეხსენებინა: გადასახადებზე თუ მონოპოლიებზე, მშენებლობაზე თუ შენობის შეკეთებაზე, მეომრების შერჩევაზე და შესყიდვაზეც კი, ანდა ლეგიონების და დამხმარე ჯარის განლაგებაზე, იმაზეც კი, ვისთვის გაეგრძელებინათ მხედართმთავრობა თუ დაევალებინათ სასწრაფო ლაშქრობა. იმაზეც კი, თუ როგორ ეპასუხათ მეფეებისთვის იმათ გზავნილობებზე. ცხენოსნების ერთ მეთაურს, ბრალდებულს ძარცვაში და ძალადობაში, სენატის წინაშე აგებინა პასუხი. კურიაში მარტო შედიოდა, ხოლო როცა ერთხელ ტახტრევანით მიიყვანეს ავადმყოფი, მაშინვე გაუშვა მსახურები.
31. როცა ზოგიერთ გადაწყვეტილებას მისი სურვილის წინააღმდეგ ღებულობდნენ, ამაზე არც კი ჩიოდა. თვლიდა, რომ დანიშნული მაგისტრები არ უნდა წასულიყვნენ რომიდან, რათა სულ მზად ყოფილიყვნენ თანამდებობის დასაკავებლად. ამის მიუხედავად, ერთ დანიშნულ პრეტორს სენატმა მისცა უფლება კერძო მოგზაურობაში წასულიყო ელჩის უფლებით. სხვა დროს შესთავაზა, რომ ის ფული, რომელიც ქალაქ ტრებიას ჰქონდა ნაანდერძევი გზების აღსადგენად გამოეყენებინათ. ამის მიუხედავად, მაინც ვერ შეძლო ანდერძის დამტოვებლის ნების შეცვლა. ერთხელ სენატს გადაწყვეტილება გამოჰქონდა და ორად იყო გაყოფილი, ტიბერიუსი შეუერთდა უმცირესობას, თუმცა მისთვის არავის მიუბაძავს.
დანარჩენ საქმეებსაც ყოველთვის ჩვეულებრივი წესით აკეთებდა, თანამდებობის პირების საშუალებით. კონსულები ისეთი პატივისცემით სარგებლობდნენ, რომ ერთხელ აფრიკიდან გამოგზავნილები იმათთან ჩიოდნენ თავად ტიბერიუსზე, რომ იმ საქმის გადაწყვეტას აგვიანებდა, რაზეც გამოგზავნილები იყვნენ. და ეს საკვირველი სულაც არ არის, ყველა ხედავდა, როგო წამოუდგებოდა ხოლმე ფეხზე კონსულებს და როგორ უთმობდა გზას.
32. კონსულარ-მხედარმთავრებს საყვედური უთხრა, რადგან ისინი არ გამოირჩეოდნენ თავიანთი საქმეებით სენატის წინაშე და იმისთვისაც, რომ სთხოვეს, მათი ჯარისკაცებისთვის ჯილდოები ტიბერიუსს გაენაწილებინა, თითქოს თავად არ ჰქონოდათ ამის უფლება. თუმცა ერთი პრეტორი შეაქო, რაკი იმან თანამდებობაზე მისვლისთანავე, ძველებური წესით, პატივი მიაგო თავის წინამორბედებს ხალხის წინაშე. ზოგიერთი დიდგვაროვანი პირის დამკრძალავ პროცესიას კოცონამდე მიაცილებდა.
ასეთივე სიმშვიდე გამოიჩინა პატარა პირთა და საქმეთა გამოც. როდოსის ქალაქის მმართვლელებმა ერთხელ ოფიციალური წერილი გაუგზავნეს, ჩვეულებრივი დასკვნითი მინაწერის გარეშე, ისინი თავისთან გამოიძახა, მაგრამ სიტყვით კი არ უსაყვედურია, არამედ წერილი დაუბრუნა მინაწერისთვის და უკან გაისტუმრა. გრამატიკოსი დიოგენე მეცნიერულ კამათებს აწყობდა ხოლმე შაბათობით. ერთხელ ტიბერიუსი შეუფერბელ დროს მივიდა მის მოსასმენად, თუმცა იმან არ მიიღო და მონის პირით შემოუთვალა, შვიდ დღეში მისულიყო. შემდეგ, უკვე რომში დიოგენე თავად გამოჩნდა ტიბერიუსის კართან მისასალმებლად. მაგრამ ტიბერიუსი იმით დაკმაყოფილდა, რომ უბრძანა, შვიდი წლის მერე მოსულიყო. ნაცვლებს, რომლებიც ურჩევდნენ, პროვინციებისთვის გადასახადი მოემატებინა, წერილში უპასუხა, რომ კარგი მეცხვარე ცხვარს პარსავს, ტყავს კი არ აძრობს.
33. თანდათან ყველას აგრძნობინებდა, რომ მმართველი იყო. დიდი ხნის განმავლობაში მისი საქციელი, თუმცა ცვალებადი იყო, მაგრამ ხშირად გამოხატავდა კეთილგანწყობას და ზრუნვას სახელმწიფოს კეთილდღეობაზე. თავიდან ჩაერეოდა ხოლმე, რათა აღეკვეთა თანამდებობების ბოროტად გამოყენება. მაგალითად, შეცვალა სენატის რამდენიმე გადაწყვეტილება. მაგისტრატებს ხშირად აძლევდა რჩევებს სასამართლოში გამოძიების დროს, ამისათვის მათ გვერდით ან საპირისპიროდ ჯდებოდა. და თუკი ხმა დაირხეოდა, რომ ვინმე მოპასუხე ქვებუდანობითა და ხრიკებით შეძლებდა სასჯელს გაქცეოდა, მოულოდნელად გამოდიოდა ან თავისი ადგილიდან, ანდა თავმჯდომარის ამაღლებულიდან და მოსამართლეებს კანონებს, ფიცსა და გასარჩევი დანაშაულის სიმძიმეს შეახსენებდა. ცდილობდა, შეეცვალა საზოგადოების ზნეობა, რომელიც სიზარმაცისგან ან მავნე ჩვეულებებისგან მერყეობდა.
34. თეატრალურ წარმოდგენებზე და გლადიატორების ბრძოლებზე ხარჯები დააპატარავა, მსახიობებს ჯამაგირი დაუკლო და გლადიატორების რიცხვი შეამცირა. მწარედ ჩიოდა, რომ კორინთული ვაზები გაუგონარ ფასად იყიდებოდა და სამ ბარაბულში ერთხელ ოცდაათი ათასი გადაიხადეს; წინადადება წამოაყენა, ჭურჭლეულსა და ავეჯეულზე გასავალი შეემცირებინათ და სენატს დაავალა, ყოველ წელს მოეწესრიგებინა ბაზრის ფასები. დუქნებისთვის და სამიკიტნოებისთვის მკაცრად უნდა ემეთვალყურათ ედილებს, უფლება არ უნდა მიეცათ, ნამცხვარიც კი გამოედგათ გასაყიდად. და პირადი მაგალითით რომ დაენახვებინა მომჭირნეობა, თვითონ სადილებზე წინა დღის და ნაკლულ საჭმელებს მიატანინებდა ხოლმე, მაგალითად, ნახევარ ტახს, და ირწმუნებოდა, რომ გემოთი ნახევარი ტახი არაფრით განსხვავდება მთელისაგან.
აკრძალა მისასალმებელი გადაკოცნები, ხოლო საჩუქრების გაცვლის ნება დართო მხოლოდ ახალ წელს. თავად მიღებულ საჩუქრებს ოთხმაგად აბრუნებდა, მაგრამ მთელი თვე რომ მოსვენებას აღარ მისცემდნენ ხოლმე, ვინც საჩუქრის მოტანა ვერ მოასწრო ზეიმზე, ამას ვერ იტანდა.
გარყვნილ მატრონებზე, თუკი იმათზე საზოგადოებრივი ბრალმდებელი არ გამოინახებოდა, წინაპართა ძველი ჩვეულების მიხედვით ბრძანებდა, რომ ახლო ნათესავებს გაესამართლებინათ. რომაელი მხედარი, რომელსაც ოდესღაც ფიცი დაედო, რომ ცოლს არასოდეს გაშორდებოდა და მერე კი ცოლისთვის თავის სიძესთან წაესწრო, გაათავისუფლა ფიცისგან.
იყვნენ უსირცხვილო ქალები, რომლებიც მატრონების უფლებებს და ღირსებებს უარყოფდნენ, საკუთარ თავს თვითონვე აცხადებდნენ მეძავებად, რათა კანონის შურისძიებას გაქცეოდნენ. იყვნენ უმაღლესი ფენების გარყვნილი ყმაწვილები, რომლებიც თავისი ნებით უარს ამბობდნენ საკუთარ წოდებაზე, რათა სცენაზე და არენაზე გამოსულიყვნენ სენატის დადგენილების საპირისპიროდ. ასეთ უსირცხვილო კაცებს და ქალებს გაძევება მიუსაჯა, რათა არავის ეძებნა გადარჩენა ამგვარ ეშმაკობებში. ერთ სენატორს ტოგაზე არშია დააკარგვინა, როცა გაიგო, რომ ივლისის კალენდების წინ თავის ბაღებში წავიდა, რათა კალენდების შემდეგ იაფად ექირავებინა რომში სახლი. მეორე სენატორს ქვესტურა ჩამოართვა, რაკი იმან ცნობების კენჭისყრის წინადღეს ცოლი მოიყვანა და მეორე დღეს გაშორდა.
36. უცხო კულტების მსახურება და, განსაკუთრებით, ეგვპიტური და იუდეური წესები აკრძალა. ისინი, ვინც ამ ცრურწმენებს ერთგულებდა, აიძულა, რომ დაეწვათ თავიანთი მსახურების ტანისამოსი მთელი თავისი ჯამჭურჭლიანად. ახალგაზრდა იუდევლები, სამხედრო სამსახურის მომიზეზებით, მძიმე კლიმატიან პროვინციებში გააგზავნა. დანარჩენი მათი თანატომელები თუ ერთმორწმუნეები რომიდან გაასახლა სამუდამო მონობის მუქარით. გააძევა ასტროლოგებიც, მაგრამ იმათ, ვინც შეწყალება სთხოვა და დაპირდა, თავის ხელობას მოეშვებოდა, პატიება უბოძა.
37. ყველზე მეტად ზრუნავდა ყაჩაღობის, ძარცვების და უკანონო მღელვარებების გასაუვნებლად. ადრინდელზე უფრო მეტი სამხედრო პოსტები განალაგა იტალიაში. რომში პრეტორიანელი კოჰორტებისთვის ბანაკი მოაწყო, რომლებიც მანამდე ოთხ ჯგუფად იყოფოდნენ და სხვადასხვა ადგილებზე იყვნენ განთავსებულნი.
სახალხო მღელვარებების ჩაქრობას შეტაკებამდე ცდილობდა, ხოლო თუ მაინც წარმოიქმნებოდა, სასტიკად ჩაახშობდა ხოლმე. ერთხელ, როცა თეატრში შეხლაშემოხლა სისხლისღვრამდე მივიდა, მაშინ გადასახლებაში გაუშვა დამწყებებიც, აქტიორებიც, ვის გამოც დაიწყო ჩხუბი და ხალხმა ვერანაირი მუდარით ვეღარ შეძლო მათი უკან დაბრუნება.
პოლენციაში ბრბო ფორუმიდან არ უშვებდა მთავარი ცენტურიონის დამკრძალავ პროცესიას, სანამ მემკვიდრეებს ძალით არ წაართვეს დიდი ფული გლადიატორთა სანახაობის მოსაწყობად. მაშინ ტიბერიუსმა, არავის გააგებინა, რას აპირებდა, ერთი კოჰორტა რომიდან წაიყვანა, მეორე კოტიუსის სამეფოდან და ეს ორივე მოულოდნელად, გაშიშვლებული იარაღით, საყვირების ხმაურით, ორი მხრიდან შევიდნენ ქალაქში და მცხოვრებთა დიდი ნაწილი და დეკურიონები ციხეში ჩაყარეს. თავშესაფრის უფლება და ჩვეულება ყველგან გააუქმა, სადაც კიდევ იყო შემორჩენილი. კიზიკის მცხოვრებლებმა რომ რომის მოქალაქეები შეურაცხყვეს ძალადობით, მთელ ქალაქს თავისუფლება ჩამოართვა, რომელიც ჯერ კიდევ მითრიდატეს ომისას დაემსახურებინათ.
მტრების მოქმედებების წინააღმდეგ არც ერთხელ აღარ გამოსულა ლაშქრობით და ლეგატების მეშვეობით იქვემდებარებდა, ისიც განსაკუთრებულ შემთხვევებში და სიფრთხილით. დამტერებულ და ეჭვმიტანილ მეფეებს უფრო მუქარებითა და დამუნათებით იმორჩილებდა, ვიდრე ძალით. ზოგიერთი მათგანი მოფერებითა და დაპირებებით მიიტყუა თავისთან და აღარ უშვებდა, მაგალითად, გერმანელ მარობოდუსს, თრაკიელ რასკუპორისს თუ კაპადოკიელ არქელაოსს, რომლის სამეფოც პროვინციად გადააქცია.
38. ხელისუფლების მიღებიდან პირველი ორი წელი ერთი ნაბიჯითაც არ გასცილებია რომს. და მერეც, დედაქალაქიდან იშვიათად გადიოდა, რამდენიმე დღით, მხოლოდ შემოგარენის ქალაქებში, ანციუმზე შორს არა. ამის მიუხედავად, ხშირად აცხადებდა თავის განზრახვას, რომ შემოევლო პროვინციები და ჯარები. ლამის ყოველ წელს ემზადებოდა ლაშქრობისთვის, საზიდრებს გააწყობდა, მუნიციპალიებში და კოლონიებში სურსათს დაიმარაგებდა და იმის უფლებასაც იძლეოდა, აღთქმები დაედოთ მისი ბედნიერი წასლისა და უკან დაბრუნებისათვის. ამისათვის ხუმრობით „კალიპიდესი“ შეარქვეს, რომელიც ბერძნული ანდაზის მიხედვით, გარბის, გარბის და ისევ იქა დგას.
39. მაგრამ როცა ორივე შვილი დაკარგა, გერმანიკუსი სირიაში დაიღუპა, ხოლო დრუზუსი კი რომში, კამპანიაში განმარტოვდა. მაშინ ლამის ყველა ფიქრობდა და ლაპარაკობდა სრული რწმენით, რომ რომში უკვე ვეღარ დაბრუნდება და მალე მოკვდება. ერთიცა და მეორეც თითქმის აღსრულდა. რომში აღარ დაბრუნებულა. ტარაცინას მახლობლად, „გროტად“ სახელდებულ ვილაში რომ სადილობდა, უცებ ჭერიდან უზარმაზარი ლოდები ჩამოცვივდა ბევრი თანამესუფრე და მსახური გაიჭყლიტა, მაგრამ თავად, ყველა მოლოდინის საპირისპიროდ, გადარჩა.
40. კამპანია რომ შემოიარა, სადაც კაპუაში კაპიტლოიუმი აკურთხა, ხოლო ნოლაში ავგუსტუსის ტაძარი, რაც მისი წასლის მიზეზი იყო, კაპრისკენ გასწია კუნძულზე, რომელიც მისთვის იმით იყო მომხიბვლელი, რომ იქ გადასვლა მხოლოდ ერთი პატარა ადგილიდან შეიძლებოდა, დანარჩენი მხარიდან ფრიალო კლდეების უსწორმასწორობითა და ზღვის სიღრმით გახლდათ შემოსაზღვრული. მართალია, ხალხმა გამუდმებული ხვეწნამუდარით მაინც შეძლო მისი დაბრუნება, რაკი ფიდენაში უბედურება მოხდა, გლადიატორების თამაშებზე ამფითეატრი ჩაინგრა და ოცი ათას კაცზე მეტი დაიღუპა. გადავიდა მატერიკზე და ყველას უფლება მისცა, მიახლოებოდნენ, მიუხედავად იმისა, რომ რომიდან წასვლისას ედიქტით აკრძალა კეისრის შეწუხება და მთელ გზაზე არავის უშვებდა თავისთან.
41. მაგრამ კუნძულზე დაბრუნებულმა, საბოლოოდ დაანება თავი სახელმწიფოებრივ საქმეებს. აღარ შეავსებდა ხოლმე მხედრების დეკურიას, არ ნიშნავდა არც პრეფექტებს, არც ჯარის ტრიბუნებს, არ ცვლიდა ნაცვლებს პროვინციებში. ესპანეთი და სირია რამდენიმე წელი კუნსულების ლეგატების გარეშე იყვნენ. არმენია პართელებმა დაიპყრეს, მეზია დაკიელებმა და სარმატებმა. ფალია გერმანელებმა დააცარიელეს ამას ყურადღებას არ აქცევდა, დიდად სამარცხვინოდ და სახელმწიფოსთვის დიდი ზარალით.
42. უფრო მეტიც: აქ, თავის ნებისად განმარტოებულმა, თითქოს საზოგადოებისგან შეუმჩნევლად, მთელ თავის დაფარულ მანკიერებებს თავისუფლება მისცა. თუმცა ამაზე დაწვრილებით და სულ თავიდან უნდა მოვყვე.
ჯერ კიდევ ახალგაზრდას სამხედრო ბანაკებში, ღვინისკენ თავდაუზოგავი სწრაფვის გამო ტიბერიუსს კი არა, „ბიბერიუსს“; კლავდიუსს კი არა, „კალდიუსს“; ნერონს კი არა, „მერონს“ ეძახდნენ. მერე, უკვე ხელისუფლებაში ყოფნისას, საზოგადოებრივი ზნეობის შესწორებით დაკავებულმა, ერთხელ ორი დღე და ღამე ქეიფობდა პომპონიუს ფლაკუსთან და ლუციუს პიზონთან ერთად; ამათგან ერთი მაშინვე დანიშნა რომის პრეფექტად, მეორე ნაცვლად სირიაში და დანიშვნის ბრძანებებში მათ აქებდა, როგორც თავის დასაყრდენ და საუკეთესო მეგობრებს.
ცესტიუს გალუსი, გარყვნილი ბებერი და მფლანგველი ბედოვლათი, რომელსაც ჯერ კიდევ ავგუსტუსმა გამოუტანა უპატიურობის განაჩენი, სენატში ყველას თვალწინ გათათხა, ხოლო რამდენიმე დღის შემდეგ თავად გამოეცხადა სადილზე, თან უბრძანა, რომ არაფერი შეეცვალა ჩვეულებრივი დროსტარების ფუფუნებიდან და სუფრასთან შიშველი ქალები მომსახურებოდნენ. პრეტორების დანიშვნისას მდაბიო მაძიებელს ამჯობინებდა დიდგვაროვანს, რაკი იმას ქეიფში მთელი ამფორა ღვინო ჰქონდა დალეული შეკვეთით. აზელიუს საბინუსს ორასი ათასი სესტერცი მისცა დიალოგში, სადაც კამათობდნენ თეთრი სოკო, ბუზიჭერია, ხამანწკა და შაშვი. ბოლოს, დააწესა ახალი თანამდებობა, გართობის ზედამხედველი და აქ დანიშნა რომაელი რაინდი ტიტუს ცეზონიუს პრისკუსი.
43. მაგრამ კაპრიზე, მარტოობაში დარჩენილი, იქამდე მივიდა, რომ გაიჩინა საგანგებო საძინებელი ოთახები, საიდუმლო გარყვნილობის ბუდეები. ყოველ მხრიდან ჯგუფებად შეკრებილი გოგონები და ბიჭები, მათ შორის იყვნენ საოცარი ნეტარყუჩობის გამომგონებელები, რომლებსაც „სპრინრტიებს“ ეძახდა, პირდაპირ მის წინაშე შეუჩერებლად თანაეყოფოდნენ ერთმანეთს და მიმქრალ ვნებებს უღვიძებდნენ.
აქაიქ განლაგებული საძინებლები აღჭურვა მეტად უხამსი შინაარსის სურათებითა და ქანდაკებებით, და ასევე ელეფანტიდას წიგნებით, რათა ყველას ჰქონოდა თვალნათელი ილუსტრაცია, თუ რას მოითხოვდა იმათგან. ტყეებში და ჭალებში ყველგან მოაწყო ვენერას ადგილები, სადაც მღვიმეებში და კლდეებს შორის ორივე სქესის ახალგაზრდა ადამიანები ყველას თვალწინ ასახიერებდნენ ფავნებს და ნიმფებს. ამისათვის ყველგან და ღიად ეძახდნენ „ბებერი თხას“, როგორც კუნძულის დასახელების კალამბურს.
44. მაგრამ უფრო უარესი და სამარცხვინო მანკით იყო ანთებული. ამაზე ლაპარაკიც და მოსმენაც კი ცოდვაა, მაგრამ კიდევ უფრო ძნელი დასაჯერებელია. მაგალითად, პატარა ბიჭებს, რომლებსაც თავის „ჩხვლეტიებს“ ეძახდა, ასწავლიდა თავის თეძოებს შორის ძრომიალს, როცა მიცურავდა და თან ლოკვით და კბენით აღიზიანებდნენ; და ძუძუთა ჩვილებს თავის ასოსთან ათავსებდა, როგორც დედის ძუძუსთან. ამგვარი ავხორცობისკენ ბუნებითაც მიდრეკილი იყო და სიბერისგანაც.
ამიტომ ანდერძით არმიცემული პარასიას სურათი, რომელიც გამოსახავდა მელეაგრესა და ატლანტას თანაყოფას, არა თუ მიიღო, თავის საძინებელში დადგა, თუმცა შესთავაზეს, სამაგიეროდ ფულით მილიონი მიეღო, თუკი ნახატი მისთვის შემაცბუნებელი იქნებოდა. ამბობენ, ერთხელ, მსხვერპლშეწირვაზე ისე მოიხიბლა მეცეცხლური ბიჭის მშვენიერებით, რომ რიტუალის დამთავრებას ძლივს დაუცადა, მოფარებულში გაიყვანა და მერე იმის ფლეიტისტ ძმასაც იგივე დამართა, ხოლო როცა ამის მერე ძმები ძალადობაზე ჩიოდნენ, ბრძანა, ფეხები გადაემტვრიათ ორივესთვის.
45. ქალებსაც ამწარებდა, ყველაზე დიდგვაროვნებსაც კი, ამას ყველაზე უკეთესად ერთი ვინმე მალონიას სიკვდილი გვიჩვენებს. ეს ქალი აიძულა, დამორჩილებოდა, მაგრამ კიდევ მეტის მიღწევა ვეღარ შეძლო. მაშინ დამსმენებს გადასცა, მაგრამ არც სასამართლოზე ანებებდა თავს და წარამარა ეკითხებოდა, ხომ არ ნანობო. ბოლოს და ბოლოს, მალონიამ ყველას გასაგონად დაუძახა ბანჯგვლიანი და მყრალი ბებერი მურტალი ხახით, გამოიქცა სასამართლოდან, მივარდა შინ და ხანჯლით მოიკლა თავი. ამის მერე ბაგიდან ბაგეზე დაიწყო სიარული სტრიქონმა ატელანიდან, დიდი ტაშისცემით რომ შეხვდა ხალხი უახლოეს წარმოდგენაზე: „თხაკიკინამ ბებერმა ლოკვა იცის ჩქარჩქარა“.
46. ფულის ხარჯვაში მომჭირნე და ძუნწი იყო. თავის მგზავრებს ლაშქრობებში და მოგზაურობებში კვებისას აძლევდა, მაგრამ ჯამაგირს არ უხდიდა. ერთხელ გამოიჩინა იმათ მიმართ გულუხვობა, ისიც მამინაცვლის ხარჯზე: სამ რაზმად გაყო თანრიგის მიხედვით, პირველს ექვსასი ათასი, მეორეს ოთხასი ათასი და მესამეს ორასი ათასი დაურიგა. მაგრამ ამ უკანასკნელთ „ჩემო მეგობრებო“ კი არა, „ჩემო ბერძნებო“ დაუძახა.
47. თავისი მმართველობის განმავლობაში არ აუგია არც ერთი დიდებული ნაგებობა ავგუსტუსის ტაძრის აშენება და პომპეუსის თეატრის აღდგენა დაიწყო, მაგრამ ვერ მიიყვანა ბოლომდე. ერთხელაც არ მოუწყვია თამაშები, არც სხვების მოწყობილ თამაშებზე უვლია, რამე რომ არ მოეთხოვათ მისგან, როგორც ერთხელ აიძულეს, კომედიურ მსახიობი აქციუსისთვის თავისუფლება ეყიდა.
დაეხმარა რამდენიმე გაჭირვებულ სენატორს, მაგრამ დანარჩენებს რომ აღარ დახმარებოდა, გამოაცხადა, რომ მხოლოდ იმათ დაუჭერს მხარს, ვინც სენატს თავისი სიღარიბის საპატიო მიზეზებს წარუდგენს. ამის მერე ბევრმა სირცხვილისა და მოკრძალების გამო გადაიფიქრა. მათ შორის იყო შვილიშვილი ორატორ კვინტუს ჰორტენზიუსისა, სახელად ჰორტალუსი, რომელსაც ავგუსტუსის მხარდაჭერით ოთხი შვილი ჰყავდა, მიუხედავად თავისი მოკრძალებული საშუალებებისა.
48. ხალხისთვის ორჯერ ჩაიდინა ქველმოქმედება. ერთხელ, როცა სესხები გასცა სამი წლით და უპროცენტოდ, ასი მილიონი სესტერცისა; და მეორედ, როცა ცელიანის გორაკზე ხანძრისას დამწვარი სახლების მფლობელებს ზარალი აუნაზღაურა. ამ ღონისძიებებიდან პირველის მიღება მოუწია, როცა უკიდურესი უფულობის დროს ხალხმა მოითხოვა დახმარება, და როცა სენატის დადგენილებები, რომ დამქირავებლებს შემოსავლის ორი მესამედი მიწაში ჩაედოთ, ხოლო მევალეებს ვალის ორი მესამედი გადაეხადათ დაუყოვნებლივ, უკვე ვეღარ შველოდა. მეორე იმიტომ მიიღო, რომ შეემსუბუქებინა უკიდურესი სიღარიბე. მაგრამ ეს კეთილი საქმე ისეთ დამსახურებად მიიწერა, რომ ბრძანა, ცელიანის გორაკისთვის ავგუსტუსის გორაკი დაერქმიათ.
ჯარს ავგუსტუსის ანდერძით დატოვილი საჩუქრები გაუორმაგა, მაგრამ სხვა არაფერი დაურიგებია. მხოლოდ პრეტორიელებს მიცა ათასი დინარი, რაკი მხარი არ დაუჭირეს სეიანუსს; და სირიის ლეგიონებს მისცა რაღაცრაღაც საჩუქრები, რაკი მხოლოდ იმათ არ გაუკეთებიათ სეიანუსის გამოსახულება თავის ნიშნებზე. ვეტერანებსაც კი იშვიათად აძლევდა გადაგომას, რაკი იმათი სიბერე საშუალებას იძლეოდა, დალოდებოდა მათ სიკვდილს, მათი სიკვდილი კი ფულის დაზოგვა იყო. პროვინციებსაც არასდროს ეხმარებოდა, აზიის გარდა, სადაც რამდენიმე ქალაქი დაანგრია მიწისძვრამ.
49. დროთა განმავლობაში ღია გამოძალვაზე გადავიდა. ყველასთვის ცნობილია, რომ გნეიუს ლენტულუს ავგური, ძალიან მდიდარი კაცი, მუქარითა და დაშინებით თვითმკვლელობამდე მიიყვანა, იმის იმედით, რომ მისი ერთადერთი მემკვიდრე გამხდარიყო. ლეპიდა, დიდგვაროვანი ქალი სიკვდილით დასაჯა კვირინუსის დასაკმაყოფილებლად, მდიდარი და უშვილო კონსულარისა, რომელიც ქალს გაშორდა ქორწინებიდან ოცი წლის შემდეგ და ბრალი დასდო, რომ ოდესღაც ჩემი მოწამვლა უნდოდაო. გალიაში, ესპანეთში, სირიასა და საბერძნეთში ბევრ ადგილობრივ მმართველს წაართვა ქონება სულ უბრალო და უსირცხვილო მიზეზებით, ზოგიერთი მხოლოდ იმაში დაადანაშაულა, რომ თავისი საშუალებების ნაწილს ფულად ინახავდნენ. ბევრი ქალაქი და კერძო პირი დარჩა ძველი უპირატესობის, საბადოების შემოსავლების გარეშე. ვონონესიც კი, პართიის მეფე, გამოძევებული თანამემამულეების მიერ და დიდი ფულით თავშესაფრის მძებნელი ანტიოქიაში, რომაელი ხალხის დაცვის მთხოვნელი, მუხანათურად გაძარცვა და მოაკვდინა.
„როცა ვკითხულობ და მესმის, შენ როგორ გახდი დაუსრულებელი შრომისგან, ღმერთმა დამლახვროს, თუ შენს გამო მთელი სხეულით არ ვკანკალებდე! გემუდარები, თავს გაუფრთხილდი. თუკი მე და დედაშენი გავიგებთ, რომ ცუდად ხარ, ეს დაგვხოცავს, და რომაელი ხალხის მთელი სიძლიერე საფრთხეში აღმოჩნდება. ჯანმრთელად ვარ თუ არა, დიდი მნიშვნელობა აქვს, თუ შენ კარგად არ იქნები? ღმერთებს ვთხოვ, რომ დაგიცვან ჩვენთვის და გამოგიგზავნონ ჯანმრთელობა ახლაც და სამუდამოდაც, თუკი საბოლოოდ არ მოსძულებიათ რომაელი ხალხი“.
22. ავგუსტუსის სიკვდილს საიდუმლოდ ინახავდა, სანამ ახალგაზრდა აგრიპა არ მოაკვდინეს. მოკლა დაცვისთვის მიმაგრებულმა ჯარის ტრიბუნმა, რაკი ამის შესახებ ბრძანება წერილით მიიღო. უცნობი იყო, დატოვა თუ არა ეს წერილი მომაკვდავმა ავგუსტუსმა, რათა მისი სიკვდილის მერე არეულობის მიზეზი არ ყოფილიყო; ანდა, ეს წერილი ავგუსტუსის სახელით უკარნახა ლივიამ, ტიბერიუსისთვის გაგებინებით ან შეუტყობინებლად. თავად ტიბერიუსმა, როცა ტრიბუნმა მოახსენა, რომ ბრძანება შესრულებულია, გამოაცხადა, რომ ასეთი ბრძანება არ გაუცია და მკვლელმა სენატის წინაშე უნდა აგოს პასუხი. რასაკვირველია, ტიბერიუსს უნდოდა, პირველ ხანებში გაქცეოდა საერთო სიძულვილს, მერე ეს საქმე მალევე მიფუჩეჩდა და მიივიწყეს კიდეც.
ტრიბუნის ძალაუფლებით მოიწვია სენატი და აპირებდა, სიტყვით მიემართა მისთვის, მაგრამ, თითქოს მწუხარებას ვერ მოერია, ქვითინით წამოიძახა, აჯობებდა, რომ არა მხოლოდ ხმა, არამედ სიცოცხლეც წართმეოდა, და სიტყვა წასაკითხად შვილს გასაცა, დრუზუსს. მერე ავგუსტუსის ანდერძი შემოიტანეს. მიმაგრებულ მოწმეთაგან კურიაში მხოლოდ სენატორთა ფენის წარმომადგენლები დაუშვა, დანარჩენს თავისი ბეჭდები შემოსასვლელის წინ უნდა დაემოწმებინა. გააზატებულის ხმით წაკითხული ანდერძი ამ სიტყვებით იწყებოდა: „რაკი ულმობელმა ბედისწერამ ჩემი შვილები, გაიუსი და ლუციუსი წამართვა, დაე, ჩემი მემკვიდრე ორი მესამდით იყოს ტიბერიუს კეისარი“. ამით განმტკიცდა იმათი ეჭვი, ვინც ფიქრობდა, რომ ტიბერიუსი თავის მემკვიდრედ აღიარა უფრო აუცილებლობით, ვიდრე კეთილი ნებით, თუკი მალევე ვერ შეიკავა თავი ამისთანა შესავლისგანო“.
24. თუმცა გადაწყვიტა, უმაღლესი ხელისუფლება უყოყმანოდ მიიღო და გამოეყენებინა მაშინათვე; თუმცა ბატონობის საწინდრად და ნიშნად უკვე დაიყენა შეიარაღებული დაცვა; სიტყვებით დიდხანს უარყოფდა ძალაუფლებას, ყველაზე უსირცხვილო კომედიას თამაშობდა. ხან საყვედურით ეტყოდა მეგობრებს, რომ არ იციან, ძალაუფლება როგორი ურჩხულია, ხანაც ორაზროვანი პასუხებით და ეშმაკური ყოყმანით გაუგებრობის დაძაბულობაში ჰყავდა სენატორები, მუხლებზე დაჩოქილები რომ ევედრებოდნენ. ზოგიერთმა მოთმინებაც კი დაკარგა, ვიღაცამ საერთო ხმაურში წამოიძახა: „ან მართოს და ან წავიდეს!“ სხვამ პირდაპირ გამოუცხადა, სხვები აყოვნებენ იმის გაკეთებას, რასაც დაპირდებიან ხოლმე, ის კი აყოვნებს იმის დაპირებას, რასაც უკვე აკეთებს.
ბოლოს, თითქოსდა მისი სურვილის საწინააღმდეგოდ, მწარე ჩივილით უმძიმეს მონობაზე, რომელსაც კისრად სდებდნენ, მიიღო ხელისუფლება. მაგრამ იქვე სცადა, გაეჩინა იმედი, რომ ოდესმე გადადგებოდა, აი, მისი სიტყვები: „მანამდე, ვიდრე არ მოგეჩვენებათ, რომ მოვიდა დრო, ჩემს სიბერესაც მისცეთ დასვენების უფლება“.
25. მისი ყოყმანის მიზეზი იყო შიში იმ საფრთხეების წინაშე, რომლებიც ყოველი მხრიდან ემუქრებოდა: „მგელი მიჭირავს ყურებით“, არაერთხელ უთქვამს. მართლაც, აგრიპას მონამ, სახელად კლემენტმა უკვე შეკრიბა არცთუ პატარა რაზმი, რათა შური ეძია თავისი ბატონისთვის; და ლუციუს სკრიბონიუს ლიბონი, კაცი დიდგვაროვანი, საიდუმლოდ ამზადებდა გადატრიალებას; და ჯარებშიც ერთბაშად იფეთქა ორმა ამბოხებამ, ილირიკუმში და გერმანიაში.
ორივე არმია მეტისმეტ მოთხოვნებს აყენებდა, პირველ რიგში, ჯამაგირის პრეტორიელებთან გათანაბრებას; ხოლო გერმანიის ჯარი კი არ აღიარებდა მმართველს, რომელიც მათი დაყენებული არ იყო და, მიუხედავად მისი უარისა, მთელი ძალით მოუწოდებდნენ თავიანთ მეთაურ გერმანიკუსს ძალაუფლების ხელში ჩასაგდებად. სწორედ ამ საფრთხისა ეშინოდა ტიბერიუსს, როცა სენატს სთხოვდა, ერთი რომელიმე პროვინცია მიეცათ სამართავად, რადგან მთელი სახელმწიფოს მართვა ერთ კაცს არ შეუძლია უამხანაგოდ.
თავიც კი მოიავადმყოფა, რათა გერმანიკუსი მშვიდად დალოდებოდა სწრაფ მემკვიდრეობას, ანდა, ყოველ შემთხვევაში, მმართველობაში მონაწილეობას. აჯანყებები რომ ჩააქრო, ეშმაკობით მოატყუა და ტყვედ ჩაიგდო კლემენტი. ხოლო ლიბონი ერთი წლის მერე მიჰგარა სენატს პასუხსაგებად, რაკი არ უნდოდა, მეტისმეტად მკაცრად დაეწყო თავისი მმართველობა. მანამდე კმაყოფილდებოდა სიფრთხილის ზომებით. მაგალითად, როცა ლიბონს სხვა პონტიფიკოსებივით მოჰქონდა მსხვერპლი, ბრძანებდა, რომ ქურუმის დანის მაგივრად ტყვიისა მიეცათ; ხოლო როცა იმან საიდუმლო ლაპარაკის უფლება სთხოვა, ტიბერიუსი დაეთანხმა მოლაპარაკებოდა გასეირნებისას, ოღონდ თავისი შვილის, დრუზუსის თანდასწრებით და, რომ მიდიოდა, სულ უჭერდა მარჯვენა ხელს, თითქოს ეყრდნობოდა ლიბონს.
26. ბოლოს და ბოლოს, შიშს რომ დააღწია თავი, თავიდან კარგი მოქალაქესავით ეჭირა თავი და ლამის უფრო უბრალოდ, ვიდრე კერძო პირს. მრავალი უმაღლესი პატივიდან ცოტაოდენი და მოკრძალებულები მიიღო მარტო. როცა მისი დაბადების დღე პლებეების თამაშებს დაემთხვა, ძლივს დათანხმდა, ეს აღენიშნათ ზედმეტი ეტლით ცირკის რბოლებზე. კრძალავდა, მისთვის მიეძღვნათ: ტაძრები, ქურუმები, სიწმინდისმსახურნი. ქანდაკებების და პორტრეტების დადგმის უფლებას განსაკუთრებული დაშვებით და იმ პირობით იძლეოდა, რომ ისინი ღმერთების გამოსახულებებთან კი არა, არამედ ტაძრის სამშვენისებში მდგარიყო.
აკრძალა, მის საქმეების ერთგულებაზე დაეფიცათ; აკრძალა, სექტემბრისთვის დაეძახათ „ტიბერიუსი“, ხოლო ოქტომბრისთვის „ლივია“. უარყო: იმპერატორის წოდება, სამშობლოს მამის ზედწოდება, მუხის გვირგვინი კარზე. ავგუსტუსის სახელსაც კი, თუმცა მემკვიდრეობით მიიღო, მეფეებთან და მმართველებთან მიწერილ წერილებში იყენებდა. ამ დროიდან კონსულობა მიიღო მხოლოდ სამჯერ: ერთხელ რამდენიმე დღით, მეორედ სამი თვით და მესამედ დაუსწრებლად, მაისის იდებამდე.
27. პირმოთნეობა ისე ეჯავრებოდა, რომ თავის ტახტრევანთან სენატორებს არ უშვებდა არც მისასალმებლად, არც საქმეებზე. როცა ერთი კონსულარი მიტევებას სთხოვდა და ფეხებში ჩაუვარდა, ისე გადახტა უკან, რომ გულაღმა დაეცა. როცა ლაპარაკში და ვრცელ სიტყვებში ლიქნას გაიგებდა, დაუყოვნებლივ აწყვეტინებდა მოლაპარაკეს, გალანძღავდა და იქვე შეუსწორებდა. როცა ვიღაცამ მიმართა: „ხელმწიფევ“, მაშინვე გამოაცხადა, რომ აღარ ეწყენინებინათ ასე. სხვა ვიღაცა მის საქმეებს „წმინდას“ ეძახდა და ირწმუნებოდა, რომ სენატს მიმართავს ტიბერიუსის ნებით. მაშინვე შეუსწორა და აიძულა „ტიბერიუსის ნების“ მაგივრად, „ტიბერიუსის რჩევით“ და „წმინდას“ ნაცვლად „მნიშვნელოვანი“ ეთქვა.
28. მაგრამ უპატივცემლობას, ბოროტსიტყვაობას, შეურაცხმყოფელ ლექსებს მოთმინებით და მშვიდად იტანდა, და ამაყად აცხადებდა, რომ თავისუფალ ქვეყანაში თავისუფალი უნდა იყოს აზრიც და სიტყვაც. ერთხელ სენატმა მისგან მოითხოვა გამოძიება ამგვარ დანაშაულობებზე და დამნაშავეებზე. უპასუხა: „ჩვენ ძალიან ცოტა თავისუფალი დრო გვაქვს, რომ ამ უსასრულო საქმეებში ჩავერთოთ. ამას თუ დაიწყებთ, სხვა აღარაფრის დრო აღარ დაგრჩებათ. ყველა თავის უსიამოვნო წვრილმანებში ჩაგითრევთ“. შემონახულია მისი ერთი სიტყვა სენატში, ღირსეული მოქალაქის საკადრისი: „თუკი ვინმე გაუგებრად გამომეხმაურება, მე ვეცდები ყველა ჩემი სიტყვა და საქმე გავაგებინო; თუკი გაჯიუტდა, მეც ზიზღითვე ვუპასუხებ“.
29. ეს მით უფრო შესამჩნევი იყო, რომ თავად, სენატორებს როცა მიმართავდა, ცალცალკე თუ ერთად, თავისი პატივისცემით და თავაზიანობით ყოველგვარ მიღებულ საზღვრებს გადადიოდა. ერთხელ სენატში, კვინტუს ჰატერიუსთან კამათის შემდეგ, ასე მიმართა: „გთხოვ, მაპატიო, თუკი მე, როგორც სენატორი, შენს წინააღმდეგ მეტისმეტად მკვეთრად გამოვალ“. და მერე, მთელ კრებას გადახედა და დასძინა: „მე არაერთხელ მითქვამს და ვიმეორებ, მამა სენატორებო, რომ კეთილი და გონიერი მმართველი, რომლიც თქვენი მოვალეა ფართო და სრული ძალაუფლების გამო, ყოველთვის სენატის მსახური უნდა იყოს, ზოგჯერ მთელი ხალხისა და ხანდახან ცალკეული მოქალაქეებისაც. მე არ მრცხვენია ამის თქმა, რადგან თქვენი სახით მყავდა და მყავს ბატონები: კეთილებიც, სამართლიანებიცა და მოწყალეებიც“.
30. მან რაღაც თავისუფლების მსგავსებაც კი დააწესა, სენატსა და თანამდებობის პირებს მათი ძველი დიდებულება და ძალაუფლება შეუნარჩუნა. არ იყო ისეთი საქმე, პატარა თუ დიდი, სახელმწიფო თუ კერძო, სენატისთვის რომ არ მოეხსენებინა: გადასახადებზე თუ მონოპოლიებზე, მშენებლობაზე თუ შენობის შეკეთებაზე, მეომრების შერჩევაზე და შესყიდვაზეც კი, ანდა ლეგიონების და დამხმარე ჯარის განლაგებაზე, იმაზეც კი, ვისთვის გაეგრძელებინათ მხედართმთავრობა თუ დაევალებინათ სასწრაფო ლაშქრობა. იმაზეც კი, თუ როგორ ეპასუხათ მეფეებისთვის იმათ გზავნილობებზე. ცხენოსნების ერთ მეთაურს, ბრალდებულს ძარცვაში და ძალადობაში, სენატის წინაშე აგებინა პასუხი. კურიაში მარტო შედიოდა, ხოლო როცა ერთხელ ტახტრევანით მიიყვანეს ავადმყოფი, მაშინვე გაუშვა მსახურები.
31. როცა ზოგიერთ გადაწყვეტილებას მისი სურვილის წინააღმდეგ ღებულობდნენ, ამაზე არც კი ჩიოდა. თვლიდა, რომ დანიშნული მაგისტრები არ უნდა წასულიყვნენ რომიდან, რათა სულ მზად ყოფილიყვნენ თანამდებობის დასაკავებლად. ამის მიუხედავად, ერთ დანიშნულ პრეტორს სენატმა მისცა უფლება კერძო მოგზაურობაში წასულიყო ელჩის უფლებით. სხვა დროს შესთავაზა, რომ ის ფული, რომელიც ქალაქ ტრებიას ჰქონდა ნაანდერძევი გზების აღსადგენად გამოეყენებინათ. ამის მიუხედავად, მაინც ვერ შეძლო ანდერძის დამტოვებლის ნების შეცვლა. ერთხელ სენატს გადაწყვეტილება გამოჰქონდა და ორად იყო გაყოფილი, ტიბერიუსი შეუერთდა უმცირესობას, თუმცა მისთვის არავის მიუბაძავს.
დანარჩენ საქმეებსაც ყოველთვის ჩვეულებრივი წესით აკეთებდა, თანამდებობის პირების საშუალებით. კონსულები ისეთი პატივისცემით სარგებლობდნენ, რომ ერთხელ აფრიკიდან გამოგზავნილები იმათთან ჩიოდნენ თავად ტიბერიუსზე, რომ იმ საქმის გადაწყვეტას აგვიანებდა, რაზეც გამოგზავნილები იყვნენ. და ეს საკვირველი სულაც არ არის, ყველა ხედავდა, როგო წამოუდგებოდა ხოლმე ფეხზე კონსულებს და როგორ უთმობდა გზას.
32. კონსულარ-მხედარმთავრებს საყვედური უთხრა, რადგან ისინი არ გამოირჩეოდნენ თავიანთი საქმეებით სენატის წინაშე და იმისთვისაც, რომ სთხოვეს, მათი ჯარისკაცებისთვის ჯილდოები ტიბერიუსს გაენაწილებინა, თითქოს თავად არ ჰქონოდათ ამის უფლება. თუმცა ერთი პრეტორი შეაქო, რაკი იმან თანამდებობაზე მისვლისთანავე, ძველებური წესით, პატივი მიაგო თავის წინამორბედებს ხალხის წინაშე. ზოგიერთი დიდგვაროვანი პირის დამკრძალავ პროცესიას კოცონამდე მიაცილებდა.
ასეთივე სიმშვიდე გამოიჩინა პატარა პირთა და საქმეთა გამოც. როდოსის ქალაქის მმართვლელებმა ერთხელ ოფიციალური წერილი გაუგზავნეს, ჩვეულებრივი დასკვნითი მინაწერის გარეშე, ისინი თავისთან გამოიძახა, მაგრამ სიტყვით კი არ უსაყვედურია, არამედ წერილი დაუბრუნა მინაწერისთვის და უკან გაისტუმრა. გრამატიკოსი დიოგენე მეცნიერულ კამათებს აწყობდა ხოლმე შაბათობით. ერთხელ ტიბერიუსი შეუფერბელ დროს მივიდა მის მოსასმენად, თუმცა იმან არ მიიღო და მონის პირით შემოუთვალა, შვიდ დღეში მისულიყო. შემდეგ, უკვე რომში დიოგენე თავად გამოჩნდა ტიბერიუსის კართან მისასალმებლად. მაგრამ ტიბერიუსი იმით დაკმაყოფილდა, რომ უბრძანა, შვიდი წლის მერე მოსულიყო. ნაცვლებს, რომლებიც ურჩევდნენ, პროვინციებისთვის გადასახადი მოემატებინა, წერილში უპასუხა, რომ კარგი მეცხვარე ცხვარს პარსავს, ტყავს კი არ აძრობს.
33. თანდათან ყველას აგრძნობინებდა, რომ მმართველი იყო. დიდი ხნის განმავლობაში მისი საქციელი, თუმცა ცვალებადი იყო, მაგრამ ხშირად გამოხატავდა კეთილგანწყობას და ზრუნვას სახელმწიფოს კეთილდღეობაზე. თავიდან ჩაერეოდა ხოლმე, რათა აღეკვეთა თანამდებობების ბოროტად გამოყენება. მაგალითად, შეცვალა სენატის რამდენიმე გადაწყვეტილება. მაგისტრატებს ხშირად აძლევდა რჩევებს სასამართლოში გამოძიების დროს, ამისათვის მათ გვერდით ან საპირისპიროდ ჯდებოდა. და თუკი ხმა დაირხეოდა, რომ ვინმე მოპასუხე ქვებუდანობითა და ხრიკებით შეძლებდა სასჯელს გაქცეოდა, მოულოდნელად გამოდიოდა ან თავისი ადგილიდან, ანდა თავმჯდომარის ამაღლებულიდან და მოსამართლეებს კანონებს, ფიცსა და გასარჩევი დანაშაულის სიმძიმეს შეახსენებდა. ცდილობდა, შეეცვალა საზოგადოების ზნეობა, რომელიც სიზარმაცისგან ან მავნე ჩვეულებებისგან მერყეობდა.
34. თეატრალურ წარმოდგენებზე და გლადიატორების ბრძოლებზე ხარჯები დააპატარავა, მსახიობებს ჯამაგირი დაუკლო და გლადიატორების რიცხვი შეამცირა. მწარედ ჩიოდა, რომ კორინთული ვაზები გაუგონარ ფასად იყიდებოდა და სამ ბარაბულში ერთხელ ოცდაათი ათასი გადაიხადეს; წინადადება წამოაყენა, ჭურჭლეულსა და ავეჯეულზე გასავალი შეემცირებინათ და სენატს დაავალა, ყოველ წელს მოეწესრიგებინა ბაზრის ფასები. დუქნებისთვის და სამიკიტნოებისთვის მკაცრად უნდა ემეთვალყურათ ედილებს, უფლება არ უნდა მიეცათ, ნამცხვარიც კი გამოედგათ გასაყიდად. და პირადი მაგალითით რომ დაენახვებინა მომჭირნეობა, თვითონ სადილებზე წინა დღის და ნაკლულ საჭმელებს მიატანინებდა ხოლმე, მაგალითად, ნახევარ ტახს, და ირწმუნებოდა, რომ გემოთი ნახევარი ტახი არაფრით განსხვავდება მთელისაგან.
აკრძალა მისასალმებელი გადაკოცნები, ხოლო საჩუქრების გაცვლის ნება დართო მხოლოდ ახალ წელს. თავად მიღებულ საჩუქრებს ოთხმაგად აბრუნებდა, მაგრამ მთელი თვე რომ მოსვენებას აღარ მისცემდნენ ხოლმე, ვინც საჩუქრის მოტანა ვერ მოასწრო ზეიმზე, ამას ვერ იტანდა.
გარყვნილ მატრონებზე, თუკი იმათზე საზოგადოებრივი ბრალმდებელი არ გამოინახებოდა, წინაპართა ძველი ჩვეულების მიხედვით ბრძანებდა, რომ ახლო ნათესავებს გაესამართლებინათ. რომაელი მხედარი, რომელსაც ოდესღაც ფიცი დაედო, რომ ცოლს არასოდეს გაშორდებოდა და მერე კი ცოლისთვის თავის სიძესთან წაესწრო, გაათავისუფლა ფიცისგან.
იყვნენ უსირცხვილო ქალები, რომლებიც მატრონების უფლებებს და ღირსებებს უარყოფდნენ, საკუთარ თავს თვითონვე აცხადებდნენ მეძავებად, რათა კანონის შურისძიებას გაქცეოდნენ. იყვნენ უმაღლესი ფენების გარყვნილი ყმაწვილები, რომლებიც თავისი ნებით უარს ამბობდნენ საკუთარ წოდებაზე, რათა სცენაზე და არენაზე გამოსულიყვნენ სენატის დადგენილების საპირისპიროდ. ასეთ უსირცხვილო კაცებს და ქალებს გაძევება მიუსაჯა, რათა არავის ეძებნა გადარჩენა ამგვარ ეშმაკობებში. ერთ სენატორს ტოგაზე არშია დააკარგვინა, როცა გაიგო, რომ ივლისის კალენდების წინ თავის ბაღებში წავიდა, რათა კალენდების შემდეგ იაფად ექირავებინა რომში სახლი. მეორე სენატორს ქვესტურა ჩამოართვა, რაკი იმან ცნობების კენჭისყრის წინადღეს ცოლი მოიყვანა და მეორე დღეს გაშორდა.
36. უცხო კულტების მსახურება და, განსაკუთრებით, ეგვპიტური და იუდეური წესები აკრძალა. ისინი, ვინც ამ ცრურწმენებს ერთგულებდა, აიძულა, რომ დაეწვათ თავიანთი მსახურების ტანისამოსი მთელი თავისი ჯამჭურჭლიანად. ახალგაზრდა იუდევლები, სამხედრო სამსახურის მომიზეზებით, მძიმე კლიმატიან პროვინციებში გააგზავნა. დანარჩენი მათი თანატომელები თუ ერთმორწმუნეები რომიდან გაასახლა სამუდამო მონობის მუქარით. გააძევა ასტროლოგებიც, მაგრამ იმათ, ვინც შეწყალება სთხოვა და დაპირდა, თავის ხელობას მოეშვებოდა, პატიება უბოძა.
37. ყველზე მეტად ზრუნავდა ყაჩაღობის, ძარცვების და უკანონო მღელვარებების გასაუვნებლად. ადრინდელზე უფრო მეტი სამხედრო პოსტები განალაგა იტალიაში. რომში პრეტორიანელი კოჰორტებისთვის ბანაკი მოაწყო, რომლებიც მანამდე ოთხ ჯგუფად იყოფოდნენ და სხვადასხვა ადგილებზე იყვნენ განთავსებულნი.
სახალხო მღელვარებების ჩაქრობას შეტაკებამდე ცდილობდა, ხოლო თუ მაინც წარმოიქმნებოდა, სასტიკად ჩაახშობდა ხოლმე. ერთხელ, როცა თეატრში შეხლაშემოხლა სისხლისღვრამდე მივიდა, მაშინ გადასახლებაში გაუშვა დამწყებებიც, აქტიორებიც, ვის გამოც დაიწყო ჩხუბი და ხალხმა ვერანაირი მუდარით ვეღარ შეძლო მათი უკან დაბრუნება.
პოლენციაში ბრბო ფორუმიდან არ უშვებდა მთავარი ცენტურიონის დამკრძალავ პროცესიას, სანამ მემკვიდრეებს ძალით არ წაართვეს დიდი ფული გლადიატორთა სანახაობის მოსაწყობად. მაშინ ტიბერიუსმა, არავის გააგებინა, რას აპირებდა, ერთი კოჰორტა რომიდან წაიყვანა, მეორე კოტიუსის სამეფოდან და ეს ორივე მოულოდნელად, გაშიშვლებული იარაღით, საყვირების ხმაურით, ორი მხრიდან შევიდნენ ქალაქში და მცხოვრებთა დიდი ნაწილი და დეკურიონები ციხეში ჩაყარეს. თავშესაფრის უფლება და ჩვეულება ყველგან გააუქმა, სადაც კიდევ იყო შემორჩენილი. კიზიკის მცხოვრებლებმა რომ რომის მოქალაქეები შეურაცხყვეს ძალადობით, მთელ ქალაქს თავისუფლება ჩამოართვა, რომელიც ჯერ კიდევ მითრიდატეს ომისას დაემსახურებინათ.
მტრების მოქმედებების წინააღმდეგ არც ერთხელ აღარ გამოსულა ლაშქრობით და ლეგატების მეშვეობით იქვემდებარებდა, ისიც განსაკუთრებულ შემთხვევებში და სიფრთხილით. დამტერებულ და ეჭვმიტანილ მეფეებს უფრო მუქარებითა და დამუნათებით იმორჩილებდა, ვიდრე ძალით. ზოგიერთი მათგანი მოფერებითა და დაპირებებით მიიტყუა თავისთან და აღარ უშვებდა, მაგალითად, გერმანელ მარობოდუსს, თრაკიელ რასკუპორისს თუ კაპადოკიელ არქელაოსს, რომლის სამეფოც პროვინციად გადააქცია.
38. ხელისუფლების მიღებიდან პირველი ორი წელი ერთი ნაბიჯითაც არ გასცილებია რომს. და მერეც, დედაქალაქიდან იშვიათად გადიოდა, რამდენიმე დღით, მხოლოდ შემოგარენის ქალაქებში, ანციუმზე შორს არა. ამის მიუხედავად, ხშირად აცხადებდა თავის განზრახვას, რომ შემოევლო პროვინციები და ჯარები. ლამის ყოველ წელს ემზადებოდა ლაშქრობისთვის, საზიდრებს გააწყობდა, მუნიციპალიებში და კოლონიებში სურსათს დაიმარაგებდა და იმის უფლებასაც იძლეოდა, აღთქმები დაედოთ მისი ბედნიერი წასლისა და უკან დაბრუნებისათვის. ამისათვის ხუმრობით „კალიპიდესი“ შეარქვეს, რომელიც ბერძნული ანდაზის მიხედვით, გარბის, გარბის და ისევ იქა დგას.
39. მაგრამ როცა ორივე შვილი დაკარგა, გერმანიკუსი სირიაში დაიღუპა, ხოლო დრუზუსი კი რომში, კამპანიაში განმარტოვდა. მაშინ ლამის ყველა ფიქრობდა და ლაპარაკობდა სრული რწმენით, რომ რომში უკვე ვეღარ დაბრუნდება და მალე მოკვდება. ერთიცა და მეორეც თითქმის აღსრულდა. რომში აღარ დაბრუნებულა. ტარაცინას მახლობლად, „გროტად“ სახელდებულ ვილაში რომ სადილობდა, უცებ ჭერიდან უზარმაზარი ლოდები ჩამოცვივდა ბევრი თანამესუფრე და მსახური გაიჭყლიტა, მაგრამ თავად, ყველა მოლოდინის საპირისპიროდ, გადარჩა.
40. კამპანია რომ შემოიარა, სადაც კაპუაში კაპიტლოიუმი აკურთხა, ხოლო ნოლაში ავგუსტუსის ტაძარი, რაც მისი წასლის მიზეზი იყო, კაპრისკენ გასწია კუნძულზე, რომელიც მისთვის იმით იყო მომხიბვლელი, რომ იქ გადასვლა მხოლოდ ერთი პატარა ადგილიდან შეიძლებოდა, დანარჩენი მხარიდან ფრიალო კლდეების უსწორმასწორობითა და ზღვის სიღრმით გახლდათ შემოსაზღვრული. მართალია, ხალხმა გამუდმებული ხვეწნამუდარით მაინც შეძლო მისი დაბრუნება, რაკი ფიდენაში უბედურება მოხდა, გლადიატორების თამაშებზე ამფითეატრი ჩაინგრა და ოცი ათას კაცზე მეტი დაიღუპა. გადავიდა მატერიკზე და ყველას უფლება მისცა, მიახლოებოდნენ, მიუხედავად იმისა, რომ რომიდან წასვლისას ედიქტით აკრძალა კეისრის შეწუხება და მთელ გზაზე არავის უშვებდა თავისთან.
41. მაგრამ კუნძულზე დაბრუნებულმა, საბოლოოდ დაანება თავი სახელმწიფოებრივ საქმეებს. აღარ შეავსებდა ხოლმე მხედრების დეკურიას, არ ნიშნავდა არც პრეფექტებს, არც ჯარის ტრიბუნებს, არ ცვლიდა ნაცვლებს პროვინციებში. ესპანეთი და სირია რამდენიმე წელი კუნსულების ლეგატების გარეშე იყვნენ. არმენია პართელებმა დაიპყრეს, მეზია დაკიელებმა და სარმატებმა. ფალია გერმანელებმა დააცარიელეს ამას ყურადღებას არ აქცევდა, დიდად სამარცხვინოდ და სახელმწიფოსთვის დიდი ზარალით.
42. უფრო მეტიც: აქ, თავის ნებისად განმარტოებულმა, თითქოს საზოგადოებისგან შეუმჩნევლად, მთელ თავის დაფარულ მანკიერებებს თავისუფლება მისცა. თუმცა ამაზე დაწვრილებით და სულ თავიდან უნდა მოვყვე.
ჯერ კიდევ ახალგაზრდას სამხედრო ბანაკებში, ღვინისკენ თავდაუზოგავი სწრაფვის გამო ტიბერიუსს კი არა, „ბიბერიუსს“; კლავდიუსს კი არა, „კალდიუსს“; ნერონს კი არა, „მერონს“ ეძახდნენ. მერე, უკვე ხელისუფლებაში ყოფნისას, საზოგადოებრივი ზნეობის შესწორებით დაკავებულმა, ერთხელ ორი დღე და ღამე ქეიფობდა პომპონიუს ფლაკუსთან და ლუციუს პიზონთან ერთად; ამათგან ერთი მაშინვე დანიშნა რომის პრეფექტად, მეორე ნაცვლად სირიაში და დანიშვნის ბრძანებებში მათ აქებდა, როგორც თავის დასაყრდენ და საუკეთესო მეგობრებს.
ცესტიუს გალუსი, გარყვნილი ბებერი და მფლანგველი ბედოვლათი, რომელსაც ჯერ კიდევ ავგუსტუსმა გამოუტანა უპატიურობის განაჩენი, სენატში ყველას თვალწინ გათათხა, ხოლო რამდენიმე დღის შემდეგ თავად გამოეცხადა სადილზე, თან უბრძანა, რომ არაფერი შეეცვალა ჩვეულებრივი დროსტარების ფუფუნებიდან და სუფრასთან შიშველი ქალები მომსახურებოდნენ. პრეტორების დანიშვნისას მდაბიო მაძიებელს ამჯობინებდა დიდგვაროვანს, რაკი იმას ქეიფში მთელი ამფორა ღვინო ჰქონდა დალეული შეკვეთით. აზელიუს საბინუსს ორასი ათასი სესტერცი მისცა დიალოგში, სადაც კამათობდნენ თეთრი სოკო, ბუზიჭერია, ხამანწკა და შაშვი. ბოლოს, დააწესა ახალი თანამდებობა, გართობის ზედამხედველი და აქ დანიშნა რომაელი რაინდი ტიტუს ცეზონიუს პრისკუსი.
43. მაგრამ კაპრიზე, მარტოობაში დარჩენილი, იქამდე მივიდა, რომ გაიჩინა საგანგებო საძინებელი ოთახები, საიდუმლო გარყვნილობის ბუდეები. ყოველ მხრიდან ჯგუფებად შეკრებილი გოგონები და ბიჭები, მათ შორის იყვნენ საოცარი ნეტარყუჩობის გამომგონებელები, რომლებსაც „სპრინრტიებს“ ეძახდა, პირდაპირ მის წინაშე შეუჩერებლად თანაეყოფოდნენ ერთმანეთს და მიმქრალ ვნებებს უღვიძებდნენ.
აქაიქ განლაგებული საძინებლები აღჭურვა მეტად უხამსი შინაარსის სურათებითა და ქანდაკებებით, და ასევე ელეფანტიდას წიგნებით, რათა ყველას ჰქონოდა თვალნათელი ილუსტრაცია, თუ რას მოითხოვდა იმათგან. ტყეებში და ჭალებში ყველგან მოაწყო ვენერას ადგილები, სადაც მღვიმეებში და კლდეებს შორის ორივე სქესის ახალგაზრდა ადამიანები ყველას თვალწინ ასახიერებდნენ ფავნებს და ნიმფებს. ამისათვის ყველგან და ღიად ეძახდნენ „ბებერი თხას“, როგორც კუნძულის დასახელების კალამბურს.
44. მაგრამ უფრო უარესი და სამარცხვინო მანკით იყო ანთებული. ამაზე ლაპარაკიც და მოსმენაც კი ცოდვაა, მაგრამ კიდევ უფრო ძნელი დასაჯერებელია. მაგალითად, პატარა ბიჭებს, რომლებსაც თავის „ჩხვლეტიებს“ ეძახდა, ასწავლიდა თავის თეძოებს შორის ძრომიალს, როცა მიცურავდა და თან ლოკვით და კბენით აღიზიანებდნენ; და ძუძუთა ჩვილებს თავის ასოსთან ათავსებდა, როგორც დედის ძუძუსთან. ამგვარი ავხორცობისკენ ბუნებითაც მიდრეკილი იყო და სიბერისგანაც.
ამიტომ ანდერძით არმიცემული პარასიას სურათი, რომელიც გამოსახავდა მელეაგრესა და ატლანტას თანაყოფას, არა თუ მიიღო, თავის საძინებელში დადგა, თუმცა შესთავაზეს, სამაგიეროდ ფულით მილიონი მიეღო, თუკი ნახატი მისთვის შემაცბუნებელი იქნებოდა. ამბობენ, ერთხელ, მსხვერპლშეწირვაზე ისე მოიხიბლა მეცეცხლური ბიჭის მშვენიერებით, რომ რიტუალის დამთავრებას ძლივს დაუცადა, მოფარებულში გაიყვანა და მერე იმის ფლეიტისტ ძმასაც იგივე დამართა, ხოლო როცა ამის მერე ძმები ძალადობაზე ჩიოდნენ, ბრძანა, ფეხები გადაემტვრიათ ორივესთვის.
45. ქალებსაც ამწარებდა, ყველაზე დიდგვაროვნებსაც კი, ამას ყველაზე უკეთესად ერთი ვინმე მალონიას სიკვდილი გვიჩვენებს. ეს ქალი აიძულა, დამორჩილებოდა, მაგრამ კიდევ მეტის მიღწევა ვეღარ შეძლო. მაშინ დამსმენებს გადასცა, მაგრამ არც სასამართლოზე ანებებდა თავს და წარამარა ეკითხებოდა, ხომ არ ნანობო. ბოლოს და ბოლოს, მალონიამ ყველას გასაგონად დაუძახა ბანჯგვლიანი და მყრალი ბებერი მურტალი ხახით, გამოიქცა სასამართლოდან, მივარდა შინ და ხანჯლით მოიკლა თავი. ამის მერე ბაგიდან ბაგეზე დაიწყო სიარული სტრიქონმა ატელანიდან, დიდი ტაშისცემით რომ შეხვდა ხალხი უახლოეს წარმოდგენაზე: „თხაკიკინამ ბებერმა ლოკვა იცის ჩქარჩქარა“.
46. ფულის ხარჯვაში მომჭირნე და ძუნწი იყო. თავის მგზავრებს ლაშქრობებში და მოგზაურობებში კვებისას აძლევდა, მაგრამ ჯამაგირს არ უხდიდა. ერთხელ გამოიჩინა იმათ მიმართ გულუხვობა, ისიც მამინაცვლის ხარჯზე: სამ რაზმად გაყო თანრიგის მიხედვით, პირველს ექვსასი ათასი, მეორეს ოთხასი ათასი და მესამეს ორასი ათასი დაურიგა. მაგრამ ამ უკანასკნელთ „ჩემო მეგობრებო“ კი არა, „ჩემო ბერძნებო“ დაუძახა.
47. თავისი მმართველობის განმავლობაში არ აუგია არც ერთი დიდებული ნაგებობა ავგუსტუსის ტაძრის აშენება და პომპეუსის თეატრის აღდგენა დაიწყო, მაგრამ ვერ მიიყვანა ბოლომდე. ერთხელაც არ მოუწყვია თამაშები, არც სხვების მოწყობილ თამაშებზე უვლია, რამე რომ არ მოეთხოვათ მისგან, როგორც ერთხელ აიძულეს, კომედიურ მსახიობი აქციუსისთვის თავისუფლება ეყიდა.
დაეხმარა რამდენიმე გაჭირვებულ სენატორს, მაგრამ დანარჩენებს რომ აღარ დახმარებოდა, გამოაცხადა, რომ მხოლოდ იმათ დაუჭერს მხარს, ვინც სენატს თავისი სიღარიბის საპატიო მიზეზებს წარუდგენს. ამის მერე ბევრმა სირცხვილისა და მოკრძალების გამო გადაიფიქრა. მათ შორის იყო შვილიშვილი ორატორ კვინტუს ჰორტენზიუსისა, სახელად ჰორტალუსი, რომელსაც ავგუსტუსის მხარდაჭერით ოთხი შვილი ჰყავდა, მიუხედავად თავისი მოკრძალებული საშუალებებისა.
48. ხალხისთვის ორჯერ ჩაიდინა ქველმოქმედება. ერთხელ, როცა სესხები გასცა სამი წლით და უპროცენტოდ, ასი მილიონი სესტერცისა; და მეორედ, როცა ცელიანის გორაკზე ხანძრისას დამწვარი სახლების მფლობელებს ზარალი აუნაზღაურა. ამ ღონისძიებებიდან პირველის მიღება მოუწია, როცა უკიდურესი უფულობის დროს ხალხმა მოითხოვა დახმარება, და როცა სენატის დადგენილებები, რომ დამქირავებლებს შემოსავლის ორი მესამედი მიწაში ჩაედოთ, ხოლო მევალეებს ვალის ორი მესამედი გადაეხადათ დაუყოვნებლივ, უკვე ვეღარ შველოდა. მეორე იმიტომ მიიღო, რომ შეემსუბუქებინა უკიდურესი სიღარიბე. მაგრამ ეს კეთილი საქმე ისეთ დამსახურებად მიიწერა, რომ ბრძანა, ცელიანის გორაკისთვის ავგუსტუსის გორაკი დაერქმიათ.
ჯარს ავგუსტუსის ანდერძით დატოვილი საჩუქრები გაუორმაგა, მაგრამ სხვა არაფერი დაურიგებია. მხოლოდ პრეტორიელებს მიცა ათასი დინარი, რაკი მხარი არ დაუჭირეს სეიანუსს; და სირიის ლეგიონებს მისცა რაღაცრაღაც საჩუქრები, რაკი მხოლოდ იმათ არ გაუკეთებიათ სეიანუსის გამოსახულება თავის ნიშნებზე. ვეტერანებსაც კი იშვიათად აძლევდა გადაგომას, რაკი იმათი სიბერე საშუალებას იძლეოდა, დალოდებოდა მათ სიკვდილს, მათი სიკვდილი კი ფულის დაზოგვა იყო. პროვინციებსაც არასდროს ეხმარებოდა, აზიის გარდა, სადაც რამდენიმე ქალაქი დაანგრია მიწისძვრამ.
49. დროთა განმავლობაში ღია გამოძალვაზე გადავიდა. ყველასთვის ცნობილია, რომ გნეიუს ლენტულუს ავგური, ძალიან მდიდარი კაცი, მუქარითა და დაშინებით თვითმკვლელობამდე მიიყვანა, იმის იმედით, რომ მისი ერთადერთი მემკვიდრე გამხდარიყო. ლეპიდა, დიდგვაროვანი ქალი სიკვდილით დასაჯა კვირინუსის დასაკმაყოფილებლად, მდიდარი და უშვილო კონსულარისა, რომელიც ქალს გაშორდა ქორწინებიდან ოცი წლის შემდეგ და ბრალი დასდო, რომ ოდესღაც ჩემი მოწამვლა უნდოდაო. გალიაში, ესპანეთში, სირიასა და საბერძნეთში ბევრ ადგილობრივ მმართველს წაართვა ქონება სულ უბრალო და უსირცხვილო მიზეზებით, ზოგიერთი მხოლოდ იმაში დაადანაშაულა, რომ თავისი საშუალებების ნაწილს ფულად ინახავდნენ. ბევრი ქალაქი და კერძო პირი დარჩა ძველი უპირატესობის, საბადოების შემოსავლების გარეშე. ვონონესიც კი, პართიის მეფე, გამოძევებული თანამემამულეების მიერ და დიდი ფულით თავშესაფრის მძებნელი ანტიოქიაში, რომაელი ხალხის დაცვის მთხოვნელი, მუხანათურად გაძარცვა და მოაკვდინა.
50. თავისი სიძულვილი ნათესავების მიმართ ყველაზე ადრე თავისი ძმა, დრუზუსისკენ მიმართა, რაკი წარმოაგინა წერილი, რომელშიც ის სთავაზობდა, ავგუსტუსისგან რესპუბლიკის აღდგენისთვის მიეღწია. მერე ეს სიძულვილი სხვებმაც იგრძნეს. იულიას, თავის ცოლს არც მხარდაჭერა და არც თანაგრძნობა არ აღმოუჩინა გადასახლებაში, ყველაზე პატარა გაჭირვებაშიც კი. უფრო მეტიც, თუკი მამამ მხოლოდ ქალაქში გამოკეტა, ამან დამატებით შინიდან გამოსვლა და ხალხის ნახვა აუკრძალა. მამისგან გამოყოფილი ქონება და ყოველწლიური შემოსავალი წაართვა, საერთო კანონის მომიზეზებით ამაზე ავგუსტუსს არაფერი უთქვამს თავის ანდრეძში.
ლივია, დედამისი, ტვირთად ექცა, ეჩვენებოდა, რომ მისი თანაბარი ძალაუფლება უნდოდა. პირად შეხვედრებს და პირისპირ გრძელ საუბრებს გაურბოდა მასთან, რომ არ ეფიქრათ, დედის რჩევებით ხელმძღვანელობსო. არადა, სჭირდებოდა და ხშირად სარგებლობდა ამ რჩევებით. როცა სენატმა შესთავაზა, რქმეოდა არა მხოლოდ, „ავგუსტუსის შვილი“, არამედ „ლივიას შვილიც“, ეს ძალიან იწყინა.
ამიტომ არ დაუშვა, რომ დედამისისთვის „მამულის დედა“ დაეძახათ და სახელმწიფოსგან დიდი პატივისცემა გამოეჩინათ. პირიქით, არაერთხელ უცნობებია, არ ჩარეულიყო მნიშვნელოვან საქმეებში, რაც ქალის საქმე არ არის, განსაკუთრებით მაშინ, როცა გაიგო, რომ ვესტას ტაძართან მომხდარი ხანძრისას, როგორც ქმრის სიცოცხელში იცოდა, ლივია თავად მივიდა შემთხვევის ადგილზე და ხალხს და ჯარისკაცებს მოუწოდა, მარჯვედ ემოქმედათ.
51. მალე მათი მტრობა ღია გახდა, ამის მიზეზი, როგორც ამბობენ, ასეთი იყო: დედა სულ ავალებდა, სასამართლოს დეკურიაში ერთი კაცის ჩარიცხვას, ახლახანს რომ მიეღო მოქალაქეობა, ის კი მხოლოდ იმ პირობით დაეთანხმა, რომ სიაში აღნიშნული ყოფილიყო: „დედის მოთხოვნით“. მაშინ ლივიამ საკრალური ადგილიდან გამოიღო და გაახმაურა ავგუსტუსის ზოგიერთი ადრინდელი წერილი, სადაც ის ჩიოდა ტიბერიუსის ულმობლობაზე და სიჯიუტეზე. ძალიან გაამწარა იმან, რომ ეს წერილები ამდენ ხანს ინახებოდა და მის წინააღმდეგ ასე ვერაგულად გამოიყენა დედამისმა. ზოგიერთი იმასაც ვარაუდობს, რომ ეს ხომ არ იყო მისი რომიდან წასვლის მთავარი მიზეზი.
ასე იყო თუ ისე, წასვლიდან მთელი სამი წლის განმავლობაში, მის სიკვდილამდე, ტიბერიუსმა დედა მხოლოდ ერთხელ ნახა, მხოლოდ ერთი დღე და ისიც რამდენიმე საათი. მერეც არ მოინახულა დედა, როცა ავად გაუხდა და ტყუილად ალოდინებდა, როცა მოკვდა. ასე რომ, ლივია რამდენიმე დღის შემდეგ დაკრძალეს, უკვე რომ იშლებოდა და ლპებოდა. დედამისის გაღმერთება აკრძალა, ირწმუნებოდა, ასეთი იყო მისი ნებაო. მისი ანდერძი კი გააუქმა. ყველა მის მეგობარს და ახლობელს, იმათი ჩათვლით, ვისც სასიკვდილო სარეცელზე მყოფმა დაუბარა, დამმარხეთო, ძალიან მალე გაუსწორდა, ხოლო მათგან ერთერთი, რომაელი მხედარი, წყლის ამოსაქაჩად გადაასახლა.
52. ორივე თავის შვილის, თავისის, დრუზუსის და აყვანილის გერმანიკუსის მიმართაც არასოდეს უგრძვნია მამობრივი სიყვარული. დრუზუსს ვერ იტანდა თავისი მანკიერებების გამო, რაკი სულელურ და გარყვნილ ცხოვრებას ეწეოდა. იმისმა სიკვდილმაც კი ვერ გამოიწვია მამის მწუხარება, დაკრძალვიდან ლამის მაშინათვე დაუბრუნდა ჩვეულებრივ საქმეებს, დიდხნიანი მწუხარება აკრძალა.
ილიონიდან მოსულმა ელჩებმა სხვებზე გვიან გამოუცხადეს თანაგრძნობა, იმან კი, თითქოს დარდი უკვე დავიწყებული იყო, დამცინავად მიუგო, რომ თავის მხრივ ისიც თანაუგრძნობს, იმათ ხომ თავისი საუკეთესო თანამოქალაქე ჰექტორი დაკარგეს. გერმანიკუსის დამცირებას მანამდე ცდილობდა, იმის სახელოვან ნამოქმედარს უსარგებლოდ აცხადებდა, ხოლო ყველაზე ბრწყინვალე გამარჯვებებს სახელმწიფოსთვის დამღუპველად შერაცხავდა ხოლმე. ხოლო როცა მოულოდნელი და საშინელი მოუსავლიანობისას ალექსანდრიაში გამოჩნდა, ისე, რომ ნებართვა არ უთხოვნია, სენატში უჩივლა.
იმასაც ვარაუდობენ, რომ ბრალი მიუძღოდა გერმანიკუსის სიკვდილში სირიის ნაცვლის, გნეიუს პიზონის ხელით. ზოგიერთი ფიქრობს, რომ მალე სასამართლოში მიყვანილ პიზონს შეეძლო მიეთითებინა მიღებულ მიწერილობებზე, მოწმეების გარეშე რომ არ ყოფილიყო მიცემული, ამიტომაც იყო მინაწერები ბევრ ადგილზე და შეძახილები ღამღამობით: „მოგვეცი გერმანიკუსი!“ და ეს ეჭვი ტიბერიუსმა მხოლოდ გაამყარა, როცა გერმანიკუსის ცოლსა და შვილებს სასტიკად გაუსწორდა.
53. აგრიპინამ, მისმა რძალმა, ქმრის სიკვდილის მერე, რაღაცაზე დაიწყო ჩივილი ძალიან თამამად, იმან ხელზე ხელის მოკიდებით შეაჩერა და წარმოთქვა ბერძნული ლექსი: შენ, შვილო, საწყენად სთვლი, რომ არა მეფობ? ამის მერე აღარ ელაპარაკებოდა. ერთხელ, სადილზე ვაშლი გაუწოდა და რძალმა ვერ გაბედა იმისი შეჭმა. ამის მერე სუფრაზეც არ იწვევდა, წყენას იტყობდა, თითქოს მოწამვლაში ადანაშაულებდნენ. ამ დროს, ერთიც და მეორეც წინდაწინ იყო მოწყობილი: ტიბერიუსს ვაშლი უნდა შეეთავაზებინა, იმას კი უარი ეთქვა, როგორც უეჭველ სიკვდილზე.
ბოლოს, ცრუ ბრალდებით, თითქოს შველა უნდოდა ავგუსტუსის ქანდაკებიდან თუ ჯარიდან, კუნძულ პანდატარიაზე გადაასახლა, ხოლო როცა რძალი აბუზღუნდა, ცენტურიონს იქამდე აცემინა, სანამ თვალი არ ამოუგდო. აგრიპინამ შიმშილით სიკვდილი გადაწყვიტა, მაგრამ ბრძანა, გაეხსნათ მისთვის პირი და საჭმელი ძალით ეჭმიათ. და როცა წინააღმდეგობის გაწევით მოკვდა, აგრძელებდა მის ბოროტად დევნას. სენატს არწმუნებდა, მისი დაბადების დღე უბედურ დღეებში შეეტანათ. იმასაც კი დამსახურებად უთვლიდა საკუთარ თავს, რომ არ დაახრჩო რძალი და არ ჩააგდო ჰემონიაში, ამისთანა გულკეთილობის გამო სენატისგან დეკრეტიც კი მიიღო, მადლიერების გამოხატვით და ოქროს საჩუქარი, რომელიც კაპიტოლიუმის იუპიტერის ტაძარში მოათავსა.
54. გერმანიკუსიდან სამი შვილიშვილი ჰყავდა: ნერონი, დრუზუსი და გაიუსი: დრუზუსიდან ერთი ტიბერიუსი. სიკვდილმა რომ იმისი შვილები წაიყვანა, სენატს ნერონი და დრუზუსი წარუდგინა, გერმანიკუსის უფროსი შვილები და მათი სრულწლოვანების დღეები საერთო სახალხო საჩუქრების დარიგებით იზეიმა. მაგრამ როცა შეიტყო, რომ საახალწლოდ ღიად იდებოდა აღთქმები მათ ჯანმრთელობაზე, სენატს შენიშვნა მისცა, რომ ამისთანა პატივი მხოლოდ გამოცდილი და მოზრდილი ადამიანების ჯილდო შეიძლება იყოს.
და ამით რაკი თავისი დაფარული გრძნობა გამოთქვა მათ მიმართ, ყოველი მხრიდან წამოსულ სიცრუეს გადასცა ისინი მსხვერპლად ყოველგვარი ტყუილით იწვევდნენ უკმაყოფილების გამოსათქმელად და მერე იმათვე აბეზღებდნენ. ბოლოს ტიბერიუსმა თავად დაწერა იმათზე დასკვნა, სავსე ყველაზე შხამიანი ბრალდებებით და, როცა ისინი გამოცხადდნენ სამშობლოს მტრებად, შიმშილით დახოცა, ნერონი კუნძულ პონტიაზე, დრუზუსი პალანტინის სასახლის მიწისქვეშეთში. ვარაუდობენ, რომ ნერონი იძულებული იყო თავი მოეკლა, როცა თითქოს სენატის ნებით ჯალათი მივიდა მასთან ბორკილებითა და გასაღებებით; ხოლო დრუზუსი შიმშილმა დატანჯა იმ ზომამდე, რომ ცდილობდა ლეიბიდან ჩალა ეჭამა. ორივეს ნარჩენები ისე იყო მიმოფანტული, დიდი შრომით ძლივს მოახერხეს შემდეგში იმათი შეგროვება.
55. ძველი მეგობრების და დაახლოვებულთა გარდა, სახელმწიფო საქმეებში მრჩევლად აიყვანა ოცი კაცი რომის პირველი მოქალაქეებიდან. იმათგან, შესაძლოა, ორი თუ სამი გადარჩა, დანარჩენი სხვადასხვა მიზეზით დაღუპა. ყველაზე მეტი სიკვდილი გამოიწვია ელიუს სეიანუსის სიკვდილმა, რომელიც თავად აიყვანა უმაღლეს ხელისუფლებამდე იმდენად კეთილმოსურნეობით არა, რამდენადაც იმიტომ, რომ მისი მცდელობით მუხანათურად გასწორებოდა გერმანიკუსის შთამომავლებს და ძალაუფლების მემკვიდრედ დაემტკიცებინა თავისი შვილიშვილი, საკუთარი შვილიდან, დრუზუსი.
56. არაფრით რბილი არა ყოფილა მის გარშემო მყოფი ბერძნების მიმართ, რომელთა საზოგადოება განსაკუთრებით უყვარდა. ერთი მათგანს, ქსენონს, რომელიც მეტისმეტად იჩხიბად მეტყველებდა, დაეკითხა, ეს რა ველური ლაპარაკიაო და იმან მიუგო: „დორიული“. ტიბერიუსმა ეს თავის ადრინდელ გადასახლებაზე მინიშნებად მიიღო, რაკი როდოსზეც დორიულად ლაპარაკობენ და კუნძულ კინარიაზე გადაასახლა. სადილისას უყვარდა შეკითხვა, თუ რას კითხულობდა იმ დღეს. მარგამ რომ გაიგო, რომ გრამატიკოსი სელევკუსი მის მსახურებს გამოსძალავს ხოლმე, რომელ მწერლებს კითხულობს და სუფრასთან მომზადებული მოდის, მაშინვე მოიშორა თავიდან, მერე კი თვითმკვლელობამდე მიიყვანა.
57. მისი ბუნებრივი სისასტიკე და უგულობა ბავშვობიდანვე შესამჩნევი იყო. თეოდორ გადარელმა, რომელიც მჭევრმეტყველბას ასწავლიდა, ადრევე და ზუსტად შეამჩნია ეს და ლამის ყველაზე უკეთ განსაზღვრა, როცა, გალანძღვისას, ყოველთვის ეძახდა: „ტალახს, არეულს სისხლში“. მაგრამ ეს უფრო ცხადად გამოჩნდა მმართველად გახდომისას პირველი ხანებიდანაც კი, როცა ის ცდილობდა მიეზიდა მოჩვენებითი ზომიერების ადამიანები.
ერთმა მასხარამ დამკრძალავი პროცესიის წინ ხმამაღლა სთხოვა მიცვალებულს, გადაეცა ავგუსტისთვის, რომ იმისი დაპირებული საჩუქრები ხალხმა მაინც ვერ მიიღო. ტიბერიუსმა ბრძანა, მოეთრიათ ის მასხარა, ეანგარიშათ, რაც ერგებოდა და სიკვდილით დაესაჯათ, რათა თავად მოეხსენებინა ავგუსტუსისთვის, რომ თავისი სრულად მიიღო. ცოტა ხნის შემდეგ, როცა ვიღაც პომპეუსს, რომაელი მხედარს, რაღაცას ჯიუტად რომ უპირისპირდებოდა სენატში, ციხე მიუსაჯა და გამოაცხადა, რომ პომპეუსი მალე პომპეუსელივით აჭიკჭიკდება მის ხელში. ასე ულმობლად დასცინა კაცის სახელსაც და მთელი პარტიის მწარე ხვედრსაც.
58. მაშინ იყო, რომ პრეტორის შეკითხვაზე, სასამართლოში მიეცათ თუ არა ხალხი უდიდებულესობის შეურაცხყოფისათვის, მიუგო „კანონები უნდა სრულდებოდეს“ და ასრულებდა კიდევ უკიდურესი დაუნდობლობით. ვიღაცამ ავგუსტუსის ქანდაკებას თავი მოხსნა, რათა სხვა დაედგა. საქმე სენატამდე მივიდა და რაკი ეჭვები გაჩნდა, გამოძიება წამებით მიდიოდა. ხოლო როცა მოპასუხე გაასამართლეს, მაშინ ამგვარი ბრალდებები იქამდე მივიდა, რომ სასიკვდილო დანაშაულად ითვლებოდა, თუკი ვინმე ავგუსტუსის ძეგლის წინ მონას სცემდა ანდა ტანისამოსს იცვლიდა, თუკი მიჰქონდა მონეტა ან ბეჭედი მისი გამოსახულებით საპირფარეშოში ან საროსკიპოში, ანდა გაეკრიტიკებინა მისი ნებისმიერი სიტყვა ან ქმედება. ბოლოს, ის კაციც კი დაიღუპა, რომელმაც თავის ქალაქში გაბედა, იმ დღეს მიეგო პატივი მისთვის, რომელ დღესაც ოდესღაც ავგუსტუსს მიაგებდნენ.
59. მრავალი სხვა სასტიკი და მხეცური საქციელი ჩაიდინა სიმკაცრისა და ზნეობის გამოსწორების მიზეზით, სინამდვილეში თავისი ბუნებრივი მიდრეკილებების დასაკმაყოფილებლად. ზოგიერთი ლექსებში კიცხავდა მის მაშინდელ ბოროტმოქმედებას და მომავალისასაც საყვედურობდა: სასტიკო, დაუნდობელო, კიდევ რა გითხრა მეტი? დედას შენებრი უყვარდეს, მეტი არაა მტერი. ვეღარც რაინდი ვერა ხარ, უშქრად გაკლია ხალხი, როდოსზე იყავ ლტოვლვილად, თავს გენგრეოდა სახლი. ოქროვან საუკუნეთა აღარ ბრკიალებს ალი, დგას საუკუნე რკინისა, სამშობლოს ხურავს ჩალით. შენ ხომ ღვინოსაც აღარ სვამ, სისხლი გწყურია ჩვენი, დათვრები, გაილეშები და სიკვდილისას მღერი. სულას შეხედე, რომულუს, ეგებ ეს არის ბოლო, შენ უბედური რომ გვყავხარ, ბედნიერია როგორ. უკან დაბრუნდი მარია, დავრჩით გარეშე მერცხლის, ანტონიუსმა დააგზნო ძმათამკვლელ ომის ცეცხლი.
ლივია, დედამისი, ტვირთად ექცა, ეჩვენებოდა, რომ მისი თანაბარი ძალაუფლება უნდოდა. პირად შეხვედრებს და პირისპირ გრძელ საუბრებს გაურბოდა მასთან, რომ არ ეფიქრათ, დედის რჩევებით ხელმძღვანელობსო. არადა, სჭირდებოდა და ხშირად სარგებლობდა ამ რჩევებით. როცა სენატმა შესთავაზა, რქმეოდა არა მხოლოდ, „ავგუსტუსის შვილი“, არამედ „ლივიას შვილიც“, ეს ძალიან იწყინა.
ამიტომ არ დაუშვა, რომ დედამისისთვის „მამულის დედა“ დაეძახათ და სახელმწიფოსგან დიდი პატივისცემა გამოეჩინათ. პირიქით, არაერთხელ უცნობებია, არ ჩარეულიყო მნიშვნელოვან საქმეებში, რაც ქალის საქმე არ არის, განსაკუთრებით მაშინ, როცა გაიგო, რომ ვესტას ტაძართან მომხდარი ხანძრისას, როგორც ქმრის სიცოცხელში იცოდა, ლივია თავად მივიდა შემთხვევის ადგილზე და ხალხს და ჯარისკაცებს მოუწოდა, მარჯვედ ემოქმედათ.
51. მალე მათი მტრობა ღია გახდა, ამის მიზეზი, როგორც ამბობენ, ასეთი იყო: დედა სულ ავალებდა, სასამართლოს დეკურიაში ერთი კაცის ჩარიცხვას, ახლახანს რომ მიეღო მოქალაქეობა, ის კი მხოლოდ იმ პირობით დაეთანხმა, რომ სიაში აღნიშნული ყოფილიყო: „დედის მოთხოვნით“. მაშინ ლივიამ საკრალური ადგილიდან გამოიღო და გაახმაურა ავგუსტუსის ზოგიერთი ადრინდელი წერილი, სადაც ის ჩიოდა ტიბერიუსის ულმობლობაზე და სიჯიუტეზე. ძალიან გაამწარა იმან, რომ ეს წერილები ამდენ ხანს ინახებოდა და მის წინააღმდეგ ასე ვერაგულად გამოიყენა დედამისმა. ზოგიერთი იმასაც ვარაუდობს, რომ ეს ხომ არ იყო მისი რომიდან წასვლის მთავარი მიზეზი.
ასე იყო თუ ისე, წასვლიდან მთელი სამი წლის განმავლობაში, მის სიკვდილამდე, ტიბერიუსმა დედა მხოლოდ ერთხელ ნახა, მხოლოდ ერთი დღე და ისიც რამდენიმე საათი. მერეც არ მოინახულა დედა, როცა ავად გაუხდა და ტყუილად ალოდინებდა, როცა მოკვდა. ასე რომ, ლივია რამდენიმე დღის შემდეგ დაკრძალეს, უკვე რომ იშლებოდა და ლპებოდა. დედამისის გაღმერთება აკრძალა, ირწმუნებოდა, ასეთი იყო მისი ნებაო. მისი ანდერძი კი გააუქმა. ყველა მის მეგობარს და ახლობელს, იმათი ჩათვლით, ვისც სასიკვდილო სარეცელზე მყოფმა დაუბარა, დამმარხეთო, ძალიან მალე გაუსწორდა, ხოლო მათგან ერთერთი, რომაელი მხედარი, წყლის ამოსაქაჩად გადაასახლა.
52. ორივე თავის შვილის, თავისის, დრუზუსის და აყვანილის გერმანიკუსის მიმართაც არასოდეს უგრძვნია მამობრივი სიყვარული. დრუზუსს ვერ იტანდა თავისი მანკიერებების გამო, რაკი სულელურ და გარყვნილ ცხოვრებას ეწეოდა. იმისმა სიკვდილმაც კი ვერ გამოიწვია მამის მწუხარება, დაკრძალვიდან ლამის მაშინათვე დაუბრუნდა ჩვეულებრივ საქმეებს, დიდხნიანი მწუხარება აკრძალა.
ილიონიდან მოსულმა ელჩებმა სხვებზე გვიან გამოუცხადეს თანაგრძნობა, იმან კი, თითქოს დარდი უკვე დავიწყებული იყო, დამცინავად მიუგო, რომ თავის მხრივ ისიც თანაუგრძნობს, იმათ ხომ თავისი საუკეთესო თანამოქალაქე ჰექტორი დაკარგეს. გერმანიკუსის დამცირებას მანამდე ცდილობდა, იმის სახელოვან ნამოქმედარს უსარგებლოდ აცხადებდა, ხოლო ყველაზე ბრწყინვალე გამარჯვებებს სახელმწიფოსთვის დამღუპველად შერაცხავდა ხოლმე. ხოლო როცა მოულოდნელი და საშინელი მოუსავლიანობისას ალექსანდრიაში გამოჩნდა, ისე, რომ ნებართვა არ უთხოვნია, სენატში უჩივლა.
იმასაც ვარაუდობენ, რომ ბრალი მიუძღოდა გერმანიკუსის სიკვდილში სირიის ნაცვლის, გნეიუს პიზონის ხელით. ზოგიერთი ფიქრობს, რომ მალე სასამართლოში მიყვანილ პიზონს შეეძლო მიეთითებინა მიღებულ მიწერილობებზე, მოწმეების გარეშე რომ არ ყოფილიყო მიცემული, ამიტომაც იყო მინაწერები ბევრ ადგილზე და შეძახილები ღამღამობით: „მოგვეცი გერმანიკუსი!“ და ეს ეჭვი ტიბერიუსმა მხოლოდ გაამყარა, როცა გერმანიკუსის ცოლსა და შვილებს სასტიკად გაუსწორდა.
53. აგრიპინამ, მისმა რძალმა, ქმრის სიკვდილის მერე, რაღაცაზე დაიწყო ჩივილი ძალიან თამამად, იმან ხელზე ხელის მოკიდებით შეაჩერა და წარმოთქვა ბერძნული ლექსი: შენ, შვილო, საწყენად სთვლი, რომ არა მეფობ? ამის მერე აღარ ელაპარაკებოდა. ერთხელ, სადილზე ვაშლი გაუწოდა და რძალმა ვერ გაბედა იმისი შეჭმა. ამის მერე სუფრაზეც არ იწვევდა, წყენას იტყობდა, თითქოს მოწამვლაში ადანაშაულებდნენ. ამ დროს, ერთიც და მეორეც წინდაწინ იყო მოწყობილი: ტიბერიუსს ვაშლი უნდა შეეთავაზებინა, იმას კი უარი ეთქვა, როგორც უეჭველ სიკვდილზე.
ბოლოს, ცრუ ბრალდებით, თითქოს შველა უნდოდა ავგუსტუსის ქანდაკებიდან თუ ჯარიდან, კუნძულ პანდატარიაზე გადაასახლა, ხოლო როცა რძალი აბუზღუნდა, ცენტურიონს იქამდე აცემინა, სანამ თვალი არ ამოუგდო. აგრიპინამ შიმშილით სიკვდილი გადაწყვიტა, მაგრამ ბრძანა, გაეხსნათ მისთვის პირი და საჭმელი ძალით ეჭმიათ. და როცა წინააღმდეგობის გაწევით მოკვდა, აგრძელებდა მის ბოროტად დევნას. სენატს არწმუნებდა, მისი დაბადების დღე უბედურ დღეებში შეეტანათ. იმასაც კი დამსახურებად უთვლიდა საკუთარ თავს, რომ არ დაახრჩო რძალი და არ ჩააგდო ჰემონიაში, ამისთანა გულკეთილობის გამო სენატისგან დეკრეტიც კი მიიღო, მადლიერების გამოხატვით და ოქროს საჩუქარი, რომელიც კაპიტოლიუმის იუპიტერის ტაძარში მოათავსა.
54. გერმანიკუსიდან სამი შვილიშვილი ჰყავდა: ნერონი, დრუზუსი და გაიუსი: დრუზუსიდან ერთი ტიბერიუსი. სიკვდილმა რომ იმისი შვილები წაიყვანა, სენატს ნერონი და დრუზუსი წარუდგინა, გერმანიკუსის უფროსი შვილები და მათი სრულწლოვანების დღეები საერთო სახალხო საჩუქრების დარიგებით იზეიმა. მაგრამ როცა შეიტყო, რომ საახალწლოდ ღიად იდებოდა აღთქმები მათ ჯანმრთელობაზე, სენატს შენიშვნა მისცა, რომ ამისთანა პატივი მხოლოდ გამოცდილი და მოზრდილი ადამიანების ჯილდო შეიძლება იყოს.
და ამით რაკი თავისი დაფარული გრძნობა გამოთქვა მათ მიმართ, ყოველი მხრიდან წამოსულ სიცრუეს გადასცა ისინი მსხვერპლად ყოველგვარი ტყუილით იწვევდნენ უკმაყოფილების გამოსათქმელად და მერე იმათვე აბეზღებდნენ. ბოლოს ტიბერიუსმა თავად დაწერა იმათზე დასკვნა, სავსე ყველაზე შხამიანი ბრალდებებით და, როცა ისინი გამოცხადდნენ სამშობლოს მტრებად, შიმშილით დახოცა, ნერონი კუნძულ პონტიაზე, დრუზუსი პალანტინის სასახლის მიწისქვეშეთში. ვარაუდობენ, რომ ნერონი იძულებული იყო თავი მოეკლა, როცა თითქოს სენატის ნებით ჯალათი მივიდა მასთან ბორკილებითა და გასაღებებით; ხოლო დრუზუსი შიმშილმა დატანჯა იმ ზომამდე, რომ ცდილობდა ლეიბიდან ჩალა ეჭამა. ორივეს ნარჩენები ისე იყო მიმოფანტული, დიდი შრომით ძლივს მოახერხეს შემდეგში იმათი შეგროვება.
55. ძველი მეგობრების და დაახლოვებულთა გარდა, სახელმწიფო საქმეებში მრჩევლად აიყვანა ოცი კაცი რომის პირველი მოქალაქეებიდან. იმათგან, შესაძლოა, ორი თუ სამი გადარჩა, დანარჩენი სხვადასხვა მიზეზით დაღუპა. ყველაზე მეტი სიკვდილი გამოიწვია ელიუს სეიანუსის სიკვდილმა, რომელიც თავად აიყვანა უმაღლეს ხელისუფლებამდე იმდენად კეთილმოსურნეობით არა, რამდენადაც იმიტომ, რომ მისი მცდელობით მუხანათურად გასწორებოდა გერმანიკუსის შთამომავლებს და ძალაუფლების მემკვიდრედ დაემტკიცებინა თავისი შვილიშვილი, საკუთარი შვილიდან, დრუზუსი.
56. არაფრით რბილი არა ყოფილა მის გარშემო მყოფი ბერძნების მიმართ, რომელთა საზოგადოება განსაკუთრებით უყვარდა. ერთი მათგანს, ქსენონს, რომელიც მეტისმეტად იჩხიბად მეტყველებდა, დაეკითხა, ეს რა ველური ლაპარაკიაო და იმან მიუგო: „დორიული“. ტიბერიუსმა ეს თავის ადრინდელ გადასახლებაზე მინიშნებად მიიღო, რაკი როდოსზეც დორიულად ლაპარაკობენ და კუნძულ კინარიაზე გადაასახლა. სადილისას უყვარდა შეკითხვა, თუ რას კითხულობდა იმ დღეს. მარგამ რომ გაიგო, რომ გრამატიკოსი სელევკუსი მის მსახურებს გამოსძალავს ხოლმე, რომელ მწერლებს კითხულობს და სუფრასთან მომზადებული მოდის, მაშინვე მოიშორა თავიდან, მერე კი თვითმკვლელობამდე მიიყვანა.
57. მისი ბუნებრივი სისასტიკე და უგულობა ბავშვობიდანვე შესამჩნევი იყო. თეოდორ გადარელმა, რომელიც მჭევრმეტყველბას ასწავლიდა, ადრევე და ზუსტად შეამჩნია ეს და ლამის ყველაზე უკეთ განსაზღვრა, როცა, გალანძღვისას, ყოველთვის ეძახდა: „ტალახს, არეულს სისხლში“. მაგრამ ეს უფრო ცხადად გამოჩნდა მმართველად გახდომისას პირველი ხანებიდანაც კი, როცა ის ცდილობდა მიეზიდა მოჩვენებითი ზომიერების ადამიანები.
ერთმა მასხარამ დამკრძალავი პროცესიის წინ ხმამაღლა სთხოვა მიცვალებულს, გადაეცა ავგუსტისთვის, რომ იმისი დაპირებული საჩუქრები ხალხმა მაინც ვერ მიიღო. ტიბერიუსმა ბრძანა, მოეთრიათ ის მასხარა, ეანგარიშათ, რაც ერგებოდა და სიკვდილით დაესაჯათ, რათა თავად მოეხსენებინა ავგუსტუსისთვის, რომ თავისი სრულად მიიღო. ცოტა ხნის შემდეგ, როცა ვიღაც პომპეუსს, რომაელი მხედარს, რაღაცას ჯიუტად რომ უპირისპირდებოდა სენატში, ციხე მიუსაჯა და გამოაცხადა, რომ პომპეუსი მალე პომპეუსელივით აჭიკჭიკდება მის ხელში. ასე ულმობლად დასცინა კაცის სახელსაც და მთელი პარტიის მწარე ხვედრსაც.
58. მაშინ იყო, რომ პრეტორის შეკითხვაზე, სასამართლოში მიეცათ თუ არა ხალხი უდიდებულესობის შეურაცხყოფისათვის, მიუგო „კანონები უნდა სრულდებოდეს“ და ასრულებდა კიდევ უკიდურესი დაუნდობლობით. ვიღაცამ ავგუსტუსის ქანდაკებას თავი მოხსნა, რათა სხვა დაედგა. საქმე სენატამდე მივიდა და რაკი ეჭვები გაჩნდა, გამოძიება წამებით მიდიოდა. ხოლო როცა მოპასუხე გაასამართლეს, მაშინ ამგვარი ბრალდებები იქამდე მივიდა, რომ სასიკვდილო დანაშაულად ითვლებოდა, თუკი ვინმე ავგუსტუსის ძეგლის წინ მონას სცემდა ანდა ტანისამოსს იცვლიდა, თუკი მიჰქონდა მონეტა ან ბეჭედი მისი გამოსახულებით საპირფარეშოში ან საროსკიპოში, ანდა გაეკრიტიკებინა მისი ნებისმიერი სიტყვა ან ქმედება. ბოლოს, ის კაციც კი დაიღუპა, რომელმაც თავის ქალაქში გაბედა, იმ დღეს მიეგო პატივი მისთვის, რომელ დღესაც ოდესღაც ავგუსტუსს მიაგებდნენ.
59. მრავალი სხვა სასტიკი და მხეცური საქციელი ჩაიდინა სიმკაცრისა და ზნეობის გამოსწორების მიზეზით, სინამდვილეში თავისი ბუნებრივი მიდრეკილებების დასაკმაყოფილებლად. ზოგიერთი ლექსებში კიცხავდა მის მაშინდელ ბოროტმოქმედებას და მომავალისასაც საყვედურობდა: სასტიკო, დაუნდობელო, კიდევ რა გითხრა მეტი? დედას შენებრი უყვარდეს, მეტი არაა მტერი. ვეღარც რაინდი ვერა ხარ, უშქრად გაკლია ხალხი, როდოსზე იყავ ლტოვლვილად, თავს გენგრეოდა სახლი. ოქროვან საუკუნეთა აღარ ბრკიალებს ალი, დგას საუკუნე რკინისა, სამშობლოს ხურავს ჩალით. შენ ხომ ღვინოსაც აღარ სვამ, სისხლი გწყურია ჩვენი, დათვრები, გაილეშები და სიკვდილისას მღერი. სულას შეხედე, რომულუს, ეგებ ეს არის ბოლო, შენ უბედური რომ გვყავხარ, ბედნიერია როგორ. უკან დაბრუნდი მარია, დავრჩით გარეშე მერცხლის, ანტონიუსმა დააგზნო ძმათამკვლელ ომის ცეცხლი.
შენ იტყვი: რომი სადღაა, უკვე მკვდარია რომი, რომი ომის ტყვე შექმნილა, დრო აღარა აქვს შრომის. თუმც კეისარი ღაღადებს, რომ ამ ომიდან გვიხსნის, მეფედ რა აქცევს ლტოლვილს თუ არ ღვარა ჩვენი სისხლი. თავიდან ცდილობდა, ამაში ნამდვილი გრძნობები კი არა, მხოლოდ რისხვა და სიძულვილი დაენახა იმათი, ვისაც არ მოსწონდა მისი მკაცრი ზომები. ამბობდა კიდევაც: „დაე, ვძულდე, ოღონდ დამეთანხმონ“. მაგრამ მერე თავად აჩვენა, რომ ეს საყვედურები სამართლიანი და საფუძვლიანი იყო.
60. კაპრიზე ჩასვლიდან რამდენიმე დღის შემდეგ ერთმა მეთევზემ მარტოდ მყოფი დაინახა და მოულოდნელად დიდი ბარაბული მიართვა. იმის შიშით, რომ უკვე მივიდნენ ყოველი მხრიდან მიუდგომელი კლდეებით, ტიბერიუსმა ბრძანა, ეს თევზი ერტყათ მისთვის სახეში. ხოლო როცა ის მეთევზე თავის ბედის ვარსკვლავს ემადლიერებოდა, რომ კიდევ კარგი კიბორჩხალაც არ მოუტანა, რომელიც უფრო დიდი დაიჭირა, ტიბერიუსმა ბრძანა, რომ კიბროჩხალითაც ეცემათ. პრეტორიანელი მეომარი, რომელმაც მისი ბაღიდან ბუ მოიპარა, სიკვდილით დასაჯა. ერთხელ გზაში იმისი ტახტრევანი გაიხლართა კვრინჩხის ბუჩქებში მაშინ ის სწვდა მოწინავე კოჰორტის ცენტურიონს, გზას რომ ზვერავდა, დააგდო მიწაზე და ლამის სიკვდილამდე მიიყვანა, ისე სცემა.
61. ბოლოს, სრული თავისუფლება მისცა ყველა შესაძლო სისასტიკეს. მიზეზები არ აკლდა, უთვალთვალებდა მეგობრებს და ნაცნობებსაც ჯერ დედისა, მერე შვილიშვილებისა და რძლისა, მერე სეიანუსისა. სეიანუსის სიკვდილის მერე განსაკუთრებით გამძვინვარდა. აქედან ნათლად ჩანს, რომ სეიანუსი არ აქეზებდა, არამედ მხოლოდ მის სურვილებს ასრულებდა. ამის მიუხედავად, ტიბერიუსი არ შეყომანებულა, რომ მოკლე და ნაჩქარევ თავის ცხოვრებაზე ჩანაწერში დაეწერა, რომ სეიანუსი დასაჯა, როცა გაიგო, თუ როგორ მძვინვარებდა ის მისი გერმანიკუსის შვილების წინააღმდეგ და ამასობაში ერთი მათგანი თავადვე დაღუპა, როცა სეიანუსი უკვე ეჭვქვეშ იყო, მეორე როცა სეიანუსი უკვე მკვდარი იყო.
მისი ბოროტმოქმედებების ცალცალკე ჩამოთვლა დიდხანს მოგვიწევს, საკმარისი იქნება მისი მძვინვარების მაგალითები საერთო შემთხვევებით ვაჩვენოთ. დღე არ ჩაივლიდა ვინმეს დაუსჯელად, გინდა ზეიმი ყოფილიყო ანდა აკრძალული დღე. ახალ წელსაც კი დასაჯეს სიკვდილით ერთი კაცი. ბევრთან ერთად ისჯებოდა მათი შვილები და მათი შვილიშვილები. დასჯილთა ნათესავებს აკრძალული ჰქონდათ მათი დატირება. ბრალმდებლებს, ხშირად მოწმეებსაც დანიშნული ჰქონდათ ნებისმიერი საჩუქარი.
არც ერთ დასმენაში არ დაეჭვდებოდნენ. ყველანაირი დანაშაული სისხლის სამართლისად ითვლებოდა, რამდენიმე უწყინარი სიტყვაც კი. პოეტი იმიტომ გაასამართლეს, რომ გაბედა და ტრაგედიაში შეეკამათა აგამემნონს. ისტორიკოსს ასამართლებდნენ იმიტომ, რომ ბრუტუსი და კასიუსი რომაელებიდან უკანასკნელებად დაასახელა. ისტორიკოსიც და მწერალი მაშინვე დაისაჯნენ სიკვდილით, მათი ნაწარმოებები განადგურდა, თუმცა მანამდე რამდენიმე წლით ადრე ორივე ნაწარმოები ღიად და წარმატებით წაიკითხეს ავგუსტუსის წინაშე.
60. კაპრიზე ჩასვლიდან რამდენიმე დღის შემდეგ ერთმა მეთევზემ მარტოდ მყოფი დაინახა და მოულოდნელად დიდი ბარაბული მიართვა. იმის შიშით, რომ უკვე მივიდნენ ყოველი მხრიდან მიუდგომელი კლდეებით, ტიბერიუსმა ბრძანა, ეს თევზი ერტყათ მისთვის სახეში. ხოლო როცა ის მეთევზე თავის ბედის ვარსკვლავს ემადლიერებოდა, რომ კიდევ კარგი კიბორჩხალაც არ მოუტანა, რომელიც უფრო დიდი დაიჭირა, ტიბერიუსმა ბრძანა, რომ კიბროჩხალითაც ეცემათ. პრეტორიანელი მეომარი, რომელმაც მისი ბაღიდან ბუ მოიპარა, სიკვდილით დასაჯა. ერთხელ გზაში იმისი ტახტრევანი გაიხლართა კვრინჩხის ბუჩქებში მაშინ ის სწვდა მოწინავე კოჰორტის ცენტურიონს, გზას რომ ზვერავდა, დააგდო მიწაზე და ლამის სიკვდილამდე მიიყვანა, ისე სცემა.
61. ბოლოს, სრული თავისუფლება მისცა ყველა შესაძლო სისასტიკეს. მიზეზები არ აკლდა, უთვალთვალებდა მეგობრებს და ნაცნობებსაც ჯერ დედისა, მერე შვილიშვილებისა და რძლისა, მერე სეიანუსისა. სეიანუსის სიკვდილის მერე განსაკუთრებით გამძვინვარდა. აქედან ნათლად ჩანს, რომ სეიანუსი არ აქეზებდა, არამედ მხოლოდ მის სურვილებს ასრულებდა. ამის მიუხედავად, ტიბერიუსი არ შეყომანებულა, რომ მოკლე და ნაჩქარევ თავის ცხოვრებაზე ჩანაწერში დაეწერა, რომ სეიანუსი დასაჯა, როცა გაიგო, თუ როგორ მძვინვარებდა ის მისი გერმანიკუსის შვილების წინააღმდეგ და ამასობაში ერთი მათგანი თავადვე დაღუპა, როცა სეიანუსი უკვე ეჭვქვეშ იყო, მეორე როცა სეიანუსი უკვე მკვდარი იყო.
მისი ბოროტმოქმედებების ცალცალკე ჩამოთვლა დიდხანს მოგვიწევს, საკმარისი იქნება მისი მძვინვარების მაგალითები საერთო შემთხვევებით ვაჩვენოთ. დღე არ ჩაივლიდა ვინმეს დაუსჯელად, გინდა ზეიმი ყოფილიყო ანდა აკრძალული დღე. ახალ წელსაც კი დასაჯეს სიკვდილით ერთი კაცი. ბევრთან ერთად ისჯებოდა მათი შვილები და მათი შვილიშვილები. დასჯილთა ნათესავებს აკრძალული ჰქონდათ მათი დატირება. ბრალმდებლებს, ხშირად მოწმეებსაც დანიშნული ჰქონდათ ნებისმიერი საჩუქარი.
არც ერთ დასმენაში არ დაეჭვდებოდნენ. ყველანაირი დანაშაული სისხლის სამართლისად ითვლებოდა, რამდენიმე უწყინარი სიტყვაც კი. პოეტი იმიტომ გაასამართლეს, რომ გაბედა და ტრაგედიაში შეეკამათა აგამემნონს. ისტორიკოსს ასამართლებდნენ იმიტომ, რომ ბრუტუსი და კასიუსი რომაელებიდან უკანასკნელებად დაასახელა. ისტორიკოსიც და მწერალი მაშინვე დაისაჯნენ სიკვდილით, მათი ნაწარმოებები განადგურდა, თუმცა მანამდე რამდენიმე წლით ადრე ორივე ნაწარმოები ღიად და წარმატებით წაიკითხეს ავგუსტუსის წინაშე.
ზოგიერთ პატიმარს ეკრძალებოდა არა მარტო რამის გაკეთება დასაწყნარებლად, არამედ ლაპარკიც. იმათგან, ვისაც სასამართლოზე ეძახდნენ, მრავალი თავს იკლავდა სახლში, დარწმუნებულნი გასამართლებაში, გაურბოდა ბრალდებებს და სირცხვილს, ბევრი თავად კურიაშივე იღებდა შხამს. მაგრამ იმათაც, გადახვეული ჭრილობებით, მომაკვდავებს, ისევ მოკანკალეებს, საპატიმროში მიარბენინებდნენ. დასჯილებიდან ვერავინ ასცდა კავსა და ჰემონიას: ერთ დღეს ოცი კაცი გადააგდეს ასე ტიბრში, მათ შორის ქალები და ბავშვები.
ძველი ჩვეულებებით, აკრძალული იყო ქალწულების დახრჩობით სიკვდილი, ამიტომ, არასრულწლოვან გოგონებს სიკვდილის წინ ჯალათი აუპატიურებდა. ვისაც სიკვდილი უნდოდა, ძალით აიძულებდნენ, ეცოცხლა. ტიბერიუსს ძალიან მსუბუქ სასჯელად ეჩვენებოდა სიკვდილი. როცა გაიგო, რომ ბრალდებულებიდან ერთერთმა, სახელად კარნულუსმა ვერ იცოცხლა დასჯამდე, შეჰყვირა: „კარნულუსი გამისხლტა ხელიდან!“ საპატიმროების შემოვლისას, ვიღაცამ მუდარა დაუწყო, დასჯა დაეჩქარებინა, მან უპასუხა: „მე შენთვის ჯერ არ მიპატიებია“. ერთი კონსულის წოდების მოღვაწე იხსენებს თავის მატიანეში, თუ ერთერთ მრავალრიცხოვან ქეიფში ვიღაც ჯუჯამ, მაგიდასთან რომ იდგა სხვა მასხარებთან ერთად, როგორ ჰკითხა უცებ ტიბერიუსს, რატომ არის ისევ ცოცხალი პაკონიუსი, ბრალდებული დიდებულების შეურაცხყოფაში? ტიბერიუსმა იქავ შერისხა ჯუჯა თავხედური შეკითხვისათვის, მაგრამ რამდენიმე დღის შემდეგ მისწერა სენატს, რომ პაკონიუსის მსჯავრი რაც შეიძლება მალე ყოფილიყო გამოტანილი.
62. უფრო ძლიერ და თავაშვებულად დაიწყო მძვინვარება, თავისი შვილის, დრუზუსის სიკვდილის ცნობა რომ მიუვიდა. ჯერ ეგონა, დრუზუსი ავადმყოფობით და თავშეუკავებლობით მოკვდა. მაგრამ როცა გაიგო, რომ შხამით მოკლა თავისი ცოლის ლივილას და სეიანუსის ფლიდობამ, უკვე ვეღარავინ გადაურჩებოდა წამებასა და სიკვდილით დასჯას. მთელი დღეეები ამ საქმეზე ფიქრში ატარებდა. როცა აცნობეს, რომ მოვიდა მისი ერთი როდოსელი ნაცნობი, მისგანვე გამოძახებული რომში თავაზიანი წერილით, ბრძანა, მაშინვე ეწამებინათ, იფიქრა, ეს ვინმე საქმეში გარეულიაო. ხოლო შეცდომა რომ აღმოაჩინა, მისი მოკვლა ბრძანა, რათა უკანონობა არ გახმაურებულიყო.
კაპრიზე ახლაც გაჩვენებნ სასაკლაოს ადგილს. იქიდან ბრალდებულებს, დიდი ხნის წამების შემდეგ, ზღვაში აგდებდნენ მის თვალწინ, ხოლო დაბლა მატროსები იჭერდნენ და ბარჯებით და ნიჩბებით ჩეჩქვავდნენ გვამებს, რომ არავინ გადარჩენილიყო. წამების ახალი მეთოდებიც კი გამოიგონა: სუფთა ღვინით დაათრობდნენ პატიმარს, მერე მოულოდნელად ასოზე თოკს გაუჭერდნენ და შარდის შეკავებით კლავდნენ.
ნამდვილად, უფრო მეტ ხალხს გაწყვეტავდა, სიკვდილს რომ არ შეეჩერებინა და ასევე, როგორც ამბობენ, თრასილუსის რჩევით, ზოგიერთი ღონისძიება დიდ ხანს სიცოცხლის იმედით არ გადაედო. არც თავის დარჩენილ შვილიშვილებს დაინდობდა: გაიუსზე უკვე ეჭვი ჰქონდა მიტანილი, ხოლო ტიბერიუსი სძულდა, როგორც ცოლქმრული ღალატით გაჩენილი. და ეს სიმართლეს ჰგავს: ტყუილად კი არ უთქვამს არაერთხელ, რომ ბედნიერი იყო პრიამე, ყველა თავის ახლობელზე მეტხანს რომ იცოცხლა.
63. მაგრამ მთელ ამ ბოროტმოქმედებაში, სიძულვილით და ზიზღით გარშემორტყმული, არა მხოლოდ დაჰკანკალებდა თავის სიცოცხლეს, არამედ იტანჯებოდა წყენებით. ამაზე ბევრი რამე მიუთითებს. მკითხავებს აუკრძალა დალაპარაკებოდნენ ჩუმად და მოწმეების გარეშე. რომის შემოგარენში სამკითხაოს გაუქმებაც უნდოდა, მაგრამ პრენესტინის ბედისწერის შიშმა შეაჩერა; ის დაბეჭდეს და რომში წამოიღეს, მაგრამ სკივრი ცარიელი აღმოჩნდა და ისინი გამოჩნდა მაშინ, როცა სკივრი ისევ ტაძარში დააბრუნეს.
ერთი თუ ორი პროკონსული, უკვე რომ მიეღოთ პროვინციები, არაფრით უშვებდა და თავისთან ჰყავდა მანამდე, ვიდრე რამდენიმე წლის შემდეგ შემცვლელები არ დაუნიშნა. მთელი ეს დრო მათ ჰქონდათ თავიანთი წოდებები, ტიბერიუსისგან ბევრ დავალებას იღებდნენ, რომელსაც გულმოდგინედ ასრულებდნენ ელჩებითა და თანაშემწეებით.
64. მისი რძალი და შვილიშვილები, დასჯის შემდეგ, იქ გადააგზავნა, სადაც საჭირო იყო, მხოლოდ შეფარულები, დამცავ ტახტრევანებით, და რომ დაცვას უფლება არ მიეცა შემხვედრებისთვის გაჩერებისა და ცქერისა.
65. როცა სეიანუსი გადატრიალებას გეგმავდა, და მისი დაბადების დღეს მთელი ხალხი ზეიმობდა, და მისი ოქროს გამოსახულებებს ყველგან სცემდნენ თაყვანს, მოთმინებით უყურებდა ამას, და მაშინვე არა, უფრო ეშმაკობით და მოტყუებით, ვიდრე უმაღლესი ხელისუფლების ძალით, ბოლოს და ბოლოს ის დაამხო. პირველად, თავიდან რომ მოეშორებინა პატივის საფარქვეშ, თავის ამხანაგად აირჩია მეხუთე კონსულობაში, რაც ამის გულისათვის დაუსწრებლად მიიღო დიდი შუალედის შემდეგ. მერე კი, გაათამამა ნათესაობაზე იმედით და ტრიბუნის ძალაუფლებით, და უცებ მის წინააღმდეგ საბრალდებო სიტყვით გამოვიდა, სამარცხვინოდ და საწყლად: იმ სიტყვაში, სხვაზე რომ აღარაფერი ვთქვათ, ევედრებოდა მამა სენატორებს, რომ მისთვის, მარტოხელა ბერიკაცისთვის, გაეგზავნათ კონსულებიდან რომელიმე, რათა იმას სენატში მოეყვანა ხოლმე შეიარაღებული დაცვით.
მაგრამ არც ამან დაამშვიდა, აჯანყების შიშით ბრძანა, აუცილებლობის შემთხვევაში მხედართმთავრად თავისი შვილიშვილი დრუზუსი დაენიშნათ, ჯერ კიდევ ციხეში რომ ჰყავდა რომში. ხომალდები უკვე მზად ჰქონდა, რომ ნებისმიერ ჯართან გაქცეულიყო, და დაუღალავად უდარაჯებდა ფრიალო კლდის სიმაღლიდან შორეულ ნიშნებს, რომლებითაც ებრძანებინა ყველაფერი ეცნობებინათ, რაც მოხდებოდა, დრო რომ არ დაეკარგადთ შიკრიკებზე. იმის შემდეგაც კი, რაც სეიანუსის ამბოხი ჩააქრეს, კიდევ რვა თვე არ გამოდიოდა ვილიდან, რომელსაც „იო“ ერქვა, ისევ ეჭვნეული და აფორიაქებული.
66. იმის მჭმუნვარე სულს ყოველი მხრიდან სწვავდა უამრავი ძაგება. არ იყო ლანძღვა, რომელიც ბრალდებულებს არ მიეხალათ სახეში და ხელმოუწერელი წერილებით არ დაებნიათ თეატრში. სხვადასხვანაირად იღებდა, ხან სირცხვილით დატანჯული ცდილობდა გაესაიდუმლოებინა და დაემალა, ხანაც არად ჩააგდებდა და თავად ახმაურებდა ყველას გასაგონად. არტაბანუსიც კი, პართელების მეფე, არცხვენდა თავის გზავნილში, სადაც ახლობლების და შორეულების მკვლელობებს უხსენებდა, ზეიმებს და გარყვნილობებს წამოაძახებდა და სთავაზობდა, მალევე ჩაექრო თანამემამულეების დიდი და სამართლიანი წყურვილი და საკუთარი ნებით მოეკლა თავი.
67. ბოლოს თავადვე მოსძულდა საკუთარი თავი. თავისი ტანჯვის მთელი სიმძიმე გამოხატა ერთი წერილის დასაწყისში ასეთი სიტყვებით: „როგორ მოგწეროთ, მამა სენატორებო, რა მოგწეროთ და რა არ მოგწეროთ? ეს თუ ვიცოდე, დაე, მაშინ ღმერთების და ღმერთქალების ნებით, იმაზე უარესი სიკვდილით მოვკვდე, რომლითაც ყოველდღე ვკვდები“.
ზოგიერთი ვარაუდობს, რომ წინასწარ იცოდა თავისი ასეთი მომავლი და დიდი ხნით ადრე ხედავდა, როგორი სიძულვილი და უსახელობა ელოდა. სწორედ ამიტომ, ხელისუფლებას რომ იბარებდა, მტკიცედ უარყო „სამშობლოს მამის“ წოდება და მისი საქმეების ერთგულებაზე ფიცი. ეშინოდა, უფრო ძალიან არ შეერცხვინა თავი, ამ პატივთა ღირსი რომ არ აღმოჩნდებოდა.
ეს შეიძლება დავასკვნათ ორივე წინადადებაზე მისი გამოსვლიდან. ამბობს, რომ ვიდრე თავის ჭკუაზე იქნება, ისეთად დარჩება, როგორიც არის და თავის ზნეობას არ შეიცვლის. მაგრამ მაინც, ცუდი მაგალითი რომ არ მისცეს, სჯობს სენატმა თავი არ დაუკავშიროს ისეთი ადამიანის საქციელების მართებულობას, რომელიც შემთხვევის გავლენით შეიძლება შეიცვალოს.
და შემდეგ: „თუკი ოდესმე თქვენ დაეჭვდებით ჩემს საქციელში და ჩემს ერთგულებაში, ვლოცულობ, რომ უმალ სიკვდილმა წამიყვანოს, ვიდრე ეს ცვლილება მოხდეს თქვენს აზრებში, მაშინ ჩემთვის დიდი არაფერი იქნება პატივი და წოდება სამშობლოს მამისა, თქვენთვის კი დამუნათება ან წინდაუხედაობისთვის, რომლითაც თქვენ ის მომეცით, ანდა მცდარი შეფასებისათვის, რომლითაც ჩემზე შეიცვალეთ აზრი“.
68. აგებულებით დიდი და ძლიერი იყო, საშუალოზე მაღალი, მხრებში და მკერდში ფართო, დანარჩენ სხეულში სიმეტრიული თავიდან ფეხებამდე. მარცხენა ხელი მარჯვენაზე მარჯვე და ძლიერი ჰქონდა, ხოლო კუნთები ისე ძლიერი, რომ თითით ვაშლს ხვრეტდა, ხოლო ბიჭის ან ყმაწვილის თავის დაშავება უბრალო წკიპურტით შეეძლო.
კანის ფერი თეთრი ჰქონდა, თმა კეფაზე გრძელი, კისერსაც კი უფარავდა, ეტყობა, ოჯახური ნიშანი იყო. სახე ლამაზი, თუმცა ხანდახან ფერისმჭამელებს გამოაყრიდა ხოლმე. თვალები დიდი და საკვირველი შესაძლებლობით, დაენახა ღამითაც და წინაღობებშიც, ოღონდ ცოტა ხნით და გაღვიძებისას, მერე მხედველობა ჩვეულებრივი უხდებოდა.
თავდახრილი დადიოდა, მაგრად ეჭირა კისერი, მკაცრი სახით, მდუმარედ. თანმიმყოლებშიც იშვიათად ლაპარაკობდა, ნელა, ოდნავ ათამაშებდა თითებს. ყველა ამ უსიამოვნო და ქედმაღლურ ნიშნებს ჯერ კიდევ ავგუსტუსი ამჩნევდა და ცდილობდა მათ გამართლებას სენატისა და ხალხის წინაშე, ირწმუნებოდა, მათში ბუნებაა დამნაშავე და არა ზნეობა.
დიდებული ჯანმრთელობით გამოირჩეოდა და მთელი თავისი მმართველობისას ერთხელაც არ გამხდარა ცუდად, თუმცა ოცდაათი წლიდან საკუთარ თავზე თავად ზრუნავდა, ექიმების დახმარებისა და რჩევების გარეშე.
69. ღმერთებზე და მათ თაყვანისცემაზე ნაკლებად ირჯებოდა, რაკი ასტროლოგიისკენ იყო მიდრეკილი და მტკიცედ სწამდა, რომ ყველაფერს ბედისწერა გადაწყვეტს. თუმცა მეხისა უსაზღვროდ ეშინოდა და როცა ღრუბელი შეიკრიბებოდა, თავზე ყოველთვის იხურავდა დაფნის გვირგვინს, რაკი ითვლებოდა, რომ ამ ფოთლებს მეხი არ დაეცემოდა.
70. კეთილშობილ ხელოვნებებში დიდი გულმოდგინებით მეცადინეობდა ორივე ენაზე. ლათინურ მჭევრმეტყველბაში მესალა კორვინუსს ჰბაძავდა, რომელსაც ძალიან თაყვანს სცემდა ახალგაზრდობაში, როცა ის უკვე მოხუცი იყო. თუმცა თავის სიტყვას მეტისმეტად აბნელებდა განზრახულობით და ღვლარჭნილობით, ასე რომ, მოუმზადებლად უკეთ ლაპარაკობდა, ვიდრე დაწერილის მიხედვით.
მან შეთხზა ლირიკული ლექსიც სახელწოდებით „ჩივილი ლუციუს კეისრის სიკვდილზე“, ლექსებს წერდა ბერძნულადაც და ჰბაძავდა ევფორიონს, რიანს და პართენუსს. ეს პოეტები ძალიან უყვარდა, მათ ნაწარმოებებს და გამოსახულებებს განათავსებდა ხოლმე საზოგადოებრივ ბიბლიოთეკებში, ამიტომაც მრავალი სწავლული შეუჩერებლად უძღვნიდა მათ შესახებ თავის თხზულებებს.
მაგრამ ყველაზე მეტად ზღაპრული წარსულის შესწავლა აინტერესებდა. აქ სასაცილო წვრილმანებამდე მიდიოდა, მაგალითად, გრამატიკოსებს, რომელთა საზოგადოება, როგორც ითქვა, ძალიან უყვარდა, მიმართავდა ასეთი შეკითხვებით: „ვინ იყო ჰეკუბას დედა? აქილევსს რას ეძახდნენ გოგონებში? რა სიმღერებს მღეროდნენ სირენები?“ ხოლო როცა პირველად შევიდა სენატში ავგუსტუსის სიკვდილის მერე, კეთილშობილების და შვილური სიყვარულის ნიშნად სამსხვერპლოდ საკმეველი და ღვინო მიიტანა, მაგრამ ფლეიტისტის გარეშე, როგორც ოდესღაც მეფე მინოსმა შვილის სიკვდილის შემდეგ.
71. ბერძნულად ყოველთვის ადვილად და ხალისით ლაპარაკობდა, მაგრამ ყველგან არა. ამას განსაკუთრებით სენატში გაურბოდა. მაშინაც კი, როცა სიტყვა „მონოპოლიის“ თქმა უნდოდა, თავიდან მოიბოდიშა, რომ იძულებულია უცხო სიტყვა თქვას. ხოლო როცა სენატის ერთ დადგენილებაში გამოიყენეს სიტყვა „ემბლემა“, შესთავაზა, შეეცვალათ, უცხოურის ნაცვლად ჩვენი მოეძებნათ და თუ ვერ შეძლებდნენ, მაშინ ცნება გამოეხატათ აღწერით, რამდენიმე სიტყვით. და ერთ ჯარიკაცს, რომელსაც სასამართლოზე სთხოვეს, ბერძნულად მიეცა ჩვენება, უბრძანა, მხოლოდ ლათინურად ეპასუხა.
72. თავისი წასვლის მთელი დროის მანძილზე მხოლოდ ორჯერ სცადა რომში დაბრუნება. პირველად ტრირემით გაცურა ტიბრზე ბაღებამდე, რომლებიც ხელოვნურ ტბასთანაა, ნაპირზე დაცვა დააყენა, რათა ისინი გაეგდოთ, ვინც შესახვედრად გამოვიდოდა. მეორედ აპიანეს გზით მეშვიდე მილამდე მიაღწია. მაგრამ შორიდან რომ დაინახა ქალაქის კედლები, მიუახლოვდა და დაბრუნდა: პირველად უცნობი მიზეზით, მეორედ ცუდი ნიშნის შიშით.
სხვა გასართობებს შორის ერთი დიდი გველიც ჰყავდა. ერთხელ, ჩვეულებრივ, მივიდა, რომ თავისი ხელიდან ეჭმია და მკვდარი ნახა, ჭიანჭველებისგან შეჭმული და ამაში დაინახა ნიშანი, გაფრთხილებოდა ბრბოს ძალადობას. და აი, საჩქაროდ დაბრუნდა კამპანიაში, ასტურაში შეუძლოდ შეიქმნა. ცოტა გამოკეთებული, ცირცეამდე მივიდა. აქ, თავისი ავადობა რომ დაემალა, არათუ ესწრებოდა ბანაკის თამაშებს, არამედ არენაზე გამოშვებულ ტახს ზემოდან ხელშუბებიც სტყორცნა. მაშინვე დაეწყო ტკივილი ფერდში, მერე გახურებულს ქარმა დაუბერა და ავადმყოფობა გაუძლიერდა.
ერთხანს კიდევ იკავებდა თავს, თუმცა, აგრძელებდა თავის გზას მიზენუმამდე, არაფერს ცვლიდა ცხოვრების ჩვეულებრივ წესში და უარს არ ამბობდა არც ქეიფებზე, არც სხვა სიამოვნებებზე ნაწილობრივ აულაგმაობით და ნაწილობრივ თავის მოკატუნებით. და როცა ექიმი ქარიკლე ერთხელ აპირებდა სუფრიდან წასვლას და მისი ხელი აიღო სამთხვევად, იეჭვა, რომ იმას უნდოდა მისი სისხლის დარტყმების შეტყობა, შეაჩერა, მაგიდასთან დააბრუნა და გვიანობამდე გააგრძელა ლხინი. ხოლო მერე, როგორც ყოველთვის, სასტუმროს შუაგულში დადგა, ზურგსუკან ლიკტორით და სახელებით ემშვიდობებოდა ყველა წამსვლელს.
73. ამასობაში, მოუწია წაეკითხა სენატის ანგარიშებში, რომ რამდენიმე დამნაშავე, რომლებიც თავის დროზე მოკლედ მოიხსენია, რომ მათი სახელები არის დასმენებში, ახლა გამოშვებულები იყვნენ და დაკითხვის გარეშე. ეს უპატივცემლობად ჩათვალა და გადაწყვიტა, რადაც უნდა დაჯდომოდა, კაპრიზე დაბრუნებულიყო, მხოლოდ ამ სამალავიდან ბედავდა რამე ეღონა. მაგრამ უამინდობამ და გაძლიერებულმა ავადობამ შეაჩერა. და მალე აღესრულა ლუკულუსის ვილაში, თავისი ცხოვრების სამოცდამეთვრამეტე წელს და ხელისუფლების ოცდამესამე წელს, ჩვიდმეტი დღით ადრე აპრილის კალენდებამდე, გნეიუს აცერონიუს პროკულუსისა და გაიუს პონტიუს ნიგრინუსის კონსულობისას.
ზოგიერთი ვარაუდობს, გაიუსმა შეაპარა ნელი და მომაკვდინებელი შხამი; სხვები უბრალო ციებცხელების შემდეგ საჭმელი მოითხოვა, მაგრამ არ მისცეს; დანარჩენი რომ დაახრჩეს ბალიშით, როცა უცებ გამოფხიზლდა და დაინახა, რომ გულწასვლის დროს ბეჭედი მოხსნეს და უკან დაბრუნება მოითხოვა. სენეკა წერს, რომ გრძნობდა თავისი აღსასრულის მოახლოებას, თავად მოიხსნა ბეჭედი, თითქოს უნდოდა, ვისთვისმე გადაეცა, ცოტა ხანი ეჭირა, მერე ისევ თითზე გაიკეთა, ხელი დამალა და დიდხანს იწვა უმოძრაოდ. მერე უცებ მსახურებს დაუყვირა, მაგრამ პასუხი არ მიუღია. მაშინ ადგა, მაგრამ საწოლთან ახლოვე უმტყუნა ძალამ და ძირს დავარდა.
74. თავის ბოლო დაბადების დღეზე სიზმარში აპოლონ ტემენიტელის ქანდაკება ნახა, დიდი და საკვირველი ნამუშევარი, რომელიც სირაკუზიდან ჩამოიტანა, რათა ახალი ტაძრის მიდებარე ბიბლიოთეკაში დაედგათ. და იმ სტატუეტმა უთხრა, რომ ის უკვე ვეღარ აკურთხებდა. სიკვდილამდე რამდენიმე დღით ადრე შუქნიშნის კოშკი კაპრიზე დაინგრა მიწისძვრის გამო. ხოლო მიზენაში, როცა სასტუმროში შემოიტანეს ნაცარი და ნახშირი, უკვე დიდი ხნის ჩამქრალი და გაციებული, უცებ იფეთქეს და აალდნენ, და აღარ ქრებოდნენ საღამოდან გვიან ღამემდე.
მისმა სიკვდილმა დიდი სიხარული გამოიწვია ხალხში. როგორც კი ეს ამბავი გაიგეს, ერთნი ყვირილით დარბოდნენ: „ტიბერიუსი ტიბრში!“, სხვები ლოცავდნენ დედადედამიწას და ღმერთებს მანებს, არ მიეცათ გარდაცვლილისთვის ალაგი, გარდა უღირსთა შორის ადგილისა; დანარჩენები მკვდარს ემუქრებოდნენ კავით და ჰემონიებით. ძველ უკეთურობების ხსოვნას კი საბოლოო სისასტიკის ხსოვნაც დაემატა.
საქმე იმაში იყო, რომ სენატის გადაწყვეტილებით, ბრალდებულთა დასჯა მხოლოდ მეათე დღეს ხდებოდა. და აი, ზოგიერთისთვის ანგარიშის გასწორების დღე დაემთხვა ტიბერიუსის სიკვდილზე ცნობას. ისინი ყველას ევედრებოდნენ შველას, მაგრამ გაიუსი ჯერ არ გამოჩნდა, რომ მიშველებოდა და ვერავინ ჩაერია, და დაცვამ, კანონის წინააღმდეგ არწასვლის მიზეზით, დაახრჩო ისინი და ჩააგდო ჰემონიაში.
ამის გამო სიძულვილმა უფრო მეტი ძალით იფეთქა. ეჩვენებოდათ, რომ ტირანის სიკვდილის შემდეგ მხეცობა მაინც არ შეწყდებოდა. როცა მისი გვამი გამოასვენეს მიზენადან, ბევრი ყვიროდა, რომ ატელაში უნდა წაეყვანათ და დაეწვათ ამფითეატრში. მაგრამ მეომრებმა ის რომში გადაასვენეს, და იქ დაწვეს და დაასაფლავეს სახალხოდ.
76. ანდერძი სიკვდილამდე ორი წლით ადრე შეადგინა ორ ჩანაწერად. ერთი თავისი ხელით იყო დაწერილი, მეორე გააზატებულისთვის ნაკარნახევი, მაგრამ შინაარსით არ განირჩეოდნენ. ისინი მიმაგრებული იყო ყველაზე დაბალი მდგომარეობის პირებზე. ამ ანდერძით უარს ეუბნეოდა თავის შვილიშვილებს გაიუსს, გერმანიკუსის შვილს და ტიბერიუსს, დრუზუსის შვილს თანაბარ წილზე მემკვიდრეობიდან, ერთმანეთის მემკვიდრეებად ნიშნავდა. დატოვა მრავალრიცხოვანი საჩუქრები, მათ შორის ქალწულ ვესტალებსაც, ასევე ყველა მეომარს, ყველა პლებეის და ცალკე კვარტალების მამასახლისებს.
მოღვაწეობის მოკლე მიმოხილვა
მოხუც ავგუსტუსს ტახტის მემკვიდრეობის შესახებ თავის ანდერძში ასეთი რამ ჩაუწერია «რაკი სასტიკმა ბედისწერამ მე წამართვა ჩემი ვაჟები გაიუსი და ლუციუსი დაე ჩემს მემკვიდრედ იქნეს ტიბერიუს კეისარი».
ამგვარად ტიბერიუსი ავგუსტუსის შვილიშვილთა, ნაშვილევთა და გერთა შორის ყველაზე არასასურველი მემკვიდრე იყო, მამაცი მეომარი, ნიჭიერი სარდალი და დიპლომატი, თავისი დამოუკიდებელი და ხშირად ჯიუტი, უხიაგი ხასიათით წონასწორობას აკარგვინებდა მოხუც მამინაცვალს, უკვე სიკვდილის საუფლოში შესულმა ავგუსტუსმა უკანასკნელი შხამი შეაფრქვია ნაძალადევ მემკვიდრეს «ვაი საბრალო რომაელო ხალხო, როგორი ნელადმცოხნავი ყბების საღეჭად გტოვებ».
ტიბერიუსი, ტიბერიუს კლავდიუს ნერონი ანუ კეისარ - ავგუსტუსი 50 წლის ასაკში ავიდა პრინცეპსის ტახტზე 14 წელს.
სასახლის კარის ინტრიგების, მლიქვნელობის, მუხანათობისა და უნდობლობის გარემოში გაზრდილს თვითონაც უნდო, ეჭვიანი და სასტიკი ხასიათი დასჩემდა, მისი ტახტზე ასვლისთანავე აჯანყდა პანონიის 3 ლეგიონი, რომელიც პროტესტს აცხადებდა სამხედრო სამსახურის გაზრდისა და სხვა უსამართლობათა გამო, ტიბერიუსის ვაჟმა დრუზუსმა ეს მოძრაობა დააცხრო.
იმავე მოტივებით აჯანყდა 4 ლეგიონი ქვემო რაინზე, ესენი აიძულებდნენ თავიანთ სარდალს გერმანიკს ტახტიდან გადაეგდო ტიბერიუსი და თვითონ გამხდარიყო იმპერატორი, გერმანიკი ცდუნებას არ აჰყვა და ეს აჯანყებაც ნელნელა ჩაჰქრა.
ამის შემდეგ კვლავ განახლდა რომაული ლეგიონების ლაშქრობები გერმანიაში.
14-15 წლებში გერმანიკის სარდლობით რომაელები წარმატებით მიიწევენ ლივრის, ლიპესა და მაის ჩრდილო რაიონთა მიმართულებით, შემდეგ გერმანიკი შეიჭრა ხერუსკთა ტერიტორიაზე სადაც ამ დროს ერთმანეთს ებრძოდა 2 პრეტენდენტი ვარუსის მძლეველი არმინიუსი და მისი ნაძალადევი სიმამრი (არმინიუსმა მოიტაცა მისი ასული) სეგერტი, ეს უკანასკნელი დასახმარებლად უხმობდა რომაელებს.
გერმანიკმაც არ დააყოვნა და წარმატებითი ლაშქრობით გაათავისუფლა და თან წაიყვანა არმინიუსისაგან გარშემორტყმული სეგერტი თავისი ოჯახით, მასთან მისი ასული არმინიუსის ცოლი ტუსნელდა.
გერმანიკი აქ არ შეჩერდა, იგი ზღვითა და ხმელეთით გაემართა ექსისაკენ, დაამარცხა აქ მცხოვრები ძლიერი გერმანული ტომები ბრუქტერები და ააოხრა ტერიტორიები ლიპესა და ენსს შორის, აქედან რომაელთა სარდალი ეწვია ტევტობურგის ტყეს და მოიხილა ვარუსის ლეგიონთა კატასტროფის ადგილი, მისი ბრძანებით რომაელებმა დაკრძალეს 6 წლის მანძილზე გერმანიის ცის ქვეშ დაყრილი თანამემამულეთა ძვლები.
საომარ ასპარეზზე კვლავ გამოჩნდა არმინიუსი, მას თან ახლდა მეორე ბელადი ინგრიომერი, რომლის რჩევითაც (არმინიუსს არ დაუჯერეს) გერმანელებმა ნაადრევი იერიში მიიტანეს რომაელებზე, რომაელებმა ისინი უკუაგდეს.
16 წელს გერმანიკი კვლავ წარმატებით ლაშქრობდა ლიპესა და ენსის მიმართულებით, მაგრამ მისი წარმატებები გერმანიაში მაინც საეჭვო მდგომარეობაში რჩებოდა, რადგან არმინიუსი კვლავ ინარჩუნებდა ძლიერ პოზიციებს რომაელთა გასაძევებლად და ტევტობურგის ტრაგედიის განსაახლებლად.
გერმანიკი რაინზე იდგა და ახალი გადამწყვეტი შეტევებისათვის ემზადებოდა, როცა მან მიიღო ბრძანება დაუყოვნებლივ დაბრუნებულიყო რომში თითქოსდა ტრიუმფის მისაღებად, გერმანიკი დამორჩილდა და 17 წლის ოცდაექვს მაისს მან რომში მართლაც გადაიხადა ბრწყინვალე ტრიუმფი, იგი ისევ გერმანიაში გალაშქრებაზე ოცნებობდა, მაგრამ ტიბერიუსმა ამჯერად აღმოსავლეთში გაგზავნა იქაურ გართულებულ საქმეთა მოსაწესრიგებლად, ამის შემდეგ გალიის და გერმანიის მმართველობა 1 კაცის ხელში არასოდეს მოქცეულა, გალიისაგან 3 პროვინცია ჩამოყალიბდა, ხოლო რაინის გერმანიისაგან 2, ზემო და ქვემო გერმანია, ყველა მათგანს იმპერატორისაგან დანიშნული ცალკე ლეგატი განაგებდა.
რომაული ექსპანსიის გარეშე დარჩენილ გერმანელთა მიმართ ტიბერიუსი ზავის პოლიტიკას დაადგა, იგი ცდილობდა თავიდან აეშორებინა ახალი კონფლიქტები იმპერიის ჩრდილოეთ საზღვარზე.
რომაული სამფლობელოების მდგომარეობა აღმოსავლეთში კვლავ რადიკალურ ჩარევას მოითხოვდა, პართია აქტიურად მოიწევდა სომხეთის დასაპყრობად, მცირე აზიის პროვინციები რომაული კალთების ქვეშ ისევ ბობოქრობდნენ, ისინია და იუდეა უკვე გაბედულად იმაღლებდნენ ხმას მძიმე გადასახადთა და პოლიტიკურ უუფლებობათა წინააღმდეგ.
ტიბერიუსმა აღმოსავლეთის საქმეთა მოსაწესრიგებლად როგორც ითქვა გაგზავნა გერმანიკი, ამით მას იმავდროულად სურდა როგორმე აღეკვეთა გაუთავებელი ინტრიგები სასახლის კარზე იულიუსებსა და კლავდიუსებს შორის.
იმპერატორმა მისთვის საეჭვოდ სახელმოხვეჭილ ძმისწულს თან გააყოლა ცოლი აგრიპინა, რომელიც თავისი მბრძანებლური ხასიათითა და შემტევი მოქმედებით მოსვენებას უკარგავდა იმპერატორის ოჯახს.
გერმანიკს და აგრიპინას აღმოსავლეთში მეტოქეები დახვდნენ, იმავე ხანებში ტიბერიუსმა თითქოსდა საგანგებოდ სირიის მმართველად დასვა ამაყი და თვითნება გნეუს კალპურნიუს პიზონი, რომლის ცოლი პლანცინა მბრძანებლური ხასიათისა და პოლიტიკურ საქმეებში აქტიური ხელის რევით აგრიპინას არ ჩამორჩებოდა.
მიუხედავად პიზონის ოჯახის ინტრიგებისა გერმანიკმა მაინც მოახერხა ყველა აღმოსავლური საკითხის რომის სასარგებლოდ გადაჭრა, პართიის მეფე არტაბანი დათანხმდა, რომ სომხეთის ტახტზე რომაული ორიენტაციის არტაქსია მჯდარიყო.
კაპადოკია და კომაგენა რომელთა მეფეები არქელაოსი და ანტიოქე დაიხოცნენ პროვინციებად გამოაცხადა, მაგრამ ცხრამეტ წელს სავსებით მოულოდნელად ანტიოქიის მახლობლად ყოფნისას გერმანიკი ავად გახდა და გარდაიცვალა, აშკარად ამბობდნენ, რომ იგი პიზონებმა მოწამლეს, ასე მოკვდა 34 წლის ასაკში იულიუს - კლავდიუსთა წრის ყველაზე დიდი გმირი, მამაცი ჯარისკაცი, ბრწყინვალე სტრატეგოსი, დიპლომატი, მომხიბლავი ვაჟკაცი, განათლებული ორატორი, ნიჭიერი პოეტი.
გერმანიკის სიკვდილმა კიდევ უფრო გაამძაფრა ურთიერთობა იულიუსებსა და კლავდიუსებს შორის, აგრიპინა იმპერატორს აშკარად აბრალებდა მისი ქმრის სიკვდილს, ეს აზრი კიდევ უფრო განამტკიცა იმან, რომ ავგუსტუსის ნებით ტახტის მემკვიდრედ გამოცხადებული გერმანიკის ადგილზე მომავალ იმპერატორად ტიბერიუსმა გამოაცხადა თავისი ვაჟი დრუზუს კეისარი, მაგრამ ეს უკანასკნელი ოცდასამ წელს გარდაიცვალა და ტახტის რეალურ მემკვიდრეებად მაინც აგრიპინას ვაჟები ნერონი, დრუზუსი და გაიუსი შეიქმნენ, საქმე არც ამით გათავდა პრეტორიანული გვარდიის პრეფექტის სეიანის ხრიკებისა და ტიბერიუსის თანხმობით აგრიპინა და მისი 2 უფროსი ვაჟი ცალცალკე იქნენ რომიდან გადასახლებულნი და შიმშილით დახოცილნი.
ტიბერიუსმა ტახტზე ასვლისთანავე სახალხო კრება სულ გააუქმა და მაგისტრატთა არჩევის საქმე მთლიანად სენატში გადაიტანა, იგი ავგუსტუსზე გაცილებით სუსტ მმართველად გრძნობდა თავს და მუდამ ეჩვენებოდა, რომ სენატი თავისი რიგებიდან ვინმე ახალ პრინცეპსს წამოაყენებდა, დაიწყო სენატის გამოჩენილ მოღვაწეთა დევნა, «დაე ვძულდე, ოღონდ მეთანხმებოდნენ»-ო გაიძახოდა იმპერატორი.
მან პირველმა შემოიღო სასამართლო პროცესები უდიდებულესობის შეურაცხჰყოფისათვის, რაც გულისხმობდა სასტიკად დასჯას იმპერატორის პიროვნების უბრალოდ აუგად მოხსენიებისთვისაც კი, მაგალითად ასეთი პროცესის მსხვერპლი გახდა ისტორიკოსი კრემუციუსი, რომლის თხზულებაშიც რომელიღაც ადგილები ჩრდილს აყენებდნენ იმპერატორის პიროვნებას.
იმპერატორის კარზე პირველ კაცად იქცა პრეტორიანული გვარდიის პრეფექტი ლუციუს ელიუს სეიანი, პატივმოყვარე, შურიანი და კაცთმოძულე კარიერისტი, იგი კარგად სარგებლობდა ტიბერიუსის ნდობით და სასახლის კარზე ოჯახურ - დინასტიური მესისხლეობით, სწორედ ამან შეჰყარა სიკვდილს გერმანიკის ოჯახის წევრები, მაგრამ ტიბერიუსმა დიდხანს არ იცოდა, რომ მისი ვაჟი დრუზუსიც სეიანის საწამლავით გამოესალმა წუთისოფელს.
გათავხედებული მედროვე თავის უფლებებით ლამის იმპერატორს გაუტოლდა, მან ტიბერიუსი ეჭვიანობითა და შურისმგებლობით სიგიჟემდე მიიყვანა, შეთქმულებების ჰალუცინაციებით შეპყრობილმა პრინცეპსმა ოცდაექვს წელს სულ მიატოვა რომი, ერთხანს კამპანიაში ცხოვრობდა, მერე კუნძულ კაპრიზე გადასახლდა და სიკვდილამდე იქ დარჩა, ქალაქში სეიანი და მისი პრეტორიანელები პარპაშებდნენ, ბოლოსდაბოლოს ტიბერიუსს შეაგნებინეს მედროვის ჩამოშორების აუცილებლობა, 31 წ. ნევიუს სერტორიუს მაკრონის მეთაურობით მოხერხდა სეიანის შეპყრობა და ოჯახიანად და თანამზრახველებიანად ამოჟლეტა, მათი გვამები ხალხის საამებლად ქუჩაში გამოფინეს და კუნძულზე გადასახლებულ იმპერატორს ეს ამბავი კოცონების ურთიერთგადაცემით აცნობეს, სეიანის ადგილი დაიკავა ახალმა პრეფექტმა ნევიუს სერტორიუს მაკრონმა, რომელიც სისასტიკითა და კარიერისტული ტენდეციებით სეიანს არ ჩამოუვარდებოდა, მაგრამ უფრო ფრთხილი და შემპარავი პოლიტიკით მოქმედებდა,
37 წ. ტიბერიუსი ცუდად გახდა და მალე გრძნობა სავსებით დაკარგა, ის იყო იგი მკვდრად ჩათვალეს და ახალი იმპერატორიც გამოაცხადეს, რომ ტიბერიუსი მოულოდნელად გამოცოცხლდა, მაგრამ იქვე მყოფი მაკრონი არ დაიბნა და მისი ბრძანებით მომაკვდავი საბნებით დაახრჩვეს.
მაგრამ არც ამან დაამშვიდა, აჯანყების შიშით ბრძანა, აუცილებლობის შემთხვევაში მხედართმთავრად თავისი შვილიშვილი დრუზუსი დაენიშნათ, ჯერ კიდევ ციხეში რომ ჰყავდა რომში. ხომალდები უკვე მზად ჰქონდა, რომ ნებისმიერ ჯართან გაქცეულიყო, და დაუღალავად უდარაჯებდა ფრიალო კლდის სიმაღლიდან შორეულ ნიშნებს, რომლებითაც ებრძანებინა ყველაფერი ეცნობებინათ, რაც მოხდებოდა, დრო რომ არ დაეკარგადთ შიკრიკებზე. იმის შემდეგაც კი, რაც სეიანუსის ამბოხი ჩააქრეს, კიდევ რვა თვე არ გამოდიოდა ვილიდან, რომელსაც „იო“ ერქვა, ისევ ეჭვნეული და აფორიაქებული.
66. იმის მჭმუნვარე სულს ყოველი მხრიდან სწვავდა უამრავი ძაგება. არ იყო ლანძღვა, რომელიც ბრალდებულებს არ მიეხალათ სახეში და ხელმოუწერელი წერილებით არ დაებნიათ თეატრში. სხვადასხვანაირად იღებდა, ხან სირცხვილით დატანჯული ცდილობდა გაესაიდუმლოებინა და დაემალა, ხანაც არად ჩააგდებდა და თავად ახმაურებდა ყველას გასაგონად. არტაბანუსიც კი, პართელების მეფე, არცხვენდა თავის გზავნილში, სადაც ახლობლების და შორეულების მკვლელობებს უხსენებდა, ზეიმებს და გარყვნილობებს წამოაძახებდა და სთავაზობდა, მალევე ჩაექრო თანამემამულეების დიდი და სამართლიანი წყურვილი და საკუთარი ნებით მოეკლა თავი.
67. ბოლოს თავადვე მოსძულდა საკუთარი თავი. თავისი ტანჯვის მთელი სიმძიმე გამოხატა ერთი წერილის დასაწყისში ასეთი სიტყვებით: „როგორ მოგწეროთ, მამა სენატორებო, რა მოგწეროთ და რა არ მოგწეროთ? ეს თუ ვიცოდე, დაე, მაშინ ღმერთების და ღმერთქალების ნებით, იმაზე უარესი სიკვდილით მოვკვდე, რომლითაც ყოველდღე ვკვდები“.
ზოგიერთი ვარაუდობს, რომ წინასწარ იცოდა თავისი ასეთი მომავლი და დიდი ხნით ადრე ხედავდა, როგორი სიძულვილი და უსახელობა ელოდა. სწორედ ამიტომ, ხელისუფლებას რომ იბარებდა, მტკიცედ უარყო „სამშობლოს მამის“ წოდება და მისი საქმეების ერთგულებაზე ფიცი. ეშინოდა, უფრო ძალიან არ შეერცხვინა თავი, ამ პატივთა ღირსი რომ არ აღმოჩნდებოდა.
ეს შეიძლება დავასკვნათ ორივე წინადადებაზე მისი გამოსვლიდან. ამბობს, რომ ვიდრე თავის ჭკუაზე იქნება, ისეთად დარჩება, როგორიც არის და თავის ზნეობას არ შეიცვლის. მაგრამ მაინც, ცუდი მაგალითი რომ არ მისცეს, სჯობს სენატმა თავი არ დაუკავშიროს ისეთი ადამიანის საქციელების მართებულობას, რომელიც შემთხვევის გავლენით შეიძლება შეიცვალოს.
და შემდეგ: „თუკი ოდესმე თქვენ დაეჭვდებით ჩემს საქციელში და ჩემს ერთგულებაში, ვლოცულობ, რომ უმალ სიკვდილმა წამიყვანოს, ვიდრე ეს ცვლილება მოხდეს თქვენს აზრებში, მაშინ ჩემთვის დიდი არაფერი იქნება პატივი და წოდება სამშობლოს მამისა, თქვენთვის კი დამუნათება ან წინდაუხედაობისთვის, რომლითაც თქვენ ის მომეცით, ანდა მცდარი შეფასებისათვის, რომლითაც ჩემზე შეიცვალეთ აზრი“.
68. აგებულებით დიდი და ძლიერი იყო, საშუალოზე მაღალი, მხრებში და მკერდში ფართო, დანარჩენ სხეულში სიმეტრიული თავიდან ფეხებამდე. მარცხენა ხელი მარჯვენაზე მარჯვე და ძლიერი ჰქონდა, ხოლო კუნთები ისე ძლიერი, რომ თითით ვაშლს ხვრეტდა, ხოლო ბიჭის ან ყმაწვილის თავის დაშავება უბრალო წკიპურტით შეეძლო.
კანის ფერი თეთრი ჰქონდა, თმა კეფაზე გრძელი, კისერსაც კი უფარავდა, ეტყობა, ოჯახური ნიშანი იყო. სახე ლამაზი, თუმცა ხანდახან ფერისმჭამელებს გამოაყრიდა ხოლმე. თვალები დიდი და საკვირველი შესაძლებლობით, დაენახა ღამითაც და წინაღობებშიც, ოღონდ ცოტა ხნით და გაღვიძებისას, მერე მხედველობა ჩვეულებრივი უხდებოდა.
თავდახრილი დადიოდა, მაგრად ეჭირა კისერი, მკაცრი სახით, მდუმარედ. თანმიმყოლებშიც იშვიათად ლაპარაკობდა, ნელა, ოდნავ ათამაშებდა თითებს. ყველა ამ უსიამოვნო და ქედმაღლურ ნიშნებს ჯერ კიდევ ავგუსტუსი ამჩნევდა და ცდილობდა მათ გამართლებას სენატისა და ხალხის წინაშე, ირწმუნებოდა, მათში ბუნებაა დამნაშავე და არა ზნეობა.
დიდებული ჯანმრთელობით გამოირჩეოდა და მთელი თავისი მმართველობისას ერთხელაც არ გამხდარა ცუდად, თუმცა ოცდაათი წლიდან საკუთარ თავზე თავად ზრუნავდა, ექიმების დახმარებისა და რჩევების გარეშე.
69. ღმერთებზე და მათ თაყვანისცემაზე ნაკლებად ირჯებოდა, რაკი ასტროლოგიისკენ იყო მიდრეკილი და მტკიცედ სწამდა, რომ ყველაფერს ბედისწერა გადაწყვეტს. თუმცა მეხისა უსაზღვროდ ეშინოდა და როცა ღრუბელი შეიკრიბებოდა, თავზე ყოველთვის იხურავდა დაფნის გვირგვინს, რაკი ითვლებოდა, რომ ამ ფოთლებს მეხი არ დაეცემოდა.
70. კეთილშობილ ხელოვნებებში დიდი გულმოდგინებით მეცადინეობდა ორივე ენაზე. ლათინურ მჭევრმეტყველბაში მესალა კორვინუსს ჰბაძავდა, რომელსაც ძალიან თაყვანს სცემდა ახალგაზრდობაში, როცა ის უკვე მოხუცი იყო. თუმცა თავის სიტყვას მეტისმეტად აბნელებდა განზრახულობით და ღვლარჭნილობით, ასე რომ, მოუმზადებლად უკეთ ლაპარაკობდა, ვიდრე დაწერილის მიხედვით.
მან შეთხზა ლირიკული ლექსიც სახელწოდებით „ჩივილი ლუციუს კეისრის სიკვდილზე“, ლექსებს წერდა ბერძნულადაც და ჰბაძავდა ევფორიონს, რიანს და პართენუსს. ეს პოეტები ძალიან უყვარდა, მათ ნაწარმოებებს და გამოსახულებებს განათავსებდა ხოლმე საზოგადოებრივ ბიბლიოთეკებში, ამიტომაც მრავალი სწავლული შეუჩერებლად უძღვნიდა მათ შესახებ თავის თხზულებებს.
მაგრამ ყველაზე მეტად ზღაპრული წარსულის შესწავლა აინტერესებდა. აქ სასაცილო წვრილმანებამდე მიდიოდა, მაგალითად, გრამატიკოსებს, რომელთა საზოგადოება, როგორც ითქვა, ძალიან უყვარდა, მიმართავდა ასეთი შეკითხვებით: „ვინ იყო ჰეკუბას დედა? აქილევსს რას ეძახდნენ გოგონებში? რა სიმღერებს მღეროდნენ სირენები?“ ხოლო როცა პირველად შევიდა სენატში ავგუსტუსის სიკვდილის მერე, კეთილშობილების და შვილური სიყვარულის ნიშნად სამსხვერპლოდ საკმეველი და ღვინო მიიტანა, მაგრამ ფლეიტისტის გარეშე, როგორც ოდესღაც მეფე მინოსმა შვილის სიკვდილის შემდეგ.
71. ბერძნულად ყოველთვის ადვილად და ხალისით ლაპარაკობდა, მაგრამ ყველგან არა. ამას განსაკუთრებით სენატში გაურბოდა. მაშინაც კი, როცა სიტყვა „მონოპოლიის“ თქმა უნდოდა, თავიდან მოიბოდიშა, რომ იძულებულია უცხო სიტყვა თქვას. ხოლო როცა სენატის ერთ დადგენილებაში გამოიყენეს სიტყვა „ემბლემა“, შესთავაზა, შეეცვალათ, უცხოურის ნაცვლად ჩვენი მოეძებნათ და თუ ვერ შეძლებდნენ, მაშინ ცნება გამოეხატათ აღწერით, რამდენიმე სიტყვით. და ერთ ჯარიკაცს, რომელსაც სასამართლოზე სთხოვეს, ბერძნულად მიეცა ჩვენება, უბრძანა, მხოლოდ ლათინურად ეპასუხა.
72. თავისი წასვლის მთელი დროის მანძილზე მხოლოდ ორჯერ სცადა რომში დაბრუნება. პირველად ტრირემით გაცურა ტიბრზე ბაღებამდე, რომლებიც ხელოვნურ ტბასთანაა, ნაპირზე დაცვა დააყენა, რათა ისინი გაეგდოთ, ვინც შესახვედრად გამოვიდოდა. მეორედ აპიანეს გზით მეშვიდე მილამდე მიაღწია. მაგრამ შორიდან რომ დაინახა ქალაქის კედლები, მიუახლოვდა და დაბრუნდა: პირველად უცნობი მიზეზით, მეორედ ცუდი ნიშნის შიშით.
სხვა გასართობებს შორის ერთი დიდი გველიც ჰყავდა. ერთხელ, ჩვეულებრივ, მივიდა, რომ თავისი ხელიდან ეჭმია და მკვდარი ნახა, ჭიანჭველებისგან შეჭმული და ამაში დაინახა ნიშანი, გაფრთხილებოდა ბრბოს ძალადობას. და აი, საჩქაროდ დაბრუნდა კამპანიაში, ასტურაში შეუძლოდ შეიქმნა. ცოტა გამოკეთებული, ცირცეამდე მივიდა. აქ, თავისი ავადობა რომ დაემალა, არათუ ესწრებოდა ბანაკის თამაშებს, არამედ არენაზე გამოშვებულ ტახს ზემოდან ხელშუბებიც სტყორცნა. მაშინვე დაეწყო ტკივილი ფერდში, მერე გახურებულს ქარმა დაუბერა და ავადმყოფობა გაუძლიერდა.
ერთხანს კიდევ იკავებდა თავს, თუმცა, აგრძელებდა თავის გზას მიზენუმამდე, არაფერს ცვლიდა ცხოვრების ჩვეულებრივ წესში და უარს არ ამბობდა არც ქეიფებზე, არც სხვა სიამოვნებებზე ნაწილობრივ აულაგმაობით და ნაწილობრივ თავის მოკატუნებით. და როცა ექიმი ქარიკლე ერთხელ აპირებდა სუფრიდან წასვლას და მისი ხელი აიღო სამთხვევად, იეჭვა, რომ იმას უნდოდა მისი სისხლის დარტყმების შეტყობა, შეაჩერა, მაგიდასთან დააბრუნა და გვიანობამდე გააგრძელა ლხინი. ხოლო მერე, როგორც ყოველთვის, სასტუმროს შუაგულში დადგა, ზურგსუკან ლიკტორით და სახელებით ემშვიდობებოდა ყველა წამსვლელს.
73. ამასობაში, მოუწია წაეკითხა სენატის ანგარიშებში, რომ რამდენიმე დამნაშავე, რომლებიც თავის დროზე მოკლედ მოიხსენია, რომ მათი სახელები არის დასმენებში, ახლა გამოშვებულები იყვნენ და დაკითხვის გარეშე. ეს უპატივცემლობად ჩათვალა და გადაწყვიტა, რადაც უნდა დაჯდომოდა, კაპრიზე დაბრუნებულიყო, მხოლოდ ამ სამალავიდან ბედავდა რამე ეღონა. მაგრამ უამინდობამ და გაძლიერებულმა ავადობამ შეაჩერა. და მალე აღესრულა ლუკულუსის ვილაში, თავისი ცხოვრების სამოცდამეთვრამეტე წელს და ხელისუფლების ოცდამესამე წელს, ჩვიდმეტი დღით ადრე აპრილის კალენდებამდე, გნეიუს აცერონიუს პროკულუსისა და გაიუს პონტიუს ნიგრინუსის კონსულობისას.
ზოგიერთი ვარაუდობს, გაიუსმა შეაპარა ნელი და მომაკვდინებელი შხამი; სხვები უბრალო ციებცხელების შემდეგ საჭმელი მოითხოვა, მაგრამ არ მისცეს; დანარჩენი რომ დაახრჩეს ბალიშით, როცა უცებ გამოფხიზლდა და დაინახა, რომ გულწასვლის დროს ბეჭედი მოხსნეს და უკან დაბრუნება მოითხოვა. სენეკა წერს, რომ გრძნობდა თავისი აღსასრულის მოახლოებას, თავად მოიხსნა ბეჭედი, თითქოს უნდოდა, ვისთვისმე გადაეცა, ცოტა ხანი ეჭირა, მერე ისევ თითზე გაიკეთა, ხელი დამალა და დიდხანს იწვა უმოძრაოდ. მერე უცებ მსახურებს დაუყვირა, მაგრამ პასუხი არ მიუღია. მაშინ ადგა, მაგრამ საწოლთან ახლოვე უმტყუნა ძალამ და ძირს დავარდა.
74. თავის ბოლო დაბადების დღეზე სიზმარში აპოლონ ტემენიტელის ქანდაკება ნახა, დიდი და საკვირველი ნამუშევარი, რომელიც სირაკუზიდან ჩამოიტანა, რათა ახალი ტაძრის მიდებარე ბიბლიოთეკაში დაედგათ. და იმ სტატუეტმა უთხრა, რომ ის უკვე ვეღარ აკურთხებდა. სიკვდილამდე რამდენიმე დღით ადრე შუქნიშნის კოშკი კაპრიზე დაინგრა მიწისძვრის გამო. ხოლო მიზენაში, როცა სასტუმროში შემოიტანეს ნაცარი და ნახშირი, უკვე დიდი ხნის ჩამქრალი და გაციებული, უცებ იფეთქეს და აალდნენ, და აღარ ქრებოდნენ საღამოდან გვიან ღამემდე.
მისმა სიკვდილმა დიდი სიხარული გამოიწვია ხალხში. როგორც კი ეს ამბავი გაიგეს, ერთნი ყვირილით დარბოდნენ: „ტიბერიუსი ტიბრში!“, სხვები ლოცავდნენ დედადედამიწას და ღმერთებს მანებს, არ მიეცათ გარდაცვლილისთვის ალაგი, გარდა უღირსთა შორის ადგილისა; დანარჩენები მკვდარს ემუქრებოდნენ კავით და ჰემონიებით. ძველ უკეთურობების ხსოვნას კი საბოლოო სისასტიკის ხსოვნაც დაემატა.
საქმე იმაში იყო, რომ სენატის გადაწყვეტილებით, ბრალდებულთა დასჯა მხოლოდ მეათე დღეს ხდებოდა. და აი, ზოგიერთისთვის ანგარიშის გასწორების დღე დაემთხვა ტიბერიუსის სიკვდილზე ცნობას. ისინი ყველას ევედრებოდნენ შველას, მაგრამ გაიუსი ჯერ არ გამოჩნდა, რომ მიშველებოდა და ვერავინ ჩაერია, და დაცვამ, კანონის წინააღმდეგ არწასვლის მიზეზით, დაახრჩო ისინი და ჩააგდო ჰემონიაში.
ამის გამო სიძულვილმა უფრო მეტი ძალით იფეთქა. ეჩვენებოდათ, რომ ტირანის სიკვდილის შემდეგ მხეცობა მაინც არ შეწყდებოდა. როცა მისი გვამი გამოასვენეს მიზენადან, ბევრი ყვიროდა, რომ ატელაში უნდა წაეყვანათ და დაეწვათ ამფითეატრში. მაგრამ მეომრებმა ის რომში გადაასვენეს, და იქ დაწვეს და დაასაფლავეს სახალხოდ.
76. ანდერძი სიკვდილამდე ორი წლით ადრე შეადგინა ორ ჩანაწერად. ერთი თავისი ხელით იყო დაწერილი, მეორე გააზატებულისთვის ნაკარნახევი, მაგრამ შინაარსით არ განირჩეოდნენ. ისინი მიმაგრებული იყო ყველაზე დაბალი მდგომარეობის პირებზე. ამ ანდერძით უარს ეუბნეოდა თავის შვილიშვილებს გაიუსს, გერმანიკუსის შვილს და ტიბერიუსს, დრუზუსის შვილს თანაბარ წილზე მემკვიდრეობიდან, ერთმანეთის მემკვიდრეებად ნიშნავდა. დატოვა მრავალრიცხოვანი საჩუქრები, მათ შორის ქალწულ ვესტალებსაც, ასევე ყველა მეომარს, ყველა პლებეის და ცალკე კვარტალების მამასახლისებს.
მოღვაწეობის მოკლე მიმოხილვა
მოხუც ავგუსტუსს ტახტის მემკვიდრეობის შესახებ თავის ანდერძში ასეთი რამ ჩაუწერია «რაკი სასტიკმა ბედისწერამ მე წამართვა ჩემი ვაჟები გაიუსი და ლუციუსი დაე ჩემს მემკვიდრედ იქნეს ტიბერიუს კეისარი».
ამგვარად ტიბერიუსი ავგუსტუსის შვილიშვილთა, ნაშვილევთა და გერთა შორის ყველაზე არასასურველი მემკვიდრე იყო, მამაცი მეომარი, ნიჭიერი სარდალი და დიპლომატი, თავისი დამოუკიდებელი და ხშირად ჯიუტი, უხიაგი ხასიათით წონასწორობას აკარგვინებდა მოხუც მამინაცვალს, უკვე სიკვდილის საუფლოში შესულმა ავგუსტუსმა უკანასკნელი შხამი შეაფრქვია ნაძალადევ მემკვიდრეს «ვაი საბრალო რომაელო ხალხო, როგორი ნელადმცოხნავი ყბების საღეჭად გტოვებ».
ტიბერიუსი, ტიბერიუს კლავდიუს ნერონი ანუ კეისარ - ავგუსტუსი 50 წლის ასაკში ავიდა პრინცეპსის ტახტზე 14 წელს.
სასახლის კარის ინტრიგების, მლიქვნელობის, მუხანათობისა და უნდობლობის გარემოში გაზრდილს თვითონაც უნდო, ეჭვიანი და სასტიკი ხასიათი დასჩემდა, მისი ტახტზე ასვლისთანავე აჯანყდა პანონიის 3 ლეგიონი, რომელიც პროტესტს აცხადებდა სამხედრო სამსახურის გაზრდისა და სხვა უსამართლობათა გამო, ტიბერიუსის ვაჟმა დრუზუსმა ეს მოძრაობა დააცხრო.
იმავე მოტივებით აჯანყდა 4 ლეგიონი ქვემო რაინზე, ესენი აიძულებდნენ თავიანთ სარდალს გერმანიკს ტახტიდან გადაეგდო ტიბერიუსი და თვითონ გამხდარიყო იმპერატორი, გერმანიკი ცდუნებას არ აჰყვა და ეს აჯანყებაც ნელნელა ჩაჰქრა.
ამის შემდეგ კვლავ განახლდა რომაული ლეგიონების ლაშქრობები გერმანიაში.
14-15 წლებში გერმანიკის სარდლობით რომაელები წარმატებით მიიწევენ ლივრის, ლიპესა და მაის ჩრდილო რაიონთა მიმართულებით, შემდეგ გერმანიკი შეიჭრა ხერუსკთა ტერიტორიაზე სადაც ამ დროს ერთმანეთს ებრძოდა 2 პრეტენდენტი ვარუსის მძლეველი არმინიუსი და მისი ნაძალადევი სიმამრი (არმინიუსმა მოიტაცა მისი ასული) სეგერტი, ეს უკანასკნელი დასახმარებლად უხმობდა რომაელებს.
გერმანიკმაც არ დააყოვნა და წარმატებითი ლაშქრობით გაათავისუფლა და თან წაიყვანა არმინიუსისაგან გარშემორტყმული სეგერტი თავისი ოჯახით, მასთან მისი ასული არმინიუსის ცოლი ტუსნელდა.
გერმანიკი აქ არ შეჩერდა, იგი ზღვითა და ხმელეთით გაემართა ექსისაკენ, დაამარცხა აქ მცხოვრები ძლიერი გერმანული ტომები ბრუქტერები და ააოხრა ტერიტორიები ლიპესა და ენსს შორის, აქედან რომაელთა სარდალი ეწვია ტევტობურგის ტყეს და მოიხილა ვარუსის ლეგიონთა კატასტროფის ადგილი, მისი ბრძანებით რომაელებმა დაკრძალეს 6 წლის მანძილზე გერმანიის ცის ქვეშ დაყრილი თანამემამულეთა ძვლები.
საომარ ასპარეზზე კვლავ გამოჩნდა არმინიუსი, მას თან ახლდა მეორე ბელადი ინგრიომერი, რომლის რჩევითაც (არმინიუსს არ დაუჯერეს) გერმანელებმა ნაადრევი იერიში მიიტანეს რომაელებზე, რომაელებმა ისინი უკუაგდეს.
16 წელს გერმანიკი კვლავ წარმატებით ლაშქრობდა ლიპესა და ენსის მიმართულებით, მაგრამ მისი წარმატებები გერმანიაში მაინც საეჭვო მდგომარეობაში რჩებოდა, რადგან არმინიუსი კვლავ ინარჩუნებდა ძლიერ პოზიციებს რომაელთა გასაძევებლად და ტევტობურგის ტრაგედიის განსაახლებლად.
გერმანიკი რაინზე იდგა და ახალი გადამწყვეტი შეტევებისათვის ემზადებოდა, როცა მან მიიღო ბრძანება დაუყოვნებლივ დაბრუნებულიყო რომში თითქოსდა ტრიუმფის მისაღებად, გერმანიკი დამორჩილდა და 17 წლის ოცდაექვს მაისს მან რომში მართლაც გადაიხადა ბრწყინვალე ტრიუმფი, იგი ისევ გერმანიაში გალაშქრებაზე ოცნებობდა, მაგრამ ტიბერიუსმა ამჯერად აღმოსავლეთში გაგზავნა იქაურ გართულებულ საქმეთა მოსაწესრიგებლად, ამის შემდეგ გალიის და გერმანიის მმართველობა 1 კაცის ხელში არასოდეს მოქცეულა, გალიისაგან 3 პროვინცია ჩამოყალიბდა, ხოლო რაინის გერმანიისაგან 2, ზემო და ქვემო გერმანია, ყველა მათგანს იმპერატორისაგან დანიშნული ცალკე ლეგატი განაგებდა.
რომაული ექსპანსიის გარეშე დარჩენილ გერმანელთა მიმართ ტიბერიუსი ზავის პოლიტიკას დაადგა, იგი ცდილობდა თავიდან აეშორებინა ახალი კონფლიქტები იმპერიის ჩრდილოეთ საზღვარზე.
რომაული სამფლობელოების მდგომარეობა აღმოსავლეთში კვლავ რადიკალურ ჩარევას მოითხოვდა, პართია აქტიურად მოიწევდა სომხეთის დასაპყრობად, მცირე აზიის პროვინციები რომაული კალთების ქვეშ ისევ ბობოქრობდნენ, ისინია და იუდეა უკვე გაბედულად იმაღლებდნენ ხმას მძიმე გადასახადთა და პოლიტიკურ უუფლებობათა წინააღმდეგ.
ტიბერიუსმა აღმოსავლეთის საქმეთა მოსაწესრიგებლად როგორც ითქვა გაგზავნა გერმანიკი, ამით მას იმავდროულად სურდა როგორმე აღეკვეთა გაუთავებელი ინტრიგები სასახლის კარზე იულიუსებსა და კლავდიუსებს შორის.
იმპერატორმა მისთვის საეჭვოდ სახელმოხვეჭილ ძმისწულს თან გააყოლა ცოლი აგრიპინა, რომელიც თავისი მბრძანებლური ხასიათითა და შემტევი მოქმედებით მოსვენებას უკარგავდა იმპერატორის ოჯახს.
გერმანიკს და აგრიპინას აღმოსავლეთში მეტოქეები დახვდნენ, იმავე ხანებში ტიბერიუსმა თითქოსდა საგანგებოდ სირიის მმართველად დასვა ამაყი და თვითნება გნეუს კალპურნიუს პიზონი, რომლის ცოლი პლანცინა მბრძანებლური ხასიათისა და პოლიტიკურ საქმეებში აქტიური ხელის რევით აგრიპინას არ ჩამორჩებოდა.
მიუხედავად პიზონის ოჯახის ინტრიგებისა გერმანიკმა მაინც მოახერხა ყველა აღმოსავლური საკითხის რომის სასარგებლოდ გადაჭრა, პართიის მეფე არტაბანი დათანხმდა, რომ სომხეთის ტახტზე რომაული ორიენტაციის არტაქსია მჯდარიყო.
კაპადოკია და კომაგენა რომელთა მეფეები არქელაოსი და ანტიოქე დაიხოცნენ პროვინციებად გამოაცხადა, მაგრამ ცხრამეტ წელს სავსებით მოულოდნელად ანტიოქიის მახლობლად ყოფნისას გერმანიკი ავად გახდა და გარდაიცვალა, აშკარად ამბობდნენ, რომ იგი პიზონებმა მოწამლეს, ასე მოკვდა 34 წლის ასაკში იულიუს - კლავდიუსთა წრის ყველაზე დიდი გმირი, მამაცი ჯარისკაცი, ბრწყინვალე სტრატეგოსი, დიპლომატი, მომხიბლავი ვაჟკაცი, განათლებული ორატორი, ნიჭიერი პოეტი.
გერმანიკის სიკვდილმა კიდევ უფრო გაამძაფრა ურთიერთობა იულიუსებსა და კლავდიუსებს შორის, აგრიპინა იმპერატორს აშკარად აბრალებდა მისი ქმრის სიკვდილს, ეს აზრი კიდევ უფრო განამტკიცა იმან, რომ ავგუსტუსის ნებით ტახტის მემკვიდრედ გამოცხადებული გერმანიკის ადგილზე მომავალ იმპერატორად ტიბერიუსმა გამოაცხადა თავისი ვაჟი დრუზუს კეისარი, მაგრამ ეს უკანასკნელი ოცდასამ წელს გარდაიცვალა და ტახტის რეალურ მემკვიდრეებად მაინც აგრიპინას ვაჟები ნერონი, დრუზუსი და გაიუსი შეიქმნენ, საქმე არც ამით გათავდა პრეტორიანული გვარდიის პრეფექტის სეიანის ხრიკებისა და ტიბერიუსის თანხმობით აგრიპინა და მისი 2 უფროსი ვაჟი ცალცალკე იქნენ რომიდან გადასახლებულნი და შიმშილით დახოცილნი.
ტიბერიუსმა ტახტზე ასვლისთანავე სახალხო კრება სულ გააუქმა და მაგისტრატთა არჩევის საქმე მთლიანად სენატში გადაიტანა, იგი ავგუსტუსზე გაცილებით სუსტ მმართველად გრძნობდა თავს და მუდამ ეჩვენებოდა, რომ სენატი თავისი რიგებიდან ვინმე ახალ პრინცეპსს წამოაყენებდა, დაიწყო სენატის გამოჩენილ მოღვაწეთა დევნა, «დაე ვძულდე, ოღონდ მეთანხმებოდნენ»-ო გაიძახოდა იმპერატორი.
მან პირველმა შემოიღო სასამართლო პროცესები უდიდებულესობის შეურაცხჰყოფისათვის, რაც გულისხმობდა სასტიკად დასჯას იმპერატორის პიროვნების უბრალოდ აუგად მოხსენიებისთვისაც კი, მაგალითად ასეთი პროცესის მსხვერპლი გახდა ისტორიკოსი კრემუციუსი, რომლის თხზულებაშიც რომელიღაც ადგილები ჩრდილს აყენებდნენ იმპერატორის პიროვნებას.
იმპერატორის კარზე პირველ კაცად იქცა პრეტორიანული გვარდიის პრეფექტი ლუციუს ელიუს სეიანი, პატივმოყვარე, შურიანი და კაცთმოძულე კარიერისტი, იგი კარგად სარგებლობდა ტიბერიუსის ნდობით და სასახლის კარზე ოჯახურ - დინასტიური მესისხლეობით, სწორედ ამან შეჰყარა სიკვდილს გერმანიკის ოჯახის წევრები, მაგრამ ტიბერიუსმა დიდხანს არ იცოდა, რომ მისი ვაჟი დრუზუსიც სეიანის საწამლავით გამოესალმა წუთისოფელს.
გათავხედებული მედროვე თავის უფლებებით ლამის იმპერატორს გაუტოლდა, მან ტიბერიუსი ეჭვიანობითა და შურისმგებლობით სიგიჟემდე მიიყვანა, შეთქმულებების ჰალუცინაციებით შეპყრობილმა პრინცეპსმა ოცდაექვს წელს სულ მიატოვა რომი, ერთხანს კამპანიაში ცხოვრობდა, მერე კუნძულ კაპრიზე გადასახლდა და სიკვდილამდე იქ დარჩა, ქალაქში სეიანი და მისი პრეტორიანელები პარპაშებდნენ, ბოლოსდაბოლოს ტიბერიუსს შეაგნებინეს მედროვის ჩამოშორების აუცილებლობა, 31 წ. ნევიუს სერტორიუს მაკრონის მეთაურობით მოხერხდა სეიანის შეპყრობა და ოჯახიანად და თანამზრახველებიანად ამოჟლეტა, მათი გვამები ხალხის საამებლად ქუჩაში გამოფინეს და კუნძულზე გადასახლებულ იმპერატორს ეს ამბავი კოცონების ურთიერთგადაცემით აცნობეს, სეიანის ადგილი დაიკავა ახალმა პრეფექტმა ნევიუს სერტორიუს მაკრონმა, რომელიც სისასტიკითა და კარიერისტული ტენდეციებით სეიანს არ ჩამოუვარდებოდა, მაგრამ უფრო ფრთხილი და შემპარავი პოლიტიკით მოქმედებდა,
37 წ. ტიბერიუსი ცუდად გახდა და მალე გრძნობა სავსებით დაკარგა, ის იყო იგი მკვდრად ჩათვალეს და ახალი იმპერატორიც გამოაცხადეს, რომ ტიბერიუსი მოულოდნელად გამოცოცხლდა, მაგრამ იქვე მყოფი მაკრონი არ დაიბნა და მისი ბრძანებით მომაკვდავი საბნებით დაახრჩვეს.
Комментариев нет:
Отправить комментарий