ილიადა (გატექსტებული)

პირველი სიმღერა

ჭირი, რისხვა

რისხვაზე[1], ქალღმერთო[2], პელევსის[3] ძის, აქილევსის, იმ საბედისწერო რისხვაზე მიმღერე, რომელმაც აქაველებს[4] ათასი ჭირი მოუტანა, მრავალი მძლავრი გმირის სული ჰადესში ჩადენა[5], სხეული კი საჯიჯგნად მიუგდო ძაღლებსა და ფრინველებს. ასე აღსრულდა ზევსის ნება[6] მას შემდეგ, რაც ერთმანეთს დაუპირისპირდნენ ხალხთა ბელადი, ატრევსის ძე[7] და ღვთაებრივი აქილევსი. რომელმა ღმერთმა გადაამტერა ეს ორი გმირი? – ლეტოსა და ზევსის ძემ[8]; სწორედ მან, მეფეზე განრისხებულმა, შავი ჭირი მოუვლინა მხედრობას და გაწყდა ხალხი, რადგან ქურუმი ქრისესი შეურაცხყო ატრევსის ძემ; ქრისესი ხომ მანამდე მივიდა აქაველთა სწრაფ ხომალდებთან ქალიშვილის გამოსახსნელად უზარმაზარი გამოსასყიდით, ხელთ ეპყრა მიზანს აუცდენელი აპოლონის გვირგვინი და ოქროს კვერთხი; ევედრებოდა ყველა აქაველს, განსაკუთრებით კი ატრევსის ორ ძეს[9], ხალხთა მხედართმთავრებს: „ატრევსის ძეებო და სხვა ლამაზსაბარკულიანო აქაველებო, დაე, ოლიმპოსზე[10] დასახლებულმა ღმერთებმა დაგაქცევინონ პრიამოსის ქალაქი[11] და ბედნიერად დაგაბრუნონ შინ; ჩემი საყვარელი ბავშვი კი გამოუშვით და გამოსასყიდი მიიღეთ, პატივი ეცით ზევსის ძეს, მიზანს აუცდენელ აპოლონს“.

მაშინ ყველა აქაველმა მოწონების ყიჟინა დასცა, პატივი ვცეთ ქურუმს და ბრწყინვალე გამოსასყიდი მივიღოთო, მაგრამ ატრევსის ძის, აგამემნონის, გული ვერ მოიგო ქურუმმა, უხეშად მოიცილა და მკაცრი სიტყვაც მიაყოლა: „არ გადამეყარო, ბერიკაცო, ფართომუცლიან ხომალდებთან, არც ახლა დაყოვნდე და არც შემდგომში დაბრუნდე, თორემ ღმერთის კვერთხი და გვირგვინი ვერ გიშველის! ქალიშვილს არ მოგცემ, ჩემს სახლში, არგოსში,[12] სამშობლოს მოშორებული, დაბერდება იგი ქსლის მბეჭველად და ჩემი სარეცლის გამზიარებლად. ახლა კი წადი, არ გამაბრაზო და ცოცხალმა გამასწარი!“

ასე თქვა, შედრკა მოხუცი და დაემორჩილა სიტყვას: ჩუმად გაუყვა მოგრიალე ზღვის ქვიშიან ნაპირს. კარგად რომ გასცდა იქაურობას, შეევედრა მეუფე აპოლონს, რომელიც მშვენიერთმიანმა ლეტომ შვა: „მისმინე, ვერცხლის მშვილდიანო, რომელიც გარს უვლი ქრისესა[13] და წმინდა კილას[14] და მძლავრად მეფობ ტენედოსში[15]; სმინთევსო[16], თუკი ოდესმე შენი ტაძარი გამიმშვენიერებია, ან თუკი ოდესმე ხარისა და თხის მსუქანი ბარკლები დამიწვავს შენთვის, ეს სურვილი ამისრულე: აზღვევინე დანაელებს ჩემი ცრემლები შენი ისრებით“.

ასე თქვა მავედრებელმა, მას უსმინა სხივოსანმა აპოლონმა, ოლიმპოსის მწვერვალებიდან სწრაფად დაეშვა განრისხებული, მშვილდი ჰქონდა და ორმხრივ დახურული კაპარჭი; ხმას გამოსცემდა ისრები მრისხანე ღმერთის ზურგზე და მოდიოდა იგი ღამესავით პირქუში იერით. ჩამოჯდა ხომალდებთან და გაუშვა ისარი: საშინელი ხმა გამოსცა ვერცხლის მშვილდმა: ჯერ ჯორები და მკვირცხლი ძაღლები გაწყვიტა, ბოლოს კი ბასრი ისარი ხალხსაც მიაწვდინა: მთელი დღეები მრავალ კოცონზე იწვოდა გვამები.

ცხრა დღეს მუსრავდა მხედრობას ღმერთის ისრები, მეათე დღეს კი კრებაზე მოუხმო ხალხს აქილევსმა: ეს მას თეთრხელება ქალღმერთმა ჰერამ[17] უკარნახა – გული უკვდებოდა, დანაელების[18] ამოწყვეტას რომ უმზერდა; როდესაც ხალხმა თავი მოიყარა, წამოდგა ფეხმარდი აქილევსი და ბრძანა: „ატრევსის ძეო, როგორც ვხედავ, უკან უნდა გავცუროთ და შინ დავბრუნდეთ, სიკვდილს რომ გავექცეთ, რადგან ომი და შავი ჭირი ერთად დაერია აქაველებს. მოდი, ვკითხოთ მისანს, ქურუმს ან სიზმრის ამხსნელს, – სიზმარიც ხომ ზევსისგანაა; დაე, გვითხრას, რაზეა განრისხებული სხივოსანი აპოლონი, აღთქმა დავურღვიეთ, ასი ხარის შეწირვას არ დავპირდით, თუ ცხვრებისა და ნარჩევი თხების ოხშივარს ელის, რომ ჭირი აგვაცილოს თავიდან?“

ეს თქვა და დაჯდა; მაშინ წამოდგა კალქას თესტორის ძე, ფრინველთმისანი უპირველესი, რომელმაც იცოდა, რაც იყო, რაც არის და რაც იქნება; თავისი მისნობის ნიჭით, რომლითაც სხივოსანმა აპოლონმა დააჯილდოვა, მან ჩაიყვანა აქაველები ხომალდებით ილიონში[19]. კეთილი ნებით ილაპარაკა და ასე მიმართა მათ: „ო, აქილევს, ზევსის რჩეულო, ითხოვ, აგიხსნა შორსმიმწვდომი[20] მეუფე აპოლონის რისხვა; ამას აგიხსნი, მაგრამ შენც დამეთანხმე და შემომფიცე, რომ სიტყვებითაც დამიცავ და ხელებითაც. ვიცი, რომ განვარისხებ კაცს, რომელიც ყველა არგოსელზე მბრძანებლობს და რომელსაც ემორჩილებიან აქაველები. მეტად მძლავრია მეფე, როდესაც განურისხდება ქვეშევრდომ კაცს. მან შეიძლება წყენა გადაყლაპოს დღეს, მაგრამ არ დაივიწყებს და სანამ შურს არ იძიებს, გულში ექნება. ახლა კი მითხარი, დამიცავ თუ არა?“

მიუგო ფეხმარდმა აქილევსმა: „გაბედე და თქვი მისნობა, რაც კი იცი: ვფიცავ ზევსის საყვარელ აპოლონს, რომელზეც ლოცულობ შენ, კალქას, და დანაელებს მისნობას უმჟღავნებ, სანამ ცოცხალი ვარ და თვალში სინათლე მიდგას, ღრმამუცლიან ხომალდებთან დანაელთაგან ვერავინ აღმართავს მძიმე ხელს შენზე, თუნდაც იყოს აგამემნონი, რომელიც ახლა აქაველთაგან უპირველესად მიიჩნევა. მაშინ გათამამდა და ბრძანა უზადო მისანმა: „აღთქმის დარღვევისთვის ან ასი ხარის გამო კი არ არის განრისხებული ღმერთი, არამედ ქურუმის გამო, რომელიც შეურაცხყო აგამემნონმა, როდესაც არც ასული მისცა და არც გამოსასყიდი გამოართვა; მის გამო დაგვატეხა თავს ჭირი მიზანს აუცდენელმა და კიდევ დაგვატეხს: დანაელებს საშინელი ჭირი არ ასცდებათ, სანამ საყვარელ მამას გამოსასყიდის გარეშე არ დავუბრუნებთ თვალმოელვარე ასულს და წმინდა ას ხარს არ შევწირავთ ქრისეში: მხოლოდ მაშინ შევძლებთ მის დაწყნარებას,“ – ეს ბრძანა და დაჯდა, უმალვე წამოდგა ატრევსის გმირი ძე, დიდ სივრცეთა მბრძანებელი, აღელვებული აგამემნონი – სასტიკი მრისხანებით აღევსო ჩაშავებული გული, თვალებში კი ცეცხლი აენთო. ავად შეავლო თვალი კალქასს და ასე ბრძანა: „მარად ცუდის მისანო, კარგი არასდროს გითქვამს ჩემთვის! აშკარად გიხარია, მუდამ უბედურებას რომ წინასწარმეტყველებ, კარგი სიტყვა კი არც გითქვამს და არც აგისრულებია. ახლაც დანაელებში მისნობ და ამბობ, თითქოს იმიტომ მოგვახვია თავს ეს უბედურება მიზანს აუცდენელმა, რომ ქალიშვილი ქრისეისისთვის დიდი გამოსასყიდის მიღება არ ვისურვე, რადგან მომინდა, სახლში მყოლოდა იგი: კანონიერ მეუღლეს, კლიტემნესტრასაც[21] კი ვამჯობინებდი მას, არაფრით ჩამოუვარდებოდა არც აღნაგობით, არც სიმაღლით, არც გონებით და არც საქმით; თუმცა ახლა მსურს, დავაბრუნო, რაკი ასე ყოფილა საჭირო: ოღონდ კი გადარჩეს ხალხი და არ ამოწყდეს; მაგრამ თქვენ ახლავე უნდა მომიმზადოთ სანაცვლო ჯილდო, რათა მარტო არ დავრჩე უსაჩუქროდ არგოსელთა შორის; ეს არ შეიძლება: ხომ ხედავთ ყველანი, სხვაგან მიდის ჩემი საბოძვარი.“

მას მიუგო ფეხმარდმა ღვთაებრივმა აქილევსმა: „ატრევსის ძეო სახელგანთქმულო, სიხარბით ყველასგან გამორჩეულო, როგორ მოგცემენ ჯილდოს დიდსულოვანი აქაველები? ნუთუ არ ვიცით, რომ საერთო განძი არსად არ გვიდევს? რაც ქალაქების დაქცევით მოგვიპოვებია, ის გავიყავით, ხოლო ხალხისთვის მიცემულის წართმევა უკადრისია! მაგრამ ახლა შენი ნადავლი ღმერთს დაუთმე, შემდეგ კი სამგზის, ოთხგზის აგინაზღაურებთ, როგორც კი ზევსი კეთილგალავნიან ტროას დაგვაქცევინებს“.

მიუგო მბრძანებელმა აგამემნონმა: „რაგინდ კარგიც უნდა იყო, ღვთისდარო აქილევსო, მე ვერ მომატყუებ გონებამახვილობით, ვერც გამაცურებ და ვერც დამარწმუნებ. გინდა, რომ თავად ფლობდე ჯილდოს, ხოლო მე არაფერი მქონდეს და ასე ვიჯდე; თანაც მიბრძანებ, რომ ქალიშვილი დავაბრუნო? მაგრამ, დაე, დიდსულოვანმა აქაველებმა მომცენ გულისთვის საამო ჯილდო, რომელიც პირველის თანაბარი ღირსებისა იქნება, ხოლო თუ არ მომცემენ, მე თვითონ მოვიტაცებ ან შენს ჯილდოს, ან აიასისას[22], ან ოდისევსისას[23], თვითონ წავართმევ და ვაი იმას, ვისაც მივადგები! თუმცა ამაზე შემდეგაც შეგვიძლია ვისაუბროთ. ახლა კი შავი ხომალდი წმინდა ზღვაში ჩავუშვათ, მძლავრი მენიჩბეები შევარჩიოთ, ჰეკატომბე[24] ავიყვანოთ გემზე, ასევე დავსვათ გემზე თავად ღაწვმშვენიერი ქრისეისი; ერთ-ერთი მრჩეველი კაცი დავუყენოთ მეთაურად: ან აიასი, ან იდომენევსი[25], ან ღვთაებრივი ოდისევსი, ან შენ, პელევსის ძეო, კაცთაგან უსასტიკესო, რომ მსხვერპლშეწირვა აღუთქვა შორსმიმწვდომს და დაუცხრო რისხვა“.

მას წარბშეკვრით შეხედა და უპასუხა ფეხმარდმა აქილევსმა: „ო, უტიფრობით შემოსილო, გაუმაძღარო! რომელი აქაველი უნდა ერწმუნოს შენს სიტყვას გულიანად? ვინ წამოგყვება სალაშქროდ ან მტერთან ვაჟკაცურად საომრად? მე ხომ შუბოსან ტროელთა გამო არ მოვსულვარ აქ საბრძოლველად, ჩემთვის ხომ არაფერი დაუშავებიათ?! ჩემგან არასდროს წაუსხამთ არც ხარები და არც ცხენები, კაცთა აღმზრდელ ნაყოფიერ ფთიაში მოსავალი არასოდეს გაუჩანაგებიათ, რადგან ჩვენ შორის მრავალი რამაა – ჩრდილოვანი მთები და ხმაურიანი ზღვა. არა, შენ მოგყევით, ურცხვო, შენ რომ გაგეხარა, ტროელთაგან შელახული მენელაოსისა და საკუთარი ღირსება რომ დაგეცვა, ძაღლთაპირო! შენ ეს არ გადარდებს და ფეხებზე გკიდია. და ახლა მემუქრები, რომ წამართმევ ჯილდოს, რომლისთვისაც ამდენი გავისარჯე და რომელიც აქაველთა შვილებმა მომცეს. შენი თანასწორი ჯილდო მე არასდროს მხვდებოდა, როცა აქაველები ტროელთა კარგად დასახლებულ ციხე-ქალაქებს იღებდნენ. თუმცა სასტიკი ბრძოლის დიდი წილი ჩემს ხელებზე მოდიოდა, მაგრამ როგორც კი ნადავლის გაყოფაზე მიდგებოდა საქმე, შენ ბევრად დიდი ჯილდო გერგებოდა, მე კი მცირეს, მაგრამ ძვირფასს ვჯერდებოდი და ისე მივდიოდი ხომალდებთან, თუმცა კი ბრძოლაში ვითანგებოდი. ახლა ფთიაში მივდივარ, ბევრად უკეთესია შინ დაბრუნება მოხრილკიჩოიანი ხომალდებით, არ მსურს აქ, პატივაყრილმა, შენი განძი და სიმდიდრე ვამრავლო!“

მაშინ მას მიუგო კაცთა მეუფე აგამემნონმა: „გაიქეცი, თუ გული ამას გეუბნება! მე არ შეგევედრები, რომ ჩემთან დარჩე: ჩემთან არიან სხვები, ვინც პატივს მცემს, განსაკუთრებით კი ბრძენი ზევსი. ყველაზე საძულველი ხარ ჩემთვის ზევსის აღზრდილ[26] მეფეთა შორის. შენ მუდამ მხოლოდ შეხლა-შემოხლა, ბრძოლა და ომი გიზიდავს. დიდი ვაჟკაცი თუ ხარ, ეს ნიჭი ხომ ღმერთმა გაჩუქა! სახლში წადი შენი ხომალდებით და შენი მეგობრებით, იმბრძანებლე მირმიდონელებზე![27] შენ მე არ მადარდებ, შენი რისხვაც არაფრად მიმაჩნია! პირიქით გემუქრები: რადგან ჩემგან მიჰყავს ქრისეისი სხივოსან აპოლონს, მას ჩემი ხომალდითა და ჩემივე მეგობრებით უკან დავაბრუნებ, მაგრამ მე თვითონ მოვალ შენს კარავში და ლამაზღაწვიან ბრისეისს, შენს ჯილდოს, წამოვიყვან, რათა კარგად გაიგო, რამდენად უფრო მძლავრი ვარ შენზე და სხვა ვინმეც მოერიდება, თავი ჩემ სწორად გამოაცხადოს და გამიტოლდეს.

ასე ბრძანა. დამწუხრდა აქილევსი და თმიან მკერდში ორად გაყოფილი გული აუღელდა: ან უნდა ეშიშვლა ბასრი ხმალი თეძოს გვერდიდან, გაეფანტა ხალხი და მოეკლა ატრევსის ძე, ან დაეცხრო რისხვა და მოეთოკა სული; როდესაც ეს ფიქრი ბობოქრობდა გულის სიღრმეში და ქარქაშიდან იღებდა თავის დიდ ხმალს, ჩამოფრინდა ათენა[28] ზეციდან. თეთრხელება ქალღმერთმა ჰერამ გამოაგზავნა იგი, რადგან ერთნაირად უყვარდა და ზრუნავდა ორივე ვაჟკაცზე. უკან დაუდგა და ოქროსფერ თმებში ჩაავლო ხელი პელევსის ძეს – მხოლოდ მას გამოეცხადა, სხვა ვერავინ ხედავდა მას. გაოგნდა აქილევსი, შემობრუნდა და მაშინვე იცნო ათენა პალასი[29]: საშინლად უელავდა თვალები. მას მიუბრუნდა და მიმართა ფრთოსანი სიტყვით: „რისთვის მოსულხარ, ეგიდისმპყრობელი[30] ზევსის ასულო? იმისთვის ხომ არ, რომ გეხილა ატრევსის ძე აგამემნონის ამპარტავნება?! მაგრამ ერთს გეტყვი და, მგონი, ეს მალე ასრულდება – ეს თავხედობა მას მალე თავს დააკარგვინებს“.

მას მიუგო თვალსხივოსანმა ქალღმერთმა ათენამ: „ზეციდან მოვედი, რომ დაგარწმუნო და დავაცხრო შენი მრისხანება; გამომაგზავნა თეთრხელება ქალღმერთმა ჰერამ, რადგან ერთნაირად უყვარხართ და ზრუნავს ორივე თქვენგანზე. დაიცხრე შუღლი, ხმალს ხელი უშვი, ლანძღე სიტყვებით, რაც ენაზე მოგდგება. გეუბნები და ეს მალე აგისრულდება: სამგზის მეტ საჩუქარს მოგიძღვნიან მისი ამ თავხედობის გამო, ოღონდ ახლა დამშვიდდი და დაგვიჯერე“.

მიუგო ფეხმარდმა აქილევსმა: „აუცილებელია, ქალღმერთო, ორივე თქვენგანის სიტყვას დავემორჩილო! თუმცა რისხვას ვერ ვიოკებ, მორჩილება უფრო სასარგებლო იქნება: ვინც ემორჩილება ღმერთებს, მას ყურს უგდებენ ისინიც“. ბრძანა და ვერცხლის ვადას ჩაავლო მძიმე ხელი, ქარქაშში ჩააგო დიდი ხმალი, დაემორჩილა ათენას ნათქვამს, ის კი ოლიმპოსზე, ეგიდისმპყრობელი ზევსის სასახლეში გაეშურა და შეუერთდა ღმერთების გუნდს.

პელევსის ძემ კი კიდევ ერთხელ სასტიკი სიტყვებით მიმართა ატრევსის ძეს და არ დაიცხრო რისხვა: „ღვინით გალეშილო, ძაღლის სიფათიანო და ირმის გულიანო! შენ ხომ ერთხელაც არ აგისხამს აბჯარი ხალხის წინ საბრძოლველად, არც დაზვერვაში წასვლა გაგიბედავს აქაველ ვაჟკაცებთან ერთად: ეს ხომ სიკვდილად მიგაჩნდა! ბევრად გირჩევნია, აქაველთა ვრცელ ბანაკში ჯილდო წაართვა იმ კაცს, რომელიც შენ წინააღმდეგ ხმას ამოიღებს. ხალხის მძარცველი მეფე ხარ, რაკი არარაობებზე მეფობ; ასე რომ არ იყოს, ეს შენი უკანასკნელი თავხედობა იქნებოდა. შენ გეუბნები და დიდი ფიცით გეფიცები, ამ კვერთხს გეფიცები, რომელიც ფოთლებსა და ტოტებს ვეღარ გამოისხამს, მას შემდეგ რაც მთებში დატოვა თავისი ძირი, ხელახლა ვეღარ გამწვანდება, რადგან სპილენძის ცულმა მოასხიპა ფოთოლი და კანი; ახლაც ხელთ უპყრიათ იგი აქაველთა შვილებს – ზევსისგან მომდინარე ადათების მცველებს. დაე ეს იყოს თქვენთვის უდიდესი ფიცი! ჭეშმარიტად მოვა ის დღე, როდესაც აქილევსს ერთად მოადგებიან აქაველთა შვილები; იმ დღეს შენ, გამწარებული, ვერაფრით დაეხმარები მათ და უამრავ მათგანს მზეს დაუბნელებს კაცთამომწყვეტი ჰექტორი[31]. შენ კი გული გაგისკდება და მწარედ ინანებ, რომ აქაველთაგან საუკეთესო შეურაცხჰყავი“.

ეს თქვა პელევსის ძემ და მიწაზე დააგდო კვერთხი, ოქროს ლურსმნებით მოჭედილი, თავად კი დაბრძანდა. მეორე მხარეს ატრიდი მძვინვარებდა. უმალ ტკბილმოუბარი ნესტორი წამოიმართა, პილოსელთა მჭექარე ორატორი[32], რომლის ენიდან მოედინებოდა თაფლზე უტკბესი სიტყვა. მის სიცოცხლეში უკვე წავიდა მოკვდავ კაცთა ორი თაობა, რომელიც დაიბადა და მასთან ერთად ცხოვრობდა ღმერთს შეწირულ პილოსში და ახლა მესამე თაობაზე მეფობდა. კეთილი განზრახვით მიმართა შეკრებილთ და ბრძანა: „ოჰ, დიდი მწუხარება მოდის აქაველთა მიწაზე! რას გაიხარებენ პრიამოსი და პრიამოსის შვილები! სხვა ტროელებსაც ხომ სიხარულით აევსებათ სული, როდესაც გაიგებენ თქვენ ორის დაპირისპირების ამბავს, რომლებიც პირველები ხართ დანაელთა შორის საბჭოსა და ბრძოლაშიც. ყური დამიგდეთ, ორივენი ხომ ჩემზე უმცროსები ხართ, დიდი ხნის წინ თქვენზე უკეთეს ვაჟკაცებთანაც მქონია საქმე და ყოველთვის მოუსმენიათ ჩემთვის. მეტი არც მინახავს და ვეღარც ვნახავ ისეთ ვაჟკაცებს, როგორებიც იყვნენ პეირითოოსი[33] და ხალხთა მწყემსი დრიასი[34], კაინევსი[35], ექსადიოსი[36] და ღვთისდარი პოლიფემოსი[37] ან ეგევსის[38] უკვდავთა მსგავსი ძე თესევსი[39]. უმძლავრესი იყვნენ მათ შორის, ვინც კი დედამიწაზე აღზრდილა. უმძლავრესნი იყვნენ და უმძლავრესებს ებრძოდნენ, მთიელ კენტავრებს ეკვეთნენ და სასტიკად ამოწყვიტეს. მათთან ვმეგობრობდი მეც პილოსიდან, შორეული მიწიდან, ჩასული, რადგან მათ თავად მომიხმეს და მეც ვიბრძოდი ჩემდათავად, იმათ კი დღეს მიწაზე მცხოვრებთაგან ვინ შეებრძოლებოდა?! ისინიც ისმენდნენ ჩემს რჩევას და იჯერებდნენ ნათქვამს. თქვენც უნდა დამიჯეროთ, ასე აჯობებს. შენ ძალიან მძლავრი ხარ, მაგრამ ნუ წაართმევ ქალს, რომელიც ჯილდოდ მისცეს აქაველთა შვილებმა. შენც, პელევსის ძეო, ნუ ეწინააღმდეგები მეფეს, რადგან არა ხარ ზევსის მიერ დიდებამინიჭებული, კვერთხისმპყრობელი მეფის თანასწორი. შენ უფრო დიდი ვაჟკაცი ხარ, შენ ქალღმერთმა დედამ გშობა, მაგრამ აგამემნონი უფრო მძლავრია და უთვალავ ხალხზე მბრძანებლობს. ატრევსის ძეო, დაიოკე რისხვა, მე ვევედრები აქილევსსაც, დაივიწყოს წყენა, ის ხომ აქაველთათვის ზღუდედ აღიმართა ამ ბოროტ ომში“.

მიუგო მძლავრმა აგამემნონმა: „დიახ, ეს ყველაფერი, მოხუცო, სწორად ბრძანე, მაგრამ ამ კაცს სურს, ყველაზე მაღლა დადგეს, უნდა, ყველას მართავდეს და ყველაზე მეფობდეს, უნდა რომ ყველაზე მბრძანებლობდეს, მაგრამ მე არ ვფიქრობ დამორჩილებას. ნუთუ ის ამბავი, დიდ მეომრად რომ შექმნეს იგი მარადიულმა ღმერთებმა, ნებას აძლევს, შეურაცხმყოს?!“

მას შეაწყვეტინა და ბრძანა ღვთაებრივმა აქილევსმა: „სამართლიანად მიწოდებდნენ ლაჩარსა და არარაობას, თუ დავეთანხმებოდი ყველაფერს, რასაც კი იტყოდი. სხვებს მოსთხოვე ეგ, მე კი ნუ მიბრძანებ: არ მგონია, რომ დაგემორჩილო! სხვა რამეს გეტყვი და შენ გულში ჩაიდე: ხმლით ხელში არ ვიომებ ქალის გულისთვის არც შენთან და არც სხვასთან; წამართვით, რაც გიჩუქნიათ! სხვას, რაც კი არის ჩემს სწრაფ შავ ხომალდებზე, ხელსაც ვერ ახლებ და ვერ წაიღებ, ჩემი ნების საწინააღმდეგოდ; ან მოდი და სცადე, ამათმაც რომ იცოდნენ: უმალ შავი სისხლი დაიღვრება ჩემს შუბზე.“ ასე იომა ამ ორმა სიტყვებით ერთმანეთთან; წამოდგნენ ორივენი და დაასრულეს ხომალდებთან აქაველთა კრება: პელევსის ძე თავისი კარვისკენ და კეთილად ნაგები ხომალდებისკენ გაეშურა მენოიტიოსის ძესთან და მეგობრებთან ერთად. ატრევსის ძემ კი სწრაფი ხომალდი ჩაუშვა ზღვაში, ოცი მენიჩბე შეურჩია და ჰეკატომბე გაუმზადა ღმერთს, ლამაზღაწვიანი ქრისეისი აიყვანა გემზე; ხოლო მეთაურად დასვა გონებაუხვი ოდისევსი. ავიდნენ თუ არა გემზე, გასცურეს სველ გზაზე. ხალხს კი ატრევსის ძემ განწმენდა უბრძანა. განიწმინდნენ და ნაბანი წყალი ზღვას გაატანეს, შესწირეს აპოლონს ნარჩევი ხარებისა და თხების ჰეკატომბე უნაყოფო ზღვის ქვიშიან ნაპირზე – დამწვარი ცხიმის სურნელი დაკლაკნილი კვამლით ზეცაში ადიოდა. ამას შვრებოდნენ ჯარში; აგამემნონმა კი არც რისხვა დაიოკა და არც აქილევსისადმი მუქარა დაივიწყა, უთხრა ტათლიბიოსსა[40] და ევრიბატესს[41], რომლებიც იყვნენ მაცნეები და სწრაფი მსახურები: „მიდით პელევსის ძე აქილევსის კარავში, ხელი ჩასჭიდეთ და წამოიყვანეთ ლამაზღაწვიანი ბრისეისი; ხოლო თუ არ მოგცემთ, თვითონ მივადგები მეტი ხალხით, მოვტაცებ და ეს მისთვის უარესი იქნება“, – ეს უთხრა და გაუშვა, მიაყოლა მრისხანე სიტყვა; ის ორიც უხალისოდ გაუყვა უნაყოფო ზღვის ქვიშიან სანაპიროს და მიადგა მირმიდონელთა კარვებსა და ხომალდებს. აქილევსი იპოვეს კარავთან და შავ ხომალდთან ჩამომჯდარი; ამ ორის დანახვა არ გახარებია. ორნი, შეშინებულნი და დარცხვენილნი, მეფესთან დადგნენ, ვერც სიტყვა დაძრეს და ვერც შეკითხვა დასვეს; ის კი მიუხვდა და უთხრა: „გაიხარეთ, ზევსის შიკრიკებო და კაცთა მაცნეებო, ახლოს მოდით: თქვენ არ ხართ დამნაშავენი, მხოლოდ აგამემნონია, რომელმაც გამოგაგზავნათ ქალწული ბრისეისის წასაყვანად. ზევსის შობილო პატროკლოს[42], გამოიყვანე ქალიშვილი და მიეცი ამ ორს, წაიყვანონ; თავადვე იყვნენ მოწმეები ნეტარი ღმერთებისა და მოკვდავი ადამიანების წინაშე და ამ სასტიკი მეფის წინაშე, ოდესმე კიდევ დადგება ჩემი საჭიროება, რომ სამარცხვინო დაღუპვას გადავარჩინო დანარჩენები. ის ახლა დამღუპველი ფიქრით მძვინვარებს, ვერ იხედება ვერც წინ, ვერც უკან, რომ აქაველებმა შეძლონ უსაფრთხოდ ხომალდებთან ბრძოლა“.

ასე თქვა და პატროკლოსი დაემორჩილა ძვირფას მეგობარს, გამოიყვანა კარვიდან ლამაზღაწვიანი ბრისეისი და გადასცა წასაყვანად; ისინიც იმავწამს წავიდნენ აქაველთა ხომალდებთან და უხალისოდ წაჰყვა მათ ქალი, ხოლო აცრემლებული აქილევსი მაშინვე გაეცალა მეგობრებს და ჩამოჯდა ჭაღარა ზღვის ქვიშის ნაპირზე და მზერა მიაპყრო უსასრულო სიღრმეს. ხელები გაიწვდინა და საყვარელ დედას[43] შეევედრა გულწრფელად: „როცა გამაჩინე ამ ხანმოკლე სიცოცხლისათვის[44], ოლიმპოსელ მაღლითმქუხარე ზევსს პატივიც უნდა მოეცა, მაგრამ ახლა სულ არ მცემს პატივს: ატრევსის ძემ, მძლავრმა აგამემნონმა შეურაცხმყო, წამართვა ჯილდო და მიისაკუთრა“.

ასე თქვა ცრემლის მფრქვეველმა, მას უსმინა მბრძანებელმა დედამ, იჯდა ზღვის სიღრმეში მოხუც მამასთან: უმალვე ამოიჭრა ნისლივით ჭაღარა ზღვიდან და წინ დაუჯდა ცრემლის მფრქვეველ შვილს, ხელი გადაუსვა, სახელით მიმართა და სიტყვა უთხრა: „რად ტირი, შვილო? რა დარდი მოდის შენი გულიდან? მითხარი, ნუ დამიმალავ, რომ ორივემ ვიცოდეთ“.

მძიმედ ამოიოხრა და მიუგო ფეხმარდმა აქილევსმა: „იცი შენ! რა უნდა გითხრა, როცა ყველაფერი იცი?! წავედით ეეტიონის წმინდა ქალაქ თებეში[45], იგი დავამხეთ და იქიდან მთელი ნადავლი ჩამოვიტანეთ: ეს ყველაფერი ერთმანეთში გაიყვეს აქაველთა შვილებმა, ატრევსის ძისთვის კი არჩიეს ქრისესის ლამაზღაწვიანი ასული. მიზანს აუცდენელი აპოლონის ქურუმი ქრისესი მოვიდა სპილენძშემოსილ აქაველთა სწრაფ ხომალდებთან ქალიშვილის გამოსახსნელად უზარმაზარი გამოსასყიდით, ხელთ ეპყრა მიზანს აუცდენელი აპოლონის გვირგვინი და ოქროს კვერთხი; ევედრებოდა ყველა აქაველს, განსაკუთრებით კი ატრევსის ორ ძეს, ხალხთა მხედართმთავრებს. მაშინ ყველა აქაველმა მოწონების ყიჟინა დასცა, პატივი ვცეთ ქურუმს და ბრწყინვალე გამოსასყიდი მივიღოთო, მაგრამ ატრევსის ძე აგამემნონის გული ვერ მოიგო ქურუმმა, უხეშად მოიცილა და მკაცრი სიტყვაც მიაყოლა. გამწარებული მოხუცი უკან გაბრუნდა, მის ვედრებას კი უსმინა აპოლონმა, რადგან იგი ძვირფასი იყო მისთვის და არგოსელებს ავი ისარი სტყორცნა: ხალხი წყდებოდა მიყოლებით, ხოლო ღმერთის ისრები აქაველთა ვრცელ ბანაკს სრულად მისწვდა, მაშინ მისანმა, რომელიც კარგად ხედავდა, გვამცნო შორს მიმწვდომი ღმერთის წინასწარმეტყველება. მაშინ მე პირველმა ვურჩიე, ღმერთის გული მოგვეგო, მაგრამ ატრევსის ძე რისხვამ შეიპყრო, უმალ წამოიჭრა, მუქარის სიტყვები წარმოთქვა, რაც ახლა აღასრულა კიდევაც. სწრაფი ხომალდებით თვალმოელვარე აქაველებმა ქალი ქრისეში გააგზავნეს და უკვდავს საჩუქრები მიართვეს. ახლა კი ჩემი კარვიდან ახალი ქალი წაიყვანეს ჩამოსულმა შიკრიკებმა, ბრისევსის ასული, რომელიც აქაველთა შვილებმა საჩუქრად მომართვეს. თუ რამე ძალა გაქვს, დაიცავი შენი სახელოვანი შვილი! წადი ოლიმპოსზე და ზევსს შეევედრე, თუკი ოდესმე მისი გული მოგიგია სიტყვით ან საქმით. ხშირად მსმენია, მამისეულ სახლში თავს როგორ იქებდი, როცა ამბობდი, რომ კრონოსის შავღრუბლიანი ძე უკვდავთაგან მხოლოდ შენ იხსენი სამარცხვინო დაღუპვისგან, როდესაც მისი შებოჭვა სურდათ სხვა ოლიმპოსელებს – ჰერას, პოსეიდონსა[46] და პალას ათენას; მაშინ შენ მიხვედი, ქალღმერთო, და იხსენი ბორკილთაგან, უმალ მოუხმე დიდ ოლიმპოსზე ასხელას[47], რომელსაც ღმერთები ბრიარევსს ეძახიან და ადამიანები – აიგაიონს, იგი ძალით მამამისსაც კი აღემატება. იგი დაჯდა კრონიონთან[48] დიდებით ამაყი, ნეტარი ღმერთები შეშინდნენ და ვეღარ შეკრეს ზევსი. ახლა ეს შეახსენე, გვერდით დაუჯექ, მუხლზე მოხვიე ხელი, რომ ისურვოს ტროელების დახმარება, ხოლო გემების კიჩოებთან და ზღვასთან მიჭყლეტილი აქაველების ამოხოცვა, რათა კარგად დატკბნენ თავიანთი მეფით და ატრევსის ძეც, ვრცლად-მმართველი და მძლავრი აგამემნონიც მიხვდეს, რა ბრმა ბრძანდებოდა, როდესაც აქაველთაგან საუკეთესო კაცს არ აფასებდა“.

შემდეგ მას უპასუხა თეტისმა, ცრემლის მფრქვეველმა: „შვილო ჩემო, რისთვის გაგზარდე უბედობისთვის შობილი? ღმერთმა გამყოფოს შენს ხომალდებთან ცრემლებისა და მწუხარების გარეშე, ისედაც ხანმოკლეა შენი სიცოცხლე და სულ ცოტაა უკვე დარჩენილი. ახლა კი სწრაფადაც კვდები და ყველაზე უიღბლოც ხარ. უბედურ დღეზე გაგაჩინე მშობლიურ სახლში! ამ სიტყვის სათქმელად ელვისმტყორცნელ ზევსთან მივალ თოვლიან ოლიმპოსზე, იქნებ დავარწმუნო. შენ კი დარჩი სწრაფმავალ გემებთან, აქაველებზე რისხვა არ დაიოკო, ხოლო ომს მთლიანად გამოეთიშე; ზევსი ოკეანოსთან[49], უზადო ეთიოპელებთან[50] წავიდა გუშინ ნადიმზე და მას გაჰყვა ყველა ღმერთი. მეთორმეტე დღეს კვლავ დაბრუნდება ოლიმპოსზე და მაშინ მივალ მის სპილენძით ნაგებ სასახლეში, მუხლებზე მოვეხვევი და მგონი, დავარწმუნებ“.

ეს თქვა და წავიდა, შვილი კი დარჩა, გული უწუხდა იმ ლამაზსარტყლიან ქალზე ფიქრით, რომელიც, საკუთარი ნების საწინააღმდეგოდ, წაიყვანეს; ამ დროს ოდისევსი ქრისეში ჩავიდა და ჩაიტანა წმინდა ჰეკატომბე. შევიდნენ ძალიან ღრმა ნავსადგურში, აფრები ჩამოუშვეს და დააწყვეს შავ ხომალდზე, ანძა ბუდეში ჩასვეს, ბაგირებით დაუშვეს სასწრაფოდ, ნიჩბებს დააწვნენ და გემი ნავსაყუდელთან მიაცურეს. შემდეგ ღუზა ჩაუშვეს, ხომალდი თოკებით დაამაგრეს, თავადაც ჩავიდნენ ზღვის კლდოვან ნაპირზე, ჰეკატომბე ჩაუყვანეს მიზანს აუცდენელ აპოლონს, ბოლოს კი ქრისეისიც ჩამოვიდა ზღვაზე მცურავი გემიდან. მაშინ იგი საკურთხევლისკენ წაიყვანა გონებაუხვმა ოდისევსმა, საყვარელ მამას მიუყვანა და ასე მიმართა: „ო, ქრისეს, მე გამომგზავნა ხალხთა ბელადმა აგამემნონმა, შენ ქალიშვილი ჩამოგიყვანე, სხივოსანს კი – წმინდა ჰეკატომბე დანაელთა სახელით, რათა გული მოვუგოთ უფალს, რომელმაც ახლა არგოსელებს დამღუპველი უბედურება მოუვლინა“.

ეს თქვა და ხელში ჩააბარა, მანაც სიხარულით მიიღო საყვარელი შვილი; აქაველებმა კი წმინდა ჰეკატომბე სწრაფად, წესისამებრ, განალაგეს კეთილნაგებ საკურთხეველთან, ხელი დაიბანეს ნაკურთხი წყლით და შემდეგ სამსხვერპლო ქერის მარცვლები აიღეს. ბოლოს ქრისესმა ხელები გაშალა და ხმამაღლა შეჰღაღადა: „მისმინე, ვერცხლის მშვილდიანო, რომელიც გარს უვლი ქრისეს, წმინდა კილას და მძლავრად მეფობ ტენედოსში, შენ ადრე ისმინე ჩემი ვედრება, პატივი დამდე და სასტიკად დასაჯე აქაველი ხალხი; კიდევ შემისრულე სურვილი: ახლა დანაელებს ააცილე სამარცხვინო დაღუპვა“.

ეს თქვა მავედრებელმა და უსმინა სხივოსანმა აპოლონმა. მას შემდეგ, რაც ილოცეს, ქერის მარცვლები დააყარეს, ჯერ თავები გადაუწიეს ხარებს, ყელი გამოღადრეს და გაატყავეს, ბარკლები მოაჭრეს, ორ წყება ქონში შეახვიეს და ზემოდან უმი ხორცი დააწყვეს. შეშაზე წვავდა მათ მოხუცი, ზედ მჩქეფარე ღვინოს ასხამდა, მის გვერდით კი ყმაწვილებს ხუთკბილა ჩანგლები ეჭირათ ხელში; როდესაც ბარკლები შეიწვა და შიგნეულობა გასინჯეს, დარჩენილი ხორცის ნაჭრები შამფურებზე წამოაცვეს, ოსტატურად შეწვეს და შამფურებიდან ჩამოყარეს; როგორც კი მორჩნენ საქმეს და მოამზადეს სადილი, დასხდნენ სანადიმოდ და ამ საერთო ნადიმზე არავის დასწყვეტია გული. როცა კი სმით და ჭამით გული იჯერეს, ყმაწვილებმა ღვინის და წყლით გასაზავებელი ჭურჭელი გაავსეს სასმელით, გაუნაწილეს ყველას და საზედაშედ შეუვსეს თასები. მთელი დღე სიმღერით გულს ულბობდნენ ღმერთს, მშვენიერ პეანს[51] უმღეროდნენ აქაველი ყმაწვილები და განადიდებდნენ შორს მიმწვდომს; ისიც ისმენდა და ილხენდა სულით.

როდესაც მზე ჩაესვენა და წყვდიადი ჩამოწვა, ისინი წამოწვნენ ხომალდის კიჩოსთან; როდესაც გამოჩნდა ადრიანი ვარდისფერთითებიანი ეოსი[52], მაშინვე გასცურეს აქაველთა ფართო ბანაკისაკენ; მათ ზურგის ქარი დაადევნა შორს მიმწვდომმა აპოლონმა; ანძა აღმართეს და თეთრი აფრები გაშალეს, ქარმა გაბერა შუა აფრა, ხოლო მუქი ტალღები კიჩოსთან ახმაურდა, გემი დაიძრა, ტალღები გააპო და გზა გაიკვლია; როგორც კი ჩავიდნენ აქაველთა ფართო ბანაკში, შავი ხომალდი ხმელეთზე აათრიეს ქვიშიან ნაპირზე მაღლა, დიდი საყრდენები დაუყენეს, თავად კი განაწილდნენ კარვებსა და ხომალდებში.

ამასობაში სწრაფმავალ ხომალდებთან მრისხანებდა ზევსის შობილი ძე პელევსისა, ფეხმარდი აქილევსი, აღარც ვაჟკაცთა დიდებით შემამკობელ კრებებს ესწრებოდა, არც ომში მონაწილეობდა, უქმობისგან გული უკვდებოდა, ყიჟინა და ომი ენატრებოდა.

დადგა მეთორმეტე დილაც და ოლიმპოსზე დაბრუნდნენ მარადმყოფი ღმერთები, ყველანი ერთად; ზევსი მოუძღოდა მათ. თეტისს არ დავიწყებია შვილის თხოვნა, ამიტომ ამოვიდა ზღვის ტალღიდან და უთენია მიადგა დიად ზეცასა და ოლიმპოსს. იპოვა კრონოსის შორსმხედველი ძე, რომელიც სხვათაგან ცალკე იჯდა მრავალთხემიანი ოლიმპოსის უმაღლეს მწვერვალზე; წინ დაუჯდა, მუხლზე მარცხენა ხელი მოხვია, მარჯვენათი კი ნიკაპს შეეხო და ვედრებით უთხრა მეუფე ზევსს, კრონოსის ძეს: „ზევსო მამაო, თუკი ოდესმე უკვდავთა შორის გამოგდგომივარ საქმით ან სიტყვით, შემისრულე ეს თხოვნა – პატივი დასდე ჩემს შვილს, რომელსაც ყველა ვაჟკაცზე ხანმოკლე სიცოცხლე შეხვდა! ახლახან იგი კაცთა ბელადმა, აგამემნონმა, შეურაცხყო, წაართვა ჯილდო და თავად დაეუფლა. შური იძიე, ბრძენო ზევსო, ოლიმპოსელო! გააძლიერე ტროელები, სანამ აქაველები პატივს არ სცემენ ჩემს შვილს და ღირსებით არ განადიდებენ“.

ასე თქვა და მას არაფერი უთხრა ღრუბელთშემკრებმა ზევსმა, არამედ დიდხანს იჯდა მდუმარედ. თეტისს კი კვლავ მოხვეული ჰქონდა ხელი მუხლზე და მეორეჯერაც მიმართა: „შეუმცდარი დაპირება მომეცი, თავი დამიკარი ან უარი მითხარი, შენ ხომ არაფრის შიში არა გაქვს; მითხარი, კარგად რომ გავიგო, რამდენად უღირსი ვარ ყველა ღმერთს შორის!“

დიდად დადარდიანდა ღრუბელთშემკრები ზევსი და უპასუხა: „აშკარად დამღუპველი საქმეა, რადგან ჰერას გადამიმტერებ, სალანძღავი სიტყვებით განმარისხებს! ისედაც უკვდავი ღმერთების წინაშე მუდამ მეჩხუბება და მაბრალებს, თითქოს ბრძოლაში ტროელებს ვეხმარებოდე; მაგრამ შენ ახლა ისევ წადი, არ შეგამჩნიოს ჰერამ, დანარჩენი ჩემი საზრუნავია და მე აღვასრულებ. მოდი, მე თავს დაგიკრავ, რათა ბოლომდე დარწმუნდე; უკვდავთა შორის ხომ ჩემგან ეს დასტურის უდიდეს ნიშნად მიიჩნევა, რადგან ვერც დაირღვევა, ვერც გაცუდდება და ვერც შეუსრულებელი დარჩება სიტყვა, რომელსაც თავს დავუკრავ“. და მუქი წარბები დახარა კრონოსის ძემ თანხმობის ნიშნად, ღვთაებრივი კულულები შეირხა უკვდავი უფლის თავზე და შეირყა დიდი ოლიმპოსი.

ამ ორმა ბჭობა დაამთავრა და გაიყარა: ქალი ღრმა ზღვისკენ გაიჭრა ბრწყინვალე ოლიმპოსიდან, ზევსმა კი საკუთარ სასახლეს მიაშურა. სავარძლებიდან ყველა ღმერთი წამოუდგა მამას, ვერც ერთმა ვერ გაბედა დამჯდარი დახვედროდა, წამოიშალა ყველა. ასე მივიდა და დაბრძანდა თავის ტახტზე; მაგრამ ჰერას არ გამოჰპარვია მისი და თეტისის, ზღვის მოხუცის ვერცხლისფეხება ასულის, თათბირი. იმავწამს დამცინავად მიმართა ზევსს, კრონოსის ძეს: „რომელ ღმერთს ეთათბირებოდი, ცბიერო? მუდამ გიყვარს ჩემგან უჩუმრად განსაჯო დაფარული ამბები, შენს განზრახვაზე ჩემთვის საკუთარი ნებით სიტყვაც არ გითქვამს არასოდეს“.

მას საპასუხოდ უთხრა ადამიანთა და ღმერთთა მამამ: „ჰერა, იმედი ნუ გაქვს, რომ გეცოდინება ჩემი ყველა სიტყვა; მძიმე იქნებოდა შენთვის, თუმცა მეუღლე ხარ; რისი ცოდნაც შეიძლება, ვერც რომელიმე ღმერთს და ვერც რომელიმე ადამიანს ეცოდინება შენზე ადრე; მაგრამ თუ მსურს, ღმერთების გარეშე ჩავიფიქრო რამე, არც მკითხო და არც სცადო, გაიგო“.

მის საპასუხოდ ბრძანა ხარისთვალა დედოფალმა ჰერამ: „კრონოსის უსაშინლესო შვილო, რა სიტყვას მეუბნები? ადრე ხომ არც მიკითხავს და არც გამომიძიებია, ხომ მშვიდად წყვეტ, რასაც ისურვებ. ახლა საშინლად მეშინია, არ დაგიყოლიოს ზღვის მოხუცის ქალიშვილმა, ვერცხლისფეხება თეტისმა. უთენია ხომ დაგიჯდა და მუხლზე მოგხვია ხელი! ასე მგონია, თავი დაუკარი, რომ პატივს მიაგებ აქილევსს და მრავალ ვაჟკაცს დაღუპავ აქაველთა ხომალდებთან“.

მას საპასუხოდ უთხრა ღრუბელთშემკრებმა ზევსმა: „უცნაურო, მუდამ ეჭვიანობ, მე კი არ გემალები. და მაინც ვერაფერს გახდები, მხოლოდ ჩემს გულს დაშორდები, ეს კი შენთვის უარესი იქნება. თუ ისეა საქმე, როგორც შენ ამბობ, ალბათ, ასე მომწონს მე. მდუმარედ დაჯექი, ერწმუნე ჩემს ნათქვამს, ვერ გიშველის, რაც კი ღმერთებია ოლიმპოსზე, აქ რომ დადიან, თუკი შენზე მსახვრალი ხელი აღვმართე“.

ასე თქვა და შეშინდა ხარისთვალა დედოფალი ჰერა; უსიტყვოდ დაჯდა გულით დამორჩილებული. დამწუხრდნენ ზევსის სასახლეში ზეციური ღმერთები, მათ შორის პირველმა თავისი ხელოვნებით სახელგანთქმულმა ჰეფესტოსმა[53] ამოიღო ხმა – საყვარელ დედას, თეთრხელება ჰერას ასიამოვნა: „დამღუპველი საქმე იქნება და აუტანელი, თუკი თქვენ ორნი, მოკვდავთა გამო, წაეკიდებით ერთმანეთს და ღმერთებში განხეთქილებას შემოიტანთ. ბრწყინვალე ნადიმში სიხარული არ იქნება, თუკი უარესი ამბები გაიმარჯვებს. დედას კი ვურჩევ, თუმცა ისედაც ბრძენია იგი, საყვარელ მამას, ზევსს ასიამოვნოს, რათა არ განრისხდეს მამა და არ ჩაგვიშალოს ქეიფი. თუ მოისურვებს ელვისმტყორცნელი ოლიმპოსელი, ყველას ამოგვყრის სავარძლებიდან, ის ხომ ყველას აღემატება ძალით! შენაც მიმართე მას ალერსიანი სიტყვით, უმალ მოწყალე შეიქნება ჩვენდამი ოლიმპოსელი“.

ასე თქვა, წამოდგა და ორმაგი თასი საყვარელ დედას მიართვა და უთხრა: „მოითმინე, დედაჩემო, და აიტანე ეს წყენა, ძვირფასი ხარ ჩემთვის და არ მინდა, ჩემი თვალებით ვიხილო, რომ იტანჯები, რადგან არ შემიძლია, დაგიცვა; ძნელია, დაუპირისპირდე ოლიმპოსელს. აქამდე ერთხელ უკვე ვცადე შენი დაცვა, ფეხში ჩამავლო ხელი და ზეციური სამყოფლიდან მომისროლა, მთელი დღე მივფრინავდი და როდესაც მზე ჩაესვენა, ლემნოსზე[54] დავეცი, სული ძლივსღა მქონდა შერჩენილი. იქ სინტიელმა ხალხმა[55] უმალ მომიარა დაცემულს“.

ასე თქვა, გაიღიმა თეთრხელება ქალღმერთმა ჰერამ და გამოართვა შვილს ხელიდან თასი; შემდეგ სხვა ღმერთებსაც, მარცხნიდან მარჯვნივ, ჩამოუსხა ტკბილი ნექტარი გასაზავებელი ჭურჭლიდან. გაუთავებელი ხარხარი აუტყდათ ნეტარ ღმერთებს, როცა დაინახეს, როგორ აწრიალდა სასახლეში ჰეფესტოსი.

ასე, მთელი დღე, მზის ჩასვლამდე, ქეიფობდნენ, სულს არაფერი აკლდა საერთო ნადიმზე, ბრწყინვალე ფორმინქსს[56] აჟღერებდა აპოლონი და მუზები საამურ ხმას აყოლებდნენ.

როგორც კი ჩაქრა ბრწყინვალე ნათელი მზისა, მოსასვენებლად მიაშურა თითოეულმა საკუთარ სავანეს, სადაც ყველას ორივე ფეხით კოჭლმა, სახელგანთქმულმა ჰეფესტოსმა სახლი აუგო გამომგონებლური ხელოვნებით. ზევსი, მეხთამტყორცნელი ოლიმპოსელი, მიადგა საწოლს სადაც მოისვენებდა მუდამ, როდესაც ტკბილი ძილი ეწვეოდა; იქ ავიდა და გვერდით მიუწვა ოქროსტახტიან ჰერას.

მეორე სიმღერა

სიზმარი. ბეოტია ანუ ხომალდთა კატალოგი

ღმერთებსა და ეტლის მფლობელ ვაჟკაცებს ეძინათ მთელი ღამე, ზევსს კი არ ჰქონდა ტკბილი ძილი, გული იმაზე ზრუნვით ჰქონდა სავსე, თუ როგორ უნდა მიეგო პატივი აქილევსისთვის და მრავალი დაეღუპა აქაველთა ხომალდებთან. და ეს გეგმა მოეჩვენა საუკეთესოდ: გაეგზავნა ატრევსის ძე აგამემნონისთვის საბედისწერო სიზმარი; ამოიღო ხმა და ფრთოსანი სიტყვით მიმართა: „სწრაფად წადი, საბედისწერო სიზმარო[57], აქაველთა ხომალდებთან, მიდი ატრევსის ძის, აგამემნონის კარავში და ყველაფერი ზუსტად ისე უთხარი, როგორც მე გიბრძანებ. დაარწმუნე, აბჯარი აასხმევინოს გრძელთმიან აქაველებს უსწრაფესად, რადგან ახლა შეუძლია აიღოს ტროელთა ფართოქუჩებიანი ქალაქი: ოლიმპოსზე სასახლეთა მქონე უკვდავებს შორის დავა შეწყდა, რადგან ყველას შეევედრა და დაითანხმა ჰერამ, ტროელებს დაღუპვა მოუმზადდათ“.

ასე ბრძანა და სიზმარი წავიდა, როგორც კი სიტყვა ისმინა. უმალ მიადგა აქაველთა სწრაფმავალ ხომალდებს, მივიდა ატრევსის ძე აგამემნონთან; ნახა, რომ მას კარავში ეძინა და მასზე დაღვრილი იყო უკვთავთაგან მოვლენილი ძილი. თავთან დაუდგა და მიემსგავსა ნესტორს[58], ნელევსის ძეს, რომელსაც უფროსთაგან განსაკუთრებით სცემდა პატივს აგამემნონი: მისი სახე მიიღო და ბრძანა ღვთის მიერ მოვლენილმა სიზმარმა: „გძინავს, მამაცი ცხენთამხედნელი ატრევსის ძეო. არ შეიძლება მთელი ღამე ეძინოს საბჭოს წევრ კაცს, რომელსაც ხალხი აბარია და ამდენი საზრუნავი აქვს. ახლა კი სწრაფად მისმინე: ზევსის მაცნე ვარ შენთან, რომელიც შორიდან ზრუნავს შენზე და გწყალობს. გიბრძანებს, აბჯარი აასხმევინო გრძელთმიან აქაველებს უსწრაფესად, რადგან ახლა შეგიძლია აიღო ტროელთა ფართოქუჩებიანი ქალაქი: ოლიმპოსზე სასახლეთა მქონე უკვდავებს შორის დავა შეწყდა, რადგან ყველას შეევედრა და დაითანხმა ჰერამ, ტროელებს დაღუპვა მოუმზადდათ ზევსისაგან, შენ ეს გულში შეინახე და არ დაივიწყო, დაიმახსოვრე, როდესაც სულის დამატკბობელი ძილი მიგატოვებს“.

ასე თქვა, წავიდა და იგი დატოვა გულში იმ ფიქრით, რომელსაც ასრულება არ ეწერა – მას ხომ ეგონა, რომ იმავე დღეს აიღებდა პრიამოსის ქალაქს. უგუნურმა არც კი იცოდა, თუ რა ჩაიფიქრა ზევსმა, რომელმაც კვლავ გადაწყვიტა, ტკივილი და კვნესა მოეტანა ტროელებისა და დანაელებისათვის და დაუნდობელ ბრძოლებში ჩაერთო ისინი. შემდეგ გაიღვიძა, ღვთაებრივი ხმა კი ყურში კიდევ ჟღერდა. საწოლიდან წამოდგა და დაჯდა, რბილი ქიტონი[59] ჩაიცვა, ლამაზი და ახალი, ზემოდან კი დიდი მოსასხამი მოიხურა, მაგარი ფეხები შეიმოსა ლამაზი სანდლებით, მხრებზე კი გადაიკიდა ვერცხლით მოჭედილი ხმალი, აიღო მამისეული მარად უხრწნელი კვერთხი და კვერთხით ხელში დაიძრა სპილენძის სამოსში გამოწყობილ აქაველთა ხომალდებისკენ.

ქალღმერთი ეოსი ამოვიდა დიად ოლიმპოსზე, სინათლის დადგომა ამცნო ზევსსა და სხვა უკვდავებს; აგამემნონმა კი უბრძანა ომახიან მაცნეებს, კრებაზე მოეხმოთ გრძელთმიანი აქაველებისთვის. ამცნეს მაცნეებმა და უმალ შეიკრიბა ხალხი.

თავდაპირველად უხმო დიდგულოვან მოხუცთა საბჭოს, პილოსს შობილი მეფის, ნესტორის გემთან. საბჭოზე მოხმობილთ კეთილგონიერი რჩევა მისცა: „მისმინეთ, მეგობრებო! ძილში ღვთისგან მოვლენილი სიზმარი მეწვია ღვთაებრივ ღამით: ღვთაებრივ ნესტორს მიუგავდა იერი, სიმაღლე და აღნაგობა; თავთან დამიდგა და ასეთი სიტყვა მითხრა: „გძინავს, მამაცი ცხენთამხედნელი ატრევსის ძეო. არ შეიძლება მთელი ღამე ეძინოს საბჭოს წევრ კაცს, რომელსაც ხალხი აბარია და ამდენი საზრუნავი აქვს. ახლა კი სწრაფად მისმინე: ზევსის მაცნე ვარ შენთან, რომელიც შორიდან ზრუნავს შენზე და გწყალობს. გიბრძანებს, აბჯარი აასხმევინო გრძელთმიან აქაველებს უსწრაფესად, რადგან ახლა შეგიძლია აიღო ტროელთა ფართოქუჩებიანი ქალაქი: ოლიმპოსზე სასახლეთა მქონე უკვდავებს შორის დავა შეწყდა, რადგან ყველას შეევედრა და დაითანხმა ჰერამ, ტროელებს დაღუპვა მოუმზადდათ ზევსისაგან, შენ ეს გულში შეინახე და არ დაივიწყო, დაიმახსოვრე, როდესაც სულის დამატკბობელი ძილი მიგატოვებს“, – ეს მითხრა და გაფრინდა, მე კი ტკბილი ძილიდან გამოვფხიზლდი. მოდით, ვთქვათ, როგორ აისხან აბჯარი აქაველთა შვილებმა: ჯერ მე სიტყვებით გამოვცდი, როგორც წესია და მრავალნიჩბიანი ხომალდებით გაქცევას ვუბრძანებ; თქვენ კი ყოველი მხრიდან სიტყვებით მოაბრუნეთ.

ეს თქვა და დაჯდა, მათგან კი წამოდგა ნესტორი, რომელიც იყო ქვიშიანი პილოსის მეფე; კეთილი განზრახვით ილაპარაკა და ეს ბრძანა: „მეგობრებო, არგიველთა მეთაურებო და მბრძანებლებო, აქაველთაგან ვინმე სხვას რომ მოეთხრო სიზმარი, სიცრუედ ჩავთვლიდით და უმალ უარვყოფდით. ახლა კი ნახა იმან, ვისაც თავი აქაველთაგან უმძლავრესად მიაჩნია. მოდით, ვთქვათ, როგორ აისხან აბჯარი აქაველებმა“.

ეს თქვა და პირველი გამოვიდა საბჭოდან, სხვებიც წამოდგნენ, ერწმუნენ ხალხთა მწყემსს კვერთხის მპყრობელი მეფეები, ხალხი კი შაშს თამაშობდა. როგორც ფუტკართა მჭიდრო გუნდი გამოქვაბულიდან გამოდის ახალ-ახალი და მტევნისებურად დააცხრება გაზაფხულის ყვავილებს, ზოგი აქ მოფრინდება გუნდად და ზოგიც – იქ, ასე ხომალდებიდან და კარვებიდან მთელ ვრცელ სანაპიროზე გუნდ-გუნდად მოდიოდა კრებისკენ, მათ შორის ზევსის შიკრიკი, ღვთაებრივი ხმა[60] დადიოდა, აღაგზნებდა და ისინიც თავს იყრიდნენ. ღელავდა კრება, აკვნესდა მიწა მსხდომარე ხალხისგან, ხმაური დადგა; ცხრა მაცნე ყვიროდა, მათ აკავებდა და არწმუნებდა, ესმინათ ზევსის აღზრდილი მეფეებისთვის. სწრაფად დასხდა ხალხი, დაწყნარდა თავის ადგილებზე და შეწყვიტა ხმაური. წამოდგა მბრძანებელი აგამემნონი, ეჭირა კვერთხი, ჰეფესტოსის შრომის ნაყოფი. ჰეფესტოსმა მისცა მეუფე ზევსს, კრონოსის ძეს, შემდეგ კი ზევსმა მისცა არგუსის მკვლელ მაცნეს, ხოლო მეუფე ჰერმესმა[61] მისცა ცხენოსან პელოფსს[62], ხოლო პელოფსმა იგი მისცა ხალხთა მწყემს ატრევსს, ატრევსმა, სიკვდილის წინ, დაუტოვა იგი ფარამრავალ თიესტეს[63], ხოლო თიესტემ აგამემნონს დაუტოვა სატარებლად, მრავალი კუნძულისა და მთელი არგოსის საბრძანებლად. ამ კვერთხს დაეყრდნო და არგიველებს სიტყვით მიმართა: „მეგობრებო, დანაელო გმირებო, არესის მსახურებო![64] დიდმა ზევსმა, კრონოსის ძემ, მძიმე უბედურება დამმართა; დაუნდობელია იგი, ჯერ დამპირდა და ნიშანი მომცა, რომ ილიონს დავაქცევდი კეთილგალავნიანს, თუკი მოვბრუნდებოდი. ახლა კი ავი მუხთლობა განიზრახა და მიბრძანებს, უსახელოდ წავიდე არგოსს, როცა უკვე ამდენი ხალხი დავღუპე. უეჭველია, ასე სურს მძლავრ ზევსს, მან მრავალი ქალაქი დააქცია და კიდევ დააქცევს, იგი ხომ უდიდესი ძალის მქონეა. სამარცხვინოა ეს მათთვის, ვინც შემდგომ მოვა, რომ სულ ამაოდ აქაველებმა, ამდენმა ხალხმა, უსარგებლო ომით ვიომეთ და კიდევ ვებრძვით ჩვენზე ნაკლებ მტერს და ამ ომს ბოლო არ უჩანს. რომ მოგვენდომებინა აქაველებს და ტროელებს სანდო ზავი დაგვედო და ერთმანეთი დაგვეთვალა, ტროელებს კი შევკრებდით, რამდენიც კი ცხოვრობს იქ, ხოლო ჩვენ, აქაველები, ათეულებად დავეწყობოდით, ხოლო ტროელთაგან თითო კაცს ავირჩევდით მერიქიფედ, მრავალი ათეული დაგვრჩებოდა მერიქიფეთა გარეშე. ამდენად, როგორც გეუბნებით, აღვემატებით აქაველთა შვილები ტროელებს, რომლებიც ქალაქში ცხოვრობენ, მაგრამ მოკავშირეებად მრავალი ქალაქიდან შუბისმრხეველი კაცები ჰყავთ, ისინი კი ყველანაირად მაკავებენ და მიუხედავად ჩემი დაუოკებელი მისწრაფებისა, ხელს მიშლიან ხალხმრავალი, გამაგრებული ილიონი დავაქციო. დიდი ზევსის ცხრა წელიწადმა გაიარა, გემებზე ძელები დალპა და ბაგირები მოეშვა; ამასობაში ჩვენი ცოლები და პატარა ბავშვები სახლებში სხედან და გველიან: ჩვენ კი თავი ვერ დავადგით იმ საქმეს, რისთვისაც აქ ვართ მოსული. ახლა კი დამიჯერეთ ყველამ, რასაც გეუბნებით: გემებით გავიქცეთ სამშობლოს ძვირფასი მიწისკენ! ფართოქუჩებიან ტროას ვეღარ ავიღებთ!“

ასე ბრძანა, მკერდში გული აუღელვა უმრავლესობას, რადგან მათ არ გაუგონიათ, რა ითქვა საბჭოს სხდომაზე. დაიძრა კრება, როგორც დიდი ტალღები იკაროსის ზღვისა[65], როდესაც მამა ზევსის ღრუბლებიდან დაუბერავენ ევროსი[66] და ნოტოსი[67]; ან როგორც ძეფიროსი[68] არხევს ღრმა ყანას, როდესაც მძაფრად თავს დაეცემა და თავთავებს დაახრევინებს, ასე აღიძრა მთელი კრება: ყიჟინით მისცვივდნენ ხომალდებს, ფეხებიდან ავარდა და სვეტად დადგა მტვერი; ერთმანეთს არწმუნებდნენ, დაეპყროთ ხომალდები და ჩაეშვათ ღვთაებრივ ზღვაში; უკვე გაწმინდეს თხრილები[69], სახლში მიმავალთა ყიჟინა ცას მისწვდა, როცა ხომალდებს საყრდენები გამოაცალეს.

ბედისწერის საწინააღმდეგოდ არგიველების დაბრუნება მართლა მოხდებოდა, ჰერას რომ ათენასათვის ეს სიტყვა არ ეთქვა: „რა არის ეს, ეგიდისმპყრობელი ზევსის შვილო დაუღალავო?! ასე სახლში, სამშობლოს ძვირფასი მიწისკენ უნდა გაიქცნენ არგიველები ზღვის ვრცელ ზურგზე, პრიამოსისა და ტროელების საამებლად უნდა დავტოვოთ არგოსელი ჰელენე, რომლისთვისაც მრავალი აქაველი დაიღუპა ტროაში საყვარელი სამშობლოდან ასე შორს? ახლავე წადი სპილენძშემოსილ აქაველ ხალხთან, შენი ალერსიანი სიტყვით დააკავე თითოეული კაცი, არ ჩაუშვან ზღვაში ორივე ბოლოში მოხრილი ხომალდები“.

ასე თქვა, ერწმუნა მას თვალსხივოსანი ქალღმერთი ათენა, გაეშურა ოლიმპოსის მწვერვალებიდან და უმალ მიადგა აქაველთა სწრაფმავალ ხომალდებს. იქ იპოვა ოდისევსი, სიბრძნით ზევსის თანასწორი, რომელიც იდგა. ხელით არ ეხებოდა კეთილგემბანიან შავ ხომალდს, გულსა და სულში დავანებული ჰქონდა მწუხარება. ახლოს დაუდგა მას და უთხრა თვალსხივოსანმა ათენამ: „ლაერტეს ძეო, ზევსის შობილო, გამომგონებელო ოდისევსო, ასე სახლში, სამშობლოს ძვირფასი მიწისკენ უნდა გაიქცნენ მრავალნიჩბიანი ხომალდებით, პრიამოსისა და ტროელების საამებლად უნდა დავტოვოთ არგოსელი ჰელენე, რომლისთვისაც მრავალი აქაველი დაიღუპა ტროაში საყვარელი სამშობლოდან ასე შორს? ახლავე წადი აქაველ ხალხთან, ნუ აჩქარდებიან, შენი ალერსიანი სიტყვით დააკავე თითოეული კაცი, არ ჩაუშვან ზღვაში ორივე ბოლოში მოხრილი ხომალდები“.

ასე თქვა და მან შეიცნო ქალღმერთის მჟღერი ხმა; გაიქცა, მოსასხამი დააგდო, რომელიც აიღო ითაკელმა მაცნე ევრიბატესმა, რომელიც მას ახლდა. თავად კი პირდაპირ მივიდა ატრევსის ძე აგამემნონთან, გამოართვა მამისეული მარად უხრწნელი კვერთხი და კვერთხით ხელში დაიძრა სპილენძშემოსილ აქაველთა ხომალდებისკენ.

როგორც კი შეხვდებოდა მეფე ან რომელიმე გამოჩენილი კაცი, კეთილი სიტყვებით არწმუნებდა, დარჩენილიყო: „მეგობარო, შიში არ შეგფერის, ვიღაც ლაჩარი ხომ არ ხარ! ახლა დაჯექი და სხვა ხალხიც დააწყნარე. ცხადად ხომ არც იცი, რა აქვს განზრახული ატრევსის ძეს. ახლა გვცდიდა, მალე კი დასჯის აქაველთა შვილებს. საბჭოზე ყველას არც გაგვიგონია, რა ილაპარაკა. განრისხებულმა, შეიძლება, უბედურება დაატეხოს თავს აქაველთა შვილებს. დიდ გულზეა ზევსის აღზრდილი მეფე, პატივი აქვთ ზევსისაგან, უყვარს იგი ბრძენ ზევსს“.

თუკი ხალხიდან ვინმე მოღრიალეს წააწყდებოდა, კვერთხს დასცემდა და სიტყვით მიმართავდა: „მეგობარო, ნუ გაინძრევი და უსმინე სხვების ნათქვამს, ვინც შენზე ძლიერები არიან, შენ კი ომის უმეცარი და უძლური ხარ, არც ბრძოლაში ხარ სათვალავში და არც – საბჭოში. ყველანი ვერც ვიმეფებთ აქ აქაველები, კარგი არ არის მრავალთა მბრძანებლობა: ერთი მბრძანებელი იყოს, ერთი მეფე, რომელსაც მახვილგონიერი კრონოსის ძემ მისცა კვერთხი და კანონები, რომ მათზე იმეფოს“.

ასე მბრძანებლობდა და დაიმორჩილა მხედრობა: ისინი კრების ადგილისკენ გაემართნენ ისევ გემებიდან და კარვებიდან ყიჟინით, როგორც ტალღები მოგრიალე ზღვისა, რომელიც დიდ ნაპირს ზათქით ეხეთქება და პონტოსი გუგუნებს.

ყველა დაწყნარდა და დაბრძანდა თავის ადგილზე; მხოლოდ ენაჭარტალა თერსიტესი[70] ბღაოდა; მას გულში ჰქონდა უთავბოლო და უაზრო სიტყვები, რომლებითაც, ყოველგვარი წესრიგის გარეშე, ეკამათებოდა მეფეებს, ოღონდ კი რამენაირად არგიველები გაეცინებინა – უსამარცხვინოესი კაცი იყო იმათგან, ვინც ილიონში ჩავიდა: ფეხმრუდი იყო, ცალი ფეხით კოჭლობდა, ხოლო მოღრეცილი მხრები მკერდზე ეკვრებოდა; და მათზე ედგა წვეტიანი თავი, რომელზეც ღინღლი მეჩხრად ამოსულიყო. განსაკუთრებით მტრობდა აქილევსსა და ოდისევსს, მუდამ ამ ორის ლანძღვაში იყო; ახლა კი ხმამაღალი ყვირილით თათხავდა ღვთაებრივ აგამემნონს, ხოლო აქაველები საშინლად ბრაზობდნენ და კიცხავდნენ მას.

ის კი მაგრად ღრიალებდა და აგამემნონს ლანძღავდა სიტყვით: „ვის უწყრები, ატრევსის ძეო, რა გაკლია? სპილენძით სავსე გაქვს კარვები და მრავალი რჩეული ქალი გყავს კარვებში, რომლებსაც აქაველები უპირველესად შენ გაძლევთ, როდესაც ციხესიმაგრეს ავიღებთ ხოლმე. ან იქნებ ოქრო დაგაკლდა, რომელიც უნდა მოგიტანოს ვინმემ ილიონიდან ცხენების მხედნელ ტროელთაგან იმ შვილისთვის გამოსასყიდად, რომელიც შებორკილი მომიყვანია მე ან რომელიმე სხვა აქაველს? იქნებ ყმაწვილი ქალი გსურს, ცალკე რომ გყავდეს და სიყვარულით შეერთო? უკადრისი საქმეა, მმართველი იყო და უბედურებაში ჩაყარო აქაველთა შვილები! სულმოკლეებო, ლაჩრებო, აქაველო დიაცებო და არა ვაჟკაცებო, ახლა შინისკენ გავცუროთ ხომალდებით, ეგ კი დავტოვოთ, ტროაში ჯილდოთი დატკბეს, სანამ არ დაინახავს, ჩვენ ვეხმარებოდით თუ ვერა. მან ახლა აქილევსი, მასზე ბევრად უკეთესი ვაჟკაცი, შეურაცხყო, ჯილდო წაართვა და თავისთან ჰყავს; მაგრამ აქილევსს გულში რისხვა არ აქვს, უდარდელია იგი, თორემ ატრევსის ძისთვის ეს უკანასკნელი უსაქციელობა იქნებოდა“.

ამას ამბობდა და ასე ლანძღავდა ხალხის მწყემს აგამემნონს თერსიტესი, მას სწრაფად მიეჭრა ღვთაებრივი ოდისევსი, ქვემოდან ამოხედა და სასტიკი სიტყვით გაკიცხა: „თერსიტეს, ხმამაღლა ორატორობ, მაგრამ სისულელეს როშავ! მორჩი, მარტო შენ ბედავ მეფეებთან კამათს! შენზე საძულველი მოკვდავი არავინაა, ვინც კი ატრევსის ძეებთან ერთად ილიონში ჩამოსულა. მორჩი ენის ტრიალს და ჩვენი მეფეების ხსენებას, მორჩი მათს ლანძღვას და დაბრუნების ხსენებას. კარგად არ ვიცით, როგორ იქნება ეს საქმე, ბედნიერად თუ უბედურად, დავბრუნდებით შინ აქაველთა შვილები. შენ ახლა ზიხარ და ატრევსის ძე აგამემნონს, ხალხთა მწყემსს, ლანძღავ, მეტისმეტად ბევრს აძლევენ მას დანაელი გმირებიო, ამბობ და დასცინი. გეუბნები შენ და ეს სიტყვა ასრულდება: თუ კიდევ გადაგაწყდი ასეთი სისულელეების ლაპარაკში, ოდისევსის თავი არ იყოს მის მხრებზე და მე არ მერქვას ტელემაქოსის მამა, თუ არ ჩაგავლე ხელი და არ გაგხადე ძვირფასი ტანსაცმელი, მოსასხამი იქნება თუ ქიტონი, რაც სარცხვინელს გიფარავს და ატირებული არ გაგიშვი კრებიდან სწრაფმავალ ხომალდებთან, სამარცხვინოდ ნაცემ-ნაბეგვი“.

ასე თქვა, ხოლო კვერთხი ზურგსა და მხრებზე ჩასცა, ის ჩაიკეცა და ხშირი ცრემლი წასკდა; სისხლისფერ ზოლად დააჩნდა ზურგზე ოქროს კვერთხის დარტყმის კვალი, დაჯდა, შეშინებულმა და ტკივილისგან გასაცოდავებულმა ცრემლი მოიწმინდა. თუმცა შეწუხებული იყვნენ, მაინც გულიანად გაეცინათ მასზე, ვიღაცამ გვერდით მყოფს გადაულაპარაკა: „მართლაც, უამრავი სიკეთე გაუკეთებია ოდისევსს როგორც საბჭოში, ისე ბრძოლის ველზე აბჯარასხმულს, მაგრამ ახლა საუკეთესო გმირობა ჩაიდინა არგიველთათვის, როცა ამ მლანძღავ-მაწყევარს ჩააკმედინა ენა. აწი ვაჟკაცური გულით ვეღარ გაბედავს, მოიხსენიოს მეფეები სალანძღავი სიტყვებით.“ ასე ამბობდა ბევრი, ხოლო ქალაქთმმუსვრელი ოდისევსი წამოდგა კვერთხით ხელში, მის გვერდით თვალსხივოსანმა ათენამ, მაცნეს მიმსგავსებულმა, ხალხს გაჩუმება უბრძანა, რომ აქაველთა შვილებს პირველ რიგებშიც და უკანასკნელებშიც გაეგონათ ნათქვამი და გულთან მიეტანათ რჩევა. მან კეთილგანწყობით მიმართა შეკრებილთ და ბრძანა: „ატრევსის ძეო, ახლა, უფალო, აქაველებს სურვილი აქვთ მეტყველ მოკვდავთა შორის ყველაზე უფრო უსინდისოდ გამოგაცხადონ, აღარ ფიქრობენ, შეასრულონ შენთვის მოცემული პირობა, რომ აქ წამოვიდოდნენ ცხენებით მდიდარი არგოსიდან კეთილგალავნიანი ილიონის დასაქცევად და შინ დასაბრუნებლად. ახლა ხომ პატარა ბავშვებივით და ქვრივი ქალებივით ერთმანეთს შესტირიან და შინ დაბრუნება უნდათ, თუმცა კი მწარეა ასე გულგატეხილი კაცის დაბრუნება. როდესაც ვინმე, თუნდაც ერთი თვეა, მოშორებულია ცოლს, იგი გაღიზიანებულია მოლოდინით, რადგან მის მრავალნიჩბიან ხომალდს ზამთრის ქარიშხალი და ადიდებული ზღვა აკავებს; ჩვენთვის კი მეცხრე წელიწადი ასრულებს თავის წრებრუნვას და აქ ვდგავართ! ვერ გავუწყრები აქაველებს, რომ მოხრილკიჩოიან ხომალდებთან ბრაზობენ, მაგრამ მაინც სამარცხვინოა, აქ ამდენი ხნის დაყოვნების შემდეგ, შინ ხელცარიელი დაბრუნებაც. მოითმინეთ, მეგობრებო, კიდევ ცოტა, რათა გავიგოთ, კალქასმა სწორად გვიწინასწარმეტყველა თუ არა. ჩვენ ეს კარგად ვიცით, ყველანი მოწმეები ხართ, რომლებიც სიკვდილის ქალღმერთ კერებს ჯერ არ წაუყვანიხართ. თითქოს, გუშინ ან გუშინწინ იყო, აქვაველთა ხომალდებმა ავლისში[71] მოიყარა თავი, რომ უბედურება მოეტანათ პრიამოსისა და ტროისათვის. წყაროს ირგვლივ, წმინდა საკურთხეველზე, უკვდავებს სრულყოფილ ჰეკატომბეს ვწირავდით ლამაზი ჭადრის ჩრდილში, იქ მოედინებოდა ელვარე წყალი. იქ გამოჩნდა დიდი ნიშანი: სისხლისფერზურგიანი, საზარელი გველეშაპი, რომელიც თავად ოლიმპოსელმა გამოუშვა დღის სინათლეზე, გამოძვრა საკურთხევლიდან და გაიჭრა ჭადრისაკენ. იქ ბეღურის ბარტყები, სულ პატარები, ყველაზე მაღალ შტოზე ფოთლებში იყვნენ შეყუჟულნი, რიცხვით რვა და მათი მშობელი დედა იყო მეცხრე; საცოდავად წიოდნენ; ყველა ჩაყლაპა; ფრენით ირგვლივ უვლიდა დედა და საყვარელ შვილებს დასტიროდა, დაიკლაკნა და მკვნესარე დედას ფრთაში დასწვდა. როდესაც ბარტყებთან ერთად თავად ბეღურაც შესანსლა, ცხადი გახადა ღმერთმა, რისთვისაც გამოაჩინა: ქვად აქცია იგი გონებამახვილი კრონოსის შვილმა. ჩვენ ვიდექით და გაოგნებული ვუყურებდით, რაც ხდებოდა. ასეთი საშინელი სასწაული გვეწვია ღმერთების ჰეკატომბეზე, კალქასმა კი მაშინვე იწინასწარმეტყველა და ბრძანა: „რამ დაგამუნჯათ, გრძელთმიანო აქაველებო? ეს დიდი საოცრება გვაჩვენა ბრძენმა ზევსმა. ხანგრძლივია და გვიან ასრულდება, მაგრამ რაც ასრულდება, მისი დიდება არასოდეს წაიშლება. როგორც გველეშაპმა ჩაყლაპა ბეღურის რვა ბარტყი და მეცხრე დედა იყო, მათი მშობელი, ასევე ჩვენაც: ამდენივე წელი ვიბრძოლებთ და მეათე წელს ავიღებთ ფართოქუჩებიან ქალაქს. ეს ილაპარაკა მაშინ და ახლა ყველაფერი სრულდება. მაშ, დარჩით ყველანი, ლამაზსაბარკულიანო აქაველებო, სანამ არ ავიღებთ პრიამოსის დიდ ქალაქს“.

ასე თქვა, არგიველებმა დიდი ყიჟინა დასცეს, ხომალდები ირგვლივ კი აგუგუნდა აქაველთა საპასუხოდ: აქებდნენ ღვთაებრივი ოდისევსის ნათქვამს.

მათ კი მიმართა გერენონელმა მხედარმა[72] ნესტორმა: „ღმერთო, ეს საკრებულო ბავშვებს მაგონებს, რომელთათვის უცხოა ომის მძიმე ამბები. სად მიდის ჩვენი ამდენი შეთანხმება და ფიცი? ცეცხლში უნდა გადაიყაროს რჩევები, კაცთა გეგმები, შეურეველი ღვინის ზედაშით დადებული ზავი და შეთანხმებები, რომელთაც ვენდობით? ასე ხომ მხოლოდ სიტყვებით ვომობთ, ამდენი ხანია, აქ ვართ და ვერც ვერანაირი გამოსავლის პოვნა შევძელით. ატრევსის ძეო, როგორც უწინ, იქონიე ურყევი ნება და იბრძანებლე არგიველებზე უსასტიკეს ბრძოლებში, ის ერთი თუ ორი, ვისაც აქაველთაგან დაბრუნება სურს, დაე დაიღუპოს, ისინი ვერაფერს მიაღწევენ. არგოსში მანამ არ დავბრუნდებით, სანამ არ დავადგენთ, ეგიდისმპყრობელი ზევსის დაპირება ყალბია თუ არა. მე ვამბობ, რომ კრონოსის მძლავრი ძე თავის დაკვრით დაგვეთანხმა იმავე დღეს, როცა კი სწრაფმავალ ხომალდებზე ავიდნენ ტროელთათვის სიკვდილისა და დაღუპვის მომტანი არგიველები; მან ხომ მარჯვნივ დაანთო ელვა, რითაც ბედნიერი ნიშანი მოგვცა. ნურავინ ჩქარობს სახლში დაბრუნებას, სანამ რომელიმე ტროელის ცოლს არ მიუწვება და ასე არ იძიებს შურს ჰელენეს ტანჯვისა და ქვითინისათვის. თუკი ვინმეს მაინც სურს სახლში დაბრუნება, ხელი შეახოს კეთილგემბანიან შავ ხომალდს და სხვებზე ადრე ეწვევა მას სიკვდილი და უბედურება. მაგრამ, მეფევ, თავადაც შემოგვთავაზე რჩევა და სხვასაც მოუსმინე. უვარგისი არ იქნება სიტყვა, რომელსაც მე გეტყვი: დაყავი ხალხი ტომებად და საძმოებად[73], აგამემნონ, რომ საძმო საძმოს შეეწიოს და ტომი ტომს. ამას თუ იზამ და თუ დაგეთანხმებიან აქაველები, გაიგებ, რომელი ბელადი ან ხალხია ცუდი და რომელი – კარგი, რადგან თავისიანებისთვის იომებენ. იმასაც გაიგებ, ღმერთის ნებაა, ქალაქს რომ ვერ ანადგურებ, თუ ხალხი არ გივარგა და ომი არ ეხერხება“.

მას საპასუხოდ მიუგო მეუფე აგამემნონმა: „მოხუცო, საბჭოზე აქაველთა შვილებს ყველას ამარცხებ. ზევსო მამაო, ათენა და აპოლონ, აქაველთაგან ასეთი ათი მრჩეველი რომ მყოლოდა, უმალ დაეცემოდა უფალი პრიამოსის ქალაქი, ჩვენების ხელით აღებული და გაცამტვერებული, მაგრამ ეგიდისმპყრობელ ზევსს, კრონოსის ძეს, ჩემთვის მხოლოდ ტკივილი მოაქვს, უაზრო ბრძოლასა და კამათში მხვევს. აქილევსსაც შევეტაკე ქალიშვილის გულისთვის მტრული სიტყვებით და მე პირველს მომერია ბრაზი. თუკი ოდესმე გავერთიანდით, მაშინ ტროას დაღუპვა არ ასცდება ერთი წამითაც. ახლა კი წადით, ისადილეთ, რათა შევუერთდეთ არესს[74]. ყველამ კარგად წამახოს შუბი და ფარი კარგად გაამზადოს, ფეხმარდ ცხენებს ბლომად მისცეს საკვები[75], ეტლი კარგად შეამოწმოს ყოველი მხრიდან და ბრძოლისთვის მოემზადოს, რადგან მთელი დღე საშინელ არესს უნდა მივუძღვნათ. სულ მცირე შესვენებაც კი არ იქნება, სანამ ღამე არ დადგება და არ გაყრის განრისხებულ ხალხს. ოფლით გაიჟღინთება კაცის ყოველმხრივ მცველი ფარის ღვედი მკერდზე, ხელი დაიღლება შუბზე, ოფლში გაიწურება გაპრიალებული ეტლის მზიდველი ცხენი. თუკი ვინმეს წავაწყდები, ვისაც სურს, ბრძოლას დაემალოს და მოხრილკიჩოიან ხომალდებთან დარჩეს, ვერ გაექცევა იგი ძაღლებსა და ფრინველებს“.

ასე თქვა და არგიველებმა ყიჟინა დასცეს ისეთი ხმით, როგორსაც ზღვა გამოსცემს, როდესაც ნოტოსი აღძრავს და მაღალ ნაპირთან კბოდეს შეახეთქებს, რომელსაც ტალღას არასდროს აშორებს ყოველი მხრიდან ამოვარდნილი ქარი. წამოიშალნენ და გაეშურნენ თავიანთი ხომალდებისკენ, კვამლი ავარდა კარვებიდან, სადილს შეუდგნენ. ყოველი მათგანი მსხვერპლს სწირავდა მარადმყოფი ღმერთებისგან ერთ-ერთს[76] და ევედრებოდა, გადაერჩინა არესის ხელით სიკვდილისაგან. კაცთა ბელადმა აგამემნონმა ხუთი წლის მსუქანი ხარი დაუკლა კრონოსის მძლავრ ძეს, უხმო აქაველთაგან საუკეთესოებს, უპირველესად ნესტორსა და მეუფე იდომენევსს, ასევე ორ აიასსა და ტიდევსის ძეს, მეექვსე კი იყო ოდისევსი, სიბრძნით ზევსის თანასწორი. თავისით მოვიდა საბრძოლო ყიჟინის დიდოსატი მენელაოსი, გულით იცოდა, მის ძმას რაც აწუხებდა. ხარს გარს შემოერტყნენ და ქერის მარცვლები აიღეს და ლოცვით ეს უთხრა მბრძანებელმა აგამემნონმა: „ზევს, უსახელოვნესო, უდიდესო, შავი ღრუბლებით მოცულო, ეთერის მცხოვრებო, არ ჩაიყვანო მზე და არ დააყენო წყვდიადი მანამ, სანამ არ დაემხობა პრიამოსის ჭვარტლით გამურული სასახლე, სანამ ცეცხლში არ დაიწვება ჩამოქცეული კარიბჭე, სანამ ჰექტორის ქიტონს არ გაგლეჯს და არ დაფლეთს სპილენძი; სანამ მის ირგვლივ მრავალი მისი მეგობარი პირჩაღმა მტვერში არ ამოიგანგლება და კბილებს არ ჩაავლებს მიწას!“

ასე თქვა, მაგრამ სრულიად არ შეუსრულა კრონოსის ძემ, მსხვერპლი კი მიიღო, მაგრამ სატანჯველი კიდევ უფრო გაუზარდა. მას შემდეგ, რაც ილოცეს, ქერის მარცვლები დააყარეს, მსხვერპლს თავი გადაუწიეს, ყელი გამოღადრეს და გაატყავეს, ბარკლები მოაჭრეს, ორ წყება ქონში შეახვიეს და ზემოდან უმი ხორცი დააწყვეს. ყველაფერი შეშაზე შეწვეს, შეშად კი ფოთოლგაცლილი რტოები იხმარეს, შამფურებზე წამოცმული შიგნეულობა კი პირდაპირ ჰეფესტოსის ალზე შებრაწეს. როდესაც ბარკლები შეიწვა და შიგნეულობა გასინჯეს, დარჩენილი ხორცის ნაჭრები შამფურებზე წამოაცვეს, ოსტატურად შეწვეს და შამფურებიდან ჩამოყარეს. როგორც კი მორჩნენ საქმეს და მოამზადეს სადილი, დასხდნენ სანადიმოდ და ამ საერთო ნადიმზე არავის დასწყვეტია გული. როგორც კი სმითა და ჭამით გული იჯერეს, სიტყვა წარმოთქვა გერენონელმა მხედარმა ნესტორმა: „ატრევსის სახელოვანო ძეო, ხალხთა ბელადო აგამემნონ! უქმად ნუ დავრჩებით აქ შეგროვილნი და მეტად ნუღარ გადავდებთ იმ საქმეს, რომელიც ღმერთმა დაგვაკისრა. ბრძანე, რომ მაცნეებმა სპილენძშემოსილ აქაველ ვაჟკაცებს ხომალდებთან შეკრებისკენ მოუხმონ, ჩვენ კი, ყველამ ერთად, აქაველთა ვრცელი ლაშქრობა დავიაროთ და უსწრაფესად აღვძრათ მძაფრი ომი“.

ასე თქვა და არ უარყო ხალხთა ბელადმა აგამემნონმა. უმალ უბრძანა ომახიან მაცნეებს, ომში მოეხმოთ გრძელთმიანი აქაველები. ამცნეს მაცნეებმა და უმალ შეიკრიბა ხალხი. და ატრევსის ძის ირგვლივ ზევსის აღზრდილი მეფეები დაიძრნენ ლაშქრის გასაწყობად და მათ შორის იყო თვალსხივოსანი ათენა ძვირფასი, უხრწნელი და უკვდავი ეგიდისმპყრობელი; ირხეოდა ეგიდის ასი ოქროს საკიდი, კარგად დაწნული, თითოეული მთელი ჰეკატომბეს ფასი. მასთან ერთად ხან იქ, ხან აქ გამოჩნდა და შემოირბინა აქაველი ვაჟკაცები, ყველას ბრძოლისკენ მოუწოდებდა, თითოეულს გულში ჩაუდო ძალა და დაუოკებელი სიმამაცე ომისა და ბრძოლისათვის. და მათთვის იმავწამს ომი უფრო ტკბილი გახდა, ვიდრე ღრმამუცლიანი ხომალდებით სამშობლოს ძვირფასი მიწისკენ გამგზავრება.

როგორც დამღუპველი ცეცხლი წვავს უზარმაზარ ტყეს მთის მწვერვალზე და შორიდან ჩანს მისი ნათება, ასევე ლაშქრის მოძრაობისას მბრწყინავი სპილენძის ანარეკლი ზეცას სწვდებოდა. როგორც გადამფრენი ფრინველების მრავალი ტომი – გარეული ბატების, წეროებისა და გრძელყელიანი გედებისა აზიის ველზე, კაისტროსის წყლებთან აქეთ-იქით დაფრინავს და თავს იწონებს ფრთებით, ხმაურით ჯდება და გუგუნებს ველზე, ასე მრავალი ტომი ხომალდებიდან და კარვებიდან სკამანდროსის[77] ველზე გაეშურა და მიწამ მათი და მათი ცხენების ნაბიჯების საშინელი ხმა გამოსცა. დადგნენ სკამანდროსის აყვავებულ ველზე ათასობით, როგორც ფოთლები და ყვავილები იცის გაზაფხულზე.

როგორც უთვალავი ბუზისაგან შემდგარი მჭიდრო გუნდი, რომელიც ჯოგის ბაგასთან დაფრინავს გაზაფხულზე, როცა საზაფხულო რძე იღვრება დოქებში, სწორედ ასევე აურაცხელი გრძელთმიანი აქაველი იდგა მინდორში ტროელთა წინააღმდეგ, მათი გაცამტვერების სურვილით აღძრული.

როგორც მწყემსები თხის ჯოგში იოლად არჩევენ თავისას და სხვისას, რომელიც შემოერევათ ხოლმე, ასევე მეთაურები ხან იქ, ხან აქ აწესრიგენდნენ საბრძოლო რიგებს, მათ შორის იყო უფალი აგამემნონი, თვალებით და თავით ზევსს, ელვისმტყორცნელს, მიმსგავსებული, აღნაგობით – არესსა და მკერდით – პოსეიდონს. როგორც ხარი დგას ჯოგში, ყველასგან გამორჩეული, ხარი, რომელიც კრებულიდან გამოიყოფოდა, ასეთად აქცია იმ დღეს ზევსმა ატრევსის ძე, გამოარჩია მრავალთაგან და აამაღლა სხვა გმირებზე.

ახლა გვამცნეთ, მუზებო, რომელთაც ოლიმპოსზე გაქვთ სასახლეები, თქვენ ხართ ქალღმერთები, რომლებიც ყველგან ხართ და რომლებმაც ყველაფერი იცით, – ჩვენ მხოლოდ მითქმა-მოთქმა გვესმის, ჩვენ არაფერი ვიცით, – გვამცნეთ, თუ ვინ არიან დანაელთა მეთაურები და მეფეები, მთელ სიმრავლეს მე ვერც ვიტყოდი და ვერც დავასახელებდი, თუნდაც ათი ენა მქონოდა და ათი პირი, რომ მქონოდა დაუცხრომელი ხმა და სპილენძის მკერდი, ოლიმპოსელ მუზებს, ეგიდისმპყრობელი ზევსის ასულებს რომ არ შეეხსენებინათ, ილიონში ვინც ჩამოვიდა. ხომალდების მეთაურებს და ყველა ხომალდს ჩამოვთვლი.

ბეოტიელებს ხელმძღვანელობენ პენელეოსი და ლეიტოსი, არკესილაოსი, პროთოენორი და კლონიოსი, რომლებიც სახლობენ ჰირიასა და კლდოვან ავლისში, სკოლოსში, მრავალბორცვიან ეტეონოსში, თესპეიაში, გრაიასა და ვრცელ მიკალესოსში და ასევე სახლობენ ჰარმას ირგვლივ, ეილესიონსა და ერითრაში, რომლებსაც უკავიათ ელეონი, ჰილე და პეტეონი, ოკალეა და კეთილნაგები ციხესიმაგრე მედეონი, კოპე, ევტრესისი და მტრედებით მდიდარი თისბე, ასევე სახლობენ კორონეიასა და ნაყოფიერ ჰალიარტოსში, რომლებსაც უკავიათ პლატეა და სახლობენ გლისასში, რომლებსაც უკავიათ კეთილნაგები ციხესიმაგრე ჰიპოთებე, წმინდა ონქესტოსი, პოსეიდონის დიდებული ჭალა, ყურძნით მდიდარი არნე, მიდეია, ნისა და ღმერთს შეწირული შორეული ანთედონი, მათგან ორმოცდაათი ხომალდი ჩამოვიდა და თითოეულმა ჩამოიყვანა ას ოცი ბეოტიელი ვაჟკაცი.

მათზე, ვინც ცხოვრობს ასპლედონსა და მინიეს ორქომენოსში, ბატონობენ არესის ვაჟები ასკალაფოსი და იალმენოსი, რომლებიც შობა აძევსის ძე აქტორის სასახლეში ასტიოქემ, მოკრძალებულმა ქალიშვილმა, ზემო სართულზე ასულმა, მძლავრი არესისგან, იგი ხომ მას საიდუმლოდ დაუწვა. მათ მოჰყვა ოცდაათი ღრმამუცლიანი ხომალდი.

ფოკისელებს მეთაურობდნენ სქედიოსი და ეპისტოფოროსი, ნავბოლოსის დიდსულოვანი ძის, იფიტოსის, ვაჟები; მათ უპყრიათ კიპარისოსი და კლდოვანი პითონი, ღმერთს შეწირული კრისა, დავლისი და პანოპეა; ისინი, ვინც ცხოვრობენ ანემორეიისა და ჰიამპოლისის ირგვლივ, ისინიც, ვინც ღვთაებრივი მდინარე კეფისოსის გვერდით მკვიდრობენ და ვინც ფლობს კეფისოსის წყაროებიან ლილაიას, მათ ჩამოჰყვა ორმოცი შავი ხომალდი. მათ განალაგეს ფოკისელთა რიგები, ბეოტიელთა გვერდით, მარცხენა ფლანგზე საბრძოლველად.

ლოკრისელებს ხელმძღვანელობდა ოილევსის ძე, სწრაფი აიას მცირე, არა იმოდენა, რამოდენაც აიას ტელამონის ძე იყო, არამედ გაცილებით ნაკლები: ტანად პატარა იყო და სელის აბჯარი ჰქონდა ასხმული, მაგრამ შუბის ფლობაში აღემატებოდა ელადის მკვიდრებსა და აქაველებს; იგი მბრძანებლობდა მათზე, ვინც ცხოვრობდა კინოსში, ოპუსსა და კალიაროსში, ბესასა და სკარფეში, საყვარელ ავგეიაში, ტარფეში, თრონიონში, მდინარე ბოაგრიოსის ირგვლივ; მას ჩამოჰყვა ორმოცი შავი ხომალდი ლოკრისელებისა, რომლებიც ცხოვრობენ წმინდა ევბეას მოპირდაპირედ.

საბრძოლო სულით აღვსილი აბანტები, რომლებიც ფლობდნენ ევბეასა და ქალკისს, ეირეტრიას, ყურძენმრავალ ისტიაიას, ზღვისპირა კერინთოსს, დიოსის მაღალ ციხესიმაგრეს, რომელთაც ეკავათ კარისტოსი და სტირაში სახლობდნენ, მათ ხელმძღვანელობდა ელეფენორი, არესის შთამომავალი, ქალკოდონის ძე; იგი იყო დიდგულოვანი აბანტების მმართველი. მას მოჰყვნენ სწრაფი აბანტები, რომელიც მხოლოდ კეფაზე იზრდიდნენ თმას, შუბის მტყორცნელები, იფნის შუბებით მტრის მკერდზე აბჯრის შელეწვის მძაფრი მსურველები; მათთან ერთად ჩამოვიდა ორმოცი შავი ხომალდი.

და იმათ, ვინც ცხოვრობდა ათენში, კეთილად ნაგებ ციხესიმაგრეში, მხარეში დიდგულოვანი ერექთევსისა, რომელიც ოდესღაც აღზარდა ათენამ, ზევსის ასულმა, ხოლო შვა პურით მდიდარმა მიწამ, ათენში, თავის მდიდარ ტაძარში დაასახლა, სადაც მისი გულის მოგებას ხარებითა და თხებით ცდილობენ ათენელი ჭაბუკები წლების ჩავლის შემდეგ, მათ ხელმძღვანელობდა პეტეოსის ძე მენესთევსი. დედამიწის ზურგზე არ დაბადებულა კაცი, რომელიც მას შეეჯიბრებოდა ცხენებისა და ფაროსანი ვაჟკაცების საომრად განლაგებაში. მხოლოდ ნესტორი თუ გაუბედავდა, რაკი მასზე ადრე დაბადებული იყო. იგი ჩამოვიდა ორმოცდაათი შავი ხომალდით.

აიასმა სალამინიდან ჩამოიყვანა თორმეტი ხომალდი და იქ დააყენა, სადაც ათენელთა საბრძოლო ხაზი იდგა.

ხოლო იმათ, ვინც სახლობდა არგოსსა და მაღალგალავნიან ტირინსში, ჰერმიონესა და ასინეში, რომელსაც ღრმა ყურე აქვს, ტროიძენში, ეიონასა და ვაზით მდიდარ ეპიდავროსში; ვინც სახლობს ეგინასა და მასესში აქაველთა ჭაბუკებიდან, მათ ხელმძღვანელობდნენ საბრძოლო ყიჟინის დიდოსტატი დიომედესი, სახელგანთქმული კაპანევსის საყვარელი ძე სთენელეოსი და მესამე იყო ევრიალოსი, ღვთის თანასწორი მოკვდავი, უფალ მეკისტევსის, ტალაუსის ძის ვაჟი. ყველას ერთად ხელმძღვანელობდა საბრძოლო ყიჟინის დიდოსტატი დიომედესი; მათთან ერთად ჩამოვიდა ოთხმოცი შავი ხომალდი.

და მათ, ვინც სახლობდა მიკენეში, კეთილად ნაგებ ციხესიმაგრეში, მდიდარ კორინთოსში, კეთილად ნაგებ კლეონეში; ვინც ცხოვრობდა ორნეიეში, საყვარელ არეთირეესა და სიკიონში, სადაც ოდესღაც ადრასტოსს უმეფია; და ვინც სახლობს ჰიპერესიაში, მაღალ გონოესასა და პელენეში, აიგიოსში და მთელი აიგიალოსისა და ვრცელი ჰელიკეს ირგვლივ, – ამათზე ასი ხომალდით ბრძანებლობდა ატრევსის ძე, მეუფე აგამემნონი: მასთან ერთად ჩამოვიდა მრავალი სახელგანთქმული და საუკეთესო ვაჟკაცი. და იგი ელვარე სპილენძის აბჯარასხმული, ამაყობდა, რომ ყველა გმირს შორის გამოირჩეოდა, რომ თავადაც საუკეთესო იყო და რომ ყველაზე მეტ ვაჟკაცსაც მოუძღოდა.

და მათ, ვინც ცხოვრობდა მთებით შემოსაზღვრულ, გამოქვაბულებიან ლაკედემონში, ფარისში, სპარტასა და მტრედებით მდიდარ მესეში, ვინც სახლობდა ბრისეიასა და საყვარელ ავგეიაში და ფლობდნენ ამიკლესა და ზღვისპირა ჰელოსის ციხესიმაგრეს, ვინც ფლობდა ლაასს და ოიტილოსის ირგვლივ ცხოვრობდა, – მათ მოუძღოდა აგამემნონის ძმა, საბრძოლო ყიჟინის დიდოსტატი მენელაოსი სამოცი ხომალდით: ცალკე იდგნენ აბჯარასხმულნი. მათ შორის იყო თავადაც, ვაჟკაცობაში თავდაჯერებული და ყველას საბრძოლოდ აღაგზნებდა, ყველაზე მეტად სწორედ მას სურდა შურისძიება, ჰელენეს ნაღველისა და კვნესის გამო.

მათ, ვინც სახლობდა პილოსსა და საყვარელ არენეში და თრიოსში, ალფეიოსის ხეობასა და კეთილმოწყობილ აიპიში, კიპარისეში, ამფიგენეიაში, პტელეონსა და ელოსში, დორიონში, სადაც მუზები შეხვდნენ თამირის თრაკიელს, ოიქალიიდან ოიქალიელთა მეფე ევრიტოსისგან მომავალს და სიმღერის ნიჭი წაართვეს, რადგან ტრაბახობდა და ირწმუნებოდა, გავიმარჯვებ, თუნდაც თავად მუზები, ეგიდის მპყრობელი ზევსის ასულები, გამეჯიბრონ სიმღერაშიო. ისინი განრისხდნენ და დააბრმავეს, უმალ სიმღერის ღვთაებრივი ნიჭი წაართვეს და კითარაზე დაკვრა დაავიწყეს. მათ მოუძღოდათ გერენოსელი მხედარი ნესტორი, რომელსაც მოჰყვებოდა ოთხმოცდაათი ღრმამუცლიანი ხომალდი.

მათ, ვინც სახლობდა არკადიაში, კილენეს მაღალი მთის ქვეშ, აიპიტოსის საფლავთან, ხელჩართული ბრძოლის ვაჟკაცებს, რომლებიც ფენეოსში და ფარებით მდიდარ ორქომენოსში, რიპეში, სტრატიეში და ქარიან ენისპეში, ტეგეასა და საყვარელ მანტინეაში, სტიმფელოსსა და პარასიაში სახლობენ; – მათ მეთაურობდა ანკაიოსის ძე, მეუფე აგაპენორი სამოცი ხომალდით და თითოეულმა ხომალდმა ომის მცოდნე მრავალი არკადიელი ვაჟკაცი ჩამოიყვანა. მათ თავად ხალხთა ბელადმა აგამემნონმა, ატრევსის ძემ, მისცა კეთილგემბანიანი ხომალდები, რომ გადაეკვეთათ ღვინისფერი ზღვა, რადგან არ ზრუნავდნენ საზღვაო საქმეებზე.

მათ, ვინც სახლობდა ბუპრასიონსა და ღვთაებრივ ელისში, იმ მიწაზე მცხოვრებთ, რასაც მოიცავს ჰირმინე და ზღვისპირა მირსინოსი ოლენის კლდემდე და ალესიონამდე, აი, მათ ოთხი მმართველი ჰყავდათ და თითოეულს მოჰყვებოდა ათი სწრაფმავალი ხომალდი უამრავი ეპეიელით. მათ ნაწილს მოუძღოდათ ამფიმაქოსი და თალპიოსი, ერთი კრეატოსისა და მეორე ევრიტოსის ძე, აქტორის მოდგმა; სხვებს ხელმძღვანელობდა ამარინკევსის ძე, მძლავრი დიორესი და მეოთხეებს – ღვთისდარი პოლიქსეინოსი, ავგეიასის ძის, აგასთენევსის ძე.

მათ კი, ვინც იყვნენ დულიქიონიდან და ექინეს წმინდა კუნძულებიდან, რომლებიც ელისის მოპირდაპირე მხარეს არიან განლაგებული ზღვაში, მათ მოუძღოდათ არესის თანასწორი მეგესი, ზევსის საყვარელი მხედრის, ფილევსის ვაჟი, რომელიც ოდესღაც დულიქიონზე გადასახლდა, მამაზე განრისხებული. და მასთან ერთად ჩამოვიდა ორმოცი შავი ხომალდი.

ხოლო ოდისევსი მოუძღოდა დიდსულოვან კეფალენებს, რომლებიც ცხოვრობენ ითაკასა და ფოთლოვან ნერიტოსზე, სახლობენ კროკილეიასა და ქვიან აიგილიფსზე, ძაკინთოსის მფლობელებსა და სამოსის მცხოვრებლებს, რომელთაც მიწა ჰქონდათ და კუნძულებზეც სახლობდნენ; – მათ სიბრძნით ზევსის თანასწორი ოდისევსი მოუძღოდათ. მასთან ერთად ჩამოვიდა თორმეტი წითელჭვინტიანი ხომალდი.

ეტოლიელებს მოუძღოდა ადრაიმონის ძე თოასი, რომლებიც ცხოვრობდნენ პლევრონში, ოლენოსში, პილენეში, ზღვისპირა ქალკისსა და კლდოვან კალიდონში. რადგან დიდგულოვანი ოინევსის ვაჟები აღარ იყვნენ და აღარც თვითონ იყო, ცეცხლისფერთმიანი მელეაგროსიც მოკვდა, ახლა თოასი ხელმძღვანელობდა ეტოლიელებს. მასთან ერთად ჩამოვიდა ორმოცი შავი ხომალდი.

კრეტელებს მოუძღოდათ იდომენევსი, სახელოვანი შუბისმტყორცნელი, მათ, ვისაც ჰქონდათ კნოსოსი, მაღალგალავნიანი გორტისი, ლიქტოსი, მილეტოსი და თვალისმომჭრელად თეთრი ლიკასტოსი, ფესტოსი, რიტიონი, კარგად დასახლებული ქალაქები; ყველას, ვინც ცხოვრობდა ასქალაქიან კრეტაზე, მოუძღოდნენ სახელოვანი შუბისმტყორცნელი იდომენევსი და მერიონესი, კაცთამჟლეტ ენიალოსის თანასწორი. მათთან ერთად ჩამოვიდა ოთხმოცი შავი ხომალდი.

ტლეპოლემოსმა, ჰერაკლეს გულადმა და დიადმა ძემ, როდოსიდან დაუოკებელ როდოსელთა ცხრა ხომალდი, რომლებიც სამ ნაწილად დაყოფილი ცხოვრობენ როდოსზე, – ლინდოსში, იელისოსსა და თვალისმომჭრელად თეთრ კამეიროსში. მათ მოუძღოდათ ტლეპოლემოსი, სახელოვანი შუბისმტყორცნელი, რომელიც ასტიოქეიამ უშვა მძლავრ ჰერაკლესს; მან ეს ქალი ჩამოიყვანა ეფირედან, მდინარე სელეისის ნაპირებიდან, მას შემდეგ, რაც ზევსის აღზრდილთა მრავალი ქალაქი გაანადგურა. ტლეპოლემოსი კეთილნაგებ სასახლეში გაიზარდა, მაგრამ შემდეგ მამამისის საყვარელი ბიძა მოკლა, უკვე მოხუცებული ლიკიმნიოსი, არესის შთამომავალი. სასწრაფოდ ააგო ხომალდები, მრავალ ხალხს მოუყარა თავი, ზღვით გასცურა და გაიქცა, რადგან შურისძიებით ემუქრებოდნენ მძლავრი ჰერაკლესის სხვა შვილები და შვილიშვილები. ბევრი იხეტიალა და მრავალი ტკივილი გადაიტანა, ბოლოს კი როდოსში ჩავიდა, სამ ტომად დასახლდა და შეიყვარა ისინი ზევსმა, რომელიც მბრძანებლობს ადამიანებსა და ღმერთებზე. და მათ ღვთაებრივი სიმდიდრე უბოძა კრონოსის ძემ.

ნირევსმა სიმედან ჩამოიყვანა სამი კოხტა ხომალდი; ნირევსი იყო აგლაიასა და მეუფე ქაროპოსის ძე; ნირევსი იყო ყველაზე ლამაზი კაცი, ვინც კი დანაელთაგან ტროაში ჩავიდა, პელევსის უნაკლო ძის შემდეგ, მაგრამ სუსტი იყო და ხალხიც ცოტა ჰყავდა.

მათ, ვისაც ნისიროსი, კრაპათოსი, კასოსი და ევრიპილოსის ქალაქი კოსი და კალიდნის კუნძულები ეკავათ, წინ მოუძღოდათ ფეიდიპოსი და ანტიფოსი, ჰერაკლეს ძის, მეუფე თესალოსის ორი ვაჟი; მათ მწყობრად მოჰყვებოდა ოცდაათი ღრმამუცლიანი ხომალდი.

ახლა ყველას, ვინც კი ცხოვრობდა პელასგურ არგოსში, ვინც ალოსში, ალოპეში და ტრაქისში ცხოვრობდნენ, რომელთაც უკავიათ ფთია და ლამაზქალებიანი ჰელასი, რომელთაც ჰქვიათ მირმიდონები, ჰელენები და აქაველები, მათ და მათს ორმოცდაათ ხომალდს მეთაურობდა აქილევსი; მაგრამ მათ აღარ ადარდებდათ ომის ყიჟინა, რადგან არ იყო ის, ვინც მათ მწყობრს წინ გაუძღვებოდა, რადგან ხომალდებთან იწვა ფეხმარდი ღვთაებრივი აქილევსი, განრისხებული ლამაზთმიანი ბრისეისის გამო, რომელიც ლირნესოსიდან წამოიყვანა, როდესაც დიდი ბრძოლით ლირნესოსი და თებეს გალავანი გააცამტვერა, დასცა მინესი და შუბით მოასპარეზე ეპისტროფოსი, – სელეპიოსის ძის, მეუფე ევენოსის ვაჟები; იგი იწვა გულგატეხილი, მაგრამ მალე კვლავ წამოდგომა ეწერა.

მათ, ვისაც ეკავა ფილაკე და ყვავილოვანი პირასოსი – დემეტრეს სამფლობელო და იტონი, ცხვრების დედა, ზღვისპირა ანტრონა და მწვანეში ჩაფლული პტელეოსი, მათ მეთაურობდა მეომარი პროტესიალაოსი, სანამ ცოცხალი იყო, მაგრამ იგი მალე მიიღო შავმა მიწამ. ფილაკეში დატოვა ღაწვებდახოკილი მეუღლე და დაუმთავრებელი სახლი: დარდანელმა კაცმა მოკლა, როდესაც აქაველთაგან სულ პირველი გადახტა გემიდან. ხელმძღვანელის გარეშე არ დარჩენილან, თუმცა ძველ წინამძღოლს დასტიროდნენ; მათ წინამძღოლობდა არესის შთამომავალი პოდარკესი, ფილაკოსის ძის, იფიკლოსის ვაჟი, დიდსულოვანი პროტესილაოსის ღვიძლი ძმა; უმცროსი ძმა იყო. გმირი მეომარი პროტესილაოსი უფროსიც იყო და უკეთესიც; ასე რომ, ხალხს პატრონი არ აკლდა, მაგრამ ყოფილს მაინც მისტიროდა; ისინი ჩამოვიდნენ ორმოცი შავი ხომალდით.

მათ, ვინც ფერეში ცხოვრობდნენ, ბოიბეისის ტბასთან ბოიბეში, გლაფირასა და კეთილნაგებ იოლკოსში, – მათ მართავდა ადმეტოსის საყვარელი ძე თერთმეტი ხომალდით, ევმელოსი, რომელიც ადმეტოსს უშვა ქალთაგან საუკეთესო ალკესტისმა, ყველაზე ლამაზმა პელევსის ასულთაგან.

ვინც მეთონესა და თავმაკიაში ცხოვრობდნენ, ვინც ფლობდა მელიბოიას და კლდოვან ოლიძონს, ხელმძღვანელობდა ფილოქტეტესი, დიდოსტატი მშვილდოსანი შვიდი ხომალდით; და თითოეულ ხომალდზე ორმოცდაათი მშვილდოსანი ოსტატი იყო, მამაცურად მებრძოლი; მაგრამ ეს გმირი საშინელი ტკივილებით ღვთისადმი შეწირულ კუნძულ ლემნოსზე იწვა მას შემდეგ, რაც აქავლეთა შვილებმა მიატოვეს წყლის დამღუპველი გველის ავი ნაკბენით გაწამებული. იქ იწვა და იტანჯებოდა, მაგრამ მალე გაიხსენებენ არგიველები ხომალდებთან მეუფე ფილოქტეტესს. უპატრონოდ არ იყვნენ დარჩენილი, მაგრამ ძველ პატრონს მისტიროდნენ. მედონი მეთაურობდა მათ, ოილევსის ბუში, რომელიც რენემ უშვა ოილევს ქალაქთმმუსვრელს.

მათ, ვისაც ეჭირა ტრიკა და კლდოვანი ითომე, ვისაც ეპყრა ოიქალია, ოიქალიელი ევრიტოსის ქალაქი, მათ მოუძღოდა ასკლეპიოსის ორი ვაჟი, ორი ბრწყინვალე მკურნალი: პოდალეირიოსი და მაქაონი; მათ მოჰყვა ოცდაათი ღრმამუცლიანი ხომალდი.

მათ, ვისაც ეპყრა ორმენიოსი და ჰიპერეიის წყარო, ევრიპილოსი, ევაიმონის სახელგანთქმული ძე. მას ჩამოჰყვა ორმოცი შავი ხომალდი.

მათ, ვინც ცხოვრობდა არგისასა და გირტონეში, ორთეში, ელონეში, ოლოოსონის თეთრ ქალაქში, მათ მოუძღოდა ბრძოლაში უკანდაუხეველი პოლიპოიეტესი, ძე პეირითოოსისა, რომელიც უკვდავმა ზევსმა შვა; იგი პეირითოოსს უშვა სახელგანთქმულმა ჰიპოდამეიამ სწორედ იმ დღეს, როდესაც გმირმა დაამარცხა გრძელთმიანი კენტავრები, მან ისინი პელიონიდან გაყარა აითიკებთან; მარტო არ იყო, მასთან ერთად იყო ლეონტევსი, არესის შთამომავალი, კაინოსის ძის, გულოვანი კორონოსის ვაჟი. მათ ორმოცი შავი ხომალდი ჩამოჰყვა.

გუნევსი კიფოსიდან ჩამოვიდა ოცდაორი ხომალდით და ჩამოიყვანა ენიენები და ბრძოლაში უკანდაუხეველი პერაბები, რომლებიც სახლობენ ცივზამთრიან დოდონეში, საყვარელი ტიტარესოსის ხეობაში ცხოვრობდნენ, რომელიც პენეიოსისკენ მიაქანებდა ლამაზტალღოვან დინებას, მაგრამ არ ერწყმოდა ვერცხლისტალღოვან პენეიოსს, არამედ ზეითუნის ზეთივით ზემოდან ადგება, რადგან საშინელი ფიცის მოწმე სტიქსის[78] შენაკადია იგი.

მაგნესიელებს წინამძღოლობდა პროთოოსი, ტენთრედონის ძე; ისინი ცხოვრობდნენ პენეიოსისა და ფოთლოვანი პელიონის მახლობლად; მათ სრაფი პროთოოსი მოუძღოდა და მასთან ერთად ჩამოვიდა ორმოცი შავი ხომალდი.

ესენი იყვნენ დანაელთა წინამძღოლები და მბრძანებლები. შენ მითხარი, მუზავ, მეომრებითა და ცხენებით საუკეთესო ვინ იყო იმათ შორის, ვინც ატრევსის ძეს ჩამოჰყვა.

საუკეთესო ცხენები ჰყავდა ფერესის ძეს, რომლებიც ევმელოსმა ჩამოიყვანა; ისინი იყვნენ ჩიტივით სწრაფები, ერთი ფერისანი, ერთი ხნისანი და ზუსტად ერთი სიმაღლისანი; ისინი პერეიაზე აღზარდა ვერცხლისმშვილდიანმა აპოლონმა, ორივე ჭაკი იყო და არესის ძრწოლა მოჰქონდათ. ვაჟკაცთაგან საუკეთესო იყო აიას ტელამონის ძე, სანამ აქილევსი მრისხანებდა; რადგან იგი ბევრად უფრო ძლიერი იყო და ცხენებიც უკეთესი ჰყავდა პელევსის ბრწყინვალე ძეს; მაგრამ იგი მოხრილკიჩოიან საზღვაო ხომალდებთან იწვა განრისხებული ხალხთა მწყემს აგამემნონზე, ატრევსის ძეზე, მისი ხალხი კი ზღვის კლდოვან ნაპირთან ბადროს ტყორცნით, შუბის სროლითა და მშვილდოსნობით ერთობოდა, მათი ცხენები კი საკუთარ ეტლებთან იდგნენ, ლოტოსს ძოვდნენ და ჭაობში გაზრდილ ნიახურს ცოხნიდნენ; კარგად გაწყობილი ეტლები მეუფეთა კარვებში იდგა, ხოლო ისინი არესის საყვარელ წინამძღოლს მოისაკლისებდნენ და აქეთ-იქით დადიოდნენ მინდორზე და აღარ იბრძოდნენ.

ასე დაიძრნენ ისინი და თითქოს მთელი მიწა შთანთქა ცეცხლმა; მიწამ ყრუდ ამოიოხრა, როგორც მაშინ, როდესაც ელვისმტყორცნელი ზევსი ტიფონის[79] ირგვლივ მიწას მეხს ატეხდა არიმეში, სადაც, როგორც ამბობენ, ტიფონის სამყოფელი იყო. ასევე აქაველთა ფეხებქვეშ ამოიოხრა მიწამ, როდესაც ისინი დაიძრნენ და ძალიან სწრაფად გაიარეს მინდორი.

ტროელებთან მაცნედ მივიდა ქარისფეხება სწრაფი ირისი ეგიდისმპყრობელი ზევსისგან გაგზავნილი მძიმე უწყებით: ისინი კრებას მართავდნენ პრიამოსის კარიბჭესთან, ყველანი თავმოყრილნი, – ახალგაზრდებიც და მოხუცებიც. ახლოს დადგა და ბრძანა ფეხმარდმა ირისმა, ხმა მიამსგავსა პრიამოსის ძის, პოლიტესისას, რომელიც ტროელთა გუშაგად იჯდა თავისი სწრაფი ფეხების მოიმედე მოხუცი ასიეტესის მაღალ საფლავზე და აკვირდებოდა, ხომალდებიდან როდის დაიძვრებოდნენ აქაველები. მას მიმსგავსებულმა ბრძანა ფეხმარდმა ირისმა: „მოხუცო, ისევ გიყვარს უსასრულო სიტყვები, როგორც მშვიდობიანობის დროს, უსასტიკესი ომი კი იწყება; ძალიან ხშირად მინახავს ადამიანთა მრავალი ბრძოლა, მაგრამ არასოდეს მინახავს ასეთი და ამდენი ხალხი. ფოთლებივით და ქვიშასავით უთვალავი არიან ისინი, რომლებიც მინდორზე მოდიან ქალაქზე თავდასასხმელად. ჰექტორ, განსაკუთრებით შენ გიბრძანებ და უნდა აღასრულო: მრავლად არიან პრიამოსის ქალაქში მოკავშირენი, მიწაზე განთესილი ადამიანების ენები ერთმანეთისგან განსხვავდება; დაე, თითოეულს სათავეში ჩაუდგეს ვაჟკაცი, ნიშანი მისცეს, დარაზმოს მოქალაქეები და საბრძოლველად გაიყოლიოს“.

ასე თქვა, ჰექტორი კი ჩასწვდა ქალღმერთის სიტყვას, კრება სწრაფად დაშალა და ყველამ იარაღს მიაშურა. ყველა კარიბჭე გაიღო და გამოვიდა ხალხი – ქვეითი და მხედრობა – და უზარმაზარი ხმაური დადგა.

არის ქალაქის წინ მაღალი ბორცვი, ველზეა აღმართული, ყოველი მხრიდან შეგიძლია შემოუარო, მას ხალხი ბატეიას უწოდებს, უკვდავნი კი მსუბუქნაბიჯიანი მირინეს ყორღანად მიიჩნევენ, სწორედ იქ გაიყვნენ ტროელები და მოკავშირენი.

ტროელებს მოუძღოდათ მუზარადმოელვარე დიდი ჰექტორი, პრიამოსის ძე, მასთან უამრავი საუკეთესო ვაჟკაცი იდგა აბჯარასხმული, შუბებით თავდასხმისთვის მომართული.

დარდანელებს მართავდა ანქისესის მამაცი ძე ენეასი, რომელიც ანქისესს უშვა აფროდიტემ, როდესაც იდის ფერდობზე ქალღმერთი მოკვდავს დანებდა; მარტო არ იყო, მასთან ერთად იყო ანტენორის ორი ვაჟი, არქელოქოსი და აკამასი, ყველანაირი ბრძოლის უბადლო მცოდნენი.

მათ, ვინც ზელეიაში ცხოვრობდნენ, იდის ძირას, მდიდარი ტროელები, რომლებიც აისეპოსის შავ წყალს სვამდნენ, მათ სათავეში ედგათ ლიკაონის სახელოვანი ვაჟი პანდაროსი, რომელსაც თავად აპოლონმა მისცა მშვილდი.

ხოლო ვისაც ადრასტეია ეკავა და აპესოსის მხარე, პიტიეია ჰქონდა და ტერეიის მაღალი მთა, მათ მართავდნენ სელისაბჯრიანი ადრასტოსი და ამფიოსი, მეროფს პერკოტელის ორი ვაჟი, რომელიც ყველას აღემატებოდა მისნობაში და ნებას არ რთავდა შვილებს, ხალხთამმუსვრელ ომში ჩართულიყვნენ; მათ კი არ დაუჯერეს, რადგან შავი სიკვდილის ბედი ეწერათ.

ხოლო ვინც პერკოტეში და პრაქტიონის ირგვლივ ცხოვრობდნენ, ვისაც ეპყრა სესტოსი და აბიდოსი და ღმერთს შეწირული არისბე, მათ მოუძღოდათ ჰირტაკოსის ძე ასიოსი, კაცთა ბელადი, ამ ასიოს ჰირტაკოსის ძემ ჩამოიყვანა ცეცხლისფერი და მაღალი ცხენები სელეისის მდინარის ნაპირებიდან.

ჰიპოთოოსმა ჩამოიყვანა შუბისმრხეველი პელასგების ტომები, რომლებიც ცხოვრობდნენ ნაყოფიერმინდვრებიან ლარისაში; მათ მოუძღოდათ ჰიპოთოოსი და პილეოსი, არესის შთამომავლები, პელასგი ლეთოსის, ტევტამოსის ძის ორი ვაჟი.

აკამასი და პეიროოსი მეთაურობდნენ თრაკიელებს, რომელთა მიწებსაც ბობოქარი ჰელესპონტი მოიცავს.

შუბოსან კიკონებს მოუძღოდა ევფემოსი, ზევსის აღზრდილი კეასის ძის, ტროიძენოსის ვაჟი.

პირაიქმესი წინ მოუძღოდა მოხრილმშვილდიან პეონებს, შორეული ამიდონიდან და ფართოდ მომდინარე აქიოსიდან, რომლის უმშვენიერესი წყალი იღვრება მიწაზე.

პაფლაგონიელებს წინ მოუძღოდა პილაიმენესი, მამაცი გული ენეტედან, გარეული ჯორების სამშობლოდან; ისინი ფლობდნენ კიტოროსსა და სესამონის ირგვლივ ცხოვრობდნენ, მდინარე პართენიოსის ირგვლივ კი სახელგანთქმულ სახლებში ცხოვრობდნენ კრომნაში, აიგიალოსსა და ერითინეში.

ჰალიძონებს კი წინ მოუძღოდნენ ოდიოსი და ეპისტროფოსი შორეული ალიბედან, სადაც ვერცხლის საბადოებია.

მისიელებს წინ მოუძღოდნენ ქრომისი და ფრინველთმისანი ენომოსი, თუმცა ფრინველებმა ვერ იხსნეს შავი სიკვდილისაგან, არამედ დაიღუპა აიაკოსის შთამომავლის ხელით მდინარეში, როცა სხვა ბევრი ტროელიც გაწყვიტა აქილევსმა.

ფრიგიელებს მოუძღოდნენ ფორკისი და ღვთისდარი ასკანიოსი, შორეული ასკანიიდან, ბრძოლის წყურვილი ახრჩობდათ.

მეონიელებს მოუძღოდნენ მესთლესი და ანტიფოსი, ტელაიმენესის ორი ძე, რომლებიც ტბის ნიმფა გიგეამ შვა და ისინი მოუძღოდნენ ტმოლოსის ძირას შობილ მეონიელებს.

ნასტესი გაუგებარ ენაზე მოსაუბრე კარიელებს მოუძღოდა, რომელთაც უპყრიათ მილეტოსი და ფთირესის ფოთლოვანი მთა, მაიანდროსის ნაკადი და მიკალეს მაღალი მწვერვალები. მათ მოუძღოდნენ ამფიმაქოსი და ნასტესი, – ნასტესი და ამფიმაქოსი, ნომიონის სახელოვანი შვილები. ქალწულივით ოქროს ატარებდა ომშიც კი, საბრალო! მაინც ვერ გაექცა დამღუპველ სიკვდილს, დაეცა აიაკოსის ფეხმარდი შთამომავლის ხელით მდინარეში, ოქრო კი მამაცმა აქილევსმა წაიღო.

ლიკიელებს მოუძღოდნენ სარპედონი და უზადო გლავკოსი შორეული ლიკიიდან და ბობოქარი ქსანთოსიდან.

შენიშვნები

[1] „ილიადის“ პირველი სიტყვა შემთხვევით არ არის „რისხვა“ (ბერძნ. mēnis). აქილევსის რისხვა – ერთი მხრივ, არის იმ წყენის შედეგი, რაც მას აქაველებმა მიაყენეს აგამემნონის სახით, როდესაც ბერძენთა მთავარ გმირს მონაქალი, ბრისეისი, წაართვეს, ხოლო, მეორე მხრივ, არის იმ ოდინდელი მრისხანების შეხსენება, რაც ბერძნებმა ალექსანდრე-პარისის მიერ ჰელენეს მოტაცების გამო განიცადეს. სწორედ ეს მრისხანება დაედო საფუძვლად ტროის ომს.

[2] ქალღმერთო – იგულისხმება მუზა, პოეზიის მფარველი ქალღმერთი, პოეტების შთაგონების წყარო. გვიან ანტიკურობაში ეპიკური პოეზიის მუზად ითვლებოდა კალიოპე. სხვათა შორის, ამავე ქალღმერთისადმი მიმართვით იწყება „ოდისეაც“ („გვიამბე, მუზავ, იმ მრავალტანჯული კაცის ამბავი…“). მუზები (ცხრანი იყვნენ) ზევსისა და მნემოსინეს („მეხსიერების“) ქალიშვილებად ითვლებოდნენ; ჰესიოდე „თეოგონიაში“ პირველად ჩამოთვლის მათ სახელებს: კლიო (ისტორია), ევტერპე (ელეგიური პოეზია), თალია (კომედია), მელპომენე (ტრაგედია), ტერფსიქორა (ცეკვა), ერატო (ლირიკა), პოლიჰიმნია (ჰიმნები), ურანია (ასტრონომია), კალიოპე (ეპოსი).

[3] პელევსი – ჩრდილო ბერძნული მხარის, ფთიის მბრძანებელი, ზღვის ქალღმერთ თეტისის მეუღლე, მირმიდონელთა მეთაური, აქილევსის მამა.

[4] აქაველებს – აქაველები (ბერძ. Achaioi), ბერძენთა ერთ-ერთი კოლექტიური სახელი ჰომეროსის „ილიადაში“ (პარალელურად გვხვდება ასევე „დანაელები“, „არგიველები“ ანუ „არგოსელები“ და, იშვიათად, მხოლოდ თითო-თითოჯერ „პანელინები“ Panellēnes და „ელინები“ Hellēnes).

[5] სული ჰადესში ჩადენა – აქ გადმოცემულია მითოლოგიური წარმოდგენა ადამიანზე, რომელიც „თვითონ“ კვდება, მაგრამ მისი სული ჰადესში ჩადის და იქ თავისი სიცოცხლით ცხოვრობს (შდრ. „ოდისეა“, XI სიმღერა).

[6] ზევსის ნება (Dios bulē) – უზენაესი ღვთაების გადაწყვეტილება, მიღებული გეასთან, დედამიწასთან, ერთად – გაანადგუროს თავხედი და ამაყი გმირების მოდგმა.

[7] ატრევსის ძე (ატრიდი) – აგამემნონი, არგოსისა და მიკენეს მბრძანებელი, მცირე აზიის სანაპიროზე განლაგებული, უმდიდრეს ციხესიმაგრეზე, ტროაზე, აქაველთა ლაშქრობის ხელმძღვანელი. ატრევსი იყო მიკენის მეფე, პელოფსისა და ჰიპოდამიას ძე, აგამემნონისა და მენელაოსის მამა. აგამემნონისა და აქილევსის მტრობაზე მშვენიერი ტყვე ქალების – ქრისეისისა და ბრისეისის გამო იხ. ქვემოთ.

[8] ლეტოსა და ზევსის ძე – ღმერთი აპოლონი, არტემისის ძმა, ლინოსისა და ასკლეპიოსის მამა. სინათლის, ხელოვნებისა და მისნობის ღმერთი. განაგებდა ეპიდემიებსა და მკურნალობასაც.

[9] ატრევსის ძეები (ატრიდები) – ძმები, აგამემნონი და მენელაოსი.

[10] ოლიმპოსი – წმინდა მთა თესალიაში, ღმერთების სავანე.

[11] პრიამოსის ქალაქი – ტროა, სადაც მეფობდა პრიამოსი, ამ ქალაქის უკანასკნელი მეფე, ლაომედონის ძე, ჰეკაბეს მეუღლე, ჰექტორის, პარისის, ჰელენოსის, კასანდრასა და კიდევ უამრავი სხვა შვილის მამა (ორმოცდაათი მარტო ვაჟი ჰყავდა სხვადასხვა მეუღლესთან).

[12] არგოსი – აგამემნონის სამშობლო, საბერძნეთის უძველესი ქალაქი.

[13] ქრისე – კუნძული და ნავსადგური ეგევსის ზღვაში, სადაც იყო აპოლონის ტაძარი.

[14] კილა – ქალაქი მესიაში; აქ იდგა აპოლონის სახელგანთქმული ტაძარი.

[15] ქრისესი ჩამოთვლის აპოლონის სახელგანთქმულ ტაძრებს მცირე აზიაში.

[16] სმინთევსი – აპოლონის ერთ-ერთი წმინდა სახელი, „თაგვი“, რომელიც მიუთითებს მის უძველეს კულტზე, როდესაც მას, როგორც ეპიდემიის ბატონ-პატრონ თაგვს ან ვირთხას სცემდნენ პატივს.

[17] ჰერა – უზენაესი ქალღმერთი, ზევსის მეუღლე, ოჯახის მფარველი.

[18] დანაელები – ასე უწოდებდნენ ბერძნებს, რომლებიც ჰომეროსთან მოიხსენიებიან ასევე, როგორც აქაველები და არგოსელები (არგიველები).

[19] ილიონი – ტროას მხარის (ტროადის) მთავარი ქალაქი, იგივე ტროა.

[20] შორსმიმწვდომი – მოისარი აპოლონის ეპითეტი.

[21] კლიტემნესტრა – აგამემნონის მეუღლე, ტინდარევსისა და ლედას ასული, კასტორის, პოლიდევკესა (პოლუქსისა) და ჰელენეს და.

[22] აიასი – იგულისხმება დიდი აიასი, ანუ აიას ტელამონის ძე, განსხვავებით მცირე აიასისგან, აიას ოილევსის ძისაგან.

[23] ოდისევსი – კუნძულ ითაკის მეფე, განთქმული იყო სიბრძნითა და ცბიერი გონებით.

[24] ჰეკატომბე – ასი ხარის შესაწირავი.

[25] იდომენევსი – დევკალიონის ძე, მინოსის შვილიშვილი, გმირი კუნძულ კრეტიდან.

[26] ზევსის აღზრდილები – გმირები, რომლებიც იყვნენ ზევსის შთამომავლები ან რომლებსაც ზევსი მფარველობდა.

[27] მირმიდონელები – ფთიაში მცხოვრები ტომი, რომლებიც, გადმოცემით, ჭიანჭველებისგან მომდინარეობდნენ (ბერძნ. myrmex ჭიანჭველა). ეაკოსს, აქილევსის ბაბუას, ეპიდემიამ მთელი ხალხი ამოუწყვიტა და მისი თხოვნით ზევსმა ჭიანჭველები ადამიანებად აქცია. ასე ითვლებოდნენ ჭიანჭველები ძველი ტომის წინაპრებად.

[28] ათენა – სიბრძნის, ვაჟკაცობის, ცივილიზაციის, სამართლისა და სამართლიანი ომის, მათემატიკის, სტრატეგიისა და უნარ-ჩვევების ქალღმერთი, ზევსის ასული.

[29] პალასი – ქალღმერთ ათენას ეპითეტი. ზღვის ღმერთის, ტრიტონის, ასული, ნიმფა პალასი ათენას ბავშვობის მეგობარი იყო, რომელიც, ერთ-ერთი ვერსიით, ქალღმერთს შემოაკვდა.

[30] ეგიდისმპყრობელი – ზევსის ეპითეტი. ეგიდა ანუ ეგისი (ბერძნ. aigis, სიტყვა-სიტყვით, „ქარიშხალი“) იყო წმინდა ფარი, რომელიც ყველას შიშის ზარს სცემდა. მითის ერთ-ერთი ვერსიით, ამ ფარზე მედუზას თავიც იყო მოთავსებული. ზოგიერთი გადმოცემით, იგი ჰეფესტოსმა დაამზადა თხა ამალთეას ტყავისგან; ითვლებოდა, რომ ამ ფარით ზევსი საშინელ ქარიშხალს აღძრავდა. „ეგისისმპყრობელი“ ან „ეგიდისმპყრობელი“ – ეგიოხი (ძვ.-ბერძნ. aigiochos, სიტყვასიტყვით, „ეგისის მქონე“) ზევსის ერთ-ერთი ეპითეტია.

[31] ჰექტორი – ტროის მეფე პრიამოსის ძე.

[32] პილოსელთა ორატორი – გმირი ნესტორი, ბრძენი მოხუცი, ქალაქ პილოსის მბრძანებელი.

[33] პეირითოოსი – ბერძნულ მითოლოგიაში თესალიელი ლაპითების მეფე, ჰიპოდამიას მეუღლე; მის ქორწილში მოხდა ლაპითებისა და კენტავრების ცნობილი ბრძოლა; თესევსის უახლოესი მეგობარი.

[34] დრიასი – მეფე ლიკურგოსის ძე, თრაკიელი ედონების მეფე.

[35] კაინევსი – ლაპითი გმირი თესალიიდან, ერთ-ერთი არგონავტი ვაჟკაცი; ტრანსგენდერი, ყოფილი კაინისი, ატრაქსის ასული.

[36] ექსადიოსი – ერთ-ერთი ლაპითი გმირი.

[37] პოლიფემოსი – ელატოსისა და ჰიპეას ძე, ერთ-ერთი ლაპითი გმირი, არგონავტი.

[38] ეგევსი – ათენის მეფე, „თხა-კაცი“, თესევსის მამა; მისი სახელი ეწოდა ეგევსის (ეგეოსის) ზღვას.

[39] თესევსი – ათენის ფუძემდებელი მეფე, ეთრას ძე ერთდროულად ორი მამისგან: ეგევსისა და პოსეიდონისგან.

[40] ტათლიბიოსი – აგამემნონის შიკრიკი და მეგობარი.

[41] ევრიბატესი – ბერძენთა შიკრიკი, ოდისევსის საჭურველთმტვირთველი.

[42] პატროკლოსი – მენეტიოსის ძე, აქილევსის მეგობარი.

[43] საყვარელი დედა – ზღვის ქალღმერთი თეტისი, ნერევსის და დორისის ასული, ერთ-ერთი ორმოცდაათ ნერეისთაგანი.

[44] ხანმოკლე სიცოცხლისთვის – ყველასათვის ცნობილი იყო, რომ აქილევსი ახალგაზრდა უნდა დაღუპულიყო.

[45] თებე – კილიკიელთა ქალაქი მისიაში, იდის მთის აღმოსავლეთი განშტოების, პლაკოსის მთის ძირას; იქ მეფობდა ეეტიონი, ანდრომაქეს, ჰექტორის მეუღლის, მამა.

[46] პოსეიდონი – ზევსის ძმა, ზღვათა მბრძანებელი.

[47] ასხელები – სამი ძმა: კოტოსი, ბრიარევსი (იგივე აიგაიონი) და გიგესი; გოლიათები, რომლებიც შვა დედამიწამ და რომლებიც ზევსის მხარეს იბრძოდნენ ტიტანებთან ომში.

[48] კრონიონი – კრონოსის ძე, ზევსი. სუფიქსები -იდ („კრონიდი“) და -იონ („კრონიონი“) მიუთითებენ ნათესაობის დაღმავალ ხაზზე („კრონოსის ძე“). იშვიათად შვილის სახელი შეიცავს იდ სუფიქსს, მაგრამ მიუთითებს არა მამაზე, არამედ დედაზე (მატრიარქატის გადმონაშთია). მაგალითად, აპოლონი ხშირად მოიხსენიება როგორც „ლეტოიდი“ ანუ ქალღმერთ ლეტოს ძე.

[49] ოკეანოსი – აქ: მდინარე, რომელიც გარს უვლის დედამიწას.

[50] ეთიოპები – გადმოცემით, ბედნიერი ხალხი, რომელსაც ღმერთები მფარველობდნენ. მათთან ხშირად ქეიფობდნენ ღმერთები (შდრ. „ოდისეა“, I, 22, პოსეიდონი ეთიოპებთან ქეიფობს). ასევე ბედნიერი ხალხი იყო, ბერძნების წარმოდგენით, ჰიპერბორეელები, რომელთანაც არაერთგზის სტუმრობდა აპოლონი. „ოდისეაში“ ასეთივე ბედნიერ ხალხად დახატული არიან ფეაკები (VI-XII სიმღერა).

[51] პეანი – საგმირო სიმღერა ან ლირიკული პოემა, რომელიც ტრიუმფს ან მადლიერებას გამოხატავდა.

[52] ეოსი – განთიადის ქალღმერთი, ერთ-ერთი ტიტანი, გეასა (დედამიწისა) და ურანოსის (ზეცის) ასული, ჰელიოსისა (მზისა) და სელენეს (მთვარის) და.

[53] ჰეფესტოსი – მჭედლობის ღმერთი, დიდოსტატი, ზევსისა და ჰერას ძე, ორივე ფეხით კოჭლობდა.

[54] ლემნოსი – კუნძული, სადაც, გადმოცემით, ჰეფესტოსის სამჭედლო იყო.

[55] სინტიელი ხალხი, სინტიელები – კუნძულ ლემნოსის ძველი (თრაკიული) მოსახლეობა. ცნობილი იყვნენ მეტალურგიითა და მეკობრეობით.

[56] ფორმინქსი – უძველესი ძველბერძნული სიმებიანი ინსტრუმენტი, საშუალედო ლირასა და კითარას შორის; ჰქონდა ორიდან შვიდ სიმამდე.

[57] სიზმარი (ბერძ. oneiros) – ბერძნული მითოლოგიის, კერძოდ, ჰესიოდეს „თეოგონიის“ მიხედვით, სიზმრები არიან ნიქსის (ღამის) შვილები – ჰიპნოსის (ძილის), თანატოსისა (სიკვდილისა) და გერასის (სიბერის) ძმები, დაბადებულები პართენოგენესისის (ასექსუალური რეპროდუქციის) გზით.

[58] მიემსგავსა ნესტორს – სიზმარმა მიიღო ნესტორის, ნელევსის ძის, სახე, რადგან ღმერთები არასოდეს ევლინებიან ადამიანებს თავისი ნამდვილი სახით.

[59] ქიტონი – ბერძნული უსახელოებო პერანგი, უპირატესად ტილოსი. ხშირ შემთხვევაში, ბერძნებს მხოლოდ ქიტონი უფარავდა ტანს.

[60] ღვთაებრივი ხმა – ოსა, ჭორის ღმერთი.

[61] ჰერმესი – ღმერთების მაცნე; ვაჭრების, მწყემსების, მოგზაურების, ქურდებისა და თამაშის მფარველი ღმერთი. ერთ-ერთი ყველაზე ახალგაზრდა ღმერთი (ოლიმპოსელთაგან მასზე უმცროსია მხოლოდ დიონისოსი).

[62] პელოფსი – გმირი, მეფე ტანტალოსის ძე, ნიობეს ძმა, ზევსის შვილიშვილი, პელოპონესის ეპონიმი.

[63] თიესტე – მიკენის მეფე, ატრევსის ძმა, ეგისთესის მამა.

[64] არესის მსახურები – მეომრები ანუ ადამიანები, რომელთაც თავი ომის ღმერთ არესს მიუძღვნეს.

[65] იკაროსის ზღვა – ხმელთაშუა ზღვის ნაწილი კიკლადების კუნძულებსა და მცირე აზიას შორის; ადგილი, რომელშიც ჩავარდა იკაროსი, დიდი ოსტატისა და გამომგონებლის, დედალოსის ძე.

[66] ევროსი – აღმოსავლეთის ქარის ღმერთი, მოჰქონდა სითბო და წვიმა, ითვლებოდა თარსად.

[67] ნოტოსი – სამხრეთის ქარის ღმერთი, ითვლებოდა, რომ ავდარს მოასწავებდა და საფრთხეს უქმნიდა მოსავალს.

[68] ძეფიროსი – დასავლეთის ქარის ღმერთი, გაზაფხულის წინამორბედი.

[69] გაწმინდეს თხრილები – სპეციალური თხრილები კეთდებოდა ხომალდების ნაპირზე ამოსათრევად და შემდეგ ზღვაში ჩასაშვებად.

[70] თერსიტესი – სახელი მომდინარეობს სიტყვიდან „თავხედობა“.

[71] ავლისი – საპორტო ქალაქი ცენტრალურ საბერძნეთში, ბეოტიაში, ევრიპოსის სრუტესთან, კუნძულ ევბეას მოპირდაპირე მხარეს. ანტიკურობაში დამოუკიდებელ პოლისად არ ჩამოყალიბებულა, ეკუთვნოდა თებეს. „ილიადის“ მიხედვით, აქ მოიყარა თავი ბერძნულმა ხომალდებმა ტროაში გამგზავრების წინ, მაგრამ მათი ფართო ზღვაში გასვლა შეაფერხა არტემისმა, რომელიც სჯიდა აგამემნონს მის წმინდა ჭალაში ირმის მოკვლისა და თავისი საუკეთესო მონადირეობით ბაქიაობის გამო. ბერძენთა ფლოტი გზას დაადგა მხოლოდ მას შემდეგ, რაც აგამემნონმა ქალღმერთს თავისი უფროსი ქალიშვილი, იფიგენია, შესწირა.

[72] გერენონელი მხედარი – ნესტორის ეპითეტი. გერენონი ან გერენა ქალაქი იყო მესენიაში.

[73] ტომები და საძმოები – აქაველთა არმია ორგანიზებული იყო ჰომეროსის ეპოქისეული გვაროვნული წყობის მიხედვით. უკვე ჰომეროსამდეც ბერძნული ადმინისტრაციული ერთეული ფილე („ტომი“) იყოფოდა ფრატრიებად („საძმოებად“).

[74] შევუერთდეთ არესს – დავიწყოთ ბრძოლა.

[75] ცხენებს ბლომად მისცეს საკვები – ჰომეროსის ეპოქაში ბერძნებს მხედრობა, კავალერია არ ჰყავდათ: ბელადები იბრძოდნენ ეტლებით, რომლებშიც წყვილი ცხენი იყო შებმული; დანარჩენი მეომრები კი ქვეითად იბრძოდნენ.

[76] ღმერთებისგან ერთ-ერთს – ყველა ტომს თავისი მფარველი ღმერთი ჰყავდა.

[77] სკამანდროსი – იგივე ქსანთოსი, მდინარის ღმერთი, ჰესიოდეს მიხედვით, ოკეანოსისა და ტეთისის ძე. ტროელების მხარეს იბრძოდა ტროის ომში. იდის მთიდან ტროისკენ მედინი მდინარის პერსონიფიკაცია.

[78] სტიქსი – მიწისქვეშეთის მდინარე; მის წყალს იფიცებენ ღმერთები, ამიტომ უწოდებს მას ჰომეროსი „საშინელი ფიცის მოწმეს“.

[79] ტიფონი – ბერძნული მითოლოგიის უსასტიკესი ურჩხული. გაიას ანუ გეას (დედამიწის) უკანასკნელი ვაჟი, რომელიც დედამიწამ ტარტაროსს უშვა; იგი ცნობილი იყო როგორც „ყველა ურჩხულის მამა“, ხოლო მისი მეუღლე ექიდნა ცნობილი იყო როგორც „ყველა ურჩხულის დედა“.

მესამე სიმღერა

ფიცი. გალავნიდან დათვალიერება.

ალექსანდრეს და მენელაოსის ორთაბრძოლა

მას შემდეგ, რაც დაეწყო თითოეული თავის წინამძღოლთან ერთად, ტროელები ყიჟინითა და ხმაურით დაიძრნენ ფრინველებივით. სწორედ ასე წეროების ხმაც ცას სწვდება, როდესაც ზამთარსა და დაუსრულებელ ავდარს გაურბიან და ყივილით მიფრინავენ ოკეანის ტალღებისკენ, მიაქვთ სიკვდილი და უბედურება პიგმეებისათვის[1] და ადრიანად იწვევენ მათ სასტიკი ბრძოლისაკენ. აქაველები კი მოდიოდნენ მდუმარედ, საბრძოლო სულით ანთებულნი და ერთმანეთის დახმარების გულით მოწადინებულნი.

როგორც მთის მწვერვალებზე დაღვრის ნისლს ნოტოსი, რომელიც მწყემსისთვის საზიანოა, ქურდისთვის კი ღამეზე უკეთესია, როდესაც გასროლილ ქვაზე უფრო შორს ვერაფერს ხედავ; – ასე მათი ფეხებიდან ავარდნილი მტვრის ღრუბელი უკან მიჰყვებოდა, როდესაც ველზე სწრაფად მიდიოდნენ.

როდესაც ახლოს მივიდნენ ერთმანეთთან, ტროელებს წინ დაუდგა ღვთისდარი ალექსანდროსი[2], მხრებზე მოსხმული ლეოპარდის ტყავით, მოხრილი მშვილდითა და ხმლით; სპილენძისბუნიკიან ორ შუბს არხევდა და იწვევდა არგიველთაგან საუკეთესოებს, გამოსულიყვნენ მასთან საომრად სასტიკ ორთაბრძოლაში.

როგორც კი თვალი მოჰკრა მას არესის რჩეულმა მენელაოსმა, შეკრებილთა წინ წარდგა დიდი ნაბიჯით; როგორც ლომი ხარობს, როდესაც მშიერი მოზრდილ ნადავლს წააწყდება, რქიან ირემს ან ჯიხვს, უმალ შთანთქავს, თუნდაც თვითონ ამ დროს გარშემორტყმული იყოს სწრაფი ძაღლებითა და ძალოვანი ყმაწვილებით; აი, ასე გაიხარა მენელაოსმა, როდესაც საკუთარი თვალით დაინახა ღვთისდარი ალექსანდროსი, რადგან ჩათვალა, ახლა შურს ვიძიებო და იმავწამს ეტლიდან აბჯარასხმული და შეიარაღებული ჩამოხტა მიწაზე.

როგორც კი დაინახა იგი ღვთისდარმა ალექსანდროსმა მებრძოლთა წინა რიგებში, შიშისგან გული ჩაუვარდა და უმალ უკან დაიხია მეგობართა გუნდისკენ და სიკვდილს გაექცა. როგორც ვინმე, გველს რომ დაინახავს და უკან გადგება მთის ხეობაში და მთელი სხეული აუკანკალდება, სწრაფად გარბის და სახეზეც ცვილის ფერი ედება, ასე უმალ უდრეკ ტროელთა გუნდში დაიმალა ატრევსის ვაჟის მიერ შეშინებული ღვთისდარი ალექსანდროსი.

ის კი დაინახა ჰექტორმა და გაკიცხა შემარცხვენელი სიტყვებით: „უბადრუკო პარის, თვალად ლამაზო, მაცდურო მექალთანევ! ნეტავ არასოდეს დაბადებულიყავი ან უცოლოდ მომკვდარიყავი! ამას ვინატრებდი! ეს ხომ ბევრად უკეთესი იქნებოდა, ვიდრე ის, რომ ყველას სამარცხვინოდ მიაჩნდე და ეზიზღებოდე! სიცილით კვდებიან გრძელთმიანი აქაველები, რომელთაც ეგონათ, რომ საუკეთესო მეთაური გვყავდა, რადგან ლამაზი ხარ შესახედავად, მაგრამ არც ძალა აღმოგაჩნდა მკერდში და არც სიმამაცე. ასეთი ბრძანდებოდი და საზღვაო ხომალდებით მაინც გადაცურე ზღვა, სანდო მეგობრები შეკრიბე, წახვედი უცხოელებთან და მშვენიერი ქალი წამოიყვანე შორეული მიწიდან, შუბოსანი ხალხის რძალი, მამაშენისთვის, ქალაქისთვის და მთელი ხალხისთვის – უბედურება, მტრებისთვის სიხარული, თავად შენთვის კი სირცხვილი! რატომ არ შეებრძოლე არესის რჩეულ მენელაოსს? ხომ გაიგებდი, როგორი კაცის მშვენიერ მეუღლეს დაეუფლე?! ვერ გიშველიდა ვერც კითარა, ვერც აფროდიტეს საჩუქარი, ვერც თმები, ვერც შესახედაობა, ისე შეერეოდი მტვერს. მეტად მშიშრები არიან ტროელები, თორემ, რახანია, ქვის პერანგს ჩაგაცმევდნენ[3], იმდენი სიავე გაქვს გაკეთებული“.

მას უპასუხა ღვთისდარმა ალექსანდროსმა: „ჰექტორ, სამართლიანად მდებ ბრალს. გული მუდამ უდრეკი გაქვს ცულივით, რომელსაც ოსტატურად ხმარობს ხურო, როდესაც გემის ძელს თლის; ასევეა შენს მკერდში უშიშარი სული. საყვედურს ნუ მეტყვი, ოქროს აფროდიტეს საჩუქრის გამო. მერწმუნე, გადასაგდები არ არის ღმერთების სახელოვანი საჩუქრები, ისინი თავად იძლევიან, საკუთარი სურვილით მათ ვერავინ მიიღებს; ახლა კი, ისევ თუკი გსურს ვიომოთ და ვიბრძოლოთ, სხვა ტროელები და აქაველები დასხდნენ, შუაში დავდგეთ მე და არესის რჩეული მენელაოსი, რომ ვიბრძოლოთ ჰელენესა და მთელი ქონებისათვის. ვინც გაიმარჯვებს და უძლიერესი აღმოჩნდება, მთელ ქონებასაც დაეუფლოს და ქალიც შინ შეიყვანოს. თქვენ კი მეგობრობის აღთქმა დადეთ და წმინდა ფიცით დაიფიცეთ, იცხოვრეთ ნაყოფიერ ტროაში, ისინი კი წავიდნენ ცხენებით მდიდარ არგოსსა და აქაველთა ლამაზქალებიან მიწაზე“.

ასე თქვა და ჰექტორმა გულით დიდად გაიხარა, როცა გაიგონა, შუაში შევიდა, შუაში ჩაავლო ხელი შუბს, ტროელთა რიგებს უკან დაახევინა და ყველა დასხდა; ხოლო გრძელთმიანმა აქაველებმა მშვილდები მოზიდეს და დაუშინეს ისრები და ქვები; მაგრამ დიდი ხმით დაიყვირა ხალხთა ბელადმა აგამემნონმა: „შეჩერდით, არგიველებო! ნუ ისვრით, აქაველთა შვილებო! რაღაც სიტყვის თქმას აპირებს მუზარადმოელვარე ჰექტორი“. ასე თქვა და მათაც შეწყვიტეს ბრძოლა და დადუმდნენ განრისხებულნი, ჰექტორმა კი ორივეს მიმართა: „ისმინეთ ჩემგან, ტროელებო და ლამაზსაბარკულიანო აქაველებო, სიტყვა ალექსანდროსისა, რომლის გამოც ჩამოვარდა შუღლი. იგი სთავაზობს ტროელებსა და ყველა აქაველს, მშვენიერი იარაღი დააწყოს მრავალთამკვებავ მიწაზე, თავად კი, შუაგულში, არესის რჩეულ მენელაოსთან ჰელენესა და მთელი ქონებისთვის ბრძოლას აპირებს. ვინც გაიმარჯვებს და უძლიერესი აღმოჩნდება, მთელ ქონებასაც დაეუფლოს და ქალიც შინ შეიყვანოს. ჩვენ კი მეგობ¬რობის აღთქმა დავდოთ და წმინდა ფიცით დავიფიცოთ“.

ასე თქვა, ისინი კი ყველანი წყნარად იდგნენ და ხმას არ იღებდნენ; მათ კი მიმართა საომარი ყიჟინის დიდოსტატმა მენელაოსმა: „ახლა მეც მომისმინეთ! ყველაზე მეტი ტკივილი ჩემს სულს მიადგა, იმედი მაქვს, ომს შეწყვეტენ მალე არგიველები და ტროელები, რომელთაც მრავალი უბედურება გადაიტანეს ალექსანდროსის მიერ წამოწყებული ჩემი და მისი მტრობის გამო. ჩვენგან რომელსაც სიკვდილი და ბედისწერა აირჩევს, მოკვდეს, დანარჩენებმა კი სასწრაფოდ შეწყვიტეთ ბრძოლა; მოიყვანეთ ცხვრები, თეთრი ცხვარი იყოს მამალი და შავი – დედალი, მიწისა და მზისთვის, ზევსს კი ჩვენ მოვუყვანთ სხვას. მოიყვანეთ მძლავრი პრიამოსიც, რათა ფიცი დადოს თვითონ, რადგან მისი შვილები დაუოკებელი და არასანდონი არიან, ვინმემ კანონდარღვევით ზევსისადმი ფიცი არ გატეხოს. ყმაწვილ კაცებს ხასიათი მუდამ ეცვლებათ, ხოლო როდესაც მოხუცი მონაწილეობს, წინაც იხედება და უკანაც, რომ ყოველმხრივ საუკეთესო იყოს გადაწყვეტილება“.

ასე თქვა, ხოლო აქაველებმა და ტროელებმა გაიხარეს და იმედი მიეცათ, რომ დაასრულებდნენ ბედშავ ომს. და მათ დააწყვეს ცხენები მწყობრად, თვითონ ჩამოსხდნენ, აბჯარი ჩამოიხსნეს და მიწაზე დააწყვეს ერთმანეთის გვერდიგვერდ და შუაში მცირე ადგილი დატოვეს.

ჰექტორმა ქალაქში ორი მაცნე გაგზავნა, რომ სასწრაფოდ ცხვრები მოეყვანათ და პრიამოსისთვისაც მოეხმოთ. ხოლო მეუფე აგამემნონმა ტათლიბიოსი გაგზავნა ღრმამუცლიან ხომალდებთან ცხვრების წამოსაყვანად და ისიც დაემორჩილა ღვთაებრივ აგამემნონს.

ირისი იმავწამს ეწვია თეთრხელებიან ჰელენეს მაცნედ მისი მულის, ანტენორის ძის, ჰელიკაონის მეუღლის, პრიამოსის ყველაზე ლამაზი ქალიშვილის, ლაოდიკეს სახით.

იგი იპოვა დარბაზში, დიდ ორმაგ მეწამული ფერის ქსოვილს ქსოვდა, რომელზეც ასახული იყო ცხენებისმხედნელი ტროელებისა და სპილენძისსამოსიანი აქაველების მრავალი ბრძოლა, რომელშიც მათ სწორედ მის გამო არესის ხელი მისწვდა. ახლოს დაუდგა და უთხრა ფეხმარდმა ირისმა: „აქ მოდი, საყვარელო რძალო, რათა ნახო სასწაულებრივი საქმეები ცხენებისმხედნელი ტროელებისა და სპილენძშემოსილი აქაველებისა, რომლებსაც მანამდე ერთმანეთისთვის მრავალცრემლიანი ბრძოლა გაუმართავთ მინდორში, დამღუპველი ომის წყურვილით აღვსილებს. ისინი დგანან მდუმარედ, ომი კი შეწყდა, ფარებს ეყრდნობიან, გრძელი შუბები კი მიწაში ჩაურჭვიათ. ხოლო ალექსანდროსი და არესის რჩეული მენელაოსი გრძელი შუბებით შენთვის ბრძოლას აპირებენ; მათგან გამარჯვებული საყვარელ მეუღლეს გიწოდებს“.

ასე უთხრა და ტკბილი სურვილი ჩაუდო სულში პირველ ქმარზე, ქალაქსა და მშობლებზე. იმავწამს ვერცხლისფერი სამოსი მოიცვა, გავიდა ოთახიდან, ცრემლს ღვრიდა, მარტო არ იყო, მას გაჰყვა ორი მხევალი: ეთრა, პიტთევსის ასული და ხარისთვალება კლიმენე; უმალ მივიდნენ იქ, სადაც სკაიეს კარიბჭე[4] იყო. იქ პრიამოსის ირგვლივ იყვნენ პანთოოსი და თიმოიტესი, ლამპოსი, კლიტიოსი, ჰიკეტაონი, არესის შთამომავალი, უკალეგონი და ანტენორი – ორივე ბრძენი, ისხდნენ უხუცესები სკაიეს კარიბჭესთან. სიბერის გამო, ომი აღარ შეეძლოთ, მაგრამ ბრწყინვალე მჭევრმეტყველები იყვნენ, მიმსგავსებულნი ჭიჭინობლებს, რომლებიც ტყეში ხეებზე სხედან და წყნარ ხმას გამოსცემენ, ტროელთა მეთაურები ასე ისხდნენ კოშკში. როდესაც დაინახეს კოშკისკენ მიმავალი ჰელენე, ჩუმად გადაუსროლეს ერთმანეთს ფრთოსანი სიტყვები: „ვერ გაკიცხავ ტროელებსა და ლამაზსაბარკულიან აქაველებს, რომ ასეთი ქალის გამო ამდენ ტკივილს ითმენენ; მართლაც, უკვდავ ღმერთებს ჰგავს იერით; მაგრამ როგორიც უნდა იყოს, ხომალდებით გაემგზავროს და ნუ დარჩება განსაცდელად ჩვენთვის და ჩვენი შვილებისთვის“.

ასე თქვეს, პრიამოსმა კი ჰელენეს მოუხმო: „აქ მოდი, საყვარელო შვილო და ჩემთან დაჯექი, რომ დაინახო პირველი ქმარი და საყვარელი მოყვრები; შენ უდანაშაულო ხარ, ყველაფერი მოაწყვეს ღმერთებმა, რომლებმაც წამოიწყეს აქაველთა მრავალცრემლიანი ომი. იმ უზარმაზარი კაცის სახელი მითხარი, ვინ არის ეს მამაცი და დიდი აქაველი კაცი? სიმაღლით მასზე მაღლებიც არიან სხვები, მაგრამ არც უფრო მშვენიერი არ უნახავთ არავინ ჩემს თვალებს, არც ასე დიდებული, – ეს კაცი მეფეს ჰგავს“.

მას უპასუხა ჰელენემ, ქალთაგან ყველაზე უფრო ღვთაებრივმა: „პატივსაცემიც ხარ ჩემთვის, საყვარელო მამამთილო და საშიშიც; ტკბილი იქნებოდა ბოროტი სიკვდილი ჩემთვის, როდესაც აქ ჩამოვყევი შენს შვილს და დავტოვე საწოლი ოთახი, ძმები, ერთადერთი ასული და საყვარელი თანატოლები; მაგრამ ასე არ მოხდა და ცრემლებით ვიტანჯები. ახლა კი გიპასუხებ შეკითხვაზე: ეს კაცი არის ატრევსის ძე, მძლავრი მეუფე აგამემნონი, ერთდროულად კარგი მეფეც და ძლიერი შუბოსანიც. მაზლი იყო ჩემი, ძაღლთაპირის, თუ ვიყავი ღირსი“.

ასე თქვა, ხოლო მოხუცი გაოცდა და ბრძანა: „ო, ატრევსის ბედნიერო ძეო, ბედის ნებიერო! ამჟამად აქაველთა მრავალი შვილი გემორჩილება. ოდესღაც ვაზით მდიდარ ფრიგიაში ჩავედი, იქ ვნახე მრავალი ფრიგიელი მოჯირითე ვაჟკაცი, ოტრევსისა და ღვთისდარი მიგდონის ხალხი, ბანაკად იდგნენ სანგარიოსის ნაპირებთან; მეც იქ ვიყავი, მათს მოკავშირედ ვითვლებოდი იმ დღეს, როდესაც მამრისდარი ამორძალები მოვიდნენ; მაგრამ იმდენი არ იყვნენ, რამდენიც თვალმოელვარე აქაველებია.

მეორედ ოდისევსი დაინახა და იკითხა მოხუცმა: „მითხარი, საყვარელო შვილო, ეს ვინ არის? ერთი თავით დაბალია ატრევსის ძე აგამემნონზე, მაგრამ მხრებით და გულ-მკერდით უფრო ფართო ჩანს. მისი აბჯარი მრავალთამკვებავ მიწაზე აწყვია, თვითონ კი ყოჩივით დადის მეომართა რიგებში; ხშირმატყლიან ცხვარს მაგონებს იგი, რომელიც ვერცხლისსაწმისიან ფარაში დადის“.

მას უპასუხა შემდეგ ჰელენემ, ზევსისგან შობილმა: „ეს კი გახლავს ლაერტეს ძე, მრავალბრძენი ოდისევსი, რომელიც აღიზარდა კლდოვანი ითაკის თემში, იცის ყველანაირი ცბიერება და ჭკვიანური რჩევები“.

მას ისევ მიმართა პირისპირ მჯდომმა ბრძენმა ანტენორმა: „ქალბატონო, ნამდვილად სწორი სიტყვა ბრძანე; ოდესღაც აქ მოვიდა ღვთაებრივი ოდისევსი – შენ გამო ელჩად იყო მოსული არესის რჩეულ მენელაოსთან ერთად; მათ ვუმასპინძლე და მეგობრულად მივიღე დარბაზში, ორივე მათგანის ღირსება შევიცანი და ჭკვიანური რჩევები. როდესაც შეერეოდნენ ერთად თავმოყრილ ტროელებს, ფეხზე მდგომარე მენელაოსი აღემატებოდა მხრების სიგანით, ხოლო როდესაც ისხდნენ ორივენი, უფრო მეფური იყო ოდისევსი. მაგრამ როდესაც სიტყვასა და რჩევაზე მოდგებოდა საქმე, მენელაოსი თავისუფლად ლაპარაკობდა, ცოტას ამბობდა, მაგრამ ძალიან ცხადად, უხვსიტყვიანი არ იყო, არც არეულად მოლაპარაკე, თუმცა კი ახალგაზრდა იყო; მაგრამ როდესაც ბრძენი ოდისევსი წამოდგებოდა და თვალებს დაბლა დახრიდა და მიწას გაუსწორებდა მზერას, კვერთხს არც უკან და არც წინ გასწევდა, არამედ უძრავად ეპყრა, უბრალო კაცს მიმსგავსებულს, გეგონებოდა გაბრაზებული ან უაზრო ვინმე; მაგრამ როდესაც მკერდიდან დიდ ხმას ამოუშვებდა და სიტყვები ზამთრის ზვავს დაემსგავსებოდა, მაშინ ვერც ერთი მოკვდავი ვერ შეეჯიბრებოდა და ისევ ვცნობდით ძველებური ოდისევსის სახეს“.

მესამედ აიასი დაინახა და იკითხა მოხუცმა: „ვინ არის ეს აქაველი, ვაჟკაცი და უზარმაზარი, რომელიც გამოირჩევა არგიველთაგან თავით და ფართო მხრებით?“

მას უპასუხა გრძელპეპლოსიანმა ჰელენემ, ღვთაებრივმა ქალმა: „ეს არის აიასი, აქაველთა გოლიათი ზღუდე. მეორე მხრიდან კრეტელებში იდომენევსი ღმერთივით დგას, ხოლო მის ირგვლივ თავი მოუყრიათ კრეტელთა მეთაურებს. ხშირად უმასპინძლია მისთვის არესის რჩეულ მენელაოსს, როდესაც ჩვენს სახლს სწვევია კრეტიდან. ვხედავ სხვა თვალმოელვარე აქაველებსაც, რომელთაც კარგად ვიცნობ და სახელებსაც გეტყვი. ვერ ვხედავ მხოლოდ ხალხთა ორ მეთაურს – ცხენებისმხედნელ კასტორსა და მუშტმაგარ პოლიდევკესს[5], ჩემს ღვიძლ ძმებს, რომლებიც დედაჩემმა შობა; იქნებ, არც წამოსულან საყვარელი ლაკედემონიდან, ან, იქნებ, ჩამოვიდნენ კიდეც საზღვაო ხომალდებით, მაგრამ არ სურთ ბრძოლაში შევიდნენ ვაჟკაცებთან, რადგან უფრთხიან სირცხვილსა და მრავალ საყვედურს ჩემ გამო“.

ასე თქვა, ისინი კი უკვე მიღებული ჰყავდა სიცოცხლისმომცემ მიწას ლაკედემონში, მათს საყვარელ სამშობლოში.

ამასობაში ქალაქის გავლით მაცნეებს ღმერთების სარწმუნო ფიცისთვის მოჰყავდათ ორი ცხვარი და გამამხიარულებელი ღვინო თხის ტყავის ტიკით, ღვინის შესარევი ელვარე ჭურჭელი და ოქროს თასები მოჰქონდა მაცნე იდაიოსს, დადგა მოხუცთან და ასე მიმართა: „წამოდექი, ლაომედონის ძეო, გიხმობენ ცხენებისმხედნელ ტროელებისა და სპილენძისსამოსიანი აქაველების სარდლები, რომ ბრძოლის ველზე გახვიდე, რათა სარწმუნო ფიცი დადოთ: ახლა ალექსანდროსი და არესის რჩეული მენელაოსი გრძელი შუბებით შეებრძოლებიან ერთმანეთს ქალისათვის; გამარჯვებულს დარჩება ქალიცა და ქონებაც. სხვები კი მეგობრობის აღთქმას დადებენ და წმინდა ფიცით დაიფიცებენ, რომ იცხოვრებენ ნაყოფიერ ტროაში, მომხდურები კი დაბრუნდებიან ცხენებით მდიდარ არგოსსა და აქაველთა ლამაზქალებიან მიწაზე“.

ასე თქვა და შეძრწუნდა მოხუცი, თუმცა მეგობრებს მაინც უბრძანა, ცხენები შეებათ და ისინი იმავწამს დაემორჩილნენ. მაშინვე ავიდა პრიამოსი და სადავეები უკან დაქაჩა; გვერდით ანტენორი შედგა უმშვენიერეს ეტლზე და ამ ორმა გაიარა სკაიეს კარიბჭე და ბრძოლის ველისკენ სწრაფი ცხენებით დაიძრა.

ხოლო როდესაც მივიდნენ ტროელებთან და აქაველებთან, გადმოვიდნენ ეტლებიდან მრავალნაყოფიერ მიწაზე და ტროელებსა და აქაველებს შორის შევიდნენ. იმავწამს წამოდგნენ მაშინ კაცთა ბელადი აგამემნონი და მრავალბრძენი ოდისევსი; შემდეგ სახელგანთქმულმა მაცნეებმა სარწმუნო ფიცი დაუდეს ღმერთებს, ჭურჭელში კი ღვინო შეაზავეს, შემდეგ მეფეებს ხელზე დაუსხეს წყალი. ატრევსის ძემ ხელებით ამოიღო ხანჯალი, რომელიც ხმლის დიდი ქარქაშის გვერდით ეკიდა მუდამ და ცხვრებს თავებიდან მოჰკვეთა თმები, შემდეგ უმალვე მაცნეებმა გაუნაწილეს ტროელებისა და აქაველების სარდლებს.

მათ წინაშე ატრევსის ძემ ხელები აღმართა და ხმამაღლა ილოცა: „ზევსო მამაო, რომელიც იდიდან ბრძანებლობ, უსახელოვანესო და უდიდესო და შენც, მზეო, რომელიც ხედავ ყველაფერს და რომელსაც გესმის ყველაფერი, მდინარეებო და შენც, მიწავ, და თქვენ, რომლებიც მიწისქვეშ შურს იძიებთ ფიცის დამრღვევებზე, თქვენ დამიდექით მოწმედ და დაიცავით სარწმუნო ფიცი. თუკი მენელაოსს ალექსანდროსი მოკლავს, მას დარჩეს ჰელენე და მთელი ქონება, ჩვენ კი საზღვაო ხომალდებით გავემგზავრებით, ხოლო თუკი ალექსანდროსს მოკლავს ოქროსთმიანი მენელაოსი, ტროელებმა უნდა დაგვიბრუნონ ჰელენე და მთელი ქონება და არგიველებს უნდა გადაგვიხადონ სათანადო საზღაურიც, რომელიც ემახსოვრებათ მომავლის ადამიანებსაც. თუკი პრიამოსი და პრიამოსის შვილები არ ისურვებენ, გადამიხადონ საზღაური ალექსანდროსის დაცემის შემდეგ, ისევ დავიწყებ ბრძოლას, სანამ არ მივიღებ გამოსასყიდს და აქ დავრჩები, სანამ ომის დასრულებას არ მივაღწევ“, – თქვა და ცხვრებს ყელი გამოღადრა დაუნდობელი სპილენძით; და ისინი დააწვინა მიწაზე, მოცახცახენი და სულთმობრძავები, რადგან ძალა წაართვა სპილენძმა. შემდეგ ღვინო ჭურჭლიდან ჩამოასხეს თასებში და ლოცვა აღუვლინეს მარადმყოფ ღმერთებს. ასე რომ, ვიღაც ამბობდა აქაველებისა და ტროელებისგან: „უსახელოვანესო და უდიდესო ზევსო და სხვა უკვდავო ღმერთებო, ვინც კი პირველი დაარღვევს ფიცს, როგორც ღვინო, ისე დაიღვაროს მათი და მათი ნაგრამის ტვინი და სხვებმა დაიმონონ მათი ცოლები“.

ასე თქვეს, მაგრამ მაინც არ აღუსრულა კრონოსის ძემ. დარდანოსის ძე პრიამოსმა ასეთი სიტყვა ბრძანა: „მისმინეთ, ტროელებო და ლამაზსაბარკულიანო აქაველებო! მე ახლა უკან გავბრუნდები ქარიან ილიონში: ვერ გადავიტან და საკუთარი თვალებით ვერ ვუყურებ ჩემი საყვარელი შვილის შებრძოლებას არესის რჩეულ მენელაოსთან; ხომ მხოლოდ ზევსმა და სხვა უკვდავმა ღმერთებმა იციან, რომელს უწერია სასიკვდილო აღსასრული“.

ეს თქვა და ეტლში აიყვანა ცხვრები ღვთისდარმა მოკვდავმა, თავადაც ავიდა და სადავეები უკან მოზიდა; მის გვერდით ანტენორი უმშვენიერეს ეტლზე ავიდა და ორივე უკან გაბრუნდა ილიონში. პრიამოსის ძემ, ჰექტორმა და ღვთაებრივმა ოდისევსმა ჯერ ბრძოლის ადგილი მოზომეს, შემდეგ წილები სპილენძით გაწყობილ მუზარადში მოათავსეს, რომ გადაწყვეტილიყო, თუ ორიდან რომელს უნდა ესროლა სპილენძის შუბი. ხალხმა ილოცა, ღმერთებისკენ აღმართა ხელები და არაერთმა აქაველმა და ტროელმა ბრძანა: „ზევსო მამაო, რომელიც იდიდან მეფობ, უსახელოვანესო და უდიდესო, ამ ორიდან რომელმაც მოიტანა ეს უბედურება, ის დაიღუპოს და შევიდეს ჰადესის სასახლეში, ჩვენში კი დამკვიდრდეს მეგობრობა და სარწმუნო ფიცი“.

ასე ამბობდნენ, ხოლო მბრწყინავმუზარადიანმა დიდმა ჰექტორმა შეარხია წილები, თვალი აარიდა და პირველი პარისის წილი ამოიღო. შემდეგ ხალხი რიგებად დასხდა, თითოეულმა ვაჟკაცმა დატოვა ჩორთით მორბენალი ცხენი და ჭრელი აბჯარი. ამასობაში მხრებზე იმაგრებდა ლამაზ აბჯარს ღვთაებრივი ალექსანდროსი, ოქროსთმიანი ჰელენეს მეუღლე. ჯერ საბარკულები მოირგო წვივებზე ლამაზი, რომლებიც შეიკრა ვერცხლის კავებით; შემდეგ თავისი ძმის, ლიკაონის, ბექთარი, რომელიც მასაც მოერგო[6], მოიცვა მკერდზე, ხოლო მხრებზე გადაიგდო ვერცხლის ლურსმნებით გაწყობილი სპილენძის ხმალი, ხელი ჩაავლო უზარმაზარ და მაგარ ფარს, მძლავრ თავზე ცხენის კუდით მორთული კეთილნაკეთი მუზარადი ჩამოიფხატა, შიშისმომგვრელად ირხეოდა ზემოდან ჯიღა; აიღო გმირული შუბი, ხელი შემოაჭდო. მის მსგავსად აისხა აბჯარი მამაცმა მენელაოსმაც.

როდესაც კი ორივე თავისიანების მხარეს შეიარაღდა, ტროელებსა და აქაველებს შორის შეაბიჯეს მრისხანე მზერით. ძრწოლამ მოიცვა მათი შემხედვარე ცხენების მხედნელი ტროელები და ლამაზსაბარკულიანი აქაველები. მიუახლოვდნენ ერთმანეთს და მოზომილ ადგილზე დადგნენ. შუბებს არხევდნენ და ერთმანეთს რისხვას აფრქვევდნენ.

პირველმა ალექსანდროსმა სტყორცნა გრძელჩრდილიანი შუბი და მოარტყა ატრევსის ძის ყოველმხრივ გაწონასწორებულ ფარს; ვერ შეაღწია სპილენძში, მოიღუნა შუბის წვერი მაგარ ფარზე. მეორემ ისროლა ატრევსის ძემ, მენელაოსმა და შესძახა მამა ზევსს: „ზევსო მეუფეო, მაძიებინე შური ბოროტისმქნელ ღვთაებრივ ალექსანდროსზე, მომაკვლევინე ჩემი ხელით, რათა შემდგომ დაბადებულ თაობებშიც ყველა შეძრწუნდეს, ვინც სტუმრად მივა და ბოროტს უყოფს სიყვარულით მიმღებ მასპინძელს“.

ეს თქვა, შეარხია და ისროლა გრძელჩრდილიანი შუბი და მოარტყა პრიამოსის ძის ყოველმხრივ გაწონასწორებულ ფარს, შეაღწია მოელვარე ფარში მძლავრმა შუბმა და ოსტატურად ნაკეთები ბექთარი შელეწა და გაფხრიწა ქიტონი მუცელთან. გვერდით გადაიხარა და აირიდა შავი სიკვდილი. ატრევსის ძემ ამოიღო ვერცხლისლურსმნებიანი ხმალი, ზე აღმართა და დაალეწა მუზარადზე, სამ და ოთხ ნაწილად დაიფშვნა ხმალი და ხელიდან გაუვარდა. ეს რომ დაინახა, ვრცელ ზეცას შეჰღაღადა ატრევსის ძემ: „მამაო ზევსო, ღმერთებიდან სხვა არავინაა შენზე უფრო დამღუპველი! ამაოდ ვთქვი, რომ ბოროტებისთვის შურს ვიძიებდი ალექსანდროსზე. ახლა ხელში ჩამატყდა ხმალი, ხოლო შუბი ამაოდ ვტყორცნე, მისი მოკვლა არ შემიძლია!“

ეს თქვა და მისწვდა ცხენის ძუით მორთულ მუზარადს, ჩაავლო და მოაბრუნა ლამაზსაბარკულიანი აქაველებისკენ, მოუზიდა მუზარადის მჭიდროდ ნაწნავი ღვედი ნაზ კისერზე, რომელიც ნიკაპს ედებოდა და მუზარადს ამაგრებდა. კიდეც გამოათრევდა და ენით უთქმელ დიდებასაც მოიპოვებდა, რომ არ მოეკრა თვალი ზევსის ასულ აფროდიტეს, მან გაწყვიტა მოკლული ხარის ტყავის ღვედი და ცარიელი ზუჩი გაჰყვა მძლავრ ხელს. მაშინ გმირმა იგი ჰაერში აათამაშა და ლამაზსაბარკულიანი აქაველებისკენ ისროლა და ერთგულმა მეგობრებმა აიღეს. ისევ დაეცა თავს და მოსაკლავად მისწვდა სპილენძის შუბით, მაგრამ იგი მოიტაცა აფროდიტემ იოლად, როგორც ღმერთს შეუძლია, დაფარა ღრუბლით და კეთილსურნელოვან საწოლ ოთახში აღმოაჩინა. თავად კი ჰელენეს დასაძახებლად წავიდა. იგი იპოვა მაღალ გალავანზე, სადაც ტროელი ქალების გუნდი იდგა. ხელით შეეხო მის სურნელოვან კაბას, შეარხია იგი და ლაკედემონში მცხოვრებ მატყლის მრთველ მიხრწნილ დედაბერს მიმსგავსებულმა, რომელიც ლამაზ შალს ქსოვდა და რომელსაც განსაკუთრებით უყვარდა იგი, მას ეჩვენა და უთხრა ღვთაებრივმა აფროდიტემ: „აქ მოდი, ალექსანდროსი მოგიხმობს სახლში. იგი საძინებელ ოთახშია, მოხატულ საწოლზე, სილამაზითა და სამოსით ბრწყინავს, ვერ იტყვი, რომ ბრძოლიდან მოვიდა კაცი, უფრო ჰგავს საცეკვაოდ მიმავალს ან ფერხულიდან მოსულსა და ჩამომჯდარს“.

ასე თქვა და შეუშფოთა მკერდში გული ჰელენეს, მაგრამ როგორც კი დაინახა ქალღმერთის ულამაზესი ყელი, ვნებისაღმძვრელი მკერდი და მოელვარე თვალები, გაოგნდა, ქალღმერთს მიმართა და ეს სიტყვა უთხრა: „ქალღმერთო, რატომ ცდილობ, რომ მაცდუნო? კიდევ ხომ არ გინდა, რომელიმე კარგად დასახლებულ ქალაქში წამიყვანო – ფრიგიასა თუ თვალწარმტაც მეონიაში, იქნებ იქაც გყავს საყვარელი მოკვდავი კაცი? ახლა, როცა ღვთაებრივი ალექსანდროსის დამმარცხებელ მენელაოსს სურს მე, საძულველი, სახლში წამიყვანოს, რისთვისღა დამიდექი გვერდით ვერაგი ფიქრით? წადი და გვერდით მიუჯექი, გამოდი ღმერთების რიგიდან, საკუთარი ფეხით არასოდეს დაუბრუნდე ოლიმპოსს, მუდამ მასზე იგლოვე და ის დაიფარე, სანამ მეუღლედ ან მონად არ გაქცევს. მე იქ არ შევალ, სამარცხვინოც იქნებოდა მისთვის სარეცლის გაწყობა: ყველა ტროელი ქალი გამკიცხავდა, გულში ისედაც უსასრულო წუხილი მაქვს“.

მას მძვინვარედ მიმართა ღვთაებრივმა აფროდიტემ: „ნუ მაბრაზებ, უგუნურო, არ მიმატოვებინო განრისხებულს თავი, ისევე შემიძლია შეგიძულო, როგორ გასაოცრადაც ახლა მიყვარხარ; ორივე მხარეს დამღუპველ სიძულვილს ჩავუსახავ შენდამი – ტროელებსაც და დანაელებსაც და შენ ავი ბედისწერა დაგღუპავს“.

ასე თქვა და შეძრწუნდა ჰელენე, ზევსისგან შობილი, მოიხურა ვერცხლისფრად მოელვარე მოსასხამი და წავიდა მდუმარედ, ტროელი ქალებისგან მალულად; წინ მიუძღოდა ქალღმერთი.

და როდესაც ისინი ალექსანდროსის ულამაზეს სასახლეში შევიდნენ, მოახლეები მაშინვე სასწრაფოდ საქმეს მიუბრუნდნენ, ხოლო ღვთაებრივი ქალი მაღალჭერიანი საძინებლისკენ გაემართა; ხოლო მარადმოღიმარმა აფროდიტემ სკამი აიღო და ალექსანდროსს წინ დაუდგა; დაბრძანდა ჰელენე, ეგიდის მპყრობელი ზევსის ასული, თვალები ისევ დახარა და ქმარს უსაყვედურა სიტყვით: „ომიდან მოხვედი, თუმცა გმართებდა, იქ დაღუპულიყავი იმ მძლავრი კაცისგან დაცემული, რომელიც ადრე ჩემი მეუღლე იყო. ხომ ამბობდი ადრე, რომ არესის რჩეულ მენელაოსს შენი ძალით, ხელითა და შუბით ძლევდი?! წადი ახლა და ისევ მოუხმე პირისპირ საბრძოლველად არესის რჩეულ მენელაოსს, თუმცა მე არ გირჩევ ოქროსთმიან მენელაოსთან ერთი ერთზე დაუფიქრებლად ბრძოლას, რომ მისი შუბით სწრაფად არ განიგმირო!“

მას უპასუხა და ეს სიტყვები უთხრა პარისმა: „ნუ დამიმძიმებ სულს, ქალბატონო, გაუსაძლისი საყვედურით. ახლა ხომ მენელაოსმა გაიმარჯვა ათენას დახმარებით, შემდგომში მე გავიმარჯვებ, რადგან ჩვენ გვერდითაც დგანან ღმერთები. მოდი, დავწვეთ და სიყვარულით დავტკბეთ, რადგან არასოდეს არ მოუცავს ჩემი სული ასეთ ვნებას, მაშინაც კი, როდესაც პირველად თვალწარმტაცი ლაკედემონიდან მოგიტაცე და მოვცურავდით საზღვაო გემებით და კრანაეს კუნძულზე შევერთეთ ერთმანეთს სიყვარულითა და სარეცლით, ბევრად უფრო მიყვარხარ ახლა და ტკბილი სურვილი მიპყრობს“, – ეს თქვა და სარეცლისკენ დაიძრა და უკან მიჰყვა მეუღლეც. და ისინი დაწვნენ მოჩუქურთმებულ სარეცელზე.

ატრევსის ძე კი მებრძოლთა შორის წინ და უკან დარბოდა მხეცივით, იქნებ სადმე თვალი მოეკრა ღვთისდარი ალექსანდროსისთვის, მაგრამ არავის შეეძლო ტროელებისა და მათი სახელოვანი მოკავშირეებისგან, ეჩვენებინა ალექსანდროსი არესის რჩეული მენელაოსისთვის. მისი სიყვარულის გამო არ დამალავდა არავის, რომ დაენახა, რადგან შავი სიკვდილივით ყველას თანაბრად ეზიზღებოდა.

მაშინ მათ უთხრა კაცთა მეუფე აგამემნონმა: „მისმინეთ, ტროელებო, დარდანელებო და მოკავშირეებო! ცხადად გამოჩნდა არესის რჩეული მენელაოსის გამარჯვება, არგოსელი ჰელენე და მასთან ერთად მთელი ქონება უნდა დააბრუნოთ და გადაიხადოთ სათანადო გამოსასყიდი, რომლის ხსოვნა დარჩება მომავალი თაობების ადამიანებშიც“.

ასე თქვა ატრევსის ძემ და მოუწონეს სხვა აქაველებმაც.

მეოთხე სიმღერა

ფიცის გატეხა. აგამემნონის მიერ ლაშქრის შემოვლა

ზევსთან ჩამომსხდარ ღმერთებს კრება ჰქონდათ ოქროს მიწაზე, ხოლო დედოფალი ჰებე[7] მათ ნექტარს უსხამდა; ისინი კი ოქროს თასებით ესაუბრებოდნენ ერთმანეთს და ტროელთა ქალაქს დაჰყურებდნენ. უეცრად შეეცადა კრონოსის ძე, გამოეწვია ჰერა დამცინავი სიტყვებით და ცბიერად ჩაილაპარაკა: „ორი დამხმარე ჰყავს მენელაოსს ღმერთებში – არგოსელი ჰერა და მფარველი ათენა; მაგრამ ისინი ცალკე სხედან, უყურებენ და ტკბებიან, პარისს კი მარადმოღიმარი აფროდიტე მუდამ გვერდით უდგას და ბედისწერისგან იცავს. ახლაც, როცა ეგონა, რომ მოკვდებოდა, გადაარჩინა, თუმცა ცხადი იყო არესის რჩეული მენელაოსის გამარჯვება. ჩვენ კი ვთქვათ, როგორ იქნება ეს საქმე: ან ისევ ავი ომი და საშინელი შეტაკება აღვძრათ, ან მტრებს შორის მეგობრობა დავამკვიდროთ. და თუ ეს ყველას საყვარლად და ტკბილად გიჩანთ, დაე, მეუფე პრიამოსის ქალაქი გადარჩეს, ხოლო არგოსელი ჰელენე მენელაოსმა წაიყვანოს“.

ასე თქვა; დრტვინავდნენ ათენა და ჰერა, გვერდიგვერდ ისხდნენ და ტროელებისთვის სიავეს განიზრახავდნენ. თუმცა ათენა მდუმარედ იყო და არაფერს ამბობდა მამა ზევსზე გულმოსული, ველურ რისხვას მოეცვა იგი. ჰერამ კი ვერ დაიოკა ბრაზი გულში და მიმართა: „კრონოსის უსასტიკესო ძეო, ეს რა სიტყვა ბრძანე?! გინდა, წყალში ჩამიყარო უსასრულო გარჯა და ოფლი, რომელიც შრომაში დავღვარე, ცხენები დავწყვიტე, რომ ხალხი შემეყარა პრიამოსისა და მისი შვილების დასაქცევად. გააკეთე, რაც გსურს, მაგრამ ყველა ღმერთი არ დაგეთანხმება“.

მას დიდად გაუწყრა ღრუბელთშემკრები ზევსი და უთხრა: „დედოფალო, ცუდი რა გაგიკეთეს პრიამოსმა და პრიამოსის შვილებმა, ასე მტრულად რომ გწყურია ილიონის კარგად დასახლებული ციხესიმაგრის დაქცევა? რომ შეგძლებოდა, კარიბჭესა და დიდ გალავანში შეხვიდოდი და ცოცხლად შეჭამდი პრიამოსსაც, მის შვილებსაც და სხვა ტროელებსაც, იქნებ ამით მოგეშუშებინა ჭრილობა. გააკეთე, რაც გინდა; მაგრამ უფრთხილდი, ამ განხეთქილებამ ჩვენ ორს შორის დიდი მტრობა არ ჩამოაგდოს. კიდევ ერთს გეტყვი და გულში კარგად ჩაიბეჭდე: როდესაც მე განვიზრახავ, დავაქციო ქალაქი, რომელშიც შენთვის საყვარელი ადამიანები დაბადებულან, ნუ დააცხრობ ჩემს მრისხანებას და მიმიშვი; მეც გულით არ მინდა, მაგრამ მაინც გაძლევ ამ ქალაქს; მზისა და ვარსკვლავებიანი ცის ქვეშეთში მიწიერი ადამიანები რაც ქალაქებს ასახლებენ, მათგან ჩემი გულისთვის ყველაზე პატივსაცემი იყო წმინდა ტროა, პრიამოსი და იფნისშუბოსანი პრიამოსის ხალხი. იქ არასოდეს მოჰკლებია ჩემს საკურთხეველს არც სათანადო ნადიმი, არც ზედაშე, არც შესაწირავის კვამლი, არც თაყვანისცემა, რაც გვეკუთვნის“.

მის საპასუხოდ ბრძანა ხარისთვალება ქალღმერთმა ჰერამ: „სამი ქალაქია ჩემთვის უსაყვარლესი: არგოსი, სპარტა და ფართოქუჩებიანი მიკენე. დააქციე ისინი, თუ გულით შეიძულებ, მე წინ არ გადაგიდგები და არ დავიცავ. თუ უარს ვიტყვი და არ დაგანებებ მათს დაქცევას, ჩემი უარით ვერაფერს გავაწყობ, რადგან შენ ბევრად უფრო ძლიერი ხარ; მაგრამ საჭიროა, რომ ჩემი გაწეული შრომაც უნაყოფოდ არ დარჩეს, მეც ხომ ღმერთი ვარ, მეც ხომ იმ გვარისა ვარ, რაც შენ, მეც ხომ უფროს ქალიშვილად მშვა ცბიერმა კრონოსმა და ორგზის დიდებული ვარ, – ჩემი წარმოშობითაც და იმითაც, რომ მეუღლეს მიწოდებ შენ, რომელიც ყველა უკვდავზე მეფობ; ახლა კი დავუთმოთ ერთმანეთს: შენ – მე და მე – შენ. მოგვყვნენ სხვა უკვდავი ღმერთებიც. შენ კი სასწრაფოდ უბრძანე ათენას, მიადგეს ტროელებისა და აქაველების საშინელ შეტაკებას, სცადოს, რომ ფრიად სახელოვან აქაველებს ტროელებმა პირველებმა მიაყენონ შეურაცხყოფა და ფიცი გატეხონ“.[8]

ასე თქვა და უსმინა მას ადამიანთა და ღმერთთა მამამ. იმავწამს მიმართა ათენას ფრთოსანი სიტყვებით: „ახლავე მიადექი ტროელებსა და აქაველებს, სცადე, რომ ფრიად სახელოვან აქაველებს ტროელებმა პირველებმა მიაყენონ შეურაცხყოფა და ფიცი გატეხონ“.

ასე ბრძანა და აღძრა ისედაც მოწადინებული ათენა და ისიც მოწყვეტით დაეშვა ოლიმპოსის მწვერვალებიდან. როგორც ვარსკვლავი, რომელსაც ცბიერი კრონოსის ძე უგზავნის სასწაულის ნიშნად მეზღვაურებს ან ხალხთა ვრცელ ლაშქრობას, ბრწყინვალე ვარსკვლავი, რომელიც უამრავ ნაპერწკალს ისვრის, ასეთი სახით დაეშვა მიწაზე პალასი ათენა, ჩამოხტა შუაში; გაოგნდნენ ამის დამნახველი ცხენებისმხედნელი ტროელები და ლამაზსაბარკულიანი აქაველები. ერთმანეთს უყურებდნენ და ეუბნებოდნენ: „ან ისევ ავი ომი და საშინელი შეტაკება იქნება, ან მოწინააღმდეგეებს შორის მეგობრობას დაამკვიდრებს ზევსი, რომელიცაა ადამიანებისთვის ომების გამრიგე“.

ამას ამბობდნენ ერთმანეთში აქაველებიცა და ტროელებიც. ათენა კი მივიდა ერთად თავმოყრილ ტროელებთან ანტენორის ძის, ლაოდოკოსის, მძლავრი შუბოსნის სახით, კითხულობდა, სად უნდა ეპოვნა ღვთისდარი პანდაროსი. ნახა, რომ ლიკაონის სწორუპოვარი და მძლავრი ვაჟი იდგა და ირგვლივ ეხვია ფაროსანი მეომრების მძლავრი რიგები, რომლებიც მას ჩამოჰყვნენ აისეპოსის[9] ნაკადებიდან. ახლოს დაუდგა და ფრთოსანი სიტყვებით მიმართა: „მერწმუნე, ლიკაონის მამაცო ვაჟო! გაბედე და მენელაოსს სტყორცნე სწრაფი ისარი, ყველა ტროელისაგან მადლობასა და დიდებას მოიხვეჭ, ყველასაგან, განსაკუთრებით კი მეფე ალექსანდროსისაგან. მისგან მიიღებ ბრწყინვალე საჩუქარს, როგორც კი მენელაოსს, ატრევსის მამაც შვილს დაინახავს შენი ისრით დაცემულსა და მწუხარე კოცონზე ასულს. მიდი, ესროლე ისარი სახელგანთქმულ მენელაოსს, შეევედრე ლიკიაში შობილ მშვილდოსან აპოლონს, პირველშობილი ცხვრების სახელოვანი ჰეკატომბე აღუთქვი შინ, წმინდა ქალაქ ძელეიაში დაბრუნებისას“.

ასე ბრძანა ათენამ და დაარწმუნა უგუნურის სული. იმავწამს ამოიღო არჩვის რქისგან დამზადებული გაპრიალებული მშვილდი, ეს არჩვი ოდესღაც თავად დაუჭრია მკერდში კლდიდან, სადაც ჩასაფრებული დიდხანს ელოდა; მკერდში მოარტყა ისარი და წააქცია კლდეზე. თავზე თექვსმეტი ხელისგულის სიგრძის რქები ადგა. ისინი დაამუშავა და შეაერთა მშვილდის ხელოსანმა, მთლიანად გააპრიალა და ოქროს კაუჭები გაუკეთა. და იგი კარგად დააყენა, მიწაზე დააყრდნო და მოზიდა; მისმა კარგმა მეგობრებმა წინ ფარები დაუჭირეს, რომ არესის ძე აქაველები არ წამომდგარიყვნენ, სანამ არ მოარტყამდა ატრევსის ძეს, მამაც მენელაოსს. გახსნა კაპარჭის თავსახური და ამოიღო უხმარი ფრთოსანი ისარი, შავი ტკივილის მიზეზი. უმალ ლარს მიუსადაგა ბასრი ისარი, შეევედრა ლიკიაში შობილ მშვილდოსან აპოლონს, პირველშობილი ცხვრების სახელოვანი ჰეკატომბე აღუთქვა შინ, წმინდა ქალაქ ძელეიაში დაბრუნებისას. ერთად მოზიდა ისრის ბოლო და ხარის ძარღვის ლარი; ლარი მკერდს გაუსწორა და რკინის ბუნიკი – მშვილდს. იმავწამს, როგორც დიდი მშვილდი წრედ მოზიდა, გაიჟღრიალა მშვილდმა, გაიზუზუნა ლარმა და გაიჭრა ბასრბოლოიანი ისარი ერთად თავმოყრილ ხალხში შევარდნას მოწადინებული.

მაგრამ არ დაგივიწყეს, მენელაოს, ნეტარმა უკვდავმა ღმერთებმა, უპირველესად კი ზევსის მონადავლე ასულმა, გვერდით დაგიდგა იგი და აგარიდა ბასრი ისარი; ისე არ მიაკარა შენს კანს, როგორც დედა აცილებს ხოლმე ბუზს შვილს, რომელსაც ტკბილად სძინავს; მან იგი წარმართა იქით, სადაც ქამარს[10] ოქროს ბალთა კრავდა და ჯავშანი ჯავშანს ედებოდა. შეკრულ ქამარში ჩაერჭო ბასრი ისარი, ოსტატურად გაკეთებულ ქამარში გააღწია, უცხოდ ნაკეთები ბექთარი და შელეწა შიდა სქელი სარტყელი[11], რომელსაც წელზე ატარებდა შუბისგან თავდასაცავად და ყველაზე უფრო საიმედო იყო, მაგრამ ისარმა მასშიც შეაღწია. გაკაწრა ისარმა მოკვდავის კანი; იმავწამს წამოსკდა ღრუბელივით შავი სისხლი ჭრილობიდან. როგორც სპილოს ძვალს შეღებავს მეონიელი ან კარიელი ქალი მეწამულ ფერად, რომ ცხენს საყბეურად ჰქონდეს და დევს – საძინებელში, ბევრი მხედარი ლოცულობს, რომ ხელში ჩაიგდოს, მაგრამ დევს, როგორც მეფის საგანძური, ორივეა: ცხენისთვის – აკაზმულობა და მხედრისთვის – დიდება; ასევე შენ, მენელაოს, სისხლმა შეგიღება მოხდენილი ბარძაყები, წვივები და ლამაზი კოჭები.

შეძრწუნდა კაცთა მეუფე აგამემნონი, როცა დაინახა ჭრილობიდან დაღვრილი შავი სისხლი. თავზარი დაეცა თავად არესის რჩეულ მენელაოსსაც; მაგრამ როდესაც დაინახა, რომ ბუნიკის სამაგრი ძარღვი და ისრის კაუჭები გარეთ იყო, სული მკერდში ისევ დაუბრუნდა. მენელაოსის ხელი აიღო, მძიმედ ამოიოხრა, ასე მიმართა მეუფე აგამემნონმა და საპასუხოდ ამოიგმინეს მეგობრებმაც: „საყვარელო ძმაო, შენს სასიკვდილოდ დამიდევს ფიცი და მსხვერპლი შემიწირავს, როცა აქაველთა წინ დაგაყენე ტროელებთან საბრძოლველად, შენ კი დაგჭრეს ტროელებმა და სარწმუნო ფიცი ფეხით გათელეს; მაგრამ არ იქნება ამაო არც ფიცი, არც ცხვრების სისხლი, არც შეუზავებელი ზედაშე და არც ნდობის ნიშნად მარჯვენის ჩამორთმევა. თუკი ოლიმპოსელი ახლავე არ იმოქმედებს, გვიან მაინც აღასრულებს და დიდ ფასსაც დაუწესებს – საკუთარი თავით, ცოლებითა და შვილებით გადაიხდიან. ეს კარგად ვიცი, სულით და გულით: დადგება დღე, როცა დაიქცევა წმინდა ილიონი, პრიამოსი და იფნისშუბოსანი პრიამოსის ხალხი; ზევსი, კრონოსის ძე, მაღლით მჯდომი, ეთერის[12] მცხოვრები, მათ ყველას თავად შეურხევს შავ ეგიდას, ამ მზაკვრობით განრისხებული, ამას ვერავინ გადაურჩება; მაგრამ ჩემთვის საშინელი დარტყმა იქნებოდა, მენელაოს, შენ რომ მომკვდარიყავი და სიცოცხლის მიჯნას მისდგომოდი, მე კი სირცხვილნაჭამი წავსულიყავი უწყლო არგოსში; იმავწამს აქაველებს მონატრებოდათ მშობლიური მიწა, პრიამოსისა და ტროელების სადიდებლად დაგვეტოვებინა არგოსელი ჰელენე, ხოლო შენი ძვლები დამპალიყო მინდორში, ტროაში დაყრილი, დაუსრულებელ საქმესთან ერთად. არაადამიანური ძალით გაამაყებული ვინმე ტროელი ხომ იტყოდა, სახელოვანი მენელაოსის ყორღანზე შემდგარი: – დაე, ასე დასრულდეს ყველას მიმართ აგამემნონის რისხვა, მან ხომ ახლაც ამაოდ ჩამოიყვანა აქ აქაველთა ლაშქარი, შინ, საყვარელ სამშობლო მიწაზე ცარიელი ხომალდებით დაბრუნდა და დატოვა კეთილი მენელაოსი. ამას იტყოდა მაშინ და გამისკდებოდა კიდეც ფართო მიწა“.

მას კი გასამხნევებლად უთხრა ოქროსთმიანმა მენელაოსმა: „გამაგრდი, არ შეაშინო აქაველი ხალხი. სასიკვდილო ადგილას არ მომხვდა ბასრი ისარი, მრავალფერადი ქამარი გაიარა, ხოლო მის ქვემოთ ბალთამ და სარტყელმა დააკავა, რომელიც სპილენძის ოსტატებმა გამოჭედეს“.

მის საპასუხოდ ბრძანა მეუფე აგამემნონმა: „ნეტავ ისე იყოს, როგორც შენ ამბობ, საყვარელო მენელაოს, ჭრილობას კი ექიმი მოძებნის და დაადებს წამლებს, რომლებიც შეწყვეტს შავ ტკივილებს“.

და ტათლიბიოსს, ღვთაებრივ მაცნეს მიმართა: „ტათლიბიოს, რაც შეიძლება სწრაფად მაქაონს მიხმე აქ, ასკლეპიოსის ძეს, უზადო მკურნალს, რათა ნახოს ვაჟკაცი მენელაოსი, ატრევსის ძე, რომელიც ისრით დაგვიჭრა რომელიღაც რჩეულმა ტროელმა ან ლიკიელმა მშვილდოსანმა, თავისდა სადიდებლად და ჩვენდა ჭირად“.

თქვა და მაცნე დაუყოვნებლივ დაემორჩილა მის ნათქვამს; დაიარა სპილენძისსამოსიანი აქაველი ხალხი, თვალით ეძებდა გმირ მაქაონს და დაინახა დამდგარი, ირგვლივ რიგებად შემორტყმოდა ფაროსანი ხალხი, რომლებიც საძოვრებით მდიდარი ტრიკიდან ჩამოჰყვა. გვერდით დაუდგა და ფრთოსანი სიტყვებით მიმართა: „წამოდი, ასკლეპიოსის ძეო, გეძახის მეუფე აგამემნონი, რათა ნახო ვაჟკაცი მენელაოსი, ატრევსის ძე, რომელიც ისრით დაგვიჭრა რომელიღაც რჩეულმა ტროელმა ან ლიკიელმა მშვილდოსანმა, თავისდა სადიდებლად და ჩვენდა ჭირად“.

ასე თქვა და შეუტოკა მკერდში გული. წავიდნენ და გაიარეს ერთად თავმოყრილ აქაველთა ვრცელი ლაშქარი. ხოლო როდესაც მივიდნენ, სადაც ოქროსთმიანი მენელაოსი დაჭრილი იწვა, მის ირგვლივ კი თავი მოეყარათ მხედართმთავრებს წრეში, ის კი შუაში იწვა, ღვთისდარი მოკვდავი, იმავწამს ამოაძრო შეკრული ქამრიდან ისარი, მაგრამ ამოძრობისას ჩატყდა ბასრი კაუჭები. შეხსნა მრავალფერადი ქამარი, მის ქვემოთ ბალთა და სარტყელი, რომელიც სპილენძის ოსტატებმა გამოჭედეს. შემდეგ დაათვალიერა ჭრილობა, რომელიც ბასრმა ისარმა დატოვა, სისხლი გამოადინა და მყარი ცოდნით დამაწყნარებელი წამალი აპკურა, რომელიც ოდესღაც მამამისს კეთილი გულით მისცა ქირონმა[13].

სანამ დაკავებული იყვნენ საომარი ყიჟინის დიდოსტატი მენელაოსით, მანამ რიგებად მოვიდნენ ტროელთა ფაროსნები, აქაველებმა ისევ აბჯარი აისხეს და გაიხსენეს ომის ხალისი.

ვერ ნახავდი ღვთაებრივ აგამემნონს ვერც მთვლემარეს, ვერც მობუზულს, ვერც ბრძოლის არმოსურნეს, არამედ მხოლოდ დიდების მომტან ბრძოლაში შეჭრილს. ცხენები და სპილენძით მორთული ეტლი მიატოვა; მათ, მძიმედ მსუნთქავთ, შორიახლოს აკავებდა მსახური ევრიმედონი, პირაიდესის ძის, პტოლემაიოსის ვაჟი. აგამემნონმა მას დაავალა, ხელთ ჰყოლოდა მანამ, სანამ დაღლილობა მოიცავდა მის კიდურებს, როდესაც, როგორც მბრძანებელი, მრავალს მოივლიდა ფეხით და მეომრებს რიგებად დააწყობდა. სადაც ბრძოლას დანატრებულ სწრაფცხენიან დანაელებს დაინახავდა, მათ გვერდით დაუდგებოდა და სიტყვებით კიდევ უფრო გაამხნევებდა: არგოსელებო, არ შეანელოთ გააფთრებული სიმამაცე, მამა ზევსი არ იქნება მატყუარათა შემწე, ვინც პირველმა დაარღვია ფიცი, მათს ნაზ ხორცს სვავები შეჭამენ, ჩვენ კი მათს საყვარელ ცოლებს და ჩვილ შვილებს ხომალდებით წავიყვანთ, როდესაც ციხესიმაგრეს ავიღებთო.

სადაც კი საზარელი ომის მიმტოვებლებს დაინახავდა, მათ უმალ შავ დღეში ჩააგდებდა მძვინვარე სიტყვებით: „ავბედითო, თავისმომჭრელო არგოსელებო, არ გრცხვენიათ ახლა? რას დამდგარხართ გაოგნებულები ირმებივით, მინდორში სირბილით რომ დაიღლებიან, დადგებიან და გულში სიმამაცე რომ ვეღარ ებადებათ; თქვენც ასე დამდგარხართ გაოგნებულნი და აღარ ომობთ. იქნებ, იმას ელოდებით, ტროელები მოგვადგნენ აქ, ლამაზკიჩოიან ხომალდებთან ჭაღარა ზღვის ნაპირზე, რომ დაინახოთ, კრონოსის ძის ხელი როგორ გადაგვეფარება?“

როგორც მბრძანებელმა, ასე ჩამოიარა მეომართა რიგები. მიადგა კრეტელებს და მეომართა შორის გაიარა. ისინი მამაცი იდომენევსის ირგვლივ ისხამდნენ აბჯარს. იდომენევსი პირველ რიგებში იდგა ტახივით მამაცად, მერიონესი კი აჩქარებდა უკანა რიგებს. ისინი რომ დაინახა, გაიხარა კაცთა ბელადმა აგამემნონმა და იმავწამს იდომენევსს მიმართა ტკბილი სიტყვებით: „იდომენევს, სწრაფცხენებიან დანაელებში შენ მიმაჩნიხარ საუკეთესოდ ომსა და სხვა საქმეებში, ასევე ჩვენს დღესასწაულებზე, როდესაც უხუცესებისთვის შუშხუნა ღვინოს საუკეთესო არგოსელები ჭურჭელში აზავებენ. იქ სხვა გრძელთმიანი აქაველები თავის ზომაზე სვამენ, შენი თასი კი, ჩემი არ იყოს, მუდამ სავსე დგას და სვამ, როდესაც გული გეტყვის. მაშ, შედი ბრძოლაში ისეთი ამაყი, როგორიც ყოველთვის იყავი“.

მას საპასუხოდ უთხრა იდომენევსმა, კრეტელთა ბელადმა: „ატრევსის ძეო, მუდამ შენი ერთგული მეგობარი ვიქნები, როგორც უწინ დაგპირდი და სიტყვა მოგეცი. ახლა სხვა გრძელთმიანი აქაველები აღაგზნე, რომ სასწრაფოდ ბრძოლა დავიწყოთ, რადგან დაგიდეს ფიცი ტროელებმა; დაე, მათ სიკვდილი და დაღუპვა არ ასცდეთ, რაკი პირველებმა დაარღვიეს ფიცი“.

ასე თქვა და გახარებული გულით წავიდა ატრევსის ძე. მეომართა სიმრავლე გაიარა და აიასებთან მივიდა. მათ უკვე მუზარადები ეხურათ და ქვეითთა ღრუბელი მოსდევდათ. როგორც შემაღლებული ადგილიდან ზეფიროსის ზუზუნში ხედავს მწყემსი ზღვის თავზე მიმავალ ღრუბელს, შორიდან იგი კუპრზე უფრო შავად ეჩვენება და იცის, რომ მას მოჰყვება დიდი ქარიშხალი, ძრწოლა იპყრობს და გამოქვაბულში შეჰყავს ფარა, – ასე გუნდად მიჰყვებოდნენ აიასებს დამაქცევარ ომში ზევსის გამოზრდილი ვაჟკაცების ფარებითა და შუბებით აბურძგნული ლურჯი რიგები. მათი დანახვით გაიხარა მეუფე აგამემნონმა, შესძახა და ფრთოსანი სიტყვები უთხრა: „ორო აიასო, სპილენძისსამოსიანი არგოსელების ორო მეთაურო, თქვენ არც გიბრძანებთ, რომ აღაგზნოთ მეომრები, თქვენ თავადაც ძლიერად აგიმხედრებიათ ხალხი სასტიკი ბრძოლისთვის. ზევსო მამაო, ათენა და აპოლონო, ნეტავ ყველას ასეთი სული ჰქონოდა მკერდში! მაშინ ხომ უმალ დაეცემოდა მეუფე პრიამოსის ქალაქი ჩვენი ხელით აღებული და გაცამტვერებული!“

ეს თქვა და ისინი მიატოვა, სხვებისკენ წავიდა. იქ კი ნესტორს წააწყდა, პილოსელების მქუხარე მჭევრმეტყველს, რომელიც მეგობრებს რაზმავდა და საბრძოლოდ განაწყობდა. მის ირგვლივ იყვნენ პელაგონი, ალასტორი, ქრომიოსი, მეუფე ჰემონი და ხალხთა მწყემსი ბიასი. ცხენოსნები ცხენებთან და ეტლებთან ერთად წინ განალაგა, მრავალი საუკეთესო ქვეითი უკან ბრძოლის ბურჯად დააყენა, ხოლო უარესები შუაში განალაგა, რათა, თუნდაც არ ნდომოდათ, იძულებული ყოფილიყვნენ, ეომათ. მხედრებს პირველებს მისცა დავალება – მათ უბრძანა, ცხენები დაეოკებინათ და არ გაცვენილიყვნენ უწესრიგო ხროვად; თავისი ცხენოსნობისა და ვაჟკაცობის იმედით არავინ განიზრახოს არც სხვების წინ ტროელებთან ბრძოლა, არც უკან ჩამორჩენა, – უძლურები გახდებით. თუკი ვინმე თავის ეტლს დატოვებს და სხვა ეტლზე გადავა, შუბი გაიწვდინოს წინ, ეს ყველაზე ძლიერი ხერხია. ძველები ამგვარად ამსხვრევდნენ ქალაქებსა და გალავნებს, ამგვარი გონება და სული ედგათ მკერდში“.

ასე არიგებდა მათ მოხუცი, ძველი დროიდან ომების მცოდნე. მის დამნახავ აგამემნონს გული სიხარულით აევსო, შესძახა და ფრთოსანი სიტყვებით მიმართა: „მოხუცო, მაგ საყვარელ მკერდში როგორი სულიც გიდგას, ისე გაგიმაგრდეს მუხლი და ისეთი ძალა მოგეცეს! მაგრამ საყოველთაო სიბერე გაწამებს, კარგი იქნებოდა, ვინმე სხვას ჰქონოდა მეომრებში შენი ასაკი, შენ კი ყმაწვილებში ყოფილიყავი!“

მას საპასუხოდ უთხრა გერენოსელმა მხედარმა ნესტორმა: „ატრევსის ძეო, მეც ძალიან ვისურვებდი, ისეთი ვყოფილიყავი, როგორიც მაშინ ვიყავი, როცა ერევთალიონი გამოვასალმე სიცოცხლეს, მაგრამ ღმერთები ყველაფერს ერთად არ აძლევენ ადამიანებს, მაშინ ყმაწვილი ვიყავი და ახლა კიდევ სიბერე მომეწია, მაგრამ ასეთიც მხედრებში გავერევი და მოვუწოდებ რჩევით და სიტყვებით, – ეს არის მოხუცთა განსაკუთრებული პატივი. შუბები კი შეარხიონ უმცროსებმა, ჩემ შემდეგ დაბადებულებმა, რომლებიც საკუთარ ძალას ენდობიან“.

ასე თქვა და გახარებული გულით წავიდა ატრევსის ძე. იპოვა პეტეოსის ძე, ბრწყინვალე მხედარი მენესთევსი; იგი იდგა და ირგვლივ ჰყავდა ათენელები, ყიჟინის ოსტატები; იქვე ახლოს იდგა მრავალბრძენი ოდისევსი, ორივე მხარეს ედგა მძლავრ მეომარ კეფალენიელთა რაზმები, იდგნენ, ჯერ არ გაეგონა ამ ხალხს საბრძოლო ყიჟინა, რადგან ჯერ ერთმანეთს უახლოვდებოდნენ ცხენებისმხედნელი ტროელებისა და აქაველების საბრძოლო რიგები; ისინი კი იცდიდნენ, იდგნენ, სანამ აქაველთა სხვა კოშკი[14] მოვიდოდა, ტროელებს დაესხმებოდა და ბრძოლა გაჩაღდებოდა. ესენი რომ ნახა, გაცეცხლდა ხალხთა ბელადი აგამემნონი, შესძახა მათ და ფრთოსანი სიტყვებით მიმართა: „პეტეოსის, ზევსის აღზრდილი მეფის ძეო! და შენ, ავი ცბიერების გამორჩეულო ოსტატო, რას დამდგარხართ ცალკე, იმალებით და სხვებს ელოდებით?! თქვენ ორს, უპირველესად ყოვლისა, გმართებდათ წინ გასულიყავით და ფიცხელ ომში შეჭრილიყავით. ნადიმზე ხომ პირველად თქვენ ორს გეპატიჟებით, თუკი უხუცესებს ნადიმს ვუწყობთ აქაველები. იქ გიყვართ შემწვარი ხორცის მირთმევა და თასებით თაფლივით ტკბილი ღვინის გულიანად სმა; აქ კი საყვარელია, რომ უყურებთ აქაველთა ათი კოშკი თქვენზე წინ რომ იბრძვის დაუნდობელი სპილენძით“.

მას ქვემოდან გამოხედა და ბრძანა მრავალბრძენმა ოდისევსმა: „ატრევსის ძეო, ეს რა სიტყვა დასცდა შენს კბილთა ზღუდეს? როგორ თქვი, რომ ბრძოლას თავს ვარიდებთ, როდესაც აქაველები ცხენებისმხედნელი ტროელების წინააღმდეგ ვაღვიძებთ მძაფრ არესს?! დაინახავ, თუ ისურვებ და იზრუნებ, თელემაქეს საყვარელ მამას ცხენებისმხედნელი ტროელების წინააღმდეგ წინა რიგებში მებრძოლთა შორის; ეს რა ლიტონი სიტყვები წამოროშე!“

მას გაუღიმა მეუფე აგამემნონმა, გაბრაზებული რომ ნახა, უკან წაიღო თავისი სიტყვა და ბრძანა: „ლაერტეს ზევსის მიერ გამოზრდილო ძეო, გამომგონებელო ოდისევს! არც მეტისმეტად გკიცხავ და არც გიბრძანებ, რადგან ვიცი, რომ მაგ საყვარელ მკერდში გულს კეთილი განზრახვა აქვს, იმასვე ფიქრობ შენც, რასაც მე. ახლა კი მოდი, ყველაფერი

კარგად გავაკეთოთ და თუ რამ ცუდი ითქვა, ყველაფერი ღმერთებმა გააქარწყლონ“.

ასე თქვა, მიატოვა ისინი და სხვებისკენ წავიდა. იპოვა ტიდევსის ვაჟი, მგზნებარე დიომედე; იდგა ცხენებთან და შეწყვილებულ ეტლებთან. მასთან იდგა სთენელოსი, კაპანევსის ძე. რომ დაინახა, გაკიცხა იგი მეუფე აგამემნონმა, შესძახა მას და ფრთიანი სიტყვებით მიმართა: „ცხენებისმხედნელი, მამაცი ტიდევსის ძეო, რამ შეგაშინა, რას მიშტერებიხარ ბრძოლის ველს? ასე ცახცახი არ უყვარდა ტიდევსს, არამედ ძვირფასი მეგობრების ბევრად უფრო წინ ებრძოდა მტრებს, როგორც ამბობდნენ, ვისაც კი საქმეში უნახავს; მე თავად პირისპირ არასდროს მინახავს, მაგრამ ამბობენ, ყველას აღემატებოდაო. ერთხელ იგი, ომის გარეშე, მიკენს ეწვია, ღვთისდარ პოლინიკესთან[15] ერთად ხალხს აგროვებდა; ისინი მაშინ თავს უნდა დასხმოდნენ თებეს წმინდა კედლებს და ითხოვდნენ სახელოვანი მოკავშირეების მიცემას. მათ უნდოდათ, მიეცათ და დაეთანხმნენ თხოვნას, მაგრამ ზევსმა ავისმომასწავებელი ნიშნები გამოუჩინა და გადააფიქრებინა. ისინი მაშინ წავიდნენ და იმავე გზას დაადგნენ, მაღალლერწმიანი მდინარე ასოპოსის ნაპირს მიადგნენ და იქიდან მაცნედ კვლავ ტიდევსი გაგზავნეს აქაველებმა. მარტო წავიდა და მრავალი კადმოსელი[16] იპოვა, რომლებიც ნადიმობდნენ მძლავრი ეტეოკლესის[17] სახლში. იქ მხედარი ტიდევსი სტუმრად კი იყო, მაგრამ არ შეშინდა, მარტო შევიდა მრავალ კადმოსელთან, ყველას შეჯიბრში იწვევდა და ყველა დაამარცხა იოლად, ისეთ შემწედ ჰყავდა ათენა. მასზე განრისხებული ცხენთამხედნელი კადმოსელები უკან წამოსულს ჩაუსაფრდნენ, ორმოცდაათი ბიჭი გააგზავნეს; მათ ორი ხელმძღვანელი ჰყავდათ: მეონი – ჰემონის ძე, უკვდავთა მსგავსი და ავტოფონოსის ძე, ბრძოლაში უკანდაუხეველი პოლიფონტესი. ტიდევსმა მათაც სასტიკი ხვედრი არგუნა, ყველა ამოხოცა, მხოლოდ ერთი გაუშვა სახლში, ღმერთების ნიშნებს დაუჯერა და მეონი გაგზავნა. ასეთი იყო ეტოლიელი ტიდევსი, მაგრამ ვაჟი გაუჩნდა: ბრძოლაში უარესი და ლაპარაკში უკეთესი“.

ასე თქვა და არ უპასუხა მძლავრმა დიომედემ, მეფის გაკიცხვა ღირსეულად მიიღო, მაგრამ სახელოვანი კაპანევსის ძემ გასცა პასუხი: „ატრევსის ძეო, ნუ ამბობ ტყუილს, როცა სიმართლე იცი! ჩვენ ვამაყობთ, რომ მამებს დიდად აღვემატებით. ჩვენ თებეს სიმაგრე შვიდკარიბჭიანი ავიღეთ, როდესაც ნაკლები ხალხით მივადექით არესის გალავანს, მივენდეთ რა ღმერთების სასწაულებსა და ზევსის დახმარებას. ისინი კი საკუთარმა უსამართლობამ დაღუპა. ასე რომ, მამების პატივს ჩვენსას ნუ შეადარებ!“

მას ქვემოდან შეხედა მძლავრმა დიომედემ: „მამა, მდუმარედ იყავი და ჩემს სიტყვას ერწმუნე! მე ვერ გავკიცხავ აგამემნონს, ხალხთა მწყემსს, რომ საბრძოლოდ აღაგზნებს ლამაზსაბარკულიან აქაველებს; რადგან სახელი დაუმკვიდრდება მას, თუკი აქაველები ტროელებს დახოცავენ და წმინდა ილიონს აიღებენ, მაგრამ უდიდესი მწუხარება ელის, თუკი აქაველები დამარცხდებიან. მაშ მოდი, ჩვენ ორმა თავად გავიხსენოთ დაუოკებელი სიმამაცე!“

ასე თქვა და ეტლიდან შეიარაღებული ჩამოხტა მიწაზე. საშინელი ხმა გამოსცა სპილენძმა აღგზნებული მეუფის მკერდზე, გულმაგარ კაცსაც კი ძრწოლა აიტანდა.

როგორც ძეფიროსის აღძრული ტალღები ერთმანეთის მიყოლებით მიილტვიან ზღვის მრავალხმიანი სანაპიროსკენ, ჯერ ზღვაში აღიმართებიან, შემდეგ კი ხმელეთს საშინელი ზათქით ეხეთქებიან და ნაწილებად იმსხვრევიან, რკალად უვლიან კონცხს და ამოანთხევენ ზღვის ქაფს, ასევე ერთმანეთის მიყოლებით, შეუჩერებლად მიისწრაფვოდნენ დანაელთა საბრძოლო რიგები ომისკენ; თითოეულ რიგს ბრძანებას აძლევდა ბელადი, მეომრები კი უსიტყვოდ მიდიოდნენ. არ იტყოდი, რომ ამდენ ხალხს, რომელიც მათ მიჰყვებოდა, მკერდში ხმა ჰქონდა, მდუმარედ სცემდა პატივს მეთაურებს; ყველას უბრწყინავდა ჭრელი აბჯარი, როცა მწყობრად მოძრაობდა. ტროელები კი, როგორც ცხვრები ძალიან მდიდარი კაცის ეზოში, უთვალავნი დგანან, თეთრი რძით სავსენი და უსასრულოდ ბღავიან, როდესაც კრავების კიკინი ესმით, ასეთი ყიჟინა იდგა ტროელთა მთელ ვრცელ ლაშქარში, თანაც ყველას ხმაური და სიტყვა ერთნაირი არ იყო, მათი ენები ერთმანეთს ერეოდნენ, რადგან სხვადასხვა ქვეყნებიდან იყვნენ მოხმობილი ვაჟკაცები.

აღძრავდა იმათ არესი, ამათ კი – თვალსხივოსანი ათენა, ძრწოლა, შიში და მუდმივად გაშმაგებული შუღლი – კაცთა მმუსრავი არესის და და მეგობარი, რომელიც თავიდან პატარაა, მაგრამ მაღლა მიიწევს, ბოლოს ცას აწვდენს თავს და მიწაზე დადის, ლაშქრებს შორის დადიოდა, ორმხრივ მტრობას აღვივებდა და ადამიანთა კვნესას ამრავლებდა.

და როდესაც ერთ ადგილას მოიყარეს თავი, ერთმანეთს შეეჯახა ფარები, შუბები და სპილენძისაბჯრიან მებრძოლთა მრისხანება; შუაბუნიკიანი ფარები შეასკდა ერთმანეთს და გრუხუნი აღიძრა. იქ ისმოდა გოდებაცა და გამარჯვების ყიჟინაც, გამანადგურებელთა და განადგურებულთა ხმები, სისხლით მოირწყო მიწა. როგორც ადიდებული მდინარეები მთებიდან მოედინება, ხეობაში ერთმანეთს ერთვის მძლავრი ნაკადებით და ღრმა უფსკრულისკენ მიექანება, ხოლო მათი ყრუ ხმა შორს მთებში ესმის მწყემსს, ასე ისმოდა ერთმანეთს შეტაკებული მეომრების ბრძოლის ხმა. პირველმა მაშინ ანტილოქოსმა მოკლა ტროელთა მეწინავე მებრძოლთაგან საუკეთესომუზარადიანი ვაჟკაცი ექეპოლოსი, თალისიოსის ძე. მას ცხენისძუიანი მუზარადის კოპში ჩასცა, თვალებშუა გაუარა და ძვლები შელეწა სპილენძის შუბმა და მისი თვალები წყვდიადმა მოიცვა; დაეცა, როგორც კოშკი – მძიმე ბრძოლაში. დაცემულს ფეხებში სწვდა მეუფე ელეფენორი, ქალკოდონის ძე, დიდგულოვანი აბანტების მეთაური და მოაცილა ისრებს, რათა სასწრაფოდ აეყარა მისთვის აბჯარი, მაგრამ მისი მცდელობა მოკლე აღმოჩნდა. რომ დაინახა, გვამს მიათრევდა, დიდგულოვანმა აგენორმა დახრილს, ფარისგან დაუცველ ფერდში ატაკა სპილენძის შუბი და სიცოცხლეს გამოასალმა. როგორც კი იგი დატოვა სულმა, მის ირგვლივ აღიძრა ტროელებისა და აქაველების სასტიკი ბრძოლა: როგორც მგლები, ისე დააცხრნენ ერთმანეთს და კაცი კაცს შეასკდა.

მაშინ აიას ტელამონის ძემ დასცა ჭაბუკი სიმოესიოსი, ანთემიონის ვაჟი, რომელიც ოდესღაც იდის მთიდან, მშობლებთან ერთად, თავისი ჯოგის სანახავად ჩამოსულმა დედამ შვა სიმოეისის[18] ნაპირებთან, რის გამოც დაარქვეს სიმოესიოსი, მაგრამ საყვარელ მშობლებს ვეღარ დაუბრუნა სამაგიერო გაწეული ამაგისთვის, ხანმოკლე აღმოჩნდა დიდგულოვანი აიასის შუბით ძლეული მისი სიცოცხლე. წინ მიმავალს მარჯვენა ძუძუსთან დასცა და ბეჭამდე გაუტარა სპილენძის შუბი და ისიც მიწაზე, მტვერში დაეცა ალვის ხესავით, რომელიც დაბლობზე, დიდ ჭაობში გაიზარდა, მოისხა მაღალი ტოტები და მას ეტლის მკეთებელი ოსტატი გასხეპს მოელვარე რკინით, რომ თავის ეტლს ბორბალი გაუკეთოს და ისიც უსიცოცხლოდ ლპება მდინარის ნაპირას, – ასე აჰყარა აბჯარი ანთემიონის ძე სიმოეისიოსს ზევსის შობილმა აიასმა, მას ელვარე ჯავშნიანმა ანტიფოსმა, პრიამოსის ძემ ხალხის შუაგულში სტყორცნა ბასრი შუბი, ასცდა, მაგრამ მუცელში მოხვდა ლევკოსს, ოდისევსის საუკეთესო მეგობარს, რომელიც მოკლულის ცხედარს მიათრევდა; დაეცა თვითონაც და ცხედარიც გაუვარდა ხელიდან. მისმა სიკვდილმა მეტად განარისხა ოდისევსის სული, მებრძოლთა წინა რიგი გაიარა მოელვარე სპილენძის მუზარადით შემკულმა, ახლოს მივიდა, დადგა, ირგვლივ მოავლო მზერა და სტყორცნა მოელვარე შუბი, უკან დაიხიეს ტროელებმა შუბის მტყორცნი კაცის წინაშე, მან კი არ გააცუდა ნატყორცნი, პრიამოსის ბუშს, დემოკოონს მოარტყა, რომელიც სწრაფი ცხენებით განთქმული აბიდოსიდან ჩამოვიდა. მას, მეგობრის გამო, განრისხებულმა ოდისევსმა შუბი საფეთქელში მოარტყა, მეორე საფეთქელთან გამოვიდა სპილენძის შუბი და მისი თვალები მოიცვა წყვდიადმა. ხმაურით დაეცა და გაიჟღრიალა აბჯარმა დაცემულზე. უკან დაიხიეს მეწინავეებმა და სახელოვანმა ჰექტორმა, არგოსელებმა კი დიდი ყიჟინით გაათრიეს ცხედრები და წინ დიდად გაიწიეს, განრისხდა აპოლონი, რომელიც ყველაფერს პერგამოსიდან[19] ხედავდა და ხმამაღლა შესძახა ტროელებს: „აღიძარით, ცხენთამხედნელო ტროელებო, ნუ დაუთმობთ ბრძოლის ჟინს არგოსელებს, მათ არც ქვის ტყავი აქვთ, არც რკინის, რომ აისხლიტონ მჭრელი სპილენძის დარტყმები. ლამაზკულულებიანი თეტისის ძე, აქილევსი ხომ არ იბრძვის, ხომალდებთან ნაღვლიან გულისტკივილს მისცემია“. ასე ბრძანა ქალაქიდან საშინელმა ღმერთმა, მაგრამ აქაველებს აღაგზნებდა ზევსის ასული სახელგანთქმული ტრიტოგენეია[20], რომელიც ხალხის გუნდებთან ჩნდებოდა, თუკი უკანდახეულებს დაინახავდა.

აქ ამარინკევსის ძე – დიორესი – შებოჭა ბედისწერამ: წვეტიანი ლოდი მოხვდა მარჯვენა ფეხის კოჭში: ესროლა თრაკიელ კაცთა მეთაურმა პეიროს იმბრასოსის ძემ, რომელიც აინოსიდან ჩამოვიდა. ურცხვმა ქვამ ორივე მყესი და ძვალი სრულიად დაულეწა და მტვერში დაეცა, ორივე ხელი საყვარელი მეგობრებისკენ გაიშვირა, სული ერთმეოდა; აქ მოირბინა პეიროოსმა და ჭიპში ჩასცა შუბი, მთელი შიგნეული მიწაზე დაიყარა, თვალებს კი წყვდიადი გადაეფარა. ეტოლიელმა თოასმა პეიროოს ჩასცა შუბი მკერდში, ძუძუსთავს ზემოთ, ფილტვებს მისწვდა სპილენძი. ახლოს მოდგა თოასი და მძლავრი შუბი ამოჰგლიჯა მკერდიდან, ბასრი მახვილი ამოიღო, შუა მუცელში ატაკა და სული ამოაცალა. აბჯარი ვერ აჰყარა, რადგან ირგვლივ შემოეწყვნენ კეფაზე მოშვებულთმიანი თრაკიელი მეგობრები, ხელში გრძელი შუბებით და თუმცა დიდიც იყო, მძლავრიც და სახელოვანიც, გამოაძევეს, ისიც შედრკა და უკან დაიხია. ასე მტვერში გვერდიგვერდ იწვნენ მართლაც თრაკიელებისა და სპილენძისსამოსიანი ეპეიელების წინამძღოლები და უამრავმა სხვამაც დალია სული.

მაშინ თუ ვინმე მებრძოლს, რომელიც ბრძოლას არ შეუშინდებოდა, ვისაც ჯერ არ მოხვედროდა ისარი და ვინც ჯერ არ დაეჭრა ბასრ სპილენძს, ათენა პალასი ჩასჭიდებდა ხელს, წაიყვანდა და ისრებს ანაზდად ააცდენდა, იგი დაინახავდა, რომ იმ დღეს უამრავი ტროელი და აქაველი მტვერში პირჩაღმა ჩავარდნილი ერთმანეთის გვერდიგვერდ იწვა.

შენიშვნები

[1] პიგმეები – უკიდურეს სამხრეთში, ოკეანოსთან მცხოვრები ქონდრისკაცების მითოსური ტომი; მათ ყოველწლიურად ეომებიან სამხრეთში გადამფრენი წეროები.

[2] ალექსანდროსი – სიტყვა-სიტყვით, „კაცთა მომგერიებელი“, პარისის მეტსახელი.

[3] ქვის პერანგს ჩაგაცვამდნენ – ქვებით ჩაგქოლავდნენ.

[4] სკაიეს კარიბჭე – ქალაქ ტროის დასავლეთის კარიბჭე.

[5] კასტორი და პოლიდევკესი – ზევსისა და ლედას შვილები, დიოსკურები; ჰელენესა და კლიტემნესტრას ძმები. ბერძნული მითოლოგიის ტრადიციით, ღმერთები იყვნენ, მაგრამ ჰომეროსთან ადამიანებად არიან წარმოდგენილი.

[6] ტრადიციულად პარისს, როგორც მოისარს, მძიმე აღჭურვილობა არ სჭირდებოდა, ამიტომ აიღო ახლა ძმის ბექთარი, „რომელიც მოერგო“.

[7] ჰებე – ზევსისა და ჰერას ასული, სიყმაწვილის ქალღმერთი, რომელიც ოლიმპოსის მთაზე ღმერთებს ნექტარსა და ამბროსიას მიართმევდა.

[8] ფიცი გატეხონ – ფიცის გატეხვით ტროელები თავის ქალაქს დასაღუპავად გასწირავენ, ეს ცოდვა დაუსჯელი ვერ დარჩებოდა.

[9] აისეპოსი – ტროადის შვიდიდან ერთ-ერთი მდინარე.

[10] ქამარს – იგულისხმება საბრძოლო ქამარი სპილენძის წინა ფირით, რაც ბექთართან ერთად ორმაგ ჯავშანს ქმნიდა.

[11] სარტყელი – შიდა სარტყელი, სპილენძის ფირფიტებიანი სქელი სახვევი.

[12] ეთერი – სივრცე ატმოსფეროსა და ზეცის კამარას შორის, „ზედა სუფთა ჰაერი“. მოკვდავები ჰაერს ჩაისუნთქავენ, ხოლო უკვდავები ეთერს.

[13] ქირონი (ქეირონი) – უზენაესი კენტავრი, ცნობილი როგორც ბრწყინვალე პედაგოგი, რომელმაც აღზარდა ჰერაკლე, იასონი, აქილევსი და ზოგიერთი სხვა გმირი. მისი სფეროები იყო მედიცინა, მუსიკა, მშვილდოსნობა, ნადირობა და წინასწარმეტყველება.

[14] კოშკი – საბრძოლო წყობის ერთ-ერთი სახეობა.

[15] პოლინიკესი – ოიდიპოსის ვაჟი, რომელსაც, წინასწარი შეთანხმების მიუხედავად, მეფობა არ დაუთმო ძმამ; საკუთარი ქალაქის წინააღმდეგ უცხოების ლაშქარს გამოუძღვა და ბრძოლაში დაიღუპა.

[16] კადმოსელი – თებელი (თებე კადმოსმა დააარსა და მის აკროპოლისს კადმეია ეწოდებოდა).

[17] ეტეოკლესი – ოიდიპოსის ვაჟი, თებეს მეფე. დაიღუპა ძმასთან, პოლინიკესთან და მის მიერ ჩამოყვანილ ლაშქართან ბრძოლაში (ძმებმა ერთმანეთი დახოცეს).

[18] სიმოეისი – ტროადის მდინარე, პერსონიფიცირებულად – ოკეანოსისა და ტეთისის ვაჟი.

[19] პერგამოსი – ქალაქ ტროის ციტადელი ანუ აკროპოლისი.

[20] ტრიტოგენეია – ქალღმერთ ათენას ეპითეტი, რომლის მნიშვნელობაც ბუნდოვანია. ერთ-ერთი ვერსიით, იგი ათენას ზღვიურ წარმომავლობაზე მიუთითებს; მეორე ვერსიით, ათენა არის „სამგზის შობილი“ ან „მესამედ შობილი“. ამ უკანასკნელ შემთხვევაში იგულისხმება, რომ ათენა ზევსის მესამე შვილია არტემისის და აპოლონის შემდეგ. „სამგზის შობილს“ კი განმარტავენ როგორც მეტისისგან, ზევსისგან და საკუთარი თავიდან შობილს.

მეხუთე სიმღერა

დიომედეს გმირობანი

მაშინ ტიდევსის ძე დიომედეს ათენა პალასმა მისცა სიმტკიცე და გამბედაობა, რომ ყველა არგოსელისგან გამორჩეულიყო და ბრწყინვალე სახელი მოეპოვებინა. დაუოკებელი ცეცხლი დაუნთო მუზარადსა და ფარზე გვიანი ზაფხულის ვარსკვლავის მსგავსად, რომელიც განსაკუთრებით გაცისკროვნებით ბრწყინავს, ოკეანეში განბანილი. ასეთი ცეცხლი დაუნთო თავსა და მხრებზე და შეუშვა ბრძოლის შუაგულში, სადაც ათასები ირეოდნენ.

ტროელთა შორის იყო ვინმე დარესი, მდიდარი და სახელმოხვეჭილი, ჰეფესტოსის ქურუმი, ორი შვილი ჰყავდა, ფეგევსი და იდაიოსი, ყველანაირი ბრძოლის მცოდნენი. ეს ორი გამოეყო თანამებრძოლებს და დაიძრა მის წინააღმდეგ ორცხენიანი ეტლით, დიომედე კი ქვეითად იყო. როდესაც ერთმანეთისკენ მიმავალნი ახლოს აღმოჩნდნენ, ფეგევსმა პირველმა სტყორცნა გრძელჩრდილიანი შუბი. ტიდევსის ძეს მარცხენა მხართან ჩაუარა შუბის ბუნიკმა, მაგრამ ვერ მისწვდა, ხოლო შემდეგმა ტიდევსის ძემ აღმართა სპილენძი და მისი ხელიდან ამაოდ არ გამოფრენილა იარაღი, პირდაპირ მკერდში მოხვდა ძუძუსთავებს შორის და ჩამოაგდო ეტლიდან. იდაიოსი ჩამოხტა, მიატოვა ულამაზესი ეტლი, ვერ გაბედა, დაეცვა მოკლული ძმა. თავადაც ვერ გაექცეოდა შავ ბედისწერას, მაგრამ ჰეფესტოსმა დამალა, ღამის საფარი გადააფარა და გადაარჩინა, რომ ბერიკაცი მთლად უნუგეშოდ არ დარჩენილიყო. ცხენები კი გამოხსნა დიდგულოვანი ტიდევსის ვაჟმა და მეგობრებს ჩააბარა, რომ გაერეკათ ღრმამუცლიანი ხომალდებისკენ.

როდესაც დიდგულოვანმა ტროელებმა დარესის ორი ვაჟიდან ერთი გამოქცეული და მეორე ეტლთან მოკლული დაინახეს, ყველა შიშმა აიტანა, მაგრამ თვალსხივოსანმა ათენამ ხელი ჩაავლო დაუოკებელ არესს და უთხრა: „არეს, არეს, მოკვდავთმმუსვრელო, სისხლისმსმელო, გალავანთა დამაქცეველო! ხომ არ ვაცალოთ ტროელებსა და აქაველებს, იბრძოლონ და მამა ზევსმა, ვისაც სურს, დიდება იმას მოუტანოს, ჩვენ ორმა კი ერთად დავიხიოთ უკან და ზევსის რისხვა ავიცილოთ თავიდან?“

ეს ბრძანა, ბრძოლიდან გაიყვანა დაუოკებელი არესი და შემდეგ დასვა სკამანდროსის მაღალ ნაპირზე. ტროელები მოიგერიეს დანაელებმა; თითო კაცი მოკლა თითოეულმა წინამძღოლმა; პირველმა ხალხთა ბელადმა აგამემნონმა ჰალიძონების მეთაური დიდი ოდიოსი ჩამოაგდო ეტლიდან, როგორც კი გაქცევა დააპირა, ზურგში ჩასცა შუბი მხრებს შორის და მკერდთან გამოუტარა; ხმაურით დაეცა იგი და აბჯარმა დაცემისას გაიჟღრიალა.

იდომენევსმა მოკლა ფაისტოსი – მეონიელი ბოროსის ძე, რომელიც ნაყოფიერი ტარნედან იყო ჩამოსული. იდომენევსმა, სახელოვანმა შუბოსანმა, თავისი გრძელი შუბი მას მარჯვენა ბეჭში ჩასცა, როდესაც ეტლზე ადიოდა; ჩამოვარდა ეტლიდან და საზარელმა წყვდიადმა მოიცვა, ხოლო იდომენევსის მსახურებმა მას აბჯარი აჰყარეს[1].

სტროფიოსის ძე, სკამანდრიოსი, ნადირობაში გაწაფული, ატრევსის ძე მენელაოსმა მოკლა ბასრი შუბით; ბრწყინვალე მონადირე იყო, მას თავად არტემისმა[2] ასწავლა ყველანაირი ნადირის დახოცვა, რაც კი მთიან ტყეში ბუდობს; მაგრამ ვერც ისართმტყორცნელმა არტემისმა გადაარჩინა და ვერც უზადო მშვილდოსნობამ, რომლითაც ადრე გამოირჩეოდა. სახელგანთქმულმა შუბოსანმა მენელაოსმა, ატრევსის ძემ, როდესაც მის წინ მირბოდა, ბეჭებშუა ჩასცა შუბი და მკერდში გაუტარა. პირჩაღმა დაეცა და მისმა აბჯარმა გაიჟღრიალა.

მერიონესმა მოკლა ფერეკლოსი, დურგალ ჰარმონიდესის ძე, რომელსაც ხელიდან ყველაფერი გამოსდიოდა და იგი განსაკუთრებით უყვარდა ათენა პალასს; სწორედ მან აუგო ალექსანდროსს კარგად გაწონასწორებული ხომალდები, უბედურების სათავე[3], რომლებმაც დაღუპეს ტროელები და თვითონაც შეიწირეს, რადგან ღმერთების ჩანაფიქრს ვერ ჩასწვდა. მას დაედევნა მერიონესი, მისწვდა და მარჯვენა დუნდულში დაჭრა, ბუნიკმა ძვალი გაუგლიჯა და საშარდე ბუშტი გაუხეთქა. ღრიალით დაეცა მუხლებზე და სიკვდილი გადაეფარა.

მეგესმა მოკლა პედაიოსი, ანტენორის ვაჟი; თუმცა ბუში იყო, მზრუნველობით გაზარდა ღვთაებრივმა თეანომ საკუთარ შვილებთან ერთად, რომ მეუღლისთვის ეამებინა. მას ფილევსის სახელგანთქმული შუბისმტყორცნელი ძე მიუახლოვდა და კეფაში ჩასცა ბასრი შუბი, კბილებს შუა გაიარა სპილენძმა და ენა გაგლიჯა; დაეცა მტვერში, ცივი სპილენძი ეჭირა კბილებით.

ევრიპილოსმა, ევაიმონის ძემ, მოკლა ღვთაებრივი ჰიფსენორი, უმამაცესი დოლოპიონის ძე, რომელიც სკამანდროსის ქურუმი გახდა და, როგორც ღმერთს, ისე სცემდა პატივს ხალხი; ამ კაცს ევრიპილოსი, ევაიმონის ბრწყინვალე ვაჟი, გაქცეულს დაეწია, მხარში ხმლით მისწვდა და მოჰკვეთა მძლავრი ხელი; სისხლმა იფეთქა და მიწაზე დაეცა ხელი, მის პატრონს კი ორივე თვალში ჩაუდგა მეწამული სიკვდილი და დაუმარცხებელი ბედისწერა.

ასე იღვწოდნენ მძიმე ბრძოლაში; ტიდევსის ძეს კი ვერ შეატყობდით, რომელ მხარეს იბრძოდა, ტროელებთან ერთად იყო თუ – აქაველებთან. იგი ველზე მიედინებოდა, ზამთარში ადიდებულ მდინარესავით, რომელსაც სწრაფი დინებით მიაქვს ხიდები, რომელსაც ვერც მყარად ნაგები ხიდი დააკავებს და ვერც აყვავებული ბაღის ჯებირი გააჩერებს, როცა უეცრად მოასკდება ზევსის თქეშით აზვირთებული და წალეკავს ყმავილკაცების საუკეთესო ნამუშევარს. ასე ტიდევსის ძე ავიწროებდა ტროელების მჭიდრო რაზმებს და მტრებიც, თუმცა მრავალნი იყვნენ, წინააღმდეგობას ვერ უწევდნენ.

მაგრამ შემდეგ ლიკაონის ბრწყინვალე ვაჟმა შეამჩნია იგი, როდესაც ბრძოლის ველს უტევდა და ავიწროებდა საბრძოლო რაზმებს, იმავწამს ტიდევსის ძის საწინააღმდეგოდ მოზიდა მოხრილი მშვილდი და ესროლა, ცდილობდა, აბჯრის მარჯვენა მხარში მოერტყა, გაფრინდა ბასრი ისარი, შეაღწია და სისხლით მოითხვარა აბჯარი. მაშინ ხმამაღლა შესძახა ლიკაონის ბრწყინვალე ვაჟმა: „გამხნევდით, ცხენების მჭენებელო დიდგულოვანო ტროელებო! დაჭრილია აქაველთაგან საუკეთესო და, მგონი, დიდხანს ვეღარ გადაიტანს მძლავრ ისარს, თუკი სწორად მომიწოდა უფალმა, ზევსის ძემ და ლიკიიდან ჩამომიყვანა“.

ასე ამბობდა ტრაბახით: მაგრამ სწრაფმა ისარმა ვერ მოკლა გმირი, მხოლოდ უკან დაიხია, თავისი ცხენებისა და ეტლის წინ დადგა და სთენელოსს უთხრა, კაპანევსის ძეს: „იჩქარე, კაპანევსის ძვირფასო ძეო, ჩამოხტი ეტლიდან, რომ მხრიდან ამომაძრო ეს ბასრი ისარი“.

ასე უთხრა და სთენელოსი ეტლიდან მიწაზე ჩამოხდა, გვერდით დაუდგა და სწრაფი ისარი მხრიდან სუფთად ამოაძრო. სისხლმა იფეთქა ნაქსოვ ქიტონზე. და მაშინ შესძახა საომარი ყიჟინის დიდოსტატმა დიომედესმა: „მისმინე, ეგიდისმპყრობელი ზევსის უძლეველო ასულო, თუკი ოდესმე კეთილი ფიქრით გვერდში გვედექი მე და მამაჩემს საზარელ ომში, ახლაც შემეწიე, ათენა! მომაკვლევინე და შუბით დამალეწინე ის კაცი, რომელმაც დამასწრო, დამჭრა და ახლა ტრაბახობს, რომ მეტად ვეღარ ვიხილავ მზის ბრწყინვალე შუქს“.

ასე თქვა ღაღადით და უსმინა მას პალასმა ათენამ, სხეულის ნაწილები, ფეხები და ხელები მსუბუქი გაუხადა, გვერდით დაუდგა და ფრთოსანი სიტყვები უთხრა:

„ახლა გამბედავად შეები, დიომედეს, ტროელებს, რადგან მკერდში მამისეული უშიშარი ძალა ჩაგიდგი, რაც ჰქონდა ფარისმპყრობელ მხედარ ტიდევსს. ნისლი, რომელიც ადრე გქონდა, თვალებიდან მოგაშორე, რათა შეძლო, განასხვაო ღმერთი და ადამიანი; თუკი რომელიმე ღმერთი შეეცდება, იქ მოვიდეს, შენ ხელდახელ არც ერთ უკვდავ ღმერთს არ შეებრძოლო, თუ ეს ზევსის ასული აფროდიტე არ იქნება; – თუ ის შემოვიდა ბრძოლაში, მისწვდი ბასრი სპილენძით“.

ეს თქვა და წავიდა თვალსხივოსანი ათენა. ტიდევსის ძე კი ისევ პირველ რიგებს შეერია და თუ მანამდეც სულითა და გულით მოწადინებული იყო, ტროელებს შებმოდა, ახლა სამჯერ უფრო მეტი ძალა მიეცა, როგორც იმ ლომს, რომელიც მინდორში თავისი უხვმატყლიანი ცხვრების მცველმა მწყემსმა ეზოს გარეთ მსუბუქად დაჭრა, მაგრამ ვერ მოკლა, პირიქით, მასში ახალი ძალა გააღვივა; მწყემსმა თავს უშველა და ბოსელში შეიჭრა, ფარა კი უპატრონოდ მიატოვა, ცხვრები შეჯგუფდნენ და ერთმანეთს მიაწყდნენ, გამძვინვარებული ლომი კი ყორეს გადაევლო; სწორედ ასე გააფთრებული შეუვარდა ტროელებს მძლავრი დიომედესი.

იქ მოკლა ასტინოოსი და ხალხთა მწყემსი ჰიპეირონი, პირველს ძუძუსთავს ზემოთ ჩასცა სპილენძის შუბი, ხოლო მეორეს დიდი ხმალი ლავიწის ძვალთან დაჰკრა და დააცილა ბეჭი კისერსა და ხერხემალს. შემდეგ ესენი მიატოვა და თავს დაეცა აბასსა და პოლიიდოსს, სიზმართა ამხსნელი მოხუცი ევრიდამასის ძეებს. ისინი ვერ დაბრუნდნენ ომიდან და მოხუცმა ვერ აუხსნა მათ სიზმარი, რადგან მძლავრმა დიომედესმა დახოცა ორივე. შემდეგ მიადგა ქსანთოსსა და თოონს, ფაინოფსის ორ უსაყვარლეს ძეს, დაამწუხრა ბერიკაცი, – მეტი შვილი აღარ ჰყავდა, ვისაც ქონებას დაუტოვებდა. ორივეს ძვირფასი სული ამოჰხადა დიომედესმა და აბჯარი აჰყარა, მამას კი ქვითინი და მძიმე მწუხარება დაუტოვა, რადგან არ ეღირსა, რომ ცოცხლები და შინ მობრუნებული ენახა, შორეულ ნათესავებს კი ერგოთ მისი ქონება.

შემდეგ დარდანოსის ძის, პრიამოსის ორი ვაჟი შეიპყრო, რომლებიც ერთ ეტლში იყვნენ, – ექემონი და ქრომიოსი. როგორც ლომი, რომელიც თავს ესხმის ხარებს და კისერს უმტვრევს ხბოს ან ხარს, რომელიც ტევრში ძოვს, ასევე ტიდევსის ძემ ორივე ძალით ჩამოჰყარა ეტლიდან, აბჯარი აჰყარა, ხოლო ცხენები მეგობრებს მისცა, რომ ხომალდებთან წაეყვანათ.

დაინახა ენეასმა, რომ დიომედესი ანადგურებდა ტროელთა რაზმებს, შევიდა ბრძოლასა და შუბების სიმრავლეში, რათა მოეძებნა ღვთისდარი პანდაროსი; იპოვა ლიკაონის სახელოვანი და მძლავრი ძე, წინ დაუდგა და ასეთი სიტყვით მიმართა: „პანდაროს, სად არის შენი მშვილდი, ფრთოსანი ისრები და დიდება?! ვერც ერთი კაცი ვერ შეგეჯიბრება შენ ვერც აქ და ვერც ლიკიაში მოიძებნება ვინმე შენზე უკეთესი; მაგრამ, მოდი, ზევსს აღუმართე ვედრებით ხელები და ისარი ესროლე ამ კაცს, რომელიც ასე მძლავრობს და რომელმაც მრავალი უბედურება მოუტანა ტროელებს მას შემდეგ, რაც უამრავ მძლავრ ვაჟკაცს მუხლები დაულეწა. ნეტავ რომელიმე ღმერთი ხომ არ არის ტროელებზე განაწყენებული და მსხვერპლშეწირვის გამო განრისხებული? მძიმეა ღმერთის რისხვა!“

მას ისევ მიუგო ლიკაონის სახელოვანმა ვაჟმა: „ენეას, სპილენძისსამოსიანი ტროელების მრჩეველო, იმ კაცს ტიდევსის მამაც ძეს ვამსგავსებ ყველაფრით, – ფარითაც ვცნობ, კოპიანი მუზარადითაცა და ცხენებითაც, რომლებსაც ვხედავ, თუმცა ცხადად არ ვიცი, რომ ღმერთი არ არის. თუ ეს კაცი, როგორც მე ვამბობ, ტიდევსის მამაცი ძეა, ღმერთის გარეშე არ მძვინვარებს იგი, არამედ ვიღაც უდგას ახლოს უკვდავთაგან, რომელსაც ღრუბელი აუფარებია მხრებზე და რომელმაც სრაფ ისარს, მე რომ მოვარტყი, გეზი შეუცვალა; მე ხომ უკვე ვესროლე ისარი და მოვარტყი მარჯვენა მხარში, პირდაპირ აბჯრის ფურცელში და მე უკვე ვაცხადებდი, რომ იგი აიდონევსთან[4] გავაგზავნე, მაგრამ ვერ გავაგზავნე, - ცხადია, რომელიღაც ღმერთია ჩემზე განრისხებული. ცხენები არ მყავს და ეტლი არ მაქვს, რომ მასზე ავიდე, თუმცა ლიკაონის სასახლეში თერთმეტი ეტლი მაქვს მშვენიერი, ჯერ უხმარი, სულ ახალთახალი, შალითებით დაფარული; თითოეულთან თეთრი ქერით და ჭვავით ნაკვები წყვილი ცხენი დგას. მართლაც, მოხუცი შუბოსანი ლიკაონი მრავალ რჩევას მაძლევდა, როდესაც ჩემი კეთილნაგები სახლიდან მოვდიოდი. მან მიბრძანა, ცხენებითა და ეტლით წავძღოლოდი ტროელებს უსასტიკეს ბრძოლებში. მე არ დავუჯერე, არადა, ბევრად უფრო სასარგებლო იქნებოდა. ცხენები მინდოდა დამენდო, რომ არ დაჰკლებოდათ საკვები ალყაშემორტყმულ ხალხში, როცა კარგ კვებას იყვნენ დაჩვეული. ისინი დავტოვე და ქვეითად ჩამოვედი ილიონში, მივენდე ჩემს მშვილდს, მაგრამ იგი მე ვერ დამეხმარა. მანამდე ხომ ორ მეთაურს ვესროლე ისარი, ტიდევსის ძესა და ატრევსის ძეს, ორივე ნამდვილად დავჭერი, სისხლი ვადინე და ამით მხოლოდ იმას მივაღწიე, რომ კიდევ უფრო განვარისხე. ცუდ დროს ჩამოვხსენი საკიდიდან ჩემი მოხრილი მშვილდი, ცუდად გამითენდა ის დღე, როდესაც საყვარელ ილიონში ჩამოვედი, როდესაც ტროელებს გამოვუძეხი ღვთაებრივი ჰექტორის გულის საამებლად. თუკი მეღირსა შინ დაბრუნება და საკუთარი თვალით სამშობლოს, მეუღლისა და მაღალჭერიანი დიდი სასახლის დანახვა, ვინმე უცხომ მომაჭრას თავი მაშინვე, თუ საკუთარი ხელით არ დავლეწე ეს მშვილდი და ისრები და ელვარე ცეცხლში არ ჩავყარე, რადგან ტყუილად მიტარებია“.

მას მიმართა ჰექტორმა, ტროელთა ბელადმა: „ამას ნუ ამბობ, მანამ არ იქნება სხვაგვარად, სანამ ჩვენ ორნი ამ კაცს ცხენებითა და ეტლებით არ დავუპირისპირდებით და იარაღით არ გამოვცდით. აბა, ამოდი ჩემს ეტლზე, რათა ნახო ტროსის[5] ცხენებმა როგორ იციან ველზე სწრაფად აქეთ-იქით დადევნება და გამოქცევა. ისინი ჩვენ ორსაც უსაფრთხოდ დაგვაბრუნებენ ქალაქში, თუკი ზევსი ტიტევსის ძე დიომედეს ისევ გამარჯვებას არგუნებს. აბა, აიღე მათრახი და ელვარე სადავეები, მე კი საბრძოლველად ეტლიდან ჩამოვალ; ან შენ გააკეთე ეს და მე ცხენებზე ვიზრუნებ“.

მას კი უპასუხა ლიკაონის სახელოვანმა ვაჟმა: „ენეას, თავად გქონდეს შენი სადავეები და გყავდეს შენი ცხენები. უმჯობესია, ნაჩვევ მეეტლეს დაემორჩილონ და გააქანონ მოხრილი ეტლი, როდესაც ტიდევსის ძეს დავედევნებით, რათა არ შეშინდნენ, არ შეფერხდნენ და არ ისურვონ, გამოგვიყვანონ ბრძოლიდან, როცა შენს ხმას არ გაიგონებენ; მაშინ თავს დაგვეცემა ტიდევსის დიდგულოვანი ძე, დაგვხოცავს ორივეს და წაიყვანს მუხლად ცხენებს. ასე რომ, შენ თვითონ მიხედე ეტლსაცა და წყვილ ცხენსაც, მე კი თავდამსხმელს ბასრ შუბს შევაგებებ“.

ეს თქვეს და ავიდნენ მშვენიერ ეტლზე და ტიდევსის ძისკენ წარმართეს სწრაფი ცხენები. მათ თვალი მოჰკრა სთენელოსმა, კაპანევსის სახელგანთქმულმა ძემ და უმალ ტიდევსის ძეს მიმართა ფრთოსანი სიტყვით: „ტიდევსის ძეო, დიომედეს, ჩემი გულის გამხარებელო, ორ მძლავრ კაცს ვხედავ, შენთან საომრად მოეშურებიან, უზომო ძალის მქონენი; ერთი მშვილდის დიდოსტატია, პანდაროსი, რომელიც ამაყობს ლიკაონის შვილობით, მეორე ენეასია, სახელოვანი ანქისესისა და აფროდიტეს ვაჟი. მაშ ახლა ეტლზე ავიდეთ, არ შეიჭრა პირველ რიგებში საბრძოლველად, არ დაიღუპო თავი“.

მას ქვემოდან ამოხედა და უთხრა მძლავრმა დიომედესმა: „გაქცევაზე სიტყვაც არ დაძრა, მაინც ვერ დამარწმუნებ! სისხლში არ მაქვს ბრძოლისთვის თავის არიდება ან შიშისგან მოკუნტვა, ჩემი სიმტკიცე ურყევია. არც ვაპირებ ეტლზე ასვლას, ასე პირდაპირ მივადგები თვითონ, გაქცევის ნებას არ მომცემს ათენა პალასი. მაგათ ორივეს უკან ვეღარ წაიყვანენ სწრაფი ცხენები, ერთ-ერთი თუ მოახერხებს და გამექცევა; სხვა რამეს გეტყვი და შენ გულში ჩაიდე: თუკი რჩევამრავალი ათენა დიდებას მომანიჭებს და ორივეს მომაკვლევინებს, შენი სწრაფი ცხენები აქ გააჩერე, სადავეებით ეტლს გამოაბი; არ დაგავიწყდეს, ენეასის ცხენებს დააცხრე და ტროელებისგან ლამაზსაბარკულიანი აქაველებისკენ გააქანო. ეს ცხენები იმ მოდგმის არიან, რომლებიც შორსმხედველმა ზევსმა ტროსს მისცა მისი ვაჟის, განიმედესის[6] გამოსასყიდის სახით; ეს ცხენები ეოსისა და ჰელიოსის ქვეშ საუკეთესონი არიან. ამ ცხენების ჯიში მოიპარა ხალხთა მეუფე ანქისესმა, რომელმაც ლაომედონისგან[7] ფარულად შეაჯვარა ისინი თავის ფაშატებს; ამ ჯიშის ექვსი კვიცი დაიბადა მის სასახლეში, ამათგან ოთხი თავად დაიტოვა და ბაგაში გამოზარდა, ეს ორი კი ენეასს მისცა, თუ ამ ორს ხელში ჩავიგდებთ, დიდ სახელს მოვიპოვებთ. ასე ლაპარაკობდნენ ერთმანეთში, როდესაც უეცრად მოადგნენ მტრები სწრაფი ცხენებით. პირველმა შესძახა ლიკაონის სახელოვანმა ვაჟმა: „გულმაგარო და მამაცო, სახელოვანი ტიდევსის ძეო, თუმცა ვერ დაგაზიანა ჩემგან ნასროლმა ბასრმა ისარმა, ახლა ისევ ვცდი, ამჟამად შუბით, თუკი მოგწვდი“. თქვა, უმალ შეარხია და სტყორცნა გრძელჩრდილიანი შუბი და მოარტყა ტიდევსის ძეს ფარზე; შეაღწია სპილენძის შუბმა და აბჯარს მისწვდა.

ხმამაღლა შესძახა ლიკაონის სახელოვანმა ძემ: „მოგარტყი ფერდის გავლით და არ მგონია, დიდხანს გაუძლო კიდევ, დიდი სახელი მომიტანე“.

არ შეუშინდა მას და ბრძანა მძლავრმა დიომედესმა: „ააცილე და ვერ მოარტყი; მე კი მგონია, რომ ვერც ერთი ვერ დაისვენებთ, სანამ თქვენგან ერთ-ერთი არ დაეცემა და სისხლით არ გააძღებს არესს, ხარისტყავისფარიან მეომარს“. ეს ბრძანა და ისროლა; შუბი წარმართა ათენამ თვალებშუა ცხვირისკენ, დალეწა თეთრი კბილები, ენის ძირი მოჰკვეთა მტკიცე სპილენძმა, ბუნიკი კი გამოვიდა ქვედა ნიკაპის გვერდით. ჩამოვარდა ეტლიდან, უმალ გაიჟღრიალა ელვარე აბჯარმა, შიშისგან დაფრთხნენ ფეხმარდი ცხენები, ხოლო მას სულიც ამოხდა და ძალაც დაეცალა. ენეასი ჩამოხტა ფარითა და გრძელი შუბით იმის შიშით, რომ არ წაეთრიათ გვამი აქაველებს. გადაეფარა, როგორც საკუთარ ძალას მინდობილი ლომი, წინ შუბი დაიჭირა და ყოველმხრივ თანაბარი ფარი, აპირებდა, ყველა მოეკლა და საზარლად უყვიროდა, თუკი ვინმე მიახლოებას გაუბედავდა. ტიდევსის ძემ კი ხელი დაავლო ლოდს, რომელსაც დღეს მცხოვრები ორი კაციც ვერ დაძრავდა, მან კი იოლად აიღო მარტომ და ესროლა ენეასს და მოარტყა თეძოში იმ ადგილას, სადაც თეძო ბარძაყში გადადის, რომელსაც მენჯის ძვალს უწოდებენ, დაულეწა მენჯი და გაუწყვიტა ორივე ძარღვი და წვეტიანმა ლოდმა კანი გაგლიჯა, გმირი მუხლებზე დაეცა, დაეყრდნო მძლავრი ხელით მიწას და ორივე თვალზე შავი ღამე გადაეფარა.

და აქ და ახლა დაიღუპებოდა კაცთა მეუფე ენეასი, მისთვის თვალი რომ არ მოეკრა ზევსის ასულ აფროდიტეს, დედამისს, რომელმაც ის უშვა ანქისესს, რომელსაც ხარები ჰყავდა საძოვარზე გამოყვანილი. ორივე ხელი შემოაჭდო საყვარელ შვილს, გადააფარა ელვარე პეპლოსის ნაკეცები, რომ ზღუდედ ჰქონოდა შუბებისა და ისრებისათვის, სწრაფცხენიანი დანაელებიდან ვინმეს რომ მკერდში არ მოერტყა სპილენძი და არ ამოერთვა სული. შემდეგ კი თავისი საყვარელი ძე ბრძოლის ველს გაარიდა.

კაპანევსის ძეს კი არ დაავიწყდა ის ბრძანება, რომელიც მას მისცა საომარი ყიჟინის დიდოსტატმა დიომედესმა; მან გააჩერა საკუთარი მუხლადი ცხენები, სადავეებით მიამაგრა ეტლის მოაჯირს, გაარიდა აურზაურს, მივარდა ენეასის ლამაზფაფრიან ცხენებს და ტროელებისგან ლამაზსაბარკულიანი აქაველებისკენ გააქანა. ჩააბარა დეიპილოსს, საყვარელ მეგობარს, რომელსაც თანატოლთაგან ყველაზე მეტ პატივს სცემდა, რადგან სულით მსგავსნი იყვნენ და უბრძანა, ღრმამუცლიანი ხომალდებისკენ გაერეკა, თავად გმირი კი ეტლზე ავიდა, დაიჭირა ელვარე სადავეები და ტიდევსის ძისკენ სწრაფად გააქანა მძლავრჩლიქიანი ცხენები, სულანთებულმა; ის კი კვიპროსელ ქალღმერთს[8] მისდევდა სასტიკი სპილენძით; იცოდა, რომ სუსტი იყო ეს ღმერთი, იმ ქალღმერთთა რიცხვში არ იყო, ვინც გამოცდილია კაცთა ომებსა და ბრძოლებში, როგორც ათენა და ქალაქთა მაოხრებელი ენიო[9]. გაარღვია მჭიდრო ბრბო და მისწვდა მას, აქ დიდგულოვანი ტიდევსის ძემ წინ გაიშვირა შუბი და ბასრი სპილენძით ნაზი ხელის მტევანი დაუჭრა; და შუბმა გაუკაწრა უკვდავს კანი და მტევნის ზემოთ გაფხრიწა მისი პეპლოსი, რომელიც ქარისებმა[10] მოქსოვეს და უკვდავი სისხლი წამოუვიდა ქალღმერთს – იქორი, რომელიც ნეტარი ღმერთების ძარღვებში მიედინება; ისინი ხომ პურს არ ჭამენ და არ სვამენ შუშხუნა ღვინოს, ამიტომ არ გააჩნიათ ჩვენნაირი სისხლი და იწოდებიან უკვდავებად. ქალღმერთს ყვირილი ამოხდა და შვილი ხელიდან გაუვარდა, მაგრამ ის ხელით დაიჭირა სხივოსანმა აპოლონმა და შემოავლო შავი ღრუბელი, რომ ვინმეს სწრაფცხენიან დანაელთაგან მკერდში არ მოერტყა შუბი და სული არ ამოერთვა. მას შესძახა საომარი ყიჟინის დიდოსტატმა დიომედესმა: „გაერიდე, ზევსის ასულო, ომსა და ბრძოლას! საკმარისი არ არის, სუსტ ქალებს რომ აცდუნებ? ხოლო თუ ბრძოლაში კიდევ გაერევი, ასე მგონია, თავზარი დაგეცემა, ომზე ლაპარაკს რომ გაიგონებ“.

ასე თქვა, ხოლო ქალღმერთი გაოგნებული წავიდა, იტანჯებოდა საშინლად; ქარისფეხება ირისმა ხელი ჩასჭიდა და გამოიყვანა ბრძოლიდან, ტკივილით დამძიმებულს გაუშავდა მშვენიერი კანი. იპოვა ბრძოლის მარცხენა ფლანგზე ჩამომჯდარი მძვინვარე არესი, ჰაერში ედო შუბი და იქვე ჰყავდა ცხენების სწრაფი წყვილი. მუხლებზე დაეცა საყვარელი ძმის წინაშე და შეევედრა, მიეცა მისთვის ოქროსაღვირიანი ცხენები: „საყვარელო ძმაო, მიხსენი და მომეცი ცხენები, რათა ოლიმპოსზე მივიდე, სადაც უკვდავთა სავანეა. საშინლად მტანჯავს ჭრილობა, რომელიც მოკვდავმა კაცმა მომაყენა, ტიდევსის ძემ, რომელიც ახლა თვით მამა ზევსსაც კი შეებრძოლებოდა“.

ასე თქვა და მისცა მას არესმა ოქროსაღვირიანი ცხენები. და ისიც ავიდა ეტლზე დამწუხრებული გულით, მასთან ერთად ავიდა ირისი და სადავეებს ჩაავლო ხელი, გადაჰკრა მათრახი ცხენებს და ისინიც მორჩილად გაფრინდნენ. უმალ მიადგნენ ღმერთთა სავანეს, მაღალ ოლიმპოსს, აქ ცხენები გააჩერა ქარისფეხება სწრაფმა ირისმა, ჩახსნა ეტლიდან და უკვდავი საკვები დაუყარა, მუხლებში ჩაუვარდა დიონეს[11] ღვთაებრივი აფროდიტე, თავის დედას, და მანაც გულში ჩაიკრა ქალიშვილი, ხელით მოეფერა, სახელით იხმო და სიტყვა უთხრა: „ზეციურ ღმერთთაგან რომელი მოგექცა ასე უსაფუძვლოდ, საყვარელო შვილო, თითქოს რამე ბოროტება ჩაგედინოს?“

მას უპასუხა მაშინ მარად მოღიმარმა აფროდიტემ: „ტიდევსის ძემ, სულმაღალმა დიომედემ დამჭრა, რადგან საყვარელი შვილი გამომყავდა ბრძოლიდან, ენეასი, რომელიც ყველაზე უფრო საყვარელია ჩემთვის. ახლა ხომ ტროელებსა და აქაველებს შორის კი აღარ არის სასტიკი ომი, არამედ დანაელები უკვე უკვდავებს გვეომებიან“.

მას უპასუხა მაშინ დიონემ, ღმერთთაგან გამორჩეულმა: „გამაგრდი, ჩემო შვილო, და გადაიტანე განსაცდელი! რადგან მრავალი ტანჯვა გადაგვიტანია ოლიმპოსზე სასახლეთა მქონეებს ადამიანებისგან, მრავალი ტკივილი მოუყენებიათ მათ, როდესაც ერთმანეთს ერჩოდნენ. ასე დაიტანჯა არესი, როდესაც ოტოსმა და ეფიალტესმა, ალოევსის შვილებმა მძლავრი ბორკილები დაადეს და სპილენძის დილეგში გამოამწყვდიეს ცამეტი თვე. იქ დაიღუპებოდა ომით გაუმაძღარი არესი, ძმების დედინაცვალს, ულამაზეს პერიბოიას რომ არ შეეტყობინებინა მისი ამბავი ჰერმესისთვის; სწორედ მან მოიპარა არესი, რომელიც უკვე დავარდნილი იყო, რადგან ბორკილებმა ძალა გამოაცალა. ასე დაიტანჯა ჰერაც, როდესაც ამფიტრიონის მძლავრმა ვაჟმა[12] მარჯვენა ძუძუსთან სამწვერიანი ისრით დაჭრა; გააწამა უსასტიკესმა ტკივილმა. გოლიათური ჰადესიც დატანჯა სწრაფმა ისარმა, როდესაც იმავე კაცმა, ეგიდისმპყრობელი ზევსის ძემ, პილოსში მკვდრებში დაჭრა და ტკივილი მიაყენა. მაშინ მან მიაშურა ზევსის სასახლეს დიდ ოლიმპოსზე გულით დამწუხრებულმა და ტკივილით გაწამებულმა, რადგან ისარი მძლავრ მხარში ჰქონდა გარჭობილი და სულს უწამებდა; მაგრამ მას პაიანმა[13] ტკივილთმკვლელი წამლები ასხურა და მოარჩინა, რადგან მოკვდავად არ იყო შობილი. უხეში და მოძალადე კაცი, რომელიც უდარდელად თესდა ბოროტებას, თავისი ისრებით ჭრიდა ოლიმპოსზე მცხოვრებ ღმერთებს. შენ კი ეს კაცი თვალსხივოსანმა ღმერთმა ათენამ მოგიგზავნა, ტიდევსის უბადრუკი ძე, რომელმაც არც იცის, რომ ხანმოკლეა მისი სიცოცხლე, ვინც უკვდავებს შეებრძოლება, მას შვილები მუხლებზე ვერ დაუსხდებიან და ვერ ეტიტინებიან, ომიდან და სასტიკი ბრძოლებიდან შინ დაბრუნებულს. ხომ ძალიან ძლიერია ახლა ტიდევსის ძე, ხომ ჰგონია, რომ არავინაა უფრო მძლავრი, რომ მას შეებრძოლოს, ერთხელაც იქნება და აიგიალეია, ადრასტოსის გონიერი ასული, კივილით გააღვიძებს საყვარელ შინაურებს და თავის კანონიერ მეუღლეს, აქაველთაგან საუკეთესო ვაჟკაცს, დაიტირებს ცხენების მხედნელი დიომედესის სახელოვანი მეუღლე“.

ასე უთხრა, ორივე ხელით მოუწმინდა იქორი მკლავზე, გამთელდა მკლავი და გაყუჩდა მწარე ტკივილი.

ამას უყურებდნენ ათენაც, ჰერაც და ზევსს, კრონოსის ძეს, გულისმომკვლელი სიტყვებით ეხუმრებოდნენ; პირველმა ლაპარაკი წამოიწყო თვალსხივოსანმა ათენამ: „მამა ზევსო, ხომ არ გამიბრაზდები, რაღაც რომ გითხრა? როგორც ჩანს, კვიპროსის ქალბატონმა რომელიღაც აქაველი ქალი გაიყოლა ტროელებთან, რომლებიც ასე განსაცვიფრებლად უყვარს და ლამაზად ჩაცმული აქაველი ქალის მოფერებისას ოქროს ქინძისთავი შეერჭო უნაზეს ხელში“.

ასე თქვა და გაიღიმა ადამიანებისა და ღმერთების მამამ, თავისთან მოუხმო ოქროს აფროდიტეს და უთხრა: „შენი საქმე არ არის, შვილო ჩემო, ომის ამბები, იფიქრე მხოლოდ ქორწინების, საყვარელი საქმის, მოწყობაზე, ომის ამბები კი სწრაფ არესსა და ათენას დაუთმე“.

ასე საუბრობდნენ ერთმანეთში, მაგრამ საომარი ყიჟინის დიდოსტატი დიომედესი ენეასს დაეცა თავს; იცოდა, რომ ხელში ჰყავდა აყვანილი აპოლონს, მაგრამ არც დიდი ღმერთის შიში ჰქონდა, რადგან ჯერ კიდევ ფიქრობდა ენეასის მოკვლას და მისი სახელგანთქმული საჭურვლის ხელში ჩაგდებას. სამგზის დაეცა თავს და დაუპირა მოკვლა, სამგზის მოიგერია აპოლონმა მისი მოელვარე ფარი, მაგრამ როდესაც მეოთხეჯერ დაიძრა ღმერთს მიმსგავსებული, საშინელი ხმით შესძახა შორს მიმწვდომმა აპოლონმა: „ფრთხილად იყავი, ტიდევსის ძეო და უკან დაიხიე, ღმერთებთან გატოლებას ნუ დააპირებ, ვერასოდეს შეიქნება მსგავსი უკვდავი ღმერთებისა და მიწაზე მოსიარულე ადამიანების მოდგმა!“

ასე ბრძანა და ტიდევსის ძემ ოდნავ უკან დაიხია, გაერიდა შორსმსროლელი აპოლონის რისხვას. ენეასი გამოარიდა ბრბოს და დაასვენა წმინდა პერგამოსისზე, სადაც მისი ტაძარი იყო აგებული. იქ ლეტომ და ისრისმტყორცნელმა არტემისმა დიდ სალოცავში უმკურნალეს და მოუარეს.

ამ დროს ვერცხლისმშვილდიანმა აპოლონმა შექმნა აჩრდილი, რომელიც იერითა და შეიარაღებით ენეასს ჰგავდა, ამ აჩრდილის ორივე მხარეს ტროელები და ღვთაებრივი აქაველები ერთმანეთს უჩეხდნენ ხარის ტყავს, რომლებიც დიდ, მრგვალ და უხეშტყავიან პატარა ფარებზე ჰქონდათ გადაკრული და მკერდს უფარავდათ. მაშინ დაუოკებელ არესს უთხრა სხივოსანმა აპოლონმა:

„არეს, არეს, მოკვდავთმმუსვრელო, სისხლისმსმელო, გალავანთა დამაქცეველო! ხომ არ მობრძანდებოდი და არ გაიყვანდი ბრძოლიდან ამ კაცს, ტიდევსის ძეს, რომელიც ახლა მამა ზევსსაც კი შეებრძოლებოდა?! სულ ახლახან კვიპროსის დედოფალი ხელში, მაჯაში დაჭრა და შემდეგ მეც თავს დამეცა დაიმონივით[14]“.

ეს თქვა და დაბრძანდა პერგამოსის მწვერვალზე, ხოლო თრაკიელთა წინამძღოლს, აკამასს მიმსგავსებული, დამღუპველი არესი შეუდგა ტროელთა რიგების აღგზნებას და მოუხმო პრიამოსის ზევსის გამოზრდილ ვაჟებს: „ზევსის აღზრდილი მეფე პრიამოსის ძეებო, ნუთუ ნებას დართავთ აქაველებს, ხალხი დაგიხოცონ? თუ მანამდე აცლით, სანამ ბრძოლით არ მოადგებიან კეთილნაკეთებ კარიბჭეს? წევს კაცი, რომელსაც ღვთაებრივი ჰექტორის დარად ვცემთ პატივს, ენეასი, დიდგულოვანი ანქისესის ძე. მაშ, მოდით, ხოცვა-ჟლეტისგან ვიხსნათ საუკეთესო მეგობარი!“ ეს თქვა და აღუგზნო სული და შემატა ძალა თითოეულს. მაშინ სარპედონმა ძლიერ გაკიცხა ღვთაებრივი ჰექტორი: „ჰექტორ, სად წავიდა შენი ძალა, რომელიც აქამდე გქონდა? ხომ ამბობდი, რომ ხალხის გარეშე და მოკავშირეთა გარეშე, მარტოც დაიცავდი ქალაქს, ძმებთან და სიძეებთან ერთად? აქ ახლა ვერც ერთს ვერ ვხედავ და არც ვიცი, სად არიან; მიწაზე არიან განრთხმული, როგორც ძაღლები ლომის წინაშე, ჩვენ კი ვიბრძვით, ჩამოსული მოკავშირეები! მეც მოკავშირე ვარ და თქვენს დასახმარებლად შორიდან ჩამოვსულვარ; შორსაა აქედან ლიკია და ხშირმორევიანი ქსანთოსი. იქ დავტოვე საყვარელი მეუღლე, ჩვილი ვაჟი და მთელი ქონება, რაც ყველა უპოვარს ენატრება. და მაინც ჩემს ლიკიელებსაც მოვუწოდებ და თავადაც მზად ვარ კაცთან საბრძოლველად, თუმცა კი აქ არაფერი მაბადია, რასაც ჩემგან წაიღებდნენ ან წაიყვანდნენ აქაველები. შენ კი თავადაც დამდგარხარ და სხვასაც არ უბრძანებ შენი ხალხიდან, რომ წინააღმდეგობა გასწიონ და საკუთარი ცოლები დაიცვან! არ დაუშვა, რომ გამძვინვარებულმა მტერმა ყოვლისმომცველ სელის ქსელში გაგახვიოთ და მის ტყვედ და ნადავლად შეიქმნეთ; მაშინ ისინი სრაფად დააქცევდნენ თქვენს კეთილნაგებ ქალაქს. გმართებს ყველაფერ ამაზე დღედაღამ ზრუნვა, უნდა სთხოვო მოკავშირეთა მეთაურებს, რომელთა სახელი შორსაა განთქმული, შეუჩერებლად იბრძოლონ და საყვედურებს თავი დაანებონ“.

ასე თქვა სარპედონმა და მისმა სიტყვამ გული ატკინა ჰექტორს. იმავწამს შეიარაღებული ჩამოხტა ეტლიდან მიწაზე, შეარხია ბასრი შუბები, დაუარა მთელ ლაშქარს, საბრძოლოდ აღაგზნო და გააღვივა სასტიკი ომი. საომარი ყიჟინა დასცეს ტროელებმა და აქაველებს პირისპირ დაუდგნენ, არგოსელებს კი შეკრული ჰქონდათ რიგები და უკან დახევას არ აპირებდნენ.

როგორც ქარს გადააქვს ბზე წმინდა კალოზე, როდესაც ხალხი ანიავებს და ოქროსთმიანი დემეტერი აღძრული ქარებით ერთმანეთისგან არჩევს ნაყოფსა და ბზეს, ხოლო ბზის ხვავი ოდნავ თეთრდება, სწორედ ასევე გათეთრდნენ აქაველები მტვრისგან, რომელიც მრავალსპილენძიან ცამდე[15] ავარდა ცხენების ფლოქვებიდან, როგორც კი განახლდა ბრძოლა და ეტლები უკან მოაბრუნეს მეეტლეებმა და ხელების ძალით მიმართეს მტრისკენ; ღამით დაფარა დაუოკებელმა არესმა ბრძოლის ველი ტროელთა დასახმარებლად და შემოიარა ყველა ადგილი, იგი აღასრულებდა ოქროსხმლიანი სხივოსანი აპოლონის ბრძანებას, რომელმაც მოუწოდა, ტროელები გაემხნევებინა, როდესაც დაინახა, რომ წავიდა პალასი ათენა, რომელიც იყო დანაელთა მცველი.

აპოლონმა კი ენეასი მდიდარი სამლოცველოდან შორს გაგზავნა და მკერდში ხალხთა მწყემსს ვაჟკაცობა ჩაუდგა. ენეასი მეგობრებს შეერია; მათ გაიხარეს, როცა ნახეს, რომ ცოცხალი, უვნებელი და სულით მხნე დაბრუნდა, კითხვით კი ვერაფერი ჰკითხეს, – ამის საშუალება არ მისცა სხვა გარჯამ, რომლისკენაც ვერცხლისმშვილდიანი ღმერთი, ხალხთამმუსრავი არესი და მრისხანებით გაუმაძღარი ერისი[16] მოუწოდებდნენ.

ორივე აიასი, ოდისევსი და დიომედესი დანაელებს ბრძოლისკენ მოუხმობდნენ, თუმცა მათ ისედაც ტროელთა არც ძალა აშინებდათ და არც მათი დადევნება; ამიტომ დარჩნენ, სადაც იყვნენ, ღრუბლებივით, რომლებიც კრონოსის ძის მიერ უქარო ამინდში ამართულ მთებზე მოფენილი უძრავად დგას, სანამ სძინავს ბორეასისა[17] და სხვა ბობოქარი ქარების ძალებს, რომლებიც ხმაურიანი ამოსუნთქვით მუქ ღრუბლებს მიერეკებიან ხოლმე; ასე მტკიცედ იდგნენ დანაელები ტროელების წინააღმდეგ და უკან არ იხევდნენ. ატრევსის ძე ხალხში დადიოდა და ბრძანებებს გასცემდა: „მეგობრებო, ვაჟკაცები იყავით და მამაცი გული ჩაიდგით, არ შერცხვეთ ერთმანეთთან მძიმე ბრძოლებში! ვისაც შერცხვენის ეშინია, ის უფრო გადარჩება, ვიდრე მოკვდება, ხოლო გაქცეული სახელსაც დაკარგავს და სიცოცხლესაც“.

და შუბი სწრაფად სტყორცნა და მოარტყა პირისპირ მდგომ ვაჟკაცს, დიდგულოვანი ენეასის მეგობარს, დეიკოონს, პერგასოსის ძეს, რომელსაც ტროელები პრიამოსის ვაჟების დარად სცემდნენ პატივს, რომელიც მუდამ მეწინავეთა შორის ბრძოლისკენ მიისწრაფოდა. მას ფარში მისწვდა მძლავრი აგამემნონი, ფარმა ვერ გაუძლო, სპილენძმა მასში შეაღწია, ქამარი გაგლიჯა და ქვემო მუცელში ჩაეფლო, დაცემისას ყრუ ხმა გამოსცა და გაიჟღრიალა მისმა აბჯარმა.

მაშინ ენეასმა დახოცა დანაელთა საუკეთესო ვაჟკაცები – დიოკლევსის ორი ძე, კრეთონი და ორსილოქოსი, მათი მამა კეთილნაგებ ფერეში ტკბებოდა მდიდრული ცხოვრებით, მისი მოდგმა მომდინარეობდა მდინარე ალფეიოსისგან, რომელიც ფართოდ მოედინება პილოსელთა მიწაზე; სწორედ მან შვა ორტილოქოსი, მრავალი ვაჟკაცის მეუფე, ორტილოქოსმა კი შვა დიდგულოვანი დიოკლევსი, ხოლო დიოკლევსისგან ტყუპი ბიჭები იშვნენ, კრეთონი და ორსილოქოსი, ყველანაირი ბრძოლის მცოდნენი. ისინი, დავაჟკაცებულები, შავი ხომალდებით ერთმანეთს წამოჰყვნენ არგოსელებს ცხენებით მდიდარ ილიონში, რათა შურისძიებით პატივი ეცათ ატრევსის ძეების, აგამემნონისა და მენელაოსისათვის, მაგრამ აქ ორივე სასიკვდილო აღსასრულს მიადგა. ლომის ეს ორი ბოკვერი, რომლებიც მთის მწვერვალზე დედა ლომმა გამოზარდა უსიერი ტყის სიღრმეში, თავს ესხმოდა ხარ-ძროხასა და მსუქან ცხვრებს, კაცთა სადგომებს ანადგურებდა, სანამ კაცთა ხელით თვითონაც არ დაიხოცნენ ბასრი სპილენძით, ასევე ეს ორი, ენეასის ხელით ძლეული, მოცელვით დაენარცხა მიწას მაღალი ფიჭვივით.

მათმა დაცემამ გული მოუკლა არესის რჩეულ მენელაოსს, მეწინავე მებრძოლებში შეიჭრა ელვარე სპილენძის მუზარადით შემოსილი, შუბის მრხეველი: რისხვა აღუძრა მას არესმა, იმედოვნებდა, იქნებ, ენეასის ხელით დაიღუპოსო. იგი დაინახა ანტილოქოსმა, დიდგულოვანი ნესტორის ვაჟმა, შეიჭრა მეწინავეთა შორის, რადგან ეშინოდა, ხალხთა მწყემსს რამე არ მოსვლოდა და მთელი მათი შრომა წყალში არ ჩაეყარა. ენეასი და მენელაოსი კი ხელაღმართულნი ბასრი შუბებით პირისპირ იდგნენ და ბრძოლას აპირებდნენ; ანტილოქოსი კი გვერდში ამოუდგა ხალხთა მწყემსს. ენეასი კი არ დარჩა, თუმცა სწრაფი მეომარი იყო, როცა გვერდიგვერდ მდგარი ორი ვაჟკაცი დაინახა. მათ კი მკვდრები გაათრიეს აქაველი ხალხისკენ და საბრალონი იქ დატოვეს, მეგობრების ხელში, თავად კი მობრუნდნენ მეწინავეთა შორის საბრძოლველად.

იქ პილემენესი მოკლეს, არესის სწორი, დიდგულოვანი პაფლაგონიელი ფაროსნების წინამძღოლი. იგი ატრევსის ძემ, შუბოსნობით განთქმულმა მენელაოსმა შუბით განგმირა, ლავიწში მისწვდა; ანტილოქოსმა მის მეეტლესა და მსახურ მიდონს, ატიმნიოსის ღირსეულ ძეს, რომელიც მიუბრუნდა მუხლად ცხენებს, ლოდი მოარტყა შუა იდაყვში; ხელიდან მტვერში დაუვარდა სპილოსძვლიანი თეთრი სადავეები. ანტილოქე კი პირდაპირ მიეჭრა და ხმალი საფეთქელში ჩასცა, მძიმედ ამოიხრიალა, ჩამოვარდა კეთილად ნაკეთები ეტლიდან, თავითა და მხრებით პირჩაღმა დაეცა მტვერში. ძალიან დიდხანს იყო ასე ჩავარდნილი ღრმა ქვიშაში, სანამ მისმა ცხენებმა არ გააქანეს მიწაზე მტვერში დაცემული. მათრახი გადაჰკრა მათ ანტილოქოსმა და აქაველების ბანაკისკენ გააქანა.

ისინი მეომართა რიგებში შეამჩნია ჰექტორმა და მათკენ ყიჟინით გაიჭრა და მას გაჰყვნენ ტროელთა მძლავრი რიგები, მათ მიუძღოდნენ არესი და დედოფალი ენიო, რომელსაც ახლდა დაუნდობელი ბრძოლის ღრიანცელი; არესი კი ხელში ათამაშებდა უზარმაზარ შუბს და ხან წინ დაუდგებოდა ჰექტორს, ხანაც უკან.

ღმერთი რომ დაინახა, შეძრწუნდა საომარი ყიჟინის დიდოსტატი დიომედესი და როგორც კაცი, რომელიც უიმედოდ მიდის დიდ ველზე, დადგება, როდესაც ზღვაში ჩამდინარე ქაფით მოელვარე სწრაფ მდინარეს მოჰკრავს თვალს და უკან დაიწევს, ზუსტად ასე ტიდევსის ძემ უკან დაიხია და ხალხს უთხრა: „მეგობრებო, უნდა გვიკვირდეს, რომ ღვთაებრივი ჰექტორი შუბოსანი და გამბედავი მეომარია! მუდამ გვერდში უდგას რომელიღაც ღმერთი და დაღუპვისგან იფარავს; ახლაც გვერდს უმშვენებს არესი, მოკვდავ კაცს მიმსგავსებული. ტროელებისკენ გქონდეთ მიქცეული სახე, მაგრამ უკან დაიხიეთ, რადგან ღმერთებთან ომს ვერ გავბედავთ“.

ასე თქვა და ტროელები ახლოს მოვიდნენ მათთან. იქ ჰექტორმა საომარი ჟინის მცოდნე ორი კაცი მოკლა, ერთ ეტლში მდგომნი – მენესთესი და ანქიალოსი. როდესაც დაეცნენ ისინი, შეებრალა ტელამონის ძეს, დიდ აიასს, ახლოს მოვიდა, დადგა და სტყორცნა ელვარე შუბი, განგმირა ამფიოსი, სელაგოსის ძე, რომელიც პესოსში ცხოვრობდა, დიდი ქონებისა და მრავალი მინდვრის პატრონი, მაგრამ ბედისწერამ პრიამოსისა და მისი ვაჟების მოკავშირედ ჩამოიყვანა. ქამარში მოარტყა მას ტელამონის ძე აიასმა, ქვემო მუცელში ჩაეფლო გრძელჩრდილიანი შუბი, მძიმე ხმა გამოსცა დაცემისას, მოირბინა სახელგანთქმულმა აიასმა, რომ აბჯარი აეყარა, მაგრამ ტროელებმა ბასრი შუბები დააყარეს და ფარმა ბევრი მიიღო. ფეხით შედგა ცხედარზე და სპილენძის შუბი ამოაძრო, მაგრამ ვერ შეძლო, აეყარა ლამაზი აბჯარი მხრებიდან, რადგან ისრები დააყარეს. შეშინდა, დაუოკებელ ტროელებს მძლავრი ალყა არ დაერტყათ, ისინი ხომ შუბებით შეიარაღებული მრავლად და მამაცურად მოადგნენ, და, თუმცა, დიდიც იყო, მძლავრიც და სახელოვანიც, გამოდევნეს მათ, უკან დაიხია და შედრკა.

ასე დაშვრნენ ისინი მძიმე ბრძოლაში; ხოლო ტლეპოლემოსი სახელოვანი და გოლიათი, მძლავრმა ბედისწერამ აღძრა ღვთისდარ სარპედონთან საბრძოლველად. როდესაც დაიძრნენ და ერთმანეთს მიუახლოვდნენ, ღრუბელთშემკრები ზევსის შვილი და შვილიშვილი[18], ტლეპოლემოსმა პირველმა ბრძანა სიტყვა: „სარპედონ, ლიკიელთა მრჩეველო, რამ გაიძულა, აქ რამ ჩამოგიყვანა და აგაცახცახა ეს ომის უმეცარი კაცი?! ტყუიან, როდესაც ამბობენ, რომ ეგიდისმპყრობელი ზევსის მოდგმისა ხარ, ბევრად უფრო დაბალი ხარ, ვიდრე ზევსის შთამომავალი ჩვენი წინა თაობის ხალხი ან, როგორიც იყოო, ამბობენ, ჰერაკლესის ძალა, მამაჩემისა, რომელიც იყო უგამბედავესი და ულომისგულესი, ის ხომ ოდესღაც აქ მოვიდა ლაომედონის ცხენებისთვის, სულ რაღაც ექვსი გემით და ცოტაოდენი ხალხით, ილიონი დაამხო და ქუჩები დააცარიელა. შენ კი სულმოკლე ხარ და შენი ხალხიც სასიკვდილოდაა განწირული. არ მგონია, რომ ბურჯად გამოადგე ტროელებს, [5.645] ტყუილად ჩამოხვედი ლიკიიდან, უფრო ძლიერიც რომ ყოფილიყავი, ჩემი ხელით მაინც მოგაშთობდი და ჰადესის კარიბჭეში გაგატარებდი“.

მას საპასუხოდ უთხრა სარპედონმა, ლიკიელთა წინამძღოლმა: „ტლეპოლემოს, ჰერაკლემ მართლაც დააქცია წმინდა ილიონი ერთი კაცის, სახელოვანი ლაომედონის უგუნურების გამო, – მან ხომ თავისი კეთილისმყოფელი ბოროტი სიტყვით გაკიცხა და არ მისცა ცხენები[19], რომელთა გულისთვისაც ის შორიდან იყო მოსული. შენ კი გპირდები, აქ სიკვდილსა და შავ აღსასრულს მიიღებ ჩემგან, ჩემი შუბით განგმირული, მე სახელს მომიტან, ხოლო ცხენებით სახელგანთქმულ ჰადესს – სულს“.

ეს ბრძანა სარპედონმა, ხოლო ტლეპოლემოსმა ზე ასწია იფნის შუბი და ერთდროულად ორი გრძელი შუბი გამოფრინდა მათი ხელებიდან. შიგ კისერში მოარტყა სარპედონმა, მტანჯველმა შუბისპირმა უკან გააღწია და ტლეპოლემოსის თვალები ბნელმა ღამემ დაფარა. თავად ტლეპოლემოსმა კი მარცხენა თეძოში მოარტყა სარპედონს უზარმაზარი შუბი, გამალებული შუბისპირი შეიჭრა და ძვალს მისწვდა, მაგრამ მამამ დაღუპვას გადაარჩინა. ღვთაებრივმა მეგობრებმა ღვთისდარი სარპედონი ბრძოლას გაარიდეს, ეწამებოდა, დიდ შუბს რომ მიათრევდა, არავის უთქვამს და არც არავის უფიქრია, ჭრილობიდან ამოეღოთ იფნის შუბი, რომ წამომდგარიყო: ისე ჩქარობდნენ და ერთად თავმოყრილნი საქმეს ისე აკეთებდნენ.

მეორე მხრიდან ლამაზსაბარკულიანმა აქაველებმა ტლეპოლემოსი ბრძოლიდან გაიტანეს; ღვთაებრივმა ოდისევსმა თვალი მოჰკრა, მტკიცე სულის კაცმა და აღეძრა კეთილი გული; ორი განზრახვა გაუჯდა გულსა და სულში: ან ხმაურიანი ზევსის ძეს დასდევნებოდა, ან მრავალი ლიკიელისთვის ამოერთვა სული. არ იყო დიდგულოვანი ოდისევსის ხვედრი, ზევსის მძლავრი ძე განეგმირა ბასრი სპილენძით; მისი მრისხანება ათენამ ლიკიელების გუნდისკენ მიმართა. იქ დახოცა კოირანოსი, ალასტორი, ქრომიოსი, ალკანდროსი, ალიოსი, ნოემორი, პრიტანისი და კიდევ ბევრ ლიკიელს გამოასალმებდა სიცოცხლეს ღვთაებრივი ოდისევსი, უმალ რომ არ მოეკრა თვალი მუზარადმოელვარე ჰექტორს: წინა რიგის მებრძოლებში შეიჭრა ელვარე ბრინჯაოს მუზარადით შემოსილი და ძრწოლა მოჰგვარა დანაელებს; ზევსის ძემ, სარპედონმა, გაიხარა, მომავალი რომ დაინახა და შესაბრალისი სიტყვით მიმართა: „ჰექტორ, ნუ მისცემ ნებას დანაელებს, რომ მათს ნადავლად ვიწვე, დამიცავი! შემდეგ კი, დაე, მოვკვდე თქვენს ქალაქში, რადგან ვეღარ დავბრუნდები ჩემს სამშობლოში, საკუთარ სახლში, მშობელ მიწაზე, რომ გავიხარო საყვარელი მეუღლითა და ჩვილი ვაჟით“.

ასე თქვა და მისთვის არ უპასუხია მუზარადმოელვარე ჰექტორს, არამედ წინ გაიჭრა, მოწადინებული, რაც შეიძლება, სწრაფად მოეგერიებინა არგოსელები და ბევრი მათგანისთვის ამოერთვა სული. ამასობაში ღვთისდარი სარპედონი ღვთაებრივმა მეგობრებმა დასვეს ეგიდისმპყრობელი ზევსის უმშვენიერესი მუხის ქვეშ, ხოლო თეძოდან იფნის შუბი ამოაძრო მძლავრმა პელაგონმა, რომელიც მისი საყვარელი მეგობარი იყო. სულმა დატოვა გმირი და თვალებს დაეღვარა წყვდიადი, მაგრამ სუნთქვა დაუბრუნდა და ბორეასის დაქროლვამ დაუბრუნა სიცოცხლე სულთმობრძავს.

არგოსელებს არესისა და სპილენძისაბჯრიანი ჰექტორისთვის ზურგი არ შეუქცევიათ და შავი ხომალდებისკენ არ დაძრულან, პირისპირ დაუდგნენ საბრძოლველად, მაგრამ უკან იხევდნენ, როცა შეიტყვეს, რომ ტროელებს არესი მოუძღოდათ. იქ კი ვინ იყო პირველი და ვინ უკანასკნელი, ვინც მოკლეს პრიამოსის ძე ჰექტორმა და სპილენძის არესმა? ღვთისდარი ტევფრასი და ცხენთა გამრეკი ორესტესი, ტრექოსი, ეტოლიელი შუბოსანი და ოინომაოსი, ოინოფსის ძე ჰელენოსი და ჭრელქამრიანი ორესბიოსი, რომელიც ჰილეში ცხოვრობდა და დიდ სიმდიდრეს უვლიდა კეფისისის ტბასთან და მის მახლობლად მდიდარი მიწების პატრონი სხვა ბეოტიელებიც ცხოვრობდნენ. როდესაც შეამჩნია თეთრხელებიანმა ჰერამ , რომ არგოსელებს ხოცავდნენ სასტიკ ბრძოლაში, იმავწამს ათენას მიმართა ფრთოსანი სიტყვებით: „ო, ეგიდისმპყრობელი ზევსის ასულო ატრიტონე, ამაოდ მიგვიცია პირობის სიტყვა მენელაოსისთვის, რომ კეთილგალავნიან ილიონს დააქცევდა და შინ დაბრუნდებოდა, თუ ასე შევარჩენთ მძვინვარებას დამღუპველ არესს. მოდი, ჩვენც გავიხსენოთ ჩვენი დაუოკებელი სიმამაცე!“

ასე ბრძანა და დაემორჩილა თვალსხივოსანი ქალღმერთი ათენა. მაშინ მიუახლოვდა შუბლზე ოქროს ლენტით შემოსილ ცხენებს ჰერა, დიდებული ქალღმერთი, დიდი კრონოსის ასული. ჰებემ სწრაფად მიამაგრა ეტლს სპილენძის მოხრილი რვასოლიანი თვლები რკინის ღერძის ორივე მხარეს. თვლებს უჭკნობი ოქროს ფერსოები ედოთ, ზემოდან კი სპილენძის ფენა ამშვენებდათ - საოცარი სანახავი იყო! ვერცხლის მორგვები ბრუნავდა ორივე მხარეს; თავად ეტლი კი იყო ოქროსა და ვერცხლის ღვედებით დაწნული და ორი ფერსო ბრუნავდა; ძარიდან გამოდიოდა ვერცხლის ხელნა, მას ბოლოში ჰებემ მიამაგრა ლამაზი, ოქროს უღელი, გადაავლო ლამაზი ოქროს თასმები, უღელში შეაბა სიძულვილსა და ბრძოლას მოწყურებულმა ჰერამ ფეხმარდი ცხენები.

ამასობაში ეგიდისმპყრობელი ზევსის ასულმა ათენამ მოხატული პეპლოსი გაიხადა და იგი დაეცა მამისეული სამყოფლის იატაკზე; ეს კაბა თავად შექმნა, საკუთარი ორი ხელით. შემდეგ მან ჩაიცვა ღრუბელთშემკრები ზევსის ქიტონი და საბრძოლო აბჯარი აისხა ცრემლის მომგვრელი ომისთვის. ორივე მხარზე გადაიკიდა საშინელი ფოჩიანი ფარი, რომელზეც გამოსახული იყო ძრწოლა, განხეთქილება, ბრძოლა და მძლავრი დევნა; იქვე იყო საშინელი ურჩხულის, გორგოს[20] თავი, საზარელი და მრისხანე, ეგიდისმპყრობელი ზევსის მომასწავებელი ნიშანი. თავზე დაიხურა ოქროს ორჯიღიანი და ოთხბუდიანი მუზარადი, ასი ქალაქის მებრძოლთაგან ნაჭედი. მოელვარე ეტლზე შედგა ფეხი, აღიჭურვა მძიმე, დიდი, სქელი შუბით, მებრძოლ გმირთა იმ რაზმების მუსრის გამვლები, რომლებიც მძლავრი მამის ასულს განარისხებდნენ. ჰერამ მათრახი სწრაფად გადაჰკრა ცხენებს; თავისით გაიჟღრიალა ზეცის კარიბჭემ, რომელიც ჰორებს[21] უპყრიათ, მათ მიბარებული აქვთ დიდი ზეცა და ოლიმპოსი, რომ გააღონ სქელი ღრუბელი ან დაახშონ ისევ. მათი გავლით გაიყვანეს ქალღმერთებმა სადავეგადაკრული ცხენები და იპოვეს კრონოსის ძე, სხვა ღმერთების გარეშე, მჯდომი მრავალთხემიანი ოლიმპოსის უმაღლეს მწვერვალზე. აქ ცხენები გააჩერა თეთრხელებიანმა ჰერამ, უზენაეს ზევსს, კრონოსის ძეს ჰკითხა და უთხრა: „მამა ზევსო, არ განრისხდი, არესმა ეს სასტიკი ამბები რომ ჩაიდინა, ამდენი და ასეთი აქაველი მეომარი რომ ამოხოცა დაუფიქრებლად, წესების საწინააღმდეგოდ ჩემდა ჭირად, მშვიდად რომ ტკბებიან ამით კვიპროსის დედოფალი და ვერცხლისმშვილდიანი აპოლონი, მიშვებული რომ ჰყავთ ეს უგუნური, რომელსაც წარმოდგენა არ აქვს სამართლიანობაზე?! მამა ზევსო, გამიბრაზდები, თუკი მე არესს მძიმედ დავარტყამ და ბრძოლიდან გამოვათრევ?!“

მას მიუბრუნდა და ბრძანა ღრუბელთა შემკრებმა ზევსმა: „მიდი ახლა და აღძარი ათენა, ნადავლზე მონადირე, რომელსაც ყველაზე უფრო სჩვევია მისთვის ტკივილის მიყენება“.

ასე ბრძანა და მას დაემორჩილა თეთრხელებიანი ქალღმერთი ჰერა, მათრახი გადაჰკრა ცხენებს და ისინიც ხალისით გაფრინდნენ მიწასა და ვარსკვლავიან ზეცას შორის. რამოდენა სივრცესაც მოიცავს მაღალ ბორცვზე მჯდომი ადამიანი საკუთარი თვალებით, როდესაც ღვინისფერ ზღვას გაჰყურებს, იმოდენა სივრცეს ფარავდნენ ერთი ნახტომით ღმერთების მოგრიალე ცხენები. და ახლა ისინი მიადგნენ ტროას, სადაც ორი მდინარე მიედინება და ერთმანეთს ერწყმის სიმოისისა და სკამანდროსის ნაკადები, იქ ცხენები გააჩერა თეთრხელებიანმა ქალღმერთმა ჰერამ, გამოხსნა ეტლიდან და სქელი ნისლით დაფარა, ხოლო სიმოისმა ამბროსია აღმოუცენა საკვებად. ორი ქალღმერთი კი გაუბედავი მტრედებივით პატარა ნაბიჯებით გაემართა არგოსელებისაკენ, მათს დახმარებას მოწყურებულნი.

და როდესაც იქ მივიდნენ, სადაც მრავალი საუკეთესო ვაჟკაცი იდგა ცხენებისმხედნელი დიომედესის ირგვლივ უმი ხორცის მჭამელი ლომებივით ან გარეული ტახებივით, რომელთაც არასოდეს აკლდებათ ძალა, იქ დადგა თეთრხელება ქალღმერთი ჰერა სპილენძისხმიან დიდგულოვან სტენტორს დაემსგავსა და იმოდენა ხმით შესძახა, რაც სხვა ორმოცდაათს თუ ექნებოდა: „სირცხვილი თქვენ, არგოსელებო, იერით ბრწყინვალენო და სინამდვილეში საზიზღარნო! სანამ ომში იბრძოდა ღვთაებრივი აქილევსი, მაშინ ტროელები ვერ ბედავდნენ დარდანული კარიბჭიდან გამოსვლას, რადგან ყველას აშინებდა მისი მძიმე შუბი, ახლა კი ქალაქიდან შორს, ღრმამუცლიან ხომალდებთან იბრძვიან!“

ასე თქვა და თითოეულს სული შთაბერა და ყველა მრისხანებით აღაგზნო. ტიდევსის ძეს მიეჭრა თვალსხივოსანი ქალღმერთი ათენა, იპოვა მეფე ცხენებთან და ეტლთან მდგარი, ჭრილობას იგრილებდა, რომელიც პანდაროსმა მიაყენა ისრით. ოფლი სდიოდა ფართო ღვედის ქვეშ, რომელსაც მრგვალი ფარი ეჭირა, ოფლი ასველებდა და ხელი ეღლებოდა, მაგრამ ღვედს ატარებდა და ღრუბელივით შავი სისხლი სდიოდა.

ცხენების უღელს ჩაავლო ხელი ქალღმერთმა და ბრძანა: „მართლაცდა, შვილი ნაკლებად დამსგავსებია ტიდევსს; ტიდევსი პატარა იყო ტანად, მაგრამ ის მეომარი იყო. მაშინაც კი, როდესაც ნება არ დავრთე, ეომა და წინ გაჭრილიყო, მაინც წავიდა, აქაველთა გარეშე, მაცნედ თებელეში აურაცხელ კადმოსიანთან. მე მას ვუბრძანე, მშვიდად ენადიმა სასახლეში, მაგრამ მას მძლავრი სული არ ასვენებდა, როგორც ყოველთვის, – კადმოსიანთა ყმაწვილები გამოიწვია და ყველა იოლად დაამარცხა, რადგან მეც მხარში ვედექი. ახლა გვერდით შენ გიდგავარ, შენ გიცავ და მოგიწოდებ, მტკიცედ შეებრძოლო ტროელებს, მაგრამ ან დაღლამ დაგიძაბუნა სხეული, ან ლაჩრული შიში მოგერია, აღარ ხარ ბრძენი ოინევსის ძის, ტიდევსის ნაშიერი!“

მას უპასუხა და ბრძანა მძლავრმა დიომედესმა: „გიცანი, ქალღმერთო, ეგიდისმპყრობელი ზევსის ასულო. გულწრფელად გეტყვი სათქმელს და არაფერს დაგიმალავ. არც ლაჩრულ შიშს შევუპყრივარ და არც ქანცი გამწყვეტია, მაგრამ მახსოვს, რაც შენ თვითონ მიბრძანე, როდესაც ნება არ დამრთე, სხვა ნეტარი ღმერთების წინააღმდეგ მებრძოლა, გარდა ზევსის ასული აფროდიტესი, თუკი ის ჩაერთვებოდა ომში, შემეძლო დამეჭრა ბასრი სპილენძით. ახლა სწორედ ამის გამო დავიხიე უკან და სხვა აქაველებსაც ვუბრძანე, აქ მოგვეყარა თავი ყველას, რადგან გავიგე, რომ ბრძოლას არესი ხელმძღვანელობდა“.

მას მიუბრუნდა მაშინ თვალსხივოსანი ქალღმერთი ათენა: „ტიდევსის ძეო, დიომედეს, ჩემი გულის გამხარებელო, მეტად ნუღარ შეგაშინებს ნურც არესი და ნურც რომელიმე სხვა უკვდავთაგანი, რადგან მე გყავარ მფარველად. მიდი, პირველად სწორედ არესზე მიუშვი ერთჩლიქიანი ცხენები, ახლოს მიდი და თავს დაეცი, არ შეუშინდე დაუოკებელ არესს, ეგ მძვინვარე ბოროტმოქმედი, პირის გამტეხი, ვინც ჯერ მე და ჰერას გვპირდებოდა და გვეუბნებოდა, ტროელებს შევებრძოლები და არგოსელებს ამოვუდგები მხარშიო, ახლა კი ტროელებისთვის იბრძვის, საკუთარი სიტყვა კი დაივიწყა“.

ასე ბრძანა და სთენელოსი ჩამოსვა ეტლიდან მიწაზე, ხელით შეეხო ისევ და ისიც სწრაფად ჩამოხტა. ავიდა ეტლზე და ღვთაებრივ დიომედესს დაუდგა გვერდით განრისხებული ქალღმერთი, სიმძიმისაგან მძიმე ხმა გამოსცა მუხის ღერძმა, როდესაც მიიღო სასტიკი ქალღმერთი და საუკეთესო ვაჟკაცი. ხელში ჩაიგდო მათრახი და სადავეები ათენა პალასმა და პირველად სწორედ არესისკენ წარმართა მუხლადი ცხენები. ამ დროს არესი ბუმბერაზ პერიფასს ჰყრიდა საჭურველს, ეტოლიელთაგან საუკეთესო ოქესიოსის ბრწყინვალე ვაჟს. მას ძარცვავდა სისხლისმსმელი არესი, ხოლო ათენამ ჰადესის მუზარადი[22] დაიხურა, რომ არ დაენახა მძლავრ არესს.

როდესაც მოკვდავთმმუსვრელმა არესმა დაინახა ღვთაებრივი დიომედესი, დატოვა ბუმბერაზი პერიფასი იქ, სადაც იწვა, თუმცა მანამდე მოკლა და სულიც ამოართვა, დაიძრა პირდაპირ ცხენთამხედნელი დიომედესისკენ. ახლა ისინი ერთმანეთს მიუახლოვდნენ, პირველმა არესმა შეუტია ცხენების უღლისა და სადავის ზემოდან სპილენძის შუბით, ეწადა, სული ამოერთვა, მაგრამ ხელი შეახო შუბს თვალსხივოსანმა ქალღმერთმა ათენამ და ააცილა იგი ეტლს და დარტყმა უსარგებლოდ აქცია. მეორედ უკვე საომარი ყიჟინის დიდოსტატი დიომედესი მისწვდა მტერს სპილენძის შუბით, ხოლო პალასმა ათენამ წარმართა ბოქვენის სიღრმისკენ, სადაც ღმერთს საბრძოლო სარტყელი ერტყა. იქ მოარტყა, გაუფლითა მშვენიერი ხორცი, უკან ამოგლიჯა შუბი ისევ, ხოლო სპილენძის არესმა დაიღრიალა იმოდენა ხმით, რამოდენათიც ცხრა ათასი ან ათი ათასი მეომარი დაიღრიალებდა მძვინვარე ბრძოლაში შესვლისას. შიშისგან კანკალი დააწყებინა აქაველებსაც და ტროელებსაც, ისე იღრიალა ომით გაუმაძღარმა არესმა.

როგორც მუქი სვეტი, რომელიც ღრუბლისგან წარმოიშვება და ტრიალებს ცხელი დღის შემდეგ, როცა ქარიშხალი ამოვარდება, ასევე მოეჩვენა ტიდევსის ძე დიომედესს სპილენძის არესი, რომელიც ღრუბლებთან ერთად აიჭრა ფართო ცაში. მალე მიაღწია ღმერთების სამყოფელს ციცაბო ოლიმპოსზე, ჩამოჯდა კრონოსის ძე ზევსის გვერდით მჭმუნვარე სულით, აჩვენა უკვდავი სისხლი, რომელიც ჭრილობიდან სდიოდა და დამწუხრებულმა ფრთოსანი სიტყვით მიმართა:

„მამა ზევსო, არ მრისხანებ, ამ ძალადობის საქმეს რომ უყურებ? მუდამ შემზარავ ტკივილს ვაყენებთ ღმერთები ერთმანეთს ადამიანებისთვის სიხარულის მოსატანად. შენ გემართლებით ყველა, რადგან შენ შვი უგუნური ასული, დამღუპველი, რომელიც მუდამ უკეთურ საქმეებზე ფიქრობს. ყველა სხვა ღმერთი, ვინც კი ვართ ოლიმპოსზე, შენი მორჩილი და დამჯერი ვართ თითოეული. მხოლოდ ამ ერთს ვერასოდეს ვერ აოკებ ვერც სიტყვით და ვერც საქმით, პირიქით, დაბადებიდანვე მიშვებული გყავს ეს დამღუპველი ბავშვი. ახლა ტიდევსის ვაჟს, თავხედ დიომედესს მოუწოდა, რისხვა თავს დაეტეხა უკვდავი ღმერთებისთვის. ჯერ კვიპროსის დედოფალი დაჭრა მაჯაში პირისპირ ბრძოლისას, შემდეგ მე დამეცა თავს, დემონს მიმსგავსებული, მაგრამ მე გამოვექეცი სწრაფი ფეხებით, თორემ დიდხანს მომიწევდა გდება და ტანჯვა საზარელი მკვდრების გარემოცვაში ან ცოცხლად, მაგრამ უძლურად დარჩენილს უნდა ამეტანა სპილენძის დარტყმები!“

მას ქვემოდან ამოხედა და უთხრა ღრუბელთშემკრებმა ზევსმა: „რას მომიჯექი, პირისგამტეხო და რას წუწუნებ? ყველა ოლიმპოსელ ღმერთზე მეტად შენ მძულხარ, რადგან მუდამ მხოლოდ განხეთქილება, ომები და ბრძოლები გიზიდავს. დედაშენის, აუტანელი და ჯიუტი ჰერას სული მოგდევს, რომელსაც მე თვითონაც ძლივს ვარჯულებ სიტყვებით. ასე მგონია, ახლაც დედაშენის ხრიკების გამო იტანჯები; მაგრამ მეტად ვეღარ ავიტან, რომ შენს ტკივილს ვუყურო, რადგან ჩემი ნაშიერი ხარ, დედაშენს შენ ჩემგან ჩაესახე. სხვა ღმერთისგან რომ დაბადებულიყავი და ასე დამღუპველი რომ ყოფილიყავი, ურანოსის შვილებსაც[23] კი შენზე მაღლა დააყენებდნენ“.

ასე თქვა და პაიანს უბრძანა, განეკურნა. ჭრილობას პაიანმა მალამო დაადო ტკივილის დასაამებლად და მოარჩინა, რადგან არ იყო მოკვდავად დაბადებული. როგორც ლეღვის ხის წვენით თეთრი რძე შედედდება და სწრაფი მორევით სითხე შესქელდება, სწორედ ასეთი სისწრაფით განიკურნა დაუოკებელი არესი. ჰებემ განბანა და უმშვენიერესი სამოსი ჩააცვა. კრონოსის ძის, ზევსის გვერდით დაბრძანდა, ამ პატივით გაამაყებული.

ამასობაში დიადი ზევსის სასახლეში დაბრუნდნენ არგოსელი ჰერა და მფარველი ათენა, მას შემდეგ, რაც შეაწყვეტინეს კაცთამმუსვრელ არესს თავისი დამღუპველი შრომა.

მეექვსე სიმღერა

ჰექტორისა და ანდრომაქეს შეხვედრა

მარტონი დარჩნენ ტროელები, აქაველები და მათი საშინელი საბრძოლო ყიჟინა: აქა-იქ ველზე კიდევ ბევრმა შეტაკებამ იფეთქა, ერთმანეთს თავს დაესხნენ მეტოქეები სპილენძის შუბებით, სიმოეისისა და ქსანთოსის ნაკადებს შორის. პირველმა აიას ტელამონის ძემ, აქაველთა ბურჯმა, გაარღვია ტროელთა რაზმები და იმედი მოუტანა მეგობრებს, დაამხო კაცი, ვინც კი საუკეთესო შობილა თრაკიელებში, – დიდი და მძლავრი აკამასი, ევსოროსის ძე. ცხენისძუიანი მუზარადის კოპში ჩასცა შუბი და შუბლი შეულეწა, ძვალში შეაღწია სპილენძის ბუნიკმა და წყვდიადმა მოიცვა თვალები. აქსილოსს მისწვდა საბრძოლო ყიჟინის დიდოსტატი დიომედესი, ტევთრასის ძეს, რომელიც სახლობდა კეთილად ნაგებ არისბეში, მდიდრულად ცხოვრობდა და ხალხთან მეგობრობდა. გზისპირას ცხოვრობდა და ყველა სტუმარს ხელგაშლილად მასპინძლობდა; მაგრამ არც ერთი მათგანი იქ არ იყო, როდესაც მტერს წააწყდა და ვერავინ იხსნა განსაცდელისგან: ორივეს ამოჰხადა სული დიომედემ, მასაც და კალესიოსსაც, მის მეეტლეს, და ერთად ჩავიდნენ მიწაში.

ევრიალოსმა შეიწირა დრესოსი და ოფელტიოსი და გაეშურა აისეპოსისა და პედასოსისკენ, რომლებიც ოდესღაც მდინარის ნიმფა აბარბარემ უშვა უმწიკვლო ბუკოლიონს. ბუკოლიონი კი იყო დიდებული ლაომედონის ვაჟი, ყველაზე უფროსი, რომელიც დედამ ფარულად შვა. ფარას მწყემსავდა, სიყვარულით დაუწვა ნიმფა, მუცლად იღო მისგან და ორი ტყუპი ვაჟი უშვა. და მათ სულიც ამოხადა, სხეულიც დაულეწა და აბჯარიც ააცალა მხრებიდან მეკისტევსის ძემ.

ასტიალოსი კი მოკლა ბრძოლაში უკანდაუხეველმა პოლიპოიტესმა, პერკოტელი პიდიტესი ოდისევსმა განგმირა სპილენძის შუბით, ტევკროსმა კი – ღვთაებრივი არეტაონი. ნესტორის ძე ანტილოქოსმა ელვარე შუბით დასცა აბლეროსი, ხოლო ელატოსი – ხალხთა ბელადმა აგამემნონმა; იგი ცხოვრობდა წყალუხვი სანტიოეისის ნაპირზე, მაღალ პედასოსში. გაქცეული ფილაკოსი დაიჭირა გმირმა ლეიტოსმა, ხოლო ევრიპილოსმა ბოლო მოუღო მელანთიოსს.

შემდეგ ადრასტოსი საბრძოლო ყიჟინის დიდოსტატმა მენელაოსმა ცოცხლად დაიჭირა; რადგან დაფეთებული ცხენები მინდვრად გაიჭრნენ, იალღუნის რტოს წამოედნენ და დალეწეს მოხრილი ეტლის ხელნა, თავად კი გაჭენდნენ ქალაქისკენ, როგორც სხვა დაფეთებულები გარბოდნენ, თავად კი გადმოვარდა ეტლიდან, ბორბალთან პირქვე ჩავარდა მტვერში და იმავწამს თავზე დაადგა ატრევსის ძე მენელაოსი გრძელჩრდილიანი შუბით ხელში. ადრასტოსი უმალვე მუხლებზე მოეხვია და შეევედრა: „მაჩუქე სიცოცხლე, ატრევსის ვაჟო, და ღირსეული გამოსასყიდი მიიღე. მდიდარი მამაჩემის სახლში დიდი საგანძური დევს: სპილენძი, ოქრო თუ კარგად დამუშავებული რკინა, არ დაგამადლიდა მამაჩემი უზომო გამოსასყიდს, თუკი გაიგებდა, რომ ცოცხალი ვარ აქაველთა ხომალდებთან“.

ეს თქვა და შეძრა მენელაოსის მკერდში სული და იგი უკვე აპირებდა, მსახურისთვის ჩაებარებინა, რომ აქაველთა სწრაფ ხომალდებთან წაეყვანა, როდესაც აგამემნონი მოიჭრა სირბილით და მრისხანედ დაუყვირა: „გულჩვილო მენელაოს, რას ეფერები ამ კაცს?! კარგად მოგექცნენ საკუთარ სახლში ტროელები?! ვერავინ გაექცევა ჩვენი ხელიდან უტყუარ დაღუპვას, დედის მუცელში რომ ბავშვია, ისიც კი! ვერავინ გაიქცეს, ერთად დაიღუპოს ყველა ილიონელი, დაუმარხავად და უპატრონოდ!“

ასე თქვა და სამართლიანი სიტყვით გმირმა ძმას განზრახვა შეაცვლევინა და მანაც ხელი ჰკრა ადრასტოსს, ხოლო მეუფე აგამემნონმა ბოქვენში ჩასცა შუბი, იგი დაეცა, ხოლო ატრევსის ძე ფეხით შესდგა და მკერდიდან ამოგლიჯა იფნის შუბი.

ამასობაში ნესტორმა მაღალი ხმით მოუხმო არგოსელებს: „მეგობრებო, დანაელო გმირებო, არესის მსახურნო! მოკლულების აბჯრის ასაყრელად ჯერ უკნიდან არავინ წამოიწიოს, რომ ხომალდებისკენ გააქანოს ყველაფერი, არა, ჯერ დავხოცოთ ხალხი, მერე კი წყნარად შეგეძლებათ აჰყაროთ აბჯარი მოკლულებს“.

ასე თქვა და აღიძრა თითოეული ძალითა და ვაჟკაცობით. მაშინ არესის რჩეულ აქაველებს ილიონში შეასწრებდნენ შიშით დათრგუნვილი ტროელები, რომ არ წამომდგარიყო და ენეასისა და ჰექტორისათვის არ მიემართა პრიამოსის ძე ჰელენოსს, საუკეთესო ფრინველთმისანს: „ენეას და ჰექტორ, თქვენ გეკისრებათ უმთავრესად ზრუნვა ტროელებსა და ლიკიელებზე, რადგან საუკეთესონი ხართ ბრძოლისა და ბჭობის ყველა საქმეში, აქ დადექით, ყოველი მხრიდან თავი მოუყარეთ და კარიბჭეებთან დააკავეთ ხალხი, რომ არ გაგექცეთ, ცოლებს არ ჩაუვარდნენ ხელებში და მტერი არ გაახარონ; ხოლო როდესაც ყველა ფალანგს აღძრავთ საომრად, ჩვენ დანაელებს შევებრძოლებით აქ დარჩენილები, თუნდაც ძალიან გაგვიჭირდეს, აუცილებლობა გვაიძულებს. შენ კი, ჰექტორ, ქალაქს მიაშურე და დედაჩვენს უთხარი, თავი მოუყაროს ასაკოვან ქალებს ქალაქის ციხესიმაგრეში თვალსხივოსანი ათენას ტაძართან, გახსნას გასაღებით წმინდა სახლის კარი და პეპლოსი, რომელიც ყველაზე უფრო მომხიბვლელად და დიდად მიაჩნია, რაც კი სახლში აქვს და რომელიც ყველაზე მეტად უყვარს, დაუდოს მუხლებზე ლამაზკულულებიან ათენას, შეჰპირდეს თორმეტი ერთწლიანი, სახრედაურტყმელი უშობლის შეწირვას ტაძარში, თუკი შეიბრალებს ტროელების ქალაქს, ცოლებსა და ჩვილ ბავშვებს. მას შეუძლია, მოაშოროს წმინდა ილიონს ტიდევსის ვაჟი, ველური შუბოსანი, შიშის მთესველი, ყველაზე ძლიერად აქაველებში სწორედ ის მიმაჩნია. ასე არ შეგვშინებია აქილევსისაც კი, ხალხთა წინამძღოლისა, რომელზეც ამბობენ, ქალღმერთის შობილიაო; მაგრამ ეს უფრო მეტად მძვინვარებს, ვერც ვერავინ შეეჯიბრება ვაჟკაცობაში“.

ასე თქვა და ჰექტორმა დაუჯერა ძმას. იმავწამს ეტლიდან შეიარაღებული ჩამოხტა მიწაზე, ორი ბასრი შუბის რხევით დაუარა მთელ ლაშქარს, ბრძოლისთვის აღძრა და გამოაღვიძა საომარი გრიალი. მათაც ყიჟინა დასცეს და აქაველებს პირისპირ დაუდგნენ. არგოსელებმა უკან დაიხიეს, შეწყვიტეს მკვლელობა, თქვეს, ეტყობა, ვარსკვლავიანი ციდან რომელიღაც უკვდავი ჩამოვიდა ტროელების დასახმარებლად, ისე გამოცოცხლდენო.

ჰექტორმა კი დიდი ხმით შესძახა ტროელებს: „მამაცო ტროელებო და სახელგანთქმულო მოკავშირეებო, ჩემო საყვარელო ხალხო, გაიხსენეთ დაუოკებელი სიმამაცე, სანამ წავალ ილიონში და იქ უხუცეს მრჩევლებსა და ჩვენს მეუღლეებს ვუთხრა, რომ ღმერთებზე ილოცონ და მათ ჰეკატომბეს შეჰპირდნენ“.

ეს თქვა და წავიდა მუზარადმოელვარე ჰექტორი. ორივე მხრიდან კოჭსა და კისერზე სცემდა ბუნიკიანი ფარის გარეთა ფერსოს შავი ტყავის ბოლოები.

გლავკოსი, ჰიპოლოქოსის ძე და ტიდევსის ძე ერთმანეთს შეხვდნენ არმიებს შორის სივრცეში; ორივე აღძრული იყო ბრძოლისთვის. როდესაც ერთმანეთს მიუახლოვდნენ, პირველმა ბრძანა საომარი ყიჟინის დიდოსტატმა დიომედესმა: „ვინ ხარ, ვაჟკაცო, მოკვდავ ადამიანთა შორის? მე ხომ ჯერ არ მინახიხარ სახელის მოსახვეჭ ბრძოლაში დღემდე, მაგრამ ახლა ყველასთვის გაგისწრია გამბედაობით, რაკი არ გაურბიხარ ჩემს გრძელჩრდილიან შუბს. უბედურები არიან ისინი, ვისი შვილებიც ჩემს მძვინვარებას გადააწყდებიან; მაგრამ თუ უკვდავთაგანი ხარ ვინმე და ციდან ხარ ჩამოსული, მე არ შევებრძოლებოდი ზეციურ ღმერთებს, რადგან დრიასის ვაჟს, მძლავრ ლიკურგოსს დიდხანს არ უცოცხლია მას შემდეგ, რაც ზეციურ ღმერთებს შეერკინა. იგი ოდესღაც, გაშმაგებული, დიონისეს[24] ძიძებს დაედევნა უწმინდეს ნისაზე, იმათაც ყველას ბაკქოსის ნივთები მიწაზე დაუცვივდათ კაცისმკვლელი ლიკურგოსის სახრეთი გარეკილებს: შეძრწუნებულმა დიონისოსმა ზღვის ტალღას მისცა თავი, თეტისმა ჩაიკრა უბეში შეშინებული, რადგან ძლიერ აცახცახებდა კაცის ღრიალი. მაშინ უდარდელად მცხოვრები ღმერთები განურისხდნენ მას და კრონოსის ძემ დააბრმავა იგი. და ამის შემდეგ დიდხანს არ უცოცხლია, რადგან ყველა უკვდავ ღმერთს სძულდა იგი. ასე რომ, ნეტარ ღმერთებთან ომი არ მინდა, მაგრამ თუ ვინმე მოკვდავი ხარ და მიწის ნაყოფს ჭამ, ახლოს მოდი, რომ სწრაფად გაგაგზავნო დაღუპვის პირას“.

მას უმალ უპასუხა ჰიპოლოქოსის ბრწყინვალე ვაჟმა: ტიდევსის დიდგულოვანო ძეო, რატომ მეკითხები მოდგმაზე? როგორიცაა ფოთოლთა მოდგმა, ისეთივეა ადამიანებისაც. ქარი გაიფენს ფოთლებს მიწაზე, მაგრამ ტყე ისევ შეიფოთლება, როგორც კი გაზაფხულის დრო მოვა. ასე იბადება კაცთა ახალი თაობაც და ძველი კვდება. თუკი გსურს, გეტყვი, რომ კარგად გაიგო ჩვენი მოდგმის ამბავი, თუმცა ეს ბევრმა ისედაც იცის; საძოვარმრავალი არგოსის მყუდრო ადგილას არის ქალაქი ეფირა; იქ ცხოვრობდა სისიფოსი, კაცთაგან ყველაზე საზრიანი, სისიფოსი, ეოლოსის ძე, რომელმაც შვა ვაჟი გლავკოსი, ხოლო გლავკოსმა შვა სახელოვანი ბელეროფონტესი, რომელსაც ღმერთებმა უბოძეს სილამაზე და მომაჯადოებელი სიმამაცე; მაგრამ პროიტოსმა სიავე ჩაიდო გულში, და თავისი მიწიდან გააძევა, – ბევრად უფრო მძლავრი იყო არგოსში, რადგან ზევსმა თავისი კვერთხით გაამარჯვებინა.

პროიტოსის მეუღლე, ღვთაებრივი ანტეია აღიძრა ბელეროფონტესისადმი ვნებით და მოინდომა, საიდუმლოდ გაეზიარებინა სარეცელი, მაგრამ ვერ აცდუნა პატიოსანი ვაჟკაცი. მაშინ სიცრუეს მიმართა ქალმა და მეფე პროიტოსს უთხრა: „მოკვდი, პროიტოს, ან მოკალი ბელეროფონტესი, რომელმაც ჩემი ძალადობით დაუფლება განიზრახა“.

ასე თქვა და ამის გამგონე მბრძანებელი რისხვამ შეიპყრო, მაგრამ მოკვლას მოერიდა, რადგან გული ეთანაღრებოდა; ლიკიაში გაგზავნა და სასიკვდილო ნიშნები გაატანა, დასაკეც ფირფიტაზე დაწერა ბევრი საშინელი ნიშანი და უთხრა, მისი ეს ფირფიტა სიმამრისთვის ეჩვენებინა, რომ ასე დაეღუპა. ისიც წავიდა ლიკიაში ღმერთების ბრწყინვალე ამალის თანხლებით. როდესაც მიადგა ლიკიასა და ქსანთოსის ნაკადს, დიდი პატივით მიიღო ვრცელი ლიკიის მბრძანებელმა. ცხრა დღე მასპინძლობდა და ცხრა ხარი დაუკლა, მაგრამ როდესაც მეათე დღეს გამოჩნდა ვარდისფერთითებიანი ეოსი, გამოჰკითხა და სთხოვა, ეჩვენებინა ნიშნები, რომლებიც სიძემ, პროიტოსმა გამოატანა; ხოლო როდესაც სტუმარმა გადასცა სიძის ცუდი ნიშანი, ჯერ გააგზავნა და უბრძანა, მოეკლა უძლეველი ქიმერა, რომელიც ღმერთების მოდგმისა იყო და არა ადამიანებისა. წინიდან ლომი, უკნიდან დრაკონი, შუაში კი თხა, სუნთქავდა საზარელი მწველი ცეცხლის ალით; იგი მოკლა ღმერთების ნიშნებს მინდობილმა. მეორედ სახელგანთქმულ სოლიმებს შეებრძოლა. ასე თქვა, კაცებთან ამაზე უფრო მძიმე ბრძოლაში არც შევსულვარო; მესამედ კი დახოცა კაცისმაგვარი ამორძალები. უკან მობრუნებულს ახალი სასიკვდილო მახე დაუგო მეფემ: ვრცელი ლიკიის საუკეთესო ვაჟკაცები ჩაუსაფრა, მაგრამ ისინი შინ ვერასოდეს ვეღარ დაბრუნდნენ, რადგან ყველა დახოცა უზადო ბელეროფონტესმა. მაშინ კი მიხვდა მეფე, რომ იგი სახელოვანი ღვთაებრივი წარმომავლობისა იყო, თავისთან დაიტოვა, ქალიშვილის ხელს შეჰპირდა და მთელი სამეფო პატივის ნახევარი უბოძა. და ლიკიელებმა გამოუყვეს მას მიწის ნაკვეთი, რომელიც ყველას აღემატებოდა, საუკეთესო მიწა ბაღებისა და საძოვრებისათვის. მეუღლემ სამი შვილი უშვა მამაც ბელეროფონტესს: ისანდროსი, ჰიპოლოქოსი და ლაოდამეია. ლაოდამეიას შეერთო ბრძენი ზევსი და მანაც შვა სპილენძისმუზარადიანი ღვთისდარი სარპედონი; მაგრამ შემდგომში ბელეროფონტესიც საძულველი გახდა ყველა ღმერთისათვის[25], იგი მარტო დახეტიალობდა ალეიოსის ველზე, სულიერად იტანჯებოდა და გაურბოდა ადამიანთა ნაკვალევს. ომით გაუმაძღარმა არესმა ვაჟი ისანდროსი მოუკლა სახელგანთქმულ სოლიმებთან ბრძოლაში, ხოლო ოქროს სადავეებიანმა განრისხებულმა არტემისმა ქალიშვილი მოუსპო. ჰიპოლოქოსმა კი მე მშვა და ვამაყობ, რომ მისგან ვიშვი, მან გამომგზავნა ტროაში და დამავალა, ვყოფილიყავი ყველაზე უკეთესი და მამაცი, არ შემერცხვინა წინაპართა მოდგმა – უდიდესი ხალხი ეფირესა და ვრცელ ლიკიაში. ასეთია ჩემი წარმომავლობა და ამ სისხლით ვამაყობ მე“.

ასე თქვა და გაიხარა საომარი ყიჟინის დიდოსტატმა დიომედესმა. შუბი ჩაარჭო მრავალთა გამომკვებ მიწაში და ტკბილი სიტყვით მიმართა ხალხთა მწყემსს: „ჩვენი მამების დროინდელი სტუმარი[26] ყოფილხარ ჩემთვის! ოდესღაც ღვთაებრივი ოინევსი ხომ სახელგანთქმულ ბელეროფონტესს თავის სასახლეში ოცი დღე გაუმასპინძლდა; შემდეგ ერთმანეთს მეგობრულად გაუცვალეს საუკეთესო საჩუქრები. ოინევსმა სტუმარს მიუძღვნა ბრწყინვალე წითელი სარტყელი, ბელეროფონტესმა კი ოქროს ორმაგი თასი, რომელიც ჯერაც ჩემს სახლში იყო, მე რომ წამოვედი. ტიდევსი კი არ მახსოვს, რადგან ჩვილი ბავშვი ვიყავი, როცა დამტოვა და თებეში ამოწყდნენ აქაველი ვაჟკაცები. ასე რომ, ახლა შენი მეგობარი და მასპინძელი ვარ არგოსში, შენ კი ლიკიაში იქნები ჩემი მასპინძელი, თუ შენთან ჩამოვედი. ერთმანეთს ავარიდოთ შუბები, თუნდაც ხელჩართულ ბრძოლაში შევხვდეთ, უამრავი ტროელი და სახელგანთქმული მოკავშირე მყავს მოსაკლავი, თუკი ღმერთმა მომცა და მივაღწიე, ასევე უამრავი აქაველი გყავს დასახოცი, თუკი შეძლებ. აღჭურვილობა ერთმანეთს გავუცვალოთ, რომ ყველამ იცოდეს – ჩვენი წინაპრებიდან დაწყებული მეგობრები ვართ ჩვენ“.

ასე თქვეს და ეტლიდან ჩამოხტა ორივე, ხელები ჩაავლეს ერთმანეთს და ძმობა შეჰფიცეს. და აქ გლავკოსს კრონოსის ძემ გონება დაუბნიდა და მან ტიდევსის ძე დიომედეს ოქროს საჭურველი მისცა, სპილენძის სანაცვლოდ, ასი ხარის საფასურისა – ცხრა ხარის ფასის ნაცვლად.

ჰექტორი მივიდა სკაიას კარიბჭესთან და მუხასთან. მას დაეხვივნენ ტროელი მეუღლეები და მათი ქალიშვილები, ეკითხებოდნენ შვილებზე, ძმებზე, მეზობლებსა და ქმრებზე; მან კი ურჩია ღმერთებისთვის ელოცათ, ყველასთვის, მიყოლებით, რადგან უამრავი ადამიანი წუხილს ჰყავდა შეპყრობილი. ამის შემდეგ იგი მიადგა პრიამოსის თლილი ქვით ნაგებ დერეფნიან უმშვენიერეს სასახლეს, რომელშიც განლაგებული იყო ასევე თლილი ქვის ორმოცდაათი საძინებელი, გვერდიგვერდ განლაგებული, – აქ პრიამოსის ვაჟებს ეძინათ თავიანთ კანონიერ მეუღლეებთან, იმავე შიდა ეზოს მოპირდაპირე მხარეს ქალიშვილებისთვის ჰქონდა თლილი ქვის თორმეტი საძინებელი, გვერდიგვერდ განლაგებული, აქ პრიამოსის სიძეებს ეძინათ თავიანთ მორცხვ მეუღლეებთან; აქ შეხვდა ჰექტორს სულგრძელი დედა, მის ქალიშვილთაგან უმშვენიერეს ლაოდიკესთან ერთად. ხელი ჩაავლო, სახელით იხმო და უთხრა: „შვილო, რამ მოგიყვანა, რამ მიგატოვებინა სასტიკი ომი? ალბათ, აქაველთა საძულველმა შვილებმა შეგვავიწროვეს და ქალაქის გალავანთან მოგვიმწყვდიეს! შენ კი აქ გამოგიწია გულმა, ციხესიმაგრეში, რომ ზევსისკენ აღმართო სალოცავად ხელები! მომიცადე და მოგიტან თაფლივით ტკბილ ღვინოს, რომ წაუქციო ზედაშე მამა ზევსსა და სხვა უკვდავებს ჯერ, შემდეგ კი თავადაც შესვა და მომაგრდე. გადაღლილ კაცს ძალას უბრუნებს ღვინო, შენ კი დაქანცული იქნები თანამოქალაქეების დაცვით“.

მას უმალ უპასუხა ელვარე მუზარადიანმა დიდმა ჰექტორმა: „არ მომიტანო ტკბილი ღვინო, დედა ბატონო, არ დამაკლოს ვაჟკაცობა და არ შემიმციროს ძალა. განუბანელი ხელით ვერც გავბედავ, შუშხუნა ღვინო დავუღვარო ზევსს, წესი არ არის, კრონოსის შავღრუბლიან ძეს, სისხლით და ჭუჭყით მოთხვრილმა, ლოცვით მივმართო; შენ კი ახლა ნადავლის დამპყრობი ათენას ტაძარში შესაწირავით უნდა მიხვიდე, ერთად თავმოყრილი დედაბრების თანხლებით. ყველაზე ლამაზი და დიდებული პეპლოსი, რაც სასახლეში გაქვს და ყველაზე უფრო გიყვარს, სწორედ ის დაუდე მუხლებზე ლამაზთმიან ათენას და შეჰპირდი, რომ თორმეტ ხარს შესწირავ ტაძარში, თორმეტ ერთწლიან და უღელდაუდგმელ უშობელს, რომ შეიწყალოს ქალაქი, ტროელთა მეუღლეები და ჩვილი ბავშვები, რომ მოაცილოს ტიდევსის ძე წმინდა ილიონს, ეს ველური შუბოსანი, ეს სასტიკი მრჩეველი გაქცევისა. ახლა შენ ნადავლის დამპყრობი ათენას ტაძარში წადი, მე კი პარისს ვნახავ, რომ ვუბრძანო, თუკი ყურს დამიგდებს. დაე, აქვე შთანთქას მიწამ, რადგან ეს დიდი უბედურება გაგვიზარდა ოლიმპოსელმა ტროელებს, დიდგულოვან პრიამოსსა და მის შვილებს. ნეტავ მანახვა, როგორ გაეშურება ჰადესისკენ! – მაშინ ვიტყოდი, რომ ჩემმა გულმა უსიხარულო უბედურება დაივიწყა.

ასე თქვა, ხოლო ჰეკაბე შევიდა დარბაზში და მოახლეებს დაავალა, რომ თავი მოეყარათ მთელი ქალაქის დედაბრებისთვის. თავად კი ჩავიდა საგანძურის თაღოვან ოთახში, იქ იყო უამრავი სხვადასხვანაირი პეპლოსი, სიდონელი ქალების ნახელავი, რომლებიც თავად ღვთისდარმა ალექსანდროსმა ჩამოიტანა სიდონიდან, როდესაც ვრცელი ზღვა გადმოცურა და მაღალი წარმომავლობის ჰელენე ჩამოიყვანა. ჰეკაბემ ერთ-ერთი შეარჩია და ათენას წაუღო, ეს იყო დიდებული და ულამაზესი პეპლოსი თავისი ნაქარგებით, იგი ვარსკვლავივით ბრწყინავდა და ყველაზე ქვემოთ იდო. ეს პეპლოსი აიღო და წავიდა, მრავალი დედაბერი კი აჩქარებული გაჰყვა უკან.

როდესაც ისინი მივიდნენ ციხესიმაგრეში, ათენას ტაძარში, მათ კარი გაუღო ლამაზღაწვებიანმა თეანომ, კისევსის ასულმა, ცხენების მხედნელი ანტენორის მეუღლემ, იგი დასვეს ტროელებმა ათენას ქურუმად. ქალებმა ხელები გაიშვირეს ათენასკენ და შეჰღაღადეს, ლამაზღაწვებიანმა თეანომ აიღო პეპლოსი, ლამაზთმიან ათენას მუხლებზე დაუდო და ლოცვით მიმართა დიდი ზევსის ასულს: „დედოფალო ათენა, ქალაქის მფარველო, ღვთაებრივო ქალღმერთო, დაულეწე შუბი დიომედესს და თვითონაც დაამხე პირჩაღმა სკაიას კარიბჭის წინ, ჩვენ კი ტაძარში ახლა თორმეტ ხარს შემოგწირავთ, ერთწლიანს და უღელდაუდგმელს, თუკი შეიბრალებ ქალაქს, ტროელთა ცოლებსა და ჩვილ ბავშვებს“.

ასე ამბობდნენ ლოცვაში, მაგრამ არ მიიღო ეს ლოცვა ათენამ.

სანამ ქალები დიდი ზევსის ასულს ევედრებოდნენ, ჰექტორი მივიდა ალექსანდროსის მშვენიერ სახლში, რომელიც მას აუგია საუკეთესო ხუროთმოძღვრების ხელით, ვინც კი მოიძებნებოდა ნაყოფიერ ტროაში, მათ აუგეს საძინებელი, დარბაზი და შიდა ეზო პრიამოსისა და ჰექტორის სასახლეების გვერდით ქალაქის ციხესიმაგრეში. იქ შევიდა ზევსის საყვარელი ჰექტორი, ხელში ეჭირა თერთმეტი წყრთის სიგრძის შუბი და მის წინ ელვარებდა შუბის სპილენძის წვერი, რომელსაც შემორტყმული ჰქონდა ოქროს ბეჭედი.

პარისი იპოვა საძინებელში, ფუსფუსებდა თავის მშვენიერ აღჭურვილობასთან, ფართან და აბჯართან, მოხრილ მშვილდს სინჯავდა. არგოსელი ჰელენე ტყვე ქალებთან ერთად იჯდა და მათს სახელგანთქმულ ხელსაქმეს წარმართავდა. ჰექტორმა ძმის მზერა დაიჭირა და გამკიცხავი სიტყვით მიმართა: „საცოდავო! ამაოდ ჩაგიდევს გულში ეგ ბრაზი! ხალხი იხოცება ქალაქისა და მაღალი გალავნის ირგვლივ ბრძოლაში; შენ გამოა ეს საბრძოლო ყიჟინა და ომი, რომელიც გაჩაღებულია ქალაქთან! შენ თავადაც გაკიცხავდი სხვას, თუ დაინახავდი, რომ გაურბოდა საძულველ ომს; მაგრამ ახლა იჩქარე, სანამ ქალაქს ცეცხლი გადაბუგავდეს.

მას უპასუხა ღვთისდარმა ალექსანდროსმა: „ჰექტორ, სწორიც ხარ ჩემს გაკიცხვაში და სამართლიანიც, მაგრამ მაინც გეტყვი, შენ კი დაფიქრდი და მომისმინე. ტროელებზე ბრაზისა და აღშფოთების გამო კი არ ვიჯექი ოთახში, არამედ მსურდა, სევდას მივცემოდი. ახლა კი დამიყოლია მეუღლემ ალერსიანი სიტყვებით და საომრად აღმძრა, თავადაც ვგრძნობ, რომ ასე აჯობებს – გამარჯვება ხომ ხელიდან ხელში გადადის; მაგრამ, თუ შეგიძლია, დამიცადე, სანამ არესის საჭურველს ავისხამ ან წადი და მეც მოგყვები, მგონი, დაგეწევი კიდეც“.

ასე თქვა და არაფერი უთხრა მუზარადმოელვარე ჰექტორმა. მას კი მიმართა ჰელენემ ტკბილი სიტყვით: „ჩემო მაზლო, მავნე და ყველასთვის საძულველი ძუკნის მაზლო! ნეტავ იმ დღეს, როდესაც დედამ მშობა, ამოვარდნილიყო ბოროტი ქარიშხალი და გავეტაცე მას მთისკენ ან მოგრიალე ზღვის ტალღებისკენ, სადაც წყალი დამნთქავდა და ეს ამბები აღარ მოხდებოდა; მაგრამ რაკი ეს უბედურება დაატრიალეს ღმერთებმა, მაშინ დაე, ვიყო ცოლი იმ საუკეთესო ვაჟკაცისა, რომელიც იგრძნობდა, რომ თავი არ უნდა შეირცხვინოს მრავალი ადამიანის წინაშე და მათი გულისწყრომა არ უნდა გამოიწვიოს; მაგრამ ეს კაცი მერყევია და მომავალშიც ასეთი დარჩება და ამიტომაც მგონია, რომ ერთხელაც საკადრისი მიეზღვევა. ახლა კი მობრძანდი, ჩემო მაზლო, დაბრძანდი ამ სავარძელში, რადგან ყველაზე მეტი გარჯა შენს სულს აწვალებს ჩემისთანა ძუკნისა და ალექსანდროსის სიგიჟის გამო. აი, ასეთი ხვედრი გვარგუნა ზევსმა და ამიტომ მომავალი თაობებისთვის სიმღერების საგნად დავრჩებით“.

მას შემდეგ უპასუხა მუზარადმოელვარე დიდმა ჰექტორმა: „ვერ დავჯდები, ჰელენე, ვიცი, რომ წრფელად მეუბნები, მაგრამ მაინც ვერ დავჯდები, რადგან გული უკვე მიმიწევს ტროელების დასახმარებლად, ისინი უკვე დარდობენ, მათთან რომ არ ვარ. შენ კი ეს კაცი აღძარი, თვითონაც აჩქარდეს, რომ, ჯერ კიდევ ქალაქში მყოფს, დამეწიოს. მე კი სახლში შევივლი, რათა ვნახო შინაურები - საყვარელი ცოლი და ჩვილი ვაჟი, რადგან არც ვიცი, შევძლებ, კიდევ დავუბრუნდე მათ, თუ ღმერთები დამღუპავენ დანაელების ხელით“.

ასე თქვა და წავიდა მუზარადმოელვარე ჰექტორი; სწრაფად მიაშურა თავის კეთილნაგებ სასახლეს, მაგრამ ვერ იპოვა დარბაზში თეთრხელებიანი ანდრომაქე, იგი ბავშვთან და ლამაზკაბიან მსახურთან ერთად კოშკზე იდგა მტირალი და მოქვითინე. ჰექტორმა სახლში რომ ვერ ნახა სწორუპოვარი მეუღლე, სვლა შეაჩერა და მსახურებს უთხრა: „აბა, სიმართლე მითხარით, მოახლეებო, სად წავიდა თეთრხელებიანი ანდრომაქე სასახლიდან? ჩემს რომელიმე დასთან თუ ლამაზკაბიან რძალთან? თუ სხვა ლამაზთმიან ტროელ ქალებთან ერთად ათენას მიაკითხა სასტიკი ქალღმერთის გულის მოსაგებად?“

მას სიტყვა უთხრა სწრაფმა მეკუჭნავე ქალმა: „ჰექტორ, რაკი მომიწოდე, სიმართლე გითხრა, იგი არ არის არც თავის რომელიმე მულთან და არც ლამაზკაბიან რძალთან, არც ათენასთვის მიუკითხავს, სადაც სხვა ლამაზთმიანი ტროელი ქალები მივიდნენ სასტიკი ქალღმერთის გულის მოსაგებად, არამედ დიდი ილიონის კოშკზე ავიდა, რადგან გაიგონა, რომ ტროელები დამარცხდნენ და აქაველებმა დიდი გამარჯვება მოიპოვეს. იგი გალავნისკენ გაიქცა გონებადაკარგულივით, ხოლო ძიძა გაეკიდა ბავშვთან ერთად“.

ასე თქვა მეკუჭნავე ქალმა, სასახლიდან გამოვარდა ჰექტორი და ისევ იმ გზით დაბრუნდა კეთილადნაგები ქუჩებით. გაიარა დიდი ქალაქი და მიადგა სკაიის კარიბჭეს, რომლის გავლასა და ველზე გასვლას აპირებდა, როდესაც მეორე მხრიდან სირბილით მოიჭრა მდიდრულმზითვიანი მეუღლე ანდრომაქე, დიდგულოვანი ეეტიონის ასული; ეეტიონი კი ცხოვრობდა ტყიანი პლაკოსის ძირას, პლაკოსის ქვემო თებეში, კილიკიელი ხალხის მბრძანებელი. მისი ქალიშვილი მიეცა სპილენძისმუზარადიან ჰექტორს. აქ მოვიდა მისი მეუღლე და მოჰყვა მოახლე, რომელსაც გულში ჰყავდა ჩახუტებული უდარდელი ჩვილი ბავშვი, ჰექტორის ვაჟი, საყვარელი, ლამაზი ვარსკვლავის სადარი. ჰექტორი მას სკამანდრიოსს ეძახდა, ხოლო სხვები ასტიანაქსს – ქალაქის მბრძანებელს[27], რადგან მხოლოდ ჰექტორს შეეძლო ილიონის ხსნა. ჰექტორს უთქმელად გაეღიმა ბავშვის დანახვისას, ანდრომაქე გვერდით დაუდგა ცრემლის მღვრელი, ხელი ჩასჭიდა, სახელით მიმართა და სიტყვა უთხრა: „უბედურო, ეგ სიმამაცე დაგღუპავს; არ გებრალებით არც ჩვილი ბავშვი, არც მე, უბედური, რომელიც მალე შენი ქვრივი ვიქნები, რადგან აქაველები მალე ერთად მოიყრიან თავს და მოგკლავენ; ჩემთვის კი უკეთესი იქნება, მიწაში ჩავიდე, შენ რომ დაგკარგავ, რადგან არ მექნება სხვა ნუგეში, ბედისწერა რომ მოგწვდება, მე მხოლოდ მწუხარება დამრჩება – არც მამა მყავს და არც ბატონი დედა. მამაჩემი ხომ ღვთაებრივმა აქილევსმა მოკლა, როდესაც კილიკიელთა კარგად დასახლებული ქალაქი მოსპო – მაღალკარიბჭიანი თებე. მოკლა ეეტიონი, თუმცა აბჯარი არ აჰყარა, პატივი სცა მკვდარს, არამედ დაწვა ცხედარი ოსტატურად ნაკეთები აღჭურვილობით. დაადგა ყორღანი საფლავს და ირგვლივ აღმოუცენეს თელის ხეები მთის ნიმფებმა, ეგიდის მპყრობელი ზევსის ასულებმა. შვიდი ძმა მყავდა სასახლეში და შვიდივე ერთ დღეს ჩავიდა ჰადესში, რადგან ყველა გაწყვიტა ღვთაებრივმა ფეხმარდმა აქილევსმა მოუხეშავი ხარებივით და თეთრი ცხვრებივით. ხოლო დედაჩემი, ტყიანი პლაკოსის დედოფალი, ტყვედ წაიყვანა და მთელი ქონებაც გაიყოლია, ბოლოს კი, უზარმაზარი გამოსასყიდის საფასურად, გაათავისუფლა, მაგრამ მამისეულ სასახლეში შეიწირა მოისარმა არტემისმა. ჰექტორ, შენ ხარ ჩემთვის მამაცა და ბატონი დედაც, ძმაცა და ჭაბუკი ქმარიც! შემიბრალე ახლა და დარჩი ამ კოშკზე, ნუ დააობლებ შვილს და ნუ დააქვრივებ ცოლს. ხალხი დააყენე ველური ლეღვის ხესთან, იქიდან ყველაზე უფრო იოლია ქალაქზე თავდასხმა და გალავანზე იერიშის მიტანა. სამგზის მოვიდნენ და სამგზის სცადეს მათმა საუკეთესო მეომრებმა, ორივე აიასმა და სახელგანთქმულმა იდომენევსმა, ატრევსის ორივე ძემ და ტიდევსის მებრძოლი ვაჟმა. ან ვიღაცამ ურჩია, ნათელმხილველობის კარგად მცოდნემ, ან იქნებ, საკუთარმა გამოცდილებამ უკარნახა ასე მოქცევა“.

მას უპასუხა მუზარადმოელვარე დიდმა ჰექტორმა: „ჩემო მეუღლევ, ყველაფერი ეს მეც მაწუხებს, მაგრამ საშინლად შემრცხვებოდა ტროელი ვაჟკაცებისა და გრძელკაბიანი ტროელი ქალებისა, ვინმე ლაჩარივით ომს რომ გამოვქცეოდი. გული არ მიზამდა, რადგან ვაჟკაცობასაც მივეჩვიე და ტროელების პირველ რიგებში ბრძოლასაც, მამაჩემისა და საკუთარი თავისთვის დიდი სახელის მოსახვეჭად. გულის სიღრმეში კარგად ვიცი, რომ დადგება დღე, როდესაც დაეცემა წმინდა ილიონიც, პრიამოსიცა და იფნისშუბიანი პრიამოსის ხალხიც; მაგრამ იმდენად ტროელთა ტკივილი არ მიკლავს გულს, არც თავად ჰეკაბესი და მბრძანებელი პრიამოსისა, არც ჩემი მრავალი ვაჟკაცი ძმისა, რომლებსაც საძულველი მტრები მტვერში დაამხობენ, რამდენადაც შენი, როდესაც რომელიმე სპილენძისსამოსიანი აქაველი აცრემლებულს მოგიტაცებს და თავისუფლების დღეს წაგართმევს. სადმე, არგოსში, საქსოვ დაზგასთან დაგაყენებს ვიღაც უცხო ქალი, მესეისის ან ჰიპერეიას წყაროებიდან წყალს მოგატანინებენ, გული მოგიკვდება, მაგრამ სასტიკი გასაჭირი გაიძულებს. ვიღაცა დაგინახავს ცრემლისმღვრელს და იტყვის: „ეს იმ ჰექტორის ცოლია, რომელიც ბრძოლებში ყველას აღემატებოდა ცხენებისმხედნელ ტროელებს შორის, როდესაც ილიონისთვის ომი იყო“. ასე იტყვის ვიღაც, შენთვის კი ეს ახალი ტკივილი იქნება, რადგან იმ კაცის ქვრივი იქნები, რომელსაც შეეძლო, მონობის დღე აერიდებინა შენთვის; მაგრამ დაე, მოვკვდე და მიწამ დამფლას, რომ ტყვედ წაყვანისას შენი კივილი არ გავიგონო!“

ეს თქვა და ბავშვისკენ გაიწვდინა ხელები ბრწყინვალე ჰექტორმა, უკან გაიწია ბავშვი და ლამაზსარტყლიანი ძიძის მკერდში ტირილით ჩარგო თავი, გააოგნა საყვარელი მამის იერმა, შეაშინა სპილენძმა და ცხენის ძუის ჯიღამ, როცა დაინახა, რომ ის შეირხა მუზარადის თავზე. მაშინ გაეცინა საყვარელ მამასა და ბატონ დედას, იმავწამს მოიხადა ბრწყინვალე ჰექტორმა მოელვარე მუზარადი და მიწაზე დადო; ხელში აიყვანა საყვარელი ვაჟი, აკოცა და ვედრებით უთხრა ზევსსა და სხვა ღმერთებს: „ზევსო და სხვა ღმერთებო, გახადეთ ეს ჩემი შვილი ჩემსავით გამორჩეული ტროელებში, მიეცით დიადი ძალა და მძლავრად გააბატონეთ ილიონში! ვიღაცას ეთქვას ომიდან მობრუნებულზე, მამაზე ბევრად უკეთესიაო, შინ მოეტანოს მოკლული მტრის სისხლიანი აბჯარი და დედის გული გაეხარებინოს!“

ასე თქვა და საყვარელ ცოლს ხელში გადასცა ბავშვი და მანაც სურნელოვან მკერდში ჩაიკრა თვალცრემლიანი ღიმილით, ქმარმა ეს დაინახა, შეებრალა, ხელი მოხვია, მოეფერა, სახელით მიმართა და სიტყვა უთხრა: „საბრალოვ! ჩემ გამო იმედს ნუ გადაიწურავ, ვადაზე ადრე ვერც ერთი კაცი ვერ ჩამიშვებს ჰადესში, თუმცა ისიც ვიცი, რომ დაბადებულთაგან ვერავინ გაექცევა ბედისწერას, გინდ მხდალი იყოს და გინდ ვაჟკაცი. ახლა შინ დაბრუნდი და შენს საქმეებს მიხედე, ქსოვასა და ქარგვას მიხედე, უბრძანე მოახლეებს, თავიანთი საქმე აკეთონ, ომი კი კაცების საზრუნავი იყოს, ყველასი, ვინც ილიონში დაბადებულა, განსაკუთრებით კი – ჩემი“.

ეს თქვა და მუზარადი აიღო ბრწყინვალე ჰექტორმა ცხენისძუიანი, საყვარელი ცოლი კი სახლში წავიდა, ხშირად იხედებოდა უკან და ცრემლი უხვად სდიოდა. როდესაც სწრაფად მიადგა კაცისმკვლელი ჰექტორის კეთილნაგებ სასახლეს, იქ მრავალი მხევალი შეხვდა და მისმა დანახვამ ყველა აატირა, მათ ჯერაც ცოცხალი ჰექტორი დაიტირეს საკუთარ სახლში, რადგან ფიქრობდნენ, რომ ომიდან შინ ვერასოდეს ვეღარ მობრუნდებოდა, ვეღარ გაექცეოდა აქაველთა მძვინვარებასა და ხელებს.

პარისი აღარ დაყოვნებულა თავის მაღალ სასახლეში, აისხა სპილენძით გაწყობილი სახელგანთქმული აბჯარი და გაიჭრა ქალაქის გავლით, თავის სწრაფ ფეხებს მინდობილი. როგორც ცხენი, თავლაში ნადგომი და კარგად ნაპატივები, სადავებაწყვეტილი, ველზე ფლოქვების ცემით მიქრის უხვწყლიანი მდინარისკენ ჩვეულ ადგილას განსაბანად, ამაყად მაღლა უჭირავს თავი, ფაფარი მხრებზე ეცემა და თავის მშვენიერებას მინდობილი, სწრაფი მუხლებით მიექანება ნაცნობი ადგილებისა და ცხენთა საძოვრებისკენ, ასე პრიამოსის ძე პარისი პერგამოსის სიმაღლიდან, საჭურვლით მოელვარე და მზესავით გაბრწყინებული, ლაღად მიქროდა, მიაქანებდნენ სწრაფი ფეხები. მალე დაეწია ღვთაებრივ ჰექტორს, თავის ძმას, როცა ის აპირებდა, მობრუნებულიყო იმ ადგილიდან, სადაც თავის მეუღლეს ესაუბრა.

პირველად მიმართა ღვთაებრივმა ალექსანდროსმა: „აშკარად დავიგვიანე და გაცდევინე, შევყოვნდი და ვერ მოვედი დროულად, როგორც შენ მიბრძანე!“

მას მიუბრუნდა და უთხრა მუზარადმოელვარე ჰექტორმა: „უცნაურო კაცო! ვერც ერთი წესიერი კაცი ვერ დაგიწუნებს მებრძოლობას, მამაცი კაცი ხარ, ოღონდ სულ ფეხს ითრევ და თავს არიდებ ბრძოლას, გული მიკვდება, როცა შენი ცუდი მესმის ტროელებისგან, რომლებსაც ამდენი უბედურება დაატყდათ თავს შენ გამო. ახლა კი წავიდეთ: ეს კი შემდეგ მოვაგვაროთ, თუკი ოდესმე ზევსი, მარადმყოფ ციურ ღმერთებთან ერთად, თავისუფლების სასმისს დაგვადგმევინებს ჩვენს სასახლეებში, როდესაც ტროიდან მოვიგერიებთ ლამაზსაბარკულიან აქაველებს.

შენიშვნები

[1] აბჯარი აჰყარეს – მოკლული მეომრის საჭურველი გამარჯვებულის საბრძოლო ნადავლის ყველაზე უფრო საპატიო ნაწილს წარმოადგენდა.

[2] არტემისი – ნადირობის ქალღმერთი, მარადიული ქალწული; ლეტოსა და ზევსის ასული, აპოლონის და. რომაულ მითოლოგიაში მას დიანა შეესატყვისება. ჰომეროსი მას ასე მოიხსენიებს: „ველური მიწის არტემისი, ნადირთა დედოფალი“.

[3] უბედურების სათავე – ხომალდები, რომლებითაც პარისი სპარტაში ჩავიდა ელენეს მოსატაცებლად.

[4] აიდონევსი – საიქიოს ღმერთ ჰადესის სახელის პოეტური ვარიანტი.

[5] ტროსი – ტროელთა ეპონიმი; ერიქთონიოსის ძე, დარდანოსის შვილიშვილი, ზევსის შთამომავალი, ტროელ მეფეთა წინაპარი; ილოსის, ასარაკოსისა და განიმედესის მამა, პრიამოსის დიდი ბაბუა. მისი სახელი ჰქვია ერთ-ერთ ტროელსაც, რომელიც აქილევსმა გამოსალმა სიცოცხლეს.

[6] განიმედესი – ტროსისა და კალიროეს ვაჟი; ჰომეროსის მიხედვით, ყველაზე ლამაზი მოკვდავი. იმდენად ლამაზი ყოფილა, რომ ზევსმა მამას ცხენებში გაუცვალა (მითის სხვა ვერსიით, ზევსმა არწივს მოატაცებიანა იდის მთიდან, სადაც ცხვრებს მწყემსავდა) და თავის მერიქიფედ დაიყენა.

[7] ლაომედონი – ილოსის ძე, ტროის მეფის, პრიამოსის, მამა.

[8] კვიპროსელი ქალღმერთი – აფროდიტე, „კვიპროსს შობილი“.

[9] ენიო – ომის ქალღმერთი, არესის საყვარელი და თანამებრძოლი.

[10] ქარისები (ქარიტები) – მომხიბვლელობის, სილამაზის, ბუნების, შემოქმედებისა და ნაყოფიერების სამი ქალღმერთი: აგლაია („სილამაზე“), ეფროსინე („სიხარული“) და თალია („სიუხვე“), რომაული გრაციები.

[11] დიონე – ერთ-ერთი ტიტანი; ჰომეროსის მიხედვით, აფროდიტეს დედა. ერთ-ერთი წყაროს მიხედვით კი – ზევსის ძველი მეუღლე.

[12] ამფიტრიონის ვაჟმა – ჰერაკლემ. ამფიტრიონი ალკმენეს ქმარი იყო და, ამდენად, ზევსისა და ალკმენეს ძის, ჰერაკლეს, მამადაც მოიხსენიებოდა.

[13] პაიანი – მკურნალობის ღმერთი, ღმერთების ექიმი. შემდგომში ეს სახელი და ფუნქცია შეერწყა აპოლონს.

[14] დაიმონი – ღვთაებრივი სული. ჰომეროსი ახსენებს ღმერთებსა და დაიმონებს, განასხვავებს მათ, მაგრამ, ამავე დროს, თანასწორ ძალებად განიხილავს.

[15] მრავალსპილენძიანი ცა – ჰომეროსის წარმოდგენით, ცა ლითონის (სპილენძის ან რკინის) ნახევარსფეროა.

[16] ერისი – განხეთქილების ქალღმერთი, მას უპირისპირდება ჰარმონია.

[17] ბორეასი – ჩრდილოეთის ქარი.

[18] ზევსის შვილი და შვილიშვილი – სარპედონი ზევსის შვილია და ჰერაკლეს ძე ტლეპოლემოსი - შვილიშვილი.

[19] არ მისცა ცხენები – ტროის მეფე ლაომედონმა, პრიამოსის მამამ, უარი თქვა, გადაეხადა პოსეიდონისა და აპოლონისთვის ილიონის ირგვლივ გალავნის აგების საზღაური; განრისხებულმა პოსეიდონმა ტროას ურჩხული მოუვლინა, რომლისთვისაც ლაომედონის ასული, ჰესიონე უნდა შეეწირათ. ჰერაკლესმა იკისრა ქალიშვილის გადარჩენა, მაგრამ სანაცვლოდ ტროსის სახელგანთქმული ცხენები მოითხოვა. როდესაც გმირმა მოკლა ურჩხული და დაპირებული ჯილდოსთვის მოვიდა, ლაომედონმა იგი ხელცარიელი გააძევა. რამდენიმე წლის წემდეგ ჰერაკლესი დაბრუნდა, აიღო ტროა, ამოხოცა ლაომედონი და მისი შვილები, უმცროსის, პრიამოსის, გარდა, რომელიც ჰესიონემ გამოისყიდა. მას შემდეგ ეწოდება ლაომედონის უმცროს შვილს პრიამოსი ანუ „ნაყიდი“.

[20] გორგო – გველისთიანი ურჩხული, ზღვის ღმერთ ფორკისისა და მისი დის, კეტოს, ასული. გადმოცემის მიხედვით, სამნი ყოფილან, თუმცა ჰომეროსი იცნობს მხოლოდ ერთ მათგანს, მედუსა გორგოს.

[21] ჰორები – წელიწადის დროთა ქალღმერთები, ზევსისა და ფემისის ასულები, ოლიმპოსის მცველები, რომლებიც აღებდნენ და ხურავდნენ მის ღრუბლოვან კარიბჭეს.

[22] ჰადესის მუზარადი – ბერძნული მითოლოგიის „უჩინმაჩინის ქუდი“; ჰადესის სახელი „უხილავს“ ნიშნავს.

[23] ურანოსის შვილები – ურანოსისა და გაიას ანუ ზეცისა და მიწის შვილები – ტიტანები, რომლებიც ზევსის წინააღმდეგ აჯანყდნენ თავისი ძმის, კრონოსის, დასაცავად. ზევსმა დაამარცხა ტიტანები და ტარტაროსში დაამწყვდია, დედამიწის პირქუშ სიღრმეებში.

[24] დიონისე – ყველაზე უმცროსი ოლიმპიელ ღმერთთაგან, მცენარეთა, ვენახის, ღვინის, შთაგონებისა და რელიგიური ექსტაზის ღმერთი.

[25] ბელეროფონტესიც საძულველი გახდა ყველა ღმერთისათვის. – იმისთვის, რომ ქიმერა მოეკლა, ბელეროფონტესმა შეიპყრო და დაიმორჩილა ფრთოსანი ცხენი პეგასოსი; შემდეგ, პეგასოსის დახმარებით, გმირმა ოლიმპოსზე აფრენა მოინდომა, მაგრამ ცხენმა ჩამოაგდო და ღმერთებისგან მოძულებული ბელეროფონტესი დიდხანს ხეტიალობდა მიწაზე დაბრმავებული და დაკოჭლებული.

[26] ჩვენი მამების დროინდელი სტუმარი ყოფილხარ ჩემთვის – „შენ ხარ ადამიანი, რომელთანაც სტუმარ-მასპინძლობის წესი (პროქსენია) მაკავშირებს“. უცხოელის სახლში მიღებით, გამასპინძლებითა და საჩუქრების მიცემით მასპინძელი თავად ხდება საკუთარი სტუმრის „სტუმარი“ და მის სამშობლოში იმავე პატივს დაიმსახურებს. სტუმარ-მასპინძლობა უდიდეს როლს ასრულებდა უძველეს ეპოქაში, როდესაც უცხოელები სხვა არანაირი სამართლებრივი დაცვით არ სარგებლობდნენ. სტუმარ-მასპინძლობით ნაკისრები მოვალეობა შთამომავლობას გადაეცემოდა: დიომედესისა და გლავკოსის პროქსენია ორივე გმირის წინაპრებამდე ადის.

[27] ჰექტორი მას სკამანდრიოსს ეძახდა, ხოლო სხვები ასტიანაქსს – ქალაქის მბრძანებელს – ტროელები პატარა ბავშვს „სკამანდრიოსს“ (მდინარე სკამანდროსის ღმერთის საპატივცემულოდ) ვერ უწოდებდნენ, რადგან ეს სახელი, მოქალაქეთა აზრით, გმირ მამას უფრო შეეფერებოდა, თუმცა ისინი ბავშვს არანაკლებ საპატიო სახელით, ასტიანაქსით („ქალაქის ბელადი“) მოიხსენიებდნენ.