ვენეციის რესპუბლიკის სახელმწიფო მოღვაწისა (სენატორი 1498 წლიდან) და ისტორიკოსის, მარინო სანუტოს (უმცროსი, 1466-1536) დღიურები („I Diari“) 1496-1533 წლების ვენეციის საგარეო პოლიტიკის, დიპლომატიის, სავაჭრო-ეკონომიკური ურთიერთობისა და დასახელებული ქრონოლოგიური პერიოდის საერთაშორისო ურთიერთობების შესახებ უძვირფასესი, დღემდე უნიკალური მნიშვნელობის მქონე ცნობების შემცველი წყაროა, რომელსაც არასოდეს დაეკარგება სამეცნიერო მნიშვნელობა და აქტუალობა. ამ საოცრად მომზადებულმა ავტორმა მიზნად დაისახა დღიურების შედგენა, რომელიც 58 ტომს (თითოეულის გვერდების ოდენობა 500-დან 2000-მდეა) და, როგორც ითქვა, 1496-1533 წლებს მოიცავს. მოკლედ რომ ვთქვათ, მასში მსოფლიო ისტორიის ყველა მნიშვნელოვანი ინფორმაციაა თავმოყრილი. საერთო ჯამში, ამ 58 ტომში თავმოყრილია 40 ათასზე მეტი წერილი (Cantu P. I Diarii di Marino Sanuto, Arch. stor. lomb. serie II, fasc. XVII (Milano, 1888), 508).
პერა, 20 მარტი, 1502
„პორტაში ჩასული ამბროსო ბუძარდო (Ambruoso Buzardo), ბატონ ლუდოვიკოსთან და სხვებთან ერთად, ჯერ კიდევ იქ [ე.ი., კონსტან- ტინოპოლში, ავტ.] იმყოფებიან; მათგან იტალიაში დაბრუნდა ლუდოვიკო და გვამცნო: მათი არავის სჯერა. იქვე, საფრანგეთის ელჩს ჯერ კიდევ არ ჩაუღწევია პორტაში. ასევე, პორტაში უნგრეთის მეფემ გაგზავნა თავისი ამალიდან 4 პერსონა: ის [საფრანგეთის ელჩი ] 7 მარტს ჩავიდა ადრიანოპოლში და ჩაინიშნა, რომ ქრისტიანთა ელჩები მოვიდნენ და უთხრეს, რომ არ უნდოდათ მუსლიმთა [თურქთა, ავტ.] გაღიზიანება, რადგან ამით შეიძლება დაეჩქარებინათ ომი ქრისტიანების წინააღმდეგ. ერთ-ერთმა კი მოაღწია წერილით, რომელიც იუწყება, რომ უნგრელები წავიდნენ, გააგზავნეს ერთი კურიერი და სამი სახლის მცხოვრებნი აიყვანეს. თურქი ბატონი [ოსმალეთის სულტანი, ავტ.] უზრუნველყოფს თავის ჯარს და აძლიერებს მას, რაც არასოდეს გაკეთებულა, და აგზავნის მას ლეპანტოსა და ტრაბიზონში: თითოეულს აძლევს 110 ასპრსა და მეტს“.
დულჩინოდან, 1501 წლის 9 ივლისი
„დიმიტრი კარარამ [ივლისის, ავტ.] 6-ში სკუტარიდან გამოაგზავნა წერილი კონვერტით. ის წერს, რომ ახლახან კვლავ მოვიდა ყადი და ვოევოდა, ეძებს იარაღს ლეპანტოსათვის, და რადგან 50 გალერი მოვიდა ნეგროპონტედან, რომელიც გაიგზავნა ტრაპიზონიდან ციებ-ცხელების გამო, და აქედან 7 კურიერთან ერთად მივიდა მუსტაფასთან, ვალონის ბეგთან და ეძებს გალერებს ჩვენ წინააღმდეგ“.ფამაგუსტა, 1501 წლის 13 სექტემბერი
„ის [ბატონი ტროილო მალპიერო, ავტ.] აგზავნის შეტყობინებას ერთ-ერთი კონსტანტინე ლასკარისა, რომელიც განუდგა სამეფოს და თავის ცოლისძმას კვიპროსიდან შიმშილით დაუძლურებული წერს. კარგი პატივისცემის ნიშნად ის მას სწერს: მე, კაპიტანი, მოვედი აქ, რათა მისთვის მეპასუხა და ვიყო ყარამანიის კაცი, რომელიც ამხნევებს თავის სენიორს და მოუწოდებს, მიჰყვეს წამოწყებას, რათა სენიორია არ იქნეს ძლეული და სენიორიის ჯარი იყოს უძლიერესი; მას არ სურდა ჩარევა, ამიტომ არ ითხოვს არტილერიას. ეს მოხდა იქ რვა დღის უკან, ის წავიდა უზუნ ჰასანთან (Uson Gassan) და აჩვენა მას ყალბი წერილი, რომელსაც ხელს აწერდა ზუან ჯაკონო (Zuan Jacono), და კიდევ ერთი, ტყვიით დაპლომბილი [წერილი, ავტ.]. ამიტომ ეს სრულიადაც არ აღმოჩნდა დამალული. მას სურდა იგი გაეგზავნა ჯეიზთან (Jayza) [ჩავუშთან], თანაც ახლოს იყო მასთან ლეპო [ალეპო? ავტ.]: მას არ სურდა, მაგრამ ითხოვა, რომ გაეგზავნათ ბარუტში (a Baruto) და ეს გააკეთა კიდევაც. ნოლო (Nolo), კონსტანტინე ლასკარის ცოლისძმა, გიორგი ტრაკინიოლად წოდებული ადინიდან [1501 წლის, ავტ.] 20 აგვისტოს წერს. ანდა ამავე წერილში ის წერს მორეაში თურქების მოძრაობის შესახებ და გააგზავნა კურიერი ადნას (di Adna) სენიორთან, სახელად რამადანოღლისთან (Ramadanogli), რომელიც იმედოვნებს უფლის შემწეობას და აქედან 3 წელში მივა ვენეციამდე და მუდმივად ამაზე ფიქრობს ეს ადამიანი. ყარამანია იყო თურქების კონომდე (Cogno – კონია, ავტ), და თუკი მას დავეყრდნობით და იგი 6000 ადამიანით გაძლიერდებოდა, ყარამანიას ხელი მისწვდებოდა ლარენდოსა (Larendo) და ბრუსას (brusoe), რაც 8 დღეს შეადგენს; თუკი ის თურქების გამარჯვებას ყურს არ მიუგდებდა, ამ ყარამანიასა და ვიერას სინიორს შორის, ის ხელთ იგდებდა თურქების დიდ ქვეყანას და დაელოდებოდა ტრაპიზონში. ყარამანიელები ქმნიან ონგაროს ბრწყინვალე კავალერიას და სი- ნიორია მოძრაობაში მოვა და, ცხადია, ყარამანიელბი ბურსაში გაემართებიან, რაც დიდად შორს არაა კონსტანტინოპოლიდან. ამ სიახლემ თითოეულ მათგანს მარცხი მიაყენა“.კონსტანტინე ლასკარი ვენეციის კონსულს, 1501 16 ოქტომბერი
„...დიდი ბატონის [ოსმალეთის სულტნის, ავტ.] დაუძინებელი მტერი არ ცხრებოდა. მათ შორის [ოსმალეთის სულთნისა და საქართველოს მეფეს შორის, ავტ] ბრძოლოს შედეგად ტრაპიზონის ქვეყანა (მხარე) ისე განადგურდა, რომ უდაბნოს დაემსგავსა. ბატონი [სულტანი, ავტ.] საჯაროდ აცხადებდა, რომ მისი მტრები იყვნენ კურჯები [ქართველები, ავტ] და უზონ გასანი [უზუნ ჰასანი] კურჯების ქვეყანაში არის ქალაქები და დიდებულთა სასახლეები, თუმცა ისინი დიდი ბრწყინვალებით არ განირჩევიან, თუმცა ამ ქვეყნის მკვიდრნი ტანადობით არიან მკვრივნი და მშვენიერი აგებულებისანი და სისხლით კეთილშობილნი “ვენეცია ფხიზლად ადევნებდა თვალს ოსმალების მოძრაობას ტრაპიზონში
„ებრაელი ლაზარო პადოანო [პადუელი?] 1501 წლის 3 იანვარს საიდუმლოდ აცნობებდა მმართველს, რომ ის აღმოჩნდა სალონიკში, სადაც გაიგო, რომ თურქთა ჯარი კონსტანტინოპოლისკენ მიემართება. ის სალონიკიდან წავიდა თავისი საქმეების გამო და მივიდა თურქების ბატონთან [ოსმალეთის სულტანთან, ავტ], რომელიც მოდონის ბანაკიდან [campo da Modoni] დაბრუნდა და იპოვა ის ვარდანოს [Vardano] საზღვრებში 30 მილზე ზიტონიდან [Ziton]; სადაც [ბანაკში, ავტ.] მან იპოვა თურქი ბატონი და შეიტყო სიმართლე, რომ თურქმა ბატონმა გაგზავნა ტრაპიზონში, [?] რათა კონსტანტინოპოლში ჯარი განამტკიცოს“.1501 წლის 12 დეკემბერს გალიპოლიდან მიღებული მოკლე ცნობა
„როგორც სამსალა, ისე შევიდა ომისთვის მოუმზადებელ კონსტანტინოპოლში ჯარი და არაფერს ამბობენ იმაზე, მზად არის თუ არა. ტრაპიზონსა და სხვა ადგილებში გაგზავნილებს სასო სრულად წარეკვეთათ, ასევე კაფას 4 მხარეს; ასევე ამბობენ, რომ უნგრელებმა თურქები დაამარცხეს და მრავალი დაბა ხელთ იგდეს“.კვიპროსიდან მიღებული წერილის ასლი; მოგვითხრობს ირანის მიერ ოსმალთა წინააღმდეგ მოქმედებაზე. ლევკოსია, 1502 წლის 7 სექტემბერი
„დიდმა მღელვარებამ, სპარსეთის მხრიდან თურქეთამდე რომ მიაღწია, დიდი ოდენობით ჯარები მოიყვანა მოძრაობაში. ის ქრისტიანულ რესპუბლიკას [ვენეციას, ავტ.] ესაზღვრება და საჭიროა ზღვაზე იარაღის მომარჯვება, რაც თქვენს სიბრძნეზე, თქვენს აღმატებულებაზე დიდად იმეტყველებს. ამასთან, ნებისმიერი კონკრეტული ცნობა გადმოგვცემს მოვლენებს, რომელიც ამ თანამედროვე აღმოსავლეთში ხდება. ახლა, რადგან ვრცლად მინდოდა ყველაფერი მცოდნოდა, რაც ირანში ხდებოდა, გუშინ აქ ჩამოსულმა სომხებმა გვაუწყეს ბედნიერი ღონისძიებების შესახებ, რომელიც ჩვენ სიმშვიდეს მოგვგვრის. რამდენადაც სოფის [ირანის შაჰს, ავტ.] სურდა შურისძიება თავისი მამის სიკვდილის გამო, რომელიც დაიღუპა უზუნ ჰასანთან ბრძოლაში 40 ათას ადამიანთან ერთად, სურდა გამოესყიდა ყველა ირანელი, რომლებიც თურქებს ჰყავდათ. მათ ყველაფერი შეიტყვეს თურქების წინააღმდეგ დაგეგმილი კამპანიის შესახებ, რის გამოც დატოვეს არდებილი, თავრიზიდან 12 დღის სავალზე და თუკი [შაჰი] უზუნ ჰასანის მიწებიდან ჯარში გაიწვევდა ადამიანებს, მათი რიცხვი 100 [ათასს?] მიაღწევდა. ამ საზეიმოდ მორთულ ჯენტლმენს მან ისეთი იმპროვიზირება მოუწყო, როგორც მეგობარსა და თავისი დედის ნათესავს, რომელიც იყო უზუნ ჰასანის და. მან [შაჰ ისმაილმა, ავტ.] 15 დღის განმმავლობაში შეკრიბა 16 ათასი ადამიანი და ძალით შევიდა არსინიანოს მიწაზე და დიდსა და პატარას ჟლეტდა. სხვა ღირსეულ საქმეებს შორის, მან [შაჰ ისმაილმა, ავტ.] დიდი ყურადღება მიაქცია მაჰმადიანურ სარწმუნოებას და მრავალი მეჩეთი ააგო. ჭეშმარიტად ქრისტიანული ტაძარი, რომელიც სხვა დროს თურქებმა წაბილწეს, დამშვენდა და მოირთო. აქედან ის მუდმივად ზრდიდა თავის ძალებს და ჯარით გადავიდა შირვანის პროვინციაში, რომელიც დაშორებული იყო უზუნ ჰასანის სამფლობელოს, სადაც ის ცხოვრობდა დიდ მხარეში და ეწოდებოდა შირვან სეკეი (Syrvan Sekei) და იარაღის ძალით დაუხანებლად გაჟლიტა იქაური ადამიანების უმეტესობა“.1503 წლის 26 აგვისტოს თავრიზიდან კვიპროსში ჩამოსული მორატი [Morati] იუწყებოდა
„აზიმანის [ირანის,ავტ.] დედაქალაქში 18 დღე დაჰყო [მორატიმ, მ.პ.] სოფის [ირანის შაჰის, ავტ.] განკარგულებით. ეს ქალაქი ოზონ გასანის [უზუნ ჰასანის, ავტ.] ძმისწულს, მორატის წაართვა სოფიმ. მან ჩამოართვა ქონება და მმართველობა, რადგან მას 70-ათასიანი ჯარი ჰყავდა და ძლევამოსილი იყო. მის ჯარში უმრავლესობას Curgi-ები [ქართველები, ავტ.] წარმოადგენდნენ. ესენი კარგად შეიაღარებულნი იყვნენ და ძალზე სასტიკ ძალას წარმოადგენდნენ. ისინი თავრიზიდან ერთი თუ ორი დღის სავალზე ცხოვრობენ. ამ ხალხთან ჩამოვიდა მორატი აზიმანიაში იმ განზრახვით, რომ თავისი სამფლობელო დაებრუნებინა. სოფიმ შეიტყო თუ არა მისი [მორატის] მოსვლა, მაშინვე თავის ქალაქ ერზინჯანში გაგზავნა ხალიფა, რომელიც მის სარწმუნოებას აღიარებდა, რათა მას 6 ათასი ჯარისკაცი შეეგროვებინა. თავრიზისკენ მიმავალს მას თავს დაესხნენ კურჯები [ქართველები, ავტ.], 10 ათასი კაცი და 5 ათასი ადამიანი გაუჟლიტეს, ხოლო დანარჩენმა გაქცევით უშველეს თავს. ამდენად, მორატიმ მთელი თავისი ძალები სოფისკენ მიმართა, რომელიც ამ დროს თავრიზში იყო დაბანაკებული. ორი დღის განმავლობაში სასტიკი ბრძოლა მიმდინარეობდა. სოფიმ ამ ბრძოლაში 40 ათასი კაცი დაკარგა, ხოლო მეორე მხარემ – 25 ათასი. კურჯები ისე მამაცურად იბრძოდნენ, რომ სოფიმ დარჩენილი ჯარით გაქცევა ამჯობინა ბრძოლას. მან თავი გილანის მხარეს შეაფარა და ახლა მისი მფარველი ბუნებრივი გარემო იყო...“1511-1512 წლებში აღმოსავლეთიდან ვენეციის რესპუბლიკის სენატს აცნობეს
„...ქრისტიანთა [ე.ი., ვენეციისა და საფრანგეთის (ფრანკების)] სავაჭრო გემებს ეგვიპტის ტირანი სულტანი უზომო გადასახადებით ბეგრავდა... სრულიად უმიზეზოდ არ ერიდებიან მთელი ქონების ჩამორთმევასაც. ამასაც არ სჯერდებიან, ვაჭრებს აუტანელ დილეგებში აგდებენ და ამ უკანასკნელთ პროტესტის გარდა სხვა არაფერი რჩებათ. ამ უსამართლობას ბოლო არ უჩანს და მშველელიც არსაიდან ჩანს. ამით კი კარგად ხეირობს დიდი ბატონი [ოსმალეთის სულტანი, ავტ.] და დღითი დღე უფრო და უფრო მდიდრდება. მიზანი ბატონისა ის არის, რომ ევროპელი ვაჭრები ამგვარი ხერხებით გააჩანაგოს. მისი თვალთმაქცობა იმაშიც ჩანს, რომ თითქოსდა პირატებს ებრძვის, მათ წინააღმდეგ კატარღებსაც კი აგზავნის, თითქოსდა უნდა გაანადგუროს, მაგრამ ამას არანაირი შედეგი არ მოაქვს. ეს იმიტომ, რომ ეს [ღონისძიება] არააა თანმიმდევრული და უსისტემოდ ხორციელდება, ხოლო ამასობაში კორსარები ნაძარცვი ქონებით უფრო და უფრო მეტ სიმდიდრერს აგროვებენ...“.1515 წლის სომხეთის ეპისკოპოსის რელაციონი იუწყებოდა
„...პირველ რიგში, უნდა ითქვას, რომ სომხეთის ეპისკოპოსის მიერ გადმოცემული ამბავი სინამდვილეს ასახავს, რომელიც სხვა წყაროებითაც დადასტურდა. დიდმა ბატონმა [ოსმალეთის სულტანმა, ავტ.] ურიცხვ ჯარს მოუყარა თავი, 300 ათასამდე. მისი მიზანი იყო დაეპყრო თავრიზი. სოფის [ირანის შაჰის, ავტ.] ჯარი არ აღემატებოდა 60 ათასს. ამიტომ სოფიმ დახმარებისათვის მიმართა კურჯების [საქართველოს, უფრო სწორად, ქართლის, ავტ.] მეფეს, საიდანაც რჩეული ჯარი მოვიდა. ამის წყალობით სოფიმ სასტიკად დაამარცხა დიდი ბატონის ჯარი და ამ უკანასკნელმა უკან დაიხია, ანატოლიისკენ. ბატონმა ბრძოლის დაწყებამდე [იგულისხმება ირანის შაჰთან ბრძოლის წინ, ავტ.] დახმარებისათვის მიმართა ეგვიპტის მმართველს, რათა 20 ათასი მამელუკით დახმარებოდა, მაგრამ ეს დახმარება არ გამოჩნდა...“ნიქოზიიდან მიღებული ცნობა, რომელშიც მოთხრობილია 1515 წლის მარტ-აგვისტოში მომხდარი ამბების შესახებ
„ბატონი [ოსმალეთის სულტანი, ავტ.] თავისი ჯარით თავრიზთან რომ მივიდა, მან აქ იგი სამ ნაწილად გაყო. ყოველივე ეს ისე იყო გაკეთებული, რომ ამ ნაწილებს ერთმანეთის მიშველება არ შეეძლოთ ადიდებული მდინარეების გამო. ასეთ შემთხვევაში სოფის [ირანის შაჰის, ავტ.] მხედართმთავარმა [სარდალმა] გადაწყვიტა 30-ათასიანი ჯარით თავს დასხმოდა თურქების იმ ნაწილს, რომელშიც პირადად დიდი ბატონი [ოსმალეთის სულტანი, ავტ.] იმყოფებოდა. პირველსავე შეტევაზე ბერძენთა მთელი ბანაკი მოიშალა. სულტანმა დაუყოვნებლივ ბრძანა, არტილერია დაეშინათ. ამ ბრძოლაში ბევრი დაიღუპა, როგორც ბატონის, ასევე სოფის მხარეს. ასეთ დროს იანიჩრები დაესივნენ არტილერიისაგან უწესრიგოდ მიმოფანტულ ცხენოსნებს და ერთიანად ამოჟლიტეს. სოფის სარდალი თავის მამასთან და 30 ათას კაცთან ერთად ბრძოლის ველზე დაეცა. ამის შემდეგ ბატონი თავრიზში შევიდა და სოფის ტახტზე დაჯდა. სოფის მეუღლე და ჰარემის ყველა ქალი წაართვა. თან წაიღო 400 საპალნე აბრეშუმი, ასევე წაიყვანა 300 ვაჭარი, სოფის [შაჰის, ავტ.] 300 ოსტატი, ძირითადად, იარაღის მკეთებელი ოსტატები. როცა ესენი ევფრატზე გადადიოდნენ, მათ თავს დაესხნენ კურჯები [ქართველები, ავტ.] და ორ მესამედზე მეტი გაანადგურეს. აქვე გვაუწყებენ, რომ 15 ათასი თურქი კაცი წყალში ჩაიხრჩო და 11 ქვემეხი წაართვეს. ამასიაში უკან დაბრუნებულმა ბატონმა [ოსმალეთის სულტანმა, ავტ.] მთელი თავისი ჯარი დაითხოვა“.1520 წლის 22 მარტს კვიპროსიდან მიღებული წერილის რეზიუმე
„1520 წლის 4 მარტს სირიიდან მიღებული წერილის თანახმად, სულტანმა მცირეოდენი შეიარაღება გაგზავნა შავ ზღვაზე, რათა გაგზავნოს იბერების წინააღმდეგ, რომლის მოსახლეობა სოფის [ირანის შაჰის, ავტ.] მეგობრები იყვნენ და რომ მას ჯერ კიდევ მხედველობაში ჰქონდა ადენისა და თერსოს ( Therso) დაპყრობა.წყარო: https://www.academia.edu/82442343/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D_XVI_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%A3%E1%83%9A_%E1%83%AC%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A8%E1%83%98
Комментариев нет:
Отправить комментарий