დონ ჯუზეპე მარია ძამპი თეათინელთა ორდენის ბერი იყო ქალაქ მანტუადან. იგი საქართველოში 1740-იან წლებში ჩამოვიდა და არქანჯელო ლამბერტი შეცვალა სამეგრელოში არსებული თეათინელების პრეფექტის (წინამძღვარი) პოსტზე. 1665 წელს ძამპი რომში გაიწვიეს, თუმცა 4 წლის შემდეგ დააბრუნეს. აქვე გაიცნო იგი შარდენმა, რომელმაც შემოგვინახა კიდეც ძამპის ნაშრომი თავის წიგნში. 1679 წელს ძამპი ამჯერად საბოლოოდ გაიწვიეს სამშობლოში.
* * *
ეკლესიის წარმოშობისთანავე მეგრელებმა, ისევე როგორც მათმა მეზობელმა ხალხებმა ქრისტეს რჯული უწმინდეს განმანათლებლებისაგან ბერძნული წესის მიხედვით მიიღეს. მეგრელები მრავალი წლის მანძილზე წმინდად ინახავდნენ სარწმუნოებას, ვიდრე ცოცხლები იყვნენ ისინი, ვინც ღირსეულად ნერგავდა მათში რელიგიას. შემდეგ კი მათ თავისი წეს-ჩვეულებები აურიეს ებრაელთა და სხვათა წეს-ჩვეულებებში და, მსგავსად ბერძნებისა მოსწყდნენ წმინდა რომაულ-კათოლიკურ ეკლესიას.
ამ დროიდან მოყოლებული ეს ბედკრულნი, რომლებიც თავდაპირველად ზეცისაკენ მიმავალ გზას ადგნენ, გაქნილ მოძღვართა წყალობით, უმეცრების ისეთ უფსკრულში ჩაცვივდნენ, რომ დღეს საოცრად დაბრმავებულნი არიან. არავინ იცის მათ შორის რა არის რწმენა, რელიგია და უმეტესობა იმქვეყნიურ ცხოვრებას იგავად, ადამიანის მიერ გამონაგონად თვლის; მაგრამ ყველაზე დიდი უბედურება, რომელსაც ჩვენ უნდა დავსტიროდეთ, ისე როგორც ოდესღაც საბრალო იერემია დასტიროდა უბედურ იერუსალამს მდგომარეობს იმაში, რომ მათი მღვდლები, ეპისკოპოსები, კათალიკოსი ანუ პატრიარქი ვერ ერკვევიან იმ ვალდებულებებში, რომლებიც მათ ეკისრებათ. არ იციან არც კითხვა, არც წერა და სრულიად უმეცარნი არიან ღვთისმსახურებაში: მათი მღვდლები ანუ პაპები (როგორც მათ უწოდებენ) მხოლოდ და მხოლოდ ხალხის მოტყუებას ცდილობენ; თავიანთ ძირითად საქმიანობად გადაქცეული აქვთ მომავლის წინასწარმეტყველება თვალთმაქცობენ, თითქოს ყოველივეს თავიანთი წიგნებიდან გებულობდნენ. საბრალო დაბრმავებულ მრევლს კი ისინი ანგელოზებად მიაჩნიათ, სჯერათ მათი და იძულებულნი არიან შეასრულონ ყველაფერი, რაც მათ მღვდლებს სურთ.
ამიტომ ხდება, რომ მძიმე ავადმყოფები ექიმებს კი არ მიმართავენ, არამედ პაპას იხმობენ, თანაც არა იმისათვის, რომ მან ავადმყოფი აზიაროს ან მისი სული ღმერთს შეავედროს – ამაზე ხომ ისინი სრულებით არ ზრუნავენ – არამედ მისგან იმის გაგება სურთ, ხომ არ სწერია მათ წიგნში მოკვდება თუ არა ავადმყოფი ამ სენისაგან და რა მიზეზით შეხვდა მას ეს ავადმყოფობა. პაპა მედიდურად იწყებს წიგნის გადაფურცვლა-გადმოფურცვლას და ბოლოს ავადმყოფს ეუბნება, რომ ეს და ეს ხატი გამწყრალია მასზე და მისი მოკვდინება სურს; ხატის გულის მოსაგებად საჭიროა თხის, ძროხის, ხარის ან სხვა ზვარაკის მსხვერპლად შეწირვა, ან ფულის მირთმევა, რათა ხატმა არ მოკლას იგი. სიკვდილის შიშით საბრალო ავადმყოფები მღვდელს აღუთქვამენ და აძლევეს, რასაც იგი თხოულობს; მაგრამ მღვდელი მთელ შეწირულებას ითვისებს და ავადმყოფები გაბრიყვებულნი რჩებიან. ასეთია ამ პაპების განსწავლულობა, რომლებიც საწყალ მეგრელებს სისხლს სწოვენ, იყენებენ რა ბოროტად მათ ცრუ რწმენებს.
სწორედ ამ გაჭირვებაში მყოფი ხალხის დასახმარებლად წმინდა მამობრივი თანაგრძნობით აღვსილმა ჩვენმა წმინდა მამამ, პაპმა ურბან VIII, ვითარცა ღირსეულმა მწყემსმა, ამ გზააბნეული ცხვრების თავის სამწყსოში დაბრუნების სურვილით, 1632 წ. მათთან გამოგზავნა რამდენიმე თეათინელი პატრი, რომლებიც თავგადადებულნი იყვნენ სულის ცხონებისათვის. მათ უამრავი ხიფათი განიცადეს ზღვაზე; თურქებმა ისინი შეიპყრეს და კონსტანტინოპოლში ჩაიყვანეს, სადაც მრავალი განსაცდელის შემდეგ უქრისტიანესი მეფის ჩარევამ და გავლენამ იხსნა ისინი.
მაგრამ ეს არ იყო თეათინელების პირველი მისია სამეგრელოში: ჯერ კიდევ ექვსი წლის წინ, იმავე წმინდა მამას, რომლის შესახებაც ჩვენ ეს-ეს არის ვილაპარაკეთ, სამეგრელოში სხვა თეათინელებიც ჰყავდა გამოგზავნილი, რომლებმაც საფუძველი ჩაუყარეს ამ მისიას; კერძოდ წმინდა პატრები – ნეტარი დონ პიეტრო ავიტაბილე, ასევე ნეტარი იაკობ დე სტეფანი და კიდევ რამდენიმე სხვა. მისმა უწმინდესობამ მათ წერილები გამოატანა დადიანთან, ოდიშის ანუ სამეგრელოს მთავართან, იმერეთის მეფესთან და გურულებისა და კახელების მთავრებთან. ესენი საქართველოს ნაწილებს წარმოადგენენ და სამეგრელოსა და სპარსეთს შორის მდებარეობენ. ყველა ამ მთავარმა ჩვენი პატრები გულთბილად მიიღო, განასაკუთრებით თეიმურაზ ხანმა – გორის მხარის მთავარმა საქართველოში, სადაც თეათინელებმა თავიანთი პირევლი საცხოვრებელი დააფუძნეს. დროთა განმავლობაში, როდესაც ისინი ახალმა პირებმა შეცვალეს, რომლებიც განსაკუთრებული სათნოებითა და იშვიათი კეთილგონიერებით გამოირჩეოდნენ, თეათინელებმა დიდი ვაი-ვაგლახით და სიძნელეების გადალახვით გურიელის ქვეყანასა და ოდიშში ანუ სამეგრელოში გადასვლა მოახერხეს.
თავი I. როდის მიიღეს კოლხებმა იესო ქრაისტეს სჯული და ვინ დანერგა იგი პირველად მათ ქვეყანაში
კოლხების საერთო სახელით ცნობილია რამდენიმე ხალხი; სახელდობრ: აფხაზები, ჩერქეზები, ალანები, სვანები და სხვები რომელთა რელიგიური წეს-ჩვეულებანი თითქმის ერთნაირია. ამიტომ მე საჭიროდ ვცანი, სანამ კერძოდ კოლხებზე ვილაპარაკებდე, მკითხველისათვის მიმეწოდებინა ცნობები თითოეული ამ ხალხის შესახებ, რომელნიც არსებითად ერთ ერს წარმოადგენენ. როგორც გადმოგვცემენ, სახელგანთქმულმა წმ. მოციქულმა ანდრიამ სარწმუნოება უქადაგა აფხაზებს. იგი სკვითეთში ყოფილა, აქედან გადასულა საბერძნეთსა და ეპირში, შემდეგ სოდიანებსა და სიქტიანებთან. ცნობილია, რომ ბოლოს მან მიაღწია აფხაზებს, რომლებიც დასახლებულნი იყვნენ კოლხიდის ერთ ნაწილში. ამ გადმოცემას ადასტურებს წმ. ანდრია მოციქულის სახელობის უძველესი სამნავიანი ეკლესია აგებული ამ მხარის ერთ-ერთ სოფელში, რომელსაც ბიჭვინთა ეწოდება. ეს ეკლესია მთელი კოლხიდის მეტროპოლიას წარმოადგენს, სადაც სიცოცხლეში ერთხელ, თითოეული კათალიკოსი ან პატრიარქი ჩამოდის ყველა ეპისკოპოსის თანხლებით წმინდა ზეთის დასამზადებლად, რომელსაც ისინი „მირონს“ უწოდებენ. აქ ჩამოდის მთავარიც მთელი თავისი კარით. თავდაპირველად ამ ეკლესიას ბიჭვინთის წმ. მარიამის სახელი ერქვა, მაგრამ ხალხის თაყვანისცემამ წმ. ანდრიასადმი, რომელმაც მათი აზრით ეს ეკლესია აღაშენა, დასძლია და ეკლესიაც მის სახელზე აკურთხეს.
ამბობენ, რომ ეკლესიის წინ დგას მარმარილოს სვეტი, საიდანაც ღვთის განაჩენით ამ წმინდა მოციქულის სიკვიდილით დასჯიშს დროს მდუღარე წყლის ნაკადი გამოღვრილა. ამ ნაკადის დინება შეუჩერებია რამდენიმე კაცს ამ წმინდანისადმი ვედრების ძალით. ასეთი სასწაულის შემდეგ ხალხი ამ წმინდანისადმი განსაკუთრებულ მოკრძალებას იჩენს; სვეტის წინ გავლის დროს მუხლს იდრეკენ და ემთხვევიან მის. ყოველივე, რასაც ვამბობ, ვიცი ერთი ჩვენებური მისიონერის პატრი ქრისტეფორე კასტელის სიტყვებიდან, რომელიც ერთ კათალიკოსს ხლებია ბიჭვინტაში და უნახავს, თუ რა მოწიწებით (თუმცა ბარბაროსულად) ეთაყვანება ხალხი ამ სვეტს, წმინდანს და მის მკერდზე გამოსახულ ჯვარს.
იბერიელებისა და ქართველების მოქცევის შესახებ ბარონ ნიუსთან ვკითხულობთ, რომ მათ ქრისტიანული სარწმუნოება მიიღეს 100 წელს წმინდა პაპის კლემენტის ქადაგების შედეგად, რომელიც იმპერატორ ტრაიანეს მიერ გადასახლებული იყო ქერსონესის კუნძულზე. მე უფრო დასაბუთებულად მიმაჩნია მამა თომას დე იეზუს კარმელიტის თვალსაზრისი. მსოფლიოს ხალხების მოქცევის შესახებ IV წიგნის IX თავის 190 გვერდზე იგი ამბობს, რომ იბერიელები მოაქცია ერთმა მონა ქალმა, რომელიც მარტიროლოგიაში 15 დეკემბერს არის მოხსენებული ქრისტიანისა და იბერიელების, ანუ ქართველების ბრწყივალე განმანათლებლის სახელით; ქართველები მას წმინდა ნინოს უწოდებენ. ამ წმინდანზე ნიკიფორე VIII წიგნში XXXIV თავში ლაპარაკობს. ზემოთ მოხსენებული თომას იეზუსი ამბობს, რომ იგი, მონად მყოფი, წმინდა ცხოვრებას ეწეოდა – მარხულობდა, ლოცულობდა, ღმერთს თაყვანს სცემდა და ამით ეს ბარბაროსები მოხიბლაო, როდესაც მას ეკითხებოდნენ თუ რატომ თრგუნავს ასეთი გულმოდგინებით საკუთარი სხეულს, იგი პასუხობდა, რომ მას სიამოვნებს ამაგვარი ცხოვრება და რომ იგი თავის ღმერთს, ჯვარცმულ იესო ქრიტეს ეთაყვანება.
ამ სახელის სიუცხოვემ ხალხი მოხიბლა და მათ იწყეს თაყვანისცემა ამ ქალისა, რომელსაც მანამდე არაფრად აგდებდნენ. ერთხელ, აქაური ჩვეულებისამებრ, რაც იმაში გამოიხატებოდა, რომ ბავშვის ავად გახდომის დროს ხშირად დედებს ისინი მეზობლებში დაჰყავდათ – მოხდა ისე, რომ ერთმა დედამ უშედეგოდ ატარა ბავშვი მეზობლებში და ბოლოს გადაწყვიტა იგი ამ მონა ქალთან მიეყვანა, თუმცა მისგან ავადმყოფის განკურვნის იმედი ნაკლებად ჰქონდა, რადგანაც ამ მონა ქალს არც თუ დიდად ენდობოდნენ. ქალმა უთხრა, რომ მან წამალი არ იცის, მაგრამ ღმერთი, რომელსაც იგი თაყვანს სცემს, იმდენად ძლიერია, რომ შეუძლია ავადმყოფს ჯანმრთელობა დაუბრუნოს. შემდეგ მან ბავშვი ხელში აიყვანა, გადააფარა თავისი ძაძები, ილოცა და დედას სავსებით განკურნებული დაუბრუნა. რამდენიმე ხნის შემდეგ დედოფალმა, რომელსაც ხანგრძლივი დროის განმავლობაში საშინელი ტკივილები აწუხებდა, გაიგო რა ეს სასწაულებრივი განკურნების ამბავი, ირწმუნა იგი, მოაყვანინა მონა ქალი და მისი მეოხებით აღიდგინა ჯანმრთელობა. ამ სასწაულებრივი განკურნებით წაქეზებულმა დედოფალმა ქრისტიანობა მიიღო და ქმარსაც ურჩია მიებაძა მისთვის. ქმარი შეჰპირდა, მაგრამ დანაპირების შესრულებას აყოვნებდა. ერთხელ, ნადირობის დროს, მოულოდნელად ამოვარდა საშინელი ქარიშხალი და ისეთი სიბნელე ჩამოწვა, რომ მეფე თავის მხლებლებსაც კი ვეღარ ხედავდა. მეფე განცვიფრდა და მოაგონდა, რომ მან არ შეასრულა ქრისტიანობის მიღების შესახებ ცოლისათვის მიცემული დაპირება და მაშინვე აღუთქვა ღმერთს, რომ პირობას გადაუდებლად შეასრულებდა, თუ გადაარჩენდა იმ ხიფათს, რომელშიაც იგი იყო ჩავარდნილი. მაშინვე წყვდიადი გაიფანტა და ცა მოიწმინდა. შინ დაბრუნებულმა ცოლს უამბო, თუ რა გადახდა თავს, მოიხმო მონა ქალი, რომელმაც, მოისმინა რა მისი თავგადასავალი და გაიგო რა მაისი, სურვილი, შეაძულა მას კერპები, დააჯერა მონათლულიყო, თაყვანი ეცა ჭეშმარიტი ღმერთის, ჯვარცმულ იესო ქრისტესათვის და მისთვის ტაძარი აეგო. მეფემ ყველაფერი ზედმიწევნით შეასრულა: დაგმო კერპები, დაარწმუნა თავისი ქვეშევრდომნი მიებაძათ მისთვის და მრავალსვეტიანი, დიდებული ტაძრის აგებას შეუდგა. მაგრამ როცა ორი სვეტი აღმართეს და უნდოდათ მესამეც აღემართათ, მისი დადგმა ვერასგზით ვერ მოახერხეს. ყველა იქ მომუშავე და დამსწრე გაოცებულნი და გაწბილებულნი გასცილდნენ იმ ადგილს. მონა ქალი მარტო დარჩა ღამით ეკლესიაში და შეევედრა ღმერთს, რომ სვეტი თვითონ აღმართულიყო და დადგმულიყო განკუთვნილ ადგილზე. დილით მოსული ხელოსნები მეტად გაოცებული დარჩნენ, როცა სვეტი თავის ადგილზე იხილეს. ამ ამბავმა ხელი შეუწყო ხალხში ქრისტეს რჯულის რწმენის კიდევ უფრო განმტკიცებას. მეფემ, რომელსაც ბაკური ერქვა, დესპანები გაუგზავნა იმპერატორ კონსტანტინეს, რათა ეცნობებინა მისთვის თავისი მოქცევის ამბავი. იმპერატორი აღტაცებული შეხვდა ამ ამბავს, მას მღვდლები და ეკლესიის მსახურნი გაუგზავნა ხალხისათვის სარწმუნოებრივი საიდუმლოების სასწავლებლად; როცა რამდენიმე ხნის შემდეგ თვითონ მეფე გაემგზავრა კონსტანტინოპოლს, იმპერატორმა იგი დიდი პატივით მიიღო, მიანიჭა მას პირველი ხარისხის წარჩინება, დანიშნა პალესტინის სასაზღვრო შემოგარენის გამგებლად, თავის ჯარის ორივე შენაერთის სარდლად. მაგრამ იმპერიის ორი სარდლის – რუსტიკესა და იოანეს – ხრიკებმა, რომელთაც ბაკურის განდიდება შეშურდათ, დაღუპა იგი. ღმერთმა ეს ბოროტება დაუსჯელი არ დატოვა; სახელმწიფოს ორმოცდაათათასიანი ჯარი სპარსელების ოცდაათათასიანმა ჯარმა დაამარცხა, ხოლო რუსტიკესა და იოანეს თავი მოჰკვეთეს.
კარდინალი ბარონიუსი ამბობს, რომ კოლხებმა ქრისტიანობა მიიღეს 523 წ. პატრიარქ ჰორმიზდისა და იმპერატორ იუსტინეს დროს, რომელმაც დიდი პატივი სცა მეფე ბაკურს (სინამდვილეში მეფეს ერქვა წათე), როდესაც იგი კონსტანტინოპოლში მოსანათლად იმყოფებოდა, მიიღო როგორც საკუთარი შვილი, უბოძა აზიის იმპერატორის ტიტული მეფის გვირგვინით და საიმპერატორო თეთრი სამოსით.
ტარკანოტის მოსაზრება, რომელიც მისი ისტორიის V წიგნშია გამოთქმული და რომლის მიხედვითაც კოლხები და სომხები ერთდროულად მოინათლენ პაპ იულიუსის და იმპერატორ კონსტანტინეს დროს, არ არის სარწმუნო, რადგანაც სომხებმა ქრისტიანობა მათი ბრწყინვალე მანათობელი ვარსკვლავის არქიეპისკოპოს გრიგოლისა და თრდატის მეფობის დროს, იმპერატორ კონსტანტინეს ხანაში მიიღეს.
ბარინიუსი წერს, რომ კოლხები ყოველთვის წმინდად ინახავდნენ თავიანთ სარწმუნოებას, მაგრამ მიიღეს რა ბერძნული წესები წმ. კირილესა და მისი ძმის მეთოდეს მეშვეობით, რომლებიც მათ იმპერატორმა მიხეილმა გაუგზავნა, და დაემორჩილნენ რა ბერძენ პატრიარქებს, ისინი სრულ უმეცრებაში ჩავარდნენ. მიუხედავდა ამისა, კოლხები ისევე მტკიცედ იცავენ ქრისტიანულ სარწმუნოებას, როგორც ოდითგანვე მოსდგამთ, თუმცა თურქების, სპარსელების, თათრების და ებრაელების გარემოცვაში იმყოფებიან. სპარსეთის ხელმწიფე კავადს ძლიერი არმიის დახმარებით უნდოდა აეძულებინა კოლხები სარწმუნოება შეეცვალათ, მაგრამ კოლხებმა თავიანთი დიდი სარდლის და ასევე ჭეშმარიტი ქრისტიანის მეფე გურგენის მეთაურობით მედგარი წინააღმდეგობა გაუწიეს და იმპერატორ იუსტინეს დახმარებით სძლიეს მტერს.
სომეხი ჰეთუმი, რომელიც 1282 წ. ცხოვრობდა ამბობს, რომ ამ ხალხს ხმლით ხელში სიკვდილი ერჩია მაჰმადიანობის მიღებას. ამას გადმოგვცემს რამუციო თავის წიგნში – ნაოსნობა.
თეიმურაზ ხანის დედას, კახეთის დედოფალს ქეთევანს, რომელმაც პირველმა მისცა ჩვენს პატრებს თავშესაფარი თავის ქვეყანაში, თაყვანს სცემენ დღემდე იმ დიდი სიმტკიცის გამო, რომლითაც იგი სარწმუნოებისათვის ეწამა. ეს დედოფალი მისმა შვილმა ზავის დასადებად გაგზავნა სპარსეთში შაჰ აბასის კარზე. იგი გარდაიცვალა იმ საშინელი წამების შედეგად, რომელიც ამ ბარბაროსმა მიაყენა მას დილეგში ყოფნის ხანგრძლივი დროის განმავლობაში. მისი მოწამეობრივი ტანჯვის ამბავი აღწერილი აქვთ ავგუსტინელ ბერებს, რომლებიც ისფაჰანში ცხოვრობდნენ.
იმავე თეიმურაზ ხანმა, თავის მტერთან – სპარსეთთან სარწმუნოებრივი უთანხმოების გამო წარმოებული განუწყვეტელი ოქმებით, დაკარგა თავისი სამეფო; ამ მთავარს ძლიერ უყვარდა ჩვენი პატრები, რომლებმაც მისი მომხრობის მიზნით, აგრეთვე მადლიერების გამოსახატავად, მას საჩუქრად ოქროქარგული და აბრეშუმის სამოსელი მიართვეს.
ერთხელ სარწმუნოებაზე კამათის დროს პატრი დონ იაკობ დე სტეფანისთან, რომელიც მას მოციქულთა სადარი თავისუფლებით ელაპარაკებოდა, მეფე ისე გაცხარდა, რომ ხმალზე გაიკრა ხელი და უთხრა: თქვენ ფრანკები მეტად ჯიუტები ხართ; ჩემ სარწმუნოებას ამ ხმლით ხელში დავიცავ ყველა იმათგან, ვინც მეტყვის რომ იგი ჭეშმარიტი არ არისო. საბრალო პატრი იძულებული შეიქნა დადუმებულიყო.
თავი II კათალიკოსი – სამღვდელოების მეთაური
მას შემდეგ, რაც ქართველები და იმერლები სარწმუნოებრივად ბერძნებს მიემხრნენ, რაზედაც ჩვენ ზემოთ ვილაპარაკეთ, კათალიკოსის არჩევის საქმე დამოკიდებული გახდა საქართველოს და იმერეთის მეფეებისათვის ყველაზე მახლობელ ბერძენ პატრიარქებზე; კერძოდ, კონსტანტინოპოლისა და ალექსანდრიის პატრიარქებზე, რომლებიც კანდიდატებს თვითონ ასახელებდნენ. დღეს კი იმერეთის მეფე ერთპიროვნულად განაგებს ამ არჩევნების საქმეს. ჩვენ დროში მან მთელი საქართველოსა და ოდიშის კათალიკოსად დანიშნა ერთი ბერი, გენათელად წოდებული. ხალხს ეს კათალიკოსი უზენაეს პატრიარქად მიაჩნია, რომელიც არაფერში აღარ ემორჩილება საბერძნეთის პატრიარქს. ამის მაგალითს წარმოადგენს ოდიშის მთავრის ლევან დადიანის მიერ წმ. გიორგის სახელობის ეკლესიის ჩვენი პატრებისათვის გადაცემა. ამან აღაშფოთა ამ ქვეყანაში მყოფი რამდენიმე ბერძენი ბერი, რომლებმაც კონსტანტინოპოლის პატრიარქს მისწერეს ეს ამბავი; პატრიარქმა კი მთავარსა და კათალიკოსს წერილები გამოუგზავნა, სადაც უკმაყოფილებას გამოთქვამდა ამ ეკლესიის ფრანკებისათვის გადაცემის გამო; მისი აზრით, ეს ნიშნავდა კათოლიკური რწმენის მიღებაზე ფარულ შეთანხმებას და ბრძანებდა რომ ეკლესია ფრანკებისათვის ჩამოერთმიათ, წინააღმდეგ შემთხვევაში იგი იძულებული გახდებოდა ეკლესიისაგან განეკვეთა ისინი. მაგრამ არც ერთმა და არც მეორემ ამას ყური არ ათხოვეს. ამ მუქარამ უფრო ცხადი გახადა ამგვარი წერილების უაზრობა.
ამ კათალიკოსის ძალაუფლება ვრცელდება ოდიშში, იმერლების, გურულების, აფხაზთა და სვანთა ქვეყნებში. მისი სამიტროპოლიტო საყდარი არის ბიჭვინთაში, აფხაზეთის ახლოს, რომელიც წმ. ანდრიას ანუ წმ. მარიამის სახელზეა ნაკურთხი.
მის შემოსავალს შეადგენს პური, ღვინო და სხვა სურსათი, რისაც მისი მრავალრიცხოვანი ქვეშევრდომების თითოეული ოჯახი ვალდებულების მიხედვით უხდის მას. მის მუდმივ საქმიანობას წარმოადგენს თავის სამწყსოში მოგზაურობა, მაგრამ არა მასზე მინდობილი სულების განსანათლებლად, ან ეკლესიების დასათვალიერებლად და არც იმის შესამოწმებლად თუ როგორ გამგებლობენ მისი ეპისკოპოსები და პაპები, ან როგორ ასრულებენ ღვითსმსახურებას, ამაზე იგი ნაკლებად ზრუნავს, ეს მოგზაურობანი ყოველთვის ორას კაცზე მეტის თანხლებით, რომლებიც ისევე ხარბები არიან როგორც თვითონ – წარმოებს იმისათვის, რომ გაჭირვებულ ხალხს სისხლი გამოსწოვონ, გაუჩანაგონ საკლავი და ხელიდან გამოგლიჯონ უკანასკნელი სუ. უნდა აღინიშნოს, რომ ეს ქვეყანა უკიდურესად ღარიბია, მაგრამ ბუნება უაღრესად მდიდარი აქვს.
კათალიკოსის სიწმინდე, რასაც ხალხი ესოდენ აფასებს, მდგომარეობს იმაში, რომ მან მუდმივ უნდა ილოცოს არა მარტო დღისით, არამედ, მეტწილად, ღამით. რამდენადაც კათალიკოსი გამუდმებით ეკლესიაში უნდა იყოს, მან მთელი ღამის განმავლობაში უნდა ილოცოს. მას თაყვანსსცემენ აგრეთვე საჭმელ-სასმელისაგან თავშეკავებისათვისაც; მარხვის დროს იგი ღვინოს სრულიად არ სვამს. როდესაც ბერი კათალიკოსი ხდება, იგი ახალ ცხოვრებას იწყებს – დღე და ღამეს ეკლესიაში ატარებს; მარხვის დროს, და განსაკუთრებით ვნების კვირაში, თავსს იკავებს ჩვეულებრივი საჭმელებისა და ღვინისაგან.
ისინი იმადენად გაუნათლებელნი არიან, რომ ძლივ კითხულობენ კონდაკს და ლოცვანს; აქედან მომდინარეობს მათი წეს-ჩვეულებების უცნაურობანი.
მე ვერასოდეს ვერ დავამთავრებ მათ შესახებ თხრობას, ვრცლად რომ შევეხო სიმონიას, რომელსაც კათალიკოსი აწარმოებს. იგი ეპისკოპოსს ისე არ აკურთხებს, თუ მისგან ხუთასი ეკიუ არ მიიღო. დიდი გასამრჯელოს გარეშე არავისაგან აღსარებას არ მიიღებს. ერთხელ მთავრის ვეზირმა მას აღსარებისათვის მხოლოდ ორმოცდაათი ეკიუ გადაუხადა. ავადმყოფობის დროს ვეზირმა კვლავ მოინდომა აღსარების თქმა. კათალიკოსმა უარი უთხრა, თან შეახსენა, რომ მას ჯერ წინა აღსარების ანაზღაურებაზე უნდა ეფიქრა. იგი არ წირავს ისე, თუ წინასწარ არ არის დარწმუნებული, რომ ას ეკიუს მიიღებს. უფრო მეტს ითხოვს დაკრძალვის დროს.
თავი III სამეგრელოს ეპისკოპოსების შესახებ
მარტო სამეგრელოს ექვსი ეპისკოპოსი ჰყავს: დრანდელი – აფხაზეთის საზღვარზე, მოქველი; ბედიელი – შავი ზღვის სანაპიროზე; ცაიშელი; წალენჯიხელი და ჭყონდიდელი – იმერეთის სამეფოსა და კავკასიის მთების მახლობლად. ეს ეპისკოპოსები სრულებით არ ზრუნავენ თავიანთ სამწყსოზე. არ დადიან თავიანთი ეპარქიის ეკლესიებში, რომელთა პაპები იმდენად უმეცარნი არიან, რომ მუდამ, ახალ-ახალ ცდომილებაში ვარდებიან. არ ზრუნავენ იმაზე, ინათლებიან თუ არა ბავშვები, ხომ არ ირთავს კაცი ორ ცოლს, ან რა მოელის ახალშობილს... ეპისკოპოსების ერთადერთ საქმიანობას წარმოადგენს ყოველდღიური ქეიფი, მეტ-ნაკლები ზომით თრობა, რადგან შესანიშნავი ღვინო და საჭმელ-სასმელი უხვად აქვთ. ისინი მდიდრულად იცვამენ, ამ ფუფუნების მოსაპოვებლად უკანასკნელ სისხლს წოვენ თავიანთ ქვეშევრდომებს, ხოლო შემდეგ თურქებს მიჰყიდიან ხოლმე ამ საცოდავებს და ამით ეშმაკის საუფლოში გზავნიან მათ. ასეთია ამ ქვეყნის ადათი ბერძნების მსგავსად, ისინი მკაცრად იცავენ მარხვას, რის შემდეგაც სინდისის ქეჯნას აღარ გრძნობენ და ფიქრობენ, რომ ამ მოვალეობის მოხდით ყოველგვარი სხვა ვალდებულებისაგან თავისუფალნი არიან და ყველა სხვა მცნება შესრულებულად მიაჩნიათ. ასეთსავე მნიშვნელობას ანიჭებენ ისინი კათედრალურ ტაძარში ღამით და დილით მისვლას ღვთის სავედრებლად. ეს პრელატები გულმოდგინედ ზრუნავენ თავიანთ საეპისკოპოსო საყდრებზე: იცავენ სისუფთავეს, ამკობენ ბერძნული ყაიდის ხატებით, რომლებიც ოქროთი, მარგალიტებით და სხვა ძვირფასეულობითაა მოოჭვილი, და ამით ფიქრობენ ღვთის რისხვის შემსუბუქებას. როცა შესცოდავენ, ცოდვებს კი არ ინანიებენ, არამედ ხატებს სწირავენ ოქროს ან ძვირფას თვლებს და ფიქრობენ, რომ ამგვარი მოქმედება მათ მრევლის თვალში წმინდანად სახავს, ისევე როგორც მარხვის მკაცრად დაცვა, რაც თევზის ჭამისა და ღვინის დალევისაგან თავშეკავებაში გამოიხატება. მარხვის დროს საჭმელს ჭამენ დღეში ერთხელ და ისიც მწუხრისას. მრევლიც ასევე იქცევა.
რადგანაც ეპისკოპოსებს შორის ბევრია ისეთი, რომელმაც კითხვა არ იცის, ისინი ლოცვებს ზეპირად სწავლობენ და წარმოთქვამენ მათ, განსაკუთრებით დასაფლავების დროს. ყველაფერი ეს მხოლოდ და მხოლოდ წინასწარ დიდი გასამრჯელოს მიღების შემდეგ ხდება; არავითარ საეპისკოპოსო მოვალეობას უფულოდ არ ასრულებენ, მსგავსად მათი მამამთავარი კათალიკოსისა.
მათი ტანსაცმელი, როგორც მე უკვე აღვნიშნე, საუცხოოა. იგი მოკლეა – თითქმის ისეთივე სიგრძისა, როგორსაც მრევლი ატარებს – ალისფერი ხავერდისა, კისერსა და ხელებზე ოქროს ძეწკვით. ისინი გამოირჩევიან გრძელი წვერით და თავზე შავი სკუფიით, რომელიც მათ ყურებს უფარავს. მთავრის მოთხოვნისთანავე ისინი კარგ საომარ ცხენებზე ამხედრებულნი მიდიან ომში, რადგან ითვლებიან წინამძღოლებად და სარდლებად თავიანთი ქვეშევრდომებისა, რომლებიც ვალდებულნი არიან იარაღასხმულნი იყვნენ. ისინი თავს ესხმიან და ებრძვიან მტერს ყოველგვარიწესრიგისა და დისციპლინის გარეშე. ნადირობენ ირმებსა და გარეულ ღორებზე; ხოხობსა და სხვა სახის ფრინველებს შევარდენით იჭერენ. ზოგ ბერს ეპისკოპოსის წოდება და შემოსავალი მთავრისაგან აქვს ნაბოძები, თუმცა ეპისკოპოსად არც არის ხელდასხმული, მაგრამ ხელდასხმულია თუ არა იგი, მღვდლებს მაინც ართმევს ფულს.
თავი IV ბერებისა და მონაზვნების შესახებ
ეპისკოპოსებს გარდა არის პრელატების ერთი ნაწილი, რომლებსაც უწოდებენ წინამძღვარს და რომლებიც დაახლოებით ჩვენებურ აბატებს ჩამოგავენ. მათ საკუთარი ეკლესიები აქვთ, მდიდრები არიან და ცხოვრობენ როგორც ეპისკოპოსები.
ბერებისათვის მხოლოდ ერთი – წმ. ბასილის ორდენი არსებობს. ისინი, წმ. იერემიას თქმით (ეპისტოლე ევსტათისადმი), ოდესღაც სამ ჯგუფად იყოფოდნენ. ერთნი ცენობიტებად იწოდებოდნენ, რადგანაც ისინი, ისევე როგორც ჩვენი თანამედროვე ბერები, ერთად ცხოვრობდნენ; მეორენი – ანაქორეტებად, რომლებიც უდაბნოში ცხოვრობდნენ და მუდმივ ლოცვა-ვედრებაში იყვნენ; მესამენი – რემობოტებად, რომლებიც ცხოვრობდნენ სოფელში ერთად ორნი ან სამნი და საერთო შრომით იძენდნენ საზრდოს; ისინი უფრო ამქვეყნიური კეთილდღეობით იყვნენ დაინტერესებულნი და ნაკლებად ფიქრობდნენ ზეციურზე; ცდილობდნენ ერთმანეთისთვის თვალი აეხვიათ კეთილი საქმეების ჩადენით და მარხვის შენახვით. კასიანე თავის თხზულებათა X წიგნის VII თავში ამბობს, რომ არსებობს ასეთი ბერების მეოთხე სახეობაც – სარაბიატები, რომლებიც მესამე ჯგუფის ბერებისაგან ნაკლებად განსხვავდებიან.
დღევანდელი სამეგრელოს ბერები ეკუთვნიან მესამე ჯგუფს. ისინი ათონის მთიდან მოდიან და, იერუსალიმისათვის შეწირულების შეგროვების საბაბით, რჩებიან ამ მხარეში, სადაც მათ მთავარი მფარველობს – აძლევს მათ რომელიმე საკუთარ ეკლესიას. ზოგი მათგანი თავშესაფარს პოულობს ქართველი ბერის – სახელად ნიკიფორე ირბახის – სახლში, რომელსაც ჩვეულებრივად ნიკოლოზ ბერს უწოდებენ. იგი საქართველოში ერთ-ერთი უწარჩინებულესი გვარის წარმომადგენელია. არის სამოცდაათი წლისა. აქვს არქიმანდრიტის ანუ წინამძღვრის ხარისხი. მას უწოდებენ ჯვარის მამას. ხალხი მას დიდ პატივს სცემს, სამეგრელოს მთავრები ნიშნავენ მას თავის ვეზირად ან ელჩად, რადგან იგი კარგად არის გარკვეული პოლიტიკაში და მრავალჯერ ყოფილა იერუსალიმში. შემოვლილი აქვს ევროპა. ყოფილა საფრანგეთში, ინგლისში, ესპანეთში, პოლონეთსა და იტალიაში, სადაც ჩვენ პატრებთან ჩერდება ხოლმე. ქართულისა და მეგრულის გარდა, იცის მრავალი ენა: ბერძნული, თურქული, არაბული, რუსული, ფრანგული, ესპანური და იტალიური. მან კათოლიკური სარწმუნოება პაპ ურბან VIII-საგან მიიღო; დიდ პატივს სცემს ჩვენს პატრებს.
აქაური ბერები ხორცს არასოდეს არ ჭამენ, ატარებენ მოშავო ფერის შალის სამოსელს, აქვთ გრძელი წვერი და გრძელი თმები, მარხულობენ და ლოცულობენ წესების მკაცრი დაცვით, მაგრამ სრულებით არ ზრუნავენ თავისი გაჭირვებული ხალხის კეთილდღეობაზე. იშვიათად წირავენ, რადგანაც საზღაურად დიდ გასამრჯელოს მოითხოვენ.
მეგრელები თავიანთ ახლობლებს შემდეგი წესით აღკვეცავენ ბერებად. ჯერ კიდევ ბავშვებს თავზე ახურავენ შავ სკუფიას, რომელიც მათ ყურებამდე აქვთ ჩამოფხატული; ჩააგონებენ მათ ხორცისაგან თავშეკავების აუცილებლობას, ვინაიდან ისინი ბერები არიან. ყოველივე ამას ზედმიწევნით ზუსტად ასრულებენ, მაგრამ სრულებით არ ესმით, თუ რას ნიშნავს ბერად შედგომა. შემდეგ მათ სხვა ბერებს მიაბარებენ აღსაზრდელად. ისინი, ვინც ბერძენ ბერებთან იმყოფებიან, უკეთ აღწევენ მიზანს.
მონაზნობის რამდენიმე სახეობა არსებობს. ერთნი არიან ქალწულნი, რომლებსაც მოწიფულობის ასაკშიც გათხოვება არ სურთ. მეორენი – მხევალნი არიან, რომლებიც შემონაზონდებიან თავიანთ ქალბატონებთან ერთად ბატონის სიკვდილის შემდეგ; სხვები კი არიან ქვრივები, რომლებსაც აღარ სურთ კვლავ გათხოვება; არიან ისეთებიც, რომელთაც მოყირჭდათ ეს ცხოვრება და, მიაღწიეს რა გარკვეულ ასაკს, მონაზვნად აღიკვეცებიან; ზოგი ცოლყოფილია, როგორც, მაგალითად, ულამაზესი დედოფალი თამარი, რომელსაც იმერეთის მეფე გაეყარა, რათა თეიმურაზ ხანის ასული შეერთო; ბოლოს მონაზვნად ხდებიან აგრეთვე სიღარიბის გამო. ესენი მოწყალებას თხოულობენ ეკლესიაში და, მათი სამოსელის გამო, მათ უფრო ხელგაშლით განიკითხავენ. მონაზვნებს აცვიათ ძაძები, ახურავთ ასევე შავი თავსაფარი, ხორცს არასოდეს არ ჭამენ. მონასტრებში მუდმივად არ ცხოვრობენ და დადიან ყველგან, სადაც კი მოესურვებათ. სამუადმოდ მონაზნად დარჩენის აღთქმა არა აქვთ დადებული და შეუძლიათ დატოვონ მონასტერი, როცა კი მოისურვებენ.
თავი V მეგრელი პაპების ანუ მღვდლების შესახებ
მხოლოდ ღმერთმა უწყის, რა სავალალო მდგომარეობაში უნდა გრძნობდნენ თავს ეს საბრალო პაპები მათი საეჭვო სამღვდელო მდგომარეობის გამო, რადგან ისეთი ბერების ან ეპისკოპოსების მიერ არიან მღვდლებად ნაკურთხი, რომლებიც, შესაძლოა, თვითონ მონათლულებიც კი არ არიან; ან თუ მონათლულები არიან, არ არიან ნაკურთხნი; ზოგჯერ თვითონ ეს მღვდლებიც არ არიან მონათლულები. ყოველივე ეს მათ ჭეშმარიტ მღვდლობას საეჭვოდ ხდის. მათი საერთო სახელწოდებაა – „პაპა“. მღვდელს, რომელსაც ეკლესია არა აქვს ეწოდება ხუცესი; კაპელანს – მღვდელი; კიურეს – კანდელაკი, ზოგადად ყველას კი – პაპა.
მღვდლების რიცხვი ძალიან დიდია; ყველანი ღარიბები არიან და მათი ერთადერთი საარსებო წყარო მხოლოდ მათი მღვდლობაა. მღვდლად კურთხევისათვის არ არის საჭირო განსწავლულობა, საკმარისია იცოდე კითხვა ან ზეპირად ისწავლო წირვა, რომელსაც მთელი სიცოცხლის მანძილზე იმეორებ. ეპისკოპოსები არ ამოწმებენ იმ პირებს, რომლებსაც მღვდლად კურთხევა სურთ, რადგანაც ხშირად მათზე უფრო უვიცნი არიან; რადგან თითოეულ კურთხევას მათთვის არანაკლებ ერთი კარგი ცხენის ფასი შემოსავალი მოაქვს, როგორი უმეცარიც არ უნდა იყოს მსურველი, მას ადვილად აკურთხებენ.
მღვდლები ვალდებულნი არ არიან დაიცვან უბიწოება; პირიქით, ბერძნული წესის თანახმად, მღვდლად კურთხევამდე ირთავენ ქალწულს, მაგრამ მათთვის დამახასიათებელია ის, რომ პირველი ცოლის გარდაცვალების შემდეგ შეუძლიათ შეირთონ მეორე, შემდეგ მესამე და კიდევ მეოთხე; მაგრამ რადგანაც ეს საეკლესიო კანონებს და წმ. ბასილის წესდებას ეწინააღმდეგება, ამიტომ საჭიროა ეპისკოპოსის ნებართვა, რომელსაც იგი ყოველთვის იძლევა, რამდენადაც სხვა რაიმე ნებართვასთან შედარებით ორმაგ ფასს უხდიან.
ამ საცოდავ მღვდლებს მრევლისაგან დიდი დაფასება არა აქვთ, რადგანაც ისინი იძულებული არიან გლეხებივით იმუშაონ არა მარტო საკუთარ, არამედ თავინთი მემამულე-ბატონების მიწაზეც და ზურგით ზიდონ მათი ბარგი, როდესაც ისინი მოგზაურობენ; თუ მცირე საბაბი მიეცათ, ეს ბატონები ისე ექცევიან მათ, როგორც საცოდავ მონებს, რასაც ისინი სინამდვილეში წარმოადგენენ. მათდამი ასეთი უპატივცემულობის მიზეზია მათი უვიცობა, ღორმუცელობა და ლოთობა, რასაც მრევლის სუფრაზე ამჟღავნებენ, სადაც იმისათვის მიდიან, რომ ჭამონ. ისინი ისეთი ღარიბები არიან, რომ ჩვეულებრივად შემოსილნი არიან ჯვალოს პერანგით და უხეში შალის მოკლე სამოსით, საიდანაც სხეული მოუჩანთ. ფეხზე ისევე ცუდად აცვიათ, როგორც ტანზე და ვერაფრით გამოარჩევთ ერისკაცისაგან, თუ არა მრგვლად შეკრეჭილი წვერითა და თმებით. მღვდლებს სამეგრელოში მხოლოდ წირვის დროს სცემენ პატივს. წირვის შემდეგ დამსწრენი მას „შენდობას“, ე.ი. „დალოცვას“ თხოვენ. სუფრაზე პირველად მღვდელს მიაწოდებენ სასმელს და ისე არ დალევენ, რომ არ თქვან „შენდობა პატრონი“, ე.ი. „დაგვლოცეთ ბატონო“, ისიც უპასუხებს: „შეგინდოთ ღმერთმა“, ე.ი. „ღმერთმა დაგლოცოთო“. ავადმყოფობის დროს მეგრელები დიდი პატივისცემით ექცევიან მღვდელს, რადგან სწამთ ყველაფერი, რასაც იგი მათ ეუბნება. ისინი იწვევენ მღვდლებს და სთხოვენ, რომ თავიანთ წიგნებში ნახონ სასიკვდილოა თუ არა ის სენი, რითაც დაავადებულნი არიან და რა არის ავადმყოფობის გამომწვევი მიზეზი. პაპები დიდხანს ფურცლავენ წიგნებს და ბოლოს ამბობენ ტყუილს, რაც პირველად ენაზე მოადგებათ. ეუბნებიან, რომ ავადმყოფობა გამოწვეულია ამა და ამ ხატის განრისხების გამო; ცოდვების მოსანანიებლად და ამ ხატის კეთილგანწყობის მოსაპოვებლად საჭიროა მისთვის ხბოს ან ხარის დაკვლა, ან აბრეშუმის ნაჭრის შეწირვაო; ამის შეუსრულებლობა სიკვდილს გამოიწვევსო. ავადმყოფი ფიცულობს, რომ ამ პირობას შეასრულებს.
თავი VI. რამდენიმე შენიშვნა
მღვდლებსა და ბერებს, როგორც უკვე აღვნიშნე, ისეთივე ტანსაცმელი აცვიათ, როგორსაც ერისკაცნი ატარებენ და არ ზრუნავენ იმაზე, რომ სასულიერო წოდებისათვის ოდითგან დაკანონებული ტანისამოსი ჰქონდეთ. ეს იყო გრძელი, კოჭებამდე ჩამოსული მოსასხამი, რომელსაც „კარაკალას სამოსი“ ერქვა, რადგან იმპერატორმა ანტონიუსმა, „კარაკალად“ წოდებულმა შემოიღო იგი მოდად რომაელთათვის. ჩვენი სამღვდელოება დღესაც მას ატარებს თავისი ღირსების აღსანიშნავად. ბედე თავისი თხზულების „De Rebus Angor“ VII წიგნის VII თავში და ბარონიუსი 213 წლის ამბების აღწერის დროს ამბობენ, რომ ეს სამოსი თავდაპირველად შავი კი არა, წითელი იყო, როგორსაც დღესაც ატარებენ პაპის კარზე. ბარონიუსის სიტყვით, სასულიერო წოდება 393 წ. შეიმოსა ამ სამოსით. მისი ტარების უფლება მათ მიანიჭეს სათნოებით აღსავსე ცხოვრების გამო. მეგრელი მღვდლები, რომელთაც ამგვარი აღკაზმულობა სრულებით არ აინტერესებთ, კმაყოფილდებიან საერო სამოსით და ამით ებრაელ სამღვდელოებას ბაძავენ. მეგრელი მღვდლებიც ასევე იქცევიან; მღვდელთმსახურების შემდეგ ისინიც ძონძებში დადიან. აქვთ გრძელი თმები და ძალიან გრძელი წვერი, როგორც ძველი აღთქმის ეკლესიის მსახურთ. მაგრამ რატომღა აკრძალა უფალმა ეკლესიაში უძველესი დროიდან დამკვიდრებული გაპარსვის წესი? წმ. ისიდორე თავის ღვთისმსახურების წიგნში ამბობს, რომ ის ვინც დაუტევებს ქვეყანას და შეუდგება ღმერთს, თმას წრიულად უნდა შემოიკრეჭდეს და რაც უფრო მაღლა მიიწევს ამ იერარქიაში, ამ წრესაც მით უფრო უნდა ზრდიდეს, როგორც ამას ეპისკოპოსები და უმთავრესად პაპები აკეთებენ. ეს არის ნიშანი სამღვდელოებისა და ღვთის სასუფელისა. იეზეკიელის განცხადებაში, VI თავში ვკითხულობთ, რომ წვერის პარსვა მართებულია, რადგან ნაზარეველისათვის კურთხევის შემდეგ წვერის გაპარსვა აუცილებელი იყო. ძველად გაპარსული პირი წარჩინებულობის ნიშანი იყო და ყველა რომაელი იმპერატორი იპარსებოდა. დიონი საყვედურობს ადრიანეს, რადგანაც რომაელ იმპერატორთაგან პირველმა მან მოუშვა წვერი. საღვთო წერილი მწუხარების დროს თავპირის გაპარსვასაც კი მოითხოვს. იობი, დასტიროდა რა თავის დაკარგულებს, გაიპარსა და მიწაზე გართხმული ევედრა ღმერთს. მეგრელები ასევე იპარსავენ მთელ სახეს და წარბებსაც კი, როდესაც თავის მიცვალებულებს დასტირიან.
ჩვენ ვფიქრობთ, რომ ღმერთი თავის მსახურ ებრაელებს პირის გაპარსვას იმიტომ კი არ უკრძალავდა („ლევიტელთათვის“, XV), რომ ამაში რაიმე ცუდი იყოს, არამედ იმიტომ, რომ ისინი არ დამგვანებოდნენ ეგვიპტელებს და სხვა მეზობელ წარმართებს, რომლებიც ფიქრობდნენ რა, რომ მათ ღმერთებს უყვართ მრგვალი პირისახე, როგორც სრულყოფილი ფორმა, თმას მრგვალად იკრეჭდნენ და მრგვალ ტაძრებსაც კი აგებდნენ. მრგვალად იჭრიდნენ წვერსაც, განსაკუთრებით იზიდის და სერაპისის ქურუმები, რომლებიც ამ ფორმით იპარსავდნენ არა მარტო წვერს, არამედ მთელ სხეულს.
ბედე თავისი ისტორიის V წიგნის XXII თავში ამტკიცებს, რომ თავზე თმის წრიულად შეპარსვა, ისე როგორც ჩვენი სამღვდელოება ატარებს, მიზანშეწონილია და დასძენს, რომ იგი მაცხოვროს თავზე ვნებათა დროს დადგმულ ეკლის გვირგვინს ასახიერებს; იგი ქრისტიანის ისეთივე ნიშანია, როგორც ჯვრის გამოსახულება. ტრევის ეპისკოპოსი ნისენი ამგვარი გვირგვინებით იშვა. ლევიტელთა წიგნის XIX თავში უფალი უბრძანებს მღვდლებს „Ne corruirpant effigem barboe suoe“. მეგრელი მღვდლები ამგვარადვე უშვებენ წვერს და არც ერთ ღერს არ იკრეჭენ.
თავი VII სამეგრელოს ეკლესიების შესახებ
ვილაპარაკე რა სულიერ ტაძრებზე, რასაც სამღვდელოება წარმოადგენს „tempIum Dei quod estis vos“, ახლა სათქმელი დაგვრჩა ნივთიერ საყდრებზე, რომლებიც ოთხი ტიპისაა. პირველი – ეს არის პატარა ეკლესიები ანუ სამლოცველოები, რომლებიც თითქმის ყველა მეგრელს აქვს და სადაც ისინი სალოცავად დადიან. მათ „საჯვარე“ ანუ გოლგოთა ეწოდება. მეორე – ეს არის მთავრების კარის ეკლესიები, რომელთაც იგივე სახელი – საჯვარე ქვია. მესამე – სამრევლო ეკლესიები და მეოთხე – კათედრალები. ყველაზე ლამაზი მათ შორის არის მოქვის ეკლესია. ყველა ეკლესია დამხრობილია აღმოსავლეთისაკენ, როგორც სოლომონის ტაძარი. ყველა მათგანს აქვს „Sancta Sanctorum“ მრგვალი საკურთხევლით, სადაც წირვა-ლოცვა სრულდება. ისინი მორთულია დიდი მოოქრული ან მოვერცხლილი სპილენძის ხატებით, რომლებიც გაწყობილია მარგალიტის ან სხვა ძვირფასი, უმეტეს შემთხვევაში, ყალბი თვლებით. ხატებს შორის არის ბერძნული ყაიდის ღვთისმშობელი, ასეთივე მამა ღვთისა, ჯვარცმა, ბერძენ და სხვა წმინდა მამათა მრავალრიცხოვანი ხატები. ყველა ხატს ჩამოფარებული აქვს აბრეშუმის ფარდები. ამ ხატებს შორის წმ. გიორგის ხატი ყველაზე მეტად სათაყვანოა. მის წინ ყოველთვის მრავლად არის ანთებული სანთლები. ეკლესიების ჩამოთვლილი ტიპებისათვის შეიძლებოდა დაგვემატებინა მეხუთეც, სახელდობრ, მათი მარანი ანუ სარდაფი, სადაც პაპები სალოცავად ჩადიან, რომ უფრო აღიგზნონ უფლისადმი სიყვარულით.
მეორე ტიპის ეკლესიები უმეტესად ქვისაგან, ზოგჯერ კი ხისაგან შენდება. შიგნით მოჩუქურთმებულია და გუმბათი ადგას, რომელიც სპილენძის ფირფიტებით ან მუხის თხელი შეღებილი ფიცრებით არის დაფარული. წირვა-ლოცვის ბერძნულ ყაიდაზე შესასრულებლად სამლოცველოებს აქვს ტრაპეზი და საკურთხეველი, რომელსაც აქვს აბრეშუმის დაფარნა, ზოგჯერ ოქრონაქარგი. აქ, ისევე როგორც სხვაგან, გამოხატულია მთავრის, მისი მეუღლისა და წმინდანების სახეები. თითოეულ სამლოცველოს თავის კმაყოფაზე ჰყავს კაპელანი – პაპა ან ბერი, რომელიც მასზე ზრუნავს. მთავარი აქ ხშირად დადის და მისი მოსვლისას ყოველთვის იმართება წირვა. წირვა-ლოცვა წარმოებს აგრეთვე დიდმარხვის დროს.
მესამე ტიპის ეკლესიები ქვისა და ზოგიც ხისა შენდება. მათ აგებენ ამაღლებულ ადგილებზე, რათა ნესტისაგან დაიცვან მათი მოხატულობა. ამ ეკლესიების ირგვლივ გაშენებულია მაღალი, მსხვილი ხეები და გარშემორტყმულია ქვის გალავნით ან მესერით. ამ ხეების ფესვები ხატებისათვის არის შეწირული, ამიტომ მათ არ ჭრიან და არც უბრალოდ ეხებიან, რათა ხატების რისხვა არ გამოიწვიონ. მიცვალებულებს ასაფლავებენ ეკლესიის გალავნის შიგნით, თვით ეკლესიაში კი არასდროს. ეკლესიაში შესასვლელის წინ არის პატარა სტოა, სადაც ქალები დგებიან ეკლესიაში მოსვლის დროს. ეს ხდება მხოლოდ აღდგომას. ეკლესიაში შესვლა მარტო მთავრის ცოლს შეუძლია, როგორც ეს საბერძნეთშია წესად. ამ პატარა სტოაში ასაფლავებენ ზოგიერთ დიდებულს. ეკლესიის კარი ყოველთვის გასაღებით არის დაკეტილი და მღვდელი, რომელიც ახლოს ცხოვრობს, აღებს მას მხოლოდ წირვის ან დასაფლავების დროს. ზევით მოწყობილია პატარა ოთახი სადაც ზარი ჰკიდია, თუ იგი აქვთ. უმეტეს ეკლესიებში კი ზარი არა აქვთ, მის მაგივრად იყენებენ ერთი ფუტის ზომის ხის კვადრატულ თხელ ძელს და მასზე ცემით იწვევენ ხალხს ეკლესიაში. თავიანთ ეკლესიებში ჩამოკიდებულ ხატებს სწირავენ ირმის რქებს, გარეული ღორის ეშვებს, ხოხბის ფრთებს, მშვილდსა და კაპარჭს, რათა ისინი ნადირობის დროს მფარველობდნენ მათ. შუაგულ ეკლესიაში არის აბრეშუმის ბაფთებისაგან გაკეთებული თეთრი ან წითელი ფერის ორი გვირგვინი, დაბოლოებული ფოჩებით, რომლებსაც ქორწინების დროს იყენებენ, მაგრამ ამაზე ქვემოთ გვექნება საუბარო. იქვე ახლოს კედელზე ჰკიდია ყუთი, რომელშიაც ინახება მირონი ანუ წმინდა ზეთი. იქვე არის ძველი დაფლეთილი დროშა, რომელსაც იყენებენ ლიტანიის დროს და ძალიან გრძელი, ჩვენებურზე უფრო გრძელი, სპილენძის საყვირი, რომელზედაც ლიტანიობის დაწყებამდე უკრავენ ხალხის ეკლესიაში მოსაწვევად. ამ საყვირს ძალზე მაღალი ხმა აქვს, მსგავსად ებრაელების საყვირისა, მაგრამ ეს ხმა სრულებით არ არის სასიამოვნო. ამ ეკლესიათა უმრავლესობაში არის დამტვერილი და თაგვებისაგან დაღრღნილი დიდი წიგნები. ეს ფსალმუნებია. მე მრცხვენია რაიმე ვთქვა იმაზე, თუ რამდენად ცუდად უვლიან პაპები მათ წმინდა ხატებს. ისინი სინესტისაგან, ჭიებისა და ვირთაგვებისაგან ისეა გაფუჭებული, რომ სავალალო მდგომარეობაში არიან, მაგრამ ზოგიერთ ხატზე მაინც ზრუნავენ, რომელთაც, როგორც აღვნიშნე, ამკობენ ფარჩით და თვალმარგალიტით. იატაკი ეკლესიებში ზოგჯერ თავლაზე უფრო უსუფთაოა. ტრაპეზის საფარი დახეული და ღვინით დალაქულია, რადგან მას ზოგჯერ ბარძიმის გასაწმენდად ხმარობენ. სუდარები, რომლებიც უხეში, ცუდად დამუშავებული ქსოვილისაგან არის გაკეთებული, ერთ კუთხეში თოკზე ჰკიდია. მეორე კუთხეში დგას ჭურჭელი ღვინისათვის. ტრაპეზი შუა ეკლესიაში დგას, აქვს მრგვალი ფორმა და დაბჯენილია ქვის ბოძზე. მასზე დევს ბინძური, მყრალი ბარძიმის საწმენდები, გულის ამრევი ხის ჯამი, რომელსაც ბარძიმად იყენებენ, პატარა ფიცარი, რომელიც ფეხშუმად არის გამოყენებული, და რამდენიმე ძველი ჩვარი სუდარის მაგივრად. ტრაპეზის შუაში დევს ხატი და წირვა-ლოცვა მის წინაშე წარმოებს; წირვის დროს ხელში მუდამ საცეცხლური უჭირავთ, რომელიც ყოველთვის რკინისაგან არის გაკეთებული. დანარჩენზე მე არაფერს ვიტყვი, რათა თავი არ მოვაბეზრო მკითხველს, რომელიც თუ მოისურვებს, შეუძლია დარწმუნებული იყოს, რომ კიდევ ბევრი რამ არის ისეთი, რაც მე აღარაღეწერე. უნდა აღინიშნოს, რომ ყოველივე ეს ეხება პაპების სამრევლო ეკლესიებს.
საეპისკოპოსო ეკლესიები ნაშენია მარმარილოს მსგავსი თეთრი, რბილი, მაგრამ სხვადასხვანაირად ნათალი ქვებით. ეკლესიებს წინ იმავენაირად აგებული კარიბჭეები აქვთ, რომლებიც მხატვრობითა და მრავალრიცხოვანი ქართული წარწერებითაა შემკული. შიგნით ეკლესიები სუფთა და ნათელია. აქ ვხვდებით ჩვენი უფლის, იესო ქრისტეს ცხოვრების ამსახველ მოხატულებას და ბერძენ წმინდანთა ხატებს. მათი ფსალმუნები კარგად არის დაწერილ და მტვრისაგან დაცულია, მოთავსებულია საკეტებიან ყდაში და მორთულია ვერცხლის სხვადასხვა ფიგურებით. თითქმის ადამიანის სიმაღლის ხატების ჩარჩოები ზოგი ვერცხლის და ზოგი სპილენძისაა. არის ჩვეულებრივი ზომის სხვა მცირე ხატებიც, რომლებიც გამოხატავენ ღვთისმშობელს და წმ. გიორგის, რომელნიც მათთან დიდი თაყვანისცემით სარგებლობენ. შუა ეკლესიაში ჰკიდია სპილენძის კანდელი, რომელშიც ბევრი სანთელია ჩადგმული. ეკლესიაში ბევრია აგრეთვე დიდი შანდალი. მათი ტრაპეზი სუფთაა, აქვს დიდი დაფარნა და ვერცხლის ბარძიმი. ღმერთმა ქნას, რომ ეპისკოპოსებს ისე ეზრუნოთ მრევლზე, როგორც ეკლესიებზე ზრუნავენ! მეგრელები ჭეშმარიტად ხსნის გზას დაადგებოდნენ, მაგრამ ამ ეპისკოპოსების მთელი სრულყოფილება და სიწმინდე მდგომარეობს ხორცის ჭამისაგან თავშეკავებაში, დიდმარხვისას მარხვის მკაცრად დაცვაში, დღე და ღამუ გულმოდგინე ლოცვაში და ეკლესიის საუცხოოდ მოვლა-პატრონობაში; სხვას ისინი არაფერს დარდობენ. ბერებიც იგივეს აკეთებენ ღვთისმოსაობით. მათ ეკლესიებს აქვთ სამრეკლოები კარგი ზარებით. ამ ეკლესიათაგან ზოგიერთი ძალიან ძველია, რაც კარგად ჩანს ქვის წყობაზე და კედლების დიდი სისქიდან. დღეს უკვე აღარ აგებენ ეკლესიებს არც ასეთი ლამაზი არქიტექტურული სახისას და არც ქვისას. აგებენ უბრალო ხის ეკლესიებს.
თავი VIII. ზანზალაკებად წოდებული ზარების შესახებ; „ორად“ წოდებული წმინდა ძელის შესახებ, რომელსაც ზარის ნაცვლად იყენებენ და „ოყედ“ წოდებული საყვირის შესახებ
სამეგრელოში ლითონის სიძვირის გამო ზარები ნაკლებად არის და ზომით პატარებია. ბერების ეკლესიებში არის ორი ზარი, ხოლო პაპების ეკლესიებსა და მთავრის სამლოცველოებში მხოლოდ ერთია. აღმოსავლეთში საერთოდ მარტო ზარებს არ იყენებენ. წმ. ძელი თხელია, განით ერთი მტკაველია და სიგრძით დაახლოებით ხუთი. მას იყენებენ ეკლესიაში მორწმუნეთა მოსახმობად, როდესაც ზარები არა აქვთ, მაგრამ იმ ეკლესიებშიც კი, სადაც ზარი არის, პირველად მაინც ამ წმინდა ძელს შემოჰკრავენ ხოლმე და შემდეგ რეკავენ ზარს. ერთხელ ერთ ბერს ვკითხე, რატომ არ რეკავენ ზარს თავიდანვე-მეთქი. მან მიპასუხა, რომ ეს არის პირველი ქრისტიანების წესი და რომ ამ ძელის ხმა მოგვაგონებს ხის ჯვარსო. მისი ხმის გაგონებაზე ყველა პირჯვარს ისახავს და ღმერთს ადიდებს, მაგრამ რადგანაც მისი ხმა სუსტია, ამიტომ ზარს რეკავენ, რათა აცნობონ ყველას, რომ მას წმ. ძელის ხმა წინ უძღოდაო. მეორემ მითხრა, რომ ეს წმ. ძელი აღნიშნავს ჩვენი პირველი წინაპრების, ადამისა და ევას ცოდვას და რომ მორწმუნენი, გაიგონებენ თუ არა მის ხმას, ამ ცოდვას ინანიებენ და ღმერთს შესთხოვენ პატიებასო, ისევე როგორც ზარის ხმა აგონებს მათ ღვთის მოწყალებას ადამიანის მიმართ, რაც გამოიხატა უფლის გარდასახვით ან ანგელოზის მიერ ქალწული მარიამისათვის ხარებით.
ოყედ წოდებულ საყვირს მხოლოდ მაშინ აყვირებენ, როცა ხალხს მოუხმობენ ლიტანიაზე, თავყრილობებსა და სამრევლო საქმეებზე, მსგავსად ებრაელებისა. ზოგჯერ ძალიან ძლიერად აახმიანებენ ხოლმე საყვირს, რათა, როგორც ისინი ამბობენ, მისმა ხმამ ქურდი შეაშინოს, თითქოს იგი უფლის ხმა იყოს, რომელიც მათში სინდისის, ქეჯნას და ხატის სამსჯავროს შიშს გამოიწვევს.
თავი IX. ხატების შესახებ
ეს ხალხი დიდი თაყვანისმცემელია წმინდანთა გამოსახულებებისა, რომელთაც ისინი ხატებს უწოდებენ; თუ მათ კარგად არ იცნობ და ნახავ რა სასოებით ეპყრობიან ხატებს იფიქრებ, რომ მსოფლიოში მათზე უფრო თავდადებული ქრისტიანები არ არსებობს, მაგრამ, ცხადია, რომ მათი ღვთისმოკრძალება უფრო ახლოსაა იუდეველობასა და კერპთაყვანისმცემლობასთან, ვიდრე ქრისტიანობასთან; ხატებს ისინი თაყვანს სცემენ არა როგორც იესო ქრისტეს, ღვთისმშობლისა და სხვა ზეცად მყოფი წმინდანების გამოსახულებებს, როგორც ამას ქრისტეს წმინდა ეკლესია – ჭეშმარიტების წყარო – გვასწავლის, არამედ ეთაყვანებიან ხატების მიწიერ სახეს, ან იმიტომ, რომ ის ლამაზია, ან კარგად არის მორთული, ან ძვირფასი ლითონისაგან არის გაკეთებული, ან ცნობილია სასტიკი ულმობელობით – ხოცავს ადამიანებს; მათ შიშის გამო სცემენ თაყვანს. ამიტომ ხატების უმეტესი ნაწილი გაკეთებულია ვერცხლისაგან, ზოგი მოოქრული ვერცხლისაა და მოოჭვილია ძვირფასი თვლებით, რომელთაგან ბევრი ყალბია; ამგვარ ხატებს ცნობილ ეკლესიებში ვხვდებით, მაგალითად, წმ. გიორგის ეკლესიაში. მთავარ ეკლესიებში, როგორიცაა საეპისკოპოსო და მთავრის ეკლესიები, ამ ხატებს პირდაპირ წარმოუდგენელ თაყვანს სცემენ. ხატებისაკენ მიმავალნი შორიდანვე იწყებენ თაყვანისცემას, გაირთხმებიან მიწაზე, პირჯვარს ისახავენ და ბოლოს სამჯერ შემოუვლიან ხოლმე ეკლესიას.
ზოგიერთნი, როდესაც ეკლესიის კარს მიუახლოვდებიან, ემთხვევიან მიწას, წელში მოიხრებიან სამ-ოთხჯერ, მრავალჯერ გადაიწერენ პირჯვარს პირქვე განერთხმიან მიწაზე, მკერდზე ხელს იცემენ და მხოლოდ ამის შემდეგ მიმართავენ ხატს თხოვნით. პირველი და მთავარი თხოვნა მდგომარეობს იმაში, რომ ხატმა დაამიზეზოს მათი მტრები და მათი გამქურდავნი. უკანასკნელი ნიშანი მათდამი თაყვანისცემისა არის ის, რომ მსჯავრის გამოტანისას ხატზე დაფიცებას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს. ამგვარად გამოტანილ მსჯავრს არასოდეს ასაჩივრებენ. ხატების შიში იმდენად დიდია, რომ არიან ისეთი ადამიანებიც, რომლებსაც ხატზე დაფიცება არ სურთ მაშინაც კი, როცა მართალ ჩვენებას იძლევიან. სინამდვილეში კი ასეთი ადამიანები ნაკლებად არიან. საერთოდ უნდა ითქვას, რომ ისინი ხშირად ცრუ ფიცს დებენ, მაგრამ მოქმედებენ ძალიან ფრთხილად – იფიცებენ მხოლოდ იმ ხატებზე, რომელთაც მშვიდი გამომეტყველება აქვთ და არ არიან ცნობილი ულმობელობით – როგორც ისინი ფიქრობენ, კეთილად არიან განწყობილნი მათ მიმართ. ეს თაყვანისცემა უფლის ან ხატების სიყვარულით არ არის გამოწვეული და არც იმის იმედით, რომ სასუფეველსა და იმქვეყნიურ ცხოვრებას დაიმკვიდრებენ, რადგან მათ ამქვეყნიური ცხოვრების გარდა სხვა არა სწამთ რა; ეს თაყვანისცემა გამოწვეულია ვისმესგან მოკვლის, ან ავად გახდომის, ან გაქურდვის, ან ბატონის მიერ დარბევისა და მათი თურქებისათვის მიყიდვის შიშით. ამიტომ, როდესაც მათ გაქურდავენ, შესაწირავი მიაქვთ იმ ხატთან, რომელსაც ყველაზე მეტად სცემენ თაყვანს. შესაწირავი შედგება ორი პატარა პურისა და ერთი პატარა დოქი ღვინისაგან. ხატის წინ მდგარი პაპა შემწირავს თავზე შემოავლებს ამ შესაწირავს. შემდეგ დაზარალებული შესთხოვს ხატს და ისე ელაპარაკება მას, თითქოს თავის ამხანაგს ან თანატოლს ესაუბრებოდეს, რადგან მათ ასე იციან ვედრება. იგი მას ეუბნება: „შენ უწყი, რომ მე გამქურდეს და რომ მე არ ძალმიძს ხელთ ვიგდო ქურდი; გთხოვ, ამ ძღვენით,რომელიც მე მოგართვი, მოჰკლა და მოსპო იგი (ამ სიტყვებით იგი იღებს ჯოხს, ჩაასობს მას ხატის წინ მიწაში და ურტყმას მას ჩაქუჩს ან სხვა ნივთს, ვიდრე ჯოხი მთლიანად არ ჩაეფლობა), – და მოექცე ისე, როგორც მე მოვექეცი ამ ჯოხს. დაამთავრებს თუ არა ამ ჩინებულ ლოცვას, იგი პაპასთან ერთად გადის ეკლესიიდან და ერთად შესვამენ და შეჭამენ ხატისათვის მირთმეულ შესაწირავს. თავიანთ ლოცვაში ისინი ყოველთვის მტრის სიკვდილს და მისი ყოველივე ავლა-დიდების – სახლის, მიწის და საქონლის – განადგურებას თხოულობენ. ავადმყოფობის დროს სნეულების მიზეზის გასაგებად პირველად პაპას მოუხმობენ, რომლისაც ისე სწამთ, როგორც ანგელოზისა. როგორც უ კვე აღვნიშნეთ, პაპა ფურცლავს თავის წიგნს, შემდეგ გამოიგონებს ტყუილს, რომ თითქოს ესა და ეს ხატი გამწყრალია ავადმყოფზე, რის გამოც მას დაუყოვნებლივ აგზავნიან ხატის დასამოწყალობებლად; მიართმევენ ხატს შესაწირავს და დაჰპირდებიან ბევრ სხვა რამეს, თუ ავადმყოფი გამოჯამრთელდება; მაგრამს როცა განიკურნებიან, დანაპირებს აღარ ასრულებენ და ამბობენ ხატს აღთქმა მხოლოდ იმიტომ მივეცით, რომ არ მოვეკალითო.
ქურდებს, სიკვდილის შიშით ყველაზე მეტად ერიდებათ სოფელ ხეთას მცხოვრებ მოზომილეს ოჯახის მთავარ-ანგელოზად წოდებულ წმ. გიორგის ხატისა და სოფელ პუდაზის წმინდა იობის ხატის წინაშე დაფიცებისა. ამბობენ, რომ ეს ხატი თავდაპირველად ჭაობის მახლობლად მდგარ ეკლესიაში ესვენაო; აქ უამრავი ბაყაყი ყოფილა, რომელთა ყიყინსაც იგი გაუბრუებია; მოქანცული ხატი მთის წვერზე გაქცეულა. იგი ისეთ ულმობელად ითვლება, რომ ვინც კი მიუახლოვდება მას, მაშინვე კვდება. ამიტომ ამ ხატთან სალოცავად მისული მეგრელები მისგან შორს ჩერდებიან, გადაუგდებენ მას თავის შესაწირავს და მაშინვე გარბია. წელიწადში ორჯერ თუ სამჯერ ერთი პაპა დიდი შიშით მიდის მასთან საწირავად. როდესაც იგი ამ ხატისათვის შემოწირულებას აგროვებს, ყველას დაბეჯითებით ურჩევს არ დაიფიცონ მასზე არც ცრუდ და არც ჭეშმარიტად, რათა მისი რისხვა არ გამოიწვიონ.
მრისხანე წმ. გიორგის ხატთაგან ცნობილია კავკასიონის ძირში მდებარე ხელისა და ილორელთა განთქმული წმ. გიორგის რომელსაც მეგრელები, აფხაზები, ქართველები და მეზობელი ქვეყნების მცხოვრებლები დიდ თაყვანს სცემენ. არის სხვა ხატებიც, მაგრამ ესენი, რომელთა შესახებაც ვილაპარაკეთ, ყველაზე მეტი პატივით სარგებლობენ. თითოეული თავისი სამრევლოს ხატებს აქებს და ადიდებს. მაგალითად, ამბობენ, რომ რომელიღაც ხატი მამაცია და დაჯილდოებულია მხედრული თვისებებითო. მეგრელებს ლიტანიის დროს ხატები დააქვთ, რათა შესაწირავი შეაგროვონ; როცა რომელიმე ადგილას ბევრი შემოწირულება მოგროვდება, მაშინ თითოეულ პაპას თავისი ხატი იქ მიაქვს, რათა მანაც მიიღოს შემოწირულება.
ერთი აზნაური, სახელად რამაზა, ავად გახდა იმ დროს, როდესაც ხორცის ჭამა აკრძალული იყო. მკურნალმა ხანგრძლივი შეგონების შემდეგ, როგორც იქნა, დაარწმუნა ხორცეულის ჭამის აუცილებლობაში; ავადმყოფი დათანხმდა, მაგრამ ერთხელ, როდესაც იგი ხორცს შეექცეოდა, მასთან პაპა მივიდა და განსაკურნავად მოუტანა კათალიკოსის მიერ გამოგზავნილი ხატი. ავადმყოფმა ხორციანი ჯამი სწრაფად დააფარვინა, რათა ხატს იგი არ დაენახა. შემდეგ პაპა შემოაყვანინა, პირჯვარი გადაისახა, მრავალი კეთილი სიტყვა უთხრა ხატს და უკან გაუგზავნა კათალიკოსს მადლობით; შემდეგ კი კვლავ განაგრძო ხორცის ჭამა. ხატების ამგვარი თაყვანისცემა, ისევე როგორც განსაზღვრულ დროს ხორცის ჭამის მკაცრი აკრძალვა, ბერძნებისაგან მომდინარეობს. ამ აკრძალვის დასადასტურებლად საიდუმლო სერობაში ისინი თევზს გამოსახავენ და არა სააღდგომო კრავს, რადგან მათ მორის ბევრი ირწმუნება, რომ იესო ქრისტეს ხორცი არასოდეს არ უჭამიაო. ერთმა მეგრელმა მღვდელმა საუბრის დროს თქვა: საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ხარების დროს მხოლოდ თევზი იჭმება. იესო ქრისტეს საიდუმლო სერობის უკანასკნელ წელს ხარება ვნების კვირის შაბათს დაემთხვა და სანამ ჩვენი მაცხოვარი მოციქულებთან ერთად სუფრასთან იჯდა და მათ დარიგებას აძლევდა, დიდი დრო გავიდა, ხოლო სანამ ჭამას შეუდგებოდნენ შუაღამე გადავიდა. მაშინ სჯა გამართეს იმაზე, შეიძლებოდა თუ არა ეჭამათ ხორცი ნაცვლად გაცივებული თევზისა, რომელიც სუფრაზე იდო და გადაწყვიტეს რა, რომ შეიძლება, დაინახეს, რომ ეს დიდი თევზი უცებ კრავად იქცა, რომელიც შეჭამესო. ექს პაპა, წინააღმდეგ სხვებისა, ამბობდა, რომ იესო ქრისტემ ხორცი ჭამაო. ჩვენ ხატებს მეგრელები არ ეთაყვანებიან და არავითარ პატივს არ სცემენ. ერთხელ ერთმა მეგრელმა გვითხრა: რატომ არ არიან თქვენი ხატები ჩვენსაზე უფრო ძლიერნი? რადგან თქვენი ხმლები უფრო მძლავრია და თქვენი ქსოვილები უფრო მაგარი, ვიდრე სხვა ხალხებისა, ამიტომ თქვენი ხატებიც უფრო ძლიერები უნდა იყვნენო. რა უაზრო ლაყბობაა!
თავი X. წმინდა რელიქვიების შესახებ
ამ ხალხს ბევრი რელიექვია აქვს, რომლებიც მათ, პირველ ყოვლისა, მიიღეს იმ დროს, როცა ქრისტიანობა ყვაოდა და მათ მთავრებს კავშირი ჰქონდათ კონსტანტინოპოლის იმპერატორებთან, რომლებიც მათ ბევრ რელიქვიას უგზავნიდნენ საჩუქრად. შემდეგ ეს რელიქვიები მათ მიიღეს აგრეთვე ამავე ქალაქის სასულიერო პირთაგან, რომლებიც ცდილობდნენ ეს ხალხი ღვთისმოსაობაში განემტკიცებინათ. დაბოლოს, რელიქვიები მიიღეს იმ წმინდა მამათაგან, რომელნიც თურქების მიერ კონსტანტინოპოლის აღების შემდეგ მაჰმადიანთა ტირანიისაგან თავის დასაღწევად სამეგრელოში გადაიხვეწნენ და გაიფანტნენ მეზობელ ქვეყნებში. ამბობენ, რომ მაშინ კოლხიდაში ჩამოვიდაო ერთი არქიეპისკოპოსი, თან ჩამოიტანაო ერთი მტკაველის ოდენა ნაჭერი ძელი ჭეშმარიტისა (ფრანგული ფუტის რვა დიუმზე რამდენადმე დიდი) და კვართი, რომელიც, მათი თქმით, ღვთისმშობელს ეკუთვნოდა; ჩვენ პატრებს იგი უნახავთ. ტილო, რომლისგანაც იგი არის შეკერილი, ყვითელი ფერისაა, აქა-იქ დაჩითულია ყვავილებით და მოქარგულია ნემსით. სიგრძით იგი რვა რომაული მტკაველის ოდენაა, განით კი – ოთხისა, აქვს ერთი მტკაველის სიგრძის მოკლე მკლავები და ვიწრო საყელო. მეც მინახავს იგი ხობის ეკლესიაში, სადაც ის ინახება; აქვე ძვირფასი თვლებით ოოჭვილ ოქროს ლუსკუმაში, ვნახე გამხმარი მკლავი; როგორც ამბობენ, ეს არის წმ. მარინეს მკლავი; ვნახე აგრეთვე წმ. კვირიკეს მკლავი და ოქროთი თუ ვერცხლით შემკული სხვა წმინდანთა ნაწილები. კვართი, რომლის შესახებაც მე ვილაპარაკე, ინახება ვერცხლისაგან გაკეთებულ ყვავილებით მორთულ ებანოზის ყუთში; მასშივე არის პატარა კოლოფი, რომელშიაც დევს მაცხოვრის წვერის რამდენიმე ღერი და შოლტი, რომლითაც იგი იგვემა. ეს ყუთი მთავრის ბეჭდით არის დაბეჭდილი. როდესაც ეს რელიქვიები გვაჩვენეს, ისინი ნოხზე დააწყვეს და რამდენადაც ჩვენ დიდი მოწიწებით და თაყვანისცემით ვეხებოდით და ვიღებდით მათ, იმდენად მეგრელები გულგრილად ეკიდებოდნენ ამ რელიქვიებს. ისინი უფრო ლუსკუმის ოქრო-ვერცხლის მორთულობას აფასებენ, ვიდრე ამ წმინდა ნაწილებს, რადგან რელიქვიები მრავლად მოეპოვებათ. რაც შეეხება ლიტურგიკულ წიგნებს, ისინი ბევრი აქვთ; წიგნები დიდი ფორმატისაა და მსხვილი ასოებით არის დაწერილი ქართულ ენაზე. ეპისკოპოსები განაახლებენ ხოლმე თითოეულ მათგანს გადაწერით სიცოცხლეში ერთხელ. იაკობინელი ბერი კლავდიუს როტა ღვთისმშობლის მიძინების შესახებ გადმოცემაში ამბობს, რომ დიდი დამასკელისა და კონსტანტინოპოლელი არქიეპისკოპოსის წმ. გერმანეს სიტყვებით დედოფალმა პულქერიანემ იმპერატორ მაქსიმიანეს დროს, ბალტემად წოდებულ ადგილას, ღვთისმშობლის სახელობის ეკლესია ააშენა. აქ იმპერატორმა მოიწვია იერუსალიმის არქიეპისკოპოსი იუბენალი და სხვა პალესტინელი ეპისკოპოსები, რომლებიც ქალკედონის საეკლესიო კრების გამო კონსტანტინოპოლში იმყოფებოდნენ, და მიმართა მათ ასეთი სიტყვებით: ჩევენ გავიგეთ, რომ წმინდა ღვთისმშობელი დაკრძალულია გეთსიმანიის ველზე და გვსურს, რომ ეს წმინდა გვამი ჩვენს დედაქალაქში გვქონდეს; ამიტომ დაე იგი გადმოტანილ იქნას მთელი შესაძლებელი დიდებითო. ამაზე იუბენალმა უპასუხა: საღმრთო წერილში ნათქვამია, რომ მისი სხეული ამაღლდა დიდებით და საფლავში დარჩა მხოლოდ ტანსაცმელი და სუდარა, რომლითაც მისი წმინდა გვამი იყო შესუდრულიო. ამ მღვდელმთავარმა ეს წმინდა რელიქვიები კონსტანტინოპოლში გამოგზავნა და იგი შესანახად გადასცეს იმ ეკლესიას, რომელზედაც ჩვენ ახლახან ვილაპარაკეთ. ამბობენ, რომ ბედიის ეკლესიაშიც ინახება ნაწილი ძელი ჭეშმარიტისა, იესო ქრისტეს წვერის ღერები, ბაწარი, რომლითაც იგი იქნა გათოკილი და ნაგვემი და სახვევი, რომელშიც მას ბავშვობაში ღვთისმშობელი ახვევდა. ამ რელიქვიების მიმართ მეგრელების უპატივცემლობა შემაძრწუნებელია – მათი არც მორიდება აქვთ და არც შიში. მათ მხოლოდ თავიანთი მოკაზმული ხატებისა ეშინიათ...
თავი XI. პაპების სამღვდლო სამოსელის შესახებ
წმ. იერონიმე იეზეკიელის IV წიგნში ამბობს, რომ ეკლესია თავის მსახურებს ორგვარი ტანსაცმლის ტარების ნებას რთავს. ერთია, რომელსაც ჩვეულებრივად ხმარობენ, და მეორე, რომელშიაც საღმრთო სამსახურს ასრულებენ. მეგრელი ღირსი მამანი არ ხმარობენ არც პირველს – აცვიათ ისევე, როგორც მრევლს, და არც მეორეს – საღმრთო სამსახურს ასრულებენ ჩვეულებრივად ჩაცმულნი. ეს გამოწვეულია მათი უკიდურესი სიღარიბით, რაც მათ საშუალებას არ აძლევს მხრებზე ჩამოკიდებულ ძონძებს გარდა ეკლესიისათვის სხვა ტანისამოსი ჰქონდეთ. მათ პრელატებს უკეთესი სამოსელი აქვთ: პერანგი, რომელსაც კვართს უწოდებენ, თავთისაა და არა ტილოსი: ოლარი, რომელიც მუცელთან ზონარით არ არის განასკული; ორი გინგილა ან უფრო სწორად სახელოს ორი სამაჯური, რომელსაც სამკლავეს ეტყვიან; სამღვდლო სამოსელი ფილონი და მოსასხამი ბასმაჩი. ეს სამოსელი ბერძნული ტიპის აბრეშუმისაა და ოქრომკედით არის მოქარგული; მას ატარებენ ეპისკოპოსები, წინამძღვრები და ბერები. რაც შეეხება პაპებს ანუ მღვდლებს, მათ უკიდურესი გაჭირვება აიძულებთ დაგლეჯილი ძონძები ატარონ სამღვდლო სამოსის ნაცვლად. ზოგი პაპა წირვის დროს ტანსაცმლის ზემოდან უბრალო ტილოს პერანგს იცვამს. არასოდეს არ წირავენ ფეხშიშველნი. ამ წესს ურყევად ასრულებენ – აქვთ ან ჩაფულა ან ჩვეულებრივი სანდლები, ან რაიმე ძველი ფეხსაცმელი, რომელსაც სპეციალურად ამისთვის ინახავენ ეკლესიაში. თუ ესეც არა აქვთ, წირვის დროს ტრაპეზი ს წინ დებენ ფიცარს და მასზე დგებიან. ამას გარდა, ბერძნული წესის თანახმად, მათ აქვთ ბარძიმი თავისი კოვზით, რომელსაც ლანგარი ჰქვია; დისკოსი, რომელსაც ფეშხუმს ეძახიან; ვარსკვლავი, რომელსაც კამარა ეწოდება; რიდე ანუ დაფარნა, საფარი ანუ ბერჩელი, ლოცვანი ანუ სახარება, როგორც ისინი უწოდებენ. მაგრამ ბარძიმი, კოვზი, დისკოსი და ვარსკვლავი, რომლებიც ვერცხლის, სპილენძის ან თუთიის მაინც უნდა იყოს, ამ საბრალო, ღარიბი პაპებისა ხისგან არის გაკეთებული... თუ პაპა ვინმე ერისკაცთან იმყოფება, რომელსაც წირვის აღსრულება სურს, ის იქვე მარანში ანუ სარდაფში წირავს, რადგან წირვა ზეპირად იცის. ამრიგად, მას წიგნი არ სჭირდება. ის იღებს ჩვეულებრივ სასმელ ფიალას, იყენებს მას ბარძიმის ნაცვლად; გაქონილ ლამბაქს, ფეშხუმის ნაცვლად, სწრაფად გამოაცხობს ნაცარში პატარა პურს, რომელიც სეფისკვერს ცვლის; რაც შეეხება ღვინოს, მისი ნაკლებობა არ არის, რადგანაც მარანში იმყოფებიან. ტრაპეზის მაგივრად იყენებს ფიცარს ან რაიმე ჭუჭყიან, დამტვერილ ძელის, რომელზედაც ლოცულობს. რომელიმე შინაურს წინასწარ გამოართმევს პერანგს ან მის მსგავს რასმე და ანაფორის ნაცვლად ზურგზე მოიდებს. არ ზრუნავს არც ოდიკზე, არც ბარძიმის საწმენდზე, რადგანაც მისი ხელები ჩინებულად ეწევიან საწმენდის მაგივრობას. როდესაც სახარების კითხვის დრო დადგება, ჯიბიდან ამოიღებს ქართულად დაწერილ პატარა წიგნს, კურთხევანის მაგვარს. იგი დახეულია, ფურცლები არეული აქვს, ასოები წაშლილი და ხშირად წიგნს ფურცლების ნახევარი აკლია. მაგრამ მღვდელს ამგვარი წიგნით წირვა არ ესირცხვილება; წიგნის გვერდებს ფურცლავს და ამავე დროს წარმოთქვამს იმ ლოცვას, რომელსაც ეძებს, რადგან მთელი წირვა ზეპირად იცის. არ წუხს აგრეთვე იმაზე, რომ საკურთხეველზე არ არის არც წმინდა ქვა და არც ოდიკი. ყოველივე ეს ეხება სამრევლო მღვდლებს, რადგან ეპისკოპოსებს, წინამძღვართ და ბერებს ეკლესიებში წირვისათვის საჭირო ყველა საგანი კარგად აქვთ მოვლილი და შენახული. ასევეა მთავრების ეკლესიებშიც.
თავი XII. წირვის შესახებ
წირვა წარმოებს ლიტერატურულ ქართულ ენაზე, რომელიც ისევე ძნელად გასაგებია მათი სამღვდელოებისათვის, როგორც ლათინური ჩვენი გლეხებისათვის. მღვდლები ყოველთვის ეკლესიისაგან შორს ცხოვრობენ, რადგან ეკლესიები განმარტოებულ ადგილებში არის აგებული. როდესაც ვინმეს თხოვნით ასრულებს მღვდელი წირვას, მას საზღაურს აძლევენ, რაც გამოიხატება ორი ან სამი ტუაზი თოკით, ცხვრის ან თხის ტყავით, ან სადილით, ან იმით, რასაც მოითხოვს. როგორი ამინდიც არ უნდა იყოს – წვიმა იქნება თუ ქარი, იგი მიდის ეკლესიაში და თან მიაქვს ტყავის აბგით თავისი სამოსელი, დოქით ან პატარა ხაპით ღვინო, ნაკვერჩხალზე გამომცხვარი პატარა პური, შუაში რკინით დაწერილი პატარა ასოებით, და სანთელი. ეს საგნები მიაქვს იმას, ვინც მას წირვა სთხოვა.
ყოველივე ამით მღვდელი ეკლესიისაკენ მიემართება. მიუახლოვდება თუ არა ეკლესიას, იწყებს „oremus“-ის წარმოთქმას კართან მისული, თავის მოწყობილობას მიწაზე დადებს შემოჰკრავს წმ. ძელს და რამდენჯერმე დარეკავს ზარს. ამას იგი ხალხის ეკლესიაში მოსაწვევად არ აკეთებს, რადგან მეგრელები ეკლესიაში მხოლოდ საზეიმო დღეებში დადიან. ამის შემდეგ მღვდელი შედის ეკლესიაში, ანთებს სანთელს ცეცხლით, რომელიც თვითონ მოიტანა, თან არ წყვეტს ლოცვას, რომელსაც იგი ხმამაღლა წარმოთქვამს. გადაიცვამს თავის დაძონძილ სამოსელს, ნაკეცებიან მოსასხამს მოიდებს მხრებზე,– როგორც ამას ჩვენში აკეთებენ მღვდლად კურთხევის დროს, – თუ იგი აქვს და თუ არა აქვს, ამის გარეშეც იოლად მიდის. შემდეგ ამზადებს ტრაპეზს – გადააფარებს მასზე რაიმე ტილოს ნაჭერს ოდიკის ნაცვლად, სახარების გვერდით დებს პატარა თეფშს ან ფიცარს, რაც ფეშხუმის მაგივრობას წევს; სამოციქულო წიგნის გვერდით – ფიალას, ბარძიმის ნაცვლად და შუაში საკურთხებელ პურს, რომელსაც სეფისკვერი ჰქვია, და მთელი ამ დროის განმავლობაში ლოცვებს წარმოთქვამს; ამის შემდეგ ბარძიმში ჩაასხამს ბლომად ღვინოს; მარცხენა ხელით აიღებს პურს, მარჯვენათი – პატარა დანას, ჭრის პურს იმ ადგილას, სადაც მას ჭდე აქვს და რამდენიც საჭიროა დებს ფეშხუმში. შემდეგ იღებს ვარსკვლავს, რომელსაც კამარა ჰქვია და რომელიც ორი ნახევარწრისაგან შედგება, და დაადებს მას ფეშხუმში ჩადებულ პურს. დანარჩენ პურს გადადებს გვერდზე. შემდეგ ფეშხუმს გადააფარებს თეთრ ნაჭერს, მეორე ნაჭრით დაფარავს ღვინოს, დაიხევს უკან და დადგება ტრაპეზის გვერდით, მოსასხამს გადაიგდებს ზურგზე და შეუდგება „Pater noster“-ის კითხვას. შემდეგ კითხულობს სამოციქულოს, მერე სახარებას და კონდაკით ხელში მიდის შუა ეკლესიაში. გალობს „Credo“-ს და კითხულობს რამდენიმე ლოცვას შემწირველთათვის. შემდეგ ბრუნდება ტრაპეზთან, იღებს ფეშხუმზე დაფარებულ ნაჭერს და იდებს თავზე, მარცხენა ხელით აიღებს ფეშხუმს და მიაქვს შუბლთან, მარჯვენა ხელით ბარძიმი უჭირავს მუცელთან, და ნელი ნაბიჯით მიემართება შუა ეკლესიაში მდგარი ხალხისაკენ, გალობით ირგვლივ შემოუვლის მათ. ამას „შემოვლას“ უწოდებენ. ხალხი (თუ იგი ეკლესიაში არის) მღვდლის მოახლოებისთანავე მიწაზე ემხობა და თაყვანს სცემს; როცა მღვდელი გაივლის, შეჰღაღადებს ღმერთს, ამჟღავნებს უფლისადმი დიდ მოკრძალებას, გუნდრუკს უკმევს ქრისტეს ხორცს და სისხლს და მიჰყვება მღვდელს ანთებული სანთლებით ხელში. ამ პროცესის დამთავრებასთან ერთად, მღვდელი უბრუნდება ტრაპეზს, დებს მასზე ჯერ ბარძიმს, შემდეგ ფეშხუმს, იხსნის თავზე მოდებულ ნაჭერს და უჭირავს იგი „0blata“-ს წინ (ეს არის სისხლი და ხორცი) და წარმოთქვამს რამდენიმე ლოცვას. შემდეგ ხმამაღლა გალობით ამბობს სიტყვებს, რომლითაც ჯერ პურს აკურთხებს, მერე ღვინოს, აიღებს ვარსკვლავს და ოთხივე კუთხით ჯვრისებურად გარდასახავს ფეშხუმზე, აგრეთვე ბარძიმზე, და ამით აკეთებს რაღაც ნიშნებს „oblata“-ზე. შემდეგ მარცხენა ხელით აიღებს ნაკურთხ პურს, აიმაღლებს თავზედ და კითხულობს ლოცვებს, რის დამთავრების შემდეგ ამ პურით სამჯერ გამოსახავს ჯვარს, მერე მას ჩაიდებს პირში და ღეჭავს. ორივე ხელით დაიჭერს ბარძიმს და სვამს ღვინოს; თუ ფეშხუმზე პურის ნამცეცი დარჩა, აიღებს და მასაც პირში ჩაიდებს ასე, პურის ჭამითა და ხელში ბარძიმით მიუბრუნდება მრევლს და იტყვის: „შიშითა“, რაც ძრწოლას ნიშნავს. შემდეგ ყველაფერს თავის ადგილას დააწყობს, აქრობს სანთელს, თუ იგი ბოლომდე არ დაილია, რადგანაც ხშირად იგი წირვის ნახევრამდეც ვერ ძლებს; გაიძრობს სამოსს, ჩადებს თავის ტყავის აბგაში და ბრუნდება შინ.
წირვის ეს წესი ნამდვილად წმინდა რიტუალურია და შეესაბამება წმ. ბასილის, წმ. გრიგოლ ნაზიანზელის და სხვა წმინდანების მიერ შემოღებულ და პაპის მიერ დადგენილ წესებს“. მამაზეციერმა იცის ისინი ნამდვილად მონათლულნი ან ნაკურთხი არიან თუ არა, რადგან ეპისკოპოსები მეტად უვიცნი და დაუდევარნი არიან – სრულიად არ ზრუნავენ საკუთარ სამწყსოზე. ისინი წირავენ მხოლოდ მაშინ, როცა გასამრჯელოს მოელიან, და თუ არაფერს მიიღებენ, სრულიად არ წირავენ. დიდი მარხვის განმავლობაში კვირაში მხოლოდ ორ დღეს – შაბათს და კვირას – წირავენ, რადგან ამ დღეებში კათალიკოსი, ეპისკოპოსი და ბერები მარხულობენ – დღეში მხოლოდ ერთხელ, მწუხრის ლოცვის შემდეგ ჭამენ. მათ რომ წირვა ჩაეტარებინათ მარხვის დღეებში, მარხვა დაირღვეოდა, რადგანაც დღეში მხოლოდ ერთხელ, მწუხრის ჟამს, უნდა ჭამონ, მანამდე კი პირში არაფერი არ უნდა ჩაიკარონ. აღსანიშნავია, რომ თუ წირვისათვის ეკლესიაში მისულ მღვდელს კარი დაკეტილი დაუხვდა, კარზე სანთელს მიაკრავს და იქვე ჩაატარებს წირვას. თუ რამდენიმე მღვდელი ერთდროულად მოისურვებს ერთსა და იმავე ეკლესიაში შეასრულოს წირვა, თითოეული ცალ-ცალკე კი არ წირავს – ეს მათ წესად არა აქვთ, არამედ ყველა ერთად, რაც წირვისადმი ყოველგვარ პატივისცემას გამორიცხავს, რადგანაც იწვევს ლოცვების აღრევას ყოველგვარი სახის საუბარში.
თავი XIII. ნათლისღების შესახებ
ბავშვის დაბადებისთანავე პაპა ანუ მღვდელი მას შუბლზე პირჯვარს გადასახავს; რვა დღის შემდეგ წმინდა ზეთს წააცხებენ, რომელსაც მირონს უწოდებენ. ნათლავენ მოგვიანებით, როცა ბავშვი დაახლოებით ორი წლის გახდება. მონათვლა ხდება შემდეგი წესით: პაპა მიდის მარანში ანუ სარდაფში, რომელიც ამ შემთხვევაში ეკლესიას ცვლის, ჯდება სკამზე. მეორე სკამზე თავის წინ სვამს ნათლიას ბავშვით; მღვდლის გვერდით დევს თასი ნიგვზის ზეთით, გეჯა ან ვარცლი, ან სხვა ხის ჭურჭელი, რომელიც ბავშვისათვის ემბაზის მაგივრობას წევს. მღვდელი იკითხავს სახელს, ანთებს პატარა სანთელს და იწყებს ხანგრძლივ კითხვას. როცა კითხვის დასასრულს მიუახლოვდება, იხდის არახჩინს ან ჩაჩს. ცოტა ხანს კვლავ განაგრძობს კითხვას, შემდეგ მობრუნდება კითხვის შეუწყვეტლივ და ერთხანს კიდევ კითხულობს; შემდეგ მოატანინებს წყალს და, რადგანაც ხშირად მოთხოვნისთანავე წყალი თბილი არ არის, ის ელოდება. როცა წყალს მოუტანენ და ჩაასხამენ ვარცლში, მღვდელი იღებს ნიგვზის ზეთს და ლოცვითა და გალობით ასხამს მას წყალში. ამასობაში ნათლია ხდის ბავშვს, შიშველს სვამს ვარცლში და თავისი ხელით მთლიანად ბანს მას. ამ პროცესის განმავლობაში მღვდელი არ ეხება ბავშვს და არც რაიმეს ამბობს. მაგრამ განბანვის დამთავრების შემდეგ იღებს რქას, რომელშიაც მირონი ანუ წმინდა ზეთია და რომელიც ისეთი სქელია, რომ გამხმარ მალამოს მოგაგონებს, ხის ნაფოტით პატარა ნაჭერს მოჭრის და აძლევს ნათლიას, რომელიც მას აცხებს ბავშვს ჯერ შუბლზე, შემდეგ ცხვირზე, თვალებზე, ყურებზე, გულმკერდზე, ჭიპზე, მუხლებზე, კოჭებზე, ქუსლებზე, კანჭებზე, დუნდულებზე, წელზე, იდაყვებზე, მხრებზე, კეფაზე. ამ ხნის განმავლობაში მღვდელი უხმოდ აცმაცუნებს პირს. შემდეგ ნათლია კვლავ სვამს ბავშვს ვარცლში, იღებს ნაკურთხი პურის ნაჭერს და აძლევს მას ღვინოსთან ერთად. თუ ბავშვმა შეჭამა და დალია, ამბობს რომ ეს კარგის მომასწავებელია, ბავშვი ღონიერი და მამაცი იქნებაო. მერე ბავშვს დედას გადასცემს და სამჯერ წარმოთქვამს: „თქვენ მე იგი მომეცით ურიად, მე კი ქრისტიანად გიბრუნებთო“. შემდეგ ბავშვს არწევენ, რათა დააძინონ; ცოტა ხნით აძინებენ, შემდეგ ბანენ სხვა წყლით, მხოლოდ ბანს არა ნათლია, არამედ სხვა პირი, რომელიც ნათესაურ კავშირშია ბავშვის დედასთან, მაგრამ ისეთი ახლობელი არ არის, როგორც ნათლია; აღსანიშნავია, რომ ბავშვის ნათლია ისეთივე ნათესავია დედისათვის, როგორც ძმა ან და; მას ნებისმიერ დროს შეუძლია მივიდეს მასთან, ისევე როგორც საკუთარ სახლში. უნდა აღინიშნოს, რომ მღვდლები ნათლისღების წესს ასრულებენ საეკლესიო სამოსელის გარეშე, რაც სრულიად არ ადარდებთ. ისინი არც კი მონათლავდნენ არავის, რომ ამ წმინდა წესს არ მოსდევდეს საზეიმო ლხინი, რომელიც მთელი დღე გრძელდება. ამიტომ ვისაც არ შეუძლია ერთი ღორი მაინც დაკლას, თავიანთ ბავშვებს არც კი ნათლავენ. წორედ ეს არის მიზეზი, რომ ამ საცოდავი ხალხის შვილები მოუნათლავი იხოცებიან.
მდიდრები კი პირიქით – არ კმაყოფილდებიან რამდენიმე ღორის დაკვლით და, რათა დღესასწაული უფრო ბრწყინვალე იყოს, კლავენ ხარებს და სხვა პირუტყვს. ლხინში ყველა ნათესავსა და მეგობარს პატიჟებენ. ღრეობა მთელი ღამე გრძელდება, სანამ უმეტესობა სტუმრებისა ძლიერ არ დათვრება. როგორც ჩანს, მეგრელებმა ბერძნულიდან გადმოიღეს ნათლობის თავიანთი წესი, რომლის დროსაც ერთდროულად სამი საიდუმლოება ხდება, კერძოდ, ნათლისღება, მირონცხება და ზიარება; ბავშვის განბანვის დროს ხდება მონათვლა, ზეთის წასმა – ეს მირონცხებაა, ხოლო პურისა და ღვინის მიცემა ზიარებას წარმოადგენს. მე კი ვფიქრობ, რომ ბავშვისათვის პურის და ღვინის მიცემა უფრო ებრაელების წაბაძვაა, რომლებიც ბავშვს ღვინოს და რძეს აძლევენ, როგორც ამას წმ. იერემია ამბობს. სინამდვილეში მეგრელები წარსულში მიყვებოდნენ ბერძნულ წესებს, მაგრამ შემდეგში ძალიან დაამახინჯეს იგი ბევრ რამეში. ზოგმა უფრო განსწავლულმა პაპამ მიამბო, რომ მეტი ღირსებისათვის მათ ბავშვები ღვინოში დაუბანიათ და არა წყალში. ისინი რომ ძლიერ უმეცარნი არ იყვნენ, მათთვის შეიძლებოდა ლუთერანები გვეწოდებინა. ერთხელ როცა ლუთერს ჰკითხეს, თუ რა ნივთიერებები გამოდგებაო მოსანათლავად, მან უპასუხა, რომ ასეთი ნივთიერება შეიძლება იყოს ყველაფერი, რაშიაც კი შესაძლებელია ადამიანის განბანვა, მათ შორის რძე და ღვინოცო. ამის შესახებ მოგვითხრობს ბელარმე წმინდა ნათლობის შესახებ წიგნის II თავში. ერთხელ ძლიერ ავადმყოფი ბავშვის მოსანათლავად მიიყვანეს პაპა. მან დაინახა რა, რომ ბავშვი მომაკვდავია, უარი თქვა მის მონათვლაზე და განაცხადა, რომ არ სურს ტყუილუბრალოდ დახარჯოს წმინდა ზეთი – თითქოს ნათლისღება მხოლოდ მირონცხება იყოს. როდესაც ეს ბავშვი მოუნათლავი მოკვდა, ამ ოჯახის მეგობარი მეორე პაპა მოვიდა სამძიმარზე ამ დანაკარგის გამო. თვალცრემლიანმა მამამ შესჩივლა მას, რომ ბავშვის სიკვდილი მით უფრო სამწუხაროა, რადგანაც ბავშვი მოუნათლავი გარდაივალაო, ესა და ეს პაპა მოვიწვიეთ ბავშვის მოსანათლავად, მაგრამ, წმინდა ზეთის დახარჯვის შიშით, მან უარი განაცხადა ნათლობაზეო. პაპამ სიტყვა შეაწყვეტინა ბავშვის მამას და უთხრა: განა არ იცოდით, რომ ის პაპა წუწურაქი არისო? ნუ სტირით, დაწყნარდით, მე მოვნათლავ ბავშვს, ერთი ბეწო მირონი დიდი ამბავი არააო. ამ სიტყვებთან ერთად ჯიბიდან ამოიღო რქა, საიდანაც ცოტა ზეთი აიღო და მოაცხო მკვდარ ბავშვს, როგორც ამას ნათლობის დროს აკეთებენ... აქაური ბავშვები არიან თუ არა ისე მონათლულნი, როგორც საჭიროა, მკითხველმა განსაჯოს. ამიტომაც არის რომ ჩვენი პატრები ხელიდან არ უშვებენ შემთხვევას მონათლონ „sub conditione“ ყველა ბავშვი, რომელსაც შეხვდებიან, იმ საბაბით, თითქოს მათ წამალს აძლევენ ან ეალერსებიან.
სახელი, რომელსაც მეგრელები თავიანთ ბავშვებს არქმევენ, დაკავშირებულია რაიმე შემთხვევასთან, ბავშვის დაბადებას თან რომ ახლავს. მეგრელები თავიანთ შვილებს არქმევენ სახელებს: ობიშხა, ე.ი. პარასკევა, თუ ბავშვი ამ დღეს დაიბადა; გვიანისა, ე.ი. გვიან დაბადებული, თუ იგი საღამოს დაიბადა: ფრევალისა, ე.ი. თებერვლისა, თუ ამ თვეში იშვა და ასე შემდეგ. ძალიან ცოტანი ატარებენ ხოლმე წმინდანის სახელს, რადგან, მათი თქმით, უბრალო ადამიანს არ უნდა ერქვას წმინდანის სახელი, რათა არ შეურაცხყოს იგი. ამრიგად, მეგრელები, არ ატარებენ რა ქრისტიანი წმინდანების სახელებს, ამით თითქოს აღნიშნავენ: ჩვენ არ ვირჯებით მსგავსად ქრისტიანებისა და რადგანაც განკიცხვა არ გვინდა დავიმსახუროთ, არ ვატარებთ ქრისტიანულ სახელებსო. მაგრამ ეს ხალხი ძლიერ შორს არის ამ ორგვარსავე სრულყოფისაგან. აღსანიშნავია ისიც, რომ ადამიანს რა ასაკშიც არ უნდა იყოს, ყოველთვის ამა და ამ კაცის ძეს ან შვილს ეძახიან, როგორც ეს საღვთო წერილში წერია: „puer centum annorum“. მათ ენაზე ნათლისღების ფორმულა ასეთია: „ნათელს იღებს სახელითა მამისათა ამინ. და ძისათა ამინ. და სულისა წმინდისათა ამინ“.
ძალიან ცოტაა ისეთი მღვდელი, რომელმაც ნათლობის ეს ფორმულა იცის. იგი მხოლოდ ზოგიერთმა ბერმა იცის. ყველაზე საოცარი ის არის, რომ ისინი ზოგჯერ მეორედაც ინათლებიან. რაც შეეხება საცხებელს, ჩვენ არაფერს ვიტყვით, რადგან მეგრელებს ამის შესახებ არც კი გაუგონიათ, გარდა იმისა, რომ ბერძენთა წესის მიხედვით მირონცხებას ასრულებს ნათლია და არა მღვდელი, როგორც ნათლობაზე ლაპარაკის დროს აღვნიშნეთ.
თავი XIV. ზიარების შესახებ
მეგრელები ზიარების საიდუმლოებას ასრულებენ შეძლებისდაგვარად. მსგავსად ბერძნებისა სავალდებულოდ არ მიაჩნიათ ყოველთვის გამოიყენონ აფუებული პური. აცხობენ უნციაზე) ოდნავ მეტი წონის პატარა მრგვალ პურს, ფქვილისა, ფეტვისა, წყლისა და ღვინისაგან, და მას უკეთებენ აქ გამოსახულ ნიშანს: პურს ამგვარი ნიშნით კურთხევამდე სეფისკვერი ჰქვია, ხოლო კურთხევის შემდეგ ნაზიარები საზიარებელი. ზიარებას, რომელსაც ავადმყოფს სიკვდილის წინ აძლევენ, ეწოდება ნაწილი. მღვდლები მას ინახავენ პატარა ტილოს ან სხვა ქსოვილის ქისაში, რომელსაც მუდამ ქამარზე მიბმულს ატარებენ. ამაზე ქვემოთ გვექნება საუბარი.
მეგრელები კურთხევის საიდუმლოებას ასრულებენ განურჩევლად ყოველგვარი სახის პურით. მათი სეფისკვერი რომელიც ფქვილის, მარილის, ღვინისა და წყლისაგან შედგება, მსგავსია ებრაულისა, რადგანაც უფლის ბრძანებით ძველად ყოველგვარ შესაწირავში მარილი უნდა ყოფილიყო გარეული. ამ მღვდლებს არ ჩვევიათ ბარძიმში ღვინოსთან ცოტაოდენი წყლის ჩამატება, მაგრამ მე მინახავს ისეთიც, რომელიც ამას აკეთებს. ერთხელ, როცა პაპას შევეკითხე, რატომ არ ასხამ-მეთქი ბარძიმში ცოტა წყალს, მან მიპასუხა: წყალს მხოლოდ ზოგჯერ ვუმატებ, როცა ღვინო ძლიერ მაგარიაო; ისედაც ბევრი რამა მაქვს სატარებელი – ღვინო, ცეცხლი, სანთელი, ჩანთა აკაზმულობით, რომ კიდევ წყალიც ვზიდოთ. შემდეგ შევეკითხე, რას იზამდი ღვინო რომ ძმრად ქცეული იყოს-მეთქი? მიპასუხა – იმასაც ვაკურთხებდიო, მაგრამ არ ვაკურთხებდი არაყს, რადგანაც იგი ღვინო არ არისო. ამ მღვდლებს, ბერძნების მიბაძვით, ჩვეულებად აქვთ კურთხევის შემდეგ და უშუალოდ ზიარების წინ ბარძიმს გამოავლონ მცირეოდენი ადუღებული წყალი იმ სისხლისა და თბილი წყლის მისანიშნებლად, რომელიც გარდაცვლილ იესო ქრისტეს გვერდიდან გადმოდინდა. ეს მღვდლები თაფლის სანთელზე აცხელებენ რკინის კოვზს, მასზე ასხამენ ცოტა წყალს და ასე შემთბარს ასხამენ ბარძიმში; შემდეგ იწყებენ ზიარებას. არ უწყიან, თუ რატომ ასრულებენ ამ რიტუალს; ამბობენ, ასეთიაო ჩვენი წესი; მაგრამ ამას ყველა და ყოველთვის როდი აკეთებს.
მრავალჯერ მიკითხავს სხვადასხვა სასულიერო პირთათვის, თუ როგორი იყო მათი კურთხევის წესი, მაგრამ მხოლოდ ერთმა შეძლო პასუხი გაეცა ჩემთვის. მან მითხრა, რომ ხორცის კურთხევისას, რასაც „მარკვერიტი“ ჰქვია, ამბობენ შემდეგს: „მიიღეთ და სჭამეთ, ესე არს ხორცი ჩემი, თქვენთვის განტეხილი მისატევებლად ცოდვათა“. სისხლის კურთხევისას, რომელსაც „მაგვენტი“ ჰქვია ამბობენ: „ჰსჯით ამისაგან ყოველთა, ესე არს სისხლი ჩემი თქვენთვის და მრავალთათვის დანთხეული მისატევებლად ცოდვათა“. ერთ დღეს ერთ-ერთ ამ ღირსმამათაგანს შევეკითხე – ამ სიტყვებით კურთხევის შემდეგ პური და ღვინო ჭეშმარიტად იქცევა თუ არა იესო ქრისტეს ნამდვილ სისხლად და ხორცად-მეთქი? მან ღიმილით მიპასუხა – თითქოს სახუმარო რამ მეკითხოს (დედანში იტალიურად წერია „una facetia“): ვინ მოათავსებს იესო ქრისტეს პურში? როგორ შეიძლება იგი აქ მოვიდეს? როგორ შეიძლება მისი მოთავსება ამ პატარა პურის ნაჭერში? რატომ მოისურვებდა იგი ზეცის დატოვებას და მიწაზე ჩამოსვლას? ამის მსგავსი არავის არაფერი უნახავსო. შემდეგ ვკითხე – იქნება თუ არა წირვა სრულყოფილი იმ შემთხვევაში, თუ მღვდელს სისხლისა და ხორცის კურთხევის დროს დაავიწყდება სათანადო სიტყვები-მეთქი? მან მიპასუხა – რატომაც არა? მაგრამ მღვდელი, რომელიც ამ სიტყვებს ივიწყებს, დიდ ცოდვას სჩადისო. არსებითად მათ არ ესხმით შინაარსი კურთხევისა და მას ასრულებენ ჩვევისა და პირადი გამორჩენის გამო. ამრიგად, მათ მიერ შესრულებულ კურთხევის საიდუმლოებას აქვს თუ არა რაიმე ფასი, სწავლულებმა განსაჯონ.
რაც შეეხება „ნაწილს“ ანუ ზიარებას, რომელსაც მომაკვდავ ავადმყოფებს აძლევენ, მეგრელები, ბერძნების მსგავსად, მას მხოლოდ წელიწადში ერთხელ, დიდ ხუთშაბათს, აკურთხებენ, მაცხოვრის საიდუმლო სერობის აღსანიშნავად; მაგრამ ბერძნები მას ოქროს ან ვერცხლის სანაწილეში ინახავენ, როგორც ამის შესახებ ამბობენ ბარონიუსი და არკადიუსი წიგნში „საეკლესიო შეთანხმება, III, წმინდა ევქარისტიის შესახებ“. კოლხი მღვდლები კი მას დებენ ტილოს ან ტყავის ქისაში, რომელიც ჩვეულებრივად გაქონილი და ჭუჭყიანია, და ყოველთვის ქამარზე მიბმული დააქვთ ყველგან, სადაც კი წავლენ და რასაც არ უნდა აკეთებდნენ. მიაქვთ იქაც კი, სადაც უკადრისად იქცევიან, თითქოს იგი უბრალო ხორცის ნაჭერი იყოს, არც მეტი და არც ნაკლები. რადგან ხშირად თვრებიან, მიეგდებიან მიწაზე და ქამარზე მიბმულ ქისას არარად მიიჩნევენ. როდესაც ტანთ იხდიან და წვებიან, სასთუმლის ქვეშ ან სხვა ადგილზე დებენ მას თავიანთ სამოსთან ერთად. თუ ავადმყოფი ზიარებას თხოულობს, იგი თვითონ მიაქვთ, ან თუ თავის შეწუხება არ სურთ, მათგან გამოგზავნილ პირს გაატანენ ხოლმე, სულ ერთია, იგი კაცი იქნება, ქალი თუ ბავშვი. რადგან „ნაწილი“ ანუ ზიარება, რომელსაც გზავნიან, სიძველის გამო ზოგჯერ ხმელია, ავადმყოფმა მისი გადაყლაპვა რომ შესძლოს, იღებენ ხელში, სტეხენ და აქცევენ პატარა ნატეხებად, დებენ თეფშზე ან ქვაზე, ყურადღებას არ აქცევენ ნამცეცებს, რომლებიც იყრება ან ხელებს ეკვრის, ყრიან მას ღვინოში და აძლევენ ავადმყოფს დასალევად, თან ხატს ევედრებიან ავადმყოფის ხსნას. როდესაც ეს ხალხი ფხვნილადქცეულ ზიარებას სვამს, მისი დიდი ნაწილი მათ სქელ და გრძელ წვერებზე რჩება, მაგრამ ამას არავინ აქცევს ყურადღებას, იწმენდნენ ხელით, პერანგის სახელოთი ან სხვა რაიმეთი. ამ ზიარებას ყველა არ ღებულობს, რადგან იგი ავის მომასწავებლად ითვლება ავადმყოფის ოჯახში. ამიტომაც ავადმყოფისათვის დასალევად მიცემის ნაცვლად, მას ჩააგდებენ ღვინიან ბოთლში ან ხაპში, რომელსაც კუთხეში მიდგამენ და აკვირდებიან თუ რა მოუვა მას; ამის მიხედვით მსჯელობენ ავადმყოფობის მსვლელობაზე; თუ „ნაწილი“ ხაპის ფსკერზე დაილექა, ეს ცუდი ნიშანია – ავადმყოფი მოკვდება; თუ ზედაპირზე ამოტივტივდა – ავადმყოფი გადარჩება. „ნაწილი“ კეთდება ფქვილით, ღვინითა და მარილით. წყალს არ უმატებენ ისევე როგორც სეფისკვერს, რადგან, მათი თქმით, წყლიანი მთელ წელიწადს არ შეინახება. საკითხი, თუ რამდენად გამოსადეგია ეს ნივთიერება საკურთხებლად და არის თუ არა იგი ნამდვილი პური, სწავლულებმა განსაჯონ. წლის დამლევს დარჩენილი „ნაწილი“ მღვდლებს საკურთხეველში მიაქვთ და იქ ტოვებენ, სადაც მას თაგვები ჭამენ. ასე ისანსლება ეს წმ. ზიარება და ასეთი მორიდებით ეპყრობიან მას მღვდლები. აქედან ადვილად შეიძლება განვსაჯოთ, როგორია მათი რწმენა და რამდენად სწამთ წმინდა საიდუმლოება.
თავი XV. აღსარების შესახებ
ეს ხალხი აღსარების საიდუმლოებას აღიარებს და მას „განდობას“ უწოდებს. შეცოდებას ეწოდება „ცოგია“, მონანიებას – „ცოდვა“, დაურვებას - „სინანული“, ყოველივე ეს კი იციან, მაგრამ არც ერისკაცი და არც სასულიერო პირი აღსარებას არ ამბობს, სიკვდილის წინაც კი. თუ ვინმე აღსარების თქმას გადაწყვეტს, მას „habeat in bonis“ მოძღვრისათვის მისაცემად. ერთხელ მოხდა ისე, რომ ერთმა კაცმა, სახელად პატა წულუკიამ აღსარება კათალიკოსს უთხრა და მას ორმოცდაათი ეკიუ მისცა. როცა მეორედ მოისურვა აღსარების თქმა, კათალიკოსმა არ მიიღო და უთხრა პირველად ძალიან ცოტა მომეციო. მეორე აზნაურზე ამბობენ, რომ მან ეპისკოპოსს აღსარებისათვის ცხენი და კიდევ ბევრი სხვა რამ აჩუქაო. საჩუქრებით დატვირთული ეპისკოპოსი როდესაც სახლში ბრუნდებოდა, ამ აზნაურის ვაჟიშვილს შეხვდა და მადლობა გადაუხადა, რომ მისმა მამამ ასე დაასაჩუქრა. – როგორ, – უთხრა ვაჟმა, – მამაჩემს იმდენი ცოდვა აქვს ჩადენილი და აღსარებაში ასე ცოტა მისცა თავის სულიერ მოძღვარს? მე მრცხვენია მის მაგივრად, მაგრამ გამოვასწორებ მის შეცდომას და სიტყვას გაძლევთ, რომ კიდევ ბევრს რასმე გამოგიგზავნითო. ისინი ფიქრობენ, რომ ვისაც ბევრი ცოდვა აქვს ჩადენილი, მან უფრო მნიშვნელოვანი საჩუქარი უნდა მიართვას თავის სულიერ მოძღვარს. ამ ქვეყანაში ძალიან ცოტანი ამბობენ აღსარებას, შეიძლება ითქვას, რომ თითქმის არავინ. თუ მაინც ვინმე იტყვის აღსარებას, ეს უფრო მკრეხელობაა, ვიდრე ცოდვების ნამდვილი მონანიება, რადგან ინანიებენ მხოლოდ ცოდვების იმ ნაწილს, რომელიც სურთ და ცოდვების უმეტესობას კი ფარავენ. აქედან მომდინარეობს ის, რომ როდესაც ბოროტ საქმეს ჩადიან და მას თვითონვე ცოდვად თვლიან, ისინი მაინც ფარავენ მას და ამავე დროს მის გამოსყიდვას ცდილობენ, მისდევენ რა საერთოდ მიღებულ წესს, რომელიც შემდეგში მდგომარეობს: როდესაც დიდ ცოდვას ჩაიდენ, მის გამოსასყიდად კეთილი საქმე უნდა გააკეთო. კეთილ საქმედ კი ითვლება ხატებისათვის მსხვერპლის შეწირვა ან ძღვენის აბრეშუმის ნაჭრის ან ფულის მიტანა. ამით ფიქრობენ, რომ ცოდვები მოხსნილი აქვთ და სხვაგვარ მონანიებას აღარ თვლიან საჭიროდ. ეს შეცდომა ბერძნებისაგან მომდინარეობს. ეპისკოპოსებიც და ყველა სასულიერო პირი აღმოსავლეთში ასევე იქცევა. ეს იმიტომ ხდება, რომ ძველი კანონების მიხედვით სასულიერო პირებს, რომლებიც არაწესიერ ცხოვრებას ეწევიან, წოდება სამუდამოდ უნდა ჩამოერთვათ. ამის გამო ისინი აღსარებაზე უარს ამბობენ, რადგანაც ეშინიათ ერთმანეთისათვის ცოდვების გამჟღავნებისა, ეჭვების გამოწვევისა და ამით შემოსავლის დაკარგვისა. რომ კანონებში ლაპარაკი იყოს აღსარების შინაგან მსჯავრზე, მაშინ მათი შიში აღსარების შედეგების გამო გამართლებული იქნებოდა, მაგრამ კანონებში მხოლოდ გარეგან მხარეზეა ლაპარაკი.
ეს წმინდა სასულიერო პირნი, ნაცვლად აღსარების თქმისა, წირვის წინ მდინარეში ჩადიან განსაბანად და ამით უნდათ შეასრულონ აღსარების მოთხოვნა. ასევეა მსხვერპლის შეწირვის წინ, რასაც „საღმრთოს“ ეტყვიან და რომელსაც რამდენიმე პაპა ესწრება. თავდაპირველად ყველანი მდინარეში განიბანებიან, ერთი კვირის განმავლობაში ცოლებს არ ეკარებიან, ფიქრობენ და იმედი აქვთ, რომ ეს იგივეა, რაც აღსარების თქმა. აღსარების უარყოფის მეორე მიზეზი მდგომარეობს იმაში, რომ ეპისკოპოსებიც და მღვდლებიც აღსარების საიდუმლოებას არ ინახავენ, ყველას ეუბნებია, რაც ითქვა აღსარების დროს და ხშირად ამის შესახებ თვით მომნანიებლის თანდასწრებითაც ლაპარაკობენ.
მეგრელები დარწმუნებულნი არიან, რომ თუ „მოძღვარი“, როგორც მას უწოდებენ, გვყავს, აღსარების თქმა სრულიად არ არის საჭირო, ამიტომ თითოეულ მათგანს თავისი მოძღვარი ჰყავს. ისინი მიდიან ეკლესიის, რომელიმე მსახურთან, სულერთია იგი ეპისკოპოსი იქნება, ბერი თუ მღვდელი, მხოლოდ ცნობილი უნდა იყოს თავისი სათნოებით, ცოდნით და ჭეშმარიტი ქრისტიანობით, მიაქვთ მისთვის საჩუქრები თითოეულს შეძლებისდაგვარად და ევედრებიან გახდეს მათი მოძღვარი. იგი ღებულობს საჩუქრებს და თანხმდება ამ მოვალეობის შესრულებაზე. მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ისინი არასოდეს ამბობენ აღსარებას. თუ ავად გახდებიან, განსაკურნავად ამ მოძღვარს მოიყვანენ, ან თვითონ სხვას წააყვანინებენ მასთან თავს, მაგრამ აღსარებას მაინც არ იტყვიან. ყველაზე დიდი სამსახური, რომელიც მოძღვარს შეუძლია გაუწიოს მათ, მდგომარეობს იმაში, რომ მოუმზადებს ნაკურთხ წყალს, აპკურებს ავადმყოფს, შემდეგ რომელიმე ხატს განბანს და ამ წყალს ასმევს მას და თან ლოცვას კითხულობს. სულიერ მოძღვარს თავისი სულიერი შვილის გარდაცვალების შემდეგ უფლება აქვს მიითვისოს მისი ცხენი, რომელიც მას უკანასკნელად ჰყავდა, მისი ტანსაცმელი და ყველა ის სამოსი, რომელიც მას ეცვა, როდესაც იგი მის სანახავად მოვიდა.
ეს საბრალო ხალხი, დაბრმავებული თავიანთი ეპისკოპოსების უძღები სიხარბით, მეტსაც აკეთებს. ისინი როცა ჯანმრთელნი არიან, მიდიან კათალიკოსთან, ეპისკოპოსთან ან თავიანთ მოძღვართან და სთხოვენ, რომ წერილობით მისცენ შენდობა ცოდვათა, როგორც წარსულში ჩადენილისა, ისე იმისა, რომელიც შესაძლებელია ჩადენილი იქნას შემდგომი ცხოვრების მანძილზე. ისინი თხოვნას უსრულებენ და წინასწარი აღსარების გარეშე აძლევენ მათ უკვე ჩადენილი და მომავალში, ცხოვრების მანძილზე მოსალოდნელი ცოდვების შენდობის საბუთს. მაგრამ რადგან ცოდვათა ასეთი შენდობა ძალიან ძვირი ღირს, მხოლოდ მდიდრებს შეუძლიათ მისი მიღება). იერუსალიმის პატრიარქმა ამგვარი საბუთი მისიცა ერთ მთავარს, რომელმაც ძალიან ძვირი გადაიხადა მასში. როდესაც ცოდვების შენდობის საბუთის პატრონი კვდება, ამ საბუთს მას ხელში უდებენ და სწამთ, რომ ამ საბუთით ხელში იგი, აღსარებისა და სხვა რაიმე ცერემონიის გარეშე, უთუოდ ცხონდება… თუ ეცდები განმარტო რატომ არის საჭირო აღსარების თქმა, რაც მე ბევრჯერ მომიხდა, გვიპასუხებენ, ცოდვები სრულიად არა გვაქვსო. საქმე ისაა რომ მათ არ იციან, თუ რა არის ცოდვა, რაში მდგომარეობს იგი და არც არავინაა ისეთი, ვისაც ამის ახსნა შეეძლოს. ზოგჯერ ხდება ხოლმე, რომ სიკვდილის პირს მიმდგარი კაცი ინანიებს თავის ცოდვებს ზოგადად; განსაკუთრებით ეს ხდება მაშინ, თუ რომელიმე სასულიერო პირი ამას შთააგონებს მათ. უმეტეს შემთხვევაში ისინი კვდებიან ის, როგორც პირუტყვნი. ამას უნდა დაუმატოთ ის გარემოება, რომ მღვდლებმა არ იციან ცოდვათა მონანიების ლოცვები და ავადმყოფთან სხვა არაფრის გაკეთება არ შეუძლიათ გარდა ხატზე ვედრებისა, რათა მან ავადმყოფი არ მოკლას და არ განურისხდეს.
თავი XVI. მომაკვდავის ზიარების შესახებ
მე არასდროს მომცემია საშუალება მენახა მომაკვდავის ზიარება, რაც ამ ხალხში ჩვევად არის დამკვიდრებული. ბევრთან ვყოფილვარ მათი სიკვდილის ჟამს, იქვე მღვდლებიც ყოფილან, მაგრამ არც ერთ მათგანს ზიარების საიდუმლოება არ შეუსრულებია. ამის შესახებ მრავალი სასულიერო პირისათვის როგორც მღვდლებისათვის, ისე ბერებისათვის, მიმიმართავს შეკითხვით, მაგრამ ყველა ერთნაირ პასუხს მაძლევდა, რომ ზეთით კურთხევა მხოლოდ ნათლისღების დროს ხდება, რაც მდგომარეობს კათალიკოსის მიერ დამზადებული ზეთის ცხებაში, რომლის შესახებაც უკვე ვილაპარაკეთ ზევით. ზოგიერთნი კი, როცა ავად ხდებიან, იხმობენ ბერს, რომელიც აკურთხებს რა ნიგვზის ან ზეთისხილის ზეთს, აცხებს მას ავადმყოფს, მაგრამ ეს არ არის არც მომაკვდავის ზიარება და არც მირონცხება.
თავი XVII. მღვდლად კურთხევისა და უცოლობის აღთქმის მიცემის შესახებ
მეგრელმა ეპისკოპოსებმა მღვდლად კურთხევის წესი შემოინახეს იმ სარგებლობის გამო, რომელსაც ისინი ამით ღებულობენ, რადგანაც კათალიკოსი ეპისკოპოსს არანაკლებ ხუთას ეკიუს ართმევს ხელდასხმაში. ეპისკოპოსი კი მღვდლად კურთხევაში ერთი კარგი ცხენის ფასს იღებს. მე ვერასოდეს ვერ გავიგე, თუ როგორ ხდება ამ პირების კურთხევა.
უცოლობის აღთქმა ყოველთვის დიდად იყო მიღებული ბერძენთა და აღმოსავლეთის სხვა ხალხთა შორის, მაგრამ სასულიერო პირებს უპატიოსნო საქციელი რომ არ ჩაედინათ, ნება დართეს მღვდლებს სიცოცხლეში ერთხელ, კურთხევამდე შეუღლებოდნენ ქალწულს. მეუღლის გარდაცვალების შემდეგ კი ქვრივად უნდა დარჩენილიყვნენ. მაგრამ სამეგრელოს წმინდა სამღვდელოებამ, რომელიც მოჩვენებითად თითქოს ბერძნულ წესებს მისდევდა, სინამდვილეში გამონახეს საშუალება ამ კანონის გვერდის ასახვევად, რადგანაც იმავე ქალთან, რომელთანაც მღვდლად კურთხევამდე იქორწინეს, კურთხევის შემდეგ კვლავ ქორწინდებიან, ამჯერად ეპისკოპოსის ნებართვის გარეშე და ირწმუნებიან, რომ კურთხევამ ქორწინება დაარღვიაო. თუ ეს ქალი გარდაიცვალა, მათ შესაძლებლად მიაჩნიათ დაქორწინდნენ მეორედ, რადგან პირველზე ხომ, ნებართვის თანახმად, კურთხევის შემდეგ დაქორწინდნენ და, ამდენად, მათ შეუძლიათ იქორწინონ მეორედ, მესამედ, მეოთხედ და რამდენჯერაც მოისურვებენ. ეპისკოპოსები უარს არასოდეს ამბობენ ნებართვის მიცემაზე, მაგრამ ამ ნებართვას ძვირად ყიდიან, რადგანაც უნდა აღინიშნოს, რომ მღვდლის მეორედ დაქორწინების ნებართვა ორჯერ მეტი ღირს, პირველი ქორწინების ნებართვასთან შედარებით, მესამე ქორწინება კი სამმაგი ჯდება და ასე შემდეგ. ამიტომ არის, რომ ეპისკოპოსი, რომელიც მხოლოდ ფულის გამოძალვაზე ფიქრობს, ნებართვას ადვილად იძლევა და არ კითხულობს ქალი ქალწულია, ქვრივია თუ ქმარგაცილებული. მაგრამ თუ ისე მოხდა, რომ მღვდელმა ეპისკოპოსის ნებართვის გარეშე შეირთო მეორედ ცოლი, იგი ეკლესიის უღირს მსახურად ცხადდება, მას გაპარსავენ წვერს და თავზე თმას და მღვდლის პატივს ჩამოართმევენ; უნდა აღინიშნოს, – რაკი მათ არ სწამთ, რომ კურთხევის საიდუმლოება აღბეჭდავს წარუხოცელ მადლს და რადგანაც ისინი ძალიან შორს არიან ამ რწმენისაგან, ამიტომ გაკრეჭილ მღვდლებს კვლავ აკურთხებენ ხოლმე, თითქოს მათ არასოდეს მიეღოთ საეკლესიო პატივი. ამ შემთხვევაში იქცევიან ისევე, როგორც ნათლისღების დროს, როდესაც ზოგიერთი მათგანი, მეორეჯერ ინათლება ბერების მიერ, თითქოს პირველი ნათლობა არ იყო საკმარისი. ერთხელ მღვდელმა დაინახა, რომ ერთი ყმაწვილი მას ღორს პარავდა. ესროლა შურდული და მოკლა. მღვდელი მაშინვე გაკიცხეს, როგორც უღირსი ღვთის მოსამსახურე, გაკრიჭეს და ეკლესია და სამრევლო შემოსავალი ჩამოართვეს. მაგრამ რამდენიმე ხნის შემდეგ მისმა მეგობრებმა და საჩუქრებმა კათალიკოსს გული მოულბეს. მას სამრევლო შემოსავალი დაუბრუნდა, რის შემდეგაც კვლავ აკურთხეს, თითქოს არასოდეს ყოფილიყო მღვდელი.
თავი XVIII. ქორწინების შესახებ
ქორწინების საიდუმლოებას, რომელსაც მეგრელები „გორგინუას“ უწოდებენ, ამ ქვეყანაში „სავაჭრო ხელშეკრულება“ შეიძლება დაერქვას, რადგან ქალის მშობლები ევაჭრებიან ფასში იმას, ვისაც მათი ქალიშვილის შერთვა სურს. ქალწულის ფასი ყოველთვის ბევრად დიდია, ვიდრე ქვრივისა. შეთანხმდებიან თუ არა, საქმრო იწყებს დადგენილი თანხის შეგროვებას ყოველგვარი საშუალებით. ბავშვებს სტაცებს თავის ვასალებს ანუ მებეგრეებს, რომლებიც მისი არა მარტო ქვეშევრდომები არიან, არამედ ნამდვილი მონები, მიჰყავს ისინი თურქებისათვის მისაყიდად, რათა ქალისათვის გადასახდელი თანხა შეაგროვოს, რომელიც უწინდელივით თავის მშობლებთან განაგრძობს ყოფნას. მაგრამ საქმროს თავისუფლად შეუძლია მისი ნახვა დროდადრო. ამის გამო ზოგჯერ ხდება, რომ იგი გათხოვებამდე ორსულდება. როდესაც საქმრო შეაგროვებს დაპირებულ თანხას, საცოლეს მამა აწყობს საზეიმო ლხინს, რომელიც მეორე დღემდე გრძელდება. ლხინში მოწვეული არიან ნათესავები, მეგობრები და ის პირნი, რომლებმაც მოაწყვეს ეს საქორწინო გარიგება. საქმრო თავისი ნათესავებისა და მეგობრების თანხლებით მოდის და თან მოაქვს სატრფოსათვის დაპირებული თანხა, რომელსაც სუფრასთან დასხდომამდე გადასცემს ქალის მამას ან უახლოეს ნათესავს. იმავე დროს მას უჩვენებენ მზითევს, რომელიც დაახლოებით იმავე ღირებულებისაა, რაც საქმროს მოაქვს. მზითევი შეიცავს: ავეჯს, საოჯახო ნივთებს, საქონელს, ტანსაცმელს და ცოლის პირად მოსამსახურე რამდენიმე მხევალს, მაგრამ ითვლება, რომ ისინი ქმარსაც ეკუთვნიან ისევე,
როგორც დანარჩენი ნივთები, გარდა ცოლის ტანსაცმლისა და სამკაულისა. ვახშმის შემდეგ, რომელიც მსოლოდ გათენებისას მთავრდება, პატარძალი უახლოესი ნათესავების, სტუმრებისა და მეგობრების თანხლებით მიჰყავთ ქმრის სახლში, თან მიაქვთ ის საჩუქრებიც, რომელიც მამამ და მისმა ნათესავებმა მას და მის ქმარს მისცეს თავიანთი შეძლებისდაგვარად. გზაზე მუსიკით და სიმღერით მიდიან. ამ დროს ორი იმათგანი, ვინც საქორწინო გარიგება მოახდინა, დაწინაურდება და ცხენების ჭენებით მიემართება ნეფის სახლისაკენ, რათა ამცნოს ყველას დედოფლის მობრძანება. მახარობლებს მაშინვე მიართმევენ ერთ დოქ ღვინოს, პურს და ხორცს. ისინი ჩამოუქვეითებლად ართმევენ დოქს, შემდეგ დააჭენებენ ცხენებს ეზოში და სახლის ირგვლივ, დაისხამენ ღვინოს და უსურვებენ დაქორწინებულთ მშვიდობიან თანაცხოვრებას. შემდეგ ჩამოქვეითდებიან, ცოტას წაიხემსებენ და დაუბრუნდებიან დედოფალს. როდესაც იგი ქმრის სახლში მოვა, შეჰყავთ დარბაზში, სადაც ჩვეულებრივად მთელი ოჯახი გროვდება და სადაც უკვე ყველა თავშეყრილია. პირველად შემოდიან მეგობრები, შემდეგ ნათესავები, შემდეგ – დედოფალი, რომელიც შესვლისას ჩვეულებრივად მდაბლად სალამს იტყვის. შემდეგ დედოფალი შუა დარბაზისკენ მიდის, სადაც დაფენილია ხალიჩა, დევს ერთი დოქი ღვინო და ქვაბი იმ მოხარშული ფაფით, რომელიც პურის მაგივრობას წევს, ის ერთი ფეხის წაკრით წააქცევს დოქს, ამოიღებს ხელებით ფაფას და დიდ ნაჭრებად მიმოაბნევს მთელ დარბაზში. ამ ცერემონიის შემდეგ გადიან მეორე ოთახში, სადაც საზეიმო სუფრაა გაშლილი. ეს არის საქორწინო ნადიმი. სუფრას უსხდებიან თავიანთი რანგის მიხედვით. სვამენ, ჭამენ, მღერიან და ასე ლხენით ატარებენ მთელ დღეს და შემდეგ ღამეს, ვიდრე ისე არ დათვრებიან, რომ დამჯდარნიც ვეღარ იკავებენ თავს. ჩვეულებივად საქორწინო ლხინი გრძელდება სამი ან ოთხი დღე, და ამ ხნის განმავლობაში დაქორწინებულები ერთად არ წვებიან, რადგან საქორწინო ცერემონიალი დამთავრებული არ არის. ეს ცერემონიალი კი სრულდება საიდუმლოდ და არა დანიშნულ დროს, რადგან ამბობენ – საშიშია „მაგარემ“ ანუ კუდიანებმა ჯადო არ გაუკეთონ დაქორწინებულებსო. ცერემონიალი შეიძლება მოხდეს ყოველთვის – დღისით, ღამით, სარდაფში ან ეკლესიაში, მხოლოდ არა შიგნით, არამედ კართან.
მღვდელიც აქ არის მექორწინეებთან და მეჯვარესთან ანუ ხელისმომკიდესთან ერთად, რომელსაც „მეგორგინეს“ უწოდებენ. მღვდელს ხელში ანთებული სანთელი უჭირავს და იწყებს კითხვას. გვერდით მაგიდაზე დევს ცოცხალი ყვავილების ან აბრეშუმის ორი გვირგვინი სხვადასხვა ფერის ფოჩებით, გრძელი დოლბანდი ანუ მოსასხამი, ნემსი და ძაფი, რომლითაც ახალდაქორწინებულებს ერთმანეთს მიაკერებენ, ერთი თასი ღვინო და პურის ნაჭრები.
ხელისმომკიდე ახალდაქორწინებულებს თავზე ადებს დოლბანდს და ტანისამოსით ერთმანეთს მიაკერებს მღვდელი ამ დროის განმავლობაში შეუჩერებლივ კითხულობს. შემდეგ მეჯვარე იღებს ორივე გვირგვინს, ადგამს თავზე დაქორწინებულებს და დროდადრო, იმის მიხედვით, თუ რომელ ლოცვას კითხულობს მღვდელი, უნაცვლებს მათ გვირგვინებს – დედოფლისას ნეფეს ადგამს თავზე და დედოფალს – ნეფისას; ეს მეორდება სამჯერ ან ოთხჯერ. მღვდელი დაამთავრებს თუ არა კითხვას, ხელისმომკიდე იღებს პურს და თასს, ტეხს პურს ნაჭრებად, ერთ ნაჭერს ნეფეს ჩაუდებს პირში, მეორეს დედოფალს და ამგვარად ექვსჯერ იმეორებს ამას. მეშვიდე ნაჭერს თვითონ ჩაიდებს პირში და ჭამს. ასევე აძლევს თასს დასალევად ხან ერთს, ხან მეორეს – თითოეულს სამჯერ, დარჩენილს კი სვამს თვითონ. შემდეგ მეგობრულად შორდებიან ერთმანეთს.
ეს დოლბანდი ანუ მოსასხამი, რომელიც მოხურული აქვთ ჯვარდაწერილებს, არის მოკრძალებისა და უბიწოების ნიშანი. იგი გადმოღებულია ებრაელთა ცერემონიალიდან, როგორც ამას ვხედავთ რებეკას მაგალითზე („დაბადება XXIV“) ან როგორც ამას აღნიშნავს წმ. ამბროსი („ეპისტ. II; აბრამის წიგნი“, ბოლო თავი) და ისიდორე („წიგნი ღვთისმსახურებისა“). დაქორწინებულთა ტანსაცმლის ერთმანეთზე მიკერება ძველად ორი ერთმანეთში გადაგრეხილი ძაფით ხდებოდა, რომელთაგანაც ერთი თეთრი იყო, მეორე კი წითელი. ამით აღინიშნებოდა საქორწინო კავშირი, რომელიც არასოდეს არ უნდა გაწყვეტილიყო არც გაყრით და არც განშორებით, როგორც ამას ჟაკ ბონუ აღნიშნავს თავის „ტრაქტატში ქრისტიანული სარწმუნოების შესახებ“ (წიგნი XX, თავი 146). მაგრამ მეგრელები, რომლებიც ერთი უბრალო ძაფით ასრულებენ ამ მიკერებას, ამით ნათლად გამოხატავენ ცოლქმრული ურთიერთობის ხანმოკლეობას რომელიც ადვილად წყდება გაყრით და მიტოვებით მათ შორის ხშირია შემთხვევა, როდესაც ქმარს ორი ან ზოგჯერ სამი ცოლი ჰყავს. პირველი მეორე ცოლის მოახლე ხდება. ეს არის ძველებრაული ცდომილება. ჯვრისწერის დროს პურისა და ღვინის გამოყენება. ძველ ქრისტიანებში მეტად გავრცელებული ცერემონიალი იყო, რადგან ახალდაქორწინებულები ზიარებას უშუალოდ ჯვარისწერის შემდეგ ღებულობდნენ. მაგრამ ამ ხალხმა, რომლებმაც წაბილწეს წმინდა ქრისტიანული წეს-ჩვეულებების ჭეშმარიტი არსი, დაამახინჯეს ესეც, მიანიჭეს რა მას სულ სხვა მნიშვნელობა. ეს იმიტომ, რომ ჯვრისწერას ისინი ახდენდნენ დღის ყოველ დროს, როგორც სადილობის შემდეგ, ისე სადილობამდე, როდესაც ზიარების მიღება არ შეიძლება. ერთხელ ერთმა მღვდელმა მითხრა: ღვინო და პური, რომელსაც ჯვარდაწერილები ერთად სვამენ და ჭამენ, გულისხმობს იმას, რომ მათ სასმელ-საჭმელზე თანაბარი უფლება აქვთო; დოლბანდი, რომელიც თავზე აქვთ მოხურული, საქორწინო სარეცელის აღმნიშვნელიაო; ხოლო ხელისმომკიდე, რომელიც ჭამს და სვამს იმას, რაც დარჩა, ამით უნათესავდება ჯვარდაწერილებს და მას მოვალეობად აკისრია მოაწყოს და მოაგვაროს ყოველგვარი უთანხმოება, რაც შეიძლება მოხდეს ახალ ჯვარდაწერილებს შორის, რომლებიც, თავის მხრივ, ხელისმომკიდეს იმდენად ენდობიან, რომ მისთვის ღიაა მათი სახლის კარი ისევე, როგორც საკუთარიო. ქმარმა რომ იგი თავის ცოლთან მარტო ჩაკეტილი ნახოს, არავითარი ეჭვი არ აღეძვრება. ასე არ იზღუდავენ ისინი თავს თანაცხოვრებისას.
რაც შეეხება ცოლქმრულ ერთგულებას, როგორც აღვნიშნეთ, მას იცავენ მანამ, სანამ ეს მათ სურთ. გამსაკუთრებით ეს ითქმის დიდებულებზე, რასაც იმერეთის მეფის მაგალითზე ვხედავთ; იგი გაეყარა თავის პირველ ცოლს თამარს, რათა კახეთის მთავრის თეიმურაზ-ხანის ასული შეერთო, თამარი კი მალე სხვა დიდებულს მისთხოვდა. იგივეს ვხედავთ აგრეთვე სამეგრელოს მთავრის დადიანის მაგალითზე, რომელიც თავის პირველ ცოლს, აფხაზ ქალს, აფხაზეთის მთავრის შარაშიას ოჯახიდან, გაეყარა მას შემდეგ, რაც უსაფუძვლო ეჭვების გამო მისთვის ცხვირი და ყურები დააჭრევინა. შემდეგ შეირთო თავისი ცოცხალი ბიძის, ჩამომავლობით ლიპარტიანის, ცოლი, რომელიც გამოგლიჯა მკლავებიდან თავის ბიძას. შეიძლებოდა კიდევ მრავალი ამგვარი მაგალითის მოტანა. უფრო სამწუხაროა ის, რომ ქალთან ამგვარად გაყრა ჩვევად არის, განსაკუთრებით, მდაბიო ხალხში. არიან ისეთებიც, რომელთაც სამი, ოთხი ცოლი ჰყავთ ერთ ჭერქვეშ. ზოგს კი ცოლები სხვადასხვა ადგილას ჰყავთ, რათა სადაც არ წავლენ ცოლი იქ დახვდეთ. ხალხის უმეტესობა კმაყოფილდება ერთი ცოლით, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა ქალი უშვილოა, ან დაუოკებელი ანჩხლია. მაშინ ისინი ამბობენ, რომ ღმერთს ეს შეუღლება არ დაულოცავს და მისი გახანგრძლივება არ სურს, რადგანაც ღმერთი ყველაფერს კარგად აკეთებსო; ამიტომ, რადგან ქალს ავი ხასიათი აქვს, ან უშვილოა, რაც ცუდია, ეს იმის ნიშანია, რომ ღმერთი ამ ქორწინებას არ მფარველობს, იგი უნდა დაირღვეს და კაცმა სხვა ქალი უნდა შეირთოსო.
თავი XIX. ღვთისმსახურების შესახებ
ყოველგვარი ღვთისმსახურება და წირვა-ლოცვა სრულდება ძველ ქართულ ლიტერატურულ ენაზე, რომელიც ძლიერ განსხვავდება ჩვეულებრივი სალაპარაკო ენისაგან. სხვადასხვაგვარია აგრეთვე დამწერლობაც, რომელიც ორი სახისაა: ერთი ეკუთვნის ხალხურ ენას და გამოიყენება სამოქალაქო საქმეების წარმოებისას; მეორეთი წერენ საღმრთო წერილს, იყენებენ ღვთისმსახურებაში და ყველა იმ საქმეში, რომელიც სარწმუნოებას განეკუთვნება. ამიტომ ცოტანი არიან ისეთნი, ვისაც შეუძლია ამ დამწერლობის გაგება და წაკითხვა). იგი მღვდლებსაც კი არ ესმით და ამ ნაკლის გამოსასწორებლად ისინი ზეპირად სწავლობენ წირვას. ზეპირად ნასწავლ ლოცვას წარმოთქვამენ ყოველთვის და ყოველი შემთხვევის დროს. არა მარტო მღვდლებმა, არამედ თვით ეპისკოპოსებმაც კი არ იციან კითხვა და არ ესმით საღმრთო წერილი, რასაც ხალხისათვის ძალიან დიდი ვნება მოაქვს, რადგანაც, არ ესმით რა საღმრთო წერილი, ისინი დიდ ცდომილებაში ვარდებიან.
მღვდლები იშვიათად გალობენ წირვა-ლოცვის დროს ან, უფრო სწორად, სრულიადაც არ გალობენ. მხოლოდ ეპისკოპოსები და ბერები ზოგჯერ ამბობენ ხოლმე საგალობელს დილით და საღამოს, განსაკუთრებით კი მარხვის დროს. ამ შემთხვევაც ისინი ადგენენ ორ გუნდს, მათ შუაში დგება მკითხველი, რომელიც ხმამაღლა ამბობს საგალობელს. დროდადრო იგი ტონს იცვლის ბერძნული ჩვეულების მსგავსად. აღსანიშნავია, რომ ისინი ამგვარად გალობენ იმ შემთხვევაშიაც, როდესაც ბევრნი არიან, მაშინაც როცა ცოტანი არიან და იმ დროსაც, როცა მხოლოდ ერთია მგალობელი; ეს იმიტომ, რომ სრულებით ვერ ერკვევიან მუსიკაში, მათი გალობა უსიამოვნო და ხმაშეუწყობელია.
თავი XX პირჯვრის გამოსახვისა და ლოცვის წესის შესახებ
რადგანაც მეგრელებს საკუთარი ენისათვის ანბანი არ გააჩნიათ, ისინი ქართულ ანბანს იყენებენ როგორც საღმრთო წერილისათვის, ისე საერთოდ ყოველგვარი დამწერლობისათვის, რომელიც სარწმუნოებას ეხება. ამიტომ თითქმის ყველამ იცის ქართული. პირჯვარს ბერძნების მსგავსად ისახავენ. ხელს ჯერ მარჯვენა მხარზე მიიდებენ, შემდეგ მარცხენაზე და ამბობენ : „სახელითა მამისათა“ და ხელს თავთან მიიტანე, შემდეგ იტყვიან: „და ძისათა“ და ხელს მუცელზე ჩამოუშვებენ, შემდეგ წარმოსთქვამენ: „და სულისა წმ'იმდისათა“, ხელს მიიიდებენ, როგორც თავდაპირველად, ჯერ მარჯვენა მხარეზე, შემდეგ მარცხენაზე. ამგვარად იხსენიებენ ისინი წმინდა სამებას: „მამა, ძე და სულიწმინდა“ – „სამება ერთი ღმერთი“, ე. ი. სამებაში ღმერთია გაერთიანებული. ისინი ლოცულობენ, წარმოთქვამენ სიტყვებს, მაგრამ არ ესმით მათი შინაარსი. როგორც ვთქვი, პირჯვარს ისახავენ ბერძნული წესით – ხელი ჯერ მარჯვნივ, მერე მარცხნივ მიაქვთ. ამით განამტკიცებენ თავიანთ ერესს, რადგან, მათი აზრით, სულიწმინდა უფრო დაბლა დგას და იგი მარცხნივ უნდა მოთავსდეს. ამდენად ისინი ცდებიან სამების საიდუმლოების სწორ გაგებაში, რომლის შესახებ ვკითხულობთ ესაიასთან (თავი XL): „Qui appendit tribus digitis mიIem terroe“.
უნდა ითქვას, რომ ვისაც რომის ეკლესია სწამს და აღიარებს, იგი პირჯვარის გამოსახვისას ხელს ჯერ მარცხენა მხარეზე დაიდებს და შემდეგ წაიღებს მარჯვნივ. ამით გამოისახება შეჩვენებიდან კურთხევაში გადასვლა; ისინი კი, რომლებიც წმ. რომაულ ეკლესიას ჩამოსცილდნენ, კურთხევიდან კრულვაში გადადიან. ცოტამ თუ იცის და შეიძლება არც არვინ იცოდეს, რომ პირჯვარი, რომელსაც ისინი გადაისახავენ, არის ქრისტიანობის სიმბოლო. ისინი ფიქრობენ, რომ ეს ნიშანი ღორის ხორცის ჭამას ნიშნავს და მართლაც ქრისტიანობის სიმბოლო ამაში რომ მდგომარეობდეს, მეგრელები უთუოდ დაიმსახურებდნენ ღირსეული ქრისტიანების სახელს, რადგან მსოფლიოში არ მოიძებნება სხვა ისეთი ერი, რომელიც ამდენ ღორის ხორცს ჭამდეს. ჩვენს წმინდა პატრებს ზოგჯერ უხდებოდათ ხოლმე უწმინდესი სამების საიდუმლოების ახსნა ზოგიერთი მეგრელისათვის, რომნლებიც თითქოს ინტერესით უსმენდნენ. მათ შორის ისეთებიც იყვნენ, რომლებსაც მათი ესმოდათ, რაც ჩანდა როგორც პატრების მიერ მიცემული განმარტების მოწონებაში, ასევე სხვადასხვა შეკითხვების მიხედვით, რომელთაც ისინი საუბრის დროს იძლეოდნენ. მაგრამ ზოგჯერ უეცრად ეს საოცარი მეგრელები პატრებს ასეთ კითხვებს მისცემდნენ ხოლმე: არიან თუ არა ისინი ქრისტიანები? არიან თუ არა მათ ქვეყანაში ქრისტიანები და ჭამენ თუ არა ისინი ღორის ხორცს? აგრეთვე გქვაქვს თუ არა ღვინო და ვსვამთ თუ არა მას? მათ მიაჩნიათ, რომ ქრისტიანობის არსი მდგომარეობს ღვინის სმაში, წინააღმდეგ მაჰმადიანებისა, რომლებიც ღვინოს სრულიად არ სვამენ. მეგრელები ჭამის წინ ყოველთვის იწერენ პირჯვარს და თუ სუფრაზე მღვდელი იმყოფება, ღვინოს ისე არ დალევენ, თუ წინასწარ მღვდლისაგან კურთხევა არ ითხოვეს, რომელსაც მიმართავენ ამ სიტყვებით: „შენდობა პატონი“, ე.ი. დაგვლოცე ბატონო, რაზედაც ის უპასუხებს – „გინდოთ ღმერთმა“, ე.ი. ღმერთი გაკურთხებთო. მათ ჩვენი მღვდლებისათვისაც ხშირად უთხოვიათ შენდობა არა მარტო სუფრასთან, არამედ გზაში შეხვედრის დროსაც. ამ ხალხს ასეთი ჩვეულება აქვს: თუ შეხვდებიან ბერს ან პრელატს, გააჩერებენ ცხენს და დალოცვას სთხოვენ.
პირჯვარს ისახავენ როცა საომრად მიდიან, ან როდესაც ზარის რეკვას ან წმინდა ძელის ხმას გაიგონებენ, რომელიც ხალხს წირვაზე მოუხმობს; აგრეთვე ცხვირის დაცემინების დროს თუ ვინმე დააცემინებს, იქ მყოფთ ჩვეულებად აქვთ თქვან: „წყალობა“, ე. ი. „ღმერთი გწყალობდესო“, ანუ უფრო სწორად „ღმერთი შეგეწიოსო“. ის კი ხელს შუბლზე მიიდებს, მუხლს მოიდრეკს ისე, თითქოს მიწაზეა გართხმული და უპასუხებს: „ათასი მადლობა“, ე.ი. „დიდ მადლობას მოგახსენებთო“. მგზავრობისას თუ ეკლესიის წინ მოუხდათ გავლა, მის კართან შეჩერდებიან და შიგ შეუსვლელად პირჯვარს გადაიწერენ; შემობრუნდებიან ოთხი მიმართულებით და თითოეულ მხარეს მიბრუნებისას ამბობენ: „დიდება ღმერთს“ და განაგრძობენ გზას.
აი, როგორია მათი უფლისადმი ვედრების გარეგანი მხარე: პირველ ყოვლისა, დილას, პირის დაბანის დროს, ახსენებენ ღმერთს და, ადიდებენ რა მის სახელს, ამბობენ: „დიდება ღმერთს“ და სხვა მსგავს ღაღადებას. ჩაცმის შემდეგ გამოვლენ ოთახიდან, პირს აღმოსავლეთისაკენ იბრუნებენ, ორჯერ ან სამჯერ გადაიწერენ პირჯვარს და იგივეს გაიმეორებენ, თავს მდაბლად დახრიან ერთხელ და ამით მათი ლოცვა დამთავრებულია. ქრისტიანები ძველთაგანვე ასე, აღმოსავლეთისკენ პირშექცევით, ლოცულობდნენ. წმ. ბასილი წიგნში „სული წმინდის შესახებ“ (თ. XXVII) ამბობს, რომ ქრისტიანებს ეს მოციქულებმა ასწავლეთსო. აღსანიშნავია, რომ მეგრელები ფეხზე მდგარნი ლოცულობენ ყოველთვის. ეს კი ყველა ძველ ეკლესიაში არ იყო წესად მიღებული. ქრისტიანები ლოცულობენ ხან ფეხზე მდგარნი, ხან მუხლზე დაჩოქილნი, როგორც ამას აღნიშნავს ბარონიუსი 58 წელს. ისინი თავშიშველნი ლოცულობენ, მაშინ როცა წარმართები თავიანთი ღმერთებისადმი თაყვანისცემის დროს, პლუტარქეს სიტყვებით ლოცულობენ თავშებურვილნი. წმ. პავლე გვასწავლის „ეპისტოლე კორინთელთა მიმართ“), რომ თავშიშველა უნდა ილოცო. ლოცვისას ხელს შუბლთან მიიდებენ და ამავIე დროს თავს დაბლა ხრიან. წირვის დაწყების შემდეგ სამჯერ შემოუვლიან ეკლესიას გარშემო ლიტანიით და თან ლოცულობენ. ასეთია მართლმადიდებელთა უძველესი წესი, როგორც ამას ვკითხულობთ ერემიასთან („ეპისტოლე“, VII, XII და XXII). სხვა მხრივ, მათი ლოცვა არის ფამილარული საუბარი ხატთან, რომლის წინაც ჩერდებიან, ან რომელსაც მიმართავენ და სთხოვენ ჯანმრთელობას, კარგ მოსავალს, დახმარებას მათი გამძარცვავი ქურდის აღმოჩენაში და სხვა ამდაგვარ რამეებს; რაც მთავარია, დაჟინებით სთხოვენ მტრის განადგურებას და მის მოკვდინებას.
თავი XXI. მსხვერპლის შეწირვის შესახებ
მეგრელებს წესად აქვთ მსხვერპლის შეწირვა, რასაც „ოხვამერს“ უწოდებენ. შეწირულება სამგვარია: პირველი ითვალისწინებს ხარის, ძროხის, ხბოს ან სხვა მსგავსი ცხოველის დაკვლას, რაც მღვდლის გარეშე არ ხდება; მღვდელი მოვა და კითხულობს ლოცვას სამსხვერპლოდ განკუთვნილ ცხოველზე. ანთებული სანთლით ხუთ ადგილას ამოუწვავს კანჭს, შემოატარებს მას იმ ხალხის ირგვლივ, რომელთა საკეთილდღეოდაც ხდება შეწირვა; შემდეგ შესაწირავს კლავენ და შეწვავენ ან მთლიანად, ან მის უდიდეს ნაწილს. შემწვარს დებენ მაგიდაზე, რომელიც ოთახის შუაში დგას, შინაურები და სტუმრები ანთებული სანთლებით ხელში შემოუსხდებიან ირგვლივ. ის კი, ვისთვისაც იქნა მსხვერპლი შეწირული, ანთებული სანთლით ხელში იჩოქებს ამ ხორცის წინ, მღვდელი ლოცვებს კითხულობს. ლოცვების კითხვის დამთვრების შემდეგ შეწირულების გამღები და მისი ნათესავები მცირეოდენ საკმეველს აგდებენ ნაკვერჩხალზე, რომელიც კრამიტზე ან სხვა რამეზე დევს ზვარაკის გვერდით. მღვდელი მოჭრის ერთ ნაჭერ ხორცს, შემოავლებს თავზე იმას ან იმათ, ვინც შეწირულება გაიღო, და შემდეგ აძლევს ხორცს საჭმელად. დამსწრეებიც მიუახლოვდებიან მათ, შემოავლებენ თავზე თავიანთ სანთლებს, რომელთაც შემდეგ ჩააგდებენ ცეცხლში, იქ სადაც საკმეველია. შემდეგ ყველა თავის ადგილს იკავებს. მღვდელი ცალკე ზის, ზვარაკის საკმაო ნაწილი მას ეკუთვნის, რადგანაც შემწვარიდან მთელი შიგნეული მისია, ხოლო უმი ხორციდან – თავ-ფეხი და ტყავი. ეს იმ ლოცვის საფასურია, რომელიც მან ხორცის შეწვამდე წაიკითხა. სუფრის თითოეულ წევრს ხორცი შეუძლია ჭამოს იმდენი, რამდენიც მოესურვება, მაგრამ იქიდან, რაც მის წინ დევს, არაფერს წაიღებს. მხოლოდ მღვდელს შეუძლია თავისი წილის გარდა წაიღოს ის ხორციც, რომლის შეჭმაც ვერ მოახერხა.
მეორე სახის მსხვერპლის გაღების დროს წირავენ მხოლოდ წვრილფეხა საქონელსა და ღორს. ასეთ შემთხვევაში არ არის სავალდებულო მღვდლის დასწრება, არც სანთლები და არც საკმეველი. ამ სახის შეწირულების მიზანს წარმოადგენს ოჯახის ან ნათესავების წარმატებულობა. მიუხედავად ამისა, მღვდელს ყოველთვის ეპატიჟებიან ლოცვის სათქმელად და ამის საფასურად უმასპინძლდებიან მას.
მესამე სახის შეწირულება არის სისხლი, ზეთი, პური და ღვინო. ამგვარი შეწირვა ხდება მიცვალებულთათვის. მათ კუბოებზე, რომლებიც კაკლის ხისაგან არის გაკეთებული, კლავენ ხბოს, კრავს და მტრედს და ზემოდან ასხამენ ერთმანეთში არეულ ზეთსა და ღვინოს. გარდა ამ შეწირულებისა, მეგრელები სუფრაზე ყოველდღიურად ახდენენ შეწირვას ღვინით – როდესაც ღვინის დალევა სურთ, სულერთია სახლში იქნება ეს თუ მეგობრებთან; იღებენ ღვინით სავსე ფიალას და სანამ დალევდნენ, უპირველესად ხმამაღლა ესალმებიან მთელ საზოგადოებას, უსურვებენ თითოეულს ბედნიერებასა და კეთილდღეობას; შემდეგ, ადიდებენ უფლის სახელს, ოდნავ გადახრიან ფიალას და გადაღვრიან ცოტა ღვინოს ან მიწაზე, ან მეორე ფიალაში და იგი უფლის შეწირულებაა მეფე დავითის მაგალითისამებრ, რომელმაც ბეთლემის წყალსატევიდან ისე შესწირა წყალი, რომლის დალევაც ძლიერ სურდა, რომ არც კი გაჰკარებია („პარალიპემენონი“. XI, XVIII).
ყველა სხვაგვარი შეწირვა აგრეთვე ებრაელების წესით ხდება, რადგანაც პირველი ორი შეწირულება უსისხლოა, მესამე კი – მოპკურებაა. ღვინოს მსხვერპლად სწირავენ აგრეთვე წმ. გიორგის. რთველის დროს პატარა, დაახლოებით ოცბოთლიან კასრს ავსებენ საუკეთესო ღვინით, შეწირავენ წმ. გიორგის და ინახავენ ცალკე. ამ კასრს ხსნიან და სვამენ გარკვეულ დროს, სახელდობრ, წმ. პეტრეს დღეს და არა უადრესი ღვინის მაგივრად წყალს დალევენ, მაგრამ მას დანიშნულ დრომდე მაინც არ გახსნიან. როგორც კი დრო დადგება, ოჯახის უფროსი პატარა ჭურჭლით ამოიღებს ამ ღვინოს და მიაქვს ილორის ეკლესიაში, რომელიც წმ. გიორგის სახელობისაა. იქ ლოცულობს და შემდეგ ბრუნდება შინ; ამ ჭურჭლით ხელშის შედის საოჯახო სარდაფში და ყველანი ერთად ლოცულობენ წმ. გიორგისათვის შეწირულ კასრთან, რომელზედაც წინასწარ დალაგებულია ხაჭაპური, ხახვი და პრასი. შემდეგ კლავენ ხბოს ან ღორს, რომლის სისხლს ოჯახის მამა კასრის ირგვლივ მოასხამს, და კვლავ ლოცულობენ. ამის შემდეგ მიდიან და ჭამენ და სვამენ.
მეგრელებმა სხვა მრავალგვარი „ოხვამერი“ ანუ მსხვერპლის შეწირვაც იციან. ღვინით სავსე დიდ ჭურჭელს წირავენ სხვა წმინდანებსაც, რომელსაც მხოლოდ დანიშნულ დროს სვამენ. ამ სხვაგვარ შესაწირავთაგან ერთს ჰქვია „სამიქელანგელოზო“ მიქელ მთავარანგელოზის პატივსაცემად; მეორე არის წმ. კვირიკეს პატივსაცემად; მესამე „საღორონთო“ ღმერთის პატივსაცემად. ამ სამ შეწირულებათაგან პირველის შეწირვის დროს კლავენ გოჭს და მამალს, მეორის დროს წირავენ გოჭს და პურს. ორივე შემთხვევაში პატიჟებენ სტუმრებს. მესამის დროს კი არავის იწვევენ, მხოლოდ შინაურები ესწრებიან და მხოლოდ ისინი ჭამენ ზვარაკს, რომელიც ყოველთვის წვრილფეხა საქონელს წარმოადგენს.
გარდა ამისა, ისინი წლის განმავლობაში ბევრ სხვა შეწირვასაც ახდენენ, რაზედაც მე არას ვამბობ, ჯერ ერთი, იმიტომ, რომ სათქმელი შევამოკლო და აგრეთვე იმიტომაც, რომ ისინი შესრულების წესის და ლოცვის მხრივ ყველანი ერთმანეთს გვანან. ლოცულობენ ჭამა-სმის დროს. როდესაც მსხვერპლის მიტანის დღე მოვა, ამბობენ დიდი დღე დადგაო. მაგრამ ეს დღე არ არის უფლის სადიდებელი და სათაყვანებელი დიდი დღე, რადგანააც ეკლესიაში არ მიდიან, არისმენენ წირვას, არ ევედრებიან უფალს, არ აკეთებენ კეთილ საქმეებს; ამ დღეს ატარებენ სმა-ჭამაში და ღმერთს დალოცვას და თავიანთი მტრების მოწყვეტას სთხოვენ. თუ მიდიან ეკლესიაში წირვის მოსასმენად, თავდაპირველად თაყვანს სცემენ ხატს, სწრაფად ისახავენ პირჯვარს და ჩვეულებრივი ლოცვებით მიმართავენ მას. შემდეგ მოჰყვებიან ლაქლაქს, იცინიან, მღერიან და ოხუნჯობენ ისე, თითქოს ქუჩაში იყვნენ.
თავი XXII. დღესასწაულების შესახებ
ამ ხალხის დღესასწაულები სხვადასხვაგვარია. პირველი სახის დღესასწაულების დროს არავითარ სამუშაოს არ ასრულებენ, პურსაც კი არ აცხობენ და დადიან წირვის მოსასმენად. ასეთი დღესასწაულებია შობა, რომელსაც „ქირსეს“ უწოდებენ; ახალი წლის პირველი დღე, რომელსაც „კალანდას“ უწოდებენ; ხარება; ბზობის კვირა, რომელსაც „ბაიობა“ ჰქვია; აღდგომა – „თანაფა და ახალკვირა, რომელსაც იგივე სახელი ეწოდება. მეორე სახის დღესასწაულების დროს მუშაობენ წირვის დაწყებამდე, შემდეგ უმეტესობა მიდის ეკლესიაში, რომ მონაწილეობა მიიღოს ლიტანიაში. ამ სახის დღესასწაულებია: წყალკურთხევა, რასაც ისინი „წაკურთხიას“ უწოდებენ; ამ დღეს პროცესიით მიდიან მდინარეზე, იესო ქრისტეს იორდანში მონათვლის აღსანიშნავად; „პეტრობა-მირსობა“, ეს სიტყვა აღნიშნავს ლოცვას თვალთათვის, ე.ი. წმ. პეტრეს სახელობის დღეს; „მარაშინა“, ანუ ღვთისმშობლის მიძინება; „დიდი პიჩუანი“ – დიდი მარხვა და „ჯვრის ამაღლება“. მესამე სახის დღესასწაულები, რომლებიც დიდმნიშვნელოვნად არ არის მიჩნეული და რომლის დროსაც მთელი დღე მუშაობენ, არის „თავისკვეთა“ – იოანე ნათლისმცემლის თავის მოკვეთა; „ფერისცვალება“; „გიორგობა“ – წმ. გიორგის მიერ ხარზე სასწაულის მოხდენა: „ სიპიასობა“ – ხალხური დღესასწაული და ბაზრობა ჩვენს რეზიდენციაში – წიფურიაში. ამ დღესასწაულების გარდა ამ ცრუმორწმუნე ხალხს წლის განმავლობაში ბევრი ისეთი დღე აქვთ, რომელთაც ან პირადი ღვთისმოშიშობის გამო, ან სამუშაოსაგან თავის დაძვრენის მიზნით გულმოდგინედ იცავენ. ერთ-ერთი ასეთი დღეა ყოველი თვის და წლის პირველი ორშაბათი, რომელსაც „ახალ თუთაშხას“ – ახალ ორშაბათს – უწოდებენ.
სამეგრელოში განსაკუთრებული ზეიმით ხვდებიან ახალი წლის პირველ დღეს, რადგან, მათი აზრით, ამ დღეზეა დამოკიდებული მთელი წლის ბედნიერება. მთავრის მოხელეები და კარისკაცები, რომელთაც სხვადასხვა თანამდებობა უჭირავთ, ახალი წლის წინა დღით მიდიან მთავართან და ღამეს სასახლის მიდამოებში ატარებენ; მეორე დღეს კი იკრიბებიან ერთად; სახლთუხუცესს მოაქვს ძვირფასი ქვებით მოოჭვილი მთავრის გვირგვინი; მოლარეთუხუცესს ყუთით მოაქვს ძვირფასი ნივთები; მეღვინეთუხუცესს – ულამაზესი თასი; მზარეულთუხუცესს – უდიდესი ქვაბი; მეჯინიბეთუხუცესს – საუკეთესო ცხენი, მწყემსს – ყველაზე კარგი ხარი.
ასე და ამგვარად, ყველას თანამდებობის მიხედვით მოაქვს ან მოჰყავს, რაც ყველაზე. კარგია მის გამგებლობაში. ისინი გუნდად მიემართებიან მთავრის სასახლისაკენ, მოჰყვებათ საზეიმოდ გამოწყობილი მღვდლები და ეპისკოპოსები ხატებით ხელში და „Kyrie Eleyson“-ის ხმამაღალი გალობით შედიან მთავრის სასახლის დარბაზში, სადაც მთავრის მეუღლე, დიდებულები, საზეიმოდ გამოწყობილი სეფექალები იმყოფებიან, რომლებიც სანთლებით ხელში ერთ რიგად არიან ჩამწკირვებულნი, რათა დაინახონ პროცესიის სვლა. როცა პროცესია მათ წინ ჩაივლის, ყოველი მათგანი ხელით ეხება იმას, რაც მოაქვთ და მოყავთ პროცესიის მონაწილეებს – გვირგვინს, ძვირფას ნივთებს, ქვაბს, ხარს და სხვ. მათ მტკიცედ სწამთ, რომ ვინც კარგად არ შეეხება ამ ნივთებს, ის ბედნიერი არ იქნება ამ წელიწადს: პროცესიის მონაწილენი მღერიან – „Kyrie eleyson“ და სუროს რტოებს აბამენ სასახლის ყველა კარზე და საერთოდ მსვლელობის მთელ გზაზე მდაბიონიც, მთავრის მიბაძვით, ყველგან მსგავს პროცესიებს აწყობენ და მოაქვთ ან მოყავთ თითოეულს საუკეთესო, რაც გააჩნია და თავიანთ კარზე სუროს რტოებს ჰკიდებენ: ძველად ხის შტოებით სახლის მორთვის ეს წესი ქრისტიანთა მიერ დაგმობილი იყო, როგორც ამას მოწმობს ტერტულიანე („მეომრის გვირგვინის შესახებ“, თავი III, ბოლო ნაწილი).
ნათლისღების დღეს, რასაც მეგრელები „წაკურთხიას“ უწოდებენ, დილაადრიან იწყებენ ქათმის ხორცის ჭამას და ღვინის სმას და შესთხოვენ ღმერთს კურთხევას. უქმობას ჩვეულებისამებრ იწყებენ და შემდეგ ცხენით ან ქვეითად მიდიან ეკლესიაში. სამღვდლო ტანსაცმელში გამოწყობილ მღვდელს ისინი ლიტანიით მიჰყავს უახლოეს მდინარესთან ასეთი რიგის მიხედვით: წინ მიდის კაცი ბუკით ხელში, რომელზედაც ჩვენ უკეე ვილაპარაკეთ, და რომელშიაც დროდადრო ჩაჰბერავს ხოლმე. მას მიჰყვება მეორე, დროშით ხელში, რომელიც ზოგ ეკლესიებში სულ დახეულია, ზოგში კი საკმაოდ კარგად არის შენახული. მას მოსდევს სხვა კაცი ნიგვზის ზეთიანი ლამბაქით და გოგრით ანუ ხაპით, რომელზედაც მიმაგრებულია ჯვრის ფორმის ხუთი სანთელი. შემდეგ მოდის კაცი ნაკვერჩხლით და საკმევლით. პროცესია მირბის მდინარისაკენ, რამდენადაც შეუძლიათ სწრაფ ტემპში და ხმააუწყობლად მღერიან – „Kyrie eIeyson“. ისინი ისე სწრაფად მიდიან, რომ ხშირად იძულებული ხდებიან კარგა ხნით შეჩერდნენ და მღვდელს დაუცადონ, რომელიც, ჩვეულებრივად, ისეთი მოხუცებულია, რომ ჩქარა ვერ დადის. როდესაც საბრალო მღვდელი, დასვრილი და მთლად გაოფლიანებული, დაეწევა პროცესიას, მას ყიჟინით ხვდებიან და დასცინიან, რომ ჩამორჩა და თავისი პროცესია ასე წინ გაუშვა. იწყებენ ხორხოცს, მაგრამ მღვდელი ყურადღებას არ აქცევს მათ დაცინვას და ამ მდინარის კურთხევას იწყებს; დაამთავრებს თუ არა, სწვავს საკმეველს, ზეთს ჩაასხამს მდინარეში, ანთებს ხაპზე მიკრულ ხუთივე სანთელს, უშვებს მდინარეში და ხაპი ნავივით გაცურდება. შემდეგ ჯვარს ჩადებს მდინარეში, რაიმე სასხურებლით წყალს აპკურებს დამსწრეებს, რომლებიც მირბიან სახის დასაბანად, რის შემდეგაც ყველა სახლში ბრუნდება და თან დოქით მოაქვთ ეს წყალი.
აქვთ აგრეთვე დღესასწაული „მირსობა“ წმ. კრავის სახელობის დღე, 2 იანვარი, რომელიც თვალთა სნეულების დღესასწაულს წარმოადგენს. ამ დღეს ზეიმობენ მოსე და აარონის სახელობის ეკლესიაში. თითოეულ მომსვლელს აქ საჩუქრები მოაქვს. ზოგს სანთელი, ზოგს თოკი, ზოგს კი ძაფი, რომელთაც მღვდელს აძლევენ. მღვდელი მას შემწირველს შემოავლებს თავზე და შემდეგ მიართმევს ხატს, რათა მან მათი თვალები სნეულებისაგან დაიცვას.
უქმობენ უძღები შვილის კვირეულის ხუთშაბათსაც, რომელსაც „კაპონობას“ ეძახიან. ამ დღეს ოჯახის საკეთილდღეოდ კლავენ დიდ ყვერულს და მართავენ კარგ სმჭამას, როგორც ყველა უქმეზე ხდება. ხორციელის კვირის ორშაბათიდან ყველიერის კვირის ჩათვლით ხორცს არ ეკარებიან, ჭამენ მხოლოდ ყველს და კვერცხს. ამბობენ, რომ ამ მარხვას მიცვალებულების საპატივცემლოდ ინახავენ. შემდეგი ორშაბათიდან იწყება დიდი მარხვა და ამ დღესაც უქმობენ.
უქმობენ ორმოც მოწამეთა დღესაც, რომელიც 10 მარტზე მოდის. რადგან ეს უქმე ვნების კვირას ემთხვევა, ეს დრო კი დიდ უქმეს წარმოადგენს და ხორცისა და თევზის ჭამა არ შეიძლება, მიუხედავად ამისა, ამ დღეს თავს თევზის ჭამის უფლებას მაინც აძლევენ. ბერებს ჩვეულებად აქვთ ამ დღეს ეკლესიაში წმ. წამებულთა სადიდებლის გალობა. გალობის დროს შუა ეკლესიაში წყლით სავსე სათლს დგამენ, რომელშიაც ოთხმკლავი ჯვარია მოთავსებული, თითოეულ მკლავზე მიკრული ათ-ათი – სულ ორმოცი – სანთლით. წირვის შემდეგ უხუცესი ბერი მიდის სათლთან, მდაბლად სცემს თაყვანს, იღებს ერთ სანთელს და აქრობს წყალში. სხვებიც იგივეს აკეთებენ, სანამ არ ჩააქრობენ ყველა სანთელს.
დღესასწაულობენ აგრეთვე ხარებასა და ბზობის კვირას. ისევე, როგორც ორმოც მოწამეთა უქმეებში, ამ დროსაც თევზს ჭამენ. ბზობის კვირას მღვდელი ბზის ან ზეთისხილის შტოს, ან რაიმე ყვავილს აკურთხებს და ურიგებს ხალხს. მაგრამ ეს წესი საყოველთაოდ მიღებული არ არის – ზოგი აკეთებს ამას, ზოგი კი არა. ჩვეულებად აქვთ აგრეთვე იმ ადგილებში, სადაც ხატს გაატარებენ, შეწყვიტონ მუშაობა და გამართონ დღესასწაული; საუკეთესო ტანსაცმელში გამოწყობილნი მიდიან ხატის შესახვედრად და წირავენ მას თოკს, სანთელს ან ძაფს, რომელსაც მღვდელი ჯერ ხატს და შემდეგ შემომწირავს შემოავლებს თავზე; იმ სახლში, სადაც ხატი ღამეს გაათევს, ისევე როგორც მთელ სოფელში ან დაბაში, სამუშაოს არავინ ეკარება. მრავლად არიან ისეთებიც, რომელთაც სინდისი აწუხებთ ჩადენილი ქურდობის გამო. ამიტომ შესაწირავს მიართმევენ ხოლმე ხატს და ევედრებიან შეწყალებას, პატიებას, რათა იგი არ განურისხდეს მათ ოჯახს. ვისაც ცხენი, ძროხა ან რაიმე ამგვარი რამ ჰყავს მოპარული, სიკვდილის შიშით, არ სურს ხატის სახლში მიღება. ამიტომ განსაკუთრებული საჩუქრის ფასად უთანხმდება ხატის მტვირთველებს, რათა ხატი არა მის სახლში, არამედ სხვაგან დაასვენონ. მღვდელი ან სხვა პირნი, რომლებიც ხატს მიასვენებენ, იმდენად თაღლითები და ცბიერები არიან, რომ თუ ქურდს შიში შეატყვეს, ვაჭრობას იწყებენ მასთან. თავს ისე მოაჩვენებენ, თითქოს ჩადენილი ცოდვის სიდიდის გამო ხატს უფრო ძვირფასი საჩუქარი სურსო (სინამდვილეში არ სურთ ხატის ბინის გამოცვლისათვის ცოტა რამეზე დათანხმდნენ). ბოლოს მთხოვნელს აიძულებენ გაიღოს იმდენი, რამდენსაც მოითხოვენ. ამგვარი მოტყუებით იმარჯვებენ ისინი ამ გაჭირვებულ ადამიანებზე. წმ. გიორგის ხატის დღესასწაული მოდის შუა მარხვაში. ვნების შაბათს მღვდელი მოივლის ოჯახებს და ნაკურთხ წყალს მოასხურებს სასტუმრო და საცხოვრებელ ოთახებს, რისთვისაც საფასურის სახით იღებს კვერცხს ან ყველს.
აღდგომის დღეს პაპა თავისი სამრევლოს სხვა მღვდლებთან ერთად ღამეს ეკლესიაში ატარებს. შუაღამისას შემოჰკრავს წმინდა ძელს და იწყებს ზარის რეკვას; შემდეგ დროდადრო რეკავენ ყველანი. ალიონზე ჩაჰბერავენ საყვირს, რომელსაც „ოყა“ ჰქვია, ამ ღამეს კაცებიც და ქალებიც დგებიან, იკაზმებიან შეძლებისდაგვარად და, სანამ ირიჟრაჟებდეს, მიდიან ეკლესიაში; თან მიაქვთ წითელი ან სხვა ფერის კვერცხები; მიუხედავად იმისა, რომ ეს გათენებამდე ხდება, მამაკაცებს, უმეტეს შემთხვევაში, თავიანთი ჩვეულებრივი ლოცვა უკვე მოთავებული აქვთ, რაც კარგა ჭამითა და ბლომად ღვინის სმით გამოიხატება. ჭამენ ქათმის ხორცს და სვამენ იმდენს, რომ ნახევრად მთვრალები არიან. ასეთ მდგომარეობაში ისინი ალიონზე მიდიან ეკლესიაში და თან მორჩენილი საჭმელი მიაქვთ. აქ თითოეულ მათგანს მღვდელი აძლევს გასანთლული ძაფის სანთელს, რომელიც მათი საზოგადოებრივი მდგომარეობის მიხედვით მეტ-ნაკლებად მსხვილია. სასახლის კარზე კი თვითონ მთავარი თავის ხელით ურიგებს სანთლებს ეკლესიაში მოსულთ, თვით ეპისკოპოსებსაც კი ამის შემდეგ ქალები კაცებისაგან გამოცალკევდებიან და ანთებული სანთლებით ხელში, ეკლესიის გარეთ, სტოასთან მწკრივებად დგებიან შემდეგ მღვდელი ან ყველაზე ღირსეული ბერი, სამრეკლოზე ადის და მაღალი ხმით სამჯერ ამცნობს ხალხს ქრისტეს აღდგომას, „ისმენდე, ისმენდე, ო, კაცო ღვთისა, ო, ნადირო ღვთისა, ო, თევზო წყლისა ქრისტე აღდგა გიხაროდენ“. ხალხი პასუხობს – „მარდი მახარებელს“. ამავე დროს თითოეული ქვას ესვრის კედელს. შემდეგ ლიტანიით სამჯერ შემოუვლიან ეკლესიას. წინ მიაქვთ საყვირი, რომელსაც დროდადრო აახმიანებენ ხოლმე; შემდეგ – დროშა; მას მიჰყვება მღვდელი; შემდეგ კი მოდის ხალხი დიდებულების წინამძღოლობით. ქალები პროცესიას არ მიყვებიან, ისინი ეკლესიის წინ, სტოაში ჩამწკრივებულნი დგანან მღვდელი ხალხთან ერთად გალობს ამგვარ საგალობელს, რომელიც მისი სიმოკლის გამო ყველამ იცის.
„აღდგომასა შენსა ქრისტე მაცხოვარსა. ანგელოსნი უგალობენ ცათა შინა. და ჩვენცა ქვეყანასა ზედა. ღირსა გვყვენ წმინდით გულისა დიდებად შენდა“.
ამ საგალობელს იმეორებენ მრავალჯერ. ლიტანიის შემდეგ იწყება წირვა, რომლის მიმართ ხალხის გულმოდგინება და ყურადღება ისეთია, თითქოს მოედანზე იმყოფებოდნენ – ლაყბობენ, ხუმრობენ ხორხოცობენ, ერთმანეთს უცვლიან კვერცხებს. წირვის დამთავრების შემდეგ კვლავ სამჯერ შემოუვლიან ეკლესიას, ისე როგორც აღვწერეთ, და სხვა საგალობლებს მღერიან. შემდეგ მდაბლად დახრიან თავს, გამოვლენ ეკლესიიდან, კართან ერთხელ შემოტრიალდებიან და უფლის სახელით ერთმანეთს ულოცავენ დღესასწაულს. მთავრის კარზე წესად აქვთ, რომ წირვის ბოლოს მთავარს თონეში შემწვარი კრავი მიართვან. მთავარი თავის ხელით დაანაწილებს მას და თითო ნაჭერს ჩამოურიგებს თითოეულ თავის კარისკაცს. ასეთია მათი სააღდგომო ჩვეულება.
აღდგომის მეორე დღეს ორშაბათს, დღესასწაულობენ მიცვალებულთა დღეს. დილაადრიან ის, ვისაც ამ წელს ვინმე გარდაეცვალა, რამდენიმე ახლობელ ნათესავთან ერთად მიდის საფლავზე, თან მიჰყავს კრავი და არა რომელიმე სხვა ცხოველი, რომელიც უნდა აკურთხონ და შესწირონ. საფლავთან ფეხზე მდგარი მღვდელი აკურთხებს მას, იტყვის რამდენიმე ლოცვას, სწრაფად გამოსჭრის კრავს ყელს და სისხლს მიცვალებულის სულის საცხონებლად საფლავზე დააქცევს. ეს ცდომილება თითქმის მთლიანად მოსპობილია იმ მეგრელთა შორის, რომლებიც წიფურიას სამრევლოში შედიან და რომლის მახლობლადაც ეკლესია აქვთ ჩვენს პატრებს, თეათინელებს. ამ პატრების წყალობით მათ გაიგეს, რომ ეს წესი ებრაულია და არა ქრისტიანული. დაკლავენ რა კრავს, თავსა და ფეხებს აძლევენ მღვდელს, ხოლო დანარჩენი სახლში მოაქვთ შესაწვავად. სადილობის დროს ან ცოტა მოგვიანებით ყველანი ეკლესიაში მიდიან და თან ურიკაზე დადებული, ლხინისათვის საჭირო, საჭმელ-სასმელი მიაქვთ მათ სუფრაზე რომ წარმოდგენა ვიქონიოთ, საჭიროა მოვიხსენიოთ ქვაბი ღომით, კვერცხგადასმული ხაჭაპურით სავსე კალათა, სხვადასხვა ფერის მაგრად მოხარშული კვერცხები, ყველი, ხორცი, რომელიც მეორე კალათშია, და ორი დიდი დოქით ღვინო. ყოველივე ამას დებენ საფლავზე. მღვდელი აკურთხებს მას და იღებს მის წილ კვერცხებს, ყველსა და პურს. ჩვეულებად აქვთ, აგრეთვე, მღვდლისათვის, ოჯახის სახელით, რამდენიმე არშინი ტილოს ან ერთი-ორი პერანგის ჩუქება. ისინი, ვისაც ნათესავი ამ წელიწადში გარდაეცვალა, განსაკუთრებით გულუხვობე და აუცილებლად ასაჩუქრებენ მღვდელს ამგვარი ნივთებით. შემდეგ ყველსა მიდის მინდორში, რომელიც ეკლესიის წინაა, იყოფიან ორ ჯგუფად და თითოეული ჯგუფი ცალკე სუფრასთან ჯდება. მღვდელი ცალკე სუფრასთან ზის. ჭამის დაწყებამდე იგი ხმამაღლა აკურთხებს სუფრას. შემდეგ ერთიმეორეს მოიკითხავენ, საჭმელ-სასმელს გზავნიან ერთი სუფრიდან მეორეზე. ლხინის დასასრულს ერთი ჯგუფი დგება სუფრიდან, სიმღერით მიდის და ესალმება მეორეს, რომელიც მას პასუხობს და უგზავნის საჭმელ-სასმელს. შემდეგ მეორე სუფრიდან წამოდგებიან და ესალმებიან პირველს და მეორდება იგივე ცერემონიალი. საღამოს ერთი უბნის ქალები შეღამებამდე ერთად ცეკვავენ და მღერიან თავიანთებურად. შემდეგ ახსენებენ უფალს და მიდიან თავიანთ სახლებში.
„ამაღლების“ დღეს ჩვეულებისამებრ ლოცულობენ; დაკლავენ ღორს ან ქათმებს, დაამზადებენ გემრიელ კერძს. თითოეული თავისთვის ანთებს სანთელს, აგდებს ნაკვერჩხალზე ერთ მარცვალ საკმეველს, უფალს შესთხოვს რომ ამგვარ დღეს კიდევ მოესწროს და ევედრება ფუტკრის დალოცვას და გამრავლებას, რათა ფუტკარმა ბევრი თაფლი და სანთელი დაამზადოს. წმ. სამების დღეს ზეიმობენ აგრეთვე ყველაწმინდობასაც და, თავიანთი წესის მიხედვით, დროს ატარებენ ჭამაში. მაგრამ ამ დღეს განსაკუთრებით ბევრს ჭამენ, რადგან მეორე დღიდან წმ. პეტრეს მარხვა იწყება. ამ წმინდანის დღეს, რომელსაც „პეტრობა“ ჰქვია, მეგრელები შუაღამიდანვე იწყებენ ჩვეულებრივ ლოცვას; ჭამენ გოჭისა და ქათმის ხორცს და როდესაც ზარის ან საყვირის ხმას გაიგონებენ, მიდიან ეკლესიაში. მღვდელი წირვას ატარებს. ამ დღეს მოაქვთ კალათებით პური, მსხალი, თხილი და ყოველივე ამას მიცვალებულთა საფლავზე დებენ. წირვის შემდეგ მღვდელი მიდის საფლავთან, აკურთხებს სურსათს და ლოცავს მის მომტანს, რომელიც მას ამისათვის გასამრჯელოს აძლევს. შემდეგ საჭმელ-სასმელად სახლებში მიდიან; ზოგი ამას ეკლესიაშივე აკეთებს, ზოგი კი სასაფლაოს მახლობლად, სანამ დაიშლებოდნენ, ყველანი სწრაფად გადაისახავენ პირჯვარს ეკლესიის წინ. აღსანიშნავია, რომ კვირა დღეს ისინი ხარებს უღელში არ გააბამენ და, საერთოდ, არავითარ სამუშაოს არ ასრულებენ.
ღვთისმშობლის მიძინების დღეს, რომელსაც „მარაშინას“ უწოდებენ, დღესასწაულს გარიჟრაჟზე, იწყებენ ჩვეულებრვი ლოცვით – სმა-ჭამით. ჭამენ ვარიას, რომელზედაც ახალი ნიგვზის ზეთია გადასხმული. მხოლოდ ამ დროიდან იწყებენ ახალი ნიგვზის ჭამას და ყვინჩილებისა და ვარიების დაკვლას, რომელთაც ამ დრომდე არც ჭამენ და არც ყიდიან. ამბობენ, რომ ვარიებისა და ახალი ნიგვზის გაყიდვა არ შეიძლება მანამდე, სანამ წმ. პეტრეს არ შეავედრებენ მათ. ამ დროის ლოცვები იმაში მდგომარეობს, რომ მამაზეციერს შესთხოვენ ამრავლოს მათი ქათმები; ამას გამსაკუთრებით ქალები ევედრებიან. ამ დღესვე აკურთხებენ აგრეთვე მინდვრებსა და მდელოებს, რაც ამგვარად ხდება: აიღებენ სამ თავთავს იმ მარცვლეულიდან, რომელსაც პურის მაგივრად ხმარობენ, მარწყვის პატარა რტოს, ცოტაოდენ ცვილს, შეკრავენ ბზის მსგავს კონას, აკურთხებინებენ მას მღვდელს ეკლესიაში, შემდეგ მიაქვთ იგი დათესილ მინდორში და რგავენ შუა ადგილზე, სწამთ, რომ ეს დაიცავს მინდორს ელჭექისაგან, სეტყვისა და სხვა ამგვარი უბედურებისაგან. დარგვისას რამდენიმე მოკლე ლოცვას იტყვიან და მინდორს ღმერთსა ხატს მიანდობენ. შემდეგ ამავე მინდორში დიდ ლხინს გამართავენ, რადგან, მათი ფიქრით, ამის გარეშე ლოცვას ფასი არა აქვს და სარგებლობის მოტანა არ შეუძლია.
უქმობენ აგრეთვე „ელიობას“, წმ. ელია წინასწარმეტყველის დღესასწაულს, რომელსაც შესთხოვენ წვიმას კარგი მოსავლის მისაღებად; მის საპატივცემულოდ კლავენ თხას; სწორედ ამავე დღეს ჩვენი პატრების სამრევლოში, წიფურიას ეკლესიაში კლავენ თხას; სამეგრელოს მთავარმა ამ დღესასწაულზე ამ ეკლესიაში თხის დაკვლა და დიდი რაოდენობით პურ-ღვინოს მოზიდვა სამუდამოდ დაამკვიდრა. ეკლესიაში თორმეტი მღვდელი მიდის და ერთად წირავს; ამის შემდეგ ერთად მიირთმევენ თხის ხორცს და დანარჩენ სურსათს, ვიდრე ძლიერ არ დათვრებიან. ეს უქმე მოდის 30 ივლისს.
14 სექტემბერი წიფურიაში სადღესასწაულო დღეა: იმართება ბაზრობა, რომელსაც „სიპიასობა“ ეწოდება; იგი ორშაბათიდან კვირამდე გრძელდება. ამ დღეს თავიანთ ეკლესიებში თავზე გვირგვინდადებულთ მიაქვთ წმ. გიორგის და საზელიენის ხატები. რადგანაც ამ დღესასწაულზე ბაზრობის გამო ძალიან ბევრი ხალხი ჩამოდის, მათ შორის მრავალი უცხოე ლია, რომელთა უმეტესი ნაწილი სომეხი, ქართველი და ებრაელი ვაჭრები არიან, აქ გაცხოველებული ვაჭრობა წარმოებს ყოველგვარი სურსათ-სანოვაგით, სამკაულებით, ქსოვილებით, რომლებიც ადგილობრივი საქონლის გვერდით იყიდება. ასეთ ბაზრობას მრავალრიცხოვანი საჩუქრები მოაქვს ხატებისათვის იმათგან, ვინც აქ მხოლოდ მათ თაყვანსაცემად ჩამოდის; თუმცა ამ საჩუქრებს შორის მნიშვნელოვანი არაფერია, იგი წარმოადგენს თოკს, ცვილსა და ძაფს. ზოგჯერ მათ ფულითაც ასაჩუქრებენ ხოლმე. მთელს მხარეში არ არსებობს ისეთი კაცი, რომელიც ამ დღესასწაულზე არ მოდიოდეს. არის ისეთი წლებიც როდესაც ხატების საჩუქრები იმდენია, რომ ისინი ათი და მეტი ურმით მიაქვთ ხოლმე. ამ დროს მღვდლები მეტისმეტად დაკავებულნი არიან წირვით. რადგან „more groecorum“-ის მიხედვით, მათ არ შეუძლიათ ერთ ეკლესიაში წირვა ერთხელ მეტად. შეასრულონ, ამიტომ ზოგჯერ თორმეტზე მეტი მღვდელი ერთად წირავს ხოლმე; ზოგი მღვდელი ხშირად დაგვიანებით მოდის მაშინ, როცა ნახევარი წირვა უკვე შესრულებულია.
21 ოქტომბერს მეგრელები დღესასწაულობენ წმ. გიორგის სასწაულის აღსანიშნავ დღეს, რომელიც მას მათ ქვეყნაში ასი მილის სიშორიდან ჩამოსული ერთი წარმართისათვის მოუხდენია. აი, ამ სასწაულის ისტორია: იმ დროს, როცა ბერძნების ეკლესია ლათინთა ეკლესიასთან იყო შეერთებული და როცა ეს სახელგანთქმული წამებული მრავალ სასწაულს ახდენდა, ამ წარმართს უყვებოდნენ ამ ამბებს, მაგრამ მას არაფერი სჯეროდა და რადგანაც ქრისტიანები ურჩევდნენ არ გაჯიუტებულიყო, ერწმუნა ის, რასაც ხალხი უმტკიცებდა, ამ წარმართმა თქვა: მე ვირწმუნებ თქვენი წმინდანის მიერ ჩადენილ სასწაულებს. თუ ხვალინდელი დღის დადგომამდე ჩემთან მოიყვანს ჩემი ხარებიდან ამას და ამასო – და მან ამ ხარის ნიშნები აღწერა. წმ. გიორგიმ მოახდინა ისე, რომ შემდეგ ღამეს ეს ხარი აღმოჩნდა ასი მილის დაშორებით მდებარე დანიშნულ ადგილზე, ილორელთა სოფელში, სადაც აგებულია მისი სახელობის ეკლესია და სადაც ქრისტიანების სანუგეშებლად ეს წარმართი მოინათლა. ხარი დაკლეს და ხორცი დაურიგეს ხალხს, რომელიც მრავლად მოგროვდა ამ სასწაულის სანახავად. ამ სასწაულის ხსოვნის აღსანიშნავად მეგრელები იმ დროს, როდესაც სარწმუნოება ჰყვაოდა მათთან, ყოველ წელიწადს მღვდლად კურთხევის მსურველებს ავალებდნენ დღესასწაულის დადგომამდე მოეპარათ ულამაზესი ხარი წმ. გიორგის სახელით, რომელიც თითქოს ყოველწლიურად აღნიშნულ დღეს, ამ უძველესი სასწაულის სამახსოვროდ, იტაცებს ხარს და მოჰყავს იმავე ადგილზე. აქედან გამომდინარე, დღესასწაულამდე თხუთმეტი დღით ადრე, საჭირო გახდა ხარებისათვის განსაკუთრებული ყურადღების მიქცევა, რადგან მეგრელები წმინდა გიორგის სახელით, სადაც კი შესძლებდნენ, იპარავდნენ საუკეთესო ხარებს და ამბობდნენ: თუ წმ. გიორგიმ მოიტაცა ხარი, ჩვენც შეგვიძლია მოვიპაროთო. ამიტომ თითოეული ჰფიქრობს, რომ ამ ქურდობისათვის არ დაისჯება. რამდენიმე ბერძენმა და ზოგიერთმა ჩვენმა პატრმა სცადა აეხსნა, თუ როგორ ხდება ხარის ეს ყალბი სასწაული, უკეთ რომ ვთქვათ – თაღლითობა და ამისათვის მთელი ღამე ეკლესის ირგვლივ სიარულით გაათენეს. აღმოჩნდა, რომ ქურდებს ხარი ბაწრით მოჰყავთ შებინდებისას ეკლესიაში. ეპისკოპოსების უმრავლესობამ იცის, რომ ეს თაღლითობაა და რომ ეს წოველწლიური, ეგრეთ წოდებული სასწაული, მტკნარი სიცრუეა, მაგრამ ხალხში ღვთისმოშიშობის განმტკიცების მიზნით ამას ყურადღებას არ აქცევენ. აღსანიშნავია, რომ ხალხი სასწაულის აღსრულების ღამეს ეკლესიასთან გავლას უფრთხის, რადგან ისინი დაარწმუნეს, რომ ის, ვინც ეკლესიას მოუახლოვდება – მოკვდება, არომ წმინდანი კლავს ყველას, ვინც კი მის ეკლესიასთან ამ დროს ახლოს მივაო; ამრიგად, სასწაულის საიდუმლოება იცის მხოლოდ იმან, ვინც ხარი მოიპარა, და იმან, ვისაც იგი შეჰყავს ეკლესიაში.
წმ. გიორგის ეს ეკლესია არის სოფელ ილორში, შავი ზღვის მახლობლად, ბედიელის ეპარქიაში. მას მეზობელი ხალხებიც დიდ თაყვანს სცემენ, თვით ბარბაროსებიც კი. ასე რომ, უახლოესი მეზობლები, როგორც არიან აფხაზები ალანები, ჯიქები და სხვა არამართლმორწმუნენი, მის გაძარცვას ვერ ბედავენ, თუმცა იციან, რომ ეს ეკლესია ძვირფასეულობით და ფულით ძალზე მდიდარია.
ეკლესიის კარი მორთულია ვერცხლის ფირფიტებით, რომლებზედაც გამოსახულია წმინდანებისა და მათი სასწაულების რელიეფური გამოსახულებანი. როგორც ვთქვით, ამ ეკლესიის გაქურდვას ვერავინ ბედავს იმის შიშით, რომ წმინდანი მას წამებით მოკლავს. სხვა მიზეზთა შორის, შიშის ერთ-ერთი მიზეზი იქიდან მომდინარეობს, რომ ეკლესიაში არის ორი შუბი და ბარჯი ისრისებური ორი წვერით, რომლებიც ისეთი მსხვილია და მძიმე, რომ კაცი ერთსაც ვერ ასწევს. ხალხს სწამს, რომ წმინდანი ამ იარაღს იყენებს და სწორედ ამით სწრაფად გმირავს ქურდს შიში, რომელსაც ამ იარაღის მიმართ განიცდიან, იმდენად დიდია, რომ როდესაც ამ ეკლესიის მღვდელი რომელიმე მათგანს გარეთ გამოიტანს, ვინც მას შეხვდება, ისეთ პატივს და თაყვანს სცემს, თითქოს იგი თვით წმინდანის ხატი იყოს, რადგანაც ეშინიათ ამ იარაღით არ იქნენ მყისვე განგმირულნი.
დღესასწაულის წინა ღამით მთავარი, კათალიკოსის, ეპისკოპოსებისა და დიდებულების თანხლებით, მიდის ეკლესიაში, ათვალიერებს მას, რათა დარწმუნდეს ხარი ხომ არ არის დამალული სადმე. შემდეგ ეკლესიას კეტავს და კარზე თვითონ ადებს ეშვის ბეჭედს. დილით იგი ბრუნდება იმავე ამალით, ხსნის თავის ბეჭედს, აღებს ეკლესიის კარს და, ნახულობს რა ხარს, ამბობს, რომ წმინდანმა ამ ღამით მოიტაცა ხარი და მოიყვანაო. ამის გაგონებაზე გაისმის აღტაცებული შეძახილები. ერთი ახალგაზრდა კაცთ რომელსაც ეს საქმე აქვს დაკისრებული, მაშინვე მოიმარჯვებს ხელში საგანგებოდ მოტანილ ჩუგლუგს, რომელსაც სხვა დანაშნულება არა აქვს, ხარს ეკლესიიდან გაიყვანს, დაკლავს და ხორცს ნაჭრებად დაანაწილებს. მთავარი იღებს პირველ ნაჭერს; მეორე და მესამე შიკრიკების ხელით ეგზავნება იმერეთის მეფეს და გურიის მთავარს. დანარჩენი ურიგდებათ სამეგრელოს დიდებულებს, მთავრის მოხელეებსა და ბერებს, რომლებიც იმის გამო, რომ ხორცს საერთოდ არ ჭამენ, უნაწილებენ მას ეკლესიის ღვთისმოსავთ და თავიანთ მოსამსახურეებს. ბევრია ისეთი, რომელიც ამ ხორცს მაშინვე ჭამს დიდი კრძალვითა და მოწიწებით, თითქოს იგი ზიარება იყოს – არც მეტი და არც ნაკლები. ზოგი მას ამარილებს და ცეცხლზე ახმობს და იმედი აქვს, რომ მომავალში, ავადმყოფობის დროს, სენისაგან განიკურნება თუ ამ ხორცს შეჭამს. ხარის დაკვლის დროს გულდასმით აკვირდებიან მის აღნაგობას, მოძრაობას, რათა ამის მიხედვით იწინასწარმეტყველონ. მაგალითად, თუ ხარი წინააღმდეგობას წევს, ბორგავს და ირჩოლება, მაშინ იტყვიან, რომ ამ წელიწადს ომი იქნებაო. თუ ბინძურია, ეს უხვი მოსავლის მომასწავებელია; თუ სველია – ბევრი ღვინო იქნება, თუ წითური ფერისაა – ეს ადამიანებისა და ცხენების სიკვდილიანობის მაუწყებელია; თუ სხვა ფერისაა, ეს კარგი ნიშანია. თუმცა ეს წინასწარ მეტყველება არც ერთ წელიწადს არ მართლდება, ისინი ასევე ცრუ მორწმუნენი რჩებიან, როგორიც იყვნენ.
რაც შეეხება შობას, ისინი ჩვენსავით წირვას შუაღამისას ატარებენ მაგრამ ეს უფრო ლხინს გავს, ვიდრე წირვას, რადგან როგორც საერო, ისე სასულიერო პირები მთელი ორმოცი დღის განმავლობაში ნამარხულევნი, ძალიან დასუსტებულები და დამშეულები არიან, ამიტომ შუაღამიდანვე იწყებენ ქათმებისა და ყვერულების ხოცვას, სვამენ და ჭამენ დილამდე და თან ღმერთს ევედრებიან კიდევ მრავალ შობას მოგვასწარიო. ამას უძახიან ლოცვასა და უფლის თაყვანისცემას. დილით, ნახევრად მთვრალები მიდიან ეკლესიაში და თან მიაქვთ კალათები სავსე კვერცხიანი ხაჭაპურებით, ყურძენი, ვაშლები, ნიგოზი, თხილი და სხვა საჭმელები, რომელსაც საოჯახო საფლავზე ტოვებენ და წირვის მოსასმენად მიდიან. როდესაც წირვა დამთავრდება და მღვდელი სამოსელს გაიხდის, იგი საცეცხლურითა და წიგნით ხელში მიდის ერთი საფლავიდან მეორეზე, აკურთხებს საფლავებსა და მოტანილ საჭმელს. თითოეული ანთებს სანთელს და საცეცხლურში დებს ორ მარცვალ საკმეველს, რის შემდეგაც მღვდელს ერთ პურს აძლევს. ზოგს მტრედებიც მოჰყავს, რომელთა სისხლით საფლავებს რწყავენ მიცვალებულთა სულის საცხონებლად.
თავი XXIII წმინდა ადგილების შესახებ, რომლებიც მათ იერუსალიმში აქვთ
ამ ხალხს იერუსალიმში თავისი პატარა ეკლესია აქვს, სადაც წირვა-ლოცვა მათ ენაზე წარმოებს, მაგრამ ბერძნული წესის მიხედვით. ამ ეკლესიაში არის ღრმული, რომელშიაც ჩადგმულია იესო ქრისტეს ჯვარი. პირველად ამ ეკლესიას ფრანცისკანელი ორდენის ბერები ფლობდნენ, მაგრამ ეგვიპტის სულთანმა ჩამოართვა მათ, რათა იგი ამ ხალხისათვის გადაეცა იმ სამსახურის საზღაურად, რომელიც მათ გაუწევიათ მისთვის მრავალ ომში მონაწილეობით. ძველად ამ სამლოცველოში ორმოცდაშვიდი კანდელი ენთო, მაგრამ დღეს, ამ ხალხის სიღარიბის გამო, არც ერთი აღარ არის. ისინი არა წუხან იმაზე, რომ იქ კათოლიკები წირავენ, მაგრამ მოითხოვენ, რომ მხოლოდ მათი ლოცვები წაიკითხონ. ისინი ბერძნებთან ერთად ფლობენ აგრეთვე ადგილს, რომელსაც მაცხოვრის დილეგს უწოდებენ. მასზე დაშენებულია აღმოსავლეთისაკენ დამხრობილი ეკვდერი, რომელსაც მცირე სიღრმის წყალსატევი აქვს. ეს ადგილი უშუალოდ ეკლესიას მთავარ კედელს ეკვრის, აქვს ოთხწახნაგა ფორმა, საკმაოდ ბნელია და ფასადით გოლგოთის მთისკენაა მიმართული. ირწმუნებიან, რომ ისეო ქრისტე მხარზე გადებული თავისი ჯვრით ამ გზით მოვიდა აქ და რომ ამოთხარეს ორმო, რომელშიაც ჯვარი უნდა ჩაესვათ. ამ ორ ხალხს, ბერძნებსა და მეგრელებს, თავიანთი სიღარიბის გამოს, აქ მხოლოდ ერთი კანდელი უნთიათ. ამ წმინდა ადგილებიდან იერუსალიმის პატრიარქი ოდიშში ანუ სამეგრელოში, ისევე როგორც იმერეთში, რაც საქართველოს შეადგენს და გურიაში თავის წარმომადგენელს აგზავნის ამ წმინდა ადგილებისათვის შეწირულების შესაგროვებლად. წარმომადგენლად, რომელიც ყოველთვის ბერია, ამჟამად არის მისი უსამღვდელოესობა ნიკოლოზ ნიკიფორე; წმ. ბასილის ორდენის ბერძენი ბერი, რომელსაც „ჯვარის მამის“ წოდება აქვს. იერუსალიმის პატრიარქივით, მასაც უფლება აქვს მსურველს „შენდობა“ ე. ი. კურთხევა მისცეს და ცოდვანი მიუტევოს, რასაც იგი აკეთებს კიდეც, იღებს რა თითოეულისაგან ორმოც ეკიუს. ამ ხალხის ფიქრით, ასეთი შენდობა მათ ათავისუფლებს ყოველგვარი ცოდვისაგან – იგულისხმება როგორც ჩადენილი, ისე მომავალში, მთელი სიცოცხლის მანძილზე, მოსალოდნელი ცოდვებისაგან განთავისუფლება. ამიტომაც ყველა, ვისაც ეს შესაძლებლობა აქვს, იღებს ამ „შენდობას“, რომელიც ქართულად არის დაწერილი. ამ გზით ეს წარმომადგენელი ბევრ ფულს აგროვებს, რომელსაც იგი იერუსალიმში სხვა ბერებს უგზავნის.
თავი XXIV. ეკლესიის წინამძღვართა შესახებ
ამ საკითხზე სრულიად ზედმეტია ლაპარაკი, რადგან ეს ხალხი ცხოვრობს თავისი ბუნებრივი ინსტიქტებისა და მთავრის ნებასურვილის მიხედვით. თუ მთავარი მარხვის დროს ხორცს შეჭამს, მაშინ ისინიც ჭამენ და ამბობენ, რომ ეს ცოდვა არ არის, რადგან მთავარი ამასვე აკეთებსო. თუ მთავარი ცოლს გაეყრება ან ორი ცოლი ჰყავს ერთდროულად, სხვებიც ასევე იქცევიან. რაც შეეხება დღესასწაულების დროს ეკლესიაში წირვის მოსასმენად სიარულს, მკითხველმა უკვე დაინახა, თუ რა ცუდად იცავენ ისინი ყოველგვარ უქმეებს და რომ მუშაობისაგან მხოლოდ კვირა დღეს იკავებენ თავს რამდენადმე. ამ დღეს ჩვეულებრივად წირვაზე არ მიდიან, ანდა თუ ვინმე წავა, ეკლესიაში შესვლისთანავე სწრაფად გადაიწერს პირჯვარს, ადიდებს უფალს, წმინდა ქალწულს და მაშინვე გამოდის ეკლესიიდან, დგება მის წინ და იწყებს ლაყბობას, მღვდელი კი თავისთვის განაგრძობს წირვას. ასე ხდება ყოველთვის, გარდა ხარებისა, ბზობiს კვირისა და აღდგომისა, როდესაც მამაკაცები ეკლესიაში ჩერდებიან, ქალები კი გარეთ დგანან. მაგრამ ეკლესიაშიც ისე ლაპარაკობენ და იცინიან, თითქოს ბაზარში იყვნენ. ოდნავ მეტი პატივისცემით ეპყრობიან იმ წირვას, რომელსაც ბერები ატარებენ და რომელსაც მთავარი ესწრება.
Комментариев нет:
Отправить комментарий