თავი VIII. რეპრესიები
1924 წლის 3 სექტემბრს მცხეთის მილიციის ცხენოსანმა პატრულმა ვ. არჯევანიძის მეთაურით შიო მღვიმის მონასტერთან ახლოს საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტის თავმჯდომარე კონსტანტინე ანდრონიკაშვილი და დამკომის მდივანი იასონ ჯავახიშვილი დააპატიმრა. მალევე დააპატიმრეს სოციალისტ-რევოლუციონერი მიხეილ ბოჭორიშვილი, ეროვნულ-დემოკრატი მიხეილ იშხნელი, საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული პარტიის ცენტრალური კომიტეტის წევრი გიორგი ჯინორია და სხვ. პატიმრები ამიერკავკასიის საგანგებო კომისიის საპყრობილეში მოათავსეს. 1924 წლის 4 სექტემბრის ღამეს დამკომის დაპატიმრებულმა ხელმძღვანელებმა მუქარის ქვეშ ხელი მოაწერეს განცხადებას დამკომის დაშლის შესახებ. საპყრობილიდან კ. ანდრონიკაშვილმა თანამებრძოლების მისამართით წერილი გააგზავნა, სადაც უხსნიდა მათ თუ რა მიზეზით მოაწერა ხელი დეკლარაციას, მაგრამ წერილმა დანიშნულების ადგილამდე ვერ მიაღწია, ის საგანგებო კომისიას ჩაუვარდა ხელში (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #377, ტომი #3, ფურცელი 358-368).
საქართველოს საბჭოთა ხელისუფლებამ ისარგებლა 1924 წლის აჯანყების დამარცხებით და საქართველოში თუ ემიგრაციაში მყოფი ანტისაბჭოთა პირების ქონება კონფისკირებულად გამოაცხადა (იხ. დანართი #4). აღსანიშნავია, რომ სიაში მოხვედრილთაგან ზოგიერთი უკვე საბჭოთა ხელისუფლების მიერ დახვრეტილი იყო (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #40, ფურცელი 274). აჯანყებულთა წინააღმდეგ რეპრესიების დაწყებისთანავე საკავშირო კომუნისტური პარტიის (ბ) ამიერკავკასიის სამხარეო კომიტეტის ხელმძღვანელის სერგო ორჯონიკიძის სახელზე საბჭოთა კავშირის სახალხო კომისართა საბჭოს თავმჯდომარის ალექსეი რიკოვის დეპეშა მოვიდა დახვრეტების დაუყოვნებლივ შეწყვეტის შესახებ. ს. ორჯონიკიძემ თავის თანამებრძოლთა ვიწრო თათბირი მოიწვია, სადაც განაცხადა: ჯერჯერობით ამ დეპეშას ყურადღება არ მივაქციოთ და ენერგიული ზომები გავატაროთ, რათა საქართველო რაც შეიძლება მაქსიმალურად გავწმინდოთ კონტრრევოლუციური უწმინდურობისაგანო (გაზეთი. „ერთობა“, თბილისი, 1991, #6).
$ 1. იმერეთი (შორაპნის მაზრა. ქუთაისის მაზრა)
1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეებს, მათ თანამგრძნობებსა და ეჭვმიტანილებს საბჭოთა ხელისუფლების მიერ შექმნილი ე. წ. „სამეულები“ ყოველგვარი ძიებისა და გასამართლების გარეშე ხვრეტდნენ. დააპატიმრეს ყვირილის ხეობაში მცხოვრები წერეთლები და საჩხერიდან ჩამოყვანილ პატიმრებთან ერთად სპეციალურ ეშელონში მოათავსეს. ეშელონი შემდეგ ჭიათურაში ჩამოაყენეს, სადაც მუშათა საგანგებო რაზმის წევრებმა მათ ჭიათურასა და მის ახლო-მახლო სოფლებში დაპატიმრებულები დაახვედრეს. მოგვიანებით ეშელონი შორაპანში გადაიყვანეს, სადაც ასევე დაახვედრეს მათ პატიმრები. ისინი ექვს ვაგონში გადაანაწილეს. ჩეკისტები დაპატიმრებულებს ეუბნებოდნენ, რომ ქუთაისში ჩაიყვანდნენ, აჯანყებასთან დაკავშირებით დაკითხავდნენ, უდანაშაულოებს უკან დააბრუნებდნენ, დამნაშავეების საქმეს კი სასამართლოს გადასცემდნენ. ვაგონებში გამომწყდეულ ადამიანებს რამე რომ არ ეეჭვიანათ თითო „ბუხანკა“ პური დაურიგეს. სოფ. არგვეთის ხიდთან, რკინიგზის სიახლოვეს ორმოები წინასწარ იყო გათხრილი. არემარეს რუსული წითელი არმიის ნაწილები იცავდნენ, რომლებშიც ქართველი ჯარისკაცებიც ერივნენ. ქართველმა ჯარისკაცებმა როგორც კი შეიტყვეს თუ რას უპირებდნენ ვაგონებში გამომწყვდეულ ადამიანებს მწყობრიდან გამოვიდნენ და ბრძანების შესრულებაზე უარი თქვეს, რის გამოც ისინი დააპატიმრეს და მოგვიანებით თბილისში გადააგზავნეს. 1924 წლის 30 აგვისტოს, დილის 3 საათზე, ზესტაფონიდან გასული მატარებელი სოფ. არგვეთის ხიდთან გაჩერდა. პირველი ვაგონიდან დაპატიმრებულები გადმოიყვანეს, ორმოს გასწრივ გაამწკვრივეს და იაპონური ტყვიამფრქვევებიდან უკლებლივ ყველა ჩაცხრილეს. დახვრეტის დროს მათმა ღრიალმა: „რას გვერჩით, რა დაგვიშავებია!“ და ტყვიამფრქვევების კაკანმა დანარჩენ ვაგონებში მყოფი პატიმრები „საქმის კურსში“ ჩააყენა. მათ უარი თქვეს ვაგონებიდან გადმოსვლაზე, არადა თენდებოდა, „საქმე“ კი გათენებამდე უნდა მოთავებულიყო. ასეთ „კრიტიკულ“ სიტუაციაში ქუთაისის საგანგებო კომისიის თავკაცმა ილარიონ ტალახაძემ „მახვილგონიერება“ გამოიჩინა და წამოაყენა წინადადება ყველა დაპატიმრებული ვაგონებშივე ჩაეცხრილათ. გადაწყვეტილება, რა თქმა უნდა, აღსრულდა (გაზეთი. „ერთობა“, თბილისი, 1991). პატიმრები ტყვიამფრქვევებით ვაგონებშივე ჩაცხრილეს. ვინც ტყვიამფრქვევის ცეცხლს გადაურჩა, ცოცხალ-მკვდარი იყო და სიცოცხლის ნიშნებს ამჟღავნებდა მაუზერებიდან დახვრიტეს ილარიონ ტალახაძემ და დომენტი მშვენიერაძემ (შორაპნის მაზრის აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარემ) (გაზეთი. „საქართველო“, თბილისი, 1991, #16). როგორც კი ჩეკისტებმა ვაგონების კარები გააღეს, ორმა დაპატიმრებულმა მაჭარაშვილმა და წერეთელმა გაქცევა მოახერხა. (ვაშაძე 2009: 122). ჩეკისტებმა დახოცილები ორმოში გადაყარეს. თხრილი, თავისი სიდიდის მიუხედავად, საკმარისი არ აღმოჩნდა და ჩეკისტები იძულებული გახდნენ ზევიდან უამრავი მიწა დაეყარათ, რათა გვამები მთლიანად დაეფარათ. ეპიდემიების საწინააღმდეგოდ სასაკლაოს კირი მოაყარეს, დახოცილებს კი დაცვა დაუყენეს, რათა ახლობლებს გვამები არ მოეპარათ. ამით „ოპერაცია“ დამთავრდა და კიდეც ინათა. დახვრეტის დამთავრების შემდეგ ი. ტალახაძე და დ. მშვენიერაძე, რომლებსაც ჩექმები სისხლში და ტვინის ნანთხევში ჰქონდათ გასვრილი, იქვე მდინარე ყვირილაში შევიდნენ და „მოწესრიგდნენ“. შემდეგ დ. მშვენიერაძემ ჩონის მებრძოლებს მიმართა: - აბა, თქვენ იცით, ბიჭებო!.. ამა და ამ ადგილას მობრძანდით, იქ გაშლილი სუფრა დაგხვდებათ, რათა ღირსეულად აღვნიშნოთ ჩატარებული „ოპერაციაო“. დამსჯელი რაზმის ხელმძღვანელობა მაშინვე წასულა სუფრაზე. საინტერესოა ის, რომ ჩეკისტებს თან წაუღიათ ის პურები, რომლებიც პირველ ვაგონში მყოფ პატიმრებს დარჩათ“ (გაზეთი. „საქართველო“, თბილისი, 1991, #16). ვაგონებში დასახვრეტთა შორის ორი ქალი - ნინა წერეთელი და იულია გაფრინდაშვილი იყო. დახვრეტის წინ ონის საგანგებო კომისიის თავმჯდომარე სოფრომაძემ მათ გადასარჩენად ყველაფერი იღონა. ეს ორი ქალი ცოცხალ-მკვდარი ვაგონიდან გადმოასვენეს. ისინი ორი დღის განმავლობაში გონზე არ მოსულან მიუხედავად იმისა, რომ ექიმები თავს დასტრიალებდნენ (ჩუბინიძე 1953: 278). სულ არგვეთის ხიდთან 96 ადამიანი დახვრიტეს (სშსსა (II), საქართველოს ჩეკა-ს მიერ დახვრეტილთა შესახებ მიწერილობები და აქტები 1921-1924 წწ. ტომი #1, ფურცელი 258 (I) - 260 (I). მოგვიანებით მათ რიცხვს კიდევ სხვა დახვრეტილებიც დაემატნენ. მთლიანობაში შორაპნის მაზრაში დახვრეტილთა რაოდენობამ 171 მიაღწია (იხ. დანართი #5).
1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობის მიღების ბრალდებით საბჭოთა ხელისუფლებამ შორაპნის მაზრაში მრავალი ადამიანი დააპატიმრა (იხ. დანართი 205#6). შორაპნის მაზრიდან თბილისში რამდენიმე პატიმარი გადააგზავნეს (იხ. დანართი #7). შორაპნის მაზრაში 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებით ასევე დააპატიმრეს, მაგრამ მოგვიანებით საგანგებო სამეულმა გაათავისუფლა რამდენიმე პირი (იხ. დანართი #8).
საბჭოთა კავშირის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის მესამე სესიის მიერ გამოცხადებული ამნისტიის საფუძველზე გათავისუფლდნენ: ზურაბ არჩილის ძე გამყრელიძე, 24 წლის, ყოფილი აზნაური, მცხოვრები სოფ. ზოტში (შორაპნის მაზრა), საშუალო განათლებით, დაუოჯახებელი, სოციალისტ-ფედერალისტი 1917 წლიდან; ალექსანდრე ფარნაოზის ძე მაჭარაშვილი, 22 წლის, ყოფილი აზნაური, მცხოვრები სოფ. ორდულში (შორაპნის მაზრა), საშუალო განათლებით, სოციალისტ-ფედერალისტი 1918 წლიდან; შოთა გაბრიელის ძე გამყრელიძე, 22 წლის, ყოფილი აზნაური, მცხოვრები სოფ. საჩხერეში (შორაპნის მაზრა), მცირე მესაკუთრე, სოციალისტ-ფედერალისტი; ივანე დიმიტრის ძე წერეთელი, 33 წლის, მცხოვრები სოფ. ხრეითში, ყოფილი აზნაური, თვითნასწავლი, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი; ივანე ფარსადანის ძე ჭუმბურიძე, 25 წლის, ყოფილი სახალხო გვარდიელი, წერა- კითხვის მცოდნე; შალვა აბრამის ძე ჩუბინიძე, 29 წლის, მცხოვრები სოფ. ჩანრში, მესამე კურსის სტუდენტი, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი; სეფე დავითის ძე კახიძე, 38 წლის, ყოფილი აზნაური, უპარტიო, ღარიბი.
აჯანყებულთა მიერ ქ. ჭიათურის კომენდანტად დანიშნული კონსტანტინე ჩაჩანიძე საბჭოთა ხელისუფლებამ კაკის-წყალის ტყეში დააპატიმრა. მას მიესაჯა 5 წლის პატიმრობა მკაცრი იზოლაციით.
1924 წლის აჯანყების დამარცხების შემდეგ ალიმ დარახველიძე ხახული გეორგობიანთან ერთად იმალებოდა, მაგრამ ის 1924 წლის 20 სექტემბერს ქუთაისის პოლიტბიურომ დააპატიმრა. ა. დარახველიძეს 10 წლიანი პატიმრობა მიესაჯა მკაცრი იზოლაციით, თუმცა 1924 წლის ნოემბრის ამნისტიით მას პატიმრობის ვადა გაუნახევრდა (სშსსა (II), ფონდი #6, საქმე #25153, ტომი #4, ფურცელი 25, 195-196).
ქუთაისის მაზრაში საბჭოთა ხელისუფლებამ 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებით 85 ადამიანი დახვრიტა (იხ. დანართი #9).
$ 2. სამეგრელო (სენაკის მაზრა. ზუგდიდის მაზრა)
სამეგრელოში 1924 წლის აჯანყების დამარცხების შემდეგ ალექსანდრე (საშა) გეგეჭკორი ქ. ახალი სენაკში შეიჭრა და გასცა განკარგულება სენაკის მაზრაში მცხოვრები ყველა მღვდელი შეეპყროთ და სიკვდილით დაესაჯათ (სამუშია 2002:41). ეს მხოლოდ დასაწყისი იყო. 1924 წლის 3 და 13 სექტემბერს სენაკის მაზრის ინფორმპუნქტმა აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებით გაუსამართლებლად 122 ადამიანი დახვრიტა (იხ. დანართი #10).
სენაკის მაზრაში 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებითა და აჯანყებასთან კავშირისათვის ასევე 22 ადამიანი დახვრიტეს (იხ. დანართი #11). სენაკის მაზრის საბჭოთა ხელისუფლებამ 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებით 85 ადამიანი დააპატიმრა (იხ. დანართი #12).
1924 წლის 6 სექტემბერს ზუგდიდში საგანგებო ხუთეულის (ტ. ლაგვილავა, ჯ. ჩიჩუა, მ. შელია, ვ. ზაქარაია, ვ. ბასილაია) და პასუხიმგებელი პირების (ი. ჯანაშია, ვ. ქიტია, ე. უბირია, პ. კობახიძე, ა. ხუხუნია, ვ. სიჭინავა, ა. ქირია, ბ. სიჭინავა, ი. ცხაკაია, ლ. როგავა, მ. ხვიჩია, თ. ლუკავა, ბ. ჯანაშია, შ. ბახტაძე) ერთობლივი სხდომა გაიმართა, რომელმაც მოისმინა „ზუგდიდში შეიარაღებულ ბანდიტურ გამოსვლებში აქტიურ მონაწილე კონტრრევოლუციონერთა საქმე“ და დახვრეტის განაჩენი გამოუტანა 40 კაცს (იხ. დანართი #13). ეს 40 დაპატიმრებული ჩეკისტებმა ზუგდიდის დადიანების სასახლის მიმდებარე ტერიტორიასთან დახვრიტეს (პატიმრები თოკებით იყვნენ ერთმანეთზე გადაბმულები). დახვრეტილები სხვების ჭკუის სასწავლებლად რამდენიმე დღე მცხუნვარე მზის ქვეშ ეყარნენ. სწორედ ამ გარემოებამ სიკვდილისაგან იხსნა ოთხი აჯანყებული: ჭიჭიკო ჯიქია, ვალოდია ჩხოლარია, მელიტონ ტატიევი და აკაკი ფონია. ისინი საკონტროლო ტყვიას შემთხვევით გადაურჩნენ, შემდეგ კი ხელებიდან თოკის მოხსნა და გაქცევა მოახერხეს. მოგვიანებით ჭ. ჯიქია ნებაყოფლობით გამოცხადდა ზუგდიდის მაზრის საინფორმაციო პუნქტში (სშსსა (II), დახვრეტილთა შესახებ მიწერილობები და აქტები 1921-1924 წწ., ტომი #1, ფურცელი 187-188).
რვა აჯანყებული დასახვრეტად ფოთის პოლიტბიუროში გადაიგზავნა (ერთ დოკუმენტში შვიდი დახვრეტილია ჩამოთვლილი - ავტ.), სადაც მათ სასიკვდილო განაჩენი გამოუტანეს (იხ. დანართი #14).
აჯანყების დამარცხების შემდეგ დაწყებული უსასტიკესი რეპრესიებით შეშინებულმა აჯანყებაში მონაწილე დურუ ლიფონავამ (მცხოვრები სოფ. ხორგაში) ზუგდიდის საგანგებო სამეულის წევრის კირილე მიქაიას სახელზე წერილი დატოვა და საკუთარი „ნაგანით“ თავი მოიკლა. თავი მოიკლა ასევე სოფ. ჯიხაშკარში მცხოვრებმა აჯანყებაში მონაწილე ევგენი კაჟინას ძე შენგელიამ (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #43, ფურცელი 10-11).
სოფ. დარჩელში საბჭოთა ხელისუფლებამ აჯანყებაში მონაწილე 28 ადამიანი დააპატიმრა. დაპატიმრებულთა შორის იყვნენ: აბელ ნაყოფია, არსენა ნაყოფია, ტარას გეგეჭკორი, ბარდღა ნორაკია და სხვ. ისინი ქ. ზუგდიდში უნდა ჩაეყვანათ. ჩეკისტებს თურმე მიზნათ ჰქონიათ ამ 28 კაცის სოფ. კახათის ამოსასვლელ ფერდობთან დახვრეტა წინასწარ ჩასაფრებული მკვლელების მიერ. მაგრამ ერთ-ერთი კომუნისტის, ერეკლე ქირიას ჰუმანურობამ იხსნა პატიმრები დახვრეტისაგან. ე. ქირიამ პატიმრები ქ. ზუგდიდში ჩაიყვანა, სადაც ისინი დადიანების სასახლის სარდაფში მოათავსეს. ე. ქირიას ეს ნაბიჯი ძვირად დაუჯდა. მას კაპიტნის სამკლაური ააგლიჯეს და სვანეთში აჯანყებულთა წინააღმდეგ მიმავალი პროხოროვის რაზმში ჩარიცხეს (არნანია ა., შონია ვ., დარჩელი (ნარკვევები სოფლის ისტორიიდან), თბილისი, 1999).
აჯანყებულების დახვრეტებს ადგილი ჰქონდა ჩხოროწყუში. სოფ. სარაქონში ფარულავების ღელესთან აჯანყებაში მონაწილე 8 კაცი დახვრიტეს, სოფ. ლეწურწუმეში - ქუთელიები, სოფ. ნაფიჩხაოში - პროფი და მიხა ფიჩხაიები, ქვედა ჩხოროწყუში - ალექსი ახალაია, ხაბუმეში - 2 კაცი. სულ ჩხოროწყუს რაიონში 17 ადამიანი დახვრიტეს (ახალაია 2002: 184-239). დახვრეტები სამეგრელოს სხვა სოფლებშიც განხორციელდა.
საბჭოთა ხელისუფლება ცდილობდა ვაჭარ-ხელოსნებისთვის ანგარიში გაესწორებინა. ტყეში გახიზნულ ვაჭრებსა და ხელოსნებს ერთი დღე მიეცათ სავაჭრო ობიექტების გაღებისათვის. ვადის ამოწურვის შემდეგ საბჭოთა ხელისუფლებამ იმ ვაჭრებისა და ხელოსნების სია გამოაქვეყნა, რომლებსაც კუთვნილი სავაჭრო ობიექტები ჩამოერთვათ (იხ. დანართი #15).
აჯანყებაში აქტიური მონაწილეობის მიმღებთა ძებნა-დაპატიმრებები საკმაოდ დიდხანს გაგრძელდა. იყო შემთხვევები, როდესაც ძებნილები თვითონ „ნებაყოფლობით“ ბარდებოდნენ სახელისუფლებო სტრუქტურებს, რადგან ვერ უძლებდნენ იმ ზეწოლას, რომელიც მათი ოჯახის წევრებზე ხორციელდებოდა. მსგავსი ზეწოლისა თუ პირდაპირი დაპატიმრების გზით ზუგდიდის მაზრის საპყრობილეში 32 ადამიანი აღმოჩნდა (იხ. დანართი #16).
ზუგდიდის მაზრის აღმასრულებელი კომიტეტის პლენუმმა, რომელსაც ესწრებოდნენ: ბ. შოგირაძე, ი. ჯანაშია, ვ. ჩხეიძე, ა. ქირია, ბ. სორდია, მ. შელია, ვ. შოგირაძე და მაზრის ყველა რაიონული აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარე, 1924 წლის აჯანყებასთან კავშირის ბრალდებით კონფისკაციის სახით ქონება უამრავ პირს ჩამოართვა (იხ. დანართი #17).
1924 წლის 18 სექტემბერს საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბ) ცენტრალურმა კომიტეტმა ზუგდიდის ადგილობრივ ხელმძღვანელობას დაშიფრული ტელეგრამა გაუგზავნა, რომელშიც აღნიშნული იყო, რომ ზუგდიდის მაზრის რაიონებში კომუნარები თვითნებურად მოსახლეობისათვის პირუტყვის ჩამორთმევას ახორციელებდნენ, გლეხებს სცემდნენ და სხვ. ცენტრალური კომიტეტი კატეგორიულად უბრძანებდა ადგილობრივ სამაზრო ხელისუფლებას გადაემოწმებინა აღნიშნული ინფორმაცია და დამნაშავეების პასუხისმგებლობის საკითხი დღის წესრიში დაეყენებინა (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #40, ფურცელი 145). ზუგდიდის მაზრის ხელმძღვანელობამ აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებით ქონება ჩამოართვა არა მხოლოდ ვაჭრებსა და ყოფილ თავადაზნაურობას, არამედ გლეხებსაც. თუმცა მოგვიანებით საქართველოს შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატის დადგენილებით გლეხებს და იმ ადამიანებს, რომლებიც თავისი სოციალური წარმომავლობით დაკავშირებული იყვნენ მშრომელთა ფენასთან, ჩამორთმეული ქონება უკან დაუბრუნდათ (სსაზფ, ფონდი #2, აღწერა #1, საქმე #41, ფურცელი 283).
1924 წლის აჯანყების დამარცხების შემდეგ საქართველოს საბჭოთა ხელისუფლებამ „საგამომძიებლო კომისიები“ შექმნა, რომლებსაც აჯანყების გამომწვევი მიზეზები უნდა შეესწავლა. სამეგრელოში აჯანყების მიზეზების გამოსარკვევად სპეციალური კომისია მიავლინეს, რომელსაც მიხა ცხაკია ხელმძღვანელობდა. კომისიამ ზუგდიდისა და სენაკის მაზრები შემოიარა და მიტინგები ჩაატარა. მიტინგის დროს კომისიის წევრებმა ადგილობრივი მოსახლეობა გამოკითხეს. ზუგდიდის მაზრის სოფ. ლიაში მიტინგს 70 კაცი დაესწრო, სოფ. ტყაია-ბეჟაშღალში - 30, სოფ. კორცხელში - 20, სოფ. რუხში - 30, სოფ. ხეთაში - 50. სენაკის მაზრის სოფ. ბანძაში - 300 კაცი, სოფ. ნოსირში - 60, სოფ. ნაესაკოვოში - 50, სოფ. თეკლათში - 30, სოფ. ძველი სენაკში - 80, სოფ. ნოქალაქევში - 20, სოფ. თყია (? - ავტ.) - 30. სოფლის მცხოვრებლებმა კომისიას სხვადასხვა პრეტენზიები წამოუყენეს. გაირკვა, რომ გლეხებმა რამდენიმე თვის წინ კოოპერატივს აბრეშუმის პარკი ჩააბარეს, ამ უკანასკნელმა კი მათ ანაზღაურება არ მისცა. გარდა ამისა, გლეხობამ უკმაყოფილება გამოთქვა იმაზე, რომ მათ უბრალო მოწმობის ასაღებად ათეულობით ვერსის გავლა უხდებოდათ. გარდა ამისა, სოფ. ლიაში ზუგდიდის მაზრის აღმასკომს იჯარით მოიჯარადრისათვის ხე-ტყის დამუშავება გადაუცია. ამ მოიჯარადრეს სამუშაოდ 400 მუშა აუყვანია, რომლებისათვის 4 თვის ხელფასი არ გადაუხდია. ანალოგიური პრობლემა წამოაყენეს სოფ. ტყაია-ბეჟაშღალის მცხოვრებლებმა. სოფ. ლიის მცხოვრებლებმა კომისიას განუცხადეს, რომ კოოპერატივის გამგემ და ნოქარმა კოოპერატივის ფული 700 მანეთის ოდენობით მიითვისეს და სხვ. (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #40, ფურცელი 160).
სოციალური მოტივით აჯანყებაში მოსახლეობის ჩაბმა ცხადია საბჭოთა ხელისუფლებისათვის არახელსაყრელი იყო, მაგრამ კიდევ უფრო მიუღებელი იყო მისთვის აჯანყებაში მოსახლეობის საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის მოთხოვნით მონაწილეობა. აქედან გამომდინარე, უნდა ვივარაუდოთ, რომ მოსახლეობის მიერ სოციალური პროტესტის გამოხატვა შეიძლება შეთხზულიც იყოს ან დაშინებული მოსახლეობა თავის მართლების მიზნით თვითონვე თხზავდა აჯანყებაში ჩაბმის მიზეზს.
$ 3. გურია (ოზურგეთის მაზრა)
გურიაში აჯანყების სალიკვიდაციოდ საგანგებო ხუთეული ჩამოყალიბდა აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარის ფ. დოლიძის მეთაურობით. მთელ გურიაში ძალაუფლება სწორედ ამ ხუთეულის ხელში იყო. საგანგებო ხუთეული ბათუმიდან გურიაში ჩასული ფილიპე მახარაძის დირექტივებით მოქმედებდა. გურიაში 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებით 7 ადამიანი დახვრიტეს (იხ. დანართი #18).
საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბ) ცენტრალური კომიტეტის დადგენილებით 1924 წლის აჯანყების შემდეგ გურიაში გიორგი გოგოტიშვილი მიავლინეს. 1924 წლის 5 სექტემბერს გ. გოგოტიშვილი ქ. ოზურგეთში იყო. ამ დროისათვის აჯანყების მონაწილეები გარბოდნენ და გურიის ტყეებსა და მთებს აფარებდნენ თავს. ფ. მახარაძეს თბილისსა და საქართველოს სხვა ქალაქებში არსებული ვითარების შესახებ ინფორმაცია გ. გოგოტიშვილმა მიაწოდა. ამის შემდეგ ფ. მახარაძემ მთელ გურიაში მიტინგების ჩატარება გადაწყვიტა. 1924 წლის 6 სექტემბერს ერთ-ერთი მიტინგი ფ. მახარაძემ სოფ. დვაბზუში ჩაატარა. მიტინგზე ხალხი მეზობელი სოფლებიდანაც მოჰყავდათ.
1924 წლის 9 სექტემბერს, დილით აეროპლან „იუნკერსით“ გურიაში სერგო ორჯონიკიძე და სოლომონ მოგილევსკი ჩავიდნენ. ფ. მახარაძემ, ს. ორჯონიკიძემდა ს. მოგილევსკიმ ერთობლივად მიტინგები ჩოხატაურში, ნაგომარში და ხიდისთავში ჩაატარეს. მათ შეკრებილ ხალხს აუწყეს, რომ ის ვინც 1924 წლის 15 სექტემბრამდე მთავრობას იარაღს ნებაყოფლობით ჩააბარებდა, სრულად გათავისუფლდებოდა პასუხისმგებლობისაგან განურჩევლად იმისა, ისინი აჯანყებაში აქტიურ როლს ასრულებდნენ თუ პასიურს. მოწოდებას მართლაც მოჰყვა ერთგვარი გამოხმაურება და ტყეში გახიზნულების ნაწილმა იარაღი ადგილობრივ ხელისუფლებას ჩააბარა. მათ შორის იყვნენ ისეთებიც, რომლებიც 1924 წლის აჯანყებამდე იძებნებოდნენ. რაც შეეხება ს. მათითაიშვილს, თ. მუხაშავრიასა და აჯანყების სხვა მეთაურებს, ისინი საბჭოთა ხელისუფლების ამ მოწოდებას არ გამოეხმაურნენ. ს. ორჯონიკიძისა და ფ. მახარაძის მოწოდების მიუხედავად გლეხების უდიდესი უმრავლესობა მაინც თავს იკავებდა იარაღის ჩაბარებისაგან. გლეხების თქმით, მართალია საქართველოს ცენტრალურმა ხელისუფლებამ ამნისტია გამოაცხადა, მაგრამ ადგილობრივი სამაზრო ხელისუფლება მათ არ აპატიებდა აჯანყებაში მონაწილეობას და ს. ორჯონიკიძისა და ფ. მახარაძის წასვლისთანავე მათთან ანგარიშსწორებას დაიწყებდა (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #40, ფურცელი 165).
1924 წლის აჯანყების დამარცხების შემდეგ გადარჩენილი აჯანყებულები ცხადიამძიმე მდგომარეობაში იმყოფებოდნენ. თავი მოიკლეს სასოწარკვეთილებაში მყოფმა აჯანყებულებმა: სოფ. ზომლეთის მკვიდრმა ილიკო დუმბაძემ (დატოვა წერილი და სურათი), სოფ. ზომლეთის მკვიდრმა კონსტანტინე (კოწია) ვადაჭკორიამ (დატოვა წერილი), სოფ. ბახვის მკვიდრმა თეოფილე ინწკირველმა. ლანჩხუთის მკვიდრმა მოსე ჭყონიამ სცადა თვითმკვლელობა, დანით გაიჭრა მაჯის ძარღვი, თუმცა გადარჩა. ის დააპატიმრეს და საპყრობილეში მოათავსეს (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #43, ფურცელი 80).
$ 4. სვანეთი. რაჭა-ლეჩხუმი
ზემო სვანეთში შესულმა რუსის ჯარმა ეგნატე გაბლიანისა და სხვების სახლები ააფეთქა, რამდენიმე სვანი კი დაიჭირა და ადგილზევე დახვრიტა (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #377, ტომი #3, ფურცელი 14).
საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბ) ცენტრალური კომიტეტის 1924 წლის 13 სექტემბრის განკარგულების შესაბამისად, სვანეთის მაზრის აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარე პ. დვალი, ბობოხიძესთან, იმედაძესთან და სხვებთან ერთად, ცაგერიდან ქვემო სვანეთის მიმართულებით გაემგზავრა. ქვემო სვანეთში პ. დვალმა აჯანყებულების მიერ განადგურებული საბჭოთა აპარატები აღადგინეს. მათ რამდენიმე საეჭვო პირი დააპატიმრეს, რის შემდეგ გეზი ზემო სვანეთისაკენ აიღეს. პ. დვალის რაზმს ზემო სვანეთში არანაირი წინააღმდეგობა არ შეხვედრია. სოფ. კალაში მისვლისთანავე პ. დვალმა ტყეებში გახიზნულ მცხოვრებლებს უბრძანა ადგილობრივი სასწავლებლის ეზოში გამოცხადებულიყვნენ. ხალხი დანიშნულ ადგილზე დროზე გამოცხადდა. პ. დვალმა მიტინგი ჩაატარა, რომლის შემდეგ ხალხმა იარაღის ჩაბარება დაიწყო. ამის შემდეგ პ. დვალმა აჯანყების რამდენიმე მონაწილე დააპატიმრა. პ. დვალის ინიციატივით „საგანგებო სამეული“ შეიქმნა, რომელსაც სათანადო მითითებები მიეცა. სამეულის დასახმარებლად პ. დვალმა სოფ. კალაში კომუნარები დატოვა. ანალოგიურად განახორციელა პ. დვალმა ზემო სვანეთის დანარჩენი სოფლების განიარაღება. 1924 წლის 23 სექტემბერს პ. დვალი თავის რაზმთან ერთად ზემო სვანეთის მაზრის ადმინისტრაციულ ცენტრში, სოფ. ბეჩოში შევიდა. აღმოჩნდა, რომ აჯანყებულებს სოფ. ბეჩოს დაკავებისთანავე მაზრის აღმასკომის შენობა გაენადგურებინათ, ნივთები და ავეჯი კი ადგილობრივ მცხოვრებლებს დაეტაცებინათ. შენობების კარ-ფანჯრებიც კი დატაცებული აღმოჩნდა. პ. დვალმა მოუწოდა ხალხს დაებრუნებინათ მაზრის აღმასკომის შენობიდან დატაცებული ქონება, რაც ნაწილობრივ შესრულდა კიდეც (სუიცსა, ფონდი #285, აღწერა #1, საქმე #1069, ფურცელი 59-60ა).
იფარის ტყეში მყოფ ბიძინა პირველს მთავრობამ საგანგებო კომისიის რწმუნებული მიუგზავნა, რომელმაც ის მთავრობასთან შეარიგა. 1924 წლის 1 ოქტომბერს ბ. პირველი საბჭოთა ხელისუფლებას ნებაყოფლობით ჩაბარდა (საქმე საქართველოს ანტისაბჭოთა პარტიების პარიტეტული კომიტეტის შესახებ (საბრალდებო დასკვნა), თბილისი, 1925, გვ. 113). თავის მხრივ, ბ. პირველმა აჯანყების მონაწილეები მთავრობასთან შეარიგა. ბ. პირველის მსგავსად ტყეში მყოფ ეგნატე გაბლიანთან საგანგებო კომისიის წარმომადგენელი გამოცხადდა და ის საბჭოთა ხელისუფლებასთან შეარიგა (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #377, ტომი #3, ფურცელი 14, 19).
ზემო სვანეთის მაზრის მილიციის უფროსი შ. ამილახვარი საქართველოს შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატს სწერდა, რომ სვანეთში მომხარი აჯანყების დროს მუშფაკელი პლატონ მარგველანი და სვანეთის აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარის მოადგილე სიმონ გულბანი აჯანყებულთა სასარგებლოდ მოქმედებდნენ (სუიცსა, ფონდი #285, აღწერა #1, საქმე #1062, ფურცელი 5-6). საბჭოთა ხელისუფლებამ ლეჩხუმის მაზრაში 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებით 37 ადამიანი დახვრიტა (იხ. დანართი #19). რაჭის მაზრაში აჯანყებულებსა და საბჭოთა ხელისუფლების წარმომადგენლებს შორის შეტაკება მოხდა, რომლის დროსაც 2 კომუნისტი დაიჭრა (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #43, ფურცელი 105). საბჭოთა ხელისუფლებამ მიზანშეწონილად მიიჩნია რაჭის მაზრაში რამდენიმე არასასურველი პირი დაეხვრიტა (იხ. დანართი #20).
$ 5. აფხაზეთი
საქართველოს საბჭოთა ხელისუფლებამ 1924 წლის აგვისტოს აჯანყება მთელი საქართველოს მასშტაბით ჩაახშო. აჯანყების ჩახშობაში აფხაზეთის საბჭოთა ხელისუფლება არანაკლებ აქტიურობდა. სამურზაყანოს მაზრის საგანგებო კომისიის თავმჯდომარე თეოფანე შარიამ 32 პატიმარი დასახვრეტად გალის საპყრობილიდან გამოიყვანა. დასახვრეტად წაყვანილთაგან ორი გზაში გაიქცა. ჩეკისტი თ. შარია საპყრობილეში დაბრუნდა, ერთ-ერთი საკნის კარი გააღებინა და ვინც პირველი შეხვდა, გამოიყვანა და დახვრიტა. პატიმრები გალის საპყრობილეში არ დაეტია, სკოლაში მეცადინეობა გადადეს და სკოლის შენობა საპყრობილედ აქციეს (ზუხბაია 2002: 109). საბერიოს რაიონში სულ რაღაც ორი დღის განმავლობაში 204 აჯანყებული დააპატიმრეს (გაზეთი. „კომუნისტი“, თბილისი, 1924, #201). სამურზაყანოს მაზრაში 1924 წლის აჯანყების ჩახშობაში ამავე მაზრის პოლიტბიუროს მდივანმა ტარას ანთიამ აქტიური მონაწილეობა მიიღო (ფარი - საიმედო, მახვილი - ბასრი, რედაქტორი. ა. ინაური, თბილისი, 1987). სამურზაყანოს მაზრაში 1924 წლის აგვისტოს აჯანყების დამარცხების შემდეგ ხელისუფლების ინსპირირებით სოფლებში გლეხების კრებები გაიმართა. ერთ-ერთი ასეთი კრება სოფ. ჭუბურხინჯში გაიმართა (გაზეთი. „კომუნისტი“, თბილისი, 1924, #201). აფხაზეთის საბჭოთა ხელისუფლებამ წებელდის რაიონში აჯანყებულების წინააღმდეგ შლატერი გაგზავნა. შლატერმა ბესარიონ აფროსიძე და მასთან ერთად 10 აჯანყებული დააპატიმრა. შლატერისთვის ნაბრძანები იყო დატყვევებული აჯანყებულები ადგილზევე დაეხვრიტა, მაგრამ მან ეს დავალება ვერ შეასრულა, რადგან სოფ. აჟარის მილიციამ მას ამის უფლება არ მისცა. შლატერი იძულებული გახდა დაპატიმრებულები ქ. სოხუმში ჩაეყვანა.
1924 წლის 15-17 სექტემბერს აფხაზეთის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის საგანგებო სამეულის სხდომა გაიმართა, რომელშიც მონაწილეობდნენ: აფხაზეთის შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარი ნ. ლაკობა, აფხაზეთის საგანგებო კომისიის თავმჯდომარე ბახტაძე და ასტრიბეკოვი. სხომაზე შლატერს ბრძანების შეუსრულებლობაზე ახსნა-განმარტება მოსთხოვეს. 11 აჯანყებული 1924 წლის 19 სექტემბერის დილის 4 საათზე ქ. სოხუმში დახვრიტეს (იხ. დანართი #21).
1924 წლის 27 ოქტომბერს აფხაზეთის საგანგებო კომისიამ პატიმრობიდან გაათავისუფლა აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებით დაპატიმრებული და მანამდე პატიმრობაში მყოფი პირები (იხ. დანართი #22).
$ 6. აჭარა
1924 წლის 30 აგვისტოს აჭარის საგანგებო კომისიის კოლეგიის სხდომა გაიმართა, რომელსაც ესწრებოდნენ: ქავთარაძე, კილაძე, ქათამაძე. სხდომაზე მიიღეს გადაწყვეტილება 23 პირის დახვრეტის შესახებ (იხ. დანართი #23). ეს 23 ადამიანი აჭარის საგანგებო კომისიამ 1924 წლის 31 აგვისტოს, ღამის 3 საათზე ქ. ბათუმში დახვრიტა (სშსსა (II), ფონდი #6, საქმე #25311, ფურცელი 36). 1924 წლის 6 სექტემბერს აჭარის საგანგებო ხუთეულმა აჭარის საგანგებო კომისიას დამატებით 10 პირის დახვრეტის სანქცია მისცა (იხ. დანართი #24).
1924 წლის სექტემბრის შუა რიცხვებში აჭარის საგანგებო ხუთეულმა საქართველოს საგანგებო კომისიისაგან მიიღო ცნობა, რომ აჭარაში ახალი გამოსვლები მზადდებოდა. აღნიშნულთან დაკავშირებით სასწრაფოდ შეიკრიბა აჭარის საგანგებო ხუთეული, რომელმაც მიიღო დადგენილება, რომლის თანახმად აჭარის სამაზრო სამეულებს უნდა გაეგრძელებინათ თავიანთი მოვალეობის შესრულება. აჭარის სამაზრო სამეულებთან აქტივისტთა რაზმები უნდა ჩამოყალიბებულიყო. კომუნართა რაზმის უფროს ჩაჩბას დაევალა, რომ ყველა კომუნარის მობილიზება დაეწყო, ხოლო ბათუმის სამხედრო გარნიზონის უფროსს - სამხედრო ძალებით ფოსტა-ტელეგრაფის დაცვა განეხორციელებინა. ამავე დროს საგანგებო ხუთეულმა თავის განკარგულებაში დატოვა საპატრულო ნავი „სოციალიზმის ვარსკვლავი“ შავი ზღვის ბათუმის სანაპიროს კონტროლის გასაძლიერებლად. აჭარის საგანგებო კომისიას მიეცა დავალება ყველა ანტისაბჭოთა პირი დაეპატიმრებინა. ამავე დროს აჭარის საგანგებო კომისიას ბარცხანის, ჭაობისა და ორთაბათუმის მოსახლეობისაგან იარაღი უნდა ამოეღო (მანველიძე 2006: 50).
1924 წლის 2 სექტემბერს საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტის ბათუმის რწმუნებული გიორგი (გიზო) ანჯაფარიძე აჭარის საგანგებო კომისიას ნებაყოფლობით ჩაბარდა (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #377, ტომი #3, ფურცელი 210).
1924 წლის სექტემბერში აჭარის საგანგებო კომისიამ ბათუმში ახალგაზრდა მარქსისტების ანტისაბჭოთა ორგანიზაცია გამოააშკარავა, რომელიც 60-ზე მეტ წევრს ითვლიდა. გამოვლენილ იქნა მეორე ანტისაბჭოთა ორგანიზაცია - „ოპოზიციონერთა იატაკქვეშა კომიტეტი“ მათე ლომთათიძის მეთაურობით. 1924 წლის ნოემბრის შუა რიცხვებში აჭარის საგანგებო კომისიას ხელში ჩაუვარდა საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული პარტიის (მ) 1924 წლის 15 ოქტომბრის პროკლამაცია, რომელიც თბილისიდან ბათუმის ორგანიზაციას გაუგზავნეს. აჭარის საგანგებო კომისიამ საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული პარტიის ბათუმის ორგანიზაციის 15 აქტიური წევრი დააპატიმრა, რომლებიც მოსახლეობაში საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ აგიტაციას ეწეოდნენ.
1924 წლის 12 დეკემბერს აჭარის საგანგებო ხუთეულმა თვითლიკვიდაცია გამოაცხადა. იმავე დროს გაუქმდა ადგილობრივი სამაზრო სამეულები (მანველიძე 2006: 50-51).
თავი IX. სასამართლო პროცესი
1925 წლის 15 ივლისიდან 1925 წლის 3 აგვისტომდე 1924 წლის აჯანყების მონაწილეთა სასამართლო პროცესი გაიმართა. მანამდე კი ძიება მიმდინარეობდა. 1924 წლის აჯანყების მონაწილეთა დაკითხვა შანტაჟისა და სასტიკი წამების პირობებში მიმდინარეობდა. ამიტომ იყო, რომ დაპატიმრებულთა ჩვენებების უმეტესი ნაწილი გამოძიების მიერაა შეთხზული. პატიმრებს იძულებულს ხდიდნენ, რომ ასეთი ჩვენებები საკუთარი ხელმოწერით დაედასტურებინათ. ძიების ორგანულ გაგრძელებას სასამართლო პროცესი წარმოადგენდა, რომელიც პრაქტიკულად ფარსი იყო. ბრალდებულთა ბედი, სასჯელის ზომა, სასამართლო პროცესის დაწყებამდე იყო განსაზღვრული.
1925 წლის 2 ივლისს საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის უზენაესი სასამართლოს პრეზიდიუმის გამწესრიგებელმა სხდომამ (თავმჯდომარე ა. თუმანიშვილი, წევრები: ლ. მიროტაძე და შ. გალდავა, რესპუბლიკის პროკურორის მაგიერ ნ. ოკუჯავა, მდივანი ვ. ცინცაძე) წარმოებაში მიიღო საქმე საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტის წევრების შესახებ. სასამართლოს თავმჯდომარედ უზენაესი სასამართლოს კოლეგიის წევრი გალაკტიონ ვაშაძე დაინიშნა. სასამართლო პროცესზე სახალხო მსაჯულებად იყვნენ ი. სტურუა და ი. ცინცაძე. გ. ვაშაძის ბრძანებით ბრალდებულებს სახაზინო დამცველები გამოუყვეს. ჩერქეზიშვილი დაინიშნა გრიგოლ გიორგაძის, კირილე ნინიძისა და ნიკიფორე იმნაიშვილის დამცველად; მესხიშვილი - გრიგოლ რცხილაძის, სამსონ დადიანისა და ამბროსი კვირიკაძის; გუბელაძე - ალექსანდრე ჩხაიძის, გაბრიელ გოგოლიშვილისა და კონსტანტინე ლორთქიფანიძის; რიჟამაძე - მიხეილ ბოჭორიშვილის, აპოლონ ბახტაძისა და მიხეილ ჭანიშვილის; შოთა დადიანი - ივანე ავალიშვილის, ნიკოლოზ ნაკაშიძისა და ვლადიმერ ბერიძის; ნიკოლოზ ქიქოძე - იაკობ ფანოზაშვილის, ვახტანგ ნაცვლიშვილისა და ვლადიმერ გეგეჭკორის; პოლუმორდვინოვი - მიხეილ იშხნელის, სიმონ (ხუხუ) ხოფერიასა და შალვა თვალთვაძის; ვანო ჯაფარიძე - აკაკი კალანდარიშვილის, თეოფილე შენგელიასა და ეგნატე გაბლიანის; მიხეილ ტატიშვილი - ალექსანდრე ძაძამიას, შალვა კალანდარიშვილისა და დავით ონიაშვილის; ნასიძე - კონსტანტინე ანდრონიკაშვილის, გიორგი ჯინორიასა და გენადი ბელთაძის; ზედგინიძე - გრიგოლ ცინცაბაძის, ნიკოლოზ ქარცივაძისა და ნაპოლეონ კახიანის; ანდრეი ტატიშვილი - ვალერიან ბილანაშვილის, ვლასი მამალაძისა და შალვა იოსელიანის; მაჭავარიანი - ხარიტონ ლაშხიას, ესტატე ლატარიასა და აკაკი ფიჩხაიას; ველაზაროვი - არტემ ფანცულაიას, პართენ ხურციძისა და ლავრენტი ესვანჯიას; ღვამიჩავა - ბიძინა პირველისა და ალექსანდრე ბოკერიას (დოკუმენტში დანარჩენი ბრალდებულების დამცველები არ იხსენიებიან - ავტ.).
სასამართლომ ბრალდებულებს: კ. ანდრონიკაშვილს, დ. ონიაშვილს, გ. ჯინორიას, ნ. ქარცივაძეს, გ. ანჯაფარიძეს, ი. ჯავახიშვილს, გ. გიორგაძეს, ნ. იმნაიშვილს, კ. ნინიძეს, გ. რცხილაძეს, ს. დადიანსა და მ. ბოჭორიშვილს წაუყენა ბრალდება გათვალისწინებული საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 58 და 59 (I ნაწილი) მუხლებით, რაც გულისხმობდა შეიარაღებული კონტრრევოლუციური აჯანყების მოწყობას მუშათა და გლეხთა მთავრობის დასამხობად, უცხო სახელმწიფოების ინტერვენციისათვის ხელშეწყობასა და მათ სასარგებლოდ ჯაშუშობას. ბრალდებულებს: ა. კალანდარიშვილს, შ. კალანდარიშვილს, კ. ბილონიშვილს, ე. ლატარიას, ა. ფიჩხაიას, პ. ხურციძეს, ლ. ესვანჯიას, შ. თვალთვაძეს, ა. ფანცულაიას, ვ. მამალაძეს, თ. შენგელიას, ნ. კახიანს, შ. იოსელიანს, მ. იშხნელს, ხ. ლაშხიას, გ. ცინცაძეს, გ. ცინცაბაძეს, ვ. გეგეჭკორს, გ. ბელთაძეს, ს. ხოფერიას, ბ. ბირველს, ე. გაბლიანს, ა. კვირიკაძეს, მ. ჭანიშვილს, ა. ბოკერიას, ა. ჩხაიძეს, გ. გოგოლიშვილს, კ. ლორთქიფანიძეს, ი. ლორთქიფანიძეს, ა. ბახტაძეს, ნ. ნაკაშიძეს, ი. ავალიშვილსა და ვ. ბერიძეს სასამართლომ წაუყენა ბრალდება გათვალისწინებული საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 61 მუხლით, რაც გულისხმობდა იმ ორგანიზაციის წევრობას, რომლის მიზანი იყო შეიარაღებული აჯანყების გზით მუშურ-გლეხური სახელმწიფოს დამხობა და უცხო სახელმწიფოებთან ან მის წარმომადგენლებთან ურთიერთობა საქართველოში ინტერვენციის განსახორციელებლად. კ. ანდრონიკაშვილს, გ. ჯინორიას, ი. ჯავახიშვილს, მ. ბოჭორიშვილს, მ. იშხნელსა და გ. ცინცაბაძეს სასამართლომ წაუყენა ასევე ბრალდება გათვალისწინებული საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 60 და 61 მუხლებით, რაც გულისხმობდა უცხო სახელმწიფოებთან ან მის წარმომადგენლებთან ურთიერთობის დაჭერას მის დასაყოლიებლად საქართველოს საქმეებში შეიარაღებული ძალით ჩარევის მიზნით და მონაწილეობის მიღებას იმ ორგანიზაციის მუშაობაში, რომლის მიზანი მუშათა და გლეხთა მთავრობის დამხობა იყო შეიარაღებული კონტრრევოლუციური აჯანყების გზით. სასამართლომ ბრალდებულებს: კ. ანდრონიკაშვილს, გ. ჯინორიას, ი. ჯავახიშვილს, მ. იშხნელსა და მ. ბოჭორიშვილს ასევე წაუყენა ბრალდება გათვალისწინებული საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 16 და 64 მუხლებით, რაც გულისხმობდა უშუალო მონაწილეობას, სხვების დაყოლიებას, დამნაშავის დამალვას და ტერორისტული აქტების განხორციელებას საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ.
ვახტანგ ნაცვლიშვილს სასამართლომ ვერ დაუმტკიცა წაყენებული ბრალდება და ის სასჯელისაგან გაათავისუფლა. ივანე ლორთქიფანიძეს, ვალერიან ბილანიშვილს, ესტატე ლატარიას, აკაკი ფიჩხაიას, ლავრენტი ესვანჯიას, შალვა თვალთვაძეს, ვლასი მამალაძეს, შალვა იოსელიანს, ხარიტონ ლაშხიას, ვლადიმერ გეგეჭკორს, თეოფილე შენგელიას, ეგნატე გაბლიანს, ამბროსი კვირიკაძეს, მიხეილ ჭანიშვილს, გაბრიელ გოგოლიშვილს, კონსტანტინე ლორთქიფანიძეს, ალექსანდრე ბოკერიას, ალექსანდრე ჩხაიძეს, აკაკი კალანდარიშვილს, შალვა კალანდარიშვილსა და არტემ ფანცულაიას სასამართლომ დაუმტკიცა წაყენებული ბრალდება გათვალისწინებული საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 61 მუხლით და თითოეულ მათგანს მიუსაჯა თავისუფლების აღკვეთა სამი წლით. უზენაესმა სასამართლომ იხელმძღვანელა საკავშირო ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის 1925 წლის 7 მარტის მესამე სესიის დადგენილებით და ზემოთ ჩამოთვლილი პირები სასჯელისაგან გაათავისუფლა.
სასამართლომ დავით ონიაშვილს დაუმტკიცა წაყენებული ბრალდება გათვალისწინებული საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 58 და 59 (I ნაწილი) მუხლებით. სასამართლომ მხედველობაში მიიღო ის გარემოება, რომ დ. ონიაშვილმა გულწრფელად აღიარა თავისი „შეცდომები“ და სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 28 მუხლით, რომელიც საშუალებას აძლევდა სასამართლოს სათანადო მოტივების გათვალისწინებით განსასჯელისათვის სასჯელი შეემცირებინა და დ. ონიაშვილს მიუსაჯა თავისუფლების აღკვეთა 3 წლით, სასტიკი იზოლაციითა და წინასწარი დაპატიმრების ჩათვლით. სასამართლომ გაითვალისწინა დ. ონიაშვილის ავადმყოფობა, იხელმძღვანელა საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 46 მუხლით და დ. ონიაშვილს პატიმრობის დარჩენილი ვადა პირობით სასჯელად ჩაუთვალა. სასამართლომ ბრალდებულებს: გრიგოლ რცხილაძეს, სამსონ დადიანს, კირილე ნინიძეს, ნიკიფორე იმნაიშვილსა და გრიგოლ გიორგაძეს დაუმტკიცა წაყენებული ბრალდება გათვალისწინებული საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 58 და 59 (I ნაწილი) მუხლებით. ამასთანავე სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 28 მუხლით და თითოეულ მათგანს მიუსაჯა თავისუფლების აღკვეთა 3 წლით, სასტიკი იზოლაციით. სასამართლომ მხედველობაში მიიღო, ის რომ აღნიშნული პირები საბჭოთა ხელისუფლებისათვის საშიშროებას არ წარმოადგენდნენ და იხელმძღვანელა საბჭოთა კავშირის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის 1925 წლის 7 მარტის დადგენილებით და ისინი სასჯელისაგან გაათავისუფლა.
სასამართლომ ალექსანდრე ძაძამიას დაუმტკიცა წაყენებული ბრალდება გათვალისწინებული საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის მე-16 და 64 მუხლებით. ამასთანავე სასამართლომ იხელმძღვანელა სისხლის სამართლის კოდექსის 28 მუხლით და ა. ძაძამიას მიუსაჯა თავისუფლების აღკვეთა 3 წლით, სასტიკი იზოლაციით. სასამართლომ იხელმძღვანელა საბჭოთა კავშირის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის 1925 წლის 7 მარტის დადგენილებით და ა. ძაძამია სასჯელისაგან გაათავისუფლა.
სასამართლომ ნიკოლოზ ქარცივაძეს დაუმტკიცა წაყენებული ბრალდება, გათვალისწინებული საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 58 და 59 (I ნაწილი) მუხლებით. სასამართლომ გაითვალისწინა ის, რომ ნ. ქარცივაძე ამ მუხლებით ერთხელ უკვე იყო გასამართლებული და ის პასუხისმგებლობისაგან გაათავისუფლა. სასამართლომ იაკობ ფანოზაშვილს დაუმტკიცა წაყენებული ბრალდება, გათვალისწინებული საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 16 და 64 მუხლებით. სასამართლომ გაითვალისწინა ის, რომ ი. ფანოზაშვილი ამ ბრალდებით ერთხელ უკვე იყო გასამართლებული და ის პასუხისმგებლობისაგან გაათავისუფლა. სასამართლომ აპოლონ ბახტაძეს, ნიკოლოზ ნაკაშიძეს, ვლადიმერ ბერიძეს, პართენ ხურციძესა და გენადი ბელთაძეს დაუმტკიცა წაყენებული ბრალდება, გათვალისწინებული საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 61 მუხლით. სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 28 მუხლით და თითოეულ მათგანს მიუსაჯა თავისუფლების აღკვეთა 3 წლით, სასტიკი იზოლაციითა და წინასწარი დაპატიმრების ჩათვლით. სასამართლომ სიმონ (ხუხუ) ხოფერიას დაუმტკიცა წაყენებული ბრალდება გათვალისწინებული საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 16, 61 და 64 მუხლებით და მიუსაჯა მას თავისუფლების აღკვეთა 3 წლით, სასტიკი იზოლაციითა და წინასწარი პატიმრობის ჩათვლით.
სასამართლომ გიორგი ანჯაფარიძეს დაუმტკიცა წაყენებული ბრალდება გათვალისწინებული საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 58 და 59 (I ნაწილი) მუხლებით და მიუსაჯა მას თავისუფლების აღკვეთა 5 წლით, სასტიკი იზოლაციითა და წინასწარი პატიმრობის ჩათვლით.
სასამართლომ ივანე ავალიშვილსა და ბიძინა პირველს დაუმტკიცა წაყენებული ბრალდება გათვალისწინებული საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 61 მუხლით და მიუსაჯა თითოეულ მათგანს 5 წლით თავისუფლების აღკვეთა, სასტიკი იზოლაციითა და წინასწარი პატიმრობის ჩათვლით. სასამართლომ ნაპოლეონ კახიანს დაუმტკიცა წაყენებული ბრალდება გათვალისწინებული საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 61 მუხლით და მიუსაჯა მას თავისუფლების აღკვეთა 8 წლით, სასტიკი იზოლაციითა და წინასწარი პატიმრობის ჩათვლით.
სასამართლომ გრიგოლ ცინცაბაძეს დაუმტკიცა წაყენებული ბრალდება გათვალისწინებული საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 60 და 61 მუხლებით და მიუსაჯა მას თავისუფლების აღკვეთა 8 წლით, სასტიკი იზოლაციითა და წინასწარი პატიმრობის ჩათვლით.
სასამართლომ კონსტანტინე ანდრონიკაშვილს, იასონ ჯავახიშვილს, გრიგოლ (გიორგი) ჯინორიას, მიხეილ ბოჭორიშვილსა და მიხეილ იშხნელს, რომელთაგან პირველ ოთხს დაუმტკიცდა წაყენებული ბრალდება გათვალისწინებული საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 16, 58, 59 (I ნაწილი), 60, 64 და 66 მუხლებით, მიხეილ იშხნელს კი დაუმტკიცდა წაყენებული ბრალდება გათვალისწინებული საქართველოს სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის 16, 60, 61, 64 და 66 მუხლებით და თითოეულ მათგანს მიუსაჯა სასჯელის უმაღლესი ზომა - დახვრეტა. სასამართლომ მხედველობაში მიიღო სასამართლო პროცესზე მათი მხრიდან გაკეთებული საჯარო განცხადება, რომლითაც ისინი მოუწოდებდნენ ქართულ პოლიტიკურ პარტიებს დადგომოდნენ მშვიდობიან გზას და კონსტიტუციის ფარგლებში ეთანამშრომლათ საბჭოთა ხელისუფლებასთან და დახვრეტის განაჩენი შეუცვალა მათ 10 წლის პატიმრობით, სასტიკი იზოლაციითა და წინასწარი პატიმრობის ჩათვლით (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #40, ფურცელი 491, 742-779).
საბჭოთა ისტორიოგრაფიის (კ. სულაქველიძე, ი. კაჭარავა, კ. შელია, ნ. მახარაძე, ა. კიკვიძე და სხვ.) მიერ 1924 წლის შეფასება, ცხადია, ტენდენციური, არაობიექტური და არამეცნიერული იყო. მას ოფიციალური ხელისუფლების თვალსაზრისი უნდა გაემყარებინა და აჯანყების დამარცხების შემდეგ მთელ ქვეყანაში განხორციელებული მასობრივი რეპრესიებისათვის ერთგვარი გამართლება უნდა მოეძებნა. ამასთანავე, ამ შეფასებას აჯანყების ხელმძღვანელი ბირთვის დისკრედიტაცია უნდა მოეხდინა და სათანადო არგუმენტების მოშველიებით საბჭოთა კავშირში ევროპის სახელმწიფოების მხრიდან ინტერვენციის განხორციელების საშიშროებაზე მიენიშნებინა. ამით საბჭოთა საქართველოს (და საბჭოთა კავშირის) პოლიტიკური ხელმძღვანელობა ცდილობდა ქვეყნის შიგნით არსებული სიძნელეები მიეჩქმალა და ქვეყნის გარეთ არსებულ ვითარებაზე გაემახვილებინა საზოგადოების ყურადღება. ეს გარემოება კი თავისთავად მოითხოვდა იმის მტკიცებას, რომ აჯანყებაში გლეხებსა და მუშებს მონაწილეობა არ მიუღიათ და, ამდენად, რაიმე საერთო-სახალხო აჯანყებაზე საუბარი არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლებოდა. წინააღმდეგ შემთხვევაში სრული აბსურდი გამოდიოდა - გლეხები და მუშები გამოვიდნენ მათი ინტერესების დამცველი მუშურ-გლეხური სახელმწიფოს წინააღმდეგ. საბჭოთა საქართველოს ისტორიოგრაფია სწორედ ასეთ შაბლონს უნდა მორგებოდა. ცხადია ეს ასეც მოხდა, თუმცა დროთა ვითარებაში საბჭოთა ისტორიოგრაფია იძულებული გახდა გლეხებისა და მუშების აჯანყებაში მონაწილეობა ნაწილობრივ ეღიარებინა და ეს საბჭოთა ხელისუფლების მიერ დაშვებული რიგი შეცდომებით აეხსნა. თუმცა ტერმინი „ავანტიურა“ კვლავ ძალაში დარჩა.
ქართულმა ემიგრანტულმა ისტორიოგრაფიამ (სოლომონ ზალდასტანიშვილმა, ალექსანდრე სულხანიშვილმა, სიმონ გოგიბერიძემ, ვალიკო ჩუბინიძემ, შალვა ამირეჯიბმა, ნოე ჟორდანიამ და სხვ.) 1924 წლის აჯანყების შეფასების საკითხში იმთავითვე საბჭოთა ისტორიოგრაფიის საპირისპირო პოზიცია დაიკავა და 1924 წლის აჯანყება XX საუკუნის 20-იანი წლების საქართველოს ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის აპოგეად შეაფასა (ამ შეხედულებას არ იზიარებდა ცნობილი ქართველი მოღვაწე ირაკლი წერეთელი და შემდგომში საბჭოთა სპეცსამსახურებთან თანამშრომლობაში მხილებული გრიგოლ ვეშაპელი). ამ შეფასებაში, ცხადია, სუბიექტური მიზეზები ჭარბობდა და ეს არც არის გასაკვირი, ბევრი მათგანი ხომ თვითონაც აქტიურ მონაწილეობას იღებდა 1924 წლის აჯანყებაში.
XX საუკუნის 90-იან წლებში ჩვენს ქვეყანაში მომხდარი კარდინალური ცვლილებების შედეგად მოიხსნა ცენზურა, გაიხსნა არქივები და შეიქმნა ობიექტური პირობები 1924 წლის აჯანყების პირუთვნელი შესწავლა-შეფასების თვალსაზრისით. მართლაც, დაიწერა მთელი რიგი შრომები, რომლებმაც 1924 წლის აჯანყების მრავალი, უცნობი დეტალი წარმოაჩინეს (ნესტან კირთაძემ, რევაზ გრძელიძემ, ვალერი ბენიძემ და სხვ.). ეს ნაშრომები აჯანყებას საერთო-სახალხო მოვლენად აფასებდნენ და, გამომდინარე აქედან, მის მონაწილეებს ეროვნულ გმირებად და სამშობლოსათვის თავდადებულ მამულიშვილებად წარმოაჩენდნენ. მოგვიანებით ეიფორიის ერთგვარად დაცხრომის შემდეგ ამ შეფასების გვერდით დაიწყო ბოლშევიკურ-კომუნისტური შეფასების რეანიმაცია, უფრო კონკრეტულად, 1924 წლის აჯანყების შეფასებისას გაჩნდა ტერმინები „ავანტიურისტები“, „ექსტრემისტები“, უფრო მეტიც, 1924 წლის აჯანყების ხელმძღვანელებს ერის გენოფონდის უაზროდ განადგურებაში დასდეს ბრალი (გიორგი ციციშვილი და სხვ.)
ამდენად, მიუხედავად იმისა, რომ 1924 წლის აჯანყებიდან 87 წელი გავიდა, დღევანდელ ქართულ ისტორიოგრაფიაში აჯანყების შეფასება კვლავაც ორგვარია. გამომდინარე აქედან, მკითხველთა ფართო წრე და მთლიანად საზოგადოება ერთგვარ გაუგებრობაში აღმოჩნდა. ბუნებრივია საზოგადოების წინაშე ობიექტურად ჩნდება კითხვა: ქართულ ისტორიოგრაფიაში არსებული აჯანყების შეფასების ორი ურთიერთგამომრიცხავი მოსაზრებიდან რომელი გაიზიაროს, უპირატესობა რომელს მიანიჭოს? ამიტომ ჩვენს მიზანს წარმოადგენს ანალიზის საფუძველზე შევაფასოთ 1924 წლის აჯანყება დღევანდელი გადასახედიდან და, შესაბამისად, სათანადო ადგილი მივუჩინოთ ამ მოვლენას საქართველოს ისტორიაში.
ჩვენი აზრით, 1924 წლის აჯანყების სრულფასოვანი შეფასებისათვის აუცილებელია გაირკვეს შემდეგი გარემოებები: არსებობდა თუ არა 1924 წლის აჯანყების გამომწვევი მიზეზები საქართველოში და შეიძლებოდა თუ არა აჯანყების თავიდან აცილება ანუ არსებობდა თუ არა ბრძოლის ალტერნატიული ვარიანტი? ამოძრავებდათ თუ არა პირადი მოტივები აჯანყების სათავეში მდგომ პოლიტიკოებს; აჯანყების ტექნიკური და სამხედრო მომზადების დონე; აჯანყების გეოგრაფია; აჯანყებაში მონაწილე პირთა სოციალური კუთვნილება; მოკავშირის საკითხი; ტერმინ „ავანტიურის“ განმარტება და მისი მიმართება 1924 წლის აჯანყებასთან და ქართულ სინამდვილეში მომხდარ სხვა აჯანყებებთან. განვიხილოთ თითოეული მათგანი.
„საქართველოს რევოლუციური კომიტეტის“ („რევკომის“) საქმიანობაზე ჩვენ სათანადო თავში ვისაუბრეთ. საქართველოში საბოლოოდ ერთპარტიული, დიქტატორული რეჟიმი დამკვიდრდა, აიკრძალა პოლიტიკური პარტიების საქმიანობა. საბჭოთა რეჟიმი საზოგადოების ყველა ფენას შეეხო. ამიტომ უკმაყოფილოთა რაოდენობა ქვეყანაში დღითიდღე იზრდებოდა. საქართველოს კომუნისტურმა პარტიამ (ბ) უარი განაცხადა სოციალ-დემოკრატების მიერ შეთავაზებულ წინადადებაზე - მთელ ქვეყანაში რეფერენდუმის ჩატარებისა და ამ გზით ქართველი ერის ნების გამორკვევაზე. საქართველოში მშვიდობიანი მეთოდებით საბჭოთა ხელისუფლების შეცვლის ილუზია იმთავითვე გაქრა. ქართველი პოლიტიკოსები დარჩნენ ორი უკიდურესობის წინაშე: ისინი ან უნდა შერიგებოდნენ საბჭოთა ხელისუფლებას და მოსალოდნელ რეპრესიებს მშვიდად დალოდებოდნენ ან ებრძოლათ სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე ამ რეჟიმის წინააღმდეგ. 1924 წლის აჯანყების სათავეში მდგომმა პოლიტიკოსებმა მეორე გზა აირჩიეს. აჯანყების ხელსაყრელ საერთაშორისო პირობებში დაწყებაზე სპეციალურად ამისათვის შექმნილ საზღვარგარეთის ბიუროს უნდა ეზრუნა. ამასთანავე აჯანყების იდეის მომხრეებისათვის ერთგვარი კატალიზატორის როლი ითამაშა ინგლისის მთავრობის მიერ საბჭოთა კავშირისათვის გაგზავნილმა ნოტამ, რომელშიც აღნიშნული იყო, რომ ინგლისი დე იურე ცნობდა საბჭოთა კავშირის მთავრობას ყოფილი რუსეთის იმპერიის იმ ტერიტორიებზე, რომლის მოსახლეობაც ცნობდა მის ხელისუფლებას (ქართული დიპლომატიის ისტორია, რედაქტორი. რ. მეტრეველი, თბილისი, 2003). ასევე საფრანგეთში ერიოს მთავრობა ლოიალურად იყო განწყობილი საქართველოს ემიგრანტული მთავრობის მიმართ (სულაქველიძე 1927: 72). ძნელია ზუსტად თქმა იმისა, თუ ვინ რა სახის დახმარებას აღმოუჩენდა საქართველოს 1924 წლის აჯანყების წარმატების შემთხვევაში, მაგრამ დანამდვილებით შეიძლება ითქვას, რომ ევროპაში საქართველოთი დაინტერესება ნამდვილად არსებობდა, მაგალითად „დიდი ბრიტანეთის სანავთობე ფირმა „შელი“ აპირებდა, დაეფინანსებინა მენშევიკური რევოლუცია, რომელიც ბათუმის ჭიშკრის გავლით გაუხსნიდა მათ გზას ბაქოსაკენ“ (წენგუაშვილი კ., ლ. ტროცკი - „ქართველი მენშევიკების შესახებ“, „ანალები“, 2004, #2). აზერბაიჯანის ჩართვა აჯანყებაში ამ მიზნითაც იყო ნავარაუდევი.
ამდენად, საქართველოში უკმაყოფილოთა არმიის თანდათანობითი ზრდა თავისთავად აყენებდა დღის წესრიგში ბრძოლის დარჩენილ ერთადერთ საშუალებას, აჯანყებას. ამასთანავე არსებული საერთო უკმაყოფილობის ფონზე ძალზე დიდი იყო ალბათობა ისევ სტიქიური გამოსვლებისა, რაც თავისთავად დიდი მსხვერპლის მომტანი გახდებოდა.
აჯანყების გზით მიზნის მიღწევა ყველა დროში და სიტუაციაში დიდ რისკთან და ხიფათთანაა დაკავშირებული, რაც მით უფრო ორმაგდება საბჭოთა სინამდვილეში. თუმცა, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სამშობლოს გამოხსნისათვის მებრძოლი ძალები იდგნენ ორი უკიდურესობის წინაშე: საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენაზე ფიქრისათვის საბოლოოდ თავი დაენებებინათ და საქართველოს და ქართველი ხალხის დაბეჩავებულ მდგომარეობას შერიგებოდნენ ან პირიქით, სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე ებრძოლათ და თუ ვერ გაიმარჯვებდნენ, პირნათლად მაინც მოეხადათ თავიანთი ვალი ერისა და ქვეყნის წინაშე.
1924 წლის აჯანყების ხელმძღვანელებმა მეორე გზა აირჩიეს. განვიხილოთ ტერმინი „ავანტიურა“ და მისი მიმართება 1924 წლის აჯანყებასთან. ერთ-ერთ ფრანგულ ლექსიკონში ტერმინი ავანტიურა ამგვარადაა განმარტებული: იმპულსურობა, ეგოცენტრიზმი, ინტრიგების ხლართვა, პატივმოყვარეობა. ოქსფორდის უნივერსიტეტის მიერ გამოცემულ ლექსიკონში ვკითხულობთ: „ავანტიურისტი არის პიროვნება, რომელიც მზადაა სარგებლობა ნახოს რისკის ან უპატიოსნო არაკეთილსინდისიერი მეთოდებით“.
1924 წლის აჯანყების მზადების პროცესში აქტიურად იყო ჩართული გენერალი კონსტანტინე (კოტე) აფხაზი. საქართველოსა და ამიერკავკასიის საგანგებო კომისიების მახვილ თვალს რა გამოეპარებოდა და კ. აფხაზი დააპატიმრეს. 1923 წლის 21 მაისს ამიერკავკასიის საგანგებო კომისიამ კ. აფხაზი და სხვა ქართველი ოფიცრები ქ. თბილისში, დღევანდელი ვაკის პარკის ტერიტორიაზე დახვრიტა. ჯალათები მას სიცოცხლეს შეჰპირდნენ თუკი ის ბრძოლაზე ხელს აიღებდა, მაგრამ კ. აფხაზმა ამაზე კატეგორიული უარი განაცხადა. მისი უკანასკნელი სიტყვები იყო: „მე ვკვდები სიხარულით, რადგან ღირსი გავხდი საქართველოს სამსხვერპლოზე ზვარაკად მიტანისა. ჩემი სიკვდილი გამარჯვებას მოუტანს საქართველოს!“ (ეძგვერაძე 1996: 31). კ. აფხაზის ვაჟკაცობამ და გაუტეხლობამ აღაფრთოვანა არა მხოლოდ კ. აფხაზის თანამებრძოლები, არამედ პირსისხლიანი ჩეკისტებიც კი. ჩეკისტი მანუჩარ (კაკო) შელია, რომელიც 1956 წელს ბერად აღიკვეცა მოსკოვის მირქმის მონასტერში მამა ალექსის სახელით, თავის მემუარებში წერდა: „ჩემს მეხსიერებაში წამოტივტივდა იმ ვაჟკაცთა სახეები, რომლებიც სიცოცხლეს სწირავდნენ „წითელ აგრესიასთან“ ბრძოლას და არასოდეს უფიქრიათ ქვეყნის დატოვება. მართალია, ჩვენი შეხედულებანი რადიკალურად განსხვავდებოდა ერთმანეთისაგან და ცხოვრებამ მტრები გაგვხადა, მაგრამ მე მაინც დიდი მოწიწებით მინდა მოვიხსენიო არასრული სია იმ ქართველი ვაჟკაცების, ვინც ბოლომდე იბრძოდა, ამ სიტყვის სრული გაგებით და საკუთარი სიკვდილით უკვდავყო საკუთარი სახელი... სიმონ ბაგრატიონ-მუხრანსკი, ივანე ნარიკელაძე, კოსტა (კოტე - ავტ.) აფხაზი, ალექსანდრე ანდრონიკაშვილი, გრიგოლ წულუკიძე, ნოე ხომერიკი, გოგი ფაღავა, ნიკოლოზ ზანდუკელი, ვალიკო ჯუღელი, გრიშა აბაშიძე, ნიკოლოზ წერეთელი, ქაქუცა ჩოლოყაშვილი... ეს არის არასრული სია იმ პატრიოტებისა, რომელნიც დაამშვენებდნენ ნებისმიერ ქვეყანას, ნებისმიერ დროს“ (გაზეთი. „დილის გაზეთი“, თბილისი, 1999, #152). ამდენად, კ. აფხაზი და მისი თანამოაზრე ქართველი გენერლები და ოფიცრები „ავანტიურისტები“ კი არ იყვნენ, არამედ სამშობლოს უანგარო მსახურები.
ანალოგიურად შეიძლება მსჯელობა აჯანყებაში მონაწილე სხვა პირების მიმართ. სოციალ-დემოკრატმა ნიკოლოზ ქარცივაძემ 1925 წელს დამკომის სასამართლო პროცესზე განაცხადა: „...მე კატეგორიულად ვაცხადებ, რომ თუ საქართველოს მე დამოუკიდებელს დავინახავ, მაშინ უკანასკნელ კომუნისტს, რომელსაც მის სათავეში დავინახავ მიუხედავად იმისა, რომ დემოკრატიზმი მირჩევნია, მე უბრალო ფეხის მწმენდელად დაუდგები და იმათ ვემსახურები“ (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #375, ფურცელი 458-459).
აჯანყების დღეებში აჭარაში სოფ. ღორჯომში მოხდა ასეთი რამ. წითელარმიელთა მეთაურმა ბასოვმა ადგილობრივ მოსახლეობას აჯანყებულების გაცემა მოსთხოვა, წინააღმდეგ შემთხვევაში ის სოფლის გადაწვით იმუქრებოდა. მიუხედავად ამისა, ხალხმა აჯანყებულები არ გასცა. სიტუაცია უკიდურესად დაიძაბა, სოფელს განადგურების რეალური საფრთხე დაემუქრა. ამ დროს აჯანყებულები: მემედ გაბაიძე, ჰასან მეკეიძე და სხვ. წითელარმიელებს თვითონ ჩაბარდნენ. ბასოვის ბრძანებით ისინი იქვე, ხალხის თვალწინ, ჯერ სასტიკად გაროზგეს, შემდეგ კი დახვრიტეს (გოგოლიშვილი 2000: 66).
თუ ჩვენ ვაღიარებთ, რომ 1924 წლის აჯანყების ხელმძღვანელები ქართველ ხალხს წინასწარგანზრახულად მიერეკებოდნენ სასაკლაოსაკენ და მათ თავიანთი ვიწრო, პარტიული ინტერესებისათვის იყენებდნენ და, შესაბამისად, ერს გენოციდის საშიშროებას უმზადებდნენ, მაშინ ცხადია ისინი ნამდვილი „ავანტიურისტები“ ყოფილან, მაგრამ ფაქტია, რომ ეს ასე არ იყო. 1924 წლის აჯანყების ხელმძღვანელებს შესაძლოა რიგ შემთხვევაში რეალობის გრძნობა ღალატობდათ და საბჭოთა კავშირის საშინაო და საგარეო მდგომარეობას სრულად ვერ აანალიზებდნენ, მაგრამ, რაც მთავარია, ისინი საქართველოს გასათავისუფლებლად თავგანწირვით იბრძოდნენ.
ტერმინი „ავანტიურა“ საბჭოთა ლიდერების მიერ შემოგდებული სატყუარა რომ იყო, ამაზე ნათლად მეტყველებს საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტის თავმჯდომარის კონსტანტინე ანდრონიკაშვილის მიერ სასამართლო პროცესზე მიცემული ჩვენება: „ჩემ საკანში შემოვიდა ზაკჩეკას თავმჯდომარე მოგილევსკი, მან მომცა წინადადება, გამეკეთებინა განცხადება, რომ საქართველოს ს-დ პარტიამ დაუშვა დიდი შეცდომა, რომ მოაწყო ავანტიურა და ამ ავანტიურაში ჩააბა ხალხი... ჩვენ შევუდექით დეკლარაციისათვის დებულების შედგენას; ჩვენ აღვნიშნეთ ფაქტი ჩვენი დამარცხებისა და... რომ ევროპა არ დაგვეხმარა და მოტყუებულნი დავრჩით... ჩეკამ... მოგვთხოვა შეგვეტანა ორი დებულება. აგვისტოს გამოსვლები მოგვენათლა ავანტიურად და ამ ავანტიურაში მონაწილეთ გამოგვეცხადებინა ერის ზედაფენები. მძიმე იყო ჩვენთვის ამ დებულების მიღება! ამით მარტო ჩვენი თავისთვის გამოგქონდა პოლიტიკური სიკვდილის განაჩენი; მეორე - ილახებოდა თვით მოძრაობა; მესამე - კომუნისტები ფართოდ გამოიყენებდნენ თავის სასარგებლოდ და კიდევაც გამოიყენეს... ჩვენ ვარჩიეთ „ავანტიურა“ და „ერის ზედაფენების“ სიტყვების ფასად გადაგვერჩინა ის, რისი გადარჩენა ჯერ კიდევ შეიძლებოდა, მით უმეტეს, ყოველი ქართველი, რომელიც შეგნებულად მიუდგებოდა შექმნილ მდგომარეობას, კარგად მიხვდებოდა, საქმე რაში იყო და, ამასთან, სიტყვები: „ავანტიურა“ და „ზედაფენები“ არსებითად სრულიადაც არ სცვლიდა და არ უკარგავდა აგვისტოს გამოსვლებს მის ნამდვილ ხალხურ და მასიურ მნიშვნელობას...“ (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #377, ტ. #3, ფურცელი 360-363). უნდა აღინიშნოს, რომ კ. ანდრონიკაშვილი ჩეკისტებთან საუბარში თვითვე აცხადებდა, რომ დეკლარაციის შედგენა-არ შედგენას ის არ უკავშირებდა მისი დახვრეტა-არ დახვრეტის საკითხს.
ამდენად, 1924 წლის აჯანყების დამარცხების შემდეგ დასახვრეტად გამზადებული აჯანყების მეთაურები ფიქრობდნენ არა თავიანთი ტყავის გადარჩენაზე, არამედ დანარჩენ აჯანყებულებზე, რომლებიც ამ დროისათვის კვლავ აგრძელებდნენ წინააღმდეგობას. ცხადია 1924 წლის აჯანყების ხელმძღვანელების მხრიდან აჯანყების „ავანტიურად“ მონათვლა საკუთარ პრინციპებზე და იდეებზე უარის თქმას ნიშნავდა, მაგრამ ამ ნაბიჯით მათ მრავალი ქართველის სიცოცხლე გადაარჩინეს. „ავანტიურის სქემის“ მომხრეები 1924 წლის აჯანყების შეფასებისას ერთ-ერთ არგუმენტად ამიერკავკასიის საგანგებო კომისიის იზოლატორიდან ვალიკო ჯუღელის მიერ გამოგზავნილ წერილებს იყენებენ, რომელშიც ვ. ჯუღელი თავის თანამებრძოლებს მოუწოდებდა ხელი აეღოთ აჯანყებაზე, რადგან, მისი თქმით, ამიერკავკასიისა და საქართველოს საგანგებო კომისიებში აჯანყების შესახებ ყველაფერი იცოდნენ (გაზეთი. „კომუნისტი“, თბილისი, 1924, #196). ამის საპასუხოდ შეიძლება ითქვას, რომ ადრე საგანგებო კომისიიდან ანალოგიურად წერილები დაპატიმრებულებმა გიორგი წინამძღვრიშვილმა და გოგიტა ფაღავამაც გამოაგზავნეს. განსხვავება მხოლოდ ის იყო, რომ ვ. ჯუღელი უფრო კატეგორიული იყო. დამკომმა მიიღო გადაწყვეტილება ვ. ჯუღელთან ყოველგვარი კავშირი გაეწყვიტა და მის მიერ საგანგებო კომისიიდან გამოგზავნილი წერილები უკან გაუგზავნა (ზალდასტანიშვილი 1989: 30-31). ამასთანავე, ამ დროისათვის (1924 წლის 6 აგვისტო) აჯანყებისთვის მზადება იმ დონემდეა მისული, რომ უკან დახევა პრაქტიკულად შეუძლებელი იყო.
1924 წლის აჯანყების საქართველოს საბჭოთა ხელისუფლების მიერ დაგეგმილად მიჩნევა იმთავითვე უნდა გამოირიცხოს, რადგან წინააღმდეგ შემთხვევაში ის მასიურ ხასიათს ვერ მიიღებდა. ამასთანავე დაკავშირებით საინტერესოა 1924 წლის აჯანყების ერთ-ერთი აქტიური მონაწილის ესტატე ლატარიას მიერ სასამართლოზე გაკეთებული განცხადება: „როცა სამეგრელოში ჩავედი, ასეთი სურათი იყო: მთელი ხალხი რაღაც მოლოდინში იყო, ყველა ამბობდა, რომ დღეს, ხვალ რამე მოხდებაო“ (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #377, ტომი #3, ფურცელი 124). სვანეთში 1924 წლის აჯანყების ერთ-ერთმა მეთაურმა ბიძინა პირველმა სასამართლოზე განაცხადა: საზოგადოდ ჩვენ ასეთი პოლიტიკის ვიყავით, რომ რომელიმე პირი მთელი თავისი ნებითა და სურვილით არ გამოჰყვებოდა, ჩვენს წრეში ვერ ჩაებმოდა. ეგნატე გაბლიანმა უთხრა: იცოდეთ ამ ჩვენ ცდას შეიძლება მოჰყვეს დამარცხება, შემდეგ განადგურებაც და ამიტომ ვისაც არა გაქვთ სურვილი, არ გამოხვიდეთო. მეც ვუთხარი ეს, მაგრამ ხალხმა გვითხრა: ჩვენ ეს ვიცით, ამას ვზომავთო (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #377, ტომი #3, ფურცელი 38). მართალია 1924 წლის აჯანყების მზადების შესახებ საქართველოსა და ამიერკავკასიის საგანგებო კომისიები საქმის ვითარებას იცნობდნენ (თავიანთი აგენტების, აჯანყების მზადებაში ჩართული მოღალატეების მეშვეობით), მაგრამ აჯანყების ხელმძღვანელების მხრიდან „ხალხში მუშაობა“ სრული კონსპირაციის დაცვით ცხადია შეუძლებელი იყო.
1924 წლის აჯანყება რომ ქართველი ხალხის დაკვეთილი იყო, ამაზე ნათლად მეტყველებს აჯანყების ერთ-ერთი აქტიური მონაწილის, საქართველოს ეროვნულ- დემოკრატიული პარტიის თავმჯდომარის, შალვა ამირეჯიბის მოგონება. „...აჯანყების დღეების შემდეგ მე ისევ ტფილისში ჩავედი და დავრჩი იქ ორ თვემდის. ამ ხნის განმავლობაში მე ვიყავი ბევრ სახლში, სამჯერ ისეთ სახლებშიაც, სადაც დახვრეტილები ჰყავდათ, ვნახე სხვადასხვა პირნიც, მაგრამ იქ საყვედური, ან რომ აჯანყება ვიღაცის პროვოკაცია იყო... მე არ გამიგონია. ყველას ესმოდა რა მოხდა და ყველა მოწიწებით ფიქრობდა მასზედ. ყველას ესმოდა, რომ აგვისტოს აჯანყება ის კარია, რომლითაც ქართველი ერი თავის დამოუკიდებლობაში უნდა შევიდეს“ (შალვა ამირეჯიბი. წიგნი მეორე. თბილისი, 1998, გვ. 165).
1924 წლის შემოდგომაზე საქართველოში იმყოფებოდა გერმანელი პროფესორი ერიხ ობსტი. მოგვიანებით ე. ობსტმა გერმანიაში გერმანულ ჟურნალ „ცაიტ შრიფტ ფიურ გეოპოლიტიკ“-ში საქართველოს შესახებ პატარა წერილი გამოაქვეყნა. ე. ობსტი 1924 წლის აჯანყების დამარცხების შემდეგ თბილისში არსებულ სიტუაციას შემდეგნაირად აღწერდა: „იმ დროს, როდესაც ჩვენ თბილისს მივედით, იქ იყო გაბატონებული ღრმა გლოვა, განსაკუთრებით ქალაქის ქართულ ნაწილში. ბევრი დედაკაცი მიმოდიოდა შავ სამოსელში ჩაცმული და მათი სახე მძიმე, მძიმე მწუხარებას ამჟღავნებდა. მამაკაცთა შორის შავი ნიშანი ჩვეულებრივი იყო, მაგრამ ისინი ამ გლოვის ნიშანს ატარებდნენ დიდი სიფრთხილით: ეშინოდათ, ამით საეჭვო პირად არ ჩამთვალონო. არ დარჩენილა თითქმის არც ერთი ოჯახი, მას რომ წევრი არ დაჰკლებოდეს და გლოვაში არ ყოფილიყოს.
გაუგონარი მძვინვარებით მოსპეს აჯანყება. ოფიციალური სტატისტიკა თუმცა აცხადებს, რამდენიმე ასი კაცი სამხედრო სასამართლოს განაჩენით დაიხვრიტაო, მაგრამ ვიღას აინტერესებს ეს რიცხვი?.. ნამდვილი მსხვერპლი ათასობით ითვლება. ისინი დახვრიტეს გაუსამართლებლად, ხშირად იმ შემთხვევაშიც, როცა დაბეჯითებით იცოდნენ, რომ ისინი აჯანყებაში სრულებით არ მონაწილეობდნენ... რაც ჩვენ საქართველოში ვნახეთ და გავიგონეთ, არავითარ ეჭვს არ იწვევს, რომ 1924 წელს... მომხდარი აჯანყება იყო უმთავრესად ეროვნული მოძრაობა და როგორც ასეთი, არა მარტო საბჭოთა სისტემის, არამედ სწორედ რომ მოსკოვური რუსეთის წინააღმდეგ მიმართული...
არავის არ შეუძლია სერიოზულად იმაზე იდავოს, რომ ეროვნულად აღგზნებულ ინტელიგენციასთან ერთად, პირველ ყოვლისა, საქართველოს აკადემიურ ახალგაზრდობასთან ერთად, ძალიან ბევრი გლეხი და მუშა ღებულობდა მონაწილეობას აჯანყებაში. რა აზრი უნდა ჰქონოდა იმას, რომ მაგალითად, შავი ქვის მრეწველობის არეში, ჭიათურაში მუშებმა იარაღი ხელთ აიღეს, საბჭოთა მოხელეები დაიჭირეს და სხვა? განა მართლა შეუძლია ვინმეს დაამტკიცოს, რომ ჭიათურის მაღაროს მუშები, ყველანი თავადაზნაურთა შვილები იყვნენ, ანდა ისინი თავადაზნაურ გვართა მიერ დაქირავებული იყვნენ, რათა მოსკოვის წინააღმდეგ ბრძოლაში გამოეყვანათ?.. (ობსტი ე., საქართველო. გეოპოლიტიკური ნარკვევი, „ახალი დროება“, 1999, #4). ბუნებრივად ისმის კითხვა: იყო თუ არა 1924 წლის აჯანყება მასობრივი, სახალხო, საერთო-ეროვნული?
საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბ) ცენტრალური კომიტეტის მდივანი ბესარიონ ლომინაძე 1924 წელს რუსეთის კომუნისტური პარტიის (ბ) ცენტრალური კომიტეტის პოლიტბიუროს საიდუმლოდ წერდა, რომ 1924 წლის აჯანყებაში ათასობით გლეხი მონაწილეობდა და მან ზოგან მთელი მაზრები მოიცვა, მაგალითად გურიასა და სამეგრელოში (ბ. ლომინაძის მოხსენებითი ბარათი, „საქართველოს კომუნისტი“, 1989, #3). ბ. ლომინაძე მიხეილ კახიანისადმი გაგზავნილ წერილში 1924 წლის აჯანყებას მასობრივს უწოდებდა და აცხადებდა „... ეს აჯანყება არ ყოფილა მხოლოდ მენშევიკებს პლიუს აზნაურებისა და თავადების გამოსვლა. მას თითქმის მთელი ინტელიგენცია თანაუგრძნობდა. ინტელიგენციის მნიშვნელოვანი ნაწილი (სოფლის მასწავლებლები) მასში უშუალოდ მონაწილეობდა, ხოლო ზოგიერთ მაზრაში მენშევიკებთან, აზნაურებთან, ოფიცრებთან, მღვდლებთან, ვაჭრებთან და ინტელიგენციასთან ერთად აჯანყებაში გლეხობაც მონაწილეობდა...“ (ბ. ლომინაძის პირადი წერილიდან საქართველოს კომპარტიის ცენტრალური კომიტეტის მდივნის მ. კახიანისადმი (1924 წ. შემოდგომა), „საქართველოს კომუნისტი“, 1989, #3). მართალია 1924 წლის აჯანყება აღმოსავლეთ საქართველოში მასიური არ ყოფილა, მაგრამ ამას სხვა მიზეზები ჰქონდა. ამდენად, მართალია მხოლოდ თავისთვის და საიდუმლოდ, მაგრამ საბჭოთა ხელისუფლება იძულებული იყო სიმართლე ეღიარებინა.
1924 წლის აჯანყება ტექნიკური თვალსაზრისით კარგად მომზადებულად ვერ ჩაითვლება, რადგან აჯანყების პროცესში გამოჩნდა საბრძოლო საშუალებების ნაკლებობა, მაგრამ ფინანსების სიმწირის პირობებში ეს არც უნდა გაგვიკვირდეს. ასეთ შემთხვევაში აჯანყების მეთაურებს ყურადღება საბჭოთა ხელისუფლების არსენალის ხელში ჩაგდებაზე ჰქონდათ გამახვილებული და უმეტესწილად ეს ამოცანა მათ შეასრულეს კიდეც. სამხედრო თვალსაზრისით კი აჯანყება ნამდვილად მომზადებული იყო. ამაზე ნათლად მეტყველებს კავკასიის არმიის დივიზიის უფროსის ა. იანოვსკის მოხსენებითი ბარათი. ის აჯანყებულების წინააღმდეგ რუსული წითელი არმიის ოპერაციებს დასავლეთ საქართველოში ხელმძღვანელობდა და აჯანყებულთა რაზმების მოქმედებას მაღალ შეფასებას აძლევდა (მაცაბერიძე მ., აჯანყებულთა ტაქტიკა 1924 წელს დასავლეთ საქართველოში, „მხედარი“, 1991, #2).
განვიხილოთ 1924 წლის აჯანყების გეოგრაფია. 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობა საქართველოში მცხოვრებ ეთნიკურ უმცირესობას (აფხაზებს, ოსებს, სომხებს, აზერბაიჯანელებს) არ მიუღიათ. ამის მიზეზი ეთნიკური უმცირესობების მიმართ საბჭოთა საქართველოს (უფრო სწორედ საბჭოთა კავშირის) ხელისუფლების პოლიტიკაში უნდა ვეძიოთ. ქართველების ინტერესების შელახვის ხარჯზე საქართველოში მცხოვრებმა მცირე ერებმა ხელი კარგად მოითბეს. აქედან გამომდინარე, სავსებით ლოგიკურია ის, რომ საქართველოში მცხოვრებმა ეთნიკურმა უმცირესობებმა 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიიღეს. ისტორიოგრაფიაში ორმაგი მიდგომა, ორმაგი სტანდარტი ყოვლად მიუღებელი და დაუშვებელია. თუ ჩვენ 1924 წლის აჯანყების მონაწილეებს „ავანტიურისტებად“ და თვით აჯანყებას „ავანტიურად“ მოვნათლავთ იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ მან დასახულ მიზანს ვერ მიაღწია ან გამარჯვების შესაძლებლობა ნაკლები იყო საბჭოთა კავშირის საშინაო და საგარეო მდგომარეობის გათვალისწინებით, მაშინ ჩვენ ანალოგიური ტერმინით უნდა შევამკოთ კახეთის 1802 წლის პოლიტიკური გამოსვლა, მთიულეთის 1804 წლის აჯანყება, კახეთის 1812 წლის აჯანყება, იმერეთის 1819-1820 წლების აჯანყება და სხვა აჯანყებები. განა შეგვიძლია ვამტკიცოთ, რომ კოხტასთავის შეთქმულებს მაშინ მონღოლთა დამარცხება ხელეწიფებოდათ? ან ვინმეს შეუძლია ამტკიცოს, რომ 1832 წლის შეთქმულების აჯანყებაში გადაზრდის შემთხვევაში წარმატება გარდაუვალი იყო?
ბრძოლას ყოველთვის აქვს აზრი, რაც არ უნდა დიდი იმპერიის წინააღმდეგ წარმოებდეს ის. განა მსოფლიოში ცოტაა მაგალითი, როდესაც რიცხვით მცირე ერებმა დაუღალავი და უთანასწორო ბრძოლის შედეგად ნანატრი თავისუფლება მოიპოვეს? ამისთვის ირლანდიელების, პოლონელების, ფინელების, ჩეხებისა და სხვ. ერების გავლილი გზებიც კმარა. არც ერთ ამ ერს თავისუფლება მცირე მსხვერპლით არ მოუპოვებია, მაგრამ როგორც იტყვიან, ეს მსხვერპლი ღირდა გამარჯვებად. საქართველოს ისტორია ხომ უძველესი დროიდან დღემდე ეროვნული სახელმწიფოებრიობის აღდგენა-შენარჩუნებისათვის განუწყვეტელი, თავდადებული, ლამის გენეტიკურ მემკვიდრეობად ქცეული ბრძოლაა, რამაც ჩვენს ისტორიას ერთგვარად დრამატიზმის ელფერი მისცა. ასეთივე დრამატიზმის ელფერი დაჰკრავს 1924 წლის აჯანყებას. მართალია 1924 წლის აჯანყება დამარცხდა, მაგრამ რაც მთავარია, 1924 წელს ქართველმა ერმა ზნეობრივად დაამარცხა მონსტრი - საბჭოთა კავშირი.
ამდენად, 1924 წლის აჯანყება 1921 წლიდან დაწყებული ეროვნული მოძრაობის კულმინაციას წარმოადგენდა. მართალია 1924 წლის აჯანყების ხელმძღვანელები გადაჭარბებულად აფასებდნენ ევროპის როლს `საქართველოს საკითხში~, მაგრამ რაც მთავარია, ისინი საქართველოს გასათავისუფლებლად თავგანწირვით იბრძოდნენ. აქედან გამომდინარე, 1924 წლის აჯანყების ხელმძღვანელების „ავანტიურისტებად“ და 1924 წლის აჯანყების „ავანტიურად“ მონათვლა ნამდვილად ისტორიული უსამართლობა იქნება. 1924 წლის აჯანყების მონაწილეები ისეთივე გმირები არიან საქართველოსი, როგორც ცოტნე დადიანი, შალვა და ელიზბარ ქსნის ერისთავები, ბიძინა ჩოლოყაშვილი და სხვ.
1924 წლის აჯანყებას შეიძლება მივუსადაგოთ ტერმინები: პოლიტიკური რომანტიზმი, პოლიტიკური იდეალიზმი, პოლიტიკური ირაციონალიზმი და ა.შ. მაგრამ არავითარ შემთხვევაში ტერმინი „ავანტიურა“.
თავდაპირველად ქართულ პოლიტიკურ ემიგრაციასა და საქართველოში დარჩენილ პოლიტიკურ ძალებს შორის კავშირი სუსტი იყო. შემდგომ ხანებში ეს კავშირი სულ უფრო ძლიერდებოდა, რაც ხელს უწყობდა ანტისაბჭოთა და ეროვნულ-პატრიოტული ძალების კონსოლიდაციას. საქართველოში დარჩენილი პოლიტიკური მოღვაწეები საბჭოთა ხელისუფლების მხრიდან სასტიკი ტერორის ქვეშ მოექცნენ. არჩევნები ქვეყანაში მხოლოდ ფიქტიურ ხასიათს ატარებდა. ასეთ ვითარებაში საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული პარტიის (მენშევიკების) წარმომადგენლებმა წინადადებით მიმართეს საბჭოთა ხელისუფლებას ჩაეტარებინა მთელი ქვეყნის მასშტაბით რეფერენდუმი იმის თაობაზე თუ როგორ წყობილებას ამჯობინებდა ქართველი ერი. თუ ბოლშევიკები ხმების თუნდაც 1/3 მიიღებდნენ სოციალ-დემოკრატები (მენშევიკები) ცნობდნენ საბჭოთა ხელისუფლებას. საბჭოთა ხელისუფლებამ ეს შეთავაზება უარყო. საბჭოთა ხელისუფლებას სულ სხვა გეგმები ჰქონდა. საქართველოს საგანგებო კომისია და ამიერკავკასიის საგანგებო კომისია ქართული პოლიტიკური პარტიების დასაშლელად და გასანადგურებლად ემზადებოდნენ. საქართველოს საგანგებო კომისიაში სპეციალურად შეიქმნა მესამე და მეოთხე ქვეგანყოფილებები, რომლებიც შესაბამისად მემარჯვენე და მემარცხენე პოლიტიკური პარტიების წინააღმდეგ მუშაობდნენ. ქართველი ერის აბსოლუტური უმრავლესობა საბჭოთა ხელისუფლებას არ ცნობდა. ყოველწლიურად საქართველოს დამოუკიდებლობის თარიღის აღნიშვნა ფაქტიურად ანტისაბჭოთა დემონსტრაციად გადაიქცეოდა ხოლმე. საბჭოთა ხელისუფლება დემონსტრაციის მონაწილეებს აპატიმრებდა და ხვრეტდა. საპყრობილეები პოლიტიკური პატიმრებით გაივსო. რუსული ოკუპაციის პირველ თვეებში შეუძლებელი იყო აჯანყების ორგანიზება და ქვეყნის განთავისუფლებისათვის ბრძოლის დაწყება, მაგრამ ეს არ შეიძლებოდა დიდხანს გაგრძელებულიყო. უმკაცრესი რეჟიმის პირობებში ეროვნული ძალები ცდილობდნენ ორგანიზებას. ამ თვალსაზრისით პირველ წარმატებად შეიძლება ჩაითვალოს 1921-1922 წლებში სვანეთის ანტისაბჭოთა ეროვნული აჯანყება. გმირული წინააღმდეგობის მიუხედავად აჯანყებული სვანები იძულებული გახდნენ პოზიციები დაეთმოთ და იარაღი დაეყარათ. სვანეთის აჯანყების ლოგიკურ გაგრძელებას წარმოადგენდა 1922 წელს ქაიხოსრო (ქაქუცა) ჩოლოყაშვილის „შეფიცულების“ ბრძოლა საოკუპაციო ხელისუფლების წინააღმდეგ. ქაქუცა ჩოლოყაშვილის აჯანყება, თავისი ლოკალურობის გამო, მარცხით დამთავრდა.
სვანეთისა და ქაქუცა ჩოლოყაშვილის აჯანყებების დამარცხებამ საბოლოოდ დაარწმუნა ქართველი პატრიოტული ძალები ლოკალური აჯანყებების უპერსპექტივობაში. შესაბამისად, ბუნებრივად დადგა დღის წესრიგში დარჩენილი ერთადერთი უალტერნატივო ვარიანტის გამოყენების საკითხი - მთელი კავკასიის მასშტაბით მომხდარიყო მძლავრი ანტისაბჭოთა ეროვნული აჯანყება. ეს აჯანყება საბჭოთა კავშირის საშინაო და საგარეო მდგომარეობის გართულებას უნდა დამთხვეოდა. მართალია როგორც დასავლეთ ევროპაში გახიზნული კავკასიის პოლიტიკური ძალები, ისე უშუალოდ კავკასიაში მოქმედი ანტისაბჭოთა ეროვნული ძალები მუდმივ კოორდინაციაში იყვნენ ერთმანეთთან, მაგრამ კავკასიის მასშტაბით ანტისაბჭოთა აჯანყების ორგანიზება საბჭოთა ხელისუფლების მიერ განხორციელებული მასობრივი რეპრესიების შედეგად ვერ მოხერხდა. ასეთ ვითარებაში საქართველო საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ მარტო უნდა აჯანყებულიყო. აჯანყების ხელსაყრელ საერთაშორისო პირობებში დაწყებაზე საზღვარგარეთ დაარსებული ქართული პოლიტიკური პარტიების გაერთიანებულ ორგანოს, საზღვარგარეთის ბიუროს უნდა ეზრუნა. საქართველოში აჯანყების ორგანიზების მიზნით 1922 წლის აგვისტოში შეიქმნა საქართველოს ხუთი პოლიტიკური პარტიისაგან შემდგარი ორგანო საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტი (დამკომი), იგივე პარიტეტული კომიტეტი. პოლიტიკურ პარტიებს შორის მიღწეული შეთანხმების თანახმად, საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტი მართალია პარიტეტულ საწყისებზე იყო დაკომპლექტებული, მაგრამ თავმჯდომარე მუდმივად სოციალ-დემოკრატიული პარტიის წარმომადგენელი უნდა ყოფილიყო. დამკომში შემავალი თითოეული პოლიტიკური პარტია დამკომში თითო წარმომადგენელს აგზავნიდა. საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტის შექმნის თაობაზე თბილისში მიღწეული შეთანხმების ტექსტი ესერ იოსებ გობეჩიას ხელით საზღვარგარეთ მყოფ საქართველოს ემიგრანტულ მთავრობას გაეგზავნა. შეთანხმების ტექსტთან ერთად საზღვარგარეთ გაიგზავნა წერილი, რომელშიც აღნიშნული იყო: საჭიროა ქართულ პოლიტიკურ პარტიებს შორის მიღწეული შეთანხმება სცნონ ნოე ჟორდანიამ და ქართული პოლიტიკური პარტიების საზღვარგარეთულმა ორგანიზაციებმა. მოგვიანებით საზღვარგარეთიდან დამკომის სახელზე წერილი მოვიდა, რომელიც იწონებდა პარტიებს შორის დადებულ შეთანხმებას. საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტის პირველი შემადგენლობა ასეთი იყო: სოციალ-დემოკრატებიდან დამკომში შევიდა გიორგი (გოგიტა) ფაღავა, ეროვნულ-დემოკრატებიდან - იასონ ჯავახიშვილი, სოციალისტ-ფედერალისტებიდან - გრიგოლ რცხილაძე, სოციალისტ-რევოლუციონერებიდან - იოსებ გობეჩია, დამოუკიდებელი სოციალ-დემოკრატებიდან - მუხრან ხოჭოლავა. შესაბამისად, დამკომის პირველი თავმჯდომარე გოგიტა ფაღავა გახდა, ხოლო მდივანი - იასონ ჯავახიშვილი. მოგვიანებით საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტში გარკვეული ცვლილებები მოხდა. დამკომში სოციალ-დემოკრატიული პარტიის წარმომადგენელი გოგიტა ფაღავა 1922 წლის აგვისტოშივე ნიკოლოზ ქარცივაძემ შეცვალა. შესაბამისად დამკომის თავმჯდომარე ნიკოლოზ ქარცივაძე გახდა. ნ. ქარცივაძე დამკომს 1922 წლის აგვისტოდან 1923 წლის მარტამდე (დაპატიმრებამდე) თავმჯდომარეობდა. 1923 წლის მარტიდან დამკომის თავმჯდომარე სოციალ-დემოკრატი კონსტანტინე (კოტე) ანდრონიკაშვილი იყო. კ. ანდრონიკაშვილი დამკომს მის ლიკვიდაციამდე (1924 წლის სექტემბრამდე) თავმჯდომარეობდა. დამკომში თავიდან ვეტოს პრინციპი მოქმედებდა, რაც დამკომის მუშაობის შემაფერხებელი ფაქტორი გახდა. ამიტომ მოგვიანებით დამკომის წესდება შეიცვალა და დამკომში საკითხები ხმათა უმრავლესობით წყდებოდა. დამკომმა თავისი წარმომადგენლები მთელი საქართველოს მასშტაბით დანიშნა. დამკომმა საქართველოში აჯანყება 1924 წლის 29 აგვისტოსთვის დანიშნა. სამწუხაროდ ჭიათურაში აჯანყება ერთი დღით ადრე, 1924 წლის 28 აგვისტოს, დაიწყო. ამ გარემოებამ საბჭოთა ხელისუფლებას შესაძლებლობა მისცა ჭიათურელ აჯანყებულებს ადვილად გასწორებოდა. ჭიათურის გარდა აჯანყება ყველგან დანიშნულ დროს დაიწყო. აჯანყებულებმა მნიშვნელოვან წარმატებებს მიაღწიეს და საქართველოს მთელ რიგ რეგიონებში აიღეს ძალაუფლება ხელში, მაგრამ ევროპის მხრიდან რეალური დახმარების გარეშე დარჩენილი აჯანყებულები დამარცხდნენ.
1924 წლის აჯანყება მოედო დასავლეთ საქართველოს ყველა რეგიონს: იმერეთს, სამეგრელოს, გურიას, რაჭას, ლეჩხუმს, სვანეთს, აფხაზეთს, აჭარას. მართალია აჯანყებას ყველგან ერთიდაიგივე მასშტაბის გაქანება არ ჰქონია, მაგრამ ბრძოლები ყველა რეგიონში მიმდინარეობდა, რეპრესიებიც ყველა რეგიონს შეეხო.
1924 წლის აჯანყება ჭიათურაში დაგეგმილზე ერთი დღით ადრე, 1924 წლის 28 აგვისტოს დაიწყო. აჯანყებულებმა ჭიათურაში საბჭოთა ხელისუფლება დაამხეს და ძალაუფლება აიღეს ხელში. მალე აჯანყება იმერეთის სხვა ქალაქებსა და სოფლებს მოედო. აჯანყებულებმა თითქმის ყველა რაიონში და სოფელში დაამარცხეს საბჭოთა ხელისუფლება. 1924 წლის აჯანყებას ადგილი ჰქონდა იმერეთის შემდეგ ქალაქებსა და სოფლებში: ჭიათურაში, ქუთაისში, შორაპანში, საჩხერეში, სამტრედიაში, ვანში, ტყიბულში, ხონში, სოფლებში: შუკინეთში, ქვაციხეში, კაცხში, დიდი რგანში, პატარა რგანში, ხრეითში, წირქვალში, ზოდში, ჩხარში, ქვიტირში, მუხიანში, ბაშში, საყულიაში, პატრიკეთში, რიონში, გეგუთში, უკანეთში, მესხეთში, ბაკისუბანში, სვირში, დარკვეთში, კორბოულში, საპაიჭაოში, დვალიშვილებში, ყუმურში, ზედა ბზვანში, ქვედა ბზვანში, ინაშაურში, ამაღლებაში, მუქეთში, ტობანიერში, გორაში, ობჩაში, საპრასიაში, უხუთში, ბაღდათში, ჯიხაიშში, გომში, დაფნარში, საჯავახოში, ეწერ-იანეთში, ხრესილში, ორპირში, გურნში, ძმუისში, როდინოულში, ზედა სიმონეთში, ქვედა სიმონეთში, კუხში და ნაოღალევში. იმერეთში აჯანყება განსაკუთრებით ძლიერი იყო ქალაქ ჭიათურაში. 1924 წლის აჯანყების დროს იმერეთში 36 კაცი დაიღუპა. აჯანყების დამარცხების შემდეგ საბჭოთა ხელისუფლებამ 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობისა და აჯანყებასთან კავშირის ბრალდებით იმერეთში 256 კაცი დახვრიტა. სამეგრელოში 1924 წლის აჯანყება მოედო ახალი სენაკს, აბაშას, მარტვილს, ზუგდიდს, ხობს, ჩხოროწყუს, წალენჯიხას, სოფლებს: ზემო ჭალადიდს, ქვემო ჭალადიდს, ხორშს, ზანას, ძონძირ-ისულას, თეკლათს, ძველი სენაკს, ეკს, გეჯეთს, ნოქალაქევს, უშაფათს, ფოცხოს, ლეძაძამეს, გაჭედილს, მარტვილს, ნახუნავოს, ნაგვაზავოს, ხუნწს, სალხინოს, კურზუს, თამაკონს, კიწიას, ახალი აბაშას, ნოსირს, წყემს, ძველი აბაშას, სუჯუნას, ნაესაკოვოს, მარანს, ონტოფოს, გეზათ-გულუხეთს, სეფიეთს, სამიქაოს, ქოლობანს, ბანძას, ლეხაინდრავოს, ჯოლო-აბედათს, მანცხვარს, აბასთუმანს, ჯოღეჯიანს, შამგონას, ცაიშს, ყულისკარს, ცაიშის კახათს, რიყეს, კორცხელს, ნიკოსიას, ჯიხასკარს, ლედგებიეს, კახათს, დარჩელს, ორულუ-ერგეტას, კოკს, დიდინეძს, ხეთას, ნოჯიხევს, ქარიატას, ქვალონს, პირველი ხორგას, შუა ხორგას, ახალი ხიბულას, ძველი ხიბულას, საჩიჯაოს, ხორგას, ნარაზენს, ჭაქვინჯს, ხაბუმეს, ახუთს, კირცხს, ლესიჭინეს, ეგიარზენს, ქვედა ჩხოროწყუს, გარახას, ლეწურწუმეს, ნაფიჩხოუს, ჭოღას, ობუჯს, ჯგალს, საჩინოს, მუხურს, ლიას, ჭკადუაშს, ტყაია-ბეჟაშღალს, ფახულანს, ჭალეს, ჯვარს, ეწერს. აჯანყებულებმა თითქმის ყველა რაიონში მოახერხეს ადგილობრივი ხელისუფლების დამარცხება და ძალაუფლების ხელში აღება, მაგრამ მისი შენარჩუნება დიდხანს ვერ შეძლეს. სამეგრელოში აჯანყების დროს 54 კაცი დაიღუპა. სამეგრელოში აჯანყებაში მონაწილეობა 8599 ადამიანმა მიიღო. საბჭოთა ხელისუფლებამ სამეგრელოში აჯანყებაში მონაწილეობისა თუ მასთან კავშირისთვის 205 ადამიანზე მეტი დახვრიტა.
გურიაში 1924 წლის აჯანყება მოხდა ჩოხატაურში, ლანჩხუთში, სოფლებში: ნაგომარში, ხიდისთავში, სურებში, საჭამიასერში, საჯავახოში, სუფსაში, ამაღლებაში, ერკეთში, ხევში, ნიგოითში, ლიხაურში, ბახვში, ექადიაში, შემოქმედში, სიროულში, ჯუმათში, ბაღდადში, ჭაჭიეთში, ჯვარცმაში, ქვაბღაში, ზოტში, ჩხაკოურაში. აჯანყებულებმა გურიაში რამდენიმე სოფელში მოახერხეს ძალაუფლების ხელში აღება. აჯანყებულებმა ქალაქ ოზურგეთზე შეტევა ვერ განახორციელეს. გურიაში აჯანყების დროს ორი კაცი დაიღუპა. აჯანყების დამარცხების შემდეგ საბჭოთა ხელისუფლებამ გურიაში შვიდი კაცი დახვრიტა.
სვანეთში, რაჭაში და ლეჩხუმში 1924 წლის აჯანყებას ადგილი ჰქონდა: ცაგერში, ბეჩოში, ჩოლურში, ლაშხეთში, ლენტეხში. აჯანყება განსაკუთრებით ძლიერი იყო ზემო სვანეთში. ზემო სვანეთში ძალაუფლების ხელში აღების შემდეგ აჯანყებულებმა ქვემო სვანეთი და ლეჩხუმის მაზრა დაიკავეს. 1924 წლის აჯანყების საქართველოს რეგიონებში დამარცხების ინფორმაციის მიღებისთანავე ადგილობრივი აჯანყებულები დაიშალნენ. აჯანყების დამარცხების შემდეგ საბჭოთა ხელისუფლებამ ლეჩხუმის მაზრაში 37 კაცი დახვრიტა, რაჭაში - 4.
აფხაზეთში 1924 წლის აჯანყებას ადგილი ჰქონდა წებელდისა და საბერიოს რაიონებში. წებელდის რაიონში აჯანყებულებმა ძალაუფლება ხელში აიღეს, მაგრამ იძულებული გახდნენ მალევე დაეთმოთ. აფხაზეთში საბჭოთა ხელისუფლებამ 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებით 11 კაცი დახვრიტა. აჭარაში 1924 წლის აჯანყება მოხდა სოფლებში: ლიხაურში, ქაქუთში, ხულოში, ღორჯომში. საბჭოთა ხელისუფლების მიერ მიღებული ზომების შედეგად 1924 წლის აჯანყებას აჭარაში ფართო გაქანება არ ჰქონია. მიუხედავად ამისა, აჭარაში საბჭოთა ხელისუფლებამ 1924 წლის აჯანყებასთან კავშირის ბრალდებით 38 კაცი დახვრიტა. 1924 წლის აჯანყების დროს დასავლეთ საქართველოში 92 კაცი დაიღუპა, საბჭოთა ხელისუფლებამ კი 558 ადამიანი დახვრიტა.
ამრიგად, 1924 წლის ანტისაბჭოთა ეროვნული აჯანყება საქართველოში განხორციელდა წინასწარ შემუშავებული გეგმით. ეს აჯანყება არ იყო სტიქიური და იგი წარმოადგენდა ანტისაბჭოთა და ეროვნულ-პატრიოტული ძალების მიერ ორგანიზებულ მოძრაობას, რომლის მიზანი იყო რუსული საბჭოთა საოკუპაციო რეჟიმისაგან საქართველოს განთავისუფლება და ქვეყნის დამოუკიდებლობის აღდგენა.
დანართი #1
2. ვარდენ გრიგოლის ძე წულუკიძე, 57 წლის, დაამთავრა სამხედრო სასწავლებელი, ყოფილი თავადი, ყოფილი გენერალი. იყო საქართველოს წითელი არმიის მოსაზღვრე ჯარის უფროსი და ამავე დროს საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტის წინადადების თანახმად შევიდა სამხედრო ცენტრში და ფაქტიურად ხელმძღვანელობდა მის მუშაობას. აძლევდა საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტს საიდუმლო ცნობებს საბჭოთა წითელი არმიის მდგომარეობის შესახებ.
3. გიორგი ნიკოლოზის ძე ხიმშიაშვილი, 31 წლის, დაამთავრა ნიკოლაევის საკავალერიო სასწავლებელი, ყოფილი აზნაური, ყოფილი პოლკოვნიკი, საქართველოს ბრიგადის სამოსწავლო ბატალიონის უფროსი. ის იყო საქართველოს წითელ არმიაში, როდესაც მიიღო საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული პარტიის წინადადება მათი წარმომადგენელი ყოფილიყო სამხედრო ცენტრში. იგი შევიდა სამხედრო ცენტრში და მონაწილეობას იღებდა საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ აჯანყების მომზადებაში.
4. როსტომ ილიას ძე მუსხელიშვილი, 35 წლის, ყოფილი აზნაური, გენერალური შტაბის ყოფილი პოლკოვნიკი, საქართველოს დივიზიის შტაბის უფროსი. იგი იყო ამ თანამდებობაზე, როდესაც შევიდა სამხედრო ცენტრის შემადგენლობაში. აწვდიდა სამხედრო ცენტრს სამხედრო საიდუმლოებებს.
5. კონსტანტინე ნიკოლოზის ძე აფხაზი, 55 წლის, უმაღლესი სამხედრო განათლებით, ყოფილი თავადი, ყოფილი გენერალი, საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის თავმჯდომარე, შევიდა სამხედრო ცენტრში და მონაწილეობდა საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ აჯანყების მომზადებაში. საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის ცენტრალურ კომიტეტში აჯანყების საკითხის გარჩევისას მან მხარი დაუჭირა შეიარაღებულ აჯანყებას.
6. ნიკოლოზ მიხეილის ძე ზანდუკელი, 39 წლის, დუშეთის მაზრის სამხედრო კომისარიატის საამნეო ნაწილის გამგე, საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული პარტიის დუშეთის სამაზრო კომიტეტის წევრი. 1922 წელს შექმნა ორი შეიარაღებული რაზმი დუშეთის მაზრაში.
7. სიმონ ლევანის ძე ბაგრატიონ-მუხრანელი, 27 წლის, ყოფილი ოფიცერი, ყოფილი თავადი. საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის ცენტრალური კომიტეტის წინადადებით მუშაობდა გარე კახეთის რაიონში აჯანყების მოსამზადებლად.
8. ფარნაოზ რევაზის ძე ყარალაშვილი, 24 წლის, ყოფილი აზნაური, ყოფილი ოფიცერი, საქართველოს წითელი არმიის პირველი პოლკის უფროსის თანაშემწე. 1922 წლის სექტემბერში იყო ძეგვის ხიდის მცველი ტყვიისმფრქვეველთა რაზმის უფროსი. კავშირი ჰქონდა ლაშქარაშვილთან.
9. იასონ მათეს ძე კერესელიძე, 32 წლის, ყოფილი აზნაური, საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის წევრი. კავშირი ჰქონდა ქაქუცა ჩოლოყაშვილთან.
10. ივანე გრიგოლის ძე ქუთათელაძე, 40 წლის, ყოფილი აზნაური, საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის წევრი.
11. სიმონ (იგივე ნასყიდა) იაგორის ძე ჭიაბრიშვილი, 42 წლის, ვაჭარი, საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის წევრი, 1922 წელს დუშეთის მაზრაში მოქმედი შეიარაღებული რაზმის წევრი.
12. ალექსანდრე მიხეილის ძე მაჭავარიანი, 41 წლის, ყოფილი აზნაური, მეფის არმიის ყოფილი პოლკოვნიკი, ქართული წითელი არმიის დივიზიის I პოლკის უფროსის თანაშემწე, საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის სამხედრო ორგანიზაციის წევრი. ქაქუცა ჩოლოყაშვილის ამბოხების პერიოდში წითელ არმიაში მსახურობდა და ამ დროს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის ცენტრალური კომიტეტის განკარგულებები გადასცა საექსპედიციო რაზმის შტაბის უფროსს როსტომ მუსხელიშვილს.
13. ელიზბარ ზაქარიას ძე გულისაშვილი, 32 წლის, ყოფილი აზნაური, სამხედრო სკოლის კურსდამთავრებული, ყოფილი პოლკოვნიკი, მსახურობდა საქართველოს სამხედრო კომისარიატში. საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის წევრი. საპასუხისმგებლო ადგილი ეკავა ქართულ წითელ არმიაში, საიდუმლო ცნობებს აწვდიდა ქაქუცა ჩოლოყაშვილს.
14. ლევან ირაკლის ძე კლიმიაშვილი, 26 წლის, ყოფილი აზნაური, საქართველოს წითელი არმიის ყოფილი ოფიცერი; დამკომის დავალებით აგროვებდა ინფორმაციას, ასრულებდა მეკავშირის როლს სამხედრო ცენტრის წევრებს შორის.
15. დიმიტრი ნიკოლოზის ძე ჩრდილელი, 29 წლის, ყოფილი აზნაური, კადეტთა კორპუსის კურსდამთავრებული, არტილერისტი, ქართული წითელი არმიის საარტილერიო დივიზიონის უფროსი, საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის სამხედრო ორგანიზაციის წევრი (კირთაძე 1998: 75-77).
დანართი #2
2. ერმილე ლუარსაბის ძე ძაგნიძე, ვანის რაიონის პარტიული ინსტრუქტორი, სოფლის მასწავლებელი, 1924 წლის 29 აგვისტოს აჯანყებულებთან სოფ. დიხაშხოში შეტაკებისას დაიჭრა და გარდაიცვალა;
3. ონიფანტე კირილეს ძე ეფრემიძე, მუშაობდა ვანის რაიონის მიწის კომისიაში, დაიღუპა 1924 წლის 29 აგვისტოს ვანში აჯანყებულებთან შეტაკების დროს;
4. მაქსიმე სიმონის ძე ქველიაშვილი, მუშაობდა ქუთაისის „გამასწორებელ სახლში“, 1924 წლის 29 აგვისტოს სვირის რაიონში აჯანყებულებთან შეტაკების დროს დაიჭრა, დაჭრილმა ტყეში რამდენიმე დღე დაჰყო, შემდეგ კი აჯანყებულების უკან დახევის დროს მათ მიერ მოკლულ იქნა;
5. გრიგოლ ექვთიმეს ძე ხობუა, მცხოვრები ხონის რაიონის სოფ. ცხუნკურში, კომუნისტური პარტიის წევრი 1917 წლიდან, 1924 წლის 31 აგვისტოს სვირის რაიონში აჯანყებულებთან შეტაკების დროს დაიღუპა;
6. მიხეილ (მიშა) პარმენის ძე მეძმარიაშვილი, 23 წლის, 1924 წლის 31 აგვისტოს სვირის რაიონში აჯანყებულებთან შეტაკებაში დაიღუპა;
7. ლუკა ლაზარს ძე ივანიასძე, კომუნისტური პარტიის წევრი 1918 წლიდან, 43 წლის, მსახურობდა დარაჯად სადგურ რიონში, 1924 წლის 30 აგვისტოს აჯანყებულებმა დაჭრეს, გარდაიცვალა ოთხი დღის შემდეგ;
8. ნიკოლოზ ნიკოს (ლუკას) ძე კიკაჩეიშვილი, დაიღუპა აჯანყებულების წინააღმდეგ ბრძოლაში სენაკის რაიონში;
9. ალექსანდრე ილიკოს ძე გრიმალოვი, კომკავშირის სამტრედიის რაიორგანიზაციის წევრი, დაიღუპა აჯანყებულებთან შეტაკებაში სამტრედიის რაიონის სოფ. ეწერში;
10. ბესარიონ ილარიონის ძე მეფარიშვილი, სოფ. გამოჩინებულის მკვიდრი, კომკავშირის წევრი, 1924 წლის 30 აგვისტოს სამტრედიის რაიონში (ბრძოლა წარმოებდა საჯავახოს მიმართულებით) აჯანყებულებთან ბრძოლაში დაიღუპა;
11. გალაქტიონ (კოკი) გრიგოლის ძე კანდელაკი, კომკავშირის წევრი, 1924 წლის 31 აგვისტოს სოფ. საყულიაში აჯანყებულებთან ბრძოლაში დაიღუპა;
12. დომენტი ანტონის ძე ვაჩიბერიძე, კომუნისტური პარტიის წევრი, სოფ. პატრიკეთის მკვიდრი, დაიღუპა სოფ. პატრიკეთში აჯანყებულების თავდასხმის მეორე დღეს;
13. კალისტრატე მაღლაფერიძე, სოფ. პატრიკეთის მკვიდრი, უპარტიო, 1924 წლის 30 აგვისტოს აჯანყებულებთან ბრძოლაში დაიღუპა;
14. ნესტორ მალაქიას ძე გეწაძე, ტყიბულის მაღაროს მუშა, კომუნისტური პარტიის წევრი, მოკლეს აჯანყებულებმა ხრესილზე თავდასხმის დროს, ამ დროს ის ხრესილის რაიონულ ცენტრს იცავდა;
15. ნიკოლოზ პეტრეს ძე უგულავა, 46 წლის, ხონის რაიონის სოფ. ცხუნკურის მკვიდრი, აჯანყებულებმა სოფლების ახალბედისაულსა და საწულიკიძეოს შორის მოკლეს;
16. ვლადიმერ ხურციძე, 42 წლის, გლეხკომში მომუშავე, აჯანყებულებმა ვანის რაიონის სოფ. უხუთში მოკლეს;
17. ამბაკო სულაქველიძე, უპარტიო, მილიციელი, სოფ. მუხიანში აჯანყებულებთან შეტაკების დროს დაიღუპა;
18. ვლადიმერ კირილეს ძე ახვლედიანი, უპარტიო, ვანის რაიონის მილიციელი, აჯანყებულებთან შეტაკებისას დაიჭრა და იმავე დღეს ჭრილობისაგან გარდაიცვალა.
19. დავით დიმიტრის ძე ბერაძე (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #43, ფურცელი 4-7, 15).
დანართი #3
დანართი #4
დანართი #5
2. ვალერიან (ვალიკო) ოქროპირის ძე მაჭარაშვილი, 28 წლის, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი.
3. დავით დიმიტრის ძე გაფრინდაშვილი, 27 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
4. გრიგოლ ილარიონის ძე ტაბატაძე, 38 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
5. ნიკოლოზ დომენტის ძე ხარჩილაძე, 22 წლის, სასულიერო წოდებიდან, სტუდენტი.
6. ალექსანდრე ნიკოლოზის ძე აბაშიძე, 38 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
7. ისმაილი გიორგის ძე აბაშიძე, 49 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
8. სერტოი დავითის ძე წერეთელი, 33 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
9. ფრიდონ სიმონის ძე აბაშიძე, 24 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
10. გიორგი გედევანის ძე აბაშიძე, 58 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
11. ზურაბ ალექსის ძე წერეთელი, 60 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
12. გიორგი არჩილის (არქიპოს) ძე აბაშიძე, 37 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
13. დავით სიმონის ძე აბაშიძე, 50 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
14. მიხეილ (მიშა) ალექსანდრეს ძე აბაშიძე, 17 წლის, აზნაური, ეროვნულ- დემოკრატი.
15. მიხეილ (მიშა) ილიკოს ძე აბაშიძე, 23 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
16. გრიგოლ დავითის ძე წერეთელი, 36 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
17. ზუბიკო ვასილის ძე აბაშიძე, 33 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
18. გრიგოლ (გრიშა) ოთარის ძე აბაშიძე, 27 წლის, აზნაური, ეროვნულ- დემოკრატი.
19. ბოდურა კონსტანტინეს ძე გვალია, 40 წლის, გლეხი, ეროვნულ-დემოკრატი.
20. შალვა დავითის ძე მაჭარაშვილი, 36 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
21. გრიგოლ გიორგის ძე მაჭარაშვილი, 23 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
22. ვლადიმერ ტარასის ძე არსენაძე, 24 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
23. სიმონ ზაქარიას ძე მოსიაშვილი, 23 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
24. დავით არჩილის ძე აბაშიძე, 36 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
25. გერვასი გიორგის ძე ზაბახიძე, 27 წლის, სასულიერო წოდებიდან, მასწავლებელი, ეროვნულ-დემოკრატი.
26. ალექსანდრე ილარიონის ძე მაჭარაშვილი, 42 წლის, მასწავლებელი, სოციალ- დემოკრატი.
27. ალექსანდრე (ალუა) სიმონის (სამოელის) ძე აბაშიძე, 32 წლის, აზნაური, ეროვნულ დემოკრატი.
28. შალვა დავითის ძე კურცხალია, 37 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
29. ივანე ექვთიმეს ძე კურცხალია, 23 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
30. პავლე ომანის ძე კურცხალია, 26 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
31. ანტონ მაქსიმეს ძე ბერიძე, 42 წლის, გლეხი, ეროვნულ-დემოკრატი.
32. მამუკა გიორგის ძე აბაშიძე, 50 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
33. ვლადიმერ ტატის ძე ნადირაძე, 43 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
34. ალექსანდრე გიორგის ძე კაპანაძე, 21 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
35. დავით გიგოს ძე მაჭავარიანი, 24 წლის, აზნაური, სოციალ-დემოკრატი.
36. დავით ბიჭის ძე მაჭავარიანი, 35 წლის, აზნაური, სოციალ-დემოკრატი.
37. ალექსანდრე კოკოს ძე შეყლაშვილი, 36 წლის, გლეხი-ქურდი.
38. მიხეილ ნიკოლოზის ძე სუტიძე, გლეხი-ქურდი.
39. ბაუკ როსტომის ძე წერეთელი, 34 წლის, თავადი, ეროვნულ-დემოკრატი.
40. ნიკოლოზ (ნიკუშა) სარდიონის ძე წერეთელი, 41 წლის, თავადი, ეროვნულ- დემოკრატი.
41. გიორგი სიმონის ძე წერეთელი, 42 წლის, თავადი, ეროვნულ-დემოკრატი.
42. ტარიელ ნესტორის ძე წერეთელი, 32 წლის, თავადი, ეროვნულ-დემოკრატი.
43. სარდიონ ნესტორის ძე წერეთელი, 34 წლის, თავადი, ეროვნულ-დემოკრატი.
44. გიორგი გუჯეჯიანი, 59 წლის, თავადი, ეროვნულ-დემოკრატი.
45. ვარდენ კონსტანტინეს ძე ომიაძე, 31 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
46. პეტრე როსტომის ძე წერეთელი, 32 წლის, თავადი, ეროვნულ-დემოკრატი.
47. ვანია იგორის ძე დუშუაშვილი, 21 წლის, ლავოჩნიკი.
48. მიხეილ ჯაჯანიძე, 24 წლის, მოსამსახურე, სოციალ-დემოკრატი.
49. ვლადიმერ ზაბახიძე, 43 წლის, ფელდშერი, სოციალ-დემოკრატი.
50. ელო ოსოს ძე ლელუაშვილი, 25 წლის, ვაჭარი, ბანდიტი.
51. ნესტორ ზაქარიას ძე წერეთელი, 45 წლის, აზნაური, სოციალ-დემოკრატი.
52. კოლია გედევანის ძე ჩაჩანიძე, 35 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
53. ალექსანდრე მაქსიმეს ძე გაფრინდაშვილი, 37 წლის, მემამულე, სოციალ-დემოკრატი.
54. ივანე (ვანო) სერგოს ძე ფხალაძე, 22 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი.
55. ერემია ამირანის ძე ცერცვაძე, 29 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
56. გრიგოლ ილარიონის ძე ტაბატაძე, 35 წლის, სასულიერო წოდებიდან, სოციალისტ-ფედერალისტი.
57. ტიხონ ნესტორის ძე წერეთელი, 23 წლის, თავადი, სოციალ-მენშევიკი.
58. თეოფილე თომას ძე კავთელაძე, 35 წლის, გლეხი, უპარტიო.
59. ნიკიტა ყარამანის ძე კავთელაძე, 23 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
60. პარმენ იაკობის ძე სამხარაძე, 21 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
61. აკაკი ივანეს ძე გამყრელიძე, 32 წლის, თავადი, სოციალ-დემოკრატი.
62. გრიგოლ (გრიშა) ალექსანდრეს ძე გამყრელიძე, 34 წლის, თავადი, სოციალ-დემოკრატი.
63. ნიკოლოზ (კოლია) დავითის ძე გამყრელიძე, 26 წლის, მდიდარი, უპარტიო.
64. გიორგი ლავრენტის ძე აბაშიძე, 28 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
65. კოწია მალაქიას ძე გურული, 28 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
66. კონსტანტინე (კოტე) ყარამანის ძე ბაქრაძე, 26 წლის, თავადი, სოციალ-დემოკრატი.
67. პარმენ ივანეს ძე ქველაძე, 35 წლის, სასულიერო წოდებიდან, სოციალ-დემოკრატი.
68. მიხეილ მიხეილის ძე ჯაჯანიძე, 30 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
69. ვლადიმერ ზაბახიძე, 40 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი.
70. ალექსანდრე ბესარიონის ძე მჭედლიძე, 38 წლის, საშუალო შეძლების, ეროვნულ-დემოკრატი.
71. ვალიკო იასონის ძე ცხელიშვილი, 28 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი.
72. იოველ ერმოლოზის ძე ცერცვაძე, 32 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
73. კალისტრატე ნიკოლოზის ძე სარალიძე, 30 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
74. ასპან პავლეს ძე მოდებაძე, 54 წლის, გლეხი, უპარტიო.
75. ვანია ალექსანდრეს ძე ლეონიძე, 35 წლის, თავადი, სოციალ-დემოკრატი.
76. ჩაჩულა გიორგის ძე ერგემლიძე, 25 წლის, აზნაური, სოციალ-დემოკრატი.
77. ალექსანდრე ივანეს ძე საყვარელიძე, 30 წლის, აზნაური, სოციალ-დემოკრატი.
78. არჩილ დიმიტრის ძე არაბიძე, 41 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
79. ვლადიმერ არსენაძე, 27 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
80. ტიტიკო საყვარელიძე, 27 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
81. იონა სიმონის ძე ვაშაძე, 28 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
82. ვლადიმერ სიმონის ძე ვაშაძე, 32 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
83. ნესტორ წერეთელი, 48 წლის, თავადი, მრეწველი, ეროვნულ-დემოკრატი.
84. ბიქტორ ბეჟანის ძე მელიქოვი, 45 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
85. შალვა დოლიძე, 35 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი.
86. ალექსანდრე გაფრინდაშვილი, 40 წლის, გლეხი, სოციალისტ-ფედერალისტი.
87. სანდრო ვლადიმერის ძე წერეთელი, 42 წლის, თავადი, ეროვნულ-დემოკრატი.
88. კოლია სარალიძე, 22 წლის, მოსწავლე, სოციალ-დემოკრატი.
89. აკაკი ალექსანდრეს ძე დოლიძე, 23 წლის, თავადი, სოციალ-დემოკრატი.
90. ილიკო კეკელიძე, 35 წლის, თავადი, დალაქი, სოციალ-დემოკრატი.
91. იუსტინე შარიქაძე, 28 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი.
92. გოლა ესელინი, 26 წლის, თავადი, მოსწავლე, ეროვნულ-დემოკრატი.
93. ტიტიკო იოსების ძე საყვარელიძე, 28 წლის, საშუალო შეძლების, ეროვნულ-დემოკრატი.
94. არჩილ არაბიძე, 40 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი.
95. ვალერიან მიქაშავიძე, 45 წლის, თავადი, სოციალ-დემოკრატი.
96. ჭუნია ჯიბოს ძე იაშვილი, 25 წლის, თავადი, ეროვნულ-დემოკრატი.
97. ეკო დიმიტრის ძე წერეთელი, 42 წლის, თავადი, ეროვნულ-დემოკრატი.
98. დავით (დათიკო) ნოზაძე, 43 წლის, ოფიცერი, სოციალ-დემოკრატი.
99. გედევან ფხალაძე, 43 წლის, ოფიცერი, სოციალ-დემოკრატი.
100. ილიკო ბერძენიშვილი, 45 წლის, ოფიცერი, სოციალ-დემოკრატი.
101. გრიგოლ (გრიშა) კეკელიძე, 24 წლის, სტუდენტი, სოციალ-დემოკრატი
102. გრიგოლ (გრიშა) ჯორბინაძე, 28 წლის, ტექნიკოსი, სოციალ-დემოკრატი.
103. შალვა (შალიკო) ჯუღელი, 25 წლის, სტუდენტი, სოციალ-დემოკრატი.
104. ილიკო ჯიბოს ძე ჯაფარიძე, 35 წლის, თავადი, სოციალ-დემოკრატი.
105. იასონ მარკოზის ძე მაჭარაშვილი, 35 წლის.
106. სეით ლავრენტის ძე მესხი, 19 წლის.
107. პორფირე ბასალის ძე სამყურაშვილი, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
108. არტემ კოტიას ძე სამყურაშვილი, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
109. ილია სამხარაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
110. სანდრო ნადირაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
111. აკაკი ლოლაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
112. ბიქტორ ჭიჭინაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
113. სოგრატ თოდრიაშვილი, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
114. შალვა ჭავჭანიძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
115. არჩილ კაპანაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
116. ვლადიმერ (ლადო) ციმაკურიძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
117. დავით (დათიკო) ქურციკიძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
118. კონსტანტინე (კოწია) ვაკოიშვილი, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
119. გაბრიელ (გაბო) ბარათაშვილი, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
120. ნოე გამყრელიძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
121. სინო კობახიძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
122. ნიტუშა სამხარაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
123. დავით (დათიკო) ცაბაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
124. გრიგოლ (გრიშა) აბულაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
125. გრიგოლ ასათიანი, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
126. რაჟდენ ნიქატაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
127. გიორგი შეყილაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
128. გიორგი ხვედელიძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
129. გიორგი მაჩიტაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
130. დარისპან გაბუნია, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
131. დომენტი მიქაბერიძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
132. აიხა აბესაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
133. ისაკ სარალიძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
134. თანოს მოდებაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
135. პოლიკარპე მიქაძე, გლეხი.
136. გიორგი ხელაძე, გლეხი.
137. გრიგოლ გერონტის ძე ჭიჭინაძე, 52 წლის, აზნაური.
138. მოსე ვარდოსანიძე, გლეხი.
139. მაქსიმე ბრეგვაძე, გლეხი.
140. შალვა (შალიკო) გაფრინდაშვილი, გლეხი.
141. კონსტანტინე (კოწია) პორფირეს ძე სამყურაშვილი, მრეწველი.
142. პარმენ იაკობის ძე სამხარაძე, 21 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
143. ნიკოლოზ (ნიკო) შარაშიძე.
144. თენგიზ ჯაფარიძე.
145. ჭუკია კოკიაშვილი.
146. რაჟდენ ლოსაბერიძე.
147. ალექსანდრე ილარიონის ძე მაჭარაშვილი, 42 წლის, სასულიერო წრიდან, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი.
148. კონსტანტინე უგლავა, მასწავლებელი.
149. ბესარიონ კაკაბაძე, მასწავლებელი.
150. სიმონ გორდაძე, მასწავლებელი.
151. ტერენტი ბოჭორიშვილი, მასწავლებელი.
152. ვანო აბაშიძე, მასწავლებელი.
153. ვანო ჩხენკელი, მოსამსახურე.
154. ვლადიმერ (ვალოდია) ანთიმოზის ძე ჯორბენაძე, მოსამსახურე.
155. გოლა იოსელიანი, მოსამსახურე.
156. გიორგი რობაქიძე, მოსამსახურე.
157. ვლადიმერ (ლადო) ბურჯანაძე, მოსამსახურე.
158. ლავრენტი მასხარაშვილი, სოციალისტ-ფედერალისტი.
159. იონა ვაშაძე, მუშა, უპარტიო.
160. ვლადიმერ ჭიჭინაძე, მუშა, უპარტიო.
161. დავით (დათიკო) გელაშვილი, მოსამსახურე.
162. ვლადიმერ (ლადო) ნაფეტვარიძე, მოსამსახურე.
163. ვლადიმერ ლოლუაშვილი, გლეხი.
164. ვლადიმერ დათიაშვილი, გლეხი.
165. კოწია მიქაბერიძე, გლეხი.
166. ლავრენტი მიქაძე, გლეხი.
167. ლავრენტი კვინიხიძე, გლეხი.
168. მიხეილ (მიხა) ცქიფურიშვილი, გლეხი.
169. კიმოთე მოდებაძე, მოსამსახურე.
170. ლავრენტი ხვედელიძე, მოსამსახურე.
171. ნიკოლოზ (ნიკო) მოდებაძე, მოსამსახურე.
(სიები შედგენილია საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს არქივის მასალებისა და 1924 წლის აჯანყების ერთ-ერთი მონაწილის ვალიკო ჩუბინიძის მიერ წარმოდგენილი სიის ურთიერთშეჯერების საფუძველზე. სოფ. არგვეთასთან ვაგონებში დახვრეტილი ადამიანების გვარები და სახელები ბოლდითაა გამოყოფილი - ავტ.).(სშსსა (II), საქართველოს ჩკ-ს მიერ დახვრეტილთა შესახებ მიწერილობები და აქტები 1921-1924 წ.წ. ტ. 1, ფურც. 258 (I) – 260 (I).
დანართი #6
დანართი #7
დანართი #8
1924 წლის 31 დეკემბერს საბჭოთა ხელისუფლებამ პატიმრობიდან გაათავისუფლა აჯანყებაში მონაწილე პირები: ნიკოლოზ კონსტანტინეს ძე მერმანიშვილი, 24 წლის, გლეხი, მცხოვრები სოფ. რუპოტში, საშუალო განათლებით, სოციალისტ-ფედერალისტი 1917 წლიდან; დავით ნესტორის ძე ნიკურაძე, 24 წლის, გლეხი, საშუალო განათლებით, ოზურგეთის მაზრიდან, უპარტიო; ნიკოლოზ სიმონის ძე ალფაიძე, 50 წლის, გლეხი, მცხოვრები ქუთაისის მაზრაში, წიგნიერი, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან; პლატონ დიმიტრის ძე აბდუშელიშვილი, 46 წლის, ყოფილი აზნაური, მცხოვრები სოფ. მერევისში, საოჯახო განათლებით, უპარტიო; დავით კონსტანტინეს ძე ლეჟავა, 31 წლის, ყოფილი აზნაური, მცხოვრები სოფ. დიდ ჯიხაიშში, სოციალ-დემოკრატი 1912 წლიდან; სიმონ სოჩინოს ძე მოდებაძე, 35 წლის, გლეხი, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, სოციალ-დემოკრატი 1913 წლიდან; ალექსანდრე სოლომონის ძე კოპალეიშვილი, 26 წლის, გლეხი, მცხოვრები სოფ. სამტრედიაში; ალექსანდრე იოსების ძე ზაქარიაძე, 36 წლის, გლეხი, მცხოვრები სოფ. ჩაგანში (ქუთაისის მაზრა), უპარტიო; ბარნაბა ტარიელის ძე ჩუბინიძე, 31 წლის, გლეხი, მცხოვრები სოფ. ჭიათურაში, უპარტიო; კონსტანტინე პანაიოტის ძე გალანიდი, 40 წლის, გლეხი, მცხოვრები სოფ. ცირკვალიდან, ბერძენი, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი; გრიგოლ სოლომონის ძე კახიძე, 24 წლის, ყოფილი აზნაური, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, მუშა, უპარტიო; გრიგოლ ლევანტეს ძე ჩაჩანიძე, 31 წლის, ყოფილი აზნაური, ყოფილი ოფიცერი, სოციალ-დემოკრატი; ლავრენტი გიორგის ძე ქავთარაძე, 55 წლის, ყოფილი აზნაური, მცხოვრები სოფ. საჩხერეში; ილარიონ ოქროპირის ძე ჩაჩანიძე, 34 წლის, გლეხი, საშუალო განათლებით, უპარტიო; ტიტე აბესალომის ძე ჩაჩანიძე, 29 წლის, ყოფილი აზნაური, მცხოვრები სოფ. შუკურეთში, ყოფილი ოფიცერი; მინა ვლადიმერის ძე ნეფარიძე, 33 წლის, გლეხი, მცხოვრები სოფ. შუქრუთში, უპარტიო (სშსსა (II), ფონდი #6, სისხლის სამართლის საქმე #25153, ტ. #4, ფურცელი 194).
დანართი #9
2. ვარლამ დარისპანის ძე სვანაძე, 25 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
3. ბიძინა ილარიონის ძე კვერნაძე, 27 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
4. გრიგოლ პავლეს ძე კეპულაძე, 33 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
5. თეოფილე სევასტის ძე ლომიძე, 29 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
6. სიმონ გრიგოლის ძე ლომიძე, 32 წლის, ინტელიგენტი, სოციალ-დემოკრატი.
7. მიხეილ პარმენის ძე ნიჟარაძე, 21 წლის, ინტელიგენტი, სოციალ-დემოკრატი.
8. ვასილ (ვარდენ) რაჟდენის ძე ბუაძე, 29 წლის, ინტელიგენტი, სოციალ-დემოკრატი.
9. იოსებ (სოსო) რაჟდენის ძე ბუაძე, 24 წლის, ინტელიგენტი.
10. იაკინთე გრიგოლის ძე სირაძე (ალიბეგაშვილი), 30 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
11. ივანე მოსეს ძე სოფრომაძე, 19 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
12. ანიკიტ (ონიფანტე) ივლიანეს ძე არეშიძე, 24 წლის აზნაური.
13. აკაკი ალექსის ძე ქოჩიაშვილი, 30 წლის, სტუდენტი, სხიველი.
14. ნესტორ მიხეილის ძე კამლაძე, 24 წლის, მოსწავლე, სოციალ-დემოკრატი.
15. ვასილ დავითის ძე კამლაძე, 29 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
16. კორნელი ბესარიონის ძე კაკაბაძე, 26 წლის, ინტელიგენტი, სოციალ-დემოკრატი.
17. რაჟდენ ნიკოლოზის ძე წივწივაძე, 45 წლის, სასულიერო წრიდან, სოციალ-დემოკრატი.
18. კონსტანტინე პეტრეს ძე უგლავა, 46 წლის, ინტელიგენტი, სოციალ-დემოკრატი.
19. ივანე ესტატეს ძე ჩხენკელი, 37 წლის, ინტელიგენტი, სოციალ-დემოკრატი.
20. გერმანე ნიკოლოზის ძე კარასანიძე, 33 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
21. სერგო ბაგრატის ძე ბასილაძე, 27 წლის, მუსიკოსი, სოციალ-დემოკრატი.
22. კაპიტონ მეთოდეს ძე დოღონაძე, 23 წლის, ინტელიგენტი, სუფლიორი, სოციალ-დემოკრატი.
23. ევტიხი ილარიონის ძე ნემსაძე, 24 წლის, აზნაური.
24. ალექსანდრე თევდორეს ძე ჭოლაძე, 20 წლის, გლეხი.
25. ონისიმე მაქსიმეს ძე კაშია, 52 წლის, გლეხი.
26. ბიქტორ პავლეს ძე ფუტურიძე, 37 წლის, წვრილი მესაკუთრე, სოციალ-დემოკრატი.
27.ტიხონ ექვთიმეს ძე ფუტურიძე, 28 წლის, გლეხი.
28.პარმენ ნიკიფორეს ძე ფუტურიძე, 35 წლის, კოოპერატორი, სოციალ-დემოკრატი.
29.ვლადიმერ ალექსის ძე ბურჯანაძე, 32 წლის, გლეხი.
30.ილიკო გიორგის ძე ქართველიშვილი, 26 წლის, გლეხი.
31.ივანე გიორგის ძე აბზიანიძე, 32 წლის, ვაჭარი.
32. ვასილ ილარიონის ძე მგელაძე, 28 წლის, ყოფილი პროპორჩიკი.
33.ეგნატე დიმიტრის ძე ფაჩულია, 47 წლის, ვაჭარი, სოციალ-დემოკრატი.
34.გიორგი სიბიტოს ძე გორგოძე, 20 წლის, გლეხი.
35.ალექსანდრე (შაშუა) კონსტანტინეს ძე უგრეხელიძე, 24 წლის, აზნაური.
36.სიმონ თადეოზის ძე გორგაძე, 24 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
37.ერმოლოზ ეგნატეს ძე ხელაია, 27 წლის, გლეხი.
38.ნიკოლოზ ალექსის ძე რამიშვილი, 32 წლის, მასწავლებელი.
39.პოლიკარპე ლუკას ძე მიქაძე, 32 წლის, ყოფილი ოფიცერი.
40.ერემია დომენტის ძე ახვლედიანი, 26 წლის, აზნაური.
41.აკაკი მიხეილის ძე ლასხიშვილი, 23 წლის, აზნაური.
42.ალექსანდრე მიხეილის ძე ახვლედიანი, 22 წლის, აზნაური.
43.მიტროფანე ზაქარიას ძე გეორგაძე, 32 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
44.იოსებ თედოს ძე ძაგნიძე, 36 წლის, გლეხი.
45.პოლიკარპე იასონის ძე გეორგაძე, 21 წლის, მოსწავლე.
46.კონსტანტინე (პოჩინია) იასონის ძე გეორგაძე, 23 წლის, გლეხი.
47.აკაკი ლუკას ძე აბრამიძე, 25 წლის, გლეხი.
48.ივანე პავლეს ძე ადეიშვილი, 31 წლის, აზნაური.
49.ვლადიმერ (ვალოდია) კოზმანის ძე კახიძე, 23 წლის, გლეხი.
50.სილოვან ჯაფარიძე, 35 წლის, აზნაური.
51.გრიგოლ ტარიელის ძე სანადირაძე, 53 წლის, საშუალო შეძლების.
52.ალექსანდრე ივლიანეს ძე შათირაშვილი, 25 წლის, აზნაური.
53.ანატოლი ვასილის ძე ლორთქიფანიძე, 27 წლის, აზნაური.
54.ვლადიმერ დავითის ძე ბრეგვაძე, 30 წლის, გლეხი.
55.ილიკო ქაიხოსროს ძე ძაგნიძე, 54 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი.
56.იოსებ რომანის ძე ნაცვლიშვილი, 46 წლის, სასულიერო წოდებიდან.
57.პავლე იოსების ძე გურული, 24 წლის, წვრილი მესაკუთრე.
58.თენგიზ სოლომონის ძე ჯაფარიძე, 19 წლის, სტუდენტი.
59.ვასილ სამხარაძე, 25 წლის, გლეხი.
60.აბესალომ სამსონის ძე ყიფიანი, 42 წლის, აზნაური.
61.აკაკი ონისიმეს ძე ხათრიძე, 23 წლის, გლეხი.
62.კონსტანტინე ალექსის ძე ცხადაძე, 63 წლის, გლეხი.
63.იულონ სპირიდონის ძე გეორგაძე, 60 წლის, გლეხი.
64.თეიმურაზ სიმონის ძე ხათრიძე, 65 წლის, გლეხი.
65.ნესტორ ბესარიონის ძე ჭყოიძე, 24 წლის, გლეხი.
66.ვლადიმერ დიმიტრის ძე გიბრაძელი, 30 წლის, გლეხი.
67.ვასილ სპირიდონის ძე ჯუღელი, 25 წლის, გლეხი.
68.სევერიანე სიმონის ძე წიქარიძე, 18 წლის, გლეხი.
69.ილია სამსონის ძე თავხელიძე, 22 წლის, გლეხი.
70.ვლადიმერ გიორგის ძე ჯაფარიძე, 23 წლის, გლეხი.
71.ნიკოლოზ ივანეს ძე ლორთქიფანიძე, 24 წლის, აზნაური.
72.კალისტრატე ალექსის ძე ხურციძე, 23 წლის, გლეხი.
73.ანეპოდისტ ბიქტორის ძე ლორთქიფანიძე, 23 წლის, აზნაური.
74.თედო ირაკლის ძე გოგიბერიძე, 28 წლის, გლეხი.
75.ვლადიმერ თადეოზის ძე ჭოპოძე, 32 წლის, გლეხი.
76.ბარნაბა იასონის ძე სანიკაძე, 27 წლის, გლეხი.
77.ისაკ ნიკოლოზის ძე ჭეიშვილი, 27 წლის, გლეხი.
78.ნიკოლოზ სამსონის ძე ბოჭორიშვილი, 19 წლის, გლეხი.
79.რაჟდენ მარკოზის ძე მამისეიშვილი, 38 წლის, გლეხი.
80.არკად სამსონის ძე მუშკუდიანი, 24 წლის, გლეხი.
81.დავით იოსების ძე იაშვილი, 22 წლის, აზნაური.
82.ვლადიმერ დავითის ძე ციმაკურიძე, 19 წლის, გლეხი, ეროვნულ-დემოკრატი.
83.დავით არსენას ძე ქურციკიძე, 26 წლის, გლეხი.
84.ბიკენტი მიხეილის ძე კაკოიშვილი, 18 წლის, აზნაური.
85.კირილე ნარიმანის ძე გორგოძე, 25 წლის, გლეხი. (სშსსა (II), საქართველოს ჩკ-ს მიერ დახვრეტილთა შესახებ მიწერილობები და აქტები 1921-1924 წ.წ. ტ. 1, ფურც. 260 (I) – 261 (II).
დანართი #10
2. პეტრე ანდროს ძე აბშილავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
3. პორფირ თეოდორეს ძე ბოჭორიშვილი (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
4. სპირიდონ გერასიმეს ძე ლომია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
5. გიორგი სპირიდონის ძე სახოკია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
6. ალექსი სპირიდონის ძე გუბელაძე (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
7. გერასიმე ბესარიონის ძე გამზარდია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
8. ნიკოლოზ ბესარიონის ძე ხეცურიანი (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
9. მელიტონ ტარიელის ძე ჟვანია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
10. დუტუ სიკოს ძე ხარბედია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
11. გიორგი სიმონის ძე ფაჩულია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
12. გრიგოლ სიმონის ძე გაბუნია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
13. პავლე ივანეს ძე ნაჭყებია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
14. კონდრატე ნესტორის ძე გეგეჭკორი (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
15. გიორგი სავლეს ძე კუცია.
16. თეოფანე სტეფანეს ძე კოკაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
17. მამია ანდროს ძე გვაზავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
18. ერმოლოზ სიკოს ძე ესაკია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
19. ტარიელ სისოს ძე გვასალია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
20. გრიგოლ ივანეს ძე ჩიჩუა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
21. დიმიტრი შარვანის ძე გარუჩავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
22. რაჟდენ თევდორეს ძე შურღაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
23. დიმიტრი ნიკოლოზის ძე ჩიჩია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
24. სამსონ ნიკოლოზის ძე თელია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
25. ონიფანტე როსტომის ძე ჭანტურია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
26. ლევან მალაქიას ძე თოფურია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
27. დიანოზ ბოკუჩავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
28. სილვესტრ იოსების ძე უჩანეიშვილი (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
29. თეოფილე მელიტონის ძე ძველაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
30. სისო პავლეს ძე ცომაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
31. აკაკი გრიგოლის ძე გამზარდია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
32. გიორგი ივანეს ძე ქურიძე (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
33. იონა პეტრეს ძე ხუხია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
34. ალექსანდრე დავითის ძე ჭანტურია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
35. ბანოდ გეგეს ძე ადამია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
36. ლავრენტი გიორგის ძე კილასონია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
37. ხარლამპი იოსების ძე ოდიშარია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
38. იოსებ ნიკოლოზის ძე სირია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
39. ავაკუმ მარკოზის ძე ოდიშარია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
40. არსენ გუსარის ძე ფაღავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
41. დარისპან ანდროს ძე ოდიშარია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
42. კლიმენტი არსენის ძე ფაღავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
43. არჩილ ფარნას ძე ჯღამაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
44. ალექსანდრე ყორშია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
45. ბარნაბა დიანოზის ძე ოდიშარია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
46. აკაკი სისოს ძე ცომაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
47. ნიკოლოზ კონსტანტინეს ძე შონია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
48. ირაკლი იოსების ძე კვაშილავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
49. სპირიდონ დიმიტრის ძე კინწურეიშვილი (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
50. თეოფანე ალექსანდრეს ძე კიჩელია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
51. ალექსანდრე სოფრომის ძე ახალაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
52. გიორგი ელიზბარის ძე გვასალია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
53. ალექსანდრე მაქსიმეს ძე ჯანჯღავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
54. ნოე გიორგის ძე ოდიშარია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
55. ირაკლი დავითის ძე სალაყაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
56 ნოე გვაზავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
57. ნიკოლოზ (კანდია) გიორგის ძე ჩიჩუა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
58. გრიგოლ სიმონის ძე გარუჩავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
59. ივანე ტარიელის ძე ზოსაშვილი (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
60. გრიგოლ ტარიელის ძე კოჩახიძე (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
61. ვლადიმერ ნაჭყებია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
62. იოსები მანუჩარის ძე გარუჩავა, 36 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი, გლეხი, დახვრიტეს 3 სექტემბერს.
63. არსენ დომენტის ძე გარუჩავა, 35 წლის, ერროვნულ-დემოკრატი, დახვრიტეს 3 სექტემბერს.
64. ანდრო ნიკოლოზის ძე ნაჭყებია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
65. გრიგოლ კოწიას ძე ბოხუა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
66. ნიკოლოზ (ნიკო) ეჯიბია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
67. ივანე ბესარიონის ძე ხოშტარია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
68. პლატონ იოსების ძე ხოფერია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
69. ალექსანდრე ანდროს ძე აბშილავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
70. შალვა პეტრეს ძე გამსახურდია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
71. მაკარი ნესტორის ძე ავალიანი (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
72. სევერიანე კუჭუხიძე (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
73. ზაქარია დუნდუა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
74. კაპიტონ გაბუნია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
75. აკაკი ჯიბლაძე (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
76. რაჟდენ შენგელია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
77. პახვალა მასხულია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
78. გაიოზ მუკერია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
79. ათანასი ჭელიძე (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
80. რომანოზ პეტრეს ძე ჩიჩია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
81. მიხეილ ცომაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
82. ალექსანდრე პავლეს ძე ბოლქვაძე (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
83. ნიკოლოზ (ნიკო) ბესარიონის ძე ჟღენტი (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
84. ივლიანე ბასილის ძე ქორჩილავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
85. ალექსანდრე გიგოს ძე მელია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
86. ბიქტორ ბუხუტის ძე მელია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
87. სიმონ კონსტანტინეს ძე ჟვანია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
88. დიმიტრი ალექსის ძე დავითაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
89. რაჟდენ მიხეილის ძე სიმონია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
90. ილუშა ონისიმეს ძე ბოკუჩავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
91. ნიკოლოზ (ნიკო) საჩინოს ძე მაღნარაძე (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
92. გიორგი კონსტანტინეს ძე ჩიქოვანი, 32 წლის, ყოფილი აზნაური, დახვრიტეს 3 სექტემბერს.
93. არისტრახო კალანდარიშვილი, 45 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი, ყოფილი მეკავშირე, დახვრიტეს 3 სექტემბერს.
94. გიორგი კონსტანტინეს ძე ჩიჩუა, ეროვნულ-დემოკრატი, ყოფილი აზნაური, დახვრიტეს 3 სექტემბერს.
95. სიმონ უტუს ძე ფარულავა, 54 წლის, სოციალ-დემოკრატი, გლეხი.
96. ელიზბარ ფარულავა, 37 წლის, ყოფილი ოფიცერი, დახვრიტეს 3 სექტემბერს.
97. სპირიდონ თევდორეს ძე მილორავა, 43 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი, გლეხი, დახვრიტეს 3 სექტემბერს.
98. ალექსანდრე სიმონის ძე ყორშია, 22 წლის, სოციალ-დემოკრატი 1903 წლიდან, დახვრიტეს 3 სექტემბერს.
99. ფილიპე სტეფანეს ძე ქავთარაძე, 55 წლის, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან, ყოფილი აზნაური, დახვრიტეს 13 სექტემბერს.
100. ნიკოლოზ (ნიკო) დავითის ძე მხეიძე, 35 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, დახვრიტეს 3 სექტემბერს.
101. იოანე ტარიელის ძე ანჯაფარიძე, 50 წლის, სოციაალ-დემოკრატი 1905 წლიდან, ყოფილი გვარდიელი, დახვრიტეს 13 სექტემბერს.
102. რომანოზ გიორგის ძე ჭუბაბრია, 32 წლის, ყოფილი გვარდიელი, დახვრიტეს 13 სექტემბერს.
103. ვარდებულ გვადას ძე ჩიჩუა, 48 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი, ყოფილი აზნაური, დახვრიტეს 13 სექტემბერს.
104. ანტონ მაქსიმეს ძე ზორავა, 40 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი, გლეხი, მეკავშირე, დახვრიტეს 13 სექტემბერს.
105. არტემ სამსონის ძე ლეჟავა, 40 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი 1905 წლიდან, ყოფილი აზნაური, დახვრიტეს 13 სექტემბერს.
106. არტემ ქუჩანას ძე ჯაიანი, 28 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი, გლეხი, დახვრიტეს 13 სექტემბერს.
107. მიხეილ ბახვას ძე ქავთარაძე, მეკავშირე, დახვრიტეს 13 სექტემბერს.
108. გერასიმე თომას ძე ხოშტარია (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
109. მიხეილ ისიდორეს ძე სახოკია (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
110. რაჟდენ თეიმურაზის ძე ფარულავა (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
111. ვარლამ იგორის ძე გეგენავა (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
112. კირილე თეიმურაზის ძე გეგენავა (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
113. ზოსიმე ტიმოთეს ძე ჯღამაძე (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
114. ნიკოლოზ (ნიკო) კუჭუს ძე ჯოჯუა (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
115. ივლიანე ალექსის ძე კუპრეიშვილი (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
116. ირაკლი პონუს ძე იმედეიშვილი (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
117. ნესტორ მარკოზის ძე გეგეჭკორი (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
118. კაპიტონ ლევანის ძე გეგენავა (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
119. ტატა ქვათის ძე ოჩიგავა (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
120. ბახვა კონსტანტინეს ძე ჯავახია (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
121. საჩინო კონსტანტინეს ძე ჯავახია (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
122. დიანოზ როსტომის ძე ქვარცხავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს) (გიორგი სანადირაძე. გვამები დაიმარხა დახვრეტის ადგილას. - გაზეთი „სრულიად არასაიდუმლოდ“, 1996, #6, გვ. 28-29).
დანართი #11
2. ისიდორე ივანეს ძე ტაბიძე, 35 წლის, სოფ. ხეთის მკვიდრი.
3. კონსტანტინე ივანეს ძე კაჭარავა, 28 წლის, სოფ. აბაშის მკვიდრი.
4. ივანე პეტრეს ძე ხოშტარია, 31 წლის, სოფ. სუჯუნის მკვიდრი.
5. ევგენი მაქსიმეს ძე ნადარეიშვილი, 37 წლის, სოფ. ონტოფოს მკვიდრი.
6. მიხეილ გრიგოლის ძე ჟვანია, 39 წლის, სოფ. აბაშის მკვიდრი.
7. ვლადიმერ მარკოზის ძე დობაია (46 წლის, სოფ. ხობის მკვიდრი).
8. დანიელ პავლეს ძე ფიფია, 29 წლის, სოფ. ობუჯის მკვიდრი.
9. იოსებ თედოს ძე გეგელია, 29 წლის ქ. ფოთის მკვიდრი.
10. აკაკი ევგენის ძე ადამია, 24 წლის, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
11. გრიგოლ ვასილის ძე ქუთელია, 38 წლის, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
12. კლიმენტი დიმიტრის ძე კალანდარიშვილი, 31 წლის, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
13. ალექსანდრე სამსონის ძე კედია, 21 წლის, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
14. კლიმენტი ნიკოლოზის ძე სასანია, 23 წლის, სოფ. ხობის მკვიდრი.
15. გერასიმე ფარნაოზის ძე კობახიძე, 22 წლის, სოფ. ხობის მკვიდრი.
16. გიორგი დავითის ძე გაბუნია, 26 წლის, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
17. კალისტრატე პეტრეს ძე კილასონია, 30 წლის, სოფ. სენაკის მკვიდრი.
18. ოთარ კისტადიონის ძე ჯანელიძე, 32 წლის, სოფ. რუხის მკვიდრი.
19. ალექსანდრე ერმილეს ძე ჯიქიძე, სოფ. სენაკის მკვიდრი. (გიორგი სანადირაძე. სიკვდილის კალო. დახვრეტილთა სიები. 1924 წელი. - გაზეთი „სრულიად არასაიდუმლოდ“, 1997, #1, გვ. 11).
20. მუშნი (ივანე) კონსტანტინეს ძე დადიანი, დაბადებული 1879 წ. ზუგდიდის რაიონში, თავადი, ოფიცერი.
21. გიორგი სოლომონის ძე მხეიძე, 26 წლის, დაბადებული სოფ. სენაკში.
22. მიხეილ გვალია, 49 წლის, დაბადებული ქ. ზუგდიდში, ყოფილი ნოტარიუსი.
დანართი #12
2. კაპიტონ თომას ძე გეგენავა, 32 წლის, ყოფილი აზნაური, კანცელარიის საქმეების მცოდნე, სოფ. თეკლათის მკვიდრი.
3. თადეოზ სისოს ძე კალანდარიშვილი, 29 წლის, ყოფილი აზნაური, კანცელარიის საქმეების მცოდნე, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
4. მიხეილ კინტირიას ძე ზარანდია, 22 წლის, გლეხი, ყოფილი მასწავლებელი, საშუალო განათლებით, დაუოჯახებელი, სოფ. ზანათის მკვიდრი.
5. ელევთერ ქიშვარდის ძე ლომია, 22 წლის, სტუდენტი, დაუოჯახებელი, სოფ. სოლომიას მკვიდრი.
6. მელიტონ ქეჩის ძე ხაბურზანია, 39 წლის, უმაღლესი განათლებით, დაოჯახებული, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
7. აკაკი მალხაზის ძე ქორავა, 25 წლის, კანცელარიის საქმეების მცოდნე, საგანგებო კომისიის ყოფილი თანამშრომელი, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
8. გრიგოლ სპირიდონის ძე მატახერია, 32 წლის, ყოფილი აზნაური, კანცელარიის საქმეების მცოდნე, ყოფილი სამხედრო, სოციალ-დემოკრატი, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
9. ნესტორ სამსონის ძე შურღაია, 40 წლის, ყოფილი მასწავლებელი, საშუალო განათლებით, დაოჯახებული, სოფ. ზანათის მკვიდრი.
10. ბაგრატ უთუთის ძე ღვინჯილია, 47 წლის, გლეხი, დაოჯახებული, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ფოცხოს მკვიდრი.
11. რაჟდენ ეგნატეს ძე ბუსკაძე, 52 წლის, სასულიერო წოდებიდან, სოფ. მოხოშის მკვიდრი.
12. პლატონ ბაკუს ძე სანაია, 52 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, ყოფილი გუშაგი, სოფ. ფოცხოს მკვიდრი.
13. მელიტონ ბეგლარის ძე კარტოზია, 23 წლის, ყოფილი მასწავლებელი, საშუალო განათლებით, დაოჯახებული, ახალგაზრდა მარქსისტების წევრი, სოფ. ნოქალაქევის მკვიდრი.
14. ვლადიმერ მანუჩარის ძე კარტოზია, 24 წლის, ყოფილი აზნაური, ყოფილი მასწავლებელი, საშუალო განათლებით, დაუოჯახებელი, ახალგაზრდა მარქსისტების წევრი, სოფ. ნოქალაქევის მკვიდრი.
15. ერმოლოზ ქუთუს ძე ყურუა, 35 წლის, მასწავლებელი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, კანცელარიის საქმეების მცოდნე, დაუოჯახებელი, ყოფილი სოციალ- დემოკრატი, სოფ. ფოცხოს მკვიდრი.
16. მოსე პეტრეს ძე გაბერდავა, 40 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან, დაოჯახებული, სოფ. ფოცხოს მკვიდრი.
17. იასონ გუჯმახანის ძე ქუჩულორია, 35 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი, დაოჯახებული, სოფ. უშაფათის მკვიდრი.
18. მიხეილ პავლეს ძე ქოიავა, 28 წლის, ღარიბი, ფარმაცევტი, საშუალო განათლებით, სოციალისტ-ფედერალისტი 1917 წლიდან, დაუოჯახებელი, სოფ. აბაშის მკვიდრი.
19. პუშუ გუძას ძე მიქავა, 32 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. ლეძაძამის მკვიდრი.
20. იოსებ ანდროს ძე ილიავა, 20 წლის, ღარიბი, ყოფილი მასწავლებელი, საშუალო განათლებით, დაუოჯახებელი, სოფ. ნოქალაქევის მკვიდრი.
21. პეტრე ბესარიონის ძე ილიავა, 53 წლის, სასულიერო წოდებიდან, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან, დაოჯახებული, სოფ. ფარისკარის მკვიდრი.
22. ბესარიონ ავაკუმის ძე ადამია, 42 წლის, გლეხი, ღარიბი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. ეკის მკვიდრი.
23. მალაქია დიმიტრის ძე ანჯაფარიძე, 31 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ყოფილი უმცროსი ოფიცერი, დაოჯახებული, სოფ. ლეძაძამის მკვიდრი.
24. გრიგოლ ნიკოლოზის ძე ბერიძე, 30 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, დაოჯახებული, სოფ. კიწიის მკვიდრი.
25. ვარლამ კოწიას ძე ფაღავა, 31 წლის, ყოფილი თავადი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. სუჯუნის მკვიდრი.
26. ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე თოფურიძე, 50 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. კვათანის მკვიდრი.
27. კუკულა არანოს ძე მიხელაშვილი, 39 წლის, ვაჭარი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. სუჯუნის მკვიდრი.
28. იოსებ არსენის ძე ფაღავა, 26 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი, სოფ. გეზათის მკვიდრი.
29. გიორგი ლავრენტის ძე ბოკერია, 57 წლის, ყოფილი აზნაური, ქვრივი საშუალო განათლებით, ყოფილი მასწავლებელი, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი, სოფ. გეზათ-გულუხეთის მკვიდრი.
30. ვასილ მურზანოს ძე დანელია, 32 წლის, გლეხი, დაუოჯახებელი, სოფ. ზანათის მკვიდრი.
31. კალისტრატე სამსონის ძე ჯღამაია, 22 წლის, გლეხი, ღარიბი, მასწავლებელი, საშუალო განათლებით, ახალგაზრდა მარქსისტების წევრი, დაუოჯახებელი, სოფ. მარტვილის მკვიდრი.
32. თადა დავითის ძე თოფურიძე, 53 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ეროვნულ-დემოკრატი, დაუოჯახებელი, სოფ. ძველი აბაშის მკვიდრი.
33. მიხეილ კონსტანტინეს ძე შელეგია, 42 წლის, გლეხი, ღარიბი, წერა-კითხვის არ მცოდნე.
34. პეტრე პლატონის ძე კაჭარავა, 28 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. აბაშის მკვიდრი.
35. სამსონ ნიკოლოზის ძე ფირცხალავა, 34 წლის, გლეხი, ყოფილი მასწავლებელი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი, დაოჯახებული, სოფ. კურზუს მკვიდრი.
36. ლევან სიმონის ძე თოდუა, 25 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი, დაუოჯახებელი, სოფ. თარელის მკვიდრი.
37. გრიგოლ ბეჩუნის ძე ბერულავა, 39 წლის, გლეხი, ყოფილი მასწავლებელი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი, დაოჯახებული, სოფ. დოშაკეს მკვიდრი.
38. თეიმურაზ გრიგოლის ძე ფაღავა, 29 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ყოფილი კომუნისტი, დაუოჯახებელი, სოფ. ზემო ჭალადიდის მკვიდრი.
39. რაფიელ გიორგის ძე გამსახურდია, 49 წლის, ყოფილი აზნაური, ღარიბი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი, დაუოჯახებელი, სოფ. ნოსირის მკვიდრი.
40. იოსები კონსტანტინეს ძე თოფურიძე, 45 წლის, ყოფილი აზნაური, ფარმაცევტი, საშუალო განათლებით, სოციალ-დემოკრატი 1904 წლიდან, დაოჯახებული, სოფ. ონტოფოს მკვიდრი.
41. ალექსანდრე ბესარიონის ძე ჯალაღონია, 30 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ყოფილი უფროსი ოფიცერი (მეფის არმიის), ყოფილი სახალხო გვარდიელი, დაოჯახებული, სოფ. წყემის მკვიდრი.
42. ვლადიმერ ნესტორის ძე ჭანტურია, 28 წლის, ვაჭარი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ყოფილი ოფიცერი, დაუოჯახებელი, სოფ. აბაშის მკვიდრი.
43. სოკრატ გიორგის ძე ხოჭოლავა, 44 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ეროვნულ-დემოკრატი, ქვრივი, სოფ. ქვალონის მკვიდრი.
44. ევგენი დუტუს ძე ხოჭოლავა, 42 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. ქვალონის მკვიდრი.
45. ანტონ მარკოზის ძე ბარქაია, 53 წლის, ყოფილი მღვდელი, გამყიდველი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოფ. ქვალონის მკვიდრი.
46. ისიდორე ალექსის ძე ფაჩულია, 34 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ყოფილი სოციალისტ-რევოლუციონერი, დაოჯახებული, სოფ. ქვალონის მკვიდრი.
47. ვარლამ ივანეს ძე ხოჭოლავა, 35 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. ქვალონის მკვიდრი.
48. პლატონ ანდროს ძე კვაშილავა, 23 წლის, გლეხი, ყოფილი მასწავლებელი, ყოფილი წითელარმიელი, ახალგაზრდა მარქსისტების წევრი, დაუოჯახებელი, სოფ. ზანის მკვიდრი.
49. პახვალა ზალიკოს ძე ფირცხალავა, 46 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან, დაოჯახებული, სოფ. გულუხეთის მკვიდრი.
50. მელიტონ თევდორეს ძე სხულუხია, 40 წლის, ინტელიგენტი, უმაღლესი განათლების მქონე, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. სალხინოს მკვიდრი.
51. ნიკოლოზ იორდანეს ძე ლაშხია, 46 წლის, გლეხი, ყოფილი მასწავლებელი საშუალო განათლების მქონე, სოციალისტ-ფედერალისტი 1917 წლიდან, დაუოჯახებელი, სოფ. სალხინოს მკვიდრი.
52. ნიკოლოზ კონსტანტინეს ძე კუხალეიშვილი, 50 წლის, ყოფილი აზნაური, მასწავლებელი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალისტ-რევოლუციონერი 1904 წლიდან, დაოჯახებული, სოფ. სალხინოს მკვიდრი.
53. სევერიანე იორდანეს ძე სხულუხია, 29 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი, დაოჯახებული, სოფ. სალხინოს მკვიდრი.
54. ვლადიმერ ევგენის ძე ნადარაია, 35 წლის, გლეხი, ყოფილი მასწავლებელი, საშუალო განათლების მქონე, დაოჯახებული, სოფ. ზანის მკვიდრი.
55. იოსებ ანდროს ძე ეჯიბია, 44 წლის, ფარმაცევტი, საშუალო განათლების მქონე დაოჯახებული, სოფ. ხორგის მკვიდრი.
56. სოლომონ ისიდორეს ძე მატკავა, 49 წლის, ფერშალი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან, დაოჯახებული, სოფ. სუჯუნის მკვიდრი.
57. ჭიჭიკო ნიკოლოზის ძე ქოჩაკიძე, 28 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ყოფილი ოფიცერი, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობის ყოფილი კომისარი, დაუოჯახებელი, ქ. თბილისის (ლერმონტოვის ქუჩა #15) მკვიდრი.
58. გრიგოლ დიმიტრის ძე თოფურიძე, 34 წლის, ყოფ. აზნაური, სოფ. კვათანის მკვიდრი.
59. ივანე მანუჩარის ძე ჭანტურია, 25 წლის, გლეხი, ღარიბი, ყოფილი მასწავლებელი, საშუალო განათლების მქონე, ახალგაზრდა მარქსისტების წევრი 1918 წლიდან, დაუოჯახებელი, სოფ. აბაშის მკვიდრი.
60. კლემენტი გიორგის ძე კედია, 24 წლის, გლეხი, ყოფილი მასწავლებელი, საშუალო განათლების მქონე, ახალგაზრდა მარქსისტების წევრი 1919 წლიდან, დაუოჯახებელი, სოფ. აბაშის მკვიდრი.
61. ტუტუ გუიას ძე დგებუაძე, 26 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, კანცელარიის საქმეების მცოდნე, დაუოჯახებელი, სოფ. სალხინოს მკვიდრი.
62. მეტია პეტრეს ძე ფაღავა, 30 წლის, ყოფილი აზნაური, ღარიბი, დაუოჯახებელი, სოფ. ბანძის მკვიდრი.
63. ილია სტეფანეს ძე ლომია, 46 წლის, გლეხი, ღარიბი, დაოჯახებული, სოფ. აბეთადის მკვიდრი.
64. ტარას ანტონის ძე ეჯიბია, 37 წლის, გლეხი, ღარიბი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ზეინკალი, დაოჯახებული, სოფ. თეკლათის მკვიდრი.
65. ექვთიმე ისიდორეს ძე ფანცულაია, 45 წლის, გლეხი, ღარიბი, ზეინკალი, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი, დაოჯახებული, სოფ. ბანძის მკვიდრი.
66. ილია იოსების ძე ანჯაფარიძე, 40 წლის, ყოფ. აზნაური, გამყიდველი, წერა- კითხვის მცოდნე, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. აბედათის მკვიდრი.
67. ნიკოლოზ დიმიტრის ძე საჯაია, 20 წლის, გლეხი, ყოფილი მასწავლებელი საშუალო განათლებით, ახალგაზრდა მარქსისტების წევრი, დაუოჯახებელი, სოფ. მუხაშის მკვიდრი.
68. ამირან გიორგის ძე შაუდია, 19 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. ბედლენის მკვიდრი.
69. შალვა ბარნაბას ძე ძველაია, 23 წლის, გლეხი, საშუალო განათლებით, ახალგაზრდა მარქსისტების წევრი 1917 წლიდან, დაუოჯახებელი, სოფ. ნოსირის მკვიდრი.
70. ალექსანდრე (საშა) მათეს ძე კალანდარიშვილი, 20 წლის, სასულიერო წოდებიდან, ღარიბი, საშუალო განათლების მქონე, ეროვნულ-დემოკრატი 1920 წლიდან, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
71. ლეონიდე გერასიმეს ძე ხოშტარია, 26 წლის, სასულიერო წოდებიდან, საშუალო განათლების არ მქონე, ეროვნულ-დემოკრატი 1924 წლიდან, დაუოჯახებელი, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
72. გრიგოლ ერისტრახოს ძე შუშანია, 20 წლის, გლეხი, მასწავლებელი, საშუალო განათლების მქონე, დაოჯახებული, სოფ. ლეძაძამის მკვიდრი.
73. ალექსანდრე (შოთა) ლავრენტის ძე ბესელია, 17 წლის, ყოფილი აზნაური, ტექნიკუმის მეექვსე კლასის მოსწავლე, დაუოჯახებელი, სოფ. ძველი სენაკის მკვიდრი.
74. აკაკი ბესარიონის ძე კარტოზია, 23 წლის, ყოფილი აზნაური, საშუალო განათლების მქონე, სოციალ-დემოკრატების თანამგრძნობი, სოფ. ნოქალაქევის მკვიდრი.
75. ვლადიმერ შარუს ძე მიქავა, 28 წლის, გლეხი, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
76. სპირიდონ იოსების ძე გაბესონია, 21 წლის, სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტი, სოციალ-დემოკრატების თანამგრძნობი, დაუოჯახებელი, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
77. პლატონ ბახვალას ძე კარტოზია, 41 წლის, ყოფილი აზნაური, რკინიგზის მოსამსახურე, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი, დაუოჯახებელი, სოფ. მუხანის მკვიდრი.
78. კირილე ნესტორის ძე ლოლუა, 29 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ვაჭარი, დაოჯახებული, სოფ. ხორშის მკვიდრი.
79. ნიკოლოზ აქვსენტის ძე ანჯაფარიძე, 50 წლის, ყოფილი აზნაური, ყოფილი მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან, დაოჯახებული, სოფ. სალხინოს მკვიდრი.
80. ალექსანდრე ანტონის ძე დიხამინჯია, 26 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. ლეძაძამის მკვიდრი.
81. შალვა ვარლამის ძე ბოკუჩავა, 19 წლის, საშუალო განათლების მქონე, ყოფილი მასწავლებელი, დაუოჯახებელი, სოფ. უშაფათის მკვიდრი.
82. მიხეილ კონსტანტინეს ძე კოშელავა, 22 წლის, ფარმაცევტი, საშუალო განათლების მქონე, ეროვნულ-დემოკრატი, დაუოჯახებელი, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
83. მალაქია (ჭონჭი) პლატონის ძე თოფურიძე, 35 წლის, ყოფილი აზნაური, ღარიბი, საშუალო განათლების მქონე, დაუოჯახებელი, სოფ. სეფიეთის მკვიდრი.
84. კონსტანტინე ილარიონის ძე გვათუა, 24 წლის, ყოფილი აზნაური, ღარიბი, ტექნიკუმის მეექვსე კლასის მოსწავლე (იმავდროულად მასწავლებელი), დაუოჯახებელი, სოფ. ხორშის მკვიდრი.
85. ილია დავითის ძე ხაინდრავა, 27 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. ლეხაინდრაოს მკვიდრი (სშსსა (II), ფონდი #6, საქმე #23402-60, ფურცელი 31-32)
დანართი #13
2. ჭუჭუ დათას ძე ჩიქოვანი, 33 წლის, ყოფილი აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ტყაია-ბეჟაშღალის მკვიდრი.
3. ბენედიქტე ორისტოს ძე დგებუაძე, 25 წლის, ყოფილი აზნაური, სოციალ-დემოკრატი 1918 წლიდან, ყოფილი გვარდიელი, სოფ. ჯიხაშკარის მკვიდრი.
4. რაჟდენ ოთოს ძე ყურაშვილი, 30 წლის, სოფ. ხიბულის მკვიდრი.
5. სარდიონ ანდროს ძე გრიგოლია, 26 წლის, ვაჭარი, სოციალ-დემოკრატი 1918 წლიდან, ყოფილი გვარდიელი, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
6. ღუღუნ ნიკოლოზის ძე ხვარძიკია, 26 წლის, ყოფილი აზნაური, ეროვნულ- დემოკრატი 1918 წლიდან, სოფ. შამგონის მკვიდრი.
7. ძიკი ფილიპეს ძე თვალთვაძე, 46 წლის, მემარჯვენე სოციალისტ- რევოლუციონერი (ესერი) 1918 წლიდან, სოფ. წალენჯიხის მკვიდრი.
8. თეოფანე ნიკოლოზის ძე ხვარძიკია, 23 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი 1918 წლიდან, სოფ. შამგონის მკვიდრი.
9. ვასილ კოსტას ძე კალანდია, 59 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
10. მაკარ დარასელია, 26 წლის, კულაკი.
11. მიხეილ ბიჭოს ძე სიჭინავა, 66 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან.
12. ლეონტი ბებიტოს ძე რაფავა, 26 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან.
13. პროკოფი ალექსის ძე ანთია, 23 წლის.
14. ალექსანდრე თეიმურაზის ძე მესხია, 27 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი 1918 წლიდან, ყოფილი გვარდიელი.
15. ფილიპე ანდროს ძე გრიგოლია, 23 წლის, `ეპოს” ნოქარი, სოციალ-დემოკრატი 1919 წლიდან, ყოფილი გვარდიელი.
16. ვალოდია მიხეილის ძე ჩხოლარია, 34 წლის, ყოფილი აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. კოკის მკვიდრი.
17. დოროთე საბას ძე ცხაკაია, 42 წლის, ვაჭარი, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან.
18. ვარლამ როსტომის ძე სიჭინავა, 43 წლის, ვაჭარი, უმდაბლესი განათლებით, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
19. ამროსი კუკას ძე სიჭინავა, 28 წლის, ვაჭარი, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
20. რაჟდენ ტოტის ძე დგებუაძე, 39 წლის, ყოფ. აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
21. თადეოზ სტეფანეს ძე ვეკუა, 28 წლის, ვაჭარი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ყოფილი გვარდიელი, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
22. კონდრატე მარკოზის ძე შამათავა, 35 წლის, ვაჭარი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
23. აკაკი თეიმურაზის ძე ფონია, 33 წლის, ვაჭარი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ყოფილი გვარდიელი, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
24. თადეოზ სტეფანეს ძე მატუა, 40 წლის, კულაკი, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
25. თომა ბახვას ძე ხვიტია, 43 წლის, ყოფილი აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
26. აკაკი ბესარიონის ძე ანთელავა, 24 წლის, ყოფილი აზნაური, ვაჭარი, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ყოფილი გვარდიელი, სოფ. ჯიხაშკარის მკვიდრი.
27. კონსტანტინე ბახვას ძე ჩხოლარია, 30 წლის, ყოფილი აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. კოკის მკვიდრი.
28. ვარლამ ევგენის ძე გობეჩია, 41 წლის, ყოფილი მემამულე, უმაღლესი განათლებით, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
29. ჯვებე ორზოლია, 50 წლის, ყოფილი აზნაური, სოფ. კოკის მკვიდრი.
30. ბადუ იოსების ძე ქავთარაძე, 54 წლის, ყოფილი აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
31. ირაკლი შარუს ძე სიჭინავა, 37 წლის, ვაჭარი, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
32. კოზმან როსტომის ძე კოზუა, 31 წლის, ვაჭარი, უმაღლესი განათლებით, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
33. კირილე იოსების ძე მიშველიძე, 45 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ჯოღეჯიანის მკვიდრი.
34. შალვა ალექსის ძე თოდუა, 22 წლის, კულაკი, ეროვნულ-დემოკრატი 1921 წლიდან, სოფ. ორულუ-ერგეტის მკვიდრი.
35. არსენ მათეს ძე წურწუმია, 30 წლის, კულაკი, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ორულუ-ერგეტის მკვიდრი.
36. გრიგოლ გუჯუს ძე კუკავა, 35 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. დიდინეძის მკვიდრი.
37. ვარლამ კოსტას ძე მაქაცარია, 28 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. დიდინეძის მკვიდრი.
38. მელიტონ ტატიევი, 38 წლის, კულაკი, სოფ. ცაიშის მკვიდრი.
39. სოლომონ კერანდუხის ძე ქუთელია, 50 წლის, ყოფილი აზნაური, ეროვნულ- დემოკრატი 1917 წლიდან, მეფის დროს სახელმწიფო მოხელე, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
40. ბექირბეი ეგნატეს ძე კუკავა, 41 წლის, კულაკი, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. კახათის მკვიდრი (სშსსა (II), დახვრეტილთა შესახებ მიწერილობები და აქტები 1921-1924 წწ., ტ. 1, ფურცელი 178-181).
დანართი #14
2. ვლადიმერ კონსტანტინეს ძე ჭანტურია, 36 წლის, მასწავლებელი, ეროვნულ-დემოკრატი 1921 წლიდან, სოფ. ლიის მკვიდრი.
3. მიხეილ სოლომონის ძე დგებუაძე, 21 წლის, ყოფილი აზნაური, დაუოჯახებელი, ეროვნულ-დემოკრატი 1921 წლიდან, სოფ. კიციის მკვიდრი.
4. ვლადიმერ გიორგის ძე თვალთვაძე, 19 წლის, ყოფილი აზნაური, დაუოჯახებელი, მასწავლებელი, ეროვნულ-დემოკრატი 1921 წლიდან, სოფ. წალენჯიხის მკვიდრი.
5. ალექსანდრე ივლიანეს ძე ჩომახია, 24 წლის, ინტელიგენტი, დაუოჯახებელი, სოციალ-დემოკრატი 1916 წლიდან, ქ. ზუგდიდის (ლუქსემბურგის ქუჩა) მკვიდრი.
6. ტიხონ კონსტანტინეს ძე კეიდია, 21 წლის, ყოფილი აზნაური, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1922 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
7. გრიგოლ ალექსანდრეს ძე ქაჩიბაია, 24 წლის, სოციალ-დემოკრატი, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
8. ნიკოლოზ ივანეს ძე ხაჯალია, 46 წლის, სოციალ-დემოკრატი, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი (სშსსა (II), დახვრეტილთა შესახებ მიწერილობები და აქტები 1921-1924 წწ. ტ. 1, ფურცელი 174).
დანართი #15
2). ლემონჯავა იოსები .......................... საფართლო.
3). გოგია ლადი ........................................ საფართლო
4). ჯინჯოლავა იოსები ......................... საფართლო.
5). ჯგერენაია ტატაში ........................... საბაყალო.
6). ბულია მიხა ......................................... აზიური მოხელე.
7). ჩომახია ივანე ..................................... საბაყალო.
8). ვეკუა თადეოზი .................................. საფართლო.
9). წულაია კოწია .................................. საგალენტერო.
10). ფიფია ანდრი ....................................
11). ჯიშკარიანი ილარიონი .................. საწვრიმანო.
12). რაფავა ლეონტი .............................. აზიური სახელოსნო.
13). დგებუაძე რაჟდენი .......................... საფართლო.
14). დარასელია მაკარი ......................... თერძი.
15). ჩხეიძე ბიქტორი .............................. საწვრიმანო.
16). ჩხეიძე იოსები..................................... ღვინის სარდაფი.
17) მესხი ბეგლარი ................................. საფართლო აწერილია.
18). როგავა ტრიფონი ............................ საფართლო.
19). ცხაკაია დორო ................................. აწერილია შეპყრობილი.
20). კოზმავა იასონი .............................. ხუთი დღით.
21). ბაკარანძე ძუკუ ................................ სოფ. წასულია.
22). ბუღაშვილი კაპიტონ ....................საბაყალო შეპყრობილია.
23). დარჯანია ვარლამი ........................აწერილია ღებულობდა მონაწილეობას ა. ლომაიას ატრ.
24) მოლაშხია ალექსანდრე................... „------------------“
25). ჯიქია ხარიტონ................................. „------------------“
26). კაკაბაძე ისიდორე............................. „------------------“
27). მოსია დოროთე ............................... საწვრიმანო.
28). შურღაია ბარნაბა ............................ საპირფარეშო.
29). მორგოშია სპირიდონ ................... დუქ. გაღებულია.
30). ბოჭორიშვილი ლეონტი .............. სახელ. გაქცეულია.
31). დავითაია დომე ................................... სახელოსნო.
32). ქირია მაქსიმე..................................... სამჭედლო.
33). ფიოლია ტრიფონი............................ საპირფარეშო.
34). ბერანძე გრიშა ................................. ღვინის სარდაფი.
35). ლოგუა მუხრანი................................ საყასფო.
36). სვანიძე ვასილი ............................... საბაყალო.
37). დარასელია სამსონი......................... მეწაღე.
38). მოსია ალექსანდრე........................... „------------------“
39). ბესა გვასალია ................................... „-----------------“
40). ყურაშვილი მელიტონი .................. საწვრიმანო.
41) მიმინოშვილი ვანო .......................... ტყაველ. მაღაზია.
42). გვასალია მიხა ................................ მეწაღე.
43). პილა ქარდავა .................................. სათერძო.
44). თოდუა ევთიმე ................................ სახელოსნო აწერილია.
45). როგავა ვალოდია ........................... სახარაზო.
46). ცანავა მიხა ...................................... „----------------“.
47). კვარაცხელია აქვსენტი ............... მეუნაგრე.
48). სიჭინავა ირაკლი ........................... საწაღო.
49). სიჭინავა ამროსი ............................ საფართლო აწერილია.
50). დარასელია აკაკი ........................... საწაღო.
51). გოროზია ნიკო ................................. სახარაზო.
52). კილავა თედორე .............................. არასფერი არა აქვს.
53). დარასელია დიანოზი ..................... საფართლო.
54). სიჭინავა მიხა .................................. სახარაზო.
55). სიჭინავა იონა .................................. „------------------“
56). ბულია მიხა ...................................... საფართლო.
57). ძვაძვი გოგოხია ............................... მეუნაგრე შეპყრობილია.
58). კვარაცხელია ილა .......................... სახარაზო შეპყრობილია
59). ბელქანია სამსონი .......................... სახარაზო.
60). ბაღათურია აკაკი ........................... საწვრიმანო.
61). ჩახაია ილია ...................................... სახარაზო.
62). ბეგო ქანთარია ................................ სამჭედლო და სახლი.
63). ფონია აკაკი ...................................... საფართლო შეპყრობილია
64). კიტია ბოკოკია ................................ მეწაღე.
65). ლუკავა კოლია ................................ რესტორანი.
66). ბულია ევგენი ..................................
67). ბულია დათიკო“ (სსაზფ, აღწერა #1, ფონდი #2, საქმე #41, ფურცელი 69-70).
დანართი #16
2. კირილე ჯირგუს ძე ქეცბაია, 39 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, სოციალ- დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. დარჩელის მკვიდრი.
3. ვლადიმერ ვასილის ძე შუბლაძე, 28 წლის, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ახუთის მკვიდრი.
4. ტრიფონ ფილიპეს ძე კოდუა, 28 წლის, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. აბასთუმნის მკვიდრი.
5. ვარლამ ანტონის ძე კობახიძე, 45 წლის, აგრონომი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ხეთის მკვიდრი.
6. გერასიმე ბურდღუს ძე ლატარია, 44 წლის, სოციალ-დემოკრატი 1901 წლიდან, სოფ. ხეთის მკვიდრი.
7. სპირიდონ ანტონის ძე შენგელია, 30 წლის, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ახუთის მკვიდრი.
8. ისააკ სიკოს ძე კაკულია, 38 წლის, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1918 წლიდან, სოფ. კახათის მკვიდრი.
9. სპირიდონ ილიას ძე წახნაკიძე, 32 წლის, ინტელიგენტი, დაუოჯახებელი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ჯუმათის მკვიდრი.
10. პაისი ესტატეს ძე ჭიჭინაძე, 34 წლის, ყოფ. აზნაური, დაოჯახებული, სოციალ- დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ლესიჭინის მკვიდრი.
11. ჩაქვა (იასონ) მიხეილის ძე კუტალია, 23 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, საშუალო განათლებით, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ხეთის მკვიდრი.
12. კონსტანტინე შამშის ძე კვარაცხელია, 28 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ჯვარის მკვიდრი.
13. ბესარიონ მიხეილის ძე ქირია, 22 წლის, ინტელიგენტი, დაუოჯახებელი, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1923 წლიდან, სოფ. აბასთუმნის მკვიდრი.
14. თევდორე გიორგის ძე ფიფია, 36 წლის, ინტელიგენტი, დაუოჯახებელი, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1922 წლიდან, სოფ. ობუჯის მკვიდრი.
15. მოსე პეტრეს ძე შენგელია, 32 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, სოციალ- დემოკრატი 1919 წლიდან, სოფ. ხაბუმის მკვიდრი.
16. პლატონ თევდორეს ძე ბერაია, 40 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1921 წლიდან, სოფ. ხორგის მკვიდრი.
17. ბეგო თეიმურაზის ძე კინტირია, 35 წლის, გლეხი, დაოჯახებული, სოციალ-დემოკრატი 1918 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
18. სანდრო ლუკას ძე ლომაია, 38 წლის, გლეხი, დაოჯახებული, სოციალ-დემოკრატი 1923 წლიდან, სოფ. ზუბის მკვიდრი.
19. ალექსანდრე ნიკოლოზის ძე ჭეჟია, 37 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, ბუღალტერი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ჯოღეჯიანის მკვიდრი.
20. მიხეილ ბერუკოს ძე ბელქანია, 28 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. წალენჯიხის მკვიდრი.
21. ბოკო კონსტანტინეს ძე ცხომარია, 44 წლის, გლეხი, დაოჯახებული, სოციალ-დემოკრატი 1901 წლიდან, სოფ. ხორგის მკვიდრი.
22. ლევან გუჯუს ძე მესხია, 37 წლის, გლეხი, დაოჯახებული, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ობუჯის მკვიდრი.
23. კალისტრატე გაიოზის ძე ზარანდია, 32 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. დიდინეძის მკვიდრი.
24. სევერიანე კონსტანტინეს ძე ქირია, 24 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, საშუალო განათლებით, სოციალ-დემოკრატი 1918 წლიდან, სოფ. დიდინეძის მკვიდრი.
25. ამროსი პავლეს ძე ჩიხლაძე, 41 წლის, გლეხი, დაოჯახებული, სოციალ- დემოკრატი 1918 წლიდან, სოფ. აბასთუმნის მკვიდრი.
26. ისაია კოწიას ძე თოდუა, 27 წლის, ინტელიგენტი, დაუოჯახებელი, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1924 წლიდან, სოფ. ნარაზენის მკვიდრი.
27. ივანე კონსტანტინეს ძე ჯაიანი, 28 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ახუთის მკვიდრი.
28. ადამურ (ვასილ) სიკოს ძე ცხაკაია, 30 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1913 წლიდან, სოფ. კოკის მკვიდრი.
29. ალექსანდრე ლუკას ძე პირტაია, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1919 წლიდან, სოფ. ლეწურწუმის მკვიდრი.
30. გრიგოლ პავლეს ძე ხუბულავა, 36 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული სოციალ-დემოკრატი 1924 წლიდან, სოფ. ჯიხაშკარის მკვიდრი.
31. ილარიონ პავლეს ძე ხუბუტია, 35 წლის, ყოფილი აზნაური, დაუოჯახებელი, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1918 წლიდან, სოფ. ჯვარის მკვიდრი.
32. ვლადიმერ ანტონის ძე კვარაცხელია, 27 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1919 წლიდან, სოფ. წალენჯიხის მკვიდრი (სშსსა (II), ფონდი #6, საქმე #24139-61, ფურცელი 150).
დანართი #17
დანართი #18
2. ვასილ ირაკლის ძე ზაქარიაძე, 24 წლის, მცირე მესაკუთრე, სოციალ-დემოკრატი;
3. პინოზ ივანეს ძე ჭანუყვაძე, 29 წლის, საშუალო შეძლების, უპარტიო;
4. კონსტანტინე პავლეს ძე ასათიანი, 35 წლის, საშუალო შეძლების, უპარტიო;
5. ბესარიონ კონსტანტინეს ძე ჯაყელი, 35 წლის, მცირე მესაკუთრე, უპარტიო;
6. გიორგი ლევანის ძე ღლონტი, 43 წლის, მცირე მესაკუთრე, უპარტიო;
7. გიორგი გრიგოლის ძე დათუნაშვილი, 27 წლის, მცირე მესაკუთრე, უპარტიო; (სშსსა (II), საქართველოს ჩკ-ს მიერ დახვრეტილთა შესახებ მიწერილობები და აქტები 1921-1924 წ.წ. ტ. 1, ფურცელი 262 (II).
დანართი #19
2. ამბაკო ექვთიმეს ძე ყურაშვილი, 40 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ნაყურალეშის მკვიდრი.
3. ივანე გიორგის ძე მუშკუდიანი, 35 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ოყურეშის მკვიდრი.
4. სერგო ჰუსეინის ძე გაბიძაშვილი, 40 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ორხევის მკვიდრი.
5. გერასიმე ილიას ძე ასათიანი, 30 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ქორენიშის მკვიდრი.
6. გერონტი კაციას ძე ასათიანი, 23 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ქორენიშის მკვიდრი.
7. მიხეილ ყარამანის ძე ასათიანი, 27 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ორხევის მკვიდრი.
8. გერასიმე ბიჭოს ძე ასათიანი, 31 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ქვიშორის მკვიდრი.
9. არქიპო გიორგის ძე ფრუიძე, 40 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ ქვიშორის მკვიდრი.
10. შალვა (შალიკო) გუძას ძე ყურაშვილი, 30 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი, სოფ ქვიშორის მკვიდრი.
11. ეპიფანე ექვთიმეს ძე ფრუიძე, 27 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ოყურეშის მკვიდრი.
12. ილია ექვთიმეს ძე სვანიძე, 36 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ჭრებალოს მკვიდრი.
13. ანდრო ბეგლარის ძე ჩარკვიანი, 34 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, ცაგერის მკვიდრი.
14. ანდრო (ამბაკო) მათეს ძე კენჭაძე, 37 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი.
15. აკაკი ერმოლოზის ძე ყიფიანი, 32 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ორხევის მკვიდრი.
16. გრიგოლ დავითის ძე ბურჯალიანი, 35 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ- დემოკრატი, სოფ. ჭყვიშის მკვიდრი, სოციალ-დემოკრატების სამხედრო ორგანიზაციის წევრი.
17. ლევან (ბუჭუ) ახვლედიანი, 30 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ორბელის მკვიდრი.
18. შალვა ახვლედიანი, 35 წლის, ადვოკატი, სოციალ-დემოკრატი, ცაგერის მკვიდრი.
19. მაქსიმე გუგავა, 41 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. უსახელოს მკვიდრი.
20. თეოფანე თვარაძე, 45 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ ლაილაშის მკვიდრი.
21. სერაფიონ გელოვანი, 34 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ტვიშის მკვიდრი.
22. ვლადიმერ გიორგის ძე ქარსელაძე, 55 წლის, მასწავლებელი, მონარქისტი, სოფ. შაორის მკვიდრი.
23. ალექსი ჯანაძე, 45 წლის, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. შაორის მკვიდრი.
24. ბაბუსია ჩიქოვანი, 43 წლის, მასწავლებელი, ეროვნულ-დემოკრატი, სოფ. ლარჩვალის მკვიდრი.
25. მელქისედეკ ქარსელაძე, 39 წლის, მასწავლებელი, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. თაბორის მკვიდრი.
26. ალექსი ვახტანგის ძე გელოვანი, 60 წლის, კულაკი, მასწავლებელი, ეროვნულ-დემოკრატი, სოფ. ლაჯანას მკვიდრი.
27. პავლე ფერაძე, 24 წლის, მასწავლებელი, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ლაილაშის მკვიდრი.
28. ინდიკო დავითის ძე გელოვანი, 50 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ლაილაშის მკვიდრი.
29. ლადიკო დავითის ძე ასათიანი, 25 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ორხევის მკვიდრი.
30. ჯულთა ჭუჭიას ძე ასათიანი, 20 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ორხევის მკვიდრი.
31. არქიპო დეისმონის ძე ასათიანი, 27 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ტვიშის მკვიდრი.
32. გრიგოლ სარდიონის ძე ასათიანი, 32 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ტვიშის მკვიდრი.
33. ბეგლარ როსტომის ძე ასათიანი, 70 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. მექვენას მკვიდრი.
34. პეტრე ქარსელაძე, 42 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. თაბორის მკვიდრი.
35. მინა მინას ძე ახვლედიანი, 23 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ- დემოკრატი, სოფ. ტვიშის მკვიდრი.
36. ინდიკო გიორგის ძე ქვარიანი, 34 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ორხევის მკვიდრი.
37. იაშა ქვათამიძე, 25 წლის, მასწავლებელი, საშუალო შეძლების, სოციალ- დემოკრატი, სოფ. მექვენას მკვიდრი (სშსსა (II), საქართველოს ჩკ-ის მიერ დახვრეტილთა შესახებ მიწერილობები და აქტები 1921-1924 წ.წ. ტ. 1, ფურცელი 262 (II)-263 (I).
დანართი #20
2. მიხეილ აბესალომის ძე გელოვანი (გელაშვილი), 33 წლის, აზნაური, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ძირაგულის მკვიდრი.
3. ირაკლი იოსების ძე კაპანაძე, 27 წლის, სასულიერო წოდებიდან, სოციალ- დემოკრატი, სოფ. ნიქოზის (გორის მაზრა) მკვიდრი.
4. ირაკლი მოსეს ძე საგანელიძე, 38 წლის, მღვდელი, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. კვარცხუთის მკვიდრი (სშსსა (II), საქართველოს ჩკ-ის მიერ დახვრეტილთა შესახებ მიწერილობები და აქტები 1921-1924 წ.წ. ტ. 1).
დანართი #21
2. მიხეილ იასონის ძე ასათიანი, 30 წლის, გლეხი, უპარტიო;
3. ტარას თამშუღის ძე ანჩაბაძე, 20 წლის, ყოფილი აზნაური;
4. ერმოლოზ ჩაგუს ძე ანჩაბაძე, 26 წლის, ყოფილი აზნაური, უპარტიო;
5. ნახარ ძაკას ძე ხუშტუა, 28 წლის, გლეხი უპარტიო;
6. მაქსიმე სპირიდონის ძე კორსანტია, 35 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი;
7. ნოჩო ნოეს ძე მიქელაძე, 26 წლის, აზნაური, სოციალ-დემოკრატი;
8. ვასილ გიორგის ძე გურჯუა, 32 წლის, ინტელიგენტი, სოციალ-დემოკრატი;
9. გიორგი კონსტანტინეს ძე ცინცაძე, 28 წლის, ინტელიგენტი, ეროვნულ- დემოკრატი;
10. კოკია დადეშქელიანი, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი;
11. სამსონ ჯანდელიანი, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი; (სშსსა(II), საქართველოს ჩკ-ს მიერ დახვრეტილთა შესახებ მიწერილობები და აქტები 1921-1924 წ.წ. ტ. 1, ფურცელი 263 (I).
დანართი #22
2. ნესტორ პეტრეს ძე ჯახაია, 39 წლის, გლეხი, მუშაობდა მტვირთავად, უპარტიო, მცხოვრები ქ. სოხუმში;
3. არტემ იგორის ძე მაკალათია, 39 წლის, გლეხი, უპარტიო, მცხოვრები ქ. სოხუმში;
4. იასონ კუტუს (სემენის) ძე წულაია, 34 წლის, ინტელიგენტი, უპარტიო;
5. პავლე გრიგოლის ძე კერტონჯია, 35 წლის, ყოფილი ოფიცერი, უპარტიო;
6. საბა მალაქიას ძე შენგელია, 29 წლის, ყოფილი ოფიცერი, უპარტიო;
7. ალექსანდრე გუტუს ძე გვასალია, 27 წლის, ინტელიგენტი, ეროვნულ-დემოკრატი 1920 წლიდან, ყოფილი ოფიცერი;
8. ჯოტო სტეფანეს (ალექსანდრეს) ძე ქორქია, 34 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლებით, ოფიცერი (კაპიტანი), უპარტიო (სშსსა (II), ფონდი #6, სისხლის სამართლის საქმე #25167, ფურცელი 93).
დანართი #23
2. მიხეილ სამსონის ძე საბაშვილი, 35 წლის, დაამთავრა თბილისის სასულიერო სემინარია, აჭარის „დამკომის“ თავმჯდომარე, ხელმძღვანელობდა აჭარის სამხედრო ორგანიზაციას, ეწეოდა შპიონაჟს საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ, ცხოვრობდა არალეგალურად;
3. ვლადიმერ ივანეს ძე ახვლედიანი, 33 წლის, აზნაური, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის არმიის ყოფილი უფროსი ლეიტენანტი და ბათუმის შტაბის ადიუტანტი, სოციალისტ-ფედერალისტი 1912 წლიდან, აწარმოებდა აქტიურ მუშაობას ქობულეთში შეიარაღებული აჯანყების მოწყობისათვის;
4. გიგა პლატონის ძე ჩიქოვანი, 30 წლის, აზნაური, მასწავლებელი, სოციალისტ- ფედერალისტური პარტიის ბათუმის ორგანიზაციის თავმჯდომარე, სოციალისტ-ფედერალისტი 1906 წლიდან, აჭარის „დამკომის“ წევრი, აქტიურად მუშაობდა აჭარაში შეიარაღებული აჯანყების მოსამზადებლად;
5. ანტონ ოსეკოს ძე იმნაძე, 60 წლის, ხე-ტყის ქარხნის მფლობელი, მალავდა სოციალ-დემოკრატებს, „დამკომში“ მეკავშირედ მუშაობდა;
6. ვასილ ალექსანდრეს ძე ჩიტაიშვილი, 27 წლის, მიწის მზომელი, სოციალ-დემოკრატების ცეკას რწმუნებული და ბათუმის კომიტეტის წევრი, ხელმძღვანელობდა სამხედრო ორგანიზაციას, ცხოვრობდა არალეგალურად;
7. აკაკი ონისიმეს ძე რამიშვილი, 34 წლის, ვაჭარი, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სახალხო გვარდიის ასეულის ყოფილი ხელმძღვანელი, შედიოდა სოციალ-დემოკრატების სამხედრო ორგანიზაციის სამეულში, რომელიც საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ აჭარაში შეიარაღებულ აჯანყებას ამზადებდა;
8. დიომიდე ალექსანდრეს ძე გეგიაძე, 45 წლის, ვაჭარი, სოციალ-დემოკრატი, აჭარაში შეიარაღებული აჯანყების მოსამზადებლად აქტიური მონაწილეობა მიიღო;
9. დავით ნიკოლოზის ძე დადიანი, 36 წლის, სამხედრო-საზღვაო მილიციის ბადრაგთა რაზმის ყოფილი უფროსი, სოციალ-დემოკრატების სამხედრო ორგანიზაციის აქტიური წევრი;
10. აპოლონ ნიკოლოზის ძე ფანცულაია, 38 წლის, უმაღლესი განათლებით, საბჭოთა ხელისუფლების პროვოცირებისათვის აქტიურ მუშაობას ეწეოდა;
11. აღათი მაქსიმეს ასული გორდელაძე, 26 წლის, სოციალ-დემოკრატების ცეკასთან და ბათუმის სამხედრო ორგანიზაციასთან კავშირი ჰქონდა, მალავდა სოციალ-დემოკრატებს, ცხოვრობდა არალეგალურად;
12. ანტონომაზ პლატონის ძე ჩიქოვანი, 23 წლის, აზნაური, სოციალ- ფედერალისტური პარტიის ბათუმის კომიტეტის წევრი, ღებულობდა მონაწილეობას სამხედრო ორგანიზაციის მუშაობაში;
13. ალექსანდრე ქიშვარდის ძე ზოიძე, 19 წლის;
14. კალენიკე ვასილის ძე მალაზონია, 28 წლის;
15. ალფესი ერმოლოზის ძე ხომერიკი, 30 წლის;
16. ისიდორე ივანეს ძე ზოიძე, 20 წლის;
17. კირასი თედოს ძე მკურნალიძე, 19 წლის;
18. ვლადიმერ ვასილის ძე ზაპერტოვი, 25 წლის;
19. ნიკოლოზ ლევარსას ძე მუჯირი, 36 წლის;
20. ლავრენტი იოსების ძე ქადიეშვილი, 25 წლის;
21. მიხეილ ერმოლოზის ძე თაყაიშვილი, 35 წლის;
22. ვიქტორ ვლადიმერის ძე ხომერიკი, 20 წლის;
23. სოფრომ ლავრენტის ძე კიკნაძე, 30 წლის (სუიცსა, ფონდი #284, აღწერა #3, საქმე #2, ფურცელი 2).
დანართი #24
2. ვასილ (ვასო) კონსტანტინეს ძე შარაშიძე, 37 წლის, ქ. ფოთის სახალხო გვარდიის შტაბის ყოფილი წევრი;
3. აკაკი გოგის ძე ვანიძე, 28 წლის, ყოფილი პოდპროპორშიკი, რომელიც დაკავშირებული იყო სოხუმის სამხედრო ორგანიზაციასთან და ალექსანდრე (ალიოშა) ძაძამიასთან;
4. გალაკტიონ მიხეილის ძე დოლიძე, 31 წლის, #2 ჯავშნოსანი მატარებლის ყოფილი უფროსი, სოციალ-დემოკრატიული პარტიის აქტიური წევრი, კავშირი ჰქონდა ვალიკო ჯუღელთან;
5. ისააკ კონსტანტინეს ძე ჩაჩანიძე, 27 წლის, სამხედრო ორგანიზაციის აქტიური წევრი, ცხოვრობდა არალეგალურად;
6. ვლადიმერ არსენის ძე კვაჭაძე, 25 წლის;
7. სამსონ აფრასიონის ძე კილასონია, 33 წლის;
8. მირიან ივანეს ძე მოისწრაფიშვილი, 37 წლის;
9. იაკინთე ნესტორის ძე პაპავა, 24 წლის;
10. დომენტი ბეგლარის ძე ნიკოლაიშვილი (ირაკლი მანველიძე. 1924 წლის უაზრო მსხვერპლნი. - ჟურნალი „საისტორიო მაცნე“, #9, 2000, გვ. 80-81).
თავი X. 1924 წლის აჯანყების შეფასებისათვის
1924 წლის აჯანყებას იმთავითვე შეფასების სხვადასხვაობა დაჰყვა. ბუნებრივია აჯანყების დამარცხების შემდეგ საქართველოში და მის ფარგლებს გარეთ დღის წესრიგში მისი შეფასების საკითხი დადგა. საქართველოში ამ თვალსაზრისით პირველი სიტყვა საქართველოს კომუნისტურმა პარტიამ (ბ) თქვა. სათანადო შეფასებებმაც არ დააყოვნეს. საბჭოთა ხელისუფლების ლიდერების (იოსებ სტალინის, სერგო ორჯონიკიძის, ფილიპე მახარაძის, მიხეილ კახიანის, ლევან ღოღობერიძის, ლავრენტი ბერიას, ალექსანდრე გეგეჭკორის, მიხა ცხაკაიასა და სხვ.) შეფასებები საბჭოთა ხელისუფლების პოზიციას გამოხატავდა. ამ შეფასებაში ღრმა და საფუძვლიანი არაფერი ყოფილა, ძირითადად ეს იყო 1924 წლის აჯანყების შემდეგი ტერმინებით შეფასება: „ავანტურა“, „კონტრრევოლუცია“, „ზედა ფენების ამბოხებები“, „უაზრო და სულელური ავანტურა“, „ბანდიტური გამოსვლები“, „მენშევიკების ავანტურა“ და სხვ. ეს ტერმინები საბჭოთა ხელისუფლების წარმომადგენლებმა მაზრებში, ქალაქებსა და სოფლებში უმალვე აიტაცეს. ამ ადამიანებს ხშირად დაწყებითი განათლებაც კი არ ჰქონდათ მიღებული, თუმცა ცენტრიდან მიღებულ მითითებებს უსიტყვოდ და კარგად ასრულებდნენ. ცენტრალურ და ადგილობრივ პრესაში საბჭოთა ხელისუფლების დაკვეთით დაიწყო ქართველი ერის გმირული ისტორიის ტენდენციური, არაობიექტური, შეურაცხმყოფელი შეფასებები. 1924 წლის აჯანყების შეფასებისას ტერმინი „ავანტიურა“ სჭარბობდა.საბჭოთა ისტორიოგრაფიის (კ. სულაქველიძე, ი. კაჭარავა, კ. შელია, ნ. მახარაძე, ა. კიკვიძე და სხვ.) მიერ 1924 წლის შეფასება, ცხადია, ტენდენციური, არაობიექტური და არამეცნიერული იყო. მას ოფიციალური ხელისუფლების თვალსაზრისი უნდა გაემყარებინა და აჯანყების დამარცხების შემდეგ მთელ ქვეყანაში განხორციელებული მასობრივი რეპრესიებისათვის ერთგვარი გამართლება უნდა მოეძებნა. ამასთანავე, ამ შეფასებას აჯანყების ხელმძღვანელი ბირთვის დისკრედიტაცია უნდა მოეხდინა და სათანადო არგუმენტების მოშველიებით საბჭოთა კავშირში ევროპის სახელმწიფოების მხრიდან ინტერვენციის განხორციელების საშიშროებაზე მიენიშნებინა. ამით საბჭოთა საქართველოს (და საბჭოთა კავშირის) პოლიტიკური ხელმძღვანელობა ცდილობდა ქვეყნის შიგნით არსებული სიძნელეები მიეჩქმალა და ქვეყნის გარეთ არსებულ ვითარებაზე გაემახვილებინა საზოგადოების ყურადღება. ეს გარემოება კი თავისთავად მოითხოვდა იმის მტკიცებას, რომ აჯანყებაში გლეხებსა და მუშებს მონაწილეობა არ მიუღიათ და, ამდენად, რაიმე საერთო-სახალხო აჯანყებაზე საუბარი არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლებოდა. წინააღმდეგ შემთხვევაში სრული აბსურდი გამოდიოდა - გლეხები და მუშები გამოვიდნენ მათი ინტერესების დამცველი მუშურ-გლეხური სახელმწიფოს წინააღმდეგ. საბჭოთა საქართველოს ისტორიოგრაფია სწორედ ასეთ შაბლონს უნდა მორგებოდა. ცხადია ეს ასეც მოხდა, თუმცა დროთა ვითარებაში საბჭოთა ისტორიოგრაფია იძულებული გახდა გლეხებისა და მუშების აჯანყებაში მონაწილეობა ნაწილობრივ ეღიარებინა და ეს საბჭოთა ხელისუფლების მიერ დაშვებული რიგი შეცდომებით აეხსნა. თუმცა ტერმინი „ავანტიურა“ კვლავ ძალაში დარჩა.
ქართულმა ემიგრანტულმა ისტორიოგრაფიამ (სოლომონ ზალდასტანიშვილმა, ალექსანდრე სულხანიშვილმა, სიმონ გოგიბერიძემ, ვალიკო ჩუბინიძემ, შალვა ამირეჯიბმა, ნოე ჟორდანიამ და სხვ.) 1924 წლის აჯანყების შეფასების საკითხში იმთავითვე საბჭოთა ისტორიოგრაფიის საპირისპირო პოზიცია დაიკავა და 1924 წლის აჯანყება XX საუკუნის 20-იანი წლების საქართველოს ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის აპოგეად შეაფასა (ამ შეხედულებას არ იზიარებდა ცნობილი ქართველი მოღვაწე ირაკლი წერეთელი და შემდგომში საბჭოთა სპეცსამსახურებთან თანამშრომლობაში მხილებული გრიგოლ ვეშაპელი). ამ შეფასებაში, ცხადია, სუბიექტური მიზეზები ჭარბობდა და ეს არც არის გასაკვირი, ბევრი მათგანი ხომ თვითონაც აქტიურ მონაწილეობას იღებდა 1924 წლის აჯანყებაში.
XX საუკუნის 90-იან წლებში ჩვენს ქვეყანაში მომხდარი კარდინალური ცვლილებების შედეგად მოიხსნა ცენზურა, გაიხსნა არქივები და შეიქმნა ობიექტური პირობები 1924 წლის აჯანყების პირუთვნელი შესწავლა-შეფასების თვალსაზრისით. მართლაც, დაიწერა მთელი რიგი შრომები, რომლებმაც 1924 წლის აჯანყების მრავალი, უცნობი დეტალი წარმოაჩინეს (ნესტან კირთაძემ, რევაზ გრძელიძემ, ვალერი ბენიძემ და სხვ.). ეს ნაშრომები აჯანყებას საერთო-სახალხო მოვლენად აფასებდნენ და, გამომდინარე აქედან, მის მონაწილეებს ეროვნულ გმირებად და სამშობლოსათვის თავდადებულ მამულიშვილებად წარმოაჩენდნენ. მოგვიანებით ეიფორიის ერთგვარად დაცხრომის შემდეგ ამ შეფასების გვერდით დაიწყო ბოლშევიკურ-კომუნისტური შეფასების რეანიმაცია, უფრო კონკრეტულად, 1924 წლის აჯანყების შეფასებისას გაჩნდა ტერმინები „ავანტიურისტები“, „ექსტრემისტები“, უფრო მეტიც, 1924 წლის აჯანყების ხელმძღვანელებს ერის გენოფონდის უაზროდ განადგურებაში დასდეს ბრალი (გიორგი ციციშვილი და სხვ.)
ამდენად, მიუხედავად იმისა, რომ 1924 წლის აჯანყებიდან 87 წელი გავიდა, დღევანდელ ქართულ ისტორიოგრაფიაში აჯანყების შეფასება კვლავაც ორგვარია. გამომდინარე აქედან, მკითხველთა ფართო წრე და მთლიანად საზოგადოება ერთგვარ გაუგებრობაში აღმოჩნდა. ბუნებრივია საზოგადოების წინაშე ობიექტურად ჩნდება კითხვა: ქართულ ისტორიოგრაფიაში არსებული აჯანყების შეფასების ორი ურთიერთგამომრიცხავი მოსაზრებიდან რომელი გაიზიაროს, უპირატესობა რომელს მიანიჭოს? ამიტომ ჩვენს მიზანს წარმოადგენს ანალიზის საფუძველზე შევაფასოთ 1924 წლის აჯანყება დღევანდელი გადასახედიდან და, შესაბამისად, სათანადო ადგილი მივუჩინოთ ამ მოვლენას საქართველოს ისტორიაში.
ჩვენი აზრით, 1924 წლის აჯანყების სრულფასოვანი შეფასებისათვის აუცილებელია გაირკვეს შემდეგი გარემოებები: არსებობდა თუ არა 1924 წლის აჯანყების გამომწვევი მიზეზები საქართველოში და შეიძლებოდა თუ არა აჯანყების თავიდან აცილება ანუ არსებობდა თუ არა ბრძოლის ალტერნატიული ვარიანტი? ამოძრავებდათ თუ არა პირადი მოტივები აჯანყების სათავეში მდგომ პოლიტიკოებს; აჯანყების ტექნიკური და სამხედრო მომზადების დონე; აჯანყების გეოგრაფია; აჯანყებაში მონაწილე პირთა სოციალური კუთვნილება; მოკავშირის საკითხი; ტერმინ „ავანტიურის“ განმარტება და მისი მიმართება 1924 წლის აჯანყებასთან და ქართულ სინამდვილეში მომხდარ სხვა აჯანყებებთან. განვიხილოთ თითოეული მათგანი.
„საქართველოს რევოლუციური კომიტეტის“ („რევკომის“) საქმიანობაზე ჩვენ სათანადო თავში ვისაუბრეთ. საქართველოში საბოლოოდ ერთპარტიული, დიქტატორული რეჟიმი დამკვიდრდა, აიკრძალა პოლიტიკური პარტიების საქმიანობა. საბჭოთა რეჟიმი საზოგადოების ყველა ფენას შეეხო. ამიტომ უკმაყოფილოთა რაოდენობა ქვეყანაში დღითიდღე იზრდებოდა. საქართველოს კომუნისტურმა პარტიამ (ბ) უარი განაცხადა სოციალ-დემოკრატების მიერ შეთავაზებულ წინადადებაზე - მთელ ქვეყანაში რეფერენდუმის ჩატარებისა და ამ გზით ქართველი ერის ნების გამორკვევაზე. საქართველოში მშვიდობიანი მეთოდებით საბჭოთა ხელისუფლების შეცვლის ილუზია იმთავითვე გაქრა. ქართველი პოლიტიკოსები დარჩნენ ორი უკიდურესობის წინაშე: ისინი ან უნდა შერიგებოდნენ საბჭოთა ხელისუფლებას და მოსალოდნელ რეპრესიებს მშვიდად დალოდებოდნენ ან ებრძოლათ სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე ამ რეჟიმის წინააღმდეგ. 1924 წლის აჯანყების სათავეში მდგომმა პოლიტიკოსებმა მეორე გზა აირჩიეს. აჯანყების ხელსაყრელ საერთაშორისო პირობებში დაწყებაზე სპეციალურად ამისათვის შექმნილ საზღვარგარეთის ბიუროს უნდა ეზრუნა. ამასთანავე აჯანყების იდეის მომხრეებისათვის ერთგვარი კატალიზატორის როლი ითამაშა ინგლისის მთავრობის მიერ საბჭოთა კავშირისათვის გაგზავნილმა ნოტამ, რომელშიც აღნიშნული იყო, რომ ინგლისი დე იურე ცნობდა საბჭოთა კავშირის მთავრობას ყოფილი რუსეთის იმპერიის იმ ტერიტორიებზე, რომლის მოსახლეობაც ცნობდა მის ხელისუფლებას (ქართული დიპლომატიის ისტორია, რედაქტორი. რ. მეტრეველი, თბილისი, 2003). ასევე საფრანგეთში ერიოს მთავრობა ლოიალურად იყო განწყობილი საქართველოს ემიგრანტული მთავრობის მიმართ (სულაქველიძე 1927: 72). ძნელია ზუსტად თქმა იმისა, თუ ვინ რა სახის დახმარებას აღმოუჩენდა საქართველოს 1924 წლის აჯანყების წარმატების შემთხვევაში, მაგრამ დანამდვილებით შეიძლება ითქვას, რომ ევროპაში საქართველოთი დაინტერესება ნამდვილად არსებობდა, მაგალითად „დიდი ბრიტანეთის სანავთობე ფირმა „შელი“ აპირებდა, დაეფინანსებინა მენშევიკური რევოლუცია, რომელიც ბათუმის ჭიშკრის გავლით გაუხსნიდა მათ გზას ბაქოსაკენ“ (წენგუაშვილი კ., ლ. ტროცკი - „ქართველი მენშევიკების შესახებ“, „ანალები“, 2004, #2). აზერბაიჯანის ჩართვა აჯანყებაში ამ მიზნითაც იყო ნავარაუდევი.
ამდენად, საქართველოში უკმაყოფილოთა არმიის თანდათანობითი ზრდა თავისთავად აყენებდა დღის წესრიგში ბრძოლის დარჩენილ ერთადერთ საშუალებას, აჯანყებას. ამასთანავე არსებული საერთო უკმაყოფილობის ფონზე ძალზე დიდი იყო ალბათობა ისევ სტიქიური გამოსვლებისა, რაც თავისთავად დიდი მსხვერპლის მომტანი გახდებოდა.
აჯანყების გზით მიზნის მიღწევა ყველა დროში და სიტუაციაში დიდ რისკთან და ხიფათთანაა დაკავშირებული, რაც მით უფრო ორმაგდება საბჭოთა სინამდვილეში. თუმცა, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სამშობლოს გამოხსნისათვის მებრძოლი ძალები იდგნენ ორი უკიდურესობის წინაშე: საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენაზე ფიქრისათვის საბოლოოდ თავი დაენებებინათ და საქართველოს და ქართველი ხალხის დაბეჩავებულ მდგომარეობას შერიგებოდნენ ან პირიქით, სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე ებრძოლათ და თუ ვერ გაიმარჯვებდნენ, პირნათლად მაინც მოეხადათ თავიანთი ვალი ერისა და ქვეყნის წინაშე.
1924 წლის აჯანყების ხელმძღვანელებმა მეორე გზა აირჩიეს. განვიხილოთ ტერმინი „ავანტიურა“ და მისი მიმართება 1924 წლის აჯანყებასთან. ერთ-ერთ ფრანგულ ლექსიკონში ტერმინი ავანტიურა ამგვარადაა განმარტებული: იმპულსურობა, ეგოცენტრიზმი, ინტრიგების ხლართვა, პატივმოყვარეობა. ოქსფორდის უნივერსიტეტის მიერ გამოცემულ ლექსიკონში ვკითხულობთ: „ავანტიურისტი არის პიროვნება, რომელიც მზადაა სარგებლობა ნახოს რისკის ან უპატიოსნო არაკეთილსინდისიერი მეთოდებით“.
1924 წლის აჯანყების მზადების პროცესში აქტიურად იყო ჩართული გენერალი კონსტანტინე (კოტე) აფხაზი. საქართველოსა და ამიერკავკასიის საგანგებო კომისიების მახვილ თვალს რა გამოეპარებოდა და კ. აფხაზი დააპატიმრეს. 1923 წლის 21 მაისს ამიერკავკასიის საგანგებო კომისიამ კ. აფხაზი და სხვა ქართველი ოფიცრები ქ. თბილისში, დღევანდელი ვაკის პარკის ტერიტორიაზე დახვრიტა. ჯალათები მას სიცოცხლეს შეჰპირდნენ თუკი ის ბრძოლაზე ხელს აიღებდა, მაგრამ კ. აფხაზმა ამაზე კატეგორიული უარი განაცხადა. მისი უკანასკნელი სიტყვები იყო: „მე ვკვდები სიხარულით, რადგან ღირსი გავხდი საქართველოს სამსხვერპლოზე ზვარაკად მიტანისა. ჩემი სიკვდილი გამარჯვებას მოუტანს საქართველოს!“ (ეძგვერაძე 1996: 31). კ. აფხაზის ვაჟკაცობამ და გაუტეხლობამ აღაფრთოვანა არა მხოლოდ კ. აფხაზის თანამებრძოლები, არამედ პირსისხლიანი ჩეკისტებიც კი. ჩეკისტი მანუჩარ (კაკო) შელია, რომელიც 1956 წელს ბერად აღიკვეცა მოსკოვის მირქმის მონასტერში მამა ალექსის სახელით, თავის მემუარებში წერდა: „ჩემს მეხსიერებაში წამოტივტივდა იმ ვაჟკაცთა სახეები, რომლებიც სიცოცხლეს სწირავდნენ „წითელ აგრესიასთან“ ბრძოლას და არასოდეს უფიქრიათ ქვეყნის დატოვება. მართალია, ჩვენი შეხედულებანი რადიკალურად განსხვავდებოდა ერთმანეთისაგან და ცხოვრებამ მტრები გაგვხადა, მაგრამ მე მაინც დიდი მოწიწებით მინდა მოვიხსენიო არასრული სია იმ ქართველი ვაჟკაცების, ვინც ბოლომდე იბრძოდა, ამ სიტყვის სრული გაგებით და საკუთარი სიკვდილით უკვდავყო საკუთარი სახელი... სიმონ ბაგრატიონ-მუხრანსკი, ივანე ნარიკელაძე, კოსტა (კოტე - ავტ.) აფხაზი, ალექსანდრე ანდრონიკაშვილი, გრიგოლ წულუკიძე, ნოე ხომერიკი, გოგი ფაღავა, ნიკოლოზ ზანდუკელი, ვალიკო ჯუღელი, გრიშა აბაშიძე, ნიკოლოზ წერეთელი, ქაქუცა ჩოლოყაშვილი... ეს არის არასრული სია იმ პატრიოტებისა, რომელნიც დაამშვენებდნენ ნებისმიერ ქვეყანას, ნებისმიერ დროს“ (გაზეთი. „დილის გაზეთი“, თბილისი, 1999, #152). ამდენად, კ. აფხაზი და მისი თანამოაზრე ქართველი გენერლები და ოფიცრები „ავანტიურისტები“ კი არ იყვნენ, არამედ სამშობლოს უანგარო მსახურები.
ანალოგიურად შეიძლება მსჯელობა აჯანყებაში მონაწილე სხვა პირების მიმართ. სოციალ-დემოკრატმა ნიკოლოზ ქარცივაძემ 1925 წელს დამკომის სასამართლო პროცესზე განაცხადა: „...მე კატეგორიულად ვაცხადებ, რომ თუ საქართველოს მე დამოუკიდებელს დავინახავ, მაშინ უკანასკნელ კომუნისტს, რომელსაც მის სათავეში დავინახავ მიუხედავად იმისა, რომ დემოკრატიზმი მირჩევნია, მე უბრალო ფეხის მწმენდელად დაუდგები და იმათ ვემსახურები“ (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #375, ფურცელი 458-459).
აჯანყების დღეებში აჭარაში სოფ. ღორჯომში მოხდა ასეთი რამ. წითელარმიელთა მეთაურმა ბასოვმა ადგილობრივ მოსახლეობას აჯანყებულების გაცემა მოსთხოვა, წინააღმდეგ შემთხვევაში ის სოფლის გადაწვით იმუქრებოდა. მიუხედავად ამისა, ხალხმა აჯანყებულები არ გასცა. სიტუაცია უკიდურესად დაიძაბა, სოფელს განადგურების რეალური საფრთხე დაემუქრა. ამ დროს აჯანყებულები: მემედ გაბაიძე, ჰასან მეკეიძე და სხვ. წითელარმიელებს თვითონ ჩაბარდნენ. ბასოვის ბრძანებით ისინი იქვე, ხალხის თვალწინ, ჯერ სასტიკად გაროზგეს, შემდეგ კი დახვრიტეს (გოგოლიშვილი 2000: 66).
თუ ჩვენ ვაღიარებთ, რომ 1924 წლის აჯანყების ხელმძღვანელები ქართველ ხალხს წინასწარგანზრახულად მიერეკებოდნენ სასაკლაოსაკენ და მათ თავიანთი ვიწრო, პარტიული ინტერესებისათვის იყენებდნენ და, შესაბამისად, ერს გენოციდის საშიშროებას უმზადებდნენ, მაშინ ცხადია ისინი ნამდვილი „ავანტიურისტები“ ყოფილან, მაგრამ ფაქტია, რომ ეს ასე არ იყო. 1924 წლის აჯანყების ხელმძღვანელებს შესაძლოა რიგ შემთხვევაში რეალობის გრძნობა ღალატობდათ და საბჭოთა კავშირის საშინაო და საგარეო მდგომარეობას სრულად ვერ აანალიზებდნენ, მაგრამ, რაც მთავარია, ისინი საქართველოს გასათავისუფლებლად თავგანწირვით იბრძოდნენ.
ტერმინი „ავანტიურა“ საბჭოთა ლიდერების მიერ შემოგდებული სატყუარა რომ იყო, ამაზე ნათლად მეტყველებს საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტის თავმჯდომარის კონსტანტინე ანდრონიკაშვილის მიერ სასამართლო პროცესზე მიცემული ჩვენება: „ჩემ საკანში შემოვიდა ზაკჩეკას თავმჯდომარე მოგილევსკი, მან მომცა წინადადება, გამეკეთებინა განცხადება, რომ საქართველოს ს-დ პარტიამ დაუშვა დიდი შეცდომა, რომ მოაწყო ავანტიურა და ამ ავანტიურაში ჩააბა ხალხი... ჩვენ შევუდექით დეკლარაციისათვის დებულების შედგენას; ჩვენ აღვნიშნეთ ფაქტი ჩვენი დამარცხებისა და... რომ ევროპა არ დაგვეხმარა და მოტყუებულნი დავრჩით... ჩეკამ... მოგვთხოვა შეგვეტანა ორი დებულება. აგვისტოს გამოსვლები მოგვენათლა ავანტიურად და ამ ავანტიურაში მონაწილეთ გამოგვეცხადებინა ერის ზედაფენები. მძიმე იყო ჩვენთვის ამ დებულების მიღება! ამით მარტო ჩვენი თავისთვის გამოგქონდა პოლიტიკური სიკვდილის განაჩენი; მეორე - ილახებოდა თვით მოძრაობა; მესამე - კომუნისტები ფართოდ გამოიყენებდნენ თავის სასარგებლოდ და კიდევაც გამოიყენეს... ჩვენ ვარჩიეთ „ავანტიურა“ და „ერის ზედაფენების“ სიტყვების ფასად გადაგვერჩინა ის, რისი გადარჩენა ჯერ კიდევ შეიძლებოდა, მით უმეტეს, ყოველი ქართველი, რომელიც შეგნებულად მიუდგებოდა შექმნილ მდგომარეობას, კარგად მიხვდებოდა, საქმე რაში იყო და, ამასთან, სიტყვები: „ავანტიურა“ და „ზედაფენები“ არსებითად სრულიადაც არ სცვლიდა და არ უკარგავდა აგვისტოს გამოსვლებს მის ნამდვილ ხალხურ და მასიურ მნიშვნელობას...“ (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #377, ტ. #3, ფურცელი 360-363). უნდა აღინიშნოს, რომ კ. ანდრონიკაშვილი ჩეკისტებთან საუბარში თვითვე აცხადებდა, რომ დეკლარაციის შედგენა-არ შედგენას ის არ უკავშირებდა მისი დახვრეტა-არ დახვრეტის საკითხს.
ამდენად, 1924 წლის აჯანყების დამარცხების შემდეგ დასახვრეტად გამზადებული აჯანყების მეთაურები ფიქრობდნენ არა თავიანთი ტყავის გადარჩენაზე, არამედ დანარჩენ აჯანყებულებზე, რომლებიც ამ დროისათვის კვლავ აგრძელებდნენ წინააღმდეგობას. ცხადია 1924 წლის აჯანყების ხელმძღვანელების მხრიდან აჯანყების „ავანტიურად“ მონათვლა საკუთარ პრინციპებზე და იდეებზე უარის თქმას ნიშნავდა, მაგრამ ამ ნაბიჯით მათ მრავალი ქართველის სიცოცხლე გადაარჩინეს. „ავანტიურის სქემის“ მომხრეები 1924 წლის აჯანყების შეფასებისას ერთ-ერთ არგუმენტად ამიერკავკასიის საგანგებო კომისიის იზოლატორიდან ვალიკო ჯუღელის მიერ გამოგზავნილ წერილებს იყენებენ, რომელშიც ვ. ჯუღელი თავის თანამებრძოლებს მოუწოდებდა ხელი აეღოთ აჯანყებაზე, რადგან, მისი თქმით, ამიერკავკასიისა და საქართველოს საგანგებო კომისიებში აჯანყების შესახებ ყველაფერი იცოდნენ (გაზეთი. „კომუნისტი“, თბილისი, 1924, #196). ამის საპასუხოდ შეიძლება ითქვას, რომ ადრე საგანგებო კომისიიდან ანალოგიურად წერილები დაპატიმრებულებმა გიორგი წინამძღვრიშვილმა და გოგიტა ფაღავამაც გამოაგზავნეს. განსხვავება მხოლოდ ის იყო, რომ ვ. ჯუღელი უფრო კატეგორიული იყო. დამკომმა მიიღო გადაწყვეტილება ვ. ჯუღელთან ყოველგვარი კავშირი გაეწყვიტა და მის მიერ საგანგებო კომისიიდან გამოგზავნილი წერილები უკან გაუგზავნა (ზალდასტანიშვილი 1989: 30-31). ამასთანავე, ამ დროისათვის (1924 წლის 6 აგვისტო) აჯანყებისთვის მზადება იმ დონემდეა მისული, რომ უკან დახევა პრაქტიკულად შეუძლებელი იყო.
1924 წლის აჯანყების საქართველოს საბჭოთა ხელისუფლების მიერ დაგეგმილად მიჩნევა იმთავითვე უნდა გამოირიცხოს, რადგან წინააღმდეგ შემთხვევაში ის მასიურ ხასიათს ვერ მიიღებდა. ამასთანავე დაკავშირებით საინტერესოა 1924 წლის აჯანყების ერთ-ერთი აქტიური მონაწილის ესტატე ლატარიას მიერ სასამართლოზე გაკეთებული განცხადება: „როცა სამეგრელოში ჩავედი, ასეთი სურათი იყო: მთელი ხალხი რაღაც მოლოდინში იყო, ყველა ამბობდა, რომ დღეს, ხვალ რამე მოხდებაო“ (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #377, ტომი #3, ფურცელი 124). სვანეთში 1924 წლის აჯანყების ერთ-ერთმა მეთაურმა ბიძინა პირველმა სასამართლოზე განაცხადა: საზოგადოდ ჩვენ ასეთი პოლიტიკის ვიყავით, რომ რომელიმე პირი მთელი თავისი ნებითა და სურვილით არ გამოჰყვებოდა, ჩვენს წრეში ვერ ჩაებმოდა. ეგნატე გაბლიანმა უთხრა: იცოდეთ ამ ჩვენ ცდას შეიძლება მოჰყვეს დამარცხება, შემდეგ განადგურებაც და ამიტომ ვისაც არა გაქვთ სურვილი, არ გამოხვიდეთო. მეც ვუთხარი ეს, მაგრამ ხალხმა გვითხრა: ჩვენ ეს ვიცით, ამას ვზომავთო (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #377, ტომი #3, ფურცელი 38). მართალია 1924 წლის აჯანყების მზადების შესახებ საქართველოსა და ამიერკავკასიის საგანგებო კომისიები საქმის ვითარებას იცნობდნენ (თავიანთი აგენტების, აჯანყების მზადებაში ჩართული მოღალატეების მეშვეობით), მაგრამ აჯანყების ხელმძღვანელების მხრიდან „ხალხში მუშაობა“ სრული კონსპირაციის დაცვით ცხადია შეუძლებელი იყო.
1924 წლის აჯანყება რომ ქართველი ხალხის დაკვეთილი იყო, ამაზე ნათლად მეტყველებს აჯანყების ერთ-ერთი აქტიური მონაწილის, საქართველოს ეროვნულ- დემოკრატიული პარტიის თავმჯდომარის, შალვა ამირეჯიბის მოგონება. „...აჯანყების დღეების შემდეგ მე ისევ ტფილისში ჩავედი და დავრჩი იქ ორ თვემდის. ამ ხნის განმავლობაში მე ვიყავი ბევრ სახლში, სამჯერ ისეთ სახლებშიაც, სადაც დახვრეტილები ჰყავდათ, ვნახე სხვადასხვა პირნიც, მაგრამ იქ საყვედური, ან რომ აჯანყება ვიღაცის პროვოკაცია იყო... მე არ გამიგონია. ყველას ესმოდა რა მოხდა და ყველა მოწიწებით ფიქრობდა მასზედ. ყველას ესმოდა, რომ აგვისტოს აჯანყება ის კარია, რომლითაც ქართველი ერი თავის დამოუკიდებლობაში უნდა შევიდეს“ (შალვა ამირეჯიბი. წიგნი მეორე. თბილისი, 1998, გვ. 165).
1924 წლის შემოდგომაზე საქართველოში იმყოფებოდა გერმანელი პროფესორი ერიხ ობსტი. მოგვიანებით ე. ობსტმა გერმანიაში გერმანულ ჟურნალ „ცაიტ შრიფტ ფიურ გეოპოლიტიკ“-ში საქართველოს შესახებ პატარა წერილი გამოაქვეყნა. ე. ობსტი 1924 წლის აჯანყების დამარცხების შემდეგ თბილისში არსებულ სიტუაციას შემდეგნაირად აღწერდა: „იმ დროს, როდესაც ჩვენ თბილისს მივედით, იქ იყო გაბატონებული ღრმა გლოვა, განსაკუთრებით ქალაქის ქართულ ნაწილში. ბევრი დედაკაცი მიმოდიოდა შავ სამოსელში ჩაცმული და მათი სახე მძიმე, მძიმე მწუხარებას ამჟღავნებდა. მამაკაცთა შორის შავი ნიშანი ჩვეულებრივი იყო, მაგრამ ისინი ამ გლოვის ნიშანს ატარებდნენ დიდი სიფრთხილით: ეშინოდათ, ამით საეჭვო პირად არ ჩამთვალონო. არ დარჩენილა თითქმის არც ერთი ოჯახი, მას რომ წევრი არ დაჰკლებოდეს და გლოვაში არ ყოფილიყოს.
გაუგონარი მძვინვარებით მოსპეს აჯანყება. ოფიციალური სტატისტიკა თუმცა აცხადებს, რამდენიმე ასი კაცი სამხედრო სასამართლოს განაჩენით დაიხვრიტაო, მაგრამ ვიღას აინტერესებს ეს რიცხვი?.. ნამდვილი მსხვერპლი ათასობით ითვლება. ისინი დახვრიტეს გაუსამართლებლად, ხშირად იმ შემთხვევაშიც, როცა დაბეჯითებით იცოდნენ, რომ ისინი აჯანყებაში სრულებით არ მონაწილეობდნენ... რაც ჩვენ საქართველოში ვნახეთ და გავიგონეთ, არავითარ ეჭვს არ იწვევს, რომ 1924 წელს... მომხდარი აჯანყება იყო უმთავრესად ეროვნული მოძრაობა და როგორც ასეთი, არა მარტო საბჭოთა სისტემის, არამედ სწორედ რომ მოსკოვური რუსეთის წინააღმდეგ მიმართული...
არავის არ შეუძლია სერიოზულად იმაზე იდავოს, რომ ეროვნულად აღგზნებულ ინტელიგენციასთან ერთად, პირველ ყოვლისა, საქართველოს აკადემიურ ახალგაზრდობასთან ერთად, ძალიან ბევრი გლეხი და მუშა ღებულობდა მონაწილეობას აჯანყებაში. რა აზრი უნდა ჰქონოდა იმას, რომ მაგალითად, შავი ქვის მრეწველობის არეში, ჭიათურაში მუშებმა იარაღი ხელთ აიღეს, საბჭოთა მოხელეები დაიჭირეს და სხვა? განა მართლა შეუძლია ვინმეს დაამტკიცოს, რომ ჭიათურის მაღაროს მუშები, ყველანი თავადაზნაურთა შვილები იყვნენ, ანდა ისინი თავადაზნაურ გვართა მიერ დაქირავებული იყვნენ, რათა მოსკოვის წინააღმდეგ ბრძოლაში გამოეყვანათ?.. (ობსტი ე., საქართველო. გეოპოლიტიკური ნარკვევი, „ახალი დროება“, 1999, #4). ბუნებრივად ისმის კითხვა: იყო თუ არა 1924 წლის აჯანყება მასობრივი, სახალხო, საერთო-ეროვნული?
საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბ) ცენტრალური კომიტეტის მდივანი ბესარიონ ლომინაძე 1924 წელს რუსეთის კომუნისტური პარტიის (ბ) ცენტრალური კომიტეტის პოლიტბიუროს საიდუმლოდ წერდა, რომ 1924 წლის აჯანყებაში ათასობით გლეხი მონაწილეობდა და მან ზოგან მთელი მაზრები მოიცვა, მაგალითად გურიასა და სამეგრელოში (ბ. ლომინაძის მოხსენებითი ბარათი, „საქართველოს კომუნისტი“, 1989, #3). ბ. ლომინაძე მიხეილ კახიანისადმი გაგზავნილ წერილში 1924 წლის აჯანყებას მასობრივს უწოდებდა და აცხადებდა „... ეს აჯანყება არ ყოფილა მხოლოდ მენშევიკებს პლიუს აზნაურებისა და თავადების გამოსვლა. მას თითქმის მთელი ინტელიგენცია თანაუგრძნობდა. ინტელიგენციის მნიშვნელოვანი ნაწილი (სოფლის მასწავლებლები) მასში უშუალოდ მონაწილეობდა, ხოლო ზოგიერთ მაზრაში მენშევიკებთან, აზნაურებთან, ოფიცრებთან, მღვდლებთან, ვაჭრებთან და ინტელიგენციასთან ერთად აჯანყებაში გლეხობაც მონაწილეობდა...“ (ბ. ლომინაძის პირადი წერილიდან საქართველოს კომპარტიის ცენტრალური კომიტეტის მდივნის მ. კახიანისადმი (1924 წ. შემოდგომა), „საქართველოს კომუნისტი“, 1989, #3). მართალია 1924 წლის აჯანყება აღმოსავლეთ საქართველოში მასიური არ ყოფილა, მაგრამ ამას სხვა მიზეზები ჰქონდა. ამდენად, მართალია მხოლოდ თავისთვის და საიდუმლოდ, მაგრამ საბჭოთა ხელისუფლება იძულებული იყო სიმართლე ეღიარებინა.
1924 წლის აჯანყება ტექნიკური თვალსაზრისით კარგად მომზადებულად ვერ ჩაითვლება, რადგან აჯანყების პროცესში გამოჩნდა საბრძოლო საშუალებების ნაკლებობა, მაგრამ ფინანსების სიმწირის პირობებში ეს არც უნდა გაგვიკვირდეს. ასეთ შემთხვევაში აჯანყების მეთაურებს ყურადღება საბჭოთა ხელისუფლების არსენალის ხელში ჩაგდებაზე ჰქონდათ გამახვილებული და უმეტესწილად ეს ამოცანა მათ შეასრულეს კიდეც. სამხედრო თვალსაზრისით კი აჯანყება ნამდვილად მომზადებული იყო. ამაზე ნათლად მეტყველებს კავკასიის არმიის დივიზიის უფროსის ა. იანოვსკის მოხსენებითი ბარათი. ის აჯანყებულების წინააღმდეგ რუსული წითელი არმიის ოპერაციებს დასავლეთ საქართველოში ხელმძღვანელობდა და აჯანყებულთა რაზმების მოქმედებას მაღალ შეფასებას აძლევდა (მაცაბერიძე მ., აჯანყებულთა ტაქტიკა 1924 წელს დასავლეთ საქართველოში, „მხედარი“, 1991, #2).
განვიხილოთ 1924 წლის აჯანყების გეოგრაფია. 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობა საქართველოში მცხოვრებ ეთნიკურ უმცირესობას (აფხაზებს, ოსებს, სომხებს, აზერბაიჯანელებს) არ მიუღიათ. ამის მიზეზი ეთნიკური უმცირესობების მიმართ საბჭოთა საქართველოს (უფრო სწორედ საბჭოთა კავშირის) ხელისუფლების პოლიტიკაში უნდა ვეძიოთ. ქართველების ინტერესების შელახვის ხარჯზე საქართველოში მცხოვრებმა მცირე ერებმა ხელი კარგად მოითბეს. აქედან გამომდინარე, სავსებით ლოგიკურია ის, რომ საქართველოში მცხოვრებმა ეთნიკურმა უმცირესობებმა 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიიღეს. ისტორიოგრაფიაში ორმაგი მიდგომა, ორმაგი სტანდარტი ყოვლად მიუღებელი და დაუშვებელია. თუ ჩვენ 1924 წლის აჯანყების მონაწილეებს „ავანტიურისტებად“ და თვით აჯანყებას „ავანტიურად“ მოვნათლავთ იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ მან დასახულ მიზანს ვერ მიაღწია ან გამარჯვების შესაძლებლობა ნაკლები იყო საბჭოთა კავშირის საშინაო და საგარეო მდგომარეობის გათვალისწინებით, მაშინ ჩვენ ანალოგიური ტერმინით უნდა შევამკოთ კახეთის 1802 წლის პოლიტიკური გამოსვლა, მთიულეთის 1804 წლის აჯანყება, კახეთის 1812 წლის აჯანყება, იმერეთის 1819-1820 წლების აჯანყება და სხვა აჯანყებები. განა შეგვიძლია ვამტკიცოთ, რომ კოხტასთავის შეთქმულებს მაშინ მონღოლთა დამარცხება ხელეწიფებოდათ? ან ვინმეს შეუძლია ამტკიცოს, რომ 1832 წლის შეთქმულების აჯანყებაში გადაზრდის შემთხვევაში წარმატება გარდაუვალი იყო?
ბრძოლას ყოველთვის აქვს აზრი, რაც არ უნდა დიდი იმპერიის წინააღმდეგ წარმოებდეს ის. განა მსოფლიოში ცოტაა მაგალითი, როდესაც რიცხვით მცირე ერებმა დაუღალავი და უთანასწორო ბრძოლის შედეგად ნანატრი თავისუფლება მოიპოვეს? ამისთვის ირლანდიელების, პოლონელების, ფინელების, ჩეხებისა და სხვ. ერების გავლილი გზებიც კმარა. არც ერთ ამ ერს თავისუფლება მცირე მსხვერპლით არ მოუპოვებია, მაგრამ როგორც იტყვიან, ეს მსხვერპლი ღირდა გამარჯვებად. საქართველოს ისტორია ხომ უძველესი დროიდან დღემდე ეროვნული სახელმწიფოებრიობის აღდგენა-შენარჩუნებისათვის განუწყვეტელი, თავდადებული, ლამის გენეტიკურ მემკვიდრეობად ქცეული ბრძოლაა, რამაც ჩვენს ისტორიას ერთგვარად დრამატიზმის ელფერი მისცა. ასეთივე დრამატიზმის ელფერი დაჰკრავს 1924 წლის აჯანყებას. მართალია 1924 წლის აჯანყება დამარცხდა, მაგრამ რაც მთავარია, 1924 წელს ქართველმა ერმა ზნეობრივად დაამარცხა მონსტრი - საბჭოთა კავშირი.
ამდენად, 1924 წლის აჯანყება 1921 წლიდან დაწყებული ეროვნული მოძრაობის კულმინაციას წარმოადგენდა. მართალია 1924 წლის აჯანყების ხელმძღვანელები გადაჭარბებულად აფასებდნენ ევროპის როლს `საქართველოს საკითხში~, მაგრამ რაც მთავარია, ისინი საქართველოს გასათავისუფლებლად თავგანწირვით იბრძოდნენ. აქედან გამომდინარე, 1924 წლის აჯანყების ხელმძღვანელების „ავანტიურისტებად“ და 1924 წლის აჯანყების „ავანტიურად“ მონათვლა ნამდვილად ისტორიული უსამართლობა იქნება. 1924 წლის აჯანყების მონაწილეები ისეთივე გმირები არიან საქართველოსი, როგორც ცოტნე დადიანი, შალვა და ელიზბარ ქსნის ერისთავები, ბიძინა ჩოლოყაშვილი და სხვ.
1924 წლის აჯანყებას შეიძლება მივუსადაგოთ ტერმინები: პოლიტიკური რომანტიზმი, პოლიტიკური იდეალიზმი, პოლიტიკური ირაციონალიზმი და ა.შ. მაგრამ არავითარ შემთხვევაში ტერმინი „ავანტიურა“.
დასკვნა
1921 წლის თებერვალ-მარტის ომის შედეგად საბჭოთა რუსეთმა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა დაიპყრო. საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ხელისუფლებას არ უცვნია ქვეყნის ოკუპაცია და ანექსია, საბჭოთა რუსეთის წინაშე კაპიტულაცია არ მოუხდენია. 1921 წლის 17 მარტს საქართველოს დემოკრატიული მთავრობისა და დამფუძნებელი კრების წევრების დიდმა ნაწილმა საქართველო დატოვა, ემიგრაციაში გაემგზავრა და იქიდან განაგრძო ბრძოლა საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენისათვის. 1921 წლის გაზაფხულიდან იწყება ანტირუსულ, ანტისაბჭოთა და ეროვნულ პატრიოტულ ძალთა ორგანიზება საქართველოში. ეროვნული მოძრაობის მიზანი იყო საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენა.თავდაპირველად ქართულ პოლიტიკურ ემიგრაციასა და საქართველოში დარჩენილ პოლიტიკურ ძალებს შორის კავშირი სუსტი იყო. შემდგომ ხანებში ეს კავშირი სულ უფრო ძლიერდებოდა, რაც ხელს უწყობდა ანტისაბჭოთა და ეროვნულ-პატრიოტული ძალების კონსოლიდაციას. საქართველოში დარჩენილი პოლიტიკური მოღვაწეები საბჭოთა ხელისუფლების მხრიდან სასტიკი ტერორის ქვეშ მოექცნენ. არჩევნები ქვეყანაში მხოლოდ ფიქტიურ ხასიათს ატარებდა. ასეთ ვითარებაში საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული პარტიის (მენშევიკების) წარმომადგენლებმა წინადადებით მიმართეს საბჭოთა ხელისუფლებას ჩაეტარებინა მთელი ქვეყნის მასშტაბით რეფერენდუმი იმის თაობაზე თუ როგორ წყობილებას ამჯობინებდა ქართველი ერი. თუ ბოლშევიკები ხმების თუნდაც 1/3 მიიღებდნენ სოციალ-დემოკრატები (მენშევიკები) ცნობდნენ საბჭოთა ხელისუფლებას. საბჭოთა ხელისუფლებამ ეს შეთავაზება უარყო. საბჭოთა ხელისუფლებას სულ სხვა გეგმები ჰქონდა. საქართველოს საგანგებო კომისია და ამიერკავკასიის საგანგებო კომისია ქართული პოლიტიკური პარტიების დასაშლელად და გასანადგურებლად ემზადებოდნენ. საქართველოს საგანგებო კომისიაში სპეციალურად შეიქმნა მესამე და მეოთხე ქვეგანყოფილებები, რომლებიც შესაბამისად მემარჯვენე და მემარცხენე პოლიტიკური პარტიების წინააღმდეგ მუშაობდნენ. ქართველი ერის აბსოლუტური უმრავლესობა საბჭოთა ხელისუფლებას არ ცნობდა. ყოველწლიურად საქართველოს დამოუკიდებლობის თარიღის აღნიშვნა ფაქტიურად ანტისაბჭოთა დემონსტრაციად გადაიქცეოდა ხოლმე. საბჭოთა ხელისუფლება დემონსტრაციის მონაწილეებს აპატიმრებდა და ხვრეტდა. საპყრობილეები პოლიტიკური პატიმრებით გაივსო. რუსული ოკუპაციის პირველ თვეებში შეუძლებელი იყო აჯანყების ორგანიზება და ქვეყნის განთავისუფლებისათვის ბრძოლის დაწყება, მაგრამ ეს არ შეიძლებოდა დიდხანს გაგრძელებულიყო. უმკაცრესი რეჟიმის პირობებში ეროვნული ძალები ცდილობდნენ ორგანიზებას. ამ თვალსაზრისით პირველ წარმატებად შეიძლება ჩაითვალოს 1921-1922 წლებში სვანეთის ანტისაბჭოთა ეროვნული აჯანყება. გმირული წინააღმდეგობის მიუხედავად აჯანყებული სვანები იძულებული გახდნენ პოზიციები დაეთმოთ და იარაღი დაეყარათ. სვანეთის აჯანყების ლოგიკურ გაგრძელებას წარმოადგენდა 1922 წელს ქაიხოსრო (ქაქუცა) ჩოლოყაშვილის „შეფიცულების“ ბრძოლა საოკუპაციო ხელისუფლების წინააღმდეგ. ქაქუცა ჩოლოყაშვილის აჯანყება, თავისი ლოკალურობის გამო, მარცხით დამთავრდა.
სვანეთისა და ქაქუცა ჩოლოყაშვილის აჯანყებების დამარცხებამ საბოლოოდ დაარწმუნა ქართველი პატრიოტული ძალები ლოკალური აჯანყებების უპერსპექტივობაში. შესაბამისად, ბუნებრივად დადგა დღის წესრიგში დარჩენილი ერთადერთი უალტერნატივო ვარიანტის გამოყენების საკითხი - მთელი კავკასიის მასშტაბით მომხდარიყო მძლავრი ანტისაბჭოთა ეროვნული აჯანყება. ეს აჯანყება საბჭოთა კავშირის საშინაო და საგარეო მდგომარეობის გართულებას უნდა დამთხვეოდა. მართალია როგორც დასავლეთ ევროპაში გახიზნული კავკასიის პოლიტიკური ძალები, ისე უშუალოდ კავკასიაში მოქმედი ანტისაბჭოთა ეროვნული ძალები მუდმივ კოორდინაციაში იყვნენ ერთმანეთთან, მაგრამ კავკასიის მასშტაბით ანტისაბჭოთა აჯანყების ორგანიზება საბჭოთა ხელისუფლების მიერ განხორციელებული მასობრივი რეპრესიების შედეგად ვერ მოხერხდა. ასეთ ვითარებაში საქართველო საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ მარტო უნდა აჯანყებულიყო. აჯანყების ხელსაყრელ საერთაშორისო პირობებში დაწყებაზე საზღვარგარეთ დაარსებული ქართული პოლიტიკური პარტიების გაერთიანებულ ორგანოს, საზღვარგარეთის ბიუროს უნდა ეზრუნა. საქართველოში აჯანყების ორგანიზების მიზნით 1922 წლის აგვისტოში შეიქმნა საქართველოს ხუთი პოლიტიკური პარტიისაგან შემდგარი ორგანო საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტი (დამკომი), იგივე პარიტეტული კომიტეტი. პოლიტიკურ პარტიებს შორის მიღწეული შეთანხმების თანახმად, საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტი მართალია პარიტეტულ საწყისებზე იყო დაკომპლექტებული, მაგრამ თავმჯდომარე მუდმივად სოციალ-დემოკრატიული პარტიის წარმომადგენელი უნდა ყოფილიყო. დამკომში შემავალი თითოეული პოლიტიკური პარტია დამკომში თითო წარმომადგენელს აგზავნიდა. საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტის შექმნის თაობაზე თბილისში მიღწეული შეთანხმების ტექსტი ესერ იოსებ გობეჩიას ხელით საზღვარგარეთ მყოფ საქართველოს ემიგრანტულ მთავრობას გაეგზავნა. შეთანხმების ტექსტთან ერთად საზღვარგარეთ გაიგზავნა წერილი, რომელშიც აღნიშნული იყო: საჭიროა ქართულ პოლიტიკურ პარტიებს შორის მიღწეული შეთანხმება სცნონ ნოე ჟორდანიამ და ქართული პოლიტიკური პარტიების საზღვარგარეთულმა ორგანიზაციებმა. მოგვიანებით საზღვარგარეთიდან დამკომის სახელზე წერილი მოვიდა, რომელიც იწონებდა პარტიებს შორის დადებულ შეთანხმებას. საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტის პირველი შემადგენლობა ასეთი იყო: სოციალ-დემოკრატებიდან დამკომში შევიდა გიორგი (გოგიტა) ფაღავა, ეროვნულ-დემოკრატებიდან - იასონ ჯავახიშვილი, სოციალისტ-ფედერალისტებიდან - გრიგოლ რცხილაძე, სოციალისტ-რევოლუციონერებიდან - იოსებ გობეჩია, დამოუკიდებელი სოციალ-დემოკრატებიდან - მუხრან ხოჭოლავა. შესაბამისად, დამკომის პირველი თავმჯდომარე გოგიტა ფაღავა გახდა, ხოლო მდივანი - იასონ ჯავახიშვილი. მოგვიანებით საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტში გარკვეული ცვლილებები მოხდა. დამკომში სოციალ-დემოკრატიული პარტიის წარმომადგენელი გოგიტა ფაღავა 1922 წლის აგვისტოშივე ნიკოლოზ ქარცივაძემ შეცვალა. შესაბამისად დამკომის თავმჯდომარე ნიკოლოზ ქარცივაძე გახდა. ნ. ქარცივაძე დამკომს 1922 წლის აგვისტოდან 1923 წლის მარტამდე (დაპატიმრებამდე) თავმჯდომარეობდა. 1923 წლის მარტიდან დამკომის თავმჯდომარე სოციალ-დემოკრატი კონსტანტინე (კოტე) ანდრონიკაშვილი იყო. კ. ანდრონიკაშვილი დამკომს მის ლიკვიდაციამდე (1924 წლის სექტემბრამდე) თავმჯდომარეობდა. დამკომში თავიდან ვეტოს პრინციპი მოქმედებდა, რაც დამკომის მუშაობის შემაფერხებელი ფაქტორი გახდა. ამიტომ მოგვიანებით დამკომის წესდება შეიცვალა და დამკომში საკითხები ხმათა უმრავლესობით წყდებოდა. დამკომმა თავისი წარმომადგენლები მთელი საქართველოს მასშტაბით დანიშნა. დამკომმა საქართველოში აჯანყება 1924 წლის 29 აგვისტოსთვის დანიშნა. სამწუხაროდ ჭიათურაში აჯანყება ერთი დღით ადრე, 1924 წლის 28 აგვისტოს, დაიწყო. ამ გარემოებამ საბჭოთა ხელისუფლებას შესაძლებლობა მისცა ჭიათურელ აჯანყებულებს ადვილად გასწორებოდა. ჭიათურის გარდა აჯანყება ყველგან დანიშნულ დროს დაიწყო. აჯანყებულებმა მნიშვნელოვან წარმატებებს მიაღწიეს და საქართველოს მთელ რიგ რეგიონებში აიღეს ძალაუფლება ხელში, მაგრამ ევროპის მხრიდან რეალური დახმარების გარეშე დარჩენილი აჯანყებულები დამარცხდნენ.
1924 წლის აჯანყება მოედო დასავლეთ საქართველოს ყველა რეგიონს: იმერეთს, სამეგრელოს, გურიას, რაჭას, ლეჩხუმს, სვანეთს, აფხაზეთს, აჭარას. მართალია აჯანყებას ყველგან ერთიდაიგივე მასშტაბის გაქანება არ ჰქონია, მაგრამ ბრძოლები ყველა რეგიონში მიმდინარეობდა, რეპრესიებიც ყველა რეგიონს შეეხო.
1924 წლის აჯანყება ჭიათურაში დაგეგმილზე ერთი დღით ადრე, 1924 წლის 28 აგვისტოს დაიწყო. აჯანყებულებმა ჭიათურაში საბჭოთა ხელისუფლება დაამხეს და ძალაუფლება აიღეს ხელში. მალე აჯანყება იმერეთის სხვა ქალაქებსა და სოფლებს მოედო. აჯანყებულებმა თითქმის ყველა რაიონში და სოფელში დაამარცხეს საბჭოთა ხელისუფლება. 1924 წლის აჯანყებას ადგილი ჰქონდა იმერეთის შემდეგ ქალაქებსა და სოფლებში: ჭიათურაში, ქუთაისში, შორაპანში, საჩხერეში, სამტრედიაში, ვანში, ტყიბულში, ხონში, სოფლებში: შუკინეთში, ქვაციხეში, კაცხში, დიდი რგანში, პატარა რგანში, ხრეითში, წირქვალში, ზოდში, ჩხარში, ქვიტირში, მუხიანში, ბაშში, საყულიაში, პატრიკეთში, რიონში, გეგუთში, უკანეთში, მესხეთში, ბაკისუბანში, სვირში, დარკვეთში, კორბოულში, საპაიჭაოში, დვალიშვილებში, ყუმურში, ზედა ბზვანში, ქვედა ბზვანში, ინაშაურში, ამაღლებაში, მუქეთში, ტობანიერში, გორაში, ობჩაში, საპრასიაში, უხუთში, ბაღდათში, ჯიხაიშში, გომში, დაფნარში, საჯავახოში, ეწერ-იანეთში, ხრესილში, ორპირში, გურნში, ძმუისში, როდინოულში, ზედა სიმონეთში, ქვედა სიმონეთში, კუხში და ნაოღალევში. იმერეთში აჯანყება განსაკუთრებით ძლიერი იყო ქალაქ ჭიათურაში. 1924 წლის აჯანყების დროს იმერეთში 36 კაცი დაიღუპა. აჯანყების დამარცხების შემდეგ საბჭოთა ხელისუფლებამ 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობისა და აჯანყებასთან კავშირის ბრალდებით იმერეთში 256 კაცი დახვრიტა. სამეგრელოში 1924 წლის აჯანყება მოედო ახალი სენაკს, აბაშას, მარტვილს, ზუგდიდს, ხობს, ჩხოროწყუს, წალენჯიხას, სოფლებს: ზემო ჭალადიდს, ქვემო ჭალადიდს, ხორშს, ზანას, ძონძირ-ისულას, თეკლათს, ძველი სენაკს, ეკს, გეჯეთს, ნოქალაქევს, უშაფათს, ფოცხოს, ლეძაძამეს, გაჭედილს, მარტვილს, ნახუნავოს, ნაგვაზავოს, ხუნწს, სალხინოს, კურზუს, თამაკონს, კიწიას, ახალი აბაშას, ნოსირს, წყემს, ძველი აბაშას, სუჯუნას, ნაესაკოვოს, მარანს, ონტოფოს, გეზათ-გულუხეთს, სეფიეთს, სამიქაოს, ქოლობანს, ბანძას, ლეხაინდრავოს, ჯოლო-აბედათს, მანცხვარს, აბასთუმანს, ჯოღეჯიანს, შამგონას, ცაიშს, ყულისკარს, ცაიშის კახათს, რიყეს, კორცხელს, ნიკოსიას, ჯიხასკარს, ლედგებიეს, კახათს, დარჩელს, ორულუ-ერგეტას, კოკს, დიდინეძს, ხეთას, ნოჯიხევს, ქარიატას, ქვალონს, პირველი ხორგას, შუა ხორგას, ახალი ხიბულას, ძველი ხიბულას, საჩიჯაოს, ხორგას, ნარაზენს, ჭაქვინჯს, ხაბუმეს, ახუთს, კირცხს, ლესიჭინეს, ეგიარზენს, ქვედა ჩხოროწყუს, გარახას, ლეწურწუმეს, ნაფიჩხოუს, ჭოღას, ობუჯს, ჯგალს, საჩინოს, მუხურს, ლიას, ჭკადუაშს, ტყაია-ბეჟაშღალს, ფახულანს, ჭალეს, ჯვარს, ეწერს. აჯანყებულებმა თითქმის ყველა რაიონში მოახერხეს ადგილობრივი ხელისუფლების დამარცხება და ძალაუფლების ხელში აღება, მაგრამ მისი შენარჩუნება დიდხანს ვერ შეძლეს. სამეგრელოში აჯანყების დროს 54 კაცი დაიღუპა. სამეგრელოში აჯანყებაში მონაწილეობა 8599 ადამიანმა მიიღო. საბჭოთა ხელისუფლებამ სამეგრელოში აჯანყებაში მონაწილეობისა თუ მასთან კავშირისთვის 205 ადამიანზე მეტი დახვრიტა.
გურიაში 1924 წლის აჯანყება მოხდა ჩოხატაურში, ლანჩხუთში, სოფლებში: ნაგომარში, ხიდისთავში, სურებში, საჭამიასერში, საჯავახოში, სუფსაში, ამაღლებაში, ერკეთში, ხევში, ნიგოითში, ლიხაურში, ბახვში, ექადიაში, შემოქმედში, სიროულში, ჯუმათში, ბაღდადში, ჭაჭიეთში, ჯვარცმაში, ქვაბღაში, ზოტში, ჩხაკოურაში. აჯანყებულებმა გურიაში რამდენიმე სოფელში მოახერხეს ძალაუფლების ხელში აღება. აჯანყებულებმა ქალაქ ოზურგეთზე შეტევა ვერ განახორციელეს. გურიაში აჯანყების დროს ორი კაცი დაიღუპა. აჯანყების დამარცხების შემდეგ საბჭოთა ხელისუფლებამ გურიაში შვიდი კაცი დახვრიტა.
სვანეთში, რაჭაში და ლეჩხუმში 1924 წლის აჯანყებას ადგილი ჰქონდა: ცაგერში, ბეჩოში, ჩოლურში, ლაშხეთში, ლენტეხში. აჯანყება განსაკუთრებით ძლიერი იყო ზემო სვანეთში. ზემო სვანეთში ძალაუფლების ხელში აღების შემდეგ აჯანყებულებმა ქვემო სვანეთი და ლეჩხუმის მაზრა დაიკავეს. 1924 წლის აჯანყების საქართველოს რეგიონებში დამარცხების ინფორმაციის მიღებისთანავე ადგილობრივი აჯანყებულები დაიშალნენ. აჯანყების დამარცხების შემდეგ საბჭოთა ხელისუფლებამ ლეჩხუმის მაზრაში 37 კაცი დახვრიტა, რაჭაში - 4.
აფხაზეთში 1924 წლის აჯანყებას ადგილი ჰქონდა წებელდისა და საბერიოს რაიონებში. წებელდის რაიონში აჯანყებულებმა ძალაუფლება ხელში აიღეს, მაგრამ იძულებული გახდნენ მალევე დაეთმოთ. აფხაზეთში საბჭოთა ხელისუფლებამ 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებით 11 კაცი დახვრიტა. აჭარაში 1924 წლის აჯანყება მოხდა სოფლებში: ლიხაურში, ქაქუთში, ხულოში, ღორჯომში. საბჭოთა ხელისუფლების მიერ მიღებული ზომების შედეგად 1924 წლის აჯანყებას აჭარაში ფართო გაქანება არ ჰქონია. მიუხედავად ამისა, აჭარაში საბჭოთა ხელისუფლებამ 1924 წლის აჯანყებასთან კავშირის ბრალდებით 38 კაცი დახვრიტა. 1924 წლის აჯანყების დროს დასავლეთ საქართველოში 92 კაცი დაიღუპა, საბჭოთა ხელისუფლებამ კი 558 ადამიანი დახვრიტა.
ამრიგად, 1924 წლის ანტისაბჭოთა ეროვნული აჯანყება საქართველოში განხორციელდა წინასწარ შემუშავებული გეგმით. ეს აჯანყება არ იყო სტიქიური და იგი წარმოადგენდა ანტისაბჭოთა და ეროვნულ-პატრიოტული ძალების მიერ ორგანიზებულ მოძრაობას, რომლის მიზანი იყო რუსული საბჭოთა საოკუპაციო რეჟიმისაგან საქართველოს განთავისუფლება და ქვეყნის დამოუკიდებლობის აღდგენა.
დანართი #1
1923 წლის მაისში საბჭოთა ხელისუფლების მიერ დახვრეტილი სამხედრო ცენტრის წევრების სია
1. ალექსანდრე სიმონის ძე ანდრონიკაშვილი, 51 წლის, ყოფილი თავადი, საქართველოს სამხედრო სკოლის მასწავლებელი. ამ თანამდებობაზე იყო, როდესაც შევიდა სამხედრო ცენტრის შემადგენლობაში და მონაწილეობას იღებდა საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ აჯანყების მომზადებაში.2. ვარდენ გრიგოლის ძე წულუკიძე, 57 წლის, დაამთავრა სამხედრო სასწავლებელი, ყოფილი თავადი, ყოფილი გენერალი. იყო საქართველოს წითელი არმიის მოსაზღვრე ჯარის უფროსი და ამავე დროს საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტის წინადადების თანახმად შევიდა სამხედრო ცენტრში და ფაქტიურად ხელმძღვანელობდა მის მუშაობას. აძლევდა საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტს საიდუმლო ცნობებს საბჭოთა წითელი არმიის მდგომარეობის შესახებ.
3. გიორგი ნიკოლოზის ძე ხიმშიაშვილი, 31 წლის, დაამთავრა ნიკოლაევის საკავალერიო სასწავლებელი, ყოფილი აზნაური, ყოფილი პოლკოვნიკი, საქართველოს ბრიგადის სამოსწავლო ბატალიონის უფროსი. ის იყო საქართველოს წითელ არმიაში, როდესაც მიიღო საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული პარტიის წინადადება მათი წარმომადგენელი ყოფილიყო სამხედრო ცენტრში. იგი შევიდა სამხედრო ცენტრში და მონაწილეობას იღებდა საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ აჯანყების მომზადებაში.
4. როსტომ ილიას ძე მუსხელიშვილი, 35 წლის, ყოფილი აზნაური, გენერალური შტაბის ყოფილი პოლკოვნიკი, საქართველოს დივიზიის შტაბის უფროსი. იგი იყო ამ თანამდებობაზე, როდესაც შევიდა სამხედრო ცენტრის შემადგენლობაში. აწვდიდა სამხედრო ცენტრს სამხედრო საიდუმლოებებს.
5. კონსტანტინე ნიკოლოზის ძე აფხაზი, 55 წლის, უმაღლესი სამხედრო განათლებით, ყოფილი თავადი, ყოფილი გენერალი, საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის თავმჯდომარე, შევიდა სამხედრო ცენტრში და მონაწილეობდა საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ აჯანყების მომზადებაში. საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის ცენტრალურ კომიტეტში აჯანყების საკითხის გარჩევისას მან მხარი დაუჭირა შეიარაღებულ აჯანყებას.
6. ნიკოლოზ მიხეილის ძე ზანდუკელი, 39 წლის, დუშეთის მაზრის სამხედრო კომისარიატის საამნეო ნაწილის გამგე, საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული პარტიის დუშეთის სამაზრო კომიტეტის წევრი. 1922 წელს შექმნა ორი შეიარაღებული რაზმი დუშეთის მაზრაში.
7. სიმონ ლევანის ძე ბაგრატიონ-მუხრანელი, 27 წლის, ყოფილი ოფიცერი, ყოფილი თავადი. საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის ცენტრალური კომიტეტის წინადადებით მუშაობდა გარე კახეთის რაიონში აჯანყების მოსამზადებლად.
8. ფარნაოზ რევაზის ძე ყარალაშვილი, 24 წლის, ყოფილი აზნაური, ყოფილი ოფიცერი, საქართველოს წითელი არმიის პირველი პოლკის უფროსის თანაშემწე. 1922 წლის სექტემბერში იყო ძეგვის ხიდის მცველი ტყვიისმფრქვეველთა რაზმის უფროსი. კავშირი ჰქონდა ლაშქარაშვილთან.
9. იასონ მათეს ძე კერესელიძე, 32 წლის, ყოფილი აზნაური, საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის წევრი. კავშირი ჰქონდა ქაქუცა ჩოლოყაშვილთან.
10. ივანე გრიგოლის ძე ქუთათელაძე, 40 წლის, ყოფილი აზნაური, საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის წევრი.
11. სიმონ (იგივე ნასყიდა) იაგორის ძე ჭიაბრიშვილი, 42 წლის, ვაჭარი, საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის წევრი, 1922 წელს დუშეთის მაზრაში მოქმედი შეიარაღებული რაზმის წევრი.
12. ალექსანდრე მიხეილის ძე მაჭავარიანი, 41 წლის, ყოფილი აზნაური, მეფის არმიის ყოფილი პოლკოვნიკი, ქართული წითელი არმიის დივიზიის I პოლკის უფროსის თანაშემწე, საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის სამხედრო ორგანიზაციის წევრი. ქაქუცა ჩოლოყაშვილის ამბოხების პერიოდში წითელ არმიაში მსახურობდა და ამ დროს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის ცენტრალური კომიტეტის განკარგულებები გადასცა საექსპედიციო რაზმის შტაბის უფროსს როსტომ მუსხელიშვილს.
13. ელიზბარ ზაქარიას ძე გულისაშვილი, 32 წლის, ყოფილი აზნაური, სამხედრო სკოლის კურსდამთავრებული, ყოფილი პოლკოვნიკი, მსახურობდა საქართველოს სამხედრო კომისარიატში. საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის წევრი. საპასუხისმგებლო ადგილი ეკავა ქართულ წითელ არმიაში, საიდუმლო ცნობებს აწვდიდა ქაქუცა ჩოლოყაშვილს.
14. ლევან ირაკლის ძე კლიმიაშვილი, 26 წლის, ყოფილი აზნაური, საქართველოს წითელი არმიის ყოფილი ოფიცერი; დამკომის დავალებით აგროვებდა ინფორმაციას, ასრულებდა მეკავშირის როლს სამხედრო ცენტრის წევრებს შორის.
15. დიმიტრი ნიკოლოზის ძე ჩრდილელი, 29 წლის, ყოფილი აზნაური, კადეტთა კორპუსის კურსდამთავრებული, არტილერისტი, ქართული წითელი არმიის საარტილერიო დივიზიონის უფროსი, საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის სამხედრო ორგანიზაციის წევრი (კირთაძე 1998: 75-77).
დანართი #2
1924 წლის აჯანყების დროს იმერეთში დაღუპული საბჭოთა ხელისუფლების წარმომადგენლების სია
1. ალექსანდრე მარკოზის ძე კოღუაშვილი, ვანის რაიონის აღმასკომის თავმჯდომარე, კომუნისტი 1904 წლიდან, დაიღუპა 1924 წლის 29 აგვისტოს;2. ერმილე ლუარსაბის ძე ძაგნიძე, ვანის რაიონის პარტიული ინსტრუქტორი, სოფლის მასწავლებელი, 1924 წლის 29 აგვისტოს აჯანყებულებთან სოფ. დიხაშხოში შეტაკებისას დაიჭრა და გარდაიცვალა;
3. ონიფანტე კირილეს ძე ეფრემიძე, მუშაობდა ვანის რაიონის მიწის კომისიაში, დაიღუპა 1924 წლის 29 აგვისტოს ვანში აჯანყებულებთან შეტაკების დროს;
4. მაქსიმე სიმონის ძე ქველიაშვილი, მუშაობდა ქუთაისის „გამასწორებელ სახლში“, 1924 წლის 29 აგვისტოს სვირის რაიონში აჯანყებულებთან შეტაკების დროს დაიჭრა, დაჭრილმა ტყეში რამდენიმე დღე დაჰყო, შემდეგ კი აჯანყებულების უკან დახევის დროს მათ მიერ მოკლულ იქნა;
5. გრიგოლ ექვთიმეს ძე ხობუა, მცხოვრები ხონის რაიონის სოფ. ცხუნკურში, კომუნისტური პარტიის წევრი 1917 წლიდან, 1924 წლის 31 აგვისტოს სვირის რაიონში აჯანყებულებთან შეტაკების დროს დაიღუპა;
6. მიხეილ (მიშა) პარმენის ძე მეძმარიაშვილი, 23 წლის, 1924 წლის 31 აგვისტოს სვირის რაიონში აჯანყებულებთან შეტაკებაში დაიღუპა;
7. ლუკა ლაზარს ძე ივანიასძე, კომუნისტური პარტიის წევრი 1918 წლიდან, 43 წლის, მსახურობდა დარაჯად სადგურ რიონში, 1924 წლის 30 აგვისტოს აჯანყებულებმა დაჭრეს, გარდაიცვალა ოთხი დღის შემდეგ;
8. ნიკოლოზ ნიკოს (ლუკას) ძე კიკაჩეიშვილი, დაიღუპა აჯანყებულების წინააღმდეგ ბრძოლაში სენაკის რაიონში;
9. ალექსანდრე ილიკოს ძე გრიმალოვი, კომკავშირის სამტრედიის რაიორგანიზაციის წევრი, დაიღუპა აჯანყებულებთან შეტაკებაში სამტრედიის რაიონის სოფ. ეწერში;
10. ბესარიონ ილარიონის ძე მეფარიშვილი, სოფ. გამოჩინებულის მკვიდრი, კომკავშირის წევრი, 1924 წლის 30 აგვისტოს სამტრედიის რაიონში (ბრძოლა წარმოებდა საჯავახოს მიმართულებით) აჯანყებულებთან ბრძოლაში დაიღუპა;
11. გალაქტიონ (კოკი) გრიგოლის ძე კანდელაკი, კომკავშირის წევრი, 1924 წლის 31 აგვისტოს სოფ. საყულიაში აჯანყებულებთან ბრძოლაში დაიღუპა;
12. დომენტი ანტონის ძე ვაჩიბერიძე, კომუნისტური პარტიის წევრი, სოფ. პატრიკეთის მკვიდრი, დაიღუპა სოფ. პატრიკეთში აჯანყებულების თავდასხმის მეორე დღეს;
13. კალისტრატე მაღლაფერიძე, სოფ. პატრიკეთის მკვიდრი, უპარტიო, 1924 წლის 30 აგვისტოს აჯანყებულებთან ბრძოლაში დაიღუპა;
14. ნესტორ მალაქიას ძე გეწაძე, ტყიბულის მაღაროს მუშა, კომუნისტური პარტიის წევრი, მოკლეს აჯანყებულებმა ხრესილზე თავდასხმის დროს, ამ დროს ის ხრესილის რაიონულ ცენტრს იცავდა;
15. ნიკოლოზ პეტრეს ძე უგულავა, 46 წლის, ხონის რაიონის სოფ. ცხუნკურის მკვიდრი, აჯანყებულებმა სოფლების ახალბედისაულსა და საწულიკიძეოს შორის მოკლეს;
16. ვლადიმერ ხურციძე, 42 წლის, გლეხკომში მომუშავე, აჯანყებულებმა ვანის რაიონის სოფ. უხუთში მოკლეს;
17. ამბაკო სულაქველიძე, უპარტიო, მილიციელი, სოფ. მუხიანში აჯანყებულებთან შეტაკების დროს დაიღუპა;
18. ვლადიმერ კირილეს ძე ახვლედიანი, უპარტიო, ვანის რაიონის მილიციელი, აჯანყებულებთან შეტაკებისას დაიჭრა და იმავე დღეს ჭრილობისაგან გარდაიცვალა.
19. დავით დიმიტრის ძე ბერაძე (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #43, ფურცელი 4-7, 15).
დანართი #3
1924 წლის აჯანყების დროს გურიაში დაღუპული საბჭოთა ხელისუფლების წარმომადგენლების სია
შალვა იასონის ძე ურუშაძე, კომკავშირელი, აჯანყებულებმა სოფ. დვაბზუში მოკლეს, მისი ძმა კი სოფ. აცანაში ბრძოლაში დაიჭრა; ნესტორ ვადაჭკორია, აჯანყებულთა ტყვეობაში დაიღუპა სოფ. შუხუთში; შალვა ლევანტის ძე დობორჯგინიძე, აჯანყებულებმა მოკლეს ლანჩხუთში; თედო ფილიპეს ძე ხურციძე, კომუნისტური პარტიის წევრი, აჯანყებულებმა სოფ. დვაბზუში მოკლეს; ალექსანდრე ლავრენტის ძე ერქომაიშვილი, შეტაკების დროს დაიღუპა ლანჩხუთში; ერასტო გაბრიელის ძე ღლონტი, კომუნისტური პარტიის წევრი, აჯანყებულებმა მოკლეს სოფ. დვაბზუში იარაღის აყრის დროს; ირაკლი ნიკოლოზის ძე თავდუმაძე, კომუნისტური პარტიის წევრი, დაიღუპა სოფ. ლიხაურში შეტაკების დროს; დათა ქუტიძე, აჯანებულებმა მოკლეს ოჯახიდან გატაცების შემდეგ სოფ. ახალსოფელში; ვლადიმერ სოლომონის ძე მიმინოშვილი, კომუნისტური პარტიის წევრი, დაიღუპა ნატანების რაიონში შეტაკების დროს; კალისტე კოიძე, კომუნისტური პარტიის წევრი, დაიღუპა შეტაკების დროს; ელიზბარ მიქელის ძე ჭანიშვილი, დაიღუპა სოფ. სუფსაში შეტაკების დროს; ბიქტორ ალექსანდრეს ძე თედორაძე, კომუნისტური პარტიის წევრი, დაიღუპა საჯავახოს მთაზე შეტაკების დროს; კონსტანტინე ქრისტეფორეს ძე კავზოვი, აჯანყებულებმა მოკლეს დატუსაღების დროს; ილარიონ იასონის ძე სიხარულიძე, კომუნისტური პარტიის წევრი, აჯანყებულებმა მოკლეს ცხემლის ხიდზე; მარუსია მიხეილის ასული დობორჯგინიძე, კომკავშირელი, დაიღუპა აჯანყებულებთან შეტაკების დროს; გიორგი სპირიდონის ძე ზაქარეიშვილი, კომუნისტური პარტიის წევრი, დაიღუპა 29 აგვისტოს საჭამიასერში შეტაკების დროს; ბესარიონ ილარიონის ძე მეფარიშვილი, კომკავშირელი; მაკარ თედოს ძე ართილაყვა, დაიღუპა 31 აგვისტოს სოფ. დვაბზუში შეტაკების დროს; ვალერი ფრიდონის ძე ხოფერია, დაიღუპა 29 აგვისტოს ლანჩხუთში; ერმილე სოლომონის ძე ურუშაძე, კომუნისტური პარტიის წევრი, აჯანყებულებმა მოკლეს სოფ. ორაგვეში დატყვევების დროს (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #43, ფურცელი 76).დანართი #4
1924 წლის აჯანყების დამარცხების შემდეგ საბჭოთა ხელისუფლების მიერ ქონებაჩამორთმეული პირების სია
კონსტანტინე ანდრონიკაშვილი, რაჟდენ არსენიძე, ვლადიმერ ახმეტელაშვილი, გიორგი ანჯაფარიძე (დოკუმენტში მის გასწვრივ კითხვის ნიშანია დასმული), სიმონ ახმეტელაშვილი, ალექსანდრე ასათიანი, ევგენი გეგეჭკორი, კონსტანტინე გვარჯალაძე, იოსებ გობეჩია, ნოე ხომერიკი, ვლადიმერ ჯუღელი, მაღნარაძე (დოკუმენტში მის გასწვრივ კითხვის ნიშანია დასმული), კედია, ფაჩულია, ვლადიმერ სულაქველიძე, კონსტანტინე სულაქველიძე, ვლადიმერ გოგვაძე, გოგვაძე (ვლადიმერ გოგვაძის ძმა), ნიკოლოზ ელიავა, იოსებ ელიგულაშვილი, გრიგოლ ვეშაპელი, ექვთიმე თაყაიშვილი, კონსტანტინე კანდელაკი, სპირიდონ კედია, ალექსანდრე ლომთათიძე, ვლასა მგელაძე, სიმონ მდივანი, კირილე ნინიძე, დავით ონიაშვილი, ნოე ჟორდანია, ნოე რამიშვილი, კონსტანტინე საბახტარაშვილი, გიორგი (გოგიტა) ფაღავა, შალვა ქარუმიძე, ვარლამ შერვაშიძე, კადირ შერვაშიძე, დავით შარაშიძე, ნიკოლოზ ჩხეიძე, აკაკი ჩხენკელი, ბენიამინ ჩხიკვიშვილი, ნოე ცინცაძე, ირაკლი წერეთელი, ივანე ჭავჭანიძე, ნიკოლოზ ქარცივაძე, ოდიშელიძე, კვინიტაძე (დოკუმენტში მის გასწვრივ კითხვის ნიშანია დასმული), ვლადიმერ ქუთათელაძე, ბახტაძე, იოსებ სალაყაია, ალექსანდრე ჯაფარიძე და ვალიკო ჯუღელი (სშსსა (III), ფონდი #14, აღწერა #2, საქმე #40, ფურცელი 274).დანართი #5
საბჭოთა ხელისუფლების მიერ შორაპნის მაზრაში 1924 წლის აგვისტოში დახვრეტილთა სია
1. სერაფიონ ოქროპირის ძე მაჭარაშვილი, 30 წლის, მასწავლებელი, სოციალისტ- ფედერალისტი.2. ვალერიან (ვალიკო) ოქროპირის ძე მაჭარაშვილი, 28 წლის, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი.
3. დავით დიმიტრის ძე გაფრინდაშვილი, 27 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
4. გრიგოლ ილარიონის ძე ტაბატაძე, 38 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
5. ნიკოლოზ დომენტის ძე ხარჩილაძე, 22 წლის, სასულიერო წოდებიდან, სტუდენტი.
6. ალექსანდრე ნიკოლოზის ძე აბაშიძე, 38 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
7. ისმაილი გიორგის ძე აბაშიძე, 49 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
8. სერტოი დავითის ძე წერეთელი, 33 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
9. ფრიდონ სიმონის ძე აბაშიძე, 24 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
10. გიორგი გედევანის ძე აბაშიძე, 58 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
11. ზურაბ ალექსის ძე წერეთელი, 60 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
12. გიორგი არჩილის (არქიპოს) ძე აბაშიძე, 37 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
13. დავით სიმონის ძე აბაშიძე, 50 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
14. მიხეილ (მიშა) ალექსანდრეს ძე აბაშიძე, 17 წლის, აზნაური, ეროვნულ- დემოკრატი.
15. მიხეილ (მიშა) ილიკოს ძე აბაშიძე, 23 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
16. გრიგოლ დავითის ძე წერეთელი, 36 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
17. ზუბიკო ვასილის ძე აბაშიძე, 33 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
18. გრიგოლ (გრიშა) ოთარის ძე აბაშიძე, 27 წლის, აზნაური, ეროვნულ- დემოკრატი.
19. ბოდურა კონსტანტინეს ძე გვალია, 40 წლის, გლეხი, ეროვნულ-დემოკრატი.
20. შალვა დავითის ძე მაჭარაშვილი, 36 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
21. გრიგოლ გიორგის ძე მაჭარაშვილი, 23 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
22. ვლადიმერ ტარასის ძე არსენაძე, 24 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
23. სიმონ ზაქარიას ძე მოსიაშვილი, 23 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
24. დავით არჩილის ძე აბაშიძე, 36 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
25. გერვასი გიორგის ძე ზაბახიძე, 27 წლის, სასულიერო წოდებიდან, მასწავლებელი, ეროვნულ-დემოკრატი.
26. ალექსანდრე ილარიონის ძე მაჭარაშვილი, 42 წლის, მასწავლებელი, სოციალ- დემოკრატი.
27. ალექსანდრე (ალუა) სიმონის (სამოელის) ძე აბაშიძე, 32 წლის, აზნაური, ეროვნულ დემოკრატი.
28. შალვა დავითის ძე კურცხალია, 37 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
29. ივანე ექვთიმეს ძე კურცხალია, 23 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
30. პავლე ომანის ძე კურცხალია, 26 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
31. ანტონ მაქსიმეს ძე ბერიძე, 42 წლის, გლეხი, ეროვნულ-დემოკრატი.
32. მამუკა გიორგის ძე აბაშიძე, 50 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
33. ვლადიმერ ტატის ძე ნადირაძე, 43 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
34. ალექსანდრე გიორგის ძე კაპანაძე, 21 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
35. დავით გიგოს ძე მაჭავარიანი, 24 წლის, აზნაური, სოციალ-დემოკრატი.
36. დავით ბიჭის ძე მაჭავარიანი, 35 წლის, აზნაური, სოციალ-დემოკრატი.
37. ალექსანდრე კოკოს ძე შეყლაშვილი, 36 წლის, გლეხი-ქურდი.
38. მიხეილ ნიკოლოზის ძე სუტიძე, გლეხი-ქურდი.
39. ბაუკ როსტომის ძე წერეთელი, 34 წლის, თავადი, ეროვნულ-დემოკრატი.
40. ნიკოლოზ (ნიკუშა) სარდიონის ძე წერეთელი, 41 წლის, თავადი, ეროვნულ- დემოკრატი.
41. გიორგი სიმონის ძე წერეთელი, 42 წლის, თავადი, ეროვნულ-დემოკრატი.
42. ტარიელ ნესტორის ძე წერეთელი, 32 წლის, თავადი, ეროვნულ-დემოკრატი.
43. სარდიონ ნესტორის ძე წერეთელი, 34 წლის, თავადი, ეროვნულ-დემოკრატი.
44. გიორგი გუჯეჯიანი, 59 წლის, თავადი, ეროვნულ-დემოკრატი.
45. ვარდენ კონსტანტინეს ძე ომიაძე, 31 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
46. პეტრე როსტომის ძე წერეთელი, 32 წლის, თავადი, ეროვნულ-დემოკრატი.
47. ვანია იგორის ძე დუშუაშვილი, 21 წლის, ლავოჩნიკი.
48. მიხეილ ჯაჯანიძე, 24 წლის, მოსამსახურე, სოციალ-დემოკრატი.
49. ვლადიმერ ზაბახიძე, 43 წლის, ფელდშერი, სოციალ-დემოკრატი.
50. ელო ოსოს ძე ლელუაშვილი, 25 წლის, ვაჭარი, ბანდიტი.
51. ნესტორ ზაქარიას ძე წერეთელი, 45 წლის, აზნაური, სოციალ-დემოკრატი.
52. კოლია გედევანის ძე ჩაჩანიძე, 35 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
53. ალექსანდრე მაქსიმეს ძე გაფრინდაშვილი, 37 წლის, მემამულე, სოციალ-დემოკრატი.
54. ივანე (ვანო) სერგოს ძე ფხალაძე, 22 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი.
55. ერემია ამირანის ძე ცერცვაძე, 29 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
56. გრიგოლ ილარიონის ძე ტაბატაძე, 35 წლის, სასულიერო წოდებიდან, სოციალისტ-ფედერალისტი.
57. ტიხონ ნესტორის ძე წერეთელი, 23 წლის, თავადი, სოციალ-მენშევიკი.
58. თეოფილე თომას ძე კავთელაძე, 35 წლის, გლეხი, უპარტიო.
59. ნიკიტა ყარამანის ძე კავთელაძე, 23 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
60. პარმენ იაკობის ძე სამხარაძე, 21 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
61. აკაკი ივანეს ძე გამყრელიძე, 32 წლის, თავადი, სოციალ-დემოკრატი.
62. გრიგოლ (გრიშა) ალექსანდრეს ძე გამყრელიძე, 34 წლის, თავადი, სოციალ-დემოკრატი.
63. ნიკოლოზ (კოლია) დავითის ძე გამყრელიძე, 26 წლის, მდიდარი, უპარტიო.
64. გიორგი ლავრენტის ძე აბაშიძე, 28 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
65. კოწია მალაქიას ძე გურული, 28 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
66. კონსტანტინე (კოტე) ყარამანის ძე ბაქრაძე, 26 წლის, თავადი, სოციალ-დემოკრატი.
67. პარმენ ივანეს ძე ქველაძე, 35 წლის, სასულიერო წოდებიდან, სოციალ-დემოკრატი.
68. მიხეილ მიხეილის ძე ჯაჯანიძე, 30 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
69. ვლადიმერ ზაბახიძე, 40 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი.
70. ალექსანდრე ბესარიონის ძე მჭედლიძე, 38 წლის, საშუალო შეძლების, ეროვნულ-დემოკრატი.
71. ვალიკო იასონის ძე ცხელიშვილი, 28 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი.
72. იოველ ერმოლოზის ძე ცერცვაძე, 32 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
73. კალისტრატე ნიკოლოზის ძე სარალიძე, 30 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
74. ასპან პავლეს ძე მოდებაძე, 54 წლის, გლეხი, უპარტიო.
75. ვანია ალექსანდრეს ძე ლეონიძე, 35 წლის, თავადი, სოციალ-დემოკრატი.
76. ჩაჩულა გიორგის ძე ერგემლიძე, 25 წლის, აზნაური, სოციალ-დემოკრატი.
77. ალექსანდრე ივანეს ძე საყვარელიძე, 30 წლის, აზნაური, სოციალ-დემოკრატი.
78. არჩილ დიმიტრის ძე არაბიძე, 41 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
79. ვლადიმერ არსენაძე, 27 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
80. ტიტიკო საყვარელიძე, 27 წლის, აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი.
81. იონა სიმონის ძე ვაშაძე, 28 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
82. ვლადიმერ სიმონის ძე ვაშაძე, 32 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
83. ნესტორ წერეთელი, 48 წლის, თავადი, მრეწველი, ეროვნულ-დემოკრატი.
84. ბიქტორ ბეჟანის ძე მელიქოვი, 45 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
85. შალვა დოლიძე, 35 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი.
86. ალექსანდრე გაფრინდაშვილი, 40 წლის, გლეხი, სოციალისტ-ფედერალისტი.
87. სანდრო ვლადიმერის ძე წერეთელი, 42 წლის, თავადი, ეროვნულ-დემოკრატი.
88. კოლია სარალიძე, 22 წლის, მოსწავლე, სოციალ-დემოკრატი.
89. აკაკი ალექსანდრეს ძე დოლიძე, 23 წლის, თავადი, სოციალ-დემოკრატი.
90. ილიკო კეკელიძე, 35 წლის, თავადი, დალაქი, სოციალ-დემოკრატი.
91. იუსტინე შარიქაძე, 28 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი.
92. გოლა ესელინი, 26 წლის, თავადი, მოსწავლე, ეროვნულ-დემოკრატი.
93. ტიტიკო იოსების ძე საყვარელიძე, 28 წლის, საშუალო შეძლების, ეროვნულ-დემოკრატი.
94. არჩილ არაბიძე, 40 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი.
95. ვალერიან მიქაშავიძე, 45 წლის, თავადი, სოციალ-დემოკრატი.
96. ჭუნია ჯიბოს ძე იაშვილი, 25 წლის, თავადი, ეროვნულ-დემოკრატი.
97. ეკო დიმიტრის ძე წერეთელი, 42 წლის, თავადი, ეროვნულ-დემოკრატი.
98. დავით (დათიკო) ნოზაძე, 43 წლის, ოფიცერი, სოციალ-დემოკრატი.
99. გედევან ფხალაძე, 43 წლის, ოფიცერი, სოციალ-დემოკრატი.
100. ილიკო ბერძენიშვილი, 45 წლის, ოფიცერი, სოციალ-დემოკრატი.
101. გრიგოლ (გრიშა) კეკელიძე, 24 წლის, სტუდენტი, სოციალ-დემოკრატი
102. გრიგოლ (გრიშა) ჯორბინაძე, 28 წლის, ტექნიკოსი, სოციალ-დემოკრატი.
103. შალვა (შალიკო) ჯუღელი, 25 წლის, სტუდენტი, სოციალ-დემოკრატი.
104. ილიკო ჯიბოს ძე ჯაფარიძე, 35 წლის, თავადი, სოციალ-დემოკრატი.
105. იასონ მარკოზის ძე მაჭარაშვილი, 35 წლის.
106. სეით ლავრენტის ძე მესხი, 19 წლის.
107. პორფირე ბასალის ძე სამყურაშვილი, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
108. არტემ კოტიას ძე სამყურაშვილი, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
109. ილია სამხარაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
110. სანდრო ნადირაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
111. აკაკი ლოლაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
112. ბიქტორ ჭიჭინაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
113. სოგრატ თოდრიაშვილი, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
114. შალვა ჭავჭანიძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
115. არჩილ კაპანაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
116. ვლადიმერ (ლადო) ციმაკურიძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
117. დავით (დათიკო) ქურციკიძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
118. კონსტანტინე (კოწია) ვაკოიშვილი, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
119. გაბრიელ (გაბო) ბარათაშვილი, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
120. ნოე გამყრელიძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
121. სინო კობახიძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
122. ნიტუშა სამხარაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
123. დავით (დათიკო) ცაბაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
124. გრიგოლ (გრიშა) აბულაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
125. გრიგოლ ასათიანი, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
126. რაჟდენ ნიქატაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
127. გიორგი შეყილაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
128. გიორგი ხვედელიძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
129. გიორგი მაჩიტაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
130. დარისპან გაბუნია, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
131. დომენტი მიქაბერიძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
132. აიხა აბესაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
133. ისაკ სარალიძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
134. თანოს მოდებაძე, მუშა, სოციალ-დემოკრატი.
135. პოლიკარპე მიქაძე, გლეხი.
136. გიორგი ხელაძე, გლეხი.
137. გრიგოლ გერონტის ძე ჭიჭინაძე, 52 წლის, აზნაური.
138. მოსე ვარდოსანიძე, გლეხი.
139. მაქსიმე ბრეგვაძე, გლეხი.
140. შალვა (შალიკო) გაფრინდაშვილი, გლეხი.
141. კონსტანტინე (კოწია) პორფირეს ძე სამყურაშვილი, მრეწველი.
142. პარმენ იაკობის ძე სამხარაძე, 21 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
143. ნიკოლოზ (ნიკო) შარაშიძე.
144. თენგიზ ჯაფარიძე.
145. ჭუკია კოკიაშვილი.
146. რაჟდენ ლოსაბერიძე.
147. ალექსანდრე ილარიონის ძე მაჭარაშვილი, 42 წლის, სასულიერო წრიდან, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი.
148. კონსტანტინე უგლავა, მასწავლებელი.
149. ბესარიონ კაკაბაძე, მასწავლებელი.
150. სიმონ გორდაძე, მასწავლებელი.
151. ტერენტი ბოჭორიშვილი, მასწავლებელი.
152. ვანო აბაშიძე, მასწავლებელი.
153. ვანო ჩხენკელი, მოსამსახურე.
154. ვლადიმერ (ვალოდია) ანთიმოზის ძე ჯორბენაძე, მოსამსახურე.
155. გოლა იოსელიანი, მოსამსახურე.
156. გიორგი რობაქიძე, მოსამსახურე.
157. ვლადიმერ (ლადო) ბურჯანაძე, მოსამსახურე.
158. ლავრენტი მასხარაშვილი, სოციალისტ-ფედერალისტი.
159. იონა ვაშაძე, მუშა, უპარტიო.
160. ვლადიმერ ჭიჭინაძე, მუშა, უპარტიო.
161. დავით (დათიკო) გელაშვილი, მოსამსახურე.
162. ვლადიმერ (ლადო) ნაფეტვარიძე, მოსამსახურე.
163. ვლადიმერ ლოლუაშვილი, გლეხი.
164. ვლადიმერ დათიაშვილი, გლეხი.
165. კოწია მიქაბერიძე, გლეხი.
166. ლავრენტი მიქაძე, გლეხი.
167. ლავრენტი კვინიხიძე, გლეხი.
168. მიხეილ (მიხა) ცქიფურიშვილი, გლეხი.
169. კიმოთე მოდებაძე, მოსამსახურე.
170. ლავრენტი ხვედელიძე, მოსამსახურე.
171. ნიკოლოზ (ნიკო) მოდებაძე, მოსამსახურე.
(სიები შედგენილია საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს არქივის მასალებისა და 1924 წლის აჯანყების ერთ-ერთი მონაწილის ვალიკო ჩუბინიძის მიერ წარმოდგენილი სიის ურთიერთშეჯერების საფუძველზე. სოფ. არგვეთასთან ვაგონებში დახვრეტილი ადამიანების გვარები და სახელები ბოლდითაა გამოყოფილი - ავტ.).(სშსსა (II), საქართველოს ჩკ-ს მიერ დახვრეტილთა შესახებ მიწერილობები და აქტები 1921-1924 წ.წ. ტ. 1, ფურც. 258 (I) – 260 (I).
დანართი #6
საბჭოთა ხელისუფლების მიერ შორაპნის მაზრაში 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებით დაპატიმრებულთა სია
გიორგი ალფეზის ძე ბოჭორიშვილი, 25 წლის, მცხოვრები სოფ. ალისუბანში (ჩხარის თემიდან), მასწავლებელი, უპარტიო; არონ ზურაბის ძე ყიფშიძე, 30 წლის, მცხოვრები სოფ. რგანში, გლეხი, უპარტიო; ალექსანდრე სოლომონის ძე სამხარაძე, 30 წლის, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, გლეხი, საშუალო შეძლების, უპარტიო; მიხეილ ამბაკოს ძე გოგიბერიძე, 37 წლის, მცხოვრები სოფ. ხიდისთავში (ოზურგეთის მაზრიდან), წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, მუშა, უპარტიო, აჯანყების დროს იარაღით ხელში იდგა გუშაგად საპყრობილეზე; იოსებ ალექსანდრეს ძე ვარაზაშვილი, 21 წლის, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, მეორე კურსის სტუდენტი, უპარტიო; სერგო ალექსანდრეს ძე გამყრელიძე, 20 წლის, მცხოვრები სოფ. ზოდში, ყოფილი აზნაური, მუშა, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო; გრიგოლ ვასილის ძე ჯაფარიძე, 33 წლის, მცხოვრები სოფ. ზოდში, ყოფილი აზნაური, მუშა, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო; ტარიელ ვასილის ძე აბდუშელიშვილი, 33 წლის, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, ყოფილი აზნაური, წვრილი მესაკუთრე, საბჭოთა ხელისუფლებამ ჩამოართვა მოტორიანი წისქვილი, მექანიკი ფირმა „კარუტოში“, დაბალი განათლებით, უპარტიო; მაკარი თეოფანეს ძე უფლისაშვილი, 23 წლის, მცხოვრები სოფ. ქვაციხეში, სტუდენტი, წვრილი მესაკუთრე, უპარტიო; სანდრო ბესარიონის ძე გაფრინდაშვილი, 32 წლის, მცხოვრები სოფ. მღვიმევში, მუშა, წერა-კითხვის მცოდნე, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დროს წელიწადნახევარი მუშაობდა მილიციაში, 4 თვე მუშაობდა სახალხო გვარდიაში, უპარტიო; გრიგოლ (გრიშა) ბესარიონის ძე ვაშაძე, 24 წლის, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, წვრილი მესაკუთრე, გლეხი, საშუალო განათლებით, უპარტიო; მიხეილ (მიშა) დავითის ძე გამყრელიძე, 19 წლის, მცხოვრები სოფ. ზოდში, ყოფილი აზნაური, მუშა, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო; ალექსანდრე არჩილის ძე გამყრელიძე, 25 წლის, მცხოვრები სოფ. ზოდში, ყოფილი აზნაური, მიწის მუშა, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო; შალვა (შალიკო) გიორგის ძე გამყრელიძე, 21 წლის, მცხოვრები სოფ. ზოდში, ყოფილი აზნაური, საშუალო განათლებით, სოციალისტ-ფედერალისტი 1917 წლიდან; შალვა დავითის ძე წერეთელი, 24 წლის, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, ყოფილი აზნაური, ფირმა „კარუტოს“ მუშა, დაბალი განათლებით, უპარტიო; ვარლამ ალიოზის აბაშიძე, 35 წლის, მცხოვრები სოფ. სავანეში, ყოფილი აზნაური, წვრილი მესაკუთრე, ქ. ჭიათურაში არსებული სტამბის მუშა, დაბალი განათლებით, უპარტიო; ნიკოლოზ ივანეს ძე გაფრინდაშვილი, 39 წლის, მცხოვრები სოფ. ხარიფოულში, წვრილი მესაკუთრე, საბჭოთა ხელისუფლებამ ჩამოართვა 10 ქცევა ტყე, დაბალი განათლებით, სოციალ-დემოკრატი 1917-1918 წლებში; სევასტი იაგორას ძე გაფრინდაშვილი, 41 წლის, მცხოვრები სოფ. შუქრუთში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, დაბალი განათლებით, უპარტიო; სეით ფირანის ძე ცერცვაძე, მცხოვრები სოფ. ხრეითში; აკაკი აბესალომის ძე გაფრინდაშვილი, 20 წლის, მცხოვრები სოფ. შუქრუთში (ჭიათურის რაიონი), მეშვიდე კლასის მოსწავლე, უპარტიო; იოსებ დარისპანის ძე გაფრინდაშვილი, 18 წლის, მცხოვრები სოფ. ხარიფოულში, მეშვიდე კლასის მოსწავლე, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, უპარტიო; ვარლამ ეგნატეს ძე ბაღათურია, მიკიტანი; ილია ასლანის ძე მჟავანაძე, 20 წლის, მცხოვრები სოფ. აკეთში (ოზურგეთის მაზრა), ფირმა „კარუტოს“ მუშა, ახალგაზრდა მარქსისტი 1918-1923 წლებში; კარპეზ სიმონის ძე სამყურაშვილი, 20 წლის, მცხოვრები სოფ. სარქველეთუბანში, გლეხი, მოსწავლე, ახალგაზრდა მარქსისტი 1917-1923 წლებში; ალექსანდრე სიმონის ძე მასხარაშვილი, 22 წლის, მცხოვრები სოფ. კაცხში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო; გრიგოლ უფლისას ძე ფხალაძე, 27 წლის, საბჭოთა ხელისუფლებამ ჩამოართვა ერთი ქცევა მიწა, მცხოვრები სოფ. პერევისაში, ფირმა „კარუტოს“ მუშა, წერა-კითხვის მცოდნე; ფედოტი იოსების ძე ნეფარიძე, 20 წლის, მცხოვრები სოფ. შუქრუთში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო; ივანე გედევანის ძე ჩაჩანიძე, 27 წლის, მცხოვრები სოფ. პერევისაში, გლეხი, საბჭოთა ხელისუფლებამ ჩამოართვა 6 ქცევა მიწა, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო; კონსტანტინე ვარდენის ძე მაჭავარიანი, 27 წლის, ყოფილი აზნაური, მცხოვრები სოფ. ჭორვილაში, დაბალი განათლებით, უპარტიო; გრიგოლ ილიას ძე კაპანაძე, 22 წლის, მცხოვრები სოფ. კორბოულში, გლეხი, საშუალო შეძლების, საშუალო განათლებით, ახალგაზრდა მარქსისტი; სიმონ შალვას ძე წერეთელი, 19 წლის, მცხოვრები სოფ. საჩხერეში, ყოფილი აზნაური, საშუალო განათლებით, უპარტიო; ფილიმონ ანტონის ძე გოგიტაშვილი, 23 წლის, მცხოვრები სოფ. კორბოულში, გლეხი, საშუალო შეძლების, საშუალო განათლებით; დავით იოსების ძე მაჭავარიანი, 18 წლის, მცხოვრები სოფ. სხვიტორში (საჩხერის რაიონიდან), ყოფილი აზნაური, დაბალი განათლებით, საშუალო შეძლების; ივანე ვლადიმერის ძე აბრამიშვილი, 28 წლის, მცხოვრები სოფ. საჩხერეში, საშუალო განათლებით, სოფ. არგვეთის სკოლის მასწავლებელი, წვრილი მესაკუთრე, მემარცხენე სოციალისტ-ფედერალისტი; ლავრენტი ნიკოლოზის ძე აბაშიძე, 28 წლის, მცხოვრები სოფ. ჭალაში, ყოფილი აზნაური, წვრილი მესაკუთრე, მიწის მუშა, წერა-კითხვის მცოდნე; შალვა ილიას ძე ამაშუკელი, 24 წლის, მცხოვრები სოფ. სავანეში, ყოფილი აზნაური, მიწის მუშა, დაბალი განათლებით, საშუალო შეძლების, საბჭოთა ხელისუფლებამ ჩამოართვა 10 ქცევა მიწა; გიორგი დიმიტრის ძე მაჭავარიანი, 18 წლის, მცხოვრები სოფ. ჩიხში, ყოფილი აზნაური, მეშვიდე კლასის მოსწავლე, ახალგაზრდა მარქსისტი; ბიძინა სერგოს ძე მაჭარაშვილი, 19 წლის, მცხოვრები სოფ. კორბოულში, მეშვიდე კლასის მოსწავლე, მღვდლის შვილი, შეძლებული, ახალგაზრდა მარქსისტი, აჯანყების დროს საჩხერის რაიაღმასკომის თავმჯდომარის სახლი გაჩხრიკა; დავით ანტონის ძე მეტონიძე, 36 წლის, მცხოვრები სოფ. პასიეთში, გლეხი, საშუალო შეძლების, წერა-კითხვის მცოდნე, აჯანყებულებმა საჩხერიდან სოფ. ქორეთში გაგზავნეს შიკრიკად შემდეგ კი სოფ. ქორეთის კომისრად დანიშნეს; შალვა ისმაილის ძე კუპატაძე, 25 წლის, გლეხი, დაბალი განათლებით; პავლე ვასილის ძე გაფრინდაშვილი, 23 წლის, მცხოვრები სოფ. შუქრუთში, გლეხი, საშუალო განათლებით, აჯანყების დროს რკინიგზის სადგურის ტელეფონს იცავდა; კონსტანტინე (კოწია) დიმიტრის ძე ბრეგვაძე, 33 წლის, მცხოვრები სოფ. ჯვარიეწერში, ფირმა „კარუტოს“ მუშა, საშუალო შეძლების, უპარტიო; ვლადიმერ (ვალოდია) საჩინოს ძე კურტანიძე, 23 წლის, მცხოვრები სოფ. სკინდორში, გლეხი, მცირე მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო; ნოე იპოლიტეს ძე გამყრელიძე, 24 წლის, მცხოვრები სოფ. ზოდში, ყოფილი აზნაური, საშუალო შეძლების, მუშა, აჯანყებაში მონაწილეობა სოფ. საჩხერეში მიიღო, უპარტიო, დაპატიმრებული გზიდან გაიპარა, მოგვიანებით რაჭაში დააპატიმრეს; პარმენ ბეგლარის ძე წერეთელი, 19 წლის, მცხოვრები სოფ. პერევისაში, ყოფილი აზნაური, მეექვსე კლასის მოსწავლე, მცირე მესაკუთრე, ახალგაზრდა მარქსისტი; ლავრენტი ნიკოლოზის (ნიკო) ძე სარალიძე, 40 წლის, მცხოვრები სოფ. ჯვარიეწერში, ფირმა „კარუტოს“ მუშა, საშუალო შეძლების; გიორგი მიხეილის ძე გელაშვილი, 24 წლის, მცხოვრები ბორჯომში, გლეხი, წერა-კითხვის მცოდნე, მაღაროს მუშა, უპარტიო (სშსსა (II), ფონდი #6, საქმე #25153, ტ. #4, ფურცელი 93);დანართი #7
საბჭოთა ხელისუფლების მიერ 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებით დაპატიმრებულთა სია, რომლებიც შორაპნის მაზრიდან თბილისში გადააგზავნეს.
ვიქტორ მიხეილის ძე გამყრელიძე, 47 წლის, ყოფილი აზნაური, მცხოვრები სოფ. ზოდში, მრეწველი, სოციალისტ-რევოლუციონერი 1905 წლიდან, სახლში აღმოაჩნდა მემარცხენე სოციალისტ-რევოლუციონერების ორი დროშა, სურათები და წიგნები, მონაწილეობა მიიღო საჩხერის აღებაში; ზურაბ არჩილის ძე გამყრელიძე, 24 წლის, მცხოვრები სოფ. ზოდში, ყოფილი აზნაური, სტუდენტი, სოციალისტ-ფედერალისტი; გრიგოლ ვასილის ძე დეკანოიძე, 24 წლის, მცხოვრები სოფ. ღარიხევში, გლეხი, საშუალო შეძლების, უპარტიო; ნიკოლოზ კონსტანტინეს ძე მერმანიშვილი, 24 წლის, მცხოვრები სოფ. რუფოთში, სოფ. რგანის სკოლის გამგე (ამ თანამდებობაზე დროებით იყო დანიშნული), მემარჯვენე სოციალისტ- ფედერალისტი 1917 წლიდან; დავით ნესტორის ძე კიღურაძე, 24 წლის, მცხოვრები ოზურგეთში, გლეხი, ჭიათურის გლეხკომის მდივანი, საშუალო განათლებით, უპარტიო; ალექსანდრე ფარნაოზის ძე მაჭავარიანი, 22 წლის, მცხოვრები სოფ. საჩხერეში, ყოფილი აზნაური, სოფ. არგვეთის სკოლის მასწავლებელი, საშუალო შეძლების, მემარჯვენე სოციალისტ-ფედერალისტი 1918 წლიდან; ვარლამ ნესტორის ძე კიკნაძე, 24 წლის, მცხოვრები სოფ. ბალიეთში, ყოფილი აზნაური, საბჭოთა ხელისუფლებამ ჩამოართვა 4 ქცევა მიწა, გლეხი, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო; ნიკოლოზ (ნიკო) სიმონის ძე ალფაიძე, 50 წლის, მცხოვრები ქ. ქუთაისში, მუშაობდა ქ. ჭიათურაში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან; იაკობ სიმონის ძე გოგსაძე, 20 წლის, მცხოვრები სოფ. ქვაციხეში, მოსწავლე, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, მემარჯვენე სოციალისტ-ფედერალისტი 1918 წლიდან; ლეონ გრიგოლის ძე ჭიჭინაძე, 20 წლის, მცხოვრები სოფ. ქორეთში, ყოფილი აზნაური, წვრილი მესაკუთრე, სტუდენტი, უპარტიო; ბიჭიკო დომენტის ძე ასანიძე, 26 წლის, მცხოვრები სოფ. მერევისში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე; პლატონ დიმიტრის ძე აბდუშელიშვილი, 46 წლის, მცხოვრები სოფ. მერევისში, ყოფილი აზნაური, საშუალო შეძლების, საოჯახო განათლებით, უპარტიო; იპოლიტე ალექსანდრეს ძე დარბაიძე, 22 წლის, მცხოვრები სოფ. ითხვისში, სტუდენტი, წვრილი მესაკუთრე, უპარტიო; დავით კონსტანტინეს ძე ლეჟავა, 31 წლის, მცხოვრები სოფ. დიდ ჯიხაიშში, ფირმა „კარუტოს“ მუშა, წვრილი მესაკუთრე, საოჯახო განათლებით, სოციალ-დემოკრატი 1912 წლიდან, 1922 წლის 24 მაისის დემონსტრაციაში მონაწილეობისათვის 5 დღით დააპატიმრა ქუთაისის პოლიტბიურომ; სიმონ საჩინოს ძე მოდებაძე, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, დაბალი განათლებით, სოციალ-დემოკრატი 1913 წლიდან, მოგვიანებით პარტია დატოვა; ალექსანდრე სოლომონის ძე კოპალეიშვილი, 26 წლის, მცხოვრები სოფ. სამტრედიაში, ქ. ჭიათურის შრომის კავშირის საქმისმწარმოებელი, დაბალი განათლებით, გლეხი, მემარცხენე სოციალისტ-ფედერალისტი; სანდრო იოსების ძე ზაქარიაძე, 36 წლის, მცხოვრები სოფ. ჭაგანში (სამტრედიის რაიონი), ღვინით მოვაჭრე, საოჯახო განათლებით, უპარტიო; ბარნაბა ტარიელის ძე ჩუბინიძე, 31 წლის, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, სპეციალობით ტელეგრაფისტი, მუშაობდა კომუნალური განყოფილების საწყობში, უპარტიო; მიტროფანე დავითის ძე ჯაფარიძე, 28 წლის, მცხოვრები სოფ. პერევისაში, ყოფილი აზნაური, მუშაობდა ფირმა „გელზენკიხნერში“, უპარტიო; ვლადიმერ (ლადიკო) დავითის ძე ნეფარიძე, 40 წლის, მცხოვრები სოფ. შუქრუთში, ფირმა „კარუტოს“ მუშა, წერა-კითხვის მცოდნე, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან; კონსტანტინე (კოსტა) პანაიოტის ძე გალანიდი, 47 წლის, მცხოვრები სოფ. წირქვალში, ბერძენი, ფირმა „ფორდის“ მუშა, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი, უპარტიო; პეტრე სპირიდონის ძე გურბანიძე, 23 წლის, მცხოვრები სოფ. ჭილოვანში, საშუალო განათლებით, მარქსისტი 1918-1920 წლებში; ივანე დიმიტრის ძე წერეთელი, 33 წლის, მცხოვრები სოფ. ხრეითში, ყოფილი აზნაური, მიწის მუშა, საოჯახო განათლებით, წვრილი მესაკუთრე, სოციალ-დემოკრატი 1918 წლიდან; გრიგოლ (გრიშა) სოლომონის ძე კახიძე, 24 წლის, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, ყოფილი აზნაური, ფირმა „კარუტოს“ მუშა, დაბალი განათლებით, უპარტიო; ვანო სერგოს ძე წერეთელი, 34 წლის, მცხოვრები სოფ. მერევისში, ყოფილი აზნაური, ფირმა „კარუტოს“ მუშა, საბჭოთა ხელისუფლებამ ჩამოართვა 1100 დესეტინა მიწა, ხუთი კლასის განათლებით, მარქსისტი 1905 წლიდან; სიმონ ლავრენტის ძე კაციტაძე, 40 წლის, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, სასულიერო წოდებიდან, წვრილი მესაკუთრე, ფერშალი, მედიცინის ფაკულტეტის მეორე კურსის სტუდენტი, სოციალ-დემოკრატი 1905-1921 წლებში; სერგო სევასტის ძე ქურციკიძე, 21 წლის, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში და სოფ. მუხურში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, „სხიველი“ 1918-1919 წლებში, ორი კლასის განათლებით; თეოფილე პავლეს ძე ჯიმშელეიშვილი, 43 წლის, მცხოვრები ქ. ქუთაისში, გლეხი, დაამთავრა სოფლის სკოლა, სოციალ-დემოკრატი 1905-1918 წლებში; ვასილ ეფრემის ძე ჭიჭინაძე, 30 წლის, მცხოვრები ქ. ქუთაისში, ყოფილი აზნაური, წვრილი მესაკუთრე, ქ. ჭიათურის აფთიაქის ფარმაცევტი, სოციალისტ-ფედერალისტი 1914-1917 წლებში; სერგო ვასილის ძე ბიწაძე, 23 წლის, მცხოვრები სოფ. ცხრუკვეთში, მეორე კურსის სტუდენტი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან; ანდრო ზურაბის ძე მაჭავარიანი, 24 წლის, მცხოვრები სოფ. ჭორვილში, ყოფილი აზნაური, დაბალი განათლებით, რკინიგზის დამცველი რაზმის ყოფილი მოსამსახურე, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო საჩხერეში, გ. აბდუშელიშვილის რაზმელი; ალექსანდრე ვასილის ძე კურცხალია, 23 წლის, მცხოვრები სოფ. არგვეთაში, ყოფილი აზნაური, წერა-კითხვის მცოდნე, მცირე მესაკუთრე, მუშა, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო სოფ. არგვეთაში; კონსტანტინე (კოწია) გრიგოლის ძე ჩაჩანიძე, 44 წლის, ყოფილი ოფიცერი; გრიგოლ ლეონტის ძე ჩაჩანიძე, 31 წლის, ხუთი კლასის განათლებით, ყოფილი ოფიცერი, სოციალ-დემოკრატი; ლავრენტი გიორგის ძე ქავთარაძე, 35 წლის, ყოფილი აზნაური, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო საჩხერეში; ილარიონ ოქროპირის ძე ჩაჩანიძე, 34 წლის, მეფის ჯარში მუშაობდა მწერლად, ექვსი კლასის განათლებით; ტიტე აბესალომის ძე ჩაჩანიძე, 29 წლის, ყოფილი ოფიცერი, მსახურობდა „ჩონში“ ოფიცრად; თადეოზ ივანეს ძე გაფრინდაშვილი, 34 წლის, მცხოვრები სოფ. შუქრუთში, გლეხი, ყოფილი ოფიცერი, ყოფილი მასწავლებელი, სოციალისტ-რევოლუციონერი; შალვა ამბაკოს ძე ჭუმბურიძე, 29 წლის, მცხოვრები სოფ. ჯვარიეწერში, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი; მინა ვლადიმერის ძე ნეფარიძე, 33 წლის, მცხოვრები სოფ. შუქრუთში, გლეხი, წერა-კითხვის მცოდნე, აჯანყების დროს სოფ. შუქრუთის საბჭოს თავმჯდომარეს, დარბაიძეს, თავის სახლშივე აყარა იარაღი; შოთა გაბრიელის ძე გამყრელიძე, 22 წლის, მცხოვრები სოფ. საჩხერეში, დაბალი განათლებით, ყოფილი აზნაური, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო ქ. ჭიათურაში; ივანე ფარსადანის ძე ჩუბინიძე, 25 წლის, მცხოვრები სოფ. ხრეითში, გლეხი, ყოფილი გვარდიელი, წერა-კითხვის მცოდნე, აჯანყების დროს დაიჭრა; ნიკოლოზ სპირიდონის ძე ხუციშვილი, 23 წლის, მცხოვრები ბორჯომში, გლეხი, საშუალო განათლებით, მემანქანე, ეროვნულ-დემოკრატი (სშსსა (II), ფონდი #6, საქმე #25153, ტომი #4, ფურცელი 95-97).დანართი #8
საბჭოთა ხელისუფლების მიერ 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებით დაპატიმრებულთა სია, რომლებიც საგანგებო სამეულმა მოგვიანებით გაათავისუფლა.
პარმენ აღდომელას ძე ქებაძე, 34 წლის, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, გლეხი, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო, აცხადებდა, რომ აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; მიხეილ მიხეილის ძე გრიშაშვილი, 24 წლის, მცხოვრები ქ. თბილისში, „ჩემოს“ ბუღალტერი, საშუალო განათლებით, უპარტიო, აცხადებდა, რომ აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; მიხეილ იორდანეს ძე მიროტაძე, 34 წლის, მცხოვრები სოფ. წირქვალში, გლეხი, სოციალისტ-რევოლუციონერების თანამოაზრე, აჯანყების დროს განაიარაღა კომუნისტები, აცხადებდა, რომ აჯანყებაში მონაწილეობით დიდი შეცდომა დაუშვა და თხოულობდა პატიებას; სანდრო ალექსის ძე მიროტაძე, 23 წლის, მცხოვრები სოფ. წირქვალში, გლეხი, უპარტიო, აჯანყებაში ღებულობდა მონაწილეობას იარაღით ხელში; მიხეილ ივანეს ძე მილორავა, 17 წლის, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, გლეხი, მოსწავლე, უპარტიო, აჯანყებაში ღებულობდა მონაწლეობას იარაღით ხელში; კონსტანტინე (კოწია) იოსების ძე ხვედელიძე, 34 წლის, მცხოვრები სოფ. რგანში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო უიარაღოდ, თხოულობდა დანაშაულის პატიებას; სერგო გალაკტიონის ძე გაჩეჩილაძე, 19 წლის, მცხოვრები სოფ. ჯვარიეწერში, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, მეწაღე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო იარაღით ხელში; კონსტანტინე ალფეზის ძე ზეინკლიშვილი, 25 წლის, მცხოვრები საჩხერის რაიონში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, უპარტიო, აჯანყებაში აქტიური მონაწილეობა მიიღო იარაღით ხელში, ხელისუფლებას დანებდა 25 აჯანყებულთან ერთად; დარისპან პავლეს ძე ცერცვაძე, 45 წლის, მცხოვრები სოფ. ვაჭევში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, უსწავლელი, უპარტიო, აჯანყებაში აქტიური მონაწილეობა მიიღო იარაღით ხელში; ალექსანდრე (საშა) სიმონის ძე მასხარაშვილი, 34 წლის, მცხოვრები სოფ. წირქვალში, ყოფილი აზნაური, წვრილი მესაკუთრე, მუშა, უპარტიო, აჯანყებაში მიიღო მონაწილეობა, აჯანყების დამარცხების შემდეგ 25 კაცთან ერთად იმალებოდა, მისი ხელმძღვანელობით შემოირიგეს აჯანყებულები; ვარლამ სპირიდონის ძე ცერცვაძე, 24 წლის, მცხოვრები სოფ. უსახელოში, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, ფირმა „კარუტოს“ მუშა, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო იარაღით ხელში; ალექსანდრე ნიკოლოზის ძე ჩინჩალაძე, 36 წლის, მცხოვრები სოფ. ჭიათურაში, წვრილი მესაკუთრე, ყოფილი მასწავლებელი, ფირმა „კარუტოს“ მუშა, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო იარაღით ხელში; ვიქტორ კონსტანტინეს ძე მასხარაშვილი, 25 წლის, მცხოვრები სოფ. წირქვალში, ყოფილი აზნაური, დაბალი განათლებით, ჭიათურის შავი ქვის ქარხნის ტაბელშიკი, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო იარაღით ხელში, საბჭოთა ხელისუფლებას ჩაბარდა 25 კაცთან ერთად, გათავისუფლდა მამულეიშვილის თავდებით; პლატონ ივანეს ძე ძნელაძე, 20 წლის, მცხოვრები სოფ. სარქველეთუბანში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო, აჯანყებაში ღებულობდა მონაწილეობას იარაღით ხელში; დომენტი ნიკოლოზის (ნიკო) ძე პაპიძე, 41 წლის, მცხოვრები სოფ. მერევისში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო იარაღით ხელში; ვლადიმერ სოფრომის ძე იაკობიძე, 36 წლის, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, მრეწველი, თვითნასწავლი, უპარტიო, აჯანყებაში მიიღო მონაწილეობა იარაღით ხელში, განაიარაღა კომუნისტები, აცხადებს, რომ ძალდატანებით მიაღებინეს მონაწილეობა აჯანყებაში; ნოშრევან პართენის ძე აბაშიძე, 44 წლის, მცხოვრები ქ. ქუთაისში, ყოფილი აზნაური, წვრილი მესაკუთრე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო იარაღით ხელში; მიტროფანე ივანეს ძე კიკნაძე, 35 წლის, მცხოვრები სოფ. ხარაგაულში, ყოფილი აზნაური, წვრილი მესაკუთრე, ქვის მთლელი, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო იარაღით ხელში; სერაფიონ კონსტანტინეს (კოსტა) ძე გელაშვილი, 19 წლის, მცხოვრები სოფ. მანდაეთში, გლეხი, მეშვიდე კლასის მოსწავლე, უპარტიო, აჯანყებაში ღებულობდა მონაწილეობას იარაღით ხელში, საბჭოთა ხელისუფლებას თვითონ ჩაბარდა; კარპეზ ნიკოლოზის ძე ბრეგვაძე, 27 წლის, მცხოვრები სოფ. ზოდში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო იარაღით ხელში; შალვა არჯევანის ძე ლომიძე, 35 წლის, მცხოვრები სოფ. ლიჩში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, თვითნასწავლი, უპარტიო, ფირმა „კარუტოს“ მუშა, აჯანყებაში მიიღო მონაწილეობა იარაღით ხელში, სოციალ-დემოკრატებმა დანიშნეს სოფ. ლიჩის თავმჯდომარედ; ნოე ვლადიმერის ძე ჟღენტი, ფირმა „კარუტოს“ მუშა, აჯანყებაში ღებულობდა მონაწილეობას იარაღით ხელში; ანდრო ალექსანდრეს ძე ბერიძე, 35 წლის, მცხოვრები სოფ. ხიდისთავში (ოზურგეთის მაზრა), მუშა, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო იარაღით ხელში; სევერიან ანტონის ძე აბესაძე, მუშა, წვრილი მესაკუთრე, უპარტიო, აჯანყებაში მიიღო მონაწილეობა იარაღით ხელში; ვასილ ალფეზის ძე გაფრინდაშვილი, ვაჭარი, უპარტიო, ღებულობდა აჯანყებაში მონაწილეობას იარაღით ხელში; ვარდენ სარდიონის ძე გაფრინდაშვილი, 20 წლის, სტუდენტი, უპარტიო, ახალგაზრდა მარქსისტი, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო იარაღით ხელში; პლატონ მალაქიას ძე ჩუბინიძე, 23 წლის, მცხოვრები სოფ. ქვაციხეში, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო სოფ. ქვაციხეში; ნიკოლოზ დავითის ძე ბრეგვაძე, 58 წლის, მცხოვრები სოფ. ზოდში, გლეხი, საბჭოთა ხელისუფლებამ ჩამოართვა 40 ქცევა ტყე, წერა-კითხვის მცოდნე, სოციალ-დემოკრატი 1921 წლამდე, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; ენუქი რომანოზის ძე ბრეგვაძე, 20 წლის, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, გლეხი, აქვს 1,5 ქცევა მიწა და სახლი, სტუდენტი, ახალგაზრდა მარქსისტი 1918-1919 წლებში, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო თოფით ხელში; მელქისედეკ როსტომის ძე მოდებაძე, 39 წლის, მცხოვრები სოფ. კაცხში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, სოციალ-დემოკრატი 1917-1921 წლებში, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; ივანე ერმოლოზის ძე მაღრაძე, 24 წლის, მცხოვრები სოფ. ლეღვაში, ფირმა „კარუტოს“ მუშა, წვრილი მესაკუთრე, ექვსი კლასის განათლებით, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწლეობა მიიღო თოფით ხელში; ვასილ ლევანტის ძე არაბიძე, 47 წლის, მცხოვრები სოფ. ჩხარში, მუშა, საბჭოთა ხელისუფლებამ ჩამოართვა 2 ქცევა მიწა, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო თოფით ხელში; აკაკი ბეჟანის ძე წერეთელი, 19 წლის, მცხოვრები სოფ. წინსოფელში, ყოფილი აზნაური, მუშა, წერა-კითხვის მცოდნე, საბჭოთა ხელისუფლებამ ჩამოართვა მიწა, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; მინა სიმონის ძე ჩუბინიძე, 20 წლის, მცხოვრები სოფ. წინსოფელში, გლეხი, წერა-კითხვის მცოდნე, კომკავშირის წევრი, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; ისიდორე მიხეილის ძე ბიწაძე, 28 წლის, მცხოვრები სოფ. ცხრუკვეთში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, სტუდენტი, უპარტიო, აჯანყებაში მიიღო მონაწილეობა, განაიარაღა კომუნისტები; გრიგოლ სილოვანის ძე სამყურაშვილი, 23 წლის, მცხოვრები სოფ. სარქველეთუბანში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო, აჯანყებაში მიიღო მონაწილეობა; იაშა ტრიფონის ძე ნიკოლაძე, 26 წლის, მცხოვრები სოფ. სკანდეში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო, აჯანყების დროს სოციალ-დემოკრატებმა გაათავისუფლეს საპყრობილიდან, აჯანყებაში მიიღო მონაწილეობა იარაღით ხელში; ალექსანდრე ლუკას ძე სილაგაძე, 18 წლის, მცხოვრები სოფ. ხოჩში (ლეჩხუმის მაზრა), გლეხი, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო, აჯანყებაში მიიღო მონაწილეობა იარაღით ხელში; მელიტონ ამირანის ძე კურტანიძე, 44 წლის, მცხოვრები სოფ. სვერში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; პეტრე მოსეს ძე პეტრიაშვილი, 53 წლის, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, მეწაღე, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, სოციალ-დემოკრატი 1901-1917 წლებში, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; ბიძინა პარმენის ძე კობახიძე, 19 წლის, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, აჯანყებაში მიიღო მონაწილეობა იარაღით ხელში, იდგა დარაჯად საგუშაგოზე; ალექსანდრე უფლისას ძე ტყემალაძე, 25 წლის, მცხოვრები სოფ. ჭილოვანში, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, ფირმა „კარუტოს“ მუშა, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; გიორგი ივანეს ძე თოდუა, 35 წლის, მცხოვრები სოფ. ხონში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, მუშაობდა „ჩემოში“, სოციალ-დემოკრატი 1911- 1921 წლებში, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; მიხეილ ფარნაოზის ძე ნანიკაშვილი, 42 წლის, ვაჭარი, მცხოვრები ქ. ქუთაისში, წერა-კითხვის მცოდნე, საბჭოთა ხელისუფლებამ ჩამოართვა 4 ქცევა მიწა, უპარტიო, აჯანყებაში მიიღო მონაწილეობა თოფით ხელში; ლავრენტი სპირიდონის ძე კეკელიძე, 27 წლის, გლეხი, მცხოვრები სოფ. იანოულში (ოზურგეთის მაზრა), მუშაობდა ქ. ჭიათურაში, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; შალვა ჯაბულოს ძე ჩხიკვიშვილი, 24 წლის, მცხოვრები ჩოხატაურში (ოზურგეთის მაზრა), ყოფილი აზნაური, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო უიარაღოდ; შალვა დავითის ძე მხეიძე, 19 წლის, მცხოვრები სოფ. კრიხში (რაჭის მაზრა), ყოფილი აზნაური, საშუალო შეძლების, მუშა, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო თოფით ხელში; როფოსი ლუარსაბის ძე კევლიშვილი, 37 წლის, მცხოვრები სოფ. ნავათქევში (ჭიათურის რაიონი), გლეხი, წერა-კითხვის მცოდნე, აჯანყებაში მიიღო მონაწილეობა იარაღით ხელში; ვარდენ რევაზის ძე სამყურაშვილი, 23 წლის, მცხოვრები სოფ. სარქველეთუბანში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო იარაღით ხელში; ტერენტი სევერიანის ძე გაფრინდაშვილი, 18 წლის, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, გლეხი, შვიდი კლასის განათლებით, წვრილი მესაკუთრე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო თოფით ხელში; ნიკოლოზ დიმიტრის ძე გველესიანი, 39 წლის, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, სოციალ-დემოკრატი 1917-1921 წლებში, ფირმა „კარუტოს“ საწყობის გამგე, აჯანყებულებს აღმოუჩინა დახმარება ცხენების მიწოდებით; რაჟდენ ივანეს ძე ჯიმშელეიშვილი, 38 წლის, მცხოვრები სოფ. ხონში, წვრილი მესაკუთრე, ქ. ჭიათურის საავადმყოფოს თანამშრომელი, სოციალ-დემოკრატი 1906-1909 წლებში, წერა-კითხვის მცოდნე, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; ვარლამ სილიონის ძე მასხარაშვილი, 41 წლის, მცხოვრები სოფ. ხარიფოულში, ყოფილი აზნაური, მრეწველი, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; მიხეილ პართენის ძე თაბაგარი, 25 წლის, მცხოვრები სოფ. თაბაგრებში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; სიმონ ვლადიმერის ძე ნეფარიძე, 27 წლის, მცხოვრები სოფ. შუქრუთში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, ქ. ჭიათურის საავადმყოფოს მეეზოვე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; ზაქარია (შაქრო) დიმიტრის ძე ტაბატაძე, 20 წლის, მცხოვრები სოფ. ნულში (ცხინვალის რაიონი), გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, ფირმა „კარუტოს“ მუშა, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო თოფით ხელში; ნესტორ როსტომის ძე ქუთათელაძე, 29 წლის, მცხოვრები ქ. ქუთაისში, ქ. ჭიათურაში არსებული სტამბის მემანქანე, წვრილი მესაკუთრე, აჯანყების დროს დაბეჭდა პროკლამაციები; ვასილ ივანეს ძე ბარელაძე, 40 წლის, მცხოვრები სოფ. პერევისაში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო თოფით ხელში; ალექსანდრე ივანეს ძე ყიფშიძე, 39 წლის, მცხოვრები სოფ. რგანში, სასულიერო წოდებიდან, საექიმო დახმარების აგენტი, წვრილი მესაკუთრე, საშუალო განათლებით, უპარტიო, სოციალ დემოკრატიული პარტიის თანამგრძნობი, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; აკაკი ბიქტორის ძე ქოქოსაძე, 24 წლის, მცხოვრები სოფ. ზნაკვაში (რაჭის მაზრა), ვაჭარი, საშუალო შეძლების, უპარტიო, აჯანყებაში მიიღო მონაწილეობა თოფით ხელში; ანდრო ზაქარიას ძე ცომაია, 32 წლის, მცხოვრები ქ. თბილისში კიროჩნის #65-ში, ქ. ჭიათურის რკინიგზის ელექტროსადგურის გამგე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; ივანე სერგოს ძე ყიფშიძე, 27 წლის, მცხოვრები სოფ. რგანში, სასულიერო წოდებიდან, წვრილი მესაკუთრე, სააქციო საზოგადოების მწონავი, საშუალო განათლებით, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; აკაკი ალექსის ძე ბაკურაძე, 24 წლის, მცხოვრები სოფ. ზნაკვაში (რაჭის მაზრა), მუშაობდა ხაბაზად ქობულეთში, დაბალი განათლებით, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; ივანე ბეკოს ძე ჭანტურიძე, 49 წლის, მცხოვრები სოფ. საზანოში, გლეხი, წერა-კითხვის მცოდნე, ქ. ჭიათურის ცხრაწლედის სკოლის დარაჯი, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; ალექსანდრე (საშა) გიორგის ძე მაღრაძე, 20 წლის, მცხოვრები სოფ. ბელაგორში, ქ. ჭიათურის „ეპოს“ ნოქარი, ერთი კლასის განათლებით, მემარცხენე სოციალისტ-ფედერალისტი, აჯანყებაში მიიღო მონაწილეობა იარაღით ხელში; ვასილ იასონის ძე ბახტაძე, 23 წლის, მცხოვრები სოფ. ხონში, ქ. ჭიათურის ცხრაწლედის სკოლის მასწავლებელი, სოციალისტ-ფედერალისტი 1918-1921 წლებში, აჯანყებაში მიიღო მონაწილეობა; ალექსანდრე ლიანიდის ძე ბაშკანგი, 31 წლის, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, კანტორის მოხელე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; ნოშრევან ნიკოს ძე ორბელაძე, 40 წლის, მცხოვრები სოფ. საზანოში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, უპარტიო, აჯანყებაში მიიღო მონაწილეობა; ანტონ გიგოს ძე სამყურაშვილი, 40 წლის, მცხოვრები სოფ. სარქველეთუბანში, მრეწველი, წერა-კითხვის მცოდნე, სოციალ-დემოკრატიული პარტიის თანამგრძნობი, აჯანყებაში მიიღო მონაწილეობა იარაღით ხელში; იასონ სიმონის ძე სამხარაძე, 39 წლის, მცხოვრები სოფ. რგანში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; ვარლამ დავითის ძე აბაშიძე, 55 წლის, მცხოვრები სოფ. საზანოში, ყოფილი აზნაური, წვრილი მესაკუთრე, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო, მუშაობდა ქ. ჭიათურაში, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; პელანგია ილიას ასული წერეთელი, 28 წლის, მცხოვრები სოფ. ლიჩში, ყოფილი აზნაური, საშუალო განათლებით, წვრილი მესაკუთრე, სოციალ-დემოკრატი 1917-1918 წლებში, ქ. ჭიათურის შავი ქვის სამმართველოს მოანგარიშე, უცნობია მიიღო თუ არა აჯანყებაში მონაწილეობა; ნინა იასონის ასული ხარშილაძე, 19 წლის, მცხოვრები სოფ. ნიგვზიანში, გლეხი, საშუალო განათლებით, წვრილი მესაკუთრე, უპარტიო, აჯანყებაში მიიღო აქტიური მონაწილეობა; შალვა ირაკლის ძე ამაშუკელი, 32 წლის, მცხოვრები სოფ. ამაშუკეთში, ყოფილი აზნაური, საბჭოთა ხელისუფლებამ ჩამოართვა 5 ქცევა მიწა, ორი კლასის განათლებით, შავი ქვის მწონელი, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; მიხეილ ივანეს ძე არაშიძე, 28 წლის, მცხოვრები სოფ. ლეღვაში, ყოფილი აზნაური, წვრილი მესაკუთრე, ფირმა „კარუტოს“ მუშა, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; მალაქია ბუჭუას ძე ასანიძე, 45 წლის, მცხოვრები სოფ. გალაურში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; პეტრე პატის ძე აბაშიძე, 60 წლის, მცხოვრები სოფ. საჩხერეში, ყოფილი აზნაური, დაბალი განათლებით, ხალხში დიდი გავლენის მქონე, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; მიხეილ ივანეს ძე კაჭკაჭოვი, მცხოვრები სოფ. საჩხერეში, მეშვიდე კლასის მოსწავლე, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო იარაღით ხელში, მაგრამ პასიურად; შალვა ღენტორის ძე ტაბატაძე, 17 წლის, მცხოვრები სოფ. ბერეთში, სწავლობს ბუღალტერიის კურსებზე, საშუალო შეძლების, ახალგაზრდა მარქსისტი, აჯანყებაში მიიღო მონაწილეობა იარაღით ხელში, მაგრამ პასიურად ქ. ჭიათურაში; დუშიკო მინაგოს ძე გომართელი, 23 წლის, მცხოვრები სოფ. ჭალაში, ყოფილი აზნაური, ამჟამად მიწის მუშა, საშუალო შეძლების, მაღაროს მუშა, წერა-კითხვის მცოდნე, აჯანყებაში ღებულობდა მონაწილეობას იარაღით ხელში, სოფ. ჭალაში დარაჯობდა აჯანყებულების მიერ დაპატიმრებულ კომუნისტებს; სიმონ სპირიდონის ძე ჟორჟოლაძე, 25 წლის, მცხოვრები სოფ. კალუათაში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, რკინიგზის დამცველი რაზმის ყოფილი წევრი, უპარტიო, აჯანყებაში მიიღო მონაწილეობა დაბა საჩხერეში თოფით და რევოლვერით ხელში, იდგა დარაჯად ფოსტაზე; ისიდორე ზურაბის ძე გულიაშვილი, 33 წლის, მცხოვრები სოფ. კალუათაში, ვაჭარი, უპარტიო; აქვსენტი ლავრენტის ძე ქავთარაძე, 24 წლის, მცხოვრები სოფ. ივანწმინდაში, ყოფილი აზნაური, მიკიტანი, საშუალო შეძლების, წერა-კითხვის მცოდნე, აჯანყებაში მიიღო მონაწილეობა იარაღით ხელში, იცავდა ფოსტას; ვარდენ მელიტონის ძე კაპანაძე, 34 წლის, მცხოვრები სოფ. კალუათაში, გლეხი, საშუალო შეძლების, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო სოფ. კალუათაში და აიარაღებდა კომუნისტებს, აჯანყების დამარცხების შემდეგ გაიქცა ხაშურში, სადაც გამოცხადდა ნათესავ ჩეკისტთან (თვითონ აცხადებს); ვიქტორ იოსების ძე წერეთელი, 42 წლის, მცხოვრები სოფ. ითხვისში, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლებით, შორაპნის მაზრაში ტყის განყოფილების ყოფილი გამგე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; არტემ ალექსის ძე იაკობიძე, 29 წლის, მცხოვრები სოფ. მცხოვრები სოფ. ითხვისში, გლეხი, შეძლებული, მონაწილეობა მიღებული აქვს სომხების წინააღმდეგ ომში, სოციალისტ-რევოლუციონერი 1918 წლიდან, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო თოფით ხელში ქ. ჭიათურაში 1924 წლის 28 აგვისტოს 8 საათიდან; ვარდენ იოსების ძე წერეთელი, 47 წლის, მცხოვრები სოფ. ითხვისში, ყოფილი აზნაური, ყოფილი მღვდელი, საშუალო განათლებით; ბიკენტი სამსონის ძე იაკობაშვილი, 22 წლის, მცხოვრები სოფ. ჩიხაში, საშუალო შეძლების, ტყის მცველი; ვარლამ დავითის ძე ჯამოსბერიშვილი (იგივე წერეთელი), 40 წლის, მცხოვრები სოფ. ითხვისში, ყოფილი აზნაური, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო პასიურად, ძალდატანებით; ლავრენტი ვლადიმერის ძე კურცხალია, 30 წლის, მცხოვრები სოფ. არგვეთაში, ყოფილი აზნაური, ამჟამად მიწის მუშა, წერა-კითხვის მცოდნე, საშუალო შეძლების, ბინის ჩხრეკის დროს აღმოუჩინეს თოფი ვაზნებით; რეზო მიხეილის ძე აბაშიძე, 24 წლის, მცხოვრები სოფ. არგვეთაში, ყოფილი აზნაური, თვითნასწავლი, საბჭოთა ხელისუფლებამ მისცა ერთი ქცევა მიწა, ამჟამად მიწის მუშა, ყოფილი მილიციელი, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო სოფ. არგვეთაში იარაღით ხელში; მიხეილ დავითის ძე კიკნაძე, 34 წლის, მცხოვრები სოფ. ბჟინევში, გლეხი, მცირე შეძლების, წერა- კითხვის მცოდნე, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; იასონ ეფრემის ძე ღვალაძე, 34 წლის, მცხოვრები სოფ. სვერში, გლეხი, წერა-კითხვის მცოდნე, წვრილი მესაკუთრე, უპარტიო, შეცდომით მიიღო აჯანყებაში მონაწილეობა სოფ. სვერში, მართალია იარაღი ჰქონდა, მაგრამ არ გააჩნდა ტყვია; კოლია გრამიტონის ძე ბაქრაძე, 22 წლის, მცხოვრები დაბა ონში, დროებით მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, ყოფილი აზნაური, მუშა, აჯანყებაში ღებულობდა მონაწილეობას იარაღით ხელში ქ. ჭიათურაში, აწარმოებდა კომუნისტების ოჯახებში ჩხრეკას, იცავდა ფოსტას, გაემართა დაბა საჩხერის ასაღებად, თავს დამნაშავედ გრძნობს; ივანე ბიჭიას ძე ჟორჟოლაძე, 55 წლის, მცხოვრები კალუათში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, უპარტიო, აჯანყებაში ღებულობდა მონაწილეობას უიარაღოდ; ტარასი ირაკლის ძე ხატელიშვილი, 27 წლის, ყოფილი აზნაური, წვრილი მესაკუთრე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; ვიქტორ დავითის ძე ღვალაძე, 25 წლის, გლეხი, წერა-კითხვის მცოდნე, აჯანყებაში ღებულობდა მონაწილეობას იარაღით ხელში; მიხეილ მალხაზის ძე დვალი, 38 წლის, გლეხი, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; ლადიკო დავითის ძე ნეფარიძე, 40 წლის, მცხოვრები სოფ. შუქრუთში, ფირმა „კარუტოს“ მუშა, წვრილი მესაკუთრე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო შეუგნებლად; იონა სპირიდონის ძე ჩაჩანიძე, 21 წლის, მცხოვრები სოფ. შუქრუთში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, საშუალო განათლებით, უპარტიო, აჯანყებაში ღებულობდა მონაწილეობას იარაღით ხელში ქ. ჭიათურაში; ონისიმე ნიკოს ძე სარალიძე, 23 წლის, მცხოვრები სოფ. კაცხში, გლეხი, წერა-კითხვის მცოდნე, აჯანყებაში ღებულობდა მონაწილეობას იარაღით ხელში; ამბროსი სიკოს ძე გაფრინდაშვილი, 21 წლის, მცხოვრები სოფ. შუქრუთში, ფირმა „კარუტოს“ მუშა, მცირე შეძლების, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო იძულებით თოფით ხელში; კოლია იაკინთეს ძე კუპატაძე, 24 წლის, მცხოვრები სოფ. ჯვარიეწერში, ფირმა „კარუტოს“ მუშა, ღარიბი, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; ირაკლი იაკობის ძე ციცქაძე, 39 წლის, მცხოვრები სოფ. სარეკში, გლეხი, უპარტიო, ერთ ღამეს შეიფარა ქ. ჭიათურიდან გამოქცეული აჯანყებულები; დიმიტრი ივანეს ძე გოგოლაძე, 29 წლის, მცხოვრები სოფ. რგანში, მუშა, ღარიბი, აჯანყებაში აქტიური მონაწილეობა არ მიუღია; ივანე ბეროს ძე შუკაკიძე, 44 წლის, გლეხი, წერა-კითხვის მცოდნე, საშუალო შეძლების, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; აბესალომ როსტომის ძე შუკაკიძე, 37 წლის, მცხოვრები სოფ. სკინდორში, გლეხი, უპარტიო, აჯანყებაში მიიღო პასიური მონაწილეობა თოფით ხელში; ლავრენტი როსაპის ძე ხარაიძე, 58 წლის, მცხოვრები სოფ. პერევისაში, გლეხი, თვითნასწავლი, ამჟამად უპარტიო; ამბერკი სეხნიას ძე ფხალაძე, 29 წლის, მცხოვრები სოფ. სკინდორში, გლეხი, საშუალო შეძლების, აჯანყებაში მიიღო პასიური მონაწილეობა თოფით ხელში; ვასილ ივანეს ძე კურტანიძე, 30 წლის, მცხოვრები სოფ. პერევისაში, გლეხი, საშუალო განათლებით, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი, კანცელარიის მოხელე, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო პასიურად; ვენიკა ვარლამის ძე ლოლაძე, 35 წლის, მცხოვრები სოფ. ხრეითში, დროებით ცხოვრობს ქ. ჭიათურაში, ყოფილი აზნაური, ფირმა „გილზენკირხენის“ მუშა, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო პასიურად, იდგა დარაჯად პატიმრებთან; ვარლამ სამსონის ძე ბრეგვაძე, 16 წლის, მცხოვრები სოფ. საკუორწეში, ღარიბი გლეხი, აჯანყებაში მონაწილეობის მიღება აიძულეს ჩუბინიძემ და ირ. გამეზარდაშვილმა; ბენია მელიტონის ძე ვაშაძე, 21 წლის, მცხოვრები სოფ. ზედა რგანში, გლეხი, წვრილი მესაკუთრე, აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია; ირაკლი გერმანეს ძე ნოზაძე, 24 წლის, მცხოვრები სოფ. ჭილაურთაში, გლეხი, საშუალო შეძლების, წერა-კითხვის მცოდნე, უპარტიო, აჯანყებაში მონაწილეობა მიიღო იარაღით ხელში ძალდატანებით (სშსსა (II), ფონდი #6, საქმე #25153, ტ. #4, ფურცელი 99-103).1924 წლის 31 დეკემბერს საბჭოთა ხელისუფლებამ პატიმრობიდან გაათავისუფლა აჯანყებაში მონაწილე პირები: ნიკოლოზ კონსტანტინეს ძე მერმანიშვილი, 24 წლის, გლეხი, მცხოვრები სოფ. რუპოტში, საშუალო განათლებით, სოციალისტ-ფედერალისტი 1917 წლიდან; დავით ნესტორის ძე ნიკურაძე, 24 წლის, გლეხი, საშუალო განათლებით, ოზურგეთის მაზრიდან, უპარტიო; ნიკოლოზ სიმონის ძე ალფაიძე, 50 წლის, გლეხი, მცხოვრები ქუთაისის მაზრაში, წიგნიერი, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან; პლატონ დიმიტრის ძე აბდუშელიშვილი, 46 წლის, ყოფილი აზნაური, მცხოვრები სოფ. მერევისში, საოჯახო განათლებით, უპარტიო; დავით კონსტანტინეს ძე ლეჟავა, 31 წლის, ყოფილი აზნაური, მცხოვრები სოფ. დიდ ჯიხაიშში, სოციალ-დემოკრატი 1912 წლიდან; სიმონ სოჩინოს ძე მოდებაძე, 35 წლის, გლეხი, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, სოციალ-დემოკრატი 1913 წლიდან; ალექსანდრე სოლომონის ძე კოპალეიშვილი, 26 წლის, გლეხი, მცხოვრები სოფ. სამტრედიაში; ალექსანდრე იოსების ძე ზაქარიაძე, 36 წლის, გლეხი, მცხოვრები სოფ. ჩაგანში (ქუთაისის მაზრა), უპარტიო; ბარნაბა ტარიელის ძე ჩუბინიძე, 31 წლის, გლეხი, მცხოვრები სოფ. ჭიათურაში, უპარტიო; კონსტანტინე პანაიოტის ძე გალანიდი, 40 წლის, გლეხი, მცხოვრები სოფ. ცირკვალიდან, ბერძენი, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი; გრიგოლ სოლომონის ძე კახიძე, 24 წლის, ყოფილი აზნაური, მცხოვრები ქ. ჭიათურაში, მუშა, უპარტიო; გრიგოლ ლევანტეს ძე ჩაჩანიძე, 31 წლის, ყოფილი აზნაური, ყოფილი ოფიცერი, სოციალ-დემოკრატი; ლავრენტი გიორგის ძე ქავთარაძე, 55 წლის, ყოფილი აზნაური, მცხოვრები სოფ. საჩხერეში; ილარიონ ოქროპირის ძე ჩაჩანიძე, 34 წლის, გლეხი, საშუალო განათლებით, უპარტიო; ტიტე აბესალომის ძე ჩაჩანიძე, 29 წლის, ყოფილი აზნაური, მცხოვრები სოფ. შუკურეთში, ყოფილი ოფიცერი; მინა ვლადიმერის ძე ნეფარიძე, 33 წლის, გლეხი, მცხოვრები სოფ. შუქრუთში, უპარტიო (სშსსა (II), ფონდი #6, სისხლის სამართლის საქმე #25153, ტ. #4, ფურცელი 194).
დანართი #9
საბჭოთა ხელისუფლების მიერ 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებით ქუთაისის მაზრაში დახვრეტილთა სია
1. ისიდორე სიმონის ძე სვანაძე, 30 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.2. ვარლამ დარისპანის ძე სვანაძე, 25 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
3. ბიძინა ილარიონის ძე კვერნაძე, 27 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
4. გრიგოლ პავლეს ძე კეპულაძე, 33 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
5. თეოფილე სევასტის ძე ლომიძე, 29 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
6. სიმონ გრიგოლის ძე ლომიძე, 32 წლის, ინტელიგენტი, სოციალ-დემოკრატი.
7. მიხეილ პარმენის ძე ნიჟარაძე, 21 წლის, ინტელიგენტი, სოციალ-დემოკრატი.
8. ვასილ (ვარდენ) რაჟდენის ძე ბუაძე, 29 წლის, ინტელიგენტი, სოციალ-დემოკრატი.
9. იოსებ (სოსო) რაჟდენის ძე ბუაძე, 24 წლის, ინტელიგენტი.
10. იაკინთე გრიგოლის ძე სირაძე (ალიბეგაშვილი), 30 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
11. ივანე მოსეს ძე სოფრომაძე, 19 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
12. ანიკიტ (ონიფანტე) ივლიანეს ძე არეშიძე, 24 წლის აზნაური.
13. აკაკი ალექსის ძე ქოჩიაშვილი, 30 წლის, სტუდენტი, სხიველი.
14. ნესტორ მიხეილის ძე კამლაძე, 24 წლის, მოსწავლე, სოციალ-დემოკრატი.
15. ვასილ დავითის ძე კამლაძე, 29 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
16. კორნელი ბესარიონის ძე კაკაბაძე, 26 წლის, ინტელიგენტი, სოციალ-დემოკრატი.
17. რაჟდენ ნიკოლოზის ძე წივწივაძე, 45 წლის, სასულიერო წრიდან, სოციალ-დემოკრატი.
18. კონსტანტინე პეტრეს ძე უგლავა, 46 წლის, ინტელიგენტი, სოციალ-დემოკრატი.
19. ივანე ესტატეს ძე ჩხენკელი, 37 წლის, ინტელიგენტი, სოციალ-დემოკრატი.
20. გერმანე ნიკოლოზის ძე კარასანიძე, 33 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
21. სერგო ბაგრატის ძე ბასილაძე, 27 წლის, მუსიკოსი, სოციალ-დემოკრატი.
22. კაპიტონ მეთოდეს ძე დოღონაძე, 23 წლის, ინტელიგენტი, სუფლიორი, სოციალ-დემოკრატი.
23. ევტიხი ილარიონის ძე ნემსაძე, 24 წლის, აზნაური.
24. ალექსანდრე თევდორეს ძე ჭოლაძე, 20 წლის, გლეხი.
25. ონისიმე მაქსიმეს ძე კაშია, 52 წლის, გლეხი.
26. ბიქტორ პავლეს ძე ფუტურიძე, 37 წლის, წვრილი მესაკუთრე, სოციალ-დემოკრატი.
27.ტიხონ ექვთიმეს ძე ფუტურიძე, 28 წლის, გლეხი.
28.პარმენ ნიკიფორეს ძე ფუტურიძე, 35 წლის, კოოპერატორი, სოციალ-დემოკრატი.
29.ვლადიმერ ალექსის ძე ბურჯანაძე, 32 წლის, გლეხი.
30.ილიკო გიორგის ძე ქართველიშვილი, 26 წლის, გლეხი.
31.ივანე გიორგის ძე აბზიანიძე, 32 წლის, ვაჭარი.
32. ვასილ ილარიონის ძე მგელაძე, 28 წლის, ყოფილი პროპორჩიკი.
33.ეგნატე დიმიტრის ძე ფაჩულია, 47 წლის, ვაჭარი, სოციალ-დემოკრატი.
34.გიორგი სიბიტოს ძე გორგოძე, 20 წლის, გლეხი.
35.ალექსანდრე (შაშუა) კონსტანტინეს ძე უგრეხელიძე, 24 წლის, აზნაური.
36.სიმონ თადეოზის ძე გორგაძე, 24 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
37.ერმოლოზ ეგნატეს ძე ხელაია, 27 წლის, გლეხი.
38.ნიკოლოზ ალექსის ძე რამიშვილი, 32 წლის, მასწავლებელი.
39.პოლიკარპე ლუკას ძე მიქაძე, 32 წლის, ყოფილი ოფიცერი.
40.ერემია დომენტის ძე ახვლედიანი, 26 წლის, აზნაური.
41.აკაკი მიხეილის ძე ლასხიშვილი, 23 წლის, აზნაური.
42.ალექსანდრე მიხეილის ძე ახვლედიანი, 22 წლის, აზნაური.
43.მიტროფანე ზაქარიას ძე გეორგაძე, 32 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი.
44.იოსებ თედოს ძე ძაგნიძე, 36 წლის, გლეხი.
45.პოლიკარპე იასონის ძე გეორგაძე, 21 წლის, მოსწავლე.
46.კონსტანტინე (პოჩინია) იასონის ძე გეორგაძე, 23 წლის, გლეხი.
47.აკაკი ლუკას ძე აბრამიძე, 25 წლის, გლეხი.
48.ივანე პავლეს ძე ადეიშვილი, 31 წლის, აზნაური.
49.ვლადიმერ (ვალოდია) კოზმანის ძე კახიძე, 23 წლის, გლეხი.
50.სილოვან ჯაფარიძე, 35 წლის, აზნაური.
51.გრიგოლ ტარიელის ძე სანადირაძე, 53 წლის, საშუალო შეძლების.
52.ალექსანდრე ივლიანეს ძე შათირაშვილი, 25 წლის, აზნაური.
53.ანატოლი ვასილის ძე ლორთქიფანიძე, 27 წლის, აზნაური.
54.ვლადიმერ დავითის ძე ბრეგვაძე, 30 წლის, გლეხი.
55.ილიკო ქაიხოსროს ძე ძაგნიძე, 54 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი.
56.იოსებ რომანის ძე ნაცვლიშვილი, 46 წლის, სასულიერო წოდებიდან.
57.პავლე იოსების ძე გურული, 24 წლის, წვრილი მესაკუთრე.
58.თენგიზ სოლომონის ძე ჯაფარიძე, 19 წლის, სტუდენტი.
59.ვასილ სამხარაძე, 25 წლის, გლეხი.
60.აბესალომ სამსონის ძე ყიფიანი, 42 წლის, აზნაური.
61.აკაკი ონისიმეს ძე ხათრიძე, 23 წლის, გლეხი.
62.კონსტანტინე ალექსის ძე ცხადაძე, 63 წლის, გლეხი.
63.იულონ სპირიდონის ძე გეორგაძე, 60 წლის, გლეხი.
64.თეიმურაზ სიმონის ძე ხათრიძე, 65 წლის, გლეხი.
65.ნესტორ ბესარიონის ძე ჭყოიძე, 24 წლის, გლეხი.
66.ვლადიმერ დიმიტრის ძე გიბრაძელი, 30 წლის, გლეხი.
67.ვასილ სპირიდონის ძე ჯუღელი, 25 წლის, გლეხი.
68.სევერიანე სიმონის ძე წიქარიძე, 18 წლის, გლეხი.
69.ილია სამსონის ძე თავხელიძე, 22 წლის, გლეხი.
70.ვლადიმერ გიორგის ძე ჯაფარიძე, 23 წლის, გლეხი.
71.ნიკოლოზ ივანეს ძე ლორთქიფანიძე, 24 წლის, აზნაური.
72.კალისტრატე ალექსის ძე ხურციძე, 23 წლის, გლეხი.
73.ანეპოდისტ ბიქტორის ძე ლორთქიფანიძე, 23 წლის, აზნაური.
74.თედო ირაკლის ძე გოგიბერიძე, 28 წლის, გლეხი.
75.ვლადიმერ თადეოზის ძე ჭოპოძე, 32 წლის, გლეხი.
76.ბარნაბა იასონის ძე სანიკაძე, 27 წლის, გლეხი.
77.ისაკ ნიკოლოზის ძე ჭეიშვილი, 27 წლის, გლეხი.
78.ნიკოლოზ სამსონის ძე ბოჭორიშვილი, 19 წლის, გლეხი.
79.რაჟდენ მარკოზის ძე მამისეიშვილი, 38 წლის, გლეხი.
80.არკად სამსონის ძე მუშკუდიანი, 24 წლის, გლეხი.
81.დავით იოსების ძე იაშვილი, 22 წლის, აზნაური.
82.ვლადიმერ დავითის ძე ციმაკურიძე, 19 წლის, გლეხი, ეროვნულ-დემოკრატი.
83.დავით არსენას ძე ქურციკიძე, 26 წლის, გლეხი.
84.ბიკენტი მიხეილის ძე კაკოიშვილი, 18 წლის, აზნაური.
85.კირილე ნარიმანის ძე გორგოძე, 25 წლის, გლეხი. (სშსსა (II), საქართველოს ჩკ-ს მიერ დახვრეტილთა შესახებ მიწერილობები და აქტები 1921-1924 წ.წ. ტ. 1, ფურც. 260 (I) – 261 (II).
დანართი #10
1924 წლის აჯანყების დამარცხების შემდეგ საბჭოთა ხელისუფლების მიერ სენაკის მაზრაში დახვრეტილთა სია
1. ნიკანდრო ათანასეს ძე ვაბილუა, 50 წლის, უპარტიო, ყოფილი პოლკოვნიკი, ყოფილი აზნაური (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).2. პეტრე ანდროს ძე აბშილავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
3. პორფირ თეოდორეს ძე ბოჭორიშვილი (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
4. სპირიდონ გერასიმეს ძე ლომია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
5. გიორგი სპირიდონის ძე სახოკია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
6. ალექსი სპირიდონის ძე გუბელაძე (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
7. გერასიმე ბესარიონის ძე გამზარდია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
8. ნიკოლოზ ბესარიონის ძე ხეცურიანი (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
9. მელიტონ ტარიელის ძე ჟვანია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
10. დუტუ სიკოს ძე ხარბედია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
11. გიორგი სიმონის ძე ფაჩულია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
12. გრიგოლ სიმონის ძე გაბუნია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
13. პავლე ივანეს ძე ნაჭყებია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
14. კონდრატე ნესტორის ძე გეგეჭკორი (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
15. გიორგი სავლეს ძე კუცია.
16. თეოფანე სტეფანეს ძე კოკაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
17. მამია ანდროს ძე გვაზავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
18. ერმოლოზ სიკოს ძე ესაკია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
19. ტარიელ სისოს ძე გვასალია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
20. გრიგოლ ივანეს ძე ჩიჩუა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
21. დიმიტრი შარვანის ძე გარუჩავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
22. რაჟდენ თევდორეს ძე შურღაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
23. დიმიტრი ნიკოლოზის ძე ჩიჩია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
24. სამსონ ნიკოლოზის ძე თელია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
25. ონიფანტე როსტომის ძე ჭანტურია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
26. ლევან მალაქიას ძე თოფურია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
27. დიანოზ ბოკუჩავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
28. სილვესტრ იოსების ძე უჩანეიშვილი (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
29. თეოფილე მელიტონის ძე ძველაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
30. სისო პავლეს ძე ცომაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
31. აკაკი გრიგოლის ძე გამზარდია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
32. გიორგი ივანეს ძე ქურიძე (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
33. იონა პეტრეს ძე ხუხია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
34. ალექსანდრე დავითის ძე ჭანტურია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
35. ბანოდ გეგეს ძე ადამია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
36. ლავრენტი გიორგის ძე კილასონია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
37. ხარლამპი იოსების ძე ოდიშარია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
38. იოსებ ნიკოლოზის ძე სირია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
39. ავაკუმ მარკოზის ძე ოდიშარია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
40. არსენ გუსარის ძე ფაღავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
41. დარისპან ანდროს ძე ოდიშარია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
42. კლიმენტი არსენის ძე ფაღავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
43. არჩილ ფარნას ძე ჯღამაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
44. ალექსანდრე ყორშია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
45. ბარნაბა დიანოზის ძე ოდიშარია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
46. აკაკი სისოს ძე ცომაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
47. ნიკოლოზ კონსტანტინეს ძე შონია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
48. ირაკლი იოსების ძე კვაშილავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
49. სპირიდონ დიმიტრის ძე კინწურეიშვილი (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
50. თეოფანე ალექსანდრეს ძე კიჩელია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
51. ალექსანდრე სოფრომის ძე ახალაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
52. გიორგი ელიზბარის ძე გვასალია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
53. ალექსანდრე მაქსიმეს ძე ჯანჯღავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
54. ნოე გიორგის ძე ოდიშარია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
55. ირაკლი დავითის ძე სალაყაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
56 ნოე გვაზავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
57. ნიკოლოზ (კანდია) გიორგის ძე ჩიჩუა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
58. გრიგოლ სიმონის ძე გარუჩავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
59. ივანე ტარიელის ძე ზოსაშვილი (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
60. გრიგოლ ტარიელის ძე კოჩახიძე (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
61. ვლადიმერ ნაჭყებია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
62. იოსები მანუჩარის ძე გარუჩავა, 36 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი, გლეხი, დახვრიტეს 3 სექტემბერს.
63. არსენ დომენტის ძე გარუჩავა, 35 წლის, ერროვნულ-დემოკრატი, დახვრიტეს 3 სექტემბერს.
64. ანდრო ნიკოლოზის ძე ნაჭყებია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
65. გრიგოლ კოწიას ძე ბოხუა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
66. ნიკოლოზ (ნიკო) ეჯიბია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
67. ივანე ბესარიონის ძე ხოშტარია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
68. პლატონ იოსების ძე ხოფერია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
69. ალექსანდრე ანდროს ძე აბშილავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
70. შალვა პეტრეს ძე გამსახურდია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
71. მაკარი ნესტორის ძე ავალიანი (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
72. სევერიანე კუჭუხიძე (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
73. ზაქარია დუნდუა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
74. კაპიტონ გაბუნია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
75. აკაკი ჯიბლაძე (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
76. რაჟდენ შენგელია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
77. პახვალა მასხულია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
78. გაიოზ მუკერია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
79. ათანასი ჭელიძე (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
80. რომანოზ პეტრეს ძე ჩიჩია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
81. მიხეილ ცომაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
82. ალექსანდრე პავლეს ძე ბოლქვაძე (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
83. ნიკოლოზ (ნიკო) ბესარიონის ძე ჟღენტი (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
84. ივლიანე ბასილის ძე ქორჩილავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
85. ალექსანდრე გიგოს ძე მელია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
86. ბიქტორ ბუხუტის ძე მელია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
87. სიმონ კონსტანტინეს ძე ჟვანია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
88. დიმიტრი ალექსის ძე დავითაია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
89. რაჟდენ მიხეილის ძე სიმონია (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
90. ილუშა ონისიმეს ძე ბოკუჩავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
91. ნიკოლოზ (ნიკო) საჩინოს ძე მაღნარაძე (დახვრიტეს 3 სექტემბერს).
92. გიორგი კონსტანტინეს ძე ჩიქოვანი, 32 წლის, ყოფილი აზნაური, დახვრიტეს 3 სექტემბერს.
93. არისტრახო კალანდარიშვილი, 45 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი, ყოფილი მეკავშირე, დახვრიტეს 3 სექტემბერს.
94. გიორგი კონსტანტინეს ძე ჩიჩუა, ეროვნულ-დემოკრატი, ყოფილი აზნაური, დახვრიტეს 3 სექტემბერს.
95. სიმონ უტუს ძე ფარულავა, 54 წლის, სოციალ-დემოკრატი, გლეხი.
96. ელიზბარ ფარულავა, 37 წლის, ყოფილი ოფიცერი, დახვრიტეს 3 სექტემბერს.
97. სპირიდონ თევდორეს ძე მილორავა, 43 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი, გლეხი, დახვრიტეს 3 სექტემბერს.
98. ალექსანდრე სიმონის ძე ყორშია, 22 წლის, სოციალ-დემოკრატი 1903 წლიდან, დახვრიტეს 3 სექტემბერს.
99. ფილიპე სტეფანეს ძე ქავთარაძე, 55 წლის, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან, ყოფილი აზნაური, დახვრიტეს 13 სექტემბერს.
100. ნიკოლოზ (ნიკო) დავითის ძე მხეიძე, 35 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, დახვრიტეს 3 სექტემბერს.
101. იოანე ტარიელის ძე ანჯაფარიძე, 50 წლის, სოციაალ-დემოკრატი 1905 წლიდან, ყოფილი გვარდიელი, დახვრიტეს 13 სექტემბერს.
102. რომანოზ გიორგის ძე ჭუბაბრია, 32 წლის, ყოფილი გვარდიელი, დახვრიტეს 13 სექტემბერს.
103. ვარდებულ გვადას ძე ჩიჩუა, 48 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი, ყოფილი აზნაური, დახვრიტეს 13 სექტემბერს.
104. ანტონ მაქსიმეს ძე ზორავა, 40 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი, გლეხი, მეკავშირე, დახვრიტეს 13 სექტემბერს.
105. არტემ სამსონის ძე ლეჟავა, 40 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი 1905 წლიდან, ყოფილი აზნაური, დახვრიტეს 13 სექტემბერს.
106. არტემ ქუჩანას ძე ჯაიანი, 28 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი, გლეხი, დახვრიტეს 13 სექტემბერს.
107. მიხეილ ბახვას ძე ქავთარაძე, მეკავშირე, დახვრიტეს 13 სექტემბერს.
108. გერასიმე თომას ძე ხოშტარია (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
109. მიხეილ ისიდორეს ძე სახოკია (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
110. რაჟდენ თეიმურაზის ძე ფარულავა (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
111. ვარლამ იგორის ძე გეგენავა (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
112. კირილე თეიმურაზის ძე გეგენავა (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
113. ზოსიმე ტიმოთეს ძე ჯღამაძე (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
114. ნიკოლოზ (ნიკო) კუჭუს ძე ჯოჯუა (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
115. ივლიანე ალექსის ძე კუპრეიშვილი (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
116. ირაკლი პონუს ძე იმედეიშვილი (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
117. ნესტორ მარკოზის ძე გეგეჭკორი (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
118. კაპიტონ ლევანის ძე გეგენავა (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
119. ტატა ქვათის ძე ოჩიგავა (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
120. ბახვა კონსტანტინეს ძე ჯავახია (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
121. საჩინო კონსტანტინეს ძე ჯავახია (დახვრიტეს 13 სექტემბერს).
122. დიანოზ როსტომის ძე ქვარცხავა (დახვრიტეს 3 სექტემბერს) (გიორგი სანადირაძე. გვამები დაიმარხა დახვრეტის ადგილას. - გაზეთი „სრულიად არასაიდუმლოდ“, 1996, #6, გვ. 28-29).
დანართი #11
1924 წლის აჯანყების დამარცხების შემდეგ საბჭოთა ხელისუფლების მიერ სენაკის მაზრაში დახვრეტილთა სია
1. გიორგი მიხეილის ძე ჭკადუა, 30 წლის, ახალსენაკის მკვიდრი.2. ისიდორე ივანეს ძე ტაბიძე, 35 წლის, სოფ. ხეთის მკვიდრი.
3. კონსტანტინე ივანეს ძე კაჭარავა, 28 წლის, სოფ. აბაშის მკვიდრი.
4. ივანე პეტრეს ძე ხოშტარია, 31 წლის, სოფ. სუჯუნის მკვიდრი.
5. ევგენი მაქსიმეს ძე ნადარეიშვილი, 37 წლის, სოფ. ონტოფოს მკვიდრი.
6. მიხეილ გრიგოლის ძე ჟვანია, 39 წლის, სოფ. აბაშის მკვიდრი.
7. ვლადიმერ მარკოზის ძე დობაია (46 წლის, სოფ. ხობის მკვიდრი).
8. დანიელ პავლეს ძე ფიფია, 29 წლის, სოფ. ობუჯის მკვიდრი.
9. იოსებ თედოს ძე გეგელია, 29 წლის ქ. ფოთის მკვიდრი.
10. აკაკი ევგენის ძე ადამია, 24 წლის, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
11. გრიგოლ ვასილის ძე ქუთელია, 38 წლის, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
12. კლიმენტი დიმიტრის ძე კალანდარიშვილი, 31 წლის, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
13. ალექსანდრე სამსონის ძე კედია, 21 წლის, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
14. კლიმენტი ნიკოლოზის ძე სასანია, 23 წლის, სოფ. ხობის მკვიდრი.
15. გერასიმე ფარნაოზის ძე კობახიძე, 22 წლის, სოფ. ხობის მკვიდრი.
16. გიორგი დავითის ძე გაბუნია, 26 წლის, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
17. კალისტრატე პეტრეს ძე კილასონია, 30 წლის, სოფ. სენაკის მკვიდრი.
18. ოთარ კისტადიონის ძე ჯანელიძე, 32 წლის, სოფ. რუხის მკვიდრი.
19. ალექსანდრე ერმილეს ძე ჯიქიძე, სოფ. სენაკის მკვიდრი. (გიორგი სანადირაძე. სიკვდილის კალო. დახვრეტილთა სიები. 1924 წელი. - გაზეთი „სრულიად არასაიდუმლოდ“, 1997, #1, გვ. 11).
20. მუშნი (ივანე) კონსტანტინეს ძე დადიანი, დაბადებული 1879 წ. ზუგდიდის რაიონში, თავადი, ოფიცერი.
21. გიორგი სოლომონის ძე მხეიძე, 26 წლის, დაბადებული სოფ. სენაკში.
22. მიხეილ გვალია, 49 წლის, დაბადებული ქ. ზუგდიდში, ყოფილი ნოტარიუსი.
დანართი #12
1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებით საბჭოთა ხელისუფლების მიერ სენაკის მაზრაში დაპატიმრებულთა სია
1. შალვა დიმიტრის ძე იოსელიანი, 40 წლის, ყოფილი აზნაური, ინტელიგენტი, ყოფილი მასწავლებელი, უმაღლესი განათლებით, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან, დაუოჯახებელი, სოფ. სირიაჩქონის მკვიდრი.2. კაპიტონ თომას ძე გეგენავა, 32 წლის, ყოფილი აზნაური, კანცელარიის საქმეების მცოდნე, სოფ. თეკლათის მკვიდრი.
3. თადეოზ სისოს ძე კალანდარიშვილი, 29 წლის, ყოფილი აზნაური, კანცელარიის საქმეების მცოდნე, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
4. მიხეილ კინტირიას ძე ზარანდია, 22 წლის, გლეხი, ყოფილი მასწავლებელი, საშუალო განათლებით, დაუოჯახებელი, სოფ. ზანათის მკვიდრი.
5. ელევთერ ქიშვარდის ძე ლომია, 22 წლის, სტუდენტი, დაუოჯახებელი, სოფ. სოლომიას მკვიდრი.
6. მელიტონ ქეჩის ძე ხაბურზანია, 39 წლის, უმაღლესი განათლებით, დაოჯახებული, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
7. აკაკი მალხაზის ძე ქორავა, 25 წლის, კანცელარიის საქმეების მცოდნე, საგანგებო კომისიის ყოფილი თანამშრომელი, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
8. გრიგოლ სპირიდონის ძე მატახერია, 32 წლის, ყოფილი აზნაური, კანცელარიის საქმეების მცოდნე, ყოფილი სამხედრო, სოციალ-დემოკრატი, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
9. ნესტორ სამსონის ძე შურღაია, 40 წლის, ყოფილი მასწავლებელი, საშუალო განათლებით, დაოჯახებული, სოფ. ზანათის მკვიდრი.
10. ბაგრატ უთუთის ძე ღვინჯილია, 47 წლის, გლეხი, დაოჯახებული, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ფოცხოს მკვიდრი.
11. რაჟდენ ეგნატეს ძე ბუსკაძე, 52 წლის, სასულიერო წოდებიდან, სოფ. მოხოშის მკვიდრი.
12. პლატონ ბაკუს ძე სანაია, 52 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, ყოფილი გუშაგი, სოფ. ფოცხოს მკვიდრი.
13. მელიტონ ბეგლარის ძე კარტოზია, 23 წლის, ყოფილი მასწავლებელი, საშუალო განათლებით, დაოჯახებული, ახალგაზრდა მარქსისტების წევრი, სოფ. ნოქალაქევის მკვიდრი.
14. ვლადიმერ მანუჩარის ძე კარტოზია, 24 წლის, ყოფილი აზნაური, ყოფილი მასწავლებელი, საშუალო განათლებით, დაუოჯახებელი, ახალგაზრდა მარქსისტების წევრი, სოფ. ნოქალაქევის მკვიდრი.
15. ერმოლოზ ქუთუს ძე ყურუა, 35 წლის, მასწავლებელი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, კანცელარიის საქმეების მცოდნე, დაუოჯახებელი, ყოფილი სოციალ- დემოკრატი, სოფ. ფოცხოს მკვიდრი.
16. მოსე პეტრეს ძე გაბერდავა, 40 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან, დაოჯახებული, სოფ. ფოცხოს მკვიდრი.
17. იასონ გუჯმახანის ძე ქუჩულორია, 35 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი, დაოჯახებული, სოფ. უშაფათის მკვიდრი.
18. მიხეილ პავლეს ძე ქოიავა, 28 წლის, ღარიბი, ფარმაცევტი, საშუალო განათლებით, სოციალისტ-ფედერალისტი 1917 წლიდან, დაუოჯახებელი, სოფ. აბაშის მკვიდრი.
19. პუშუ გუძას ძე მიქავა, 32 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. ლეძაძამის მკვიდრი.
20. იოსებ ანდროს ძე ილიავა, 20 წლის, ღარიბი, ყოფილი მასწავლებელი, საშუალო განათლებით, დაუოჯახებელი, სოფ. ნოქალაქევის მკვიდრი.
21. პეტრე ბესარიონის ძე ილიავა, 53 წლის, სასულიერო წოდებიდან, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან, დაოჯახებული, სოფ. ფარისკარის მკვიდრი.
22. ბესარიონ ავაკუმის ძე ადამია, 42 წლის, გლეხი, ღარიბი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. ეკის მკვიდრი.
23. მალაქია დიმიტრის ძე ანჯაფარიძე, 31 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ყოფილი უმცროსი ოფიცერი, დაოჯახებული, სოფ. ლეძაძამის მკვიდრი.
24. გრიგოლ ნიკოლოზის ძე ბერიძე, 30 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, დაოჯახებული, სოფ. კიწიის მკვიდრი.
25. ვარლამ კოწიას ძე ფაღავა, 31 წლის, ყოფილი თავადი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. სუჯუნის მკვიდრი.
26. ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე თოფურიძე, 50 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. კვათანის მკვიდრი.
27. კუკულა არანოს ძე მიხელაშვილი, 39 წლის, ვაჭარი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. სუჯუნის მკვიდრი.
28. იოსებ არსენის ძე ფაღავა, 26 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი, სოფ. გეზათის მკვიდრი.
29. გიორგი ლავრენტის ძე ბოკერია, 57 წლის, ყოფილი აზნაური, ქვრივი საშუალო განათლებით, ყოფილი მასწავლებელი, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი, სოფ. გეზათ-გულუხეთის მკვიდრი.
30. ვასილ მურზანოს ძე დანელია, 32 წლის, გლეხი, დაუოჯახებელი, სოფ. ზანათის მკვიდრი.
31. კალისტრატე სამსონის ძე ჯღამაია, 22 წლის, გლეხი, ღარიბი, მასწავლებელი, საშუალო განათლებით, ახალგაზრდა მარქსისტების წევრი, დაუოჯახებელი, სოფ. მარტვილის მკვიდრი.
32. თადა დავითის ძე თოფურიძე, 53 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ეროვნულ-დემოკრატი, დაუოჯახებელი, სოფ. ძველი აბაშის მკვიდრი.
33. მიხეილ კონსტანტინეს ძე შელეგია, 42 წლის, გლეხი, ღარიბი, წერა-კითხვის არ მცოდნე.
34. პეტრე პლატონის ძე კაჭარავა, 28 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. აბაშის მკვიდრი.
35. სამსონ ნიკოლოზის ძე ფირცხალავა, 34 წლის, გლეხი, ყოფილი მასწავლებელი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი, დაოჯახებული, სოფ. კურზუს მკვიდრი.
36. ლევან სიმონის ძე თოდუა, 25 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი, დაუოჯახებელი, სოფ. თარელის მკვიდრი.
37. გრიგოლ ბეჩუნის ძე ბერულავა, 39 წლის, გლეხი, ყოფილი მასწავლებელი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი, დაოჯახებული, სოფ. დოშაკეს მკვიდრი.
38. თეიმურაზ გრიგოლის ძე ფაღავა, 29 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ყოფილი კომუნისტი, დაუოჯახებელი, სოფ. ზემო ჭალადიდის მკვიდრი.
39. რაფიელ გიორგის ძე გამსახურდია, 49 წლის, ყოფილი აზნაური, ღარიბი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი, დაუოჯახებელი, სოფ. ნოსირის მკვიდრი.
40. იოსები კონსტანტინეს ძე თოფურიძე, 45 წლის, ყოფილი აზნაური, ფარმაცევტი, საშუალო განათლებით, სოციალ-დემოკრატი 1904 წლიდან, დაოჯახებული, სოფ. ონტოფოს მკვიდრი.
41. ალექსანდრე ბესარიონის ძე ჯალაღონია, 30 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ყოფილი უფროსი ოფიცერი (მეფის არმიის), ყოფილი სახალხო გვარდიელი, დაოჯახებული, სოფ. წყემის მკვიდრი.
42. ვლადიმერ ნესტორის ძე ჭანტურია, 28 წლის, ვაჭარი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ყოფილი ოფიცერი, დაუოჯახებელი, სოფ. აბაშის მკვიდრი.
43. სოკრატ გიორგის ძე ხოჭოლავა, 44 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ეროვნულ-დემოკრატი, ქვრივი, სოფ. ქვალონის მკვიდრი.
44. ევგენი დუტუს ძე ხოჭოლავა, 42 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. ქვალონის მკვიდრი.
45. ანტონ მარკოზის ძე ბარქაია, 53 წლის, ყოფილი მღვდელი, გამყიდველი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოფ. ქვალონის მკვიდრი.
46. ისიდორე ალექსის ძე ფაჩულია, 34 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ყოფილი სოციალისტ-რევოლუციონერი, დაოჯახებული, სოფ. ქვალონის მკვიდრი.
47. ვარლამ ივანეს ძე ხოჭოლავა, 35 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. ქვალონის მკვიდრი.
48. პლატონ ანდროს ძე კვაშილავა, 23 წლის, გლეხი, ყოფილი მასწავლებელი, ყოფილი წითელარმიელი, ახალგაზრდა მარქსისტების წევრი, დაუოჯახებელი, სოფ. ზანის მკვიდრი.
49. პახვალა ზალიკოს ძე ფირცხალავა, 46 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან, დაოჯახებული, სოფ. გულუხეთის მკვიდრი.
50. მელიტონ თევდორეს ძე სხულუხია, 40 წლის, ინტელიგენტი, უმაღლესი განათლების მქონე, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. სალხინოს მკვიდრი.
51. ნიკოლოზ იორდანეს ძე ლაშხია, 46 წლის, გლეხი, ყოფილი მასწავლებელი საშუალო განათლების მქონე, სოციალისტ-ფედერალისტი 1917 წლიდან, დაუოჯახებელი, სოფ. სალხინოს მკვიდრი.
52. ნიკოლოზ კონსტანტინეს ძე კუხალეიშვილი, 50 წლის, ყოფილი აზნაური, მასწავლებელი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალისტ-რევოლუციონერი 1904 წლიდან, დაოჯახებული, სოფ. სალხინოს მკვიდრი.
53. სევერიანე იორდანეს ძე სხულუხია, 29 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი, დაოჯახებული, სოფ. სალხინოს მკვიდრი.
54. ვლადიმერ ევგენის ძე ნადარაია, 35 წლის, გლეხი, ყოფილი მასწავლებელი, საშუალო განათლების მქონე, დაოჯახებული, სოფ. ზანის მკვიდრი.
55. იოსებ ანდროს ძე ეჯიბია, 44 წლის, ფარმაცევტი, საშუალო განათლების მქონე დაოჯახებული, სოფ. ხორგის მკვიდრი.
56. სოლომონ ისიდორეს ძე მატკავა, 49 წლის, ფერშალი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან, დაოჯახებული, სოფ. სუჯუნის მკვიდრი.
57. ჭიჭიკო ნიკოლოზის ძე ქოჩაკიძე, 28 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ყოფილი ოფიცერი, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობის ყოფილი კომისარი, დაუოჯახებელი, ქ. თბილისის (ლერმონტოვის ქუჩა #15) მკვიდრი.
58. გრიგოლ დიმიტრის ძე თოფურიძე, 34 წლის, ყოფ. აზნაური, სოფ. კვათანის მკვიდრი.
59. ივანე მანუჩარის ძე ჭანტურია, 25 წლის, გლეხი, ღარიბი, ყოფილი მასწავლებელი, საშუალო განათლების მქონე, ახალგაზრდა მარქსისტების წევრი 1918 წლიდან, დაუოჯახებელი, სოფ. აბაშის მკვიდრი.
60. კლემენტი გიორგის ძე კედია, 24 წლის, გლეხი, ყოფილი მასწავლებელი, საშუალო განათლების მქონე, ახალგაზრდა მარქსისტების წევრი 1919 წლიდან, დაუოჯახებელი, სოფ. აბაშის მკვიდრი.
61. ტუტუ გუიას ძე დგებუაძე, 26 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, კანცელარიის საქმეების მცოდნე, დაუოჯახებელი, სოფ. სალხინოს მკვიდრი.
62. მეტია პეტრეს ძე ფაღავა, 30 წლის, ყოფილი აზნაური, ღარიბი, დაუოჯახებელი, სოფ. ბანძის მკვიდრი.
63. ილია სტეფანეს ძე ლომია, 46 წლის, გლეხი, ღარიბი, დაოჯახებული, სოფ. აბეთადის მკვიდრი.
64. ტარას ანტონის ძე ეჯიბია, 37 წლის, გლეხი, ღარიბი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ზეინკალი, დაოჯახებული, სოფ. თეკლათის მკვიდრი.
65. ექვთიმე ისიდორეს ძე ფანცულაია, 45 წლის, გლეხი, ღარიბი, ზეინკალი, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი, დაოჯახებული, სოფ. ბანძის მკვიდრი.
66. ილია იოსების ძე ანჯაფარიძე, 40 წლის, ყოფ. აზნაური, გამყიდველი, წერა- კითხვის მცოდნე, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. აბედათის მკვიდრი.
67. ნიკოლოზ დიმიტრის ძე საჯაია, 20 წლის, გლეხი, ყოფილი მასწავლებელი საშუალო განათლებით, ახალგაზრდა მარქსისტების წევრი, დაუოჯახებელი, სოფ. მუხაშის მკვიდრი.
68. ამირან გიორგის ძე შაუდია, 19 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. ბედლენის მკვიდრი.
69. შალვა ბარნაბას ძე ძველაია, 23 წლის, გლეხი, საშუალო განათლებით, ახალგაზრდა მარქსისტების წევრი 1917 წლიდან, დაუოჯახებელი, სოფ. ნოსირის მკვიდრი.
70. ალექსანდრე (საშა) მათეს ძე კალანდარიშვილი, 20 წლის, სასულიერო წოდებიდან, ღარიბი, საშუალო განათლების მქონე, ეროვნულ-დემოკრატი 1920 წლიდან, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
71. ლეონიდე გერასიმეს ძე ხოშტარია, 26 წლის, სასულიერო წოდებიდან, საშუალო განათლების არ მქონე, ეროვნულ-დემოკრატი 1924 წლიდან, დაუოჯახებელი, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
72. გრიგოლ ერისტრახოს ძე შუშანია, 20 წლის, გლეხი, მასწავლებელი, საშუალო განათლების მქონე, დაოჯახებული, სოფ. ლეძაძამის მკვიდრი.
73. ალექსანდრე (შოთა) ლავრენტის ძე ბესელია, 17 წლის, ყოფილი აზნაური, ტექნიკუმის მეექვსე კლასის მოსწავლე, დაუოჯახებელი, სოფ. ძველი სენაკის მკვიდრი.
74. აკაკი ბესარიონის ძე კარტოზია, 23 წლის, ყოფილი აზნაური, საშუალო განათლების მქონე, სოციალ-დემოკრატების თანამგრძნობი, სოფ. ნოქალაქევის მკვიდრი.
75. ვლადიმერ შარუს ძე მიქავა, 28 წლის, გლეხი, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
76. სპირიდონ იოსების ძე გაბესონია, 21 წლის, სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტი, სოციალ-დემოკრატების თანამგრძნობი, დაუოჯახებელი, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
77. პლატონ ბახვალას ძე კარტოზია, 41 წლის, ყოფილი აზნაური, რკინიგზის მოსამსახურე, უმაღლესი განათლების არ მქონე, სოციალ-დემოკრატი, დაუოჯახებელი, სოფ. მუხანის მკვიდრი.
78. კირილე ნესტორის ძე ლოლუა, 29 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, ვაჭარი, დაოჯახებული, სოფ. ხორშის მკვიდრი.
79. ნიკოლოზ აქვსენტის ძე ანჯაფარიძე, 50 წლის, ყოფილი აზნაური, ყოფილი მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან, დაოჯახებული, სოფ. სალხინოს მკვიდრი.
80. ალექსანდრე ანტონის ძე დიხამინჯია, 26 წლის, გლეხი, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. ლეძაძამის მკვიდრი.
81. შალვა ვარლამის ძე ბოკუჩავა, 19 წლის, საშუალო განათლების მქონე, ყოფილი მასწავლებელი, დაუოჯახებელი, სოფ. უშაფათის მკვიდრი.
82. მიხეილ კონსტანტინეს ძე კოშელავა, 22 წლის, ფარმაცევტი, საშუალო განათლების მქონე, ეროვნულ-დემოკრატი, დაუოჯახებელი, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
83. მალაქია (ჭონჭი) პლატონის ძე თოფურიძე, 35 წლის, ყოფილი აზნაური, ღარიბი, საშუალო განათლების მქონე, დაუოჯახებელი, სოფ. სეფიეთის მკვიდრი.
84. კონსტანტინე ილარიონის ძე გვათუა, 24 წლის, ყოფილი აზნაური, ღარიბი, ტექნიკუმის მეექვსე კლასის მოსწავლე (იმავდროულად მასწავლებელი), დაუოჯახებელი, სოფ. ხორშის მკვიდრი.
85. ილია დავითის ძე ხაინდრავა, 27 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლების არ მქონე, დაოჯახებული, სოფ. ლეხაინდრაოს მკვიდრი (სშსსა (II), ფონდი #6, საქმე #23402-60, ფურცელი 31-32)
დანართი #13
1924 წლის აჯანყების დამარცხების შემდეგ საბჭოთა ხელისუფლების მიერ ქ. ზუგდიდში დახვრეტილთა სია
1. ჭიჭიკო კირილეს ძე ჯიქია, 30 წლის, მემარჯვენე სოციალისტ-ფედერალისტი 1920 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.2. ჭუჭუ დათას ძე ჩიქოვანი, 33 წლის, ყოფილი აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ტყაია-ბეჟაშღალის მკვიდრი.
3. ბენედიქტე ორისტოს ძე დგებუაძე, 25 წლის, ყოფილი აზნაური, სოციალ-დემოკრატი 1918 წლიდან, ყოფილი გვარდიელი, სოფ. ჯიხაშკარის მკვიდრი.
4. რაჟდენ ოთოს ძე ყურაშვილი, 30 წლის, სოფ. ხიბულის მკვიდრი.
5. სარდიონ ანდროს ძე გრიგოლია, 26 წლის, ვაჭარი, სოციალ-დემოკრატი 1918 წლიდან, ყოფილი გვარდიელი, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
6. ღუღუნ ნიკოლოზის ძე ხვარძიკია, 26 წლის, ყოფილი აზნაური, ეროვნულ- დემოკრატი 1918 წლიდან, სოფ. შამგონის მკვიდრი.
7. ძიკი ფილიპეს ძე თვალთვაძე, 46 წლის, მემარჯვენე სოციალისტ- რევოლუციონერი (ესერი) 1918 წლიდან, სოფ. წალენჯიხის მკვიდრი.
8. თეოფანე ნიკოლოზის ძე ხვარძიკია, 23 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი 1918 წლიდან, სოფ. შამგონის მკვიდრი.
9. ვასილ კოსტას ძე კალანდია, 59 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
10. მაკარ დარასელია, 26 წლის, კულაკი.
11. მიხეილ ბიჭოს ძე სიჭინავა, 66 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან.
12. ლეონტი ბებიტოს ძე რაფავა, 26 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან.
13. პროკოფი ალექსის ძე ანთია, 23 წლის.
14. ალექსანდრე თეიმურაზის ძე მესხია, 27 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი 1918 წლიდან, ყოფილი გვარდიელი.
15. ფილიპე ანდროს ძე გრიგოლია, 23 წლის, `ეპოს” ნოქარი, სოციალ-დემოკრატი 1919 წლიდან, ყოფილი გვარდიელი.
16. ვალოდია მიხეილის ძე ჩხოლარია, 34 წლის, ყოფილი აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. კოკის მკვიდრი.
17. დოროთე საბას ძე ცხაკაია, 42 წლის, ვაჭარი, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან.
18. ვარლამ როსტომის ძე სიჭინავა, 43 წლის, ვაჭარი, უმდაბლესი განათლებით, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
19. ამროსი კუკას ძე სიჭინავა, 28 წლის, ვაჭარი, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
20. რაჟდენ ტოტის ძე დგებუაძე, 39 წლის, ყოფ. აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
21. თადეოზ სტეფანეს ძე ვეკუა, 28 წლის, ვაჭარი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ყოფილი გვარდიელი, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
22. კონდრატე მარკოზის ძე შამათავა, 35 წლის, ვაჭარი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
23. აკაკი თეიმურაზის ძე ფონია, 33 წლის, ვაჭარი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ყოფილი გვარდიელი, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
24. თადეოზ სტეფანეს ძე მატუა, 40 წლის, კულაკი, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
25. თომა ბახვას ძე ხვიტია, 43 წლის, ყოფილი აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
26. აკაკი ბესარიონის ძე ანთელავა, 24 წლის, ყოფილი აზნაური, ვაჭარი, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ყოფილი გვარდიელი, სოფ. ჯიხაშკარის მკვიდრი.
27. კონსტანტინე ბახვას ძე ჩხოლარია, 30 წლის, ყოფილი აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. კოკის მკვიდრი.
28. ვარლამ ევგენის ძე გობეჩია, 41 წლის, ყოფილი მემამულე, უმაღლესი განათლებით, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
29. ჯვებე ორზოლია, 50 წლის, ყოფილი აზნაური, სოფ. კოკის მკვიდრი.
30. ბადუ იოსების ძე ქავთარაძე, 54 წლის, ყოფილი აზნაური, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
31. ირაკლი შარუს ძე სიჭინავა, 37 წლის, ვაჭარი, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
32. კოზმან როსტომის ძე კოზუა, 31 წლის, ვაჭარი, უმაღლესი განათლებით, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
33. კირილე იოსების ძე მიშველიძე, 45 წლის, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ჯოღეჯიანის მკვიდრი.
34. შალვა ალექსის ძე თოდუა, 22 წლის, კულაკი, ეროვნულ-დემოკრატი 1921 წლიდან, სოფ. ორულუ-ერგეტის მკვიდრი.
35. არსენ მათეს ძე წურწუმია, 30 წლის, კულაკი, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ორულუ-ერგეტის მკვიდრი.
36. გრიგოლ გუჯუს ძე კუკავა, 35 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. დიდინეძის მკვიდრი.
37. ვარლამ კოსტას ძე მაქაცარია, 28 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. დიდინეძის მკვიდრი.
38. მელიტონ ტატიევი, 38 წლის, კულაკი, სოფ. ცაიშის მკვიდრი.
39. სოლომონ კერანდუხის ძე ქუთელია, 50 წლის, ყოფილი აზნაური, ეროვნულ- დემოკრატი 1917 წლიდან, მეფის დროს სახელმწიფო მოხელე, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
40. ბექირბეი ეგნატეს ძე კუკავა, 41 წლის, კულაკი, ეროვნულ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. კახათის მკვიდრი (სშსსა (II), დახვრეტილთა შესახებ მიწერილობები და აქტები 1921-1924 წწ., ტ. 1, ფურცელი 178-181).
დანართი #14
1924 წლის აჯანყების დამარცხების შემდეგ საბჭოთა ხელისუფლების მიერ ქ. ფოთში დახვრეტილთა სია
1. რაჟდენ ჯამლეთის ძე ჭანტურია, 39 წლის, სოციალ-დემოკრატი 1903 წლიდან, სოფ. მაცხოვრისკარის მკვიდრი.2. ვლადიმერ კონსტანტინეს ძე ჭანტურია, 36 წლის, მასწავლებელი, ეროვნულ-დემოკრატი 1921 წლიდან, სოფ. ლიის მკვიდრი.
3. მიხეილ სოლომონის ძე დგებუაძე, 21 წლის, ყოფილი აზნაური, დაუოჯახებელი, ეროვნულ-დემოკრატი 1921 წლიდან, სოფ. კიციის მკვიდრი.
4. ვლადიმერ გიორგის ძე თვალთვაძე, 19 წლის, ყოფილი აზნაური, დაუოჯახებელი, მასწავლებელი, ეროვნულ-დემოკრატი 1921 წლიდან, სოფ. წალენჯიხის მკვიდრი.
5. ალექსანდრე ივლიანეს ძე ჩომახია, 24 წლის, ინტელიგენტი, დაუოჯახებელი, სოციალ-დემოკრატი 1916 წლიდან, ქ. ზუგდიდის (ლუქსემბურგის ქუჩა) მკვიდრი.
6. ტიხონ კონსტანტინეს ძე კეიდია, 21 წლის, ყოფილი აზნაური, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1922 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
7. გრიგოლ ალექსანდრეს ძე ქაჩიბაია, 24 წლის, სოციალ-დემოკრატი, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი.
8. ნიკოლოზ ივანეს ძე ხაჯალია, 46 წლის, სოციალ-დემოკრატი, ქ. ახალსენაკის მკვიდრი (სშსსა (II), დახვრეტილთა შესახებ მიწერილობები და აქტები 1921-1924 წწ. ტ. 1, ფურცელი 174).
დანართი #15
1924 წლის აჯანყების დამარცხების შემდეგ საბჭოთა ხელისუფლების მიერ ზუგდიდის მაზრაში ქონებაჩამორთმეული ვაჭრებისა და ხელოსნების სია
„1). შენგელია გახა .................................... საფართლო.2). ლემონჯავა იოსები .......................... საფართლო.
3). გოგია ლადი ........................................ საფართლო
4). ჯინჯოლავა იოსები ......................... საფართლო.
5). ჯგერენაია ტატაში ........................... საბაყალო.
6). ბულია მიხა ......................................... აზიური მოხელე.
7). ჩომახია ივანე ..................................... საბაყალო.
8). ვეკუა თადეოზი .................................. საფართლო.
9). წულაია კოწია .................................. საგალენტერო.
10). ფიფია ანდრი ....................................
11). ჯიშკარიანი ილარიონი .................. საწვრიმანო.
12). რაფავა ლეონტი .............................. აზიური სახელოსნო.
13). დგებუაძე რაჟდენი .......................... საფართლო.
14). დარასელია მაკარი ......................... თერძი.
15). ჩხეიძე ბიქტორი .............................. საწვრიმანო.
16). ჩხეიძე იოსები..................................... ღვინის სარდაფი.
17) მესხი ბეგლარი ................................. საფართლო აწერილია.
18). როგავა ტრიფონი ............................ საფართლო.
19). ცხაკაია დორო ................................. აწერილია შეპყრობილი.
20). კოზმავა იასონი .............................. ხუთი დღით.
21). ბაკარანძე ძუკუ ................................ სოფ. წასულია.
22). ბუღაშვილი კაპიტონ ....................საბაყალო შეპყრობილია.
23). დარჯანია ვარლამი ........................აწერილია ღებულობდა მონაწილეობას ა. ლომაიას ატრ.
24) მოლაშხია ალექსანდრე................... „------------------“
25). ჯიქია ხარიტონ................................. „------------------“
26). კაკაბაძე ისიდორე............................. „------------------“
27). მოსია დოროთე ............................... საწვრიმანო.
28). შურღაია ბარნაბა ............................ საპირფარეშო.
29). მორგოშია სპირიდონ ................... დუქ. გაღებულია.
30). ბოჭორიშვილი ლეონტი .............. სახელ. გაქცეულია.
31). დავითაია დომე ................................... სახელოსნო.
32). ქირია მაქსიმე..................................... სამჭედლო.
33). ფიოლია ტრიფონი............................ საპირფარეშო.
34). ბერანძე გრიშა ................................. ღვინის სარდაფი.
35). ლოგუა მუხრანი................................ საყასფო.
36). სვანიძე ვასილი ............................... საბაყალო.
37). დარასელია სამსონი......................... მეწაღე.
38). მოსია ალექსანდრე........................... „------------------“
39). ბესა გვასალია ................................... „-----------------“
40). ყურაშვილი მელიტონი .................. საწვრიმანო.
41) მიმინოშვილი ვანო .......................... ტყაველ. მაღაზია.
42). გვასალია მიხა ................................ მეწაღე.
43). პილა ქარდავა .................................. სათერძო.
44). თოდუა ევთიმე ................................ სახელოსნო აწერილია.
45). როგავა ვალოდია ........................... სახარაზო.
46). ცანავა მიხა ...................................... „----------------“.
47). კვარაცხელია აქვსენტი ............... მეუნაგრე.
48). სიჭინავა ირაკლი ........................... საწაღო.
49). სიჭინავა ამროსი ............................ საფართლო აწერილია.
50). დარასელია აკაკი ........................... საწაღო.
51). გოროზია ნიკო ................................. სახარაზო.
52). კილავა თედორე .............................. არასფერი არა აქვს.
53). დარასელია დიანოზი ..................... საფართლო.
54). სიჭინავა მიხა .................................. სახარაზო.
55). სიჭინავა იონა .................................. „------------------“
56). ბულია მიხა ...................................... საფართლო.
57). ძვაძვი გოგოხია ............................... მეუნაგრე შეპყრობილია.
58). კვარაცხელია ილა .......................... სახარაზო შეპყრობილია
59). ბელქანია სამსონი .......................... სახარაზო.
60). ბაღათურია აკაკი ........................... საწვრიმანო.
61). ჩახაია ილია ...................................... სახარაზო.
62). ბეგო ქანთარია ................................ სამჭედლო და სახლი.
63). ფონია აკაკი ...................................... საფართლო შეპყრობილია
64). კიტია ბოკოკია ................................ მეწაღე.
65). ლუკავა კოლია ................................ რესტორანი.
66). ბულია ევგენი ..................................
67). ბულია დათიკო“ (სსაზფ, აღწერა #1, ფონდი #2, საქმე #41, ფურცელი 69-70).
დანართი #16
1924 წლის აჯანყების დამარცხების შემდეგ საბჭოთა ხელისუფლების მიერ ზუგდიდის მაზრაში დაპატიმრებულთა სია
1. ლევან ლომინის ძე დუნდუა, 33 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, უმაღლესი განათლების მქონე, ექიმი, სოციალ-დემოკრატი 1919 წლიდან, სოფ. ხობის მკვიდრი.2. კირილე ჯირგუს ძე ქეცბაია, 39 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, სოციალ- დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. დარჩელის მკვიდრი.
3. ვლადიმერ ვასილის ძე შუბლაძე, 28 წლის, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ახუთის მკვიდრი.
4. ტრიფონ ფილიპეს ძე კოდუა, 28 წლის, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. აბასთუმნის მკვიდრი.
5. ვარლამ ანტონის ძე კობახიძე, 45 წლის, აგრონომი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ხეთის მკვიდრი.
6. გერასიმე ბურდღუს ძე ლატარია, 44 წლის, სოციალ-დემოკრატი 1901 წლიდან, სოფ. ხეთის მკვიდრი.
7. სპირიდონ ანტონის ძე შენგელია, 30 წლის, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ახუთის მკვიდრი.
8. ისააკ სიკოს ძე კაკულია, 38 წლის, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1918 წლიდან, სოფ. კახათის მკვიდრი.
9. სპირიდონ ილიას ძე წახნაკიძე, 32 წლის, ინტელიგენტი, დაუოჯახებელი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ჯუმათის მკვიდრი.
10. პაისი ესტატეს ძე ჭიჭინაძე, 34 წლის, ყოფ. აზნაური, დაოჯახებული, სოციალ- დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ლესიჭინის მკვიდრი.
11. ჩაქვა (იასონ) მიხეილის ძე კუტალია, 23 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, საშუალო განათლებით, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ხეთის მკვიდრი.
12. კონსტანტინე შამშის ძე კვარაცხელია, 28 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ჯვარის მკვიდრი.
13. ბესარიონ მიხეილის ძე ქირია, 22 წლის, ინტელიგენტი, დაუოჯახებელი, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1923 წლიდან, სოფ. აბასთუმნის მკვიდრი.
14. თევდორე გიორგის ძე ფიფია, 36 წლის, ინტელიგენტი, დაუოჯახებელი, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1922 წლიდან, სოფ. ობუჯის მკვიდრი.
15. მოსე პეტრეს ძე შენგელია, 32 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, სოციალ- დემოკრატი 1919 წლიდან, სოფ. ხაბუმის მკვიდრი.
16. პლატონ თევდორეს ძე ბერაია, 40 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1921 წლიდან, სოფ. ხორგის მკვიდრი.
17. ბეგო თეიმურაზის ძე კინტირია, 35 წლის, გლეხი, დაოჯახებული, სოციალ-დემოკრატი 1918 წლიდან, ქ. ზუგდიდის მკვიდრი.
18. სანდრო ლუკას ძე ლომაია, 38 წლის, გლეხი, დაოჯახებული, სოციალ-დემოკრატი 1923 წლიდან, სოფ. ზუბის მკვიდრი.
19. ალექსანდრე ნიკოლოზის ძე ჭეჟია, 37 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, ბუღალტერი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ჯოღეჯიანის მკვიდრი.
20. მიხეილ ბერუკოს ძე ბელქანია, 28 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. წალენჯიხის მკვიდრი.
21. ბოკო კონსტანტინეს ძე ცხომარია, 44 წლის, გლეხი, დაოჯახებული, სოციალ-დემოკრატი 1901 წლიდან, სოფ. ხორგის მკვიდრი.
22. ლევან გუჯუს ძე მესხია, 37 წლის, გლეხი, დაოჯახებული, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ობუჯის მკვიდრი.
23. კალისტრატე გაიოზის ძე ზარანდია, 32 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. დიდინეძის მკვიდრი.
24. სევერიანე კონსტანტინეს ძე ქირია, 24 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, საშუალო განათლებით, სოციალ-დემოკრატი 1918 წლიდან, სოფ. დიდინეძის მკვიდრი.
25. ამროსი პავლეს ძე ჩიხლაძე, 41 წლის, გლეხი, დაოჯახებული, სოციალ- დემოკრატი 1918 წლიდან, სოფ. აბასთუმნის მკვიდრი.
26. ისაია კოწიას ძე თოდუა, 27 წლის, ინტელიგენტი, დაუოჯახებელი, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1924 წლიდან, სოფ. ნარაზენის მკვიდრი.
27. ივანე კონსტანტინეს ძე ჯაიანი, 28 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1917 წლიდან, სოფ. ახუთის მკვიდრი.
28. ადამურ (ვასილ) სიკოს ძე ცხაკაია, 30 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1913 წლიდან, სოფ. კოკის მკვიდრი.
29. ალექსანდრე ლუკას ძე პირტაია, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1919 წლიდან, სოფ. ლეწურწუმის მკვიდრი.
30. გრიგოლ პავლეს ძე ხუბულავა, 36 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული სოციალ-დემოკრატი 1924 წლიდან, სოფ. ჯიხაშკარის მკვიდრი.
31. ილარიონ პავლეს ძე ხუბუტია, 35 წლის, ყოფილი აზნაური, დაუოჯახებელი, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1918 წლიდან, სოფ. ჯვარის მკვიდრი.
32. ვლადიმერ ანტონის ძე კვარაცხელია, 27 წლის, ინტელიგენტი, დაოჯახებული, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი 1919 წლიდან, სოფ. წალენჯიხის მკვიდრი (სშსსა (II), ფონდი #6, საქმე #24139-61, ფურცელი 150).
დანართი #17
1924 წლის აჯანყების დამარცხების შემდეგ საბჭოთა ხელისუფლების მიერ ზუგდიდის მაზრაში ქონებაჩამორთმეული პირების სია
საბჭოთა ხელისუფლებამ ტრიფონ ფილიპეს ძე კოდუას ჩამოართვა ლაფშა ცხენი, როგორც ყოფილ ოფიცერს და შემძლე პიროვნებას; სტეფანე ფუცორას ძე გოგიას – ლაფშა ცხენი, როგორც ყოფილ ოფიცერს და ბოქაულს; ვლადიმერ ვარლამის ძე ხვიტიას - ცხენი, როგორც ყოფილ აზნაურს; სეიდბი დარასელიას – ლაფშა ცხენი, როგორც შემძლე პიროვნებას და საბჭოთა ხელისუფლების აშკარა მოწინააღმდეგეს; კირილე ივანეს ძე ხვიტიას – ლაფშა ცხენი, როგორც ყოფილ აზნაურს; სეიდბი ალექსანდრეს ძე შერვაშიძეს - ცხენი, როგორც ყოფილ თავადს; მიხეილ ალექსის ძე კეიდიას - ცხენი, როგორც ყოფილ აზნაურს; ბარდღა კოწიას ძე მიქავას - ლაფშა ცხენი, როგორც ყოფილ აზნაურს; ტიტი ლავრენტის ძე ივარდავას - ცხენი უნაგირიანად, როგორც ყოფილ აზნაურს; ალექსანდრე თეიმურაზის ძე ქორთუას - ოდა სახლი ოთხთვალიანი, როგორც ყოფილ აზნაურს და საბჭოთა ხელისუფლების დაუცხრომელ მოწინააღმდეგეს; არისტრახო და კოლია დავითის ძე გვათუებს - ოდა სახლი ოთხთვალიანი, როგორც ყოფილ აზნაურებს; მელიტონ თევდორეს ძე სხულუხიას – ქვის დუქანი ოთხთვალიანი, როგორც ყოფილ ოფიცერს; კიტი ბეჟანის ძე მხეიძეს – ექვსთვალიანი თუნუქით გადახურული სახლი, როგორც ყოფილ თავადს; ვარლამ ანტონის ძე კობახიძეს – ოდა სახლი რვათვალიანი და ცხენი უნაგირიანად; თევდორე ტაიას ძე ბუკიას – ცხენი უნაგირიანად, როგორც ვაჭარს და შემძლე პიროვნებას; ისააკ მიხეილის ძე ჩიტაიას – ცხენი უნაგირიანად, როგორც ვაჭარ-სპეკულიანტს; შაჰან ტორჩინავას - ცხენი უნაგირიანად, როგორც ვაჭარს; ჩაქვა მიხეილის ძე კუტალიას - ლაფშა ცხენი უნაგირიანად, როგორც დამკომის წევრს; ბოკო კოსტას ძე ცხომარიას - ცხენი უნაგირიანად, როგორც ვაჭარს; ამბაკო და ლადი კუჭავეებს - სახლი ოთხთვალიანი და ცხენი, როგორც საბჭოთა ხელისუფლების გამოუსწორებელ მოწინააღმდეგეებს; ბადა ბახვას ძე ხუბულავას - ოდა სახლი და ლაფშა ცხენი, როგორც საბჭოთა ხელისუფლების გამოუსწორებელ მოწინააღმდეგეს; ესტატე სიმონის ძე ახალაიას - ოდა სახლი; ანტონ ბასას ძე ფულარიას - ოდა სახლი, როგორც ყოფილ აზნაურს; ყირიმი მაკარის ძე ცხონდიას - ცხენი უნაგირიანად, როგორც ყოფილ აზნაურს; კონდრატე იოსავას - ლაფშა ცხენი, როგორც ყოფილ მღვდელს; ელიზბარ დავითის ძე ქარცხიას - ცხენი, როგორც ყოფილ მღვდელს; მელენტი მიხას ძე მგალობლიშვილს - ცხენი, როგორც ყოფილ აზნაურს; შალვა მაქსიმეს ძე თვალთვაძეს - ოდა სახლი ოთხთვალიანი, როგორც ყოფილ აზნაურს; ჯაგუ და ილია ივანეს ძე გვაჯავეებს - სახლი ოთხთვალიანი, როგორც ყოფილ აზნაურებს და ვაჭრებს; ილარიონ პავლეს ძე ხუბუტიას - თავისი წილი ძმასთან საზიარო ოდა სახლი, სამზარეულო, სასიმინდე და სხვ., როგორც ყოფილ აზნაურს და საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობის დროს მაზრის მილიციის უფროსს; ჭუჭუ ჩიქოვანს - სახლი რვათვალიანი, როგორც ყოფილ თავადს და დახვრეტილს; მათე ისლამის ძე ფიფიას - ლაფშა ცხენი, როგორც ყოფილ ბოქაულს; ნესტორ დადიანს - ლაფშა ცხენი, როგორც ყოფილ თავადს; გიდი ჭანტურიას - ცხენი და 10 ქცევა მუხნარი, როგორც ყოფილ აზნაურს და დახვრეტილს; ბიჭიკო დიმიტრის ძე გოგინავას - ხის დუქანი, როგორც ყოფილ აზნაურს; ვლადიმერ ვასილის ძე შუბლაძეს - სახლი ოთხთვალიანი, როგორც ყოფილ ოფიცერს; ჯხაკუ კუჭუს ძე ცქვიტარიას - ცხენი უნაგირიანად და დუქანი; ნიკოლოზ (ნიკო) გორდულაძეს - ქვის დუქანი ორ განყოფილებიანი, როგორც ვაჭარს; ფილიპე სიმოს ძე შენგელიას - ქვის დუქანი, როგორც დახვრეტილს; ვარლამ თადას ძე ქვარცხავას - ხის დუქანი, როგორც ყოფილ აზნაურს; ბეგლარ ანტონის ძე დარსალიას - ცხენი უნაგირიანად და დუქანი, როგორც ვაჭარს; მელიტონ გოგის ძე პაპასქირს - ოდა სახლი, ოთხთვალიანი, როგორც ყოფილ აზნაურს; არტემ ალექსის ძე პაპასქირს - ცხენი უნაგირიანად, როგორც ყოფილ აზნაურს; ძუკუ ელიზბარის ძე ჩაჩიბაიას - ცხენი, როგორც ყოფილ აზნაურს; ივანე ცაკვას ძე ქვარცხავას - ცხენი უნაგირიანად, როგორც ყოფილ აზნაურს; კოსტა უტუიას ძე პაპასქირს - ცხენი უნაგირიანად, როგორც ყოფილ აზნაურს; ალექსი მიქაიას - ცხენი უნაგირიანად; ვარდენ ლევანის ძე დადიანს – ცხენი უნაგირიანად, როგორც ყოფილ აზნაურს; სოლომონ ტაგუს ძეს ჯიჯიხიას – ცხენი უნაგირიანად, როგორც ყოფილ აზნაურს; თომა მიხეილის ძე დგებუაძეს – ცხენი უნაგირიანად, როგორც ყოფილ აზნაურს; ბესარიონ დიმიტრის ძე ფარულავას – ოდა სახლი ოთხთვალიანი, როგორც ყოფილ აზნაურს; იასონ ანტონის ძე ფარულავას – სახლი ოთხთვალიანი, როგორც ყოფილ აზნაურს; ერმილე ალექსის ძე გოშუას – სახლი ხუთთვალიანი და ცხენი უნაგირიანად, როგორც ყოფილ აზნაურს; ხუტუ ლევანის ძე დადიანს – ცხენი უნაგირიანად, როგორც ყოფილ აზნაურს; ისააკ ანტონის ძე ჩიქოვანს - ცხენი უნაგირიანად, როგორც ყოფილ აზნაურს; ადამურ სიკოს ძე ცხაკაიას – ცხენი; იულონ ბიტუს ძე ნორაკიძეს - ცხენი უნაგირიანად, როგორც ყოფილ აზნაურს; ვარლამ გრიგოლის ძე ანჩაბაძეს – სახლი რვათვალიანი და ცხენი უნაგირიანად, როგორც ყოფილ თავადს; კონსტანტინე პახვალას ძე ჩხოლარიას – ცხენი, როგორც ყოფილ აზნაურს და დახვრეტილს; ხარიტონ ივანეს ძე ქვარაიას – ლაფშა ცხენი უნაგირიანად, როგორც ვაჭარს; ალექსანდრე გიორგის ძე გაბუნიას – სახლი ხუთთვალიანი სოფ. დარჩელში, როგორც ყოფილ აზნაურს; ჭუჭუ ნესტორის ძე დგებუაძეს – ლაფშა ცხენი, როგორც ყოფილ აზნაურს; შამელ ბაზალას ძე გელენავას ლაფშა ცხენი, როგორც ვაჭარს; არსენა ცაცის ძე ნაყოფიას - ცხენი, როგორც ყოფილ აზნაურს; კონსტანტინე (კოტე) ანჯაფარიძეს - ორსართულიანი სახლი ეზოთურთ; ლუკა მურზაყანის ძე გვასალიას - სახლი ქ. ზუგდიდში, როგორც ვაჭარს; ძუკუ კოსტას ძე წულეისქირს - ქვის დუქანი, როგორც ყოფილ აზნაურს; სოლომონ კერანდუხის ძე ქუთელიას - ორსართულიანი სახლი ქ. ზუგდიდში, როგორც ყოფილ აზნაურს; იასონ ჯიჯელავას – ფართლეულობა, როგორც ვაჭარს; ევგენი ბულიას – საქონელი, როგორც ვაჭარს; ფარნაოზ ნიკოლოზის ძე ფიჩხაიას - ორსართულიანი სახლი ქ. ზუგდიდში ეზოთურთ, როგორც ყოფილ აზნაურს; აკაკი თეიმურაზის ძე ფონიას - ფართლეულობა, როგორც ვაჭარს; მიხა ბეჩუს ძე სიჭინავას - დუქანი, როგორც ვაჭარს და დახვრეტილს; ნიკოლოზ (ნიკო) გოროზიას - სახელოსნო; აკაკი ბასას ძე დარასელიას - სახელოსნო; აქვსენტი კვარაცხელიას - სახელოსნო; ამროსი სიჭინავას – ფართლეულობა და სახლი, როგორც ვაჭარს და დახვრეტილს; გრიგოლ (გრიშა) ბერანძეს – ღვინის სარდაფი, როგორც ვაჭარს; დოროთე საბას ძე ცხაკაიას – ფართლეულობა, როგორც ვაჭარს და დახვრეტილს; ბეგლარ მესხს – ფართლეულობა, როგორც ვაჭარს; რაჟდენ ტაიას ძე დგებუაძეს – ფართლეულობა, ქვის დუქანი და სახლი ორსართულიანი ეზოთურთ, როგორც ვაჭარს და დახვრეტილს; ილარიონ ჯიშკარიანს – საწვრილმანო, როგორც ვაჭარს და ბრძოლაში მოკლულს; ირაკლი სიჭინავას – სახელოსნო, როგორც დახვრეტილს; დიმიტრი შენგელიას – ფართლეულობა, როგორც ვაჭარს; ვლადიმერ გოგიას – ფართლეულობა, როგორც ვაჭარს; ძარგუ წულეისქირს – ფართლეულობა, როგორც ვაჭარს და ყოფილ აზნაურს; თადეოზ პეტრეს ძე ვეკუას – ფართლეულობა, როგორც ვაჭარს და დახვრეტილს; კუჭუჭი ცხონდიას – ცხენი, როგორც ყოფილ აზნაურს; პარტენ ქუთელიას – ცხენი, როგორც ყოფილ აზნაურს; ჯვებე ორზოლიას – ცხენი უნაგირიანად, როგორც ყოფილ აზნაურს და დახვრეტილს; იონა ახალაიას – დუქანი, რიგორც ვაჭარს; ნიკოლოზ დადიანს – ორსართულიანი სახლი და ცხენი უნაგირიანად, როგორც ყოფილ აზნაურს; ილარიონ მალანიას – სახლი, როგორც ვაჭარს; მოსოსი დგებუაძეს – ცხენი, როგორც ყოფილ აზნაურს; ტარასი ნავეიშვილს – სახლი, როგორც ყოფილ აზნაურს; ოთარ კონსტანტინეს ძე დადიანს – სახლი, როგორც ყოფილ თავადს და დახვრეტილს; ვლადიმერ თემუყვას ძე თათარიშვილს – ორსართულიანი სახლი და ცხენი, როგორც ვაჭარს; გრიგოლ და ნესტორ თირქიებს – სახლი ოთხთვალიანი; ალექსანდრე სიკოს ძე ლომაიას – ოდა სახლი; გიორგი კუკურას ძე ლომაიას – ოდა სახლი; სანდრო ლუკას ძე ლომაიას – ოდა სახლი; ალექსი ბერიშვილს – ცხენი უნაგირიანად; ერასტო ივანეს ძე ჯინჯელავას – ოდა სახლი; არსენა წურწუმიას – ოდა სახლი, როგორც დახვრეტილს (ოჯახში არავინ არ დარჩა); გრიგოლ კუდნათის ძე შერვაშიძეს – ოდა სახლი ხუთთვალიანი, როგორც ყოფილ თავადს (სსაზფ, ფონდი #2, აღწერა #1, საქმე #41, ფურცელი 285-292).დანართი #18
საბჭოთა ხელისუფლების მიერ გურიაში 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებით დახვრეტილთა სია
1. ისიდორე ავქსენტის ძე დარჩია, 35 წლის, მცირე მესაკუთრე, სოციალ-დემოკრატი; 2. ვასილ ირაკლის ძე ზაქარიაძე, 24 წლის, მცირე მესაკუთრე, სოციალ-დემოკრატი;
3. პინოზ ივანეს ძე ჭანუყვაძე, 29 წლის, საშუალო შეძლების, უპარტიო;
4. კონსტანტინე პავლეს ძე ასათიანი, 35 წლის, საშუალო შეძლების, უპარტიო;
5. ბესარიონ კონსტანტინეს ძე ჯაყელი, 35 წლის, მცირე მესაკუთრე, უპარტიო;
6. გიორგი ლევანის ძე ღლონტი, 43 წლის, მცირე მესაკუთრე, უპარტიო;
7. გიორგი გრიგოლის ძე დათუნაშვილი, 27 წლის, მცირე მესაკუთრე, უპარტიო; (სშსსა (II), საქართველოს ჩკ-ს მიერ დახვრეტილთა შესახებ მიწერილობები და აქტები 1921-1924 წ.წ. ტ. 1, ფურცელი 262 (II).
დანართი #19
საბჭოთა ხელისუფლების მიერ ლეჩხუმის მაზრაში 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებით დახვრეტილთა სია
1. ნიკოლოზ (ნიკო) ალექსის ძე ბანძელაძე, 40 წლის, სოციალ-დემოკრატი, კულაკი, სოფ. ორხევის მკვიდრი.2. ამბაკო ექვთიმეს ძე ყურაშვილი, 40 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ნაყურალეშის მკვიდრი.
3. ივანე გიორგის ძე მუშკუდიანი, 35 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ოყურეშის მკვიდრი.
4. სერგო ჰუსეინის ძე გაბიძაშვილი, 40 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ორხევის მკვიდრი.
5. გერასიმე ილიას ძე ასათიანი, 30 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ქორენიშის მკვიდრი.
6. გერონტი კაციას ძე ასათიანი, 23 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ქორენიშის მკვიდრი.
7. მიხეილ ყარამანის ძე ასათიანი, 27 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ორხევის მკვიდრი.
8. გერასიმე ბიჭოს ძე ასათიანი, 31 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ქვიშორის მკვიდრი.
9. არქიპო გიორგის ძე ფრუიძე, 40 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ ქვიშორის მკვიდრი.
10. შალვა (შალიკო) გუძას ძე ყურაშვილი, 30 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი, სოფ ქვიშორის მკვიდრი.
11. ეპიფანე ექვთიმეს ძე ფრუიძე, 27 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ოყურეშის მკვიდრი.
12. ილია ექვთიმეს ძე სვანიძე, 36 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ჭრებალოს მკვიდრი.
13. ანდრო ბეგლარის ძე ჩარკვიანი, 34 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, ცაგერის მკვიდრი.
14. ანდრო (ამბაკო) მათეს ძე კენჭაძე, 37 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი.
15. აკაკი ერმოლოზის ძე ყიფიანი, 32 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ორხევის მკვიდრი.
16. გრიგოლ დავითის ძე ბურჯალიანი, 35 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ- დემოკრატი, სოფ. ჭყვიშის მკვიდრი, სოციალ-დემოკრატების სამხედრო ორგანიზაციის წევრი.
17. ლევან (ბუჭუ) ახვლედიანი, 30 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ორბელის მკვიდრი.
18. შალვა ახვლედიანი, 35 წლის, ადვოკატი, სოციალ-დემოკრატი, ცაგერის მკვიდრი.
19. მაქსიმე გუგავა, 41 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. უსახელოს მკვიდრი.
20. თეოფანე თვარაძე, 45 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ ლაილაშის მკვიდრი.
21. სერაფიონ გელოვანი, 34 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ტვიშის მკვიდრი.
22. ვლადიმერ გიორგის ძე ქარსელაძე, 55 წლის, მასწავლებელი, მონარქისტი, სოფ. შაორის მკვიდრი.
23. ალექსი ჯანაძე, 45 წლის, მასწავლებელი, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. შაორის მკვიდრი.
24. ბაბუსია ჩიქოვანი, 43 წლის, მასწავლებელი, ეროვნულ-დემოკრატი, სოფ. ლარჩვალის მკვიდრი.
25. მელქისედეკ ქარსელაძე, 39 წლის, მასწავლებელი, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. თაბორის მკვიდრი.
26. ალექსი ვახტანგის ძე გელოვანი, 60 წლის, კულაკი, მასწავლებელი, ეროვნულ-დემოკრატი, სოფ. ლაჯანას მკვიდრი.
27. პავლე ფერაძე, 24 წლის, მასწავლებელი, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ლაილაშის მკვიდრი.
28. ინდიკო დავითის ძე გელოვანი, 50 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ლაილაშის მკვიდრი.
29. ლადიკო დავითის ძე ასათიანი, 25 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ორხევის მკვიდრი.
30. ჯულთა ჭუჭიას ძე ასათიანი, 20 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ორხევის მკვიდრი.
31. არქიპო დეისმონის ძე ასათიანი, 27 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ტვიშის მკვიდრი.
32. გრიგოლ სარდიონის ძე ასათიანი, 32 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ტვიშის მკვიდრი.
33. ბეგლარ როსტომის ძე ასათიანი, 70 წლის, კულაკი, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. მექვენას მკვიდრი.
34. პეტრე ქარსელაძე, 42 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. თაბორის მკვიდრი.
35. მინა მინას ძე ახვლედიანი, 23 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ- დემოკრატი, სოფ. ტვიშის მკვიდრი.
36. ინდიკო გიორგის ძე ქვარიანი, 34 წლის, საშუალო შეძლების, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ორხევის მკვიდრი.
37. იაშა ქვათამიძე, 25 წლის, მასწავლებელი, საშუალო შეძლების, სოციალ- დემოკრატი, სოფ. მექვენას მკვიდრი (სშსსა (II), საქართველოს ჩკ-ის მიერ დახვრეტილთა შესახებ მიწერილობები და აქტები 1921-1924 წ.წ. ტ. 1, ფურცელი 262 (II)-263 (I).
დანართი #20
საბჭოთა ხელისუფლების მიერ რაჭის მაზრაში 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებით დახვრეტილთა სია
1. ტერენტი ერასტოს ძე ბოჭორიშვილი, 32 წლის, მასწავლებელი სოფ. ჯვარში, ეროვნულ დემოკრატი, ითვლებოდა ხელისუფლების საიდუმლო თანამშრომლად, მაგრამ მუშაობას თავს არიდებდა.2. მიხეილ აბესალომის ძე გელოვანი (გელაშვილი), 33 წლის, აზნაური, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. ძირაგულის მკვიდრი.
3. ირაკლი იოსების ძე კაპანაძე, 27 წლის, სასულიერო წოდებიდან, სოციალ- დემოკრატი, სოფ. ნიქოზის (გორის მაზრა) მკვიდრი.
4. ირაკლი მოსეს ძე საგანელიძე, 38 წლის, მღვდელი, სოციალ-დემოკრატი, სოფ. კვარცხუთის მკვიდრი (სშსსა (II), საქართველოს ჩკ-ის მიერ დახვრეტილთა შესახებ მიწერილობები და აქტები 1921-1924 წ.წ. ტ. 1).
დანართი #21
საბჭოთა ხელისუფლების მიერ აფხაზეთში 1924 წლის აჯანყებაში მონაწილეობის ბრალდებით დახვრეტილთა სია
1. ბესარიონ გიორგის ძე აფროსიძე, 35 წლის გლეხი, უპარტიო;2. მიხეილ იასონის ძე ასათიანი, 30 წლის, გლეხი, უპარტიო;
3. ტარას თამშუღის ძე ანჩაბაძე, 20 წლის, ყოფილი აზნაური;
4. ერმოლოზ ჩაგუს ძე ანჩაბაძე, 26 წლის, ყოფილი აზნაური, უპარტიო;
5. ნახარ ძაკას ძე ხუშტუა, 28 წლის, გლეხი უპარტიო;
6. მაქსიმე სპირიდონის ძე კორსანტია, 35 წლის, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი;
7. ნოჩო ნოეს ძე მიქელაძე, 26 წლის, აზნაური, სოციალ-დემოკრატი;
8. ვასილ გიორგის ძე გურჯუა, 32 წლის, ინტელიგენტი, სოციალ-დემოკრატი;
9. გიორგი კონსტანტინეს ძე ცინცაძე, 28 წლის, ინტელიგენტი, ეროვნულ- დემოკრატი;
10. კოკია დადეშქელიანი, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი;
11. სამსონ ჯანდელიანი, გლეხი, სოციალ-დემოკრატი; (სშსსა(II), საქართველოს ჩკ-ს მიერ დახვრეტილთა შესახებ მიწერილობები და აქტები 1921-1924 წ.წ. ტ. 1, ფურცელი 263 (I).
დანართი #22
1924 წლის 27 ოქტომბერს აფხაზეთის საგანგებო კომისიის მიერ პატიმრობიდან გათავისუფლებული პირების სია
1. ერემია როსტომის ძე შავიშვილი, 38 წლის, სოციალ-დემოკრატი 1905 წლიდან, მცხოვრები ქ. სოხუმში;2. ნესტორ პეტრეს ძე ჯახაია, 39 წლის, გლეხი, მუშაობდა მტვირთავად, უპარტიო, მცხოვრები ქ. სოხუმში;
3. არტემ იგორის ძე მაკალათია, 39 წლის, გლეხი, უპარტიო, მცხოვრები ქ. სოხუმში;
4. იასონ კუტუს (სემენის) ძე წულაია, 34 წლის, ინტელიგენტი, უპარტიო;
5. პავლე გრიგოლის ძე კერტონჯია, 35 წლის, ყოფილი ოფიცერი, უპარტიო;
6. საბა მალაქიას ძე შენგელია, 29 წლის, ყოფილი ოფიცერი, უპარტიო;
7. ალექსანდრე გუტუს ძე გვასალია, 27 წლის, ინტელიგენტი, ეროვნულ-დემოკრატი 1920 წლიდან, ყოფილი ოფიცერი;
8. ჯოტო სტეფანეს (ალექსანდრეს) ძე ქორქია, 34 წლის, ყოფილი აზნაური, უმაღლესი განათლებით, ოფიცერი (კაპიტანი), უპარტიო (სშსსა (II), ფონდი #6, სისხლის სამართლის საქმე #25167, ფურცელი 93).
დანართი #23
1924 წლის აგვისტოში საბჭოთა ხელისუფლების მიერ აჭარაში დახვრეტილთა სია
1. გიორგი მიხეილის ძე ფურცელაძე, 56 წლის, ქართველი, აზნაური, გენერალ-მაიორი, ქ. ბათუმის შტაბის ყოფილი უფროსი, სამხედრო ატაშე ქ. ბათუმში, სოციალისტ-ფედერალისტური პარტიის სამხედრო ორგანიზაციის ხელმძღვანელი, მათი დავალებით მიიღო შეიარაღებული აჯანყების ხელმძღვანელობა;2. მიხეილ სამსონის ძე საბაშვილი, 35 წლის, დაამთავრა თბილისის სასულიერო სემინარია, აჭარის „დამკომის“ თავმჯდომარე, ხელმძღვანელობდა აჭარის სამხედრო ორგანიზაციას, ეწეოდა შპიონაჟს საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ, ცხოვრობდა არალეგალურად;
3. ვლადიმერ ივანეს ძე ახვლედიანი, 33 წლის, აზნაური, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის არმიის ყოფილი უფროსი ლეიტენანტი და ბათუმის შტაბის ადიუტანტი, სოციალისტ-ფედერალისტი 1912 წლიდან, აწარმოებდა აქტიურ მუშაობას ქობულეთში შეიარაღებული აჯანყების მოწყობისათვის;
4. გიგა პლატონის ძე ჩიქოვანი, 30 წლის, აზნაური, მასწავლებელი, სოციალისტ- ფედერალისტური პარტიის ბათუმის ორგანიზაციის თავმჯდომარე, სოციალისტ-ფედერალისტი 1906 წლიდან, აჭარის „დამკომის“ წევრი, აქტიურად მუშაობდა აჭარაში შეიარაღებული აჯანყების მოსამზადებლად;
5. ანტონ ოსეკოს ძე იმნაძე, 60 წლის, ხე-ტყის ქარხნის მფლობელი, მალავდა სოციალ-დემოკრატებს, „დამკომში“ მეკავშირედ მუშაობდა;
6. ვასილ ალექსანდრეს ძე ჩიტაიშვილი, 27 წლის, მიწის მზომელი, სოციალ-დემოკრატების ცეკას რწმუნებული და ბათუმის კომიტეტის წევრი, ხელმძღვანელობდა სამხედრო ორგანიზაციას, ცხოვრობდა არალეგალურად;
7. აკაკი ონისიმეს ძე რამიშვილი, 34 წლის, ვაჭარი, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სახალხო გვარდიის ასეულის ყოფილი ხელმძღვანელი, შედიოდა სოციალ-დემოკრატების სამხედრო ორგანიზაციის სამეულში, რომელიც საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ აჭარაში შეიარაღებულ აჯანყებას ამზადებდა;
8. დიომიდე ალექსანდრეს ძე გეგიაძე, 45 წლის, ვაჭარი, სოციალ-დემოკრატი, აჭარაში შეიარაღებული აჯანყების მოსამზადებლად აქტიური მონაწილეობა მიიღო;
9. დავით ნიკოლოზის ძე დადიანი, 36 წლის, სამხედრო-საზღვაო მილიციის ბადრაგთა რაზმის ყოფილი უფროსი, სოციალ-დემოკრატების სამხედრო ორგანიზაციის აქტიური წევრი;
10. აპოლონ ნიკოლოზის ძე ფანცულაია, 38 წლის, უმაღლესი განათლებით, საბჭოთა ხელისუფლების პროვოცირებისათვის აქტიურ მუშაობას ეწეოდა;
11. აღათი მაქსიმეს ასული გორდელაძე, 26 წლის, სოციალ-დემოკრატების ცეკასთან და ბათუმის სამხედრო ორგანიზაციასთან კავშირი ჰქონდა, მალავდა სოციალ-დემოკრატებს, ცხოვრობდა არალეგალურად;
12. ანტონომაზ პლატონის ძე ჩიქოვანი, 23 წლის, აზნაური, სოციალ- ფედერალისტური პარტიის ბათუმის კომიტეტის წევრი, ღებულობდა მონაწილეობას სამხედრო ორგანიზაციის მუშაობაში;
13. ალექსანდრე ქიშვარდის ძე ზოიძე, 19 წლის;
14. კალენიკე ვასილის ძე მალაზონია, 28 წლის;
15. ალფესი ერმოლოზის ძე ხომერიკი, 30 წლის;
16. ისიდორე ივანეს ძე ზოიძე, 20 წლის;
17. კირასი თედოს ძე მკურნალიძე, 19 წლის;
18. ვლადიმერ ვასილის ძე ზაპერტოვი, 25 წლის;
19. ნიკოლოზ ლევარსას ძე მუჯირი, 36 წლის;
20. ლავრენტი იოსების ძე ქადიეშვილი, 25 წლის;
21. მიხეილ ერმოლოზის ძე თაყაიშვილი, 35 წლის;
22. ვიქტორ ვლადიმერის ძე ხომერიკი, 20 წლის;
23. სოფრომ ლავრენტის ძე კიკნაძე, 30 წლის (სუიცსა, ფონდი #284, აღწერა #3, საქმე #2, ფურცელი 2).
დანართი #24
1924 წლის 6 სექტემბერს საბჭოთა ხელისუფლების მიერ აჭარაში დახვრეტილთა სია
1. ვიქტორ ელიზარის ძე ლოლუა, 38 წლის, ვაჭარი, ყოფილი სოციალ-დემოკრატი, პარტიიდან გასვლის შემდეგ აქტიურად მუშაობდა სამხედრო ორგანიზაციაში, სამეულის თავმჯდომარე ვასო ჩიტაიშვილთან, ცეკას სრულუფლებიან წარმომადგენელ ვიქტორ ცენტერაძესთან და გენერალ ყარალაშვილთან ჰქონდა კავშირი;2. ვასილ (ვასო) კონსტანტინეს ძე შარაშიძე, 37 წლის, ქ. ფოთის სახალხო გვარდიის შტაბის ყოფილი წევრი;
3. აკაკი გოგის ძე ვანიძე, 28 წლის, ყოფილი პოდპროპორშიკი, რომელიც დაკავშირებული იყო სოხუმის სამხედრო ორგანიზაციასთან და ალექსანდრე (ალიოშა) ძაძამიასთან;
4. გალაკტიონ მიხეილის ძე დოლიძე, 31 წლის, #2 ჯავშნოსანი მატარებლის ყოფილი უფროსი, სოციალ-დემოკრატიული პარტიის აქტიური წევრი, კავშირი ჰქონდა ვალიკო ჯუღელთან;
5. ისააკ კონსტანტინეს ძე ჩაჩანიძე, 27 წლის, სამხედრო ორგანიზაციის აქტიური წევრი, ცხოვრობდა არალეგალურად;
6. ვლადიმერ არსენის ძე კვაჭაძე, 25 წლის;
7. სამსონ აფრასიონის ძე კილასონია, 33 წლის;
8. მირიან ივანეს ძე მოისწრაფიშვილი, 37 წლის;
9. იაკინთე ნესტორის ძე პაპავა, 24 წლის;
10. დომენტი ბეგლარის ძე ნიკოლაიშვილი (ირაკლი მანველიძე. 1924 წლის უაზრო მსხვერპლნი. - ჟურნალი „საისტორიო მაცნე“, #9, 2000, გვ. 80-81).
Комментариев нет:
Отправить комментарий