„აფხაზთა“ მეფეებს შორის პოლიტიკურად ერთ-ერთი ყველაზე აქტიური და მებრძოლი ბუნების ხელისუფალი იყო კონსტანტინე III (893-922წწ.), რომელსაც „მატიანე ქართლისას“ ავტორი მეტად მიზანსწრაფულ და დიდი პოლიტიკური ამბიციების მქონე მეფედ გვიხატავს. მისი მოღვაწეობის დროს „აფხაზთა“ სამეფოს ინტერესები კიდევ უფრო გაიზარდა: ბრძოლა ქართლისო შემომტკიცებისა და კახეთის შემოერთებისათვის, ქვეყნის ჩრდილოეთი საზღვრების უსაფრთხოება და ჩრდილოეთ კავკასიის ხალხების გაქრისტიანება, დარიალის კარის დაუფლება და კავკასიაში გადამავალი მნიშვნელოვანი სავაჭრო-სატრანზიტო გზის გაკონტროლება. ყველა პრობლემა დაკავშირებული იყო კონკრეტულ ისტორიულ ამოცანასთან, რომელიც მომავალში უზრუნველყოფდა „აფხაზთა“ სამეფოს პოლიტიკური საზღვრების გაზრდა-გაფართოებას, ჩრდილოეთ კავკასიის მხრიდან „აფხაზთა“ სამეფოს ჩრდილოეთი საზღვრების უსაფრთხოების უზრუნველყოფას და დარიალის კარის, როგორც განსაკუთრებული სტრატეგიული და სავაჭრო მნიშვნელობის გადასასვლელის „აფხაზთა“ სამეფოს მიერ გაკონტროლებას.
თავის წინამორბედებთან შედარებით კონსტანტინე III უფრო აქტიურ პოლიტიკას ატარებდა აღმოსავლეთ საქართველოს მიმართ. იგი კარგად იცნობდა ქართლს და, როგორც ჩანს, ბაგრატ I-ის მეფობის დროს გარკვეული პერიოდი ამ რეგიონს ერისთავის (გამგებლის) ტიტულით განაგებდა. ამის შესახებ ცნობა დაცულია მეჯუდასხეობის ცნობილ წარწერაში, რომელიც ბერი და გიორგი ხევისუფლებს ეკუთვნის; „...ესე ხელი ჩუენ ბერმან და გიორგი დავწერეთ, ოდეს კოსტანტი ქართლისა გამგებელი იყო“.1 წარწერა, კონსტანტინე III-ის მეფობის მიხედვით, დათარიღებულია X ს. 20-იანი წლებით,2 რაც, ჩვენი აზრით, არ უნდა იყოს სწორი, რადგან კონსტანტინე წარწერაში „გამგებლის“ ტიტულით არის წარმოდგენილი, ხოლო „აფხაზთა“ მეფეები წერილობით წყაროებში, ჩვეულებრივ, „მეფის“ ტიტულით არიან დასახელებულნი. თვით კონსტანტინე მეფეც სხვა ეპიგრაფიკულ ძეგლებში მეფის ტიტულით გვხვდება, რაც ერთმნიშვნელოვნად მიუთითებს, რომ მეჯუდასხეობის წარწერის შესრულების დროს იგი ჯერ კიდევ არ ატარებდა `მეფის“ ტიტულს და ქართლში გამგებლად (ერისთავად) იჯდა. აქედან გამომდინარე, ვფიქრობთ, წარწერის დათარიღება უნდა გასწორდეს IX ს. 80-იანი წლების მიწურულითა და 90-იანი წლების დასაწყისით.
მართალია, კონსტანტინეს გამეფების შემდეგ „აფხაზთა“ სამეფომ შიდა ქართლი დროებით დაკარგა, მაგრამ კონსტანტინე III-მ ქართლისათვის ბრძოლა მალევე განაახლა. „მატიანე ქართლისას“ ცნობით ამ დროს შიდა ქართლს ადგილობრივ ფეოდალთა წარჩინებული ფენა ფლობდა: „და იპყრობდეს ქართლს აზნაურნი. მას ჟამსა გამოვიდა კოსტანტი, აფხაზთა მეფე, დაიპყრა ქართლი, და ემტერა სომეხთა მეფე სუმბატ ტიეზერკალი“.3
იოანე დრასხანაკერტცის ცნობით, კონსტანტინე III-სა და სომეხთა მეფეს შორის დაწყებულ კონფლიქტში თავიდანვე ჩაერია ადარნასე „ქართუელთა“ მეფე, რომელმაც „სასწრაფოდ მისწერა ეგრისის მეფეს თავის სიძეს, რომ გაეფანტა, დაეშალა და ამოეგდო გულიდან ეს ფუჭი, უსამართლო და ამაო გადაწყვეტილება და არ გაეწია წინააღმდეგობა მასზე უფრო დიდისათვის.4
როგორც ჩანს, კონსტანტინემ არ გაითვალისწინა ადარნასეს რჩევა და ბრძოლა განაგრძო, „მაშინ სუმბატ მეფემ დიდი ჯარით შეუტია და თან წაიყვანა ქართველთა მეფე [ადარნასე]. ისინი ერთად წავიდნენ კონსტანტინეზე თავდასასხმელად“.5 სუმბატმა ქართლი და უფლისციხე დაიკავა. ასეთ კრიტიკულ სიტუაციაში მეომარი მხარეები სამშვიდობო მოლაპარაკებაზე წავიდნენ. კონსტანტინემ გააგზავნა ელჩობა სომეხთა მეფესთან, რის პასუხადაც სუმბატმა ადარნასე „ქართუელთა“ მეფე და სომეხ წარჩინებულთა დელეგაცია გამოაგზავნა.6 მოლაპარაკების დროს ადარნასე მეფის უშუალო მონაწილეობით კონსტანტინე შეიპყრეს და სუმბატ ბაგრატუნს მიჰგვარეს, რომელმაც დაპატიმრებული კონსტანტინე მეფე ანისის ციხეში ჩასვა და იქ ოთხი თვე ჰყავდა საპყრობილეში.7 ბუნებრივია, ამ დროს სუმბატ ბაგრატუნი ქართლს დაეუფლა. სომეხი მემატიანის ცნობით, „სუმბატ მეფემ მრავალი სიმაგრე დაიპყრო გურიის (?) ქვეყანაში და იმ მხარეებში თავისი გამგებელნი დააყენა“.8
მალე სომეხთა და აფხაზთა შორის სამშვიდობო ხელშეკრულება დაიდო, რომლის მიხედვითაც სუმბატმა კონსტანტინეს ქართლი დაუბრუნა და ეს ურთიერთობები დინასტიური ქორწილითაც კი განმტკიცდა.9 სომეხ-აფხაზთა შერიგება გამოიწვია იმან, რომ ეგრისში კონსტანტინეს ნაცვალის დასმას აპირებდნენ. მ. ლორთქიფანიძისა და ზ. პაპასქირის აზრით, არაა გამორიცხული, რომ ქუთაისში ახალი ხელისუფლების მოსვლას მხარს უჭერდა ადარნასე, რომლისთვისაც კონსტანტინე რატომღაც მიუღებელი იყო და სუმბატმა ქუთაისის ტახტზე სასწრაფოდ დააბრუნა კონსტანტინე, რითაც ჩაფუშა ადარნასეს გეგმები.10 როგორც ჩანს, სუმბატისათვის ადარნასე „ქართუელთა“ მეფის გაძლიერება უფრო დიდ საფრთხეს წარმოადგენდა, ვიდრე კონსტანტინე III-ის მიერ ქართლის ფლობა.
ამრიგად, სუმბატ სომეხთა მეფისა და ადარნასე „ქართუელთა“ მეფის წინააღმდეგობათა ფონზე 904 წელს კონსტანტინე III-მ შეძლო აღედგინა თავისი ძალაუფლება შიდა ქართლსა და უფლისციხეში, სადაც კვლავ თავისი ერისთავი დასვა. 907წ. ადარნასე მეფე კვლავ გამოვიდა სუმბატ ბაგრატუნის წინააღმდეგ, ამჯერად, იგი მხარში ამოუდგა არმენია-აზერბაიჯანის ამირა იუსუბ იბნ აბუ საჯის. არაბებმა ამიერკავკასია დალაშქრეს. მაგრამ მათი მთავარი მიზანი სომეხთა მეფის სუმბატ ბაგრატუნის დამორჩილება იყო. სუმბატმა მტერს ვერ გაუწია წინააღმდეგობა და თავი მოკავშირე „აფხაზთა“ მეფის კონსტანტინე III-ის სამფლობელოს შეაფარა. იუსუბმა დალაშქრა ქართლი, რომელიც ამ დროს „აფხაზთა“ სამეფოს ნაწილი იყო. ვერც კონსტანტინე III-მ შეძლო წინააღმდეგობის გაწევა მტერზე. „მატიანე ქართლისას“ უცნობი ავტორის ცნობით: „შემოვიდა ქართლად (აბუსჯისძე), მოაოხრა ქართლი...“ და რათა არ გამაგრებულიყო ქართლში „მოარღუინეს ზღუდენი უფლისციხისანი, რომელ არა დაიმჭირონ“.11
მართალია, დასავლეთ საქართველო გადაურჩა ამ შემოსევებს, მაგრამ აფხაზთა მეფემ, როგორც ჩანს, ახლად გამაგრებული უფლისციხის კედლები დაანგრია, რადგან იქ არაბები არ გამაგრებულიყვნენ. აბულ-კასიმის წასვლის შემდეგ კონსტანტინე III-ის პოლიტიკა აღმოსავლეთ საქართველოში კიდევ უფრო აქტიური გახდა.
მალე კახეთის ქორეპისკოპოსმა კვირიკემ აფხაზთა მეფე კონსტანტინე III ჰერეთში სალაშქროდ მიიწვია. კვირიკე კახთა მეფემ და კონსტანტინე III-მ ჰერეთი დალაშქრეს, რომლის შემდეგ აფხაზთა სამეფოს შემადგენლობაში გადავიდა ორი სიმაგრე ჰერეთში: არიში და გავაზი. აღნიშნულ ისტორიულ მოვლენებს ეხმაურება ქართული ეპიგრაფიკული ძეგლები, რომლებიც, ძირითადად, მოგვითხრობენ კონსტანტინე მეფის მიერ წარმოებული საეკლესიო მშენებლობის შესახებ, მაგრამ გვერდს ვერ უვლიან ამ პერიოდის პოლიტიკურ მოვლენებს. წყაროებიდან ჩანს, რომ კონსტანტინე III-ის ინიციატივით აიგო ერედვისა და სამწევრისის ტაძრები, რასაც აქ დაცული საამშენებლო წარწერები მიუთითებენ.
ერედვის წარწერა გვაუწყებს: „[სახ]ელითა ღ(მრთისა)თა მ[ამისა ძისა და] სუ[ლისა წმიდისათა], მეოხებითა წმ(ი)დ(ი)სა ღ(მრ)თი[სმშ]ობელისათა [შეწევნითა წ(მი)დ(ი)სა გი](ორგი)სითა, ხელმწიფობასა ღ(მრ)თ(ი)ვდამყარ[ე]ბულისა წმიდ[ი]სა კ[ოსტანტი]ნე მეფისასა, რ(ომე)ლ(მა)ნ ბრძანა და ჩავიდა ჰერე/თს [შ]იგან, ჰერთა მეფ[ე] გა(ა)[ქ]ცია და მუნით მშუიდობით იქცა, ცისკრად ა/ლავერდს ილოცა, [მ]წუხ(რ) ბრეძას გადაჰხთა, მეორედ კ(უ)ლა ავიდა ვეჯინ/ისა ციხე დალეწა; ქართლსა შინა უფლობასა ტბელისა ივენესა, მთავა/რე[ბი]სკო[სო]ბასა სანატრელისა ყ(უარყუარ)ესა, ჯ(უა)რითა მისითა; გაზრახვითა ნიქოზ/ე[ლი]სა _ სანატრ[ე]ლისა სტეფანე ებისკოსისათა, ძალითა, შეწევნითა მოყუას/თათა, მე თ(ევდორ)ე თაფლასძემან დავდე საძირკველი _ წელნი იყ(უ)ნეს ხფი, ქორონიკ[ონსა რკვ]“.12
წარწერის შინაარსში იკითხება ეკლესიის მშენებლობის დასაწყისი _ ხფი _ 906 წელი, თუმცა წარწერაში დასახელებული ისტორიული მოვლენები ოდნავ გვიან მოხდა. აღნიშნული მოვლენები ზუსტ ასახვას პოულობენ სხვა ისტორიულ წყაროებში, კერძოდ, „მატიანე ქართლისას“ ავტორი წერს, რომ აბულ-კასიმის მეორედ ლაშქრობის შემდეგ „უხმო კვირიკე ქორეპისკოპოსმან კოსტანტი აფხაზთა მეფესა, ჩავიდა ჰერეთად და მოადგეს ციხესა ვეჯინისასა. აფხაზთა მეფე მოადგა ზედათ კერძო და კვირკე ქვემოთ. და ვითარ მისწუდეს წაღებად, მაშინ ადარნასე პატრიკი მოვიდა პარასკევის ჯუარსა მიუპყრა ზავის პირი, მოსცა აფხაზთა მეფესა არიში, გავაზნი და კვირიკეს ორჭობი. ვითარ დაიზავნეს და შემოიქცეს. მოვიდა კოსტანტი, ილოცა ალავერდს წმ. გიორგის წინაშე შემოსა ხატი მისი ოქროთა“.13
როგორც ვხედავთ, ორივე წყარო, წარწერა და მატიანე ერთი და იმავე მონაცემებს გვაწვდის კონსტანტინე „აფხაზთა“ მეფის მიერ ჰერეთს ლაშქრობის შესახებ. აღნიშნული ლაშქრობა მატიანის მიხედვით, საქართველოში აბულ კასიმის მეორედ ლაშქრობის, ე.ი. 914 წლის შემდეგ მოხდა. მაშასადამე, ერედვის წმ. გიორგის ეკლესიის მშენებლობა კონსტანტინე მეფის ინიციატივით, ხუროთმოძღვარ თევდორე თაფლაისძეს 906 წელს დაუწყია და 914 წლის შემდეგ დასრულებულა.
საყურადღებოა, კოსტანტინე მეფისა და კვირიკე კახთა ქორეპისკოპოსის ჰერეთში ერთობლივი ლაშქრობის ისტორიის ცალკეული დეტალები, რომელშიც მემატიანე ხაზგასმით აღნიშნავს კონსტანტინე მეფის დამოკიდებულებას აღმოსავლურ ქართული სიწმინდეების მიმართ. „აფხაზთა“ მეფეს ამ დროს მყარად „უჭირავს შიდა ქართლი, რომელსაც მის მიერ დასმული ერისთავი უფლისციხიდან განაგებდა, მაგრამ ჰერეთს ლაშქრობის შემდეგ კონსტანტინემ მიიღო „არიში და გავაზნი“ _ ქვემო ქართლის მნიშვნელოვანი ნაწილი. ამიერიდან, პრაქტიკულად ქართლი მთლიანად (გარდა თბილისის საამიროსი, რომლის ტერიტორია თანდათან მცირედებოდა) „აფხაზთა“ მეფეს დაემორჩილა, რაც „აფხაზთა“ მეფეთა მიერ IX ს. 60-იან წლებში საფუძველჩაყრილი პოლიტიკის _ ქართული მიწების გაერთიანებისათვის ბრძოლის ერთ-ერთი ბრწყინვალე ფურცელი იყო.
კონსტანტინე III-ის საეკლესიო საამშენებლო საქმიანობის შესწავლის თვალსაზრისით მნიშვნელოვანი წყაროა სამწევრისის წარწერა, რომელიც წარმოადგენს მამასახლის დომნინოსისა და გიორგი თუალოსძის წარწერას კონსტანტინე მეფის მოხსენიებით. „† ზ(ედ)ა წელსა კ-ს კოსტანტინე მეფისა მე, დომნინოს, სამწევრისა ჯუარისა მამასახლისმან და გი/ორგი თუალოსძემან მოვიღეთ რუვი ესე ჯუარად./ და არავი[ნ] არს სხუა მო[მ]ხუმარე და [უფალი] რუვისა ამის, გარნა/ პატიოსანი ჯუარი და გიორგი, ვინე სე აღმოიკითხოს მე, დომნინოს, მონა ჯუარისა, [ლოცვასა მომიხსენეთ და თუალოს]ძეცა/ გ(იორ)გი ქ(რისტე) მ(ა)ნ შე(ი)წყ(ალე)ნ. ამენ. იყავნ“.14
წარწერა დათარიღებულია კონსტანტინე მეფის ზეობის მე-20, ე. ი. 912 წლით. თუ გავითვალისწინებთ, ერედვის წმ. გიორგის ეკლესიის წარწერისა და „მატიანე ქართლისა“-ს ზემოთ მოყვანილ მონაცემებს, სწორედ ამ პერიოდში ფლობდა „აფხაზთა“ მეფე კონსტანტინე III ქართლის მნიშვნელოვან ნაწილს. ერედვისა და სამწევრისის ხუროთმოძღვრულ ძეგლებზე „აფხაზთა“ მეფის დასახელება არგუმენტირებულად ასაბუთებს, რომ ადგილობრივი საერო და საეკლესიო ფენის წარმომადგენლებისთვის სავალდებულო იყო მეფის ზეობის წლებით დაეთარიღებინათ დიდი მშენებლობები. რასაკვირველია, ეს ვერ მოხდებოდა „დამპყრობელი“ მეფის მიერ, როგორც ამას წარმოგვიდგენს ზოგიერთი აფხაზი ისტორიკოსი და უკანასკნელ ხანს სოხუმში გამოცემული სასკოლო სახელმძღვანელოს აფხაზი ავტორები – ო. ბღაჟბა და სტ. ლაკობა. ისინი იცნობენ სამწევრისისა და ერედვის წარწერებს, თუმცა მათ შორის ერთ-ერთის ლოკალიზაციას კახეთში ახდენენ.15 ავტორების აზრით, კონსტანტინე III-მ ქართლი დაიპყრო და ხაზს უსვამენ, რომ ბრძოლა ქართლისათვის მიმდინარეობდა აფხაზთა და სომეხთა სამეფოებს შორის. არსად, ამ სახელმძღვანელოს არცერთ გვერდზე არ არის ნახსენები ტაო-კლარჯეთის სამთავრო (ქართველთა საკურაპალატო), ან კახეთის სამეფო, მაშინ როდესაც ადარნასე „ქართუელთა მეფე“ ამიერკავკასიის პოლიტიკურ არენაზე საკმაოდ დიდი ავტორიტეტით სარგებლობდა, რასაც მოწმობს მისი აქტიური ჩარევა სომხური სამეფო-სამთავროების საშინაო საქმეებში. სტ. ლაკობასა და ო. ბღაჟბას წიგნის მიხედვით, მკითხველს შთაბეჭდილება რჩება, რომ თანამედროვე საქართველოს აღმოსავლეთი და სამხრეთი ნაწილი მაშინ სომხეთის სამეფოს შემადგენლობაში იყო და ბრძოლა მიმდინარეობდა აფხაზურ და სომხურ სამეფოებს შორის.16 აფხაზი ავტორები იგნორირებას უკეთებენ იმ ფაქტსაც, რომ აფხაზთა მეფეთა საქმიანობის ამსახველი ეპიგრაფიკული ძეგლები და მათი დაკვეთით შესრულებული წარწერები ქართულ ენაზეა დაცული და არსად არ ახსენებენ რატომ წერდნენ ისინი თავიანთი საქმიანობის შესახებ ქართულად და არა ბერძნულად? მაშინ, როცა ბიზანტიელი მოხელის მიერ მიერ კონსტანტინე III-ისადმი გამოგზავნილი ბულის ბერძნულენოვან წარწერაზე საგანგებოდ ჩერდებიან და ეს ერთადერთი წარწერა აღმოჩნდა „არგუმენტი“ იმის „დასაბუთებისა“, რომ „აფხაზთა“ მეფეები ბერძნულად აწარმოებდენ სამეფო კანცელარიის საქმიანობას.
კონსტანტინე III-ის გეგმებში ალანთა კარის მიმდებარე ქვეყნების დაემორჩილებინაც შედიოდა, რითაც სურდა ქართლიდან ჩრდილოეთ კავკასიაში გადამავალი სტრატეგიული და ეკონომიკური მნიშვნელობის გზა გაკონტროლება. სომეხი ისტორიკოსის იოანე დრასხანაკერტელის ცნობით: „ეგრისის მეფე კონსტანტინემ…... შეკრიბა ჯარი და გაემართა ჩრდილოეთის მხრით კავკასიის მთის ხევებით, რათა გუგართა ქვეყანა და ალანთა კარის ახლოს მცხოვრები მოსახლეობა თავის ხელქვეით დაემორჩილებინა“,17 აფხაზთა მეფის ამ განზრახვას, დრასხანაკერტელის ცნობით, წინ აღუდგა სომეხთა მეფე სუმბატ ბაგრატუნი. მართალია, კონსტანტინე III ამ ბრძოლაში დამარცხდა, მაგრამ ვერც სუმბატმა ვერ შეძლო ალანთა კარის მიმდებარე ტერიტორიის დაკავება, თუმცა ქართლს ოთხი თვის მანძილზე ფლობდა. ჩვენი აზრით, სწორედ ამ პერიოდში უნდა მომხდარიყო სუმბატ სომეხთა მეფის მიერ ატენის სიონის ფრესკული მოხატულობის განახლება. ცნობილი ფაქტია, რომ სუმბატი გამოსახულების განმარტებითი ქართული წარწერითურთ იქვე არის გამოსახული.18 ატენის სიონში სუმბატის ფრესკული გამოსახულების გვერდით ჩანს მამაკაცი დიდებულის სამოსით, რომელსაც ახლავს დაზიანებული გამოსახულების განმარტებითი წარწერა: „მამაი გიორგი მეფისაი, შემომწირველი ჯუარმეწამულისაი“. აღნიშნული ფრესკა და წარწერა თავის დროზე შ. ამირანაშვილის მიერ მიჩნეული იქნა კონსტანტინე მესამედ, რადგან სუმბატის, მისი ძის, უფლისწულ აშოტისა და კონსტანტინე მესამის ფრესკული გამოსახულებები ერთი და იმავე ეპოქის მხატვრობის ფენად მიიჩნია.19
მომდევნო პერიოდში კონსტანტინე III-ის ფრესკულ გამოსახულებასთან შესრულებული წარწერის „მამა გიორგი მეფისა, შემომწირველი ჯუარმეწამულისა“, საფუძველზე გიორგი მეფე მიჩნეული იქნა გიორგი II საქართველოს მეფედ (1072-1089), ხოლო ფრესკაზე გამოსახული მეფე _ ბაგრატ IV-დ (1027-1072). ჩვენი აზრით, ეს არასწორი უნდა იყოს, რადგან მხატვრობის ეს ფენა (სუმბატის, მისი ძისა და კონსტანტინეს ფრესკები) შ. ამირანაშვილის მიერ დათარიღებული იქნა ერთი და იმავე პერიოდით. გარდა ამისა, გასათვალისწინებელია ატენის ფრესკულ წარწერის შინაარსი „მამა გიორგი მეფისა“. ანუ გიორგი მეფის მამა. მსგავს ფორმულირებას ქართულ წარწერებში ვერსად ნახავთ, როგორც ჩანს, ამ დროს გიორგი მეფის მამა ცოცხალი უნდა იყოს და ატენის ფრესკული მოხატულობის განახლებაშიც დიდი წვლილი მიუძღვის, მაგრამ რატომ არ არის გამოსახული თავად გიორგი მეფე?
ჩვენი აზრით, სწორი იყო შ. ამირანაშვილისეული დასკვნა, რომ ფრესკაზე გამოსახულია კონსტანტინე III. ამ დროს ქართლში გამგებლად ზის კონსტანტინე III-ის უფროსი ვაჟი უფლისწული გიორგი, რომელიც მამის დავალებითა და ფინანსური მხარდაჭერით ხელმძღვანელობდა ატენის განახლებას, შესაბამისად ატენის ფრესკებში მან საპატიო ადგილი დაიმკვიდრა. როგორც ჩანს, ამ პერიოდში კონსტანტინე III გარდაიცვალა და გიორგი II (922-957) გამეფდა, შესაბამისად, წარწერის ოსტატმა ფრესკულ წარწერაში გიორგი მეფის მოხსენიება უფრო მართებულად მიიჩნია. მხოლოდ ამით შეიძლება აიხსნას ფრესკაზე გამოსახული მეფის წარწერაში მოუხსენიებლობა. ამრიგად, კონსტანტინე III, როგორც ვხედავთ, აქტიურ მონაწილეობას იღებდა, როგორც სამწევრისისა და ერედვის, ასევე ატენის სიონის განახლებაშიც. ალანთა კარის ხელში ჩაგდების გარდა, კონსტანტინე III-ს უფრო შორს მიმავალი მიზნებიც ჰქონდა, რადგან „აფხაზთა“ სამეფოს ისტორიაში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს ალანთა გაქრისტიანების საკითხს. ბიზანტიის იმპერია აქტიურად ცდილობდა ოსეთში ქრისტიანობის გავრცელებას, მაგრამ ეს პრობლემა IX-X საუკუნეებამდე კვლავ გადაუჭრელი იყო. მართალია, ოსები ქრისტიანობას ადრიდანვე იცნობდნენ, მაგრამ მიუხედავად ამისა, ქრისტიანობა აქ ფეხს ვერ იკიდებდა.
IX საუკუნიდან ოსების გაქრისტიანება შედარებით წარმატებით წარიმართა.20 ბიზანტიის იმპერიისა და გაძლიერებული „აფხაზთა“ სამეფოსათვის დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა ოსეთზე გავლენის მოპოვებას. მ. ლორთქიფანიძის აზრით, ბიზანტიის იმპერია და „ეგრის-აფხაზეთი ერთნაირად ცდილობდნენ ოსთა დამორჩილებას და ამ მიზნით, ორივე ქვეყანა იყენებდა იდეოლოგიურ საშუალებას, ქრისტიანულ სარწმუნოებას და ცდილობდა ქრისტიანობის შეტანასა და გავრცელებას ალანებში.21 ჩვენი აზრით, „აფხაზთა“ სამეფოს ალანების და საერთოდ, ჩრდილოეთკავკასიელი ხალხების მიმართ სხვა მიზნები და მისწრაფებები ამოძრავებდა. კერძოდ, ეს უნდა ყოფილიყო „აფხაზთა“ სამეფოს ჩრდილოეთი საზღვრების უსაფრთხოების საკითხი. კონსტანტინე III, სწორედ ამ მიმართულებით წარმართავდა თავის ღონისძიებებს, კერძოდ, მისი მხარდაჭერით ალანთა შორის ქრისტიანობის საქადაგებლად გაიგზავნა არქიეპისკოპოსი. ეს, რა თქმა უნდა ბიზანტიის ინტერესებშიც შედიოდა, ამიტომ კონსტანტინე მეფის ამ ღონისძიებას, როგორც ჩანს, ბიზანტიის მმართველი წრეები და ბერძენი პატრიარქიც იწონებდა.
ამ ისტორიულ მოვლენებზე მოგვითხრობს ბიზანტიის პატრიარქის ნიკოლოზ მისტიკოსის (914-925) წერილები გიორგი II „აფხაზთა“ მეფისადმი, საიდანაც აშკარად ჩანს, რომ ალანებში ქრისტიანობის შეტანის საქმე კონსტანტინე III-ის დროს დაწყებულა. ცნობილია ნიკოლოზ მისტიკოსის სამი წერილი გიორგი II აფხაზთა მეფისადმი. უკანასკნელ ხანს გამოითქვა მოსაზრება რომ ნიკოლოზ მისტიკოსის #51 წერილი კონსტანტინე III-ადმია მიწერილი.22 კერძოდ, ნიკოლოზ მისტიკოსის ამ წერილში აღნიშნავს: „შენ ღვთის ცნების მიხედვით დიდი ამაგი დასდე და განანათლე ალანიის მმართველი და ყველა ისინი, ვინც მასთან ერთად ღირსი გახდა წმინდა ნათლისღებისა“.23 ეს წერილი კონსტანტინე მეფისადმი მიწერილი უნდა იყოს, რადგან აქ ალანთა მთავრის გაქრისტიანების საკითხზეა საუბარი, ხოლო გიორგი II-სადმი მიწერილ წერილში კი ნიკოლოზ მისტიკოსი თხოვს მას გააგრძელოს მამის საქმიანობა, რომელმაც „ალანთა მმართველის გაქრისტიანება შეძლო“. ჩვენი აზრით, აქ აშკარად ჩანს, რომ ნიკოლოზ მისტიკოსი მამა-შვილს სხვადასხვა დროს უგზავნის წერილებს და ეს მოსაზრება გასაზიარებელია. „აფხაზთა“ სამეფოს ინტერესები ალანებისადმი, ჯერ კიდევ მაშინ გამოიკვეთა, როცა კონსტანტინე მეფემ ალანთა კარის შემოერთება გადაწყვიტა, მაგრამ მისი დამორჩილება ვერ შეძლო.
როგორც ჩანს ეს ბრძოლა იმ დიდი პოლიტიკის ნაწილი იყო, რომელიც ითვალისწინებდა ჩრდილოეთკავკასიელი ხალხების მხრიდან „აფხაზთა“ სამეფოს საზღვრების უსაფრთხოებას და შესაბამისად, იქ ქრისტიანობის ქადაგებას, რაც მნიშვნელოვანი იდეოლოგიური დასაყრდენი იქნებოდა „აფხაზთა“ სამეფოს მომავალი პოლიტიკური გაფართოებისათვის.
როგორც ვხედავთ, წერილობითი წყაროების ანალიზი საშუალებას გვაძლევს აღვადგონოთ აფხაზთა მეფის კონსტანტინე III-ის, ენერგიული და ამბიციური სახელმწიფო მოღვაწის სახე: ქვეყნის გაერთიანებისათვის დაუნდობელი მებრძოლი, მაგრამ სათნოებით აღსავსე, „ოქროთი ხატის მმოსავი“, „ალავერდს მლოცველი წმ. გიორგის წინაშე“ და „შემომწირველი ჯუარმეწამულისა“. სწორედ კონსტანტინე III-ისა და მისი მემკვიდრეების თავდაუზოგავმა ზრუნვამ, მიმართულმა თავიანთი სახელმწიფოს შემდგომი ტერიტორიული განვრცობისა და გაძლიერება-განმტკიცებისაკენ, შექმნა მყარი საფუძველი ქუთაისის ტახტის ეგიდით ერთიანი ქართული სახელმწიფოს წარმოქმნისათვის X-XI საუკუნეების მიჯნაზე.24
შენიშვნები
1. ქართული წარწერების კორპუსი, I. ლაპიდარული წარწერები. აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველო (V-Xსს.) შეადგინა და გამოსაცემად მოამზადა ნ. შოშიაშვილმა. თბ., 1980, გვ. 144.
2. ქართული წარწერების კორპუსი, I.., გვ. 144.
3. მატიანე ქართლისა. _ ქართლის ცხოვრება ტ. I. ტექსტი დადგენილი ყველა ძირითადი ხელნაწერის მიხედვით ს. ყაუხჩიშვილის მიერ. თბ., 1955, გვ. 262.
4. იოანე დრასხანაკერტელი. სომხეთის ისტორია, სომხური ტექსტი ქართული თარგმანით, გამოკვლევითა და საძიებლებით გამოსცა ე. ცაგარეიშვილმა. თბ., 1965, გვ. 109.
5. იოანე დრასხანაკერტელი. სომხეთის ისტორია, გვ. 109-110.
6. მ. ლორთქიფანიძე, ზ. პაპასქირი. ახალი სამეფო-სამთავროების წარმოქმნა საქართველოში და მათი ადგილი საერთაშორისო ურთიერთობებში. საშინაო დიპლომატია (IX ს. და X ს-ის I ნახევარი). ქართული დიპლომატიის ისტორიის ნარკვევები ტ. I. თბ. 1998. გვ. 194.
7. იოანე დრასხანაკერტელი. სომხეთის ისტორია, გვ. 110-111; მ. ლორთქიფანიძე, ზ. პაპასქირი. ახალი სამეფო-სამთავროების წარმოქმნა საქართველოში.... გვ. 194; З. В. Анчабадзе. Из истории средневековой Абхазии (V-XVII вв), Сухуми, 1959, გვ. 121.
8. იოანე დრასხანაკერტელი. სომხეთის ისტორია, გვ. 110.
9. მატიანე ქართლისა, გვ. 262.
10. მ. ლორთქიფანიძე, ზ. Pპაპასქირი. ახალი სამეფო-სამთავროების წარმოქმნა საქართველოში, გვ. 194.
11. მატიანე ქართლისა, გვ. 263.
12. ქართული წარწერების კორპუსი, I, გვ. 171. ლ. ახალაძე, ეგრის-აფხაზეთის („აფხაზთა“) მეფეთა წარწერები. _ „აფხაზეთი“, საინფორმაციო ანალიტიკური ჟურნალი, I. თბ., 2004, გვ. 56-57.
13. მატიანე ქართლისა, გვ. 264.
14. ქართული წარწერების კორპუსი, I.., გვ. 222; ლ. ახალაძე, ეგრის-აფხაზეთის („აფხაზთა“) მეფეთა წარწერები, გვ. 57.
15. О. Х. Бгажба, С. З. Лакоба. История Абхазии. С древнейших времен до наших дней. 10-11 классы. Учебник для обшеобразовательных учебных уч- реждений. Сухум, 2006, გვ. 133.
16. აღნიშნულ სასკოლო სახელმძღვანელოში სომხური თემა საერთოდ ძალზე ფართო და მრავალფეროვანია, მაგალითად, კლისურის ციხე სომხებს აუგიათ, კერძოდ, ვინმე თომა სომეხს, ასევე აფხაზეთის მთებში ციბილიუმის კომენდატი VIII საუკუნეში სომეხი ყოფილა, 550წ. პეტრას დამცველთა რიგებში იოანე სომეხიც იყო და ა.შ. ქართლი ან სომხების ხელშია, ან აფხაზების, არსებობდა თუ არა ქართული სამეფო-სამთავროები, არ ჩანს.
17. იოანე დრასხანაკერტელი. სომხეთის ისტორია, სომხური ტექსტი ქართული თარგმანით, გამოკვლევითა და საძიებლებით გამოსცა ე. ცაგარეიშვილმა. თბ., 1965, გვ. 109.
18. ქართული წარწერების კორპუსი. ფრესკული წარწერები, I. ატენის სიონი, გამოსაცემად მოამზადეს, გამოკვლევა და საძიებლები დაურთეს გ. აბრამიშვილმა და ზ. ალექსიძემ. თბ., 1989, გვ. 161.
19. Ш. Я. Амиранашвили. История грузинской монументальной живописи. т. I. Тб, 1957, ტაბულა 82.
20. გ. თოგოშვილი, საქართველო-ოსეთის ურთიერთობის ისტორიიდან. უძველესი დროიდან XIV საუკუნემდე. სტალინირი, 1958, გვ. 108-115.
21. მ. ლორთქიფანიძე, ახალი ქართული სამთავროების წარმოქმნა. _ საქართველოს ისტორიის ნარკვევები. ტ. II. თბ., 1973, გვ. 443.
22. Е. К. Аджинджал. Из истории христианства Абхазии. Сухум, 2000, გვ. 89, 91. შდრ. ჯ. გამახარია. აფხაზეთი და მართლმადიდებლობა. თბ., 2005, გვ. 112-113.
23. ნიკოლოზ მისტიკოსი. _ გეორგიკა. ბიზანტიელი მწერლების ცნობები საქართველოს შესახებ. ბერძნული ტექსტი ქართული თარგმანითურთ გამოსცა და განმარტებები დაურთო ს. ყაუხჩიშვილმა. ტ. IV, ნაკვ. II, თბ., 1952, გვ. 213-214.
24. ზ. პაპასქირი. ნარკვევები თანამედროვ ეაფხაზეთის ისტორიული წარსულიდან, ნაკ. I. უძველესი დროიდან 1917 წლამდე. თბ., 2004, გვ. 55.
Комментариев нет:
Отправить комментарий