სერდიკისა (გალერიუსის) და მილანის (კონსტანტინე-ლიცინიუსის) ედიქტები და ქრისტიანობის დევნის შეწყვეტა

ქრისტიანები იმპერიაში ნერონიდან მოყოლებული ბევრი მიზეზის გამო (ადამიანების გაღმერთების უარყოფა, არმიაში მსახურებაზე უარი, რომაულ ტრადიციებისადმი წინააღმდეგობა, მსხვერპლშეწირვაზე უარი და ა.შ.) პერიოდულად დევნას განიცდიდნენ, თუმცა დიოკლეტიანემდელი იმპერატორები ერიდებოდნენ რელიგიური ჯგუფის წინააღმდეგ ზოგადი კანონების გამოცემას. 250-იან წლებში, დეციუსისა და ვალერიანეს მეფობის დროს, რომის ქვეშევრდომები, მათ შორის ქრისტიანები, იძულებულნი იყვნენ რომაული ღმერთებისთვის მსხვერპლი შეეწირა, წინააღმდეგ შემთხვევაში პატიმრობასა და სიკვდილით დასჯას დაემუქრებოდნენ, თუმცა არ არსებობს მტკიცებულება, რომ ეს ბრძანებულებები კონკრეტულად ქრისტიანობაზე თავდასხმას ისახავდა მიზნად. გალიენუსის ტახტზე ასვლის შემდეგ, 260 წელს, ეს კანონები შეჩერდა. დიოკლეტიანეს მიერ ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ, 284 წელს, ქრისტიანობისადმი იმპერიული უყურადღებობის დაუყოვნებლივი შეცვლა არ მომხდარა, მაგრამ რელიგიური უმცირესობების მიმართ ოფიციალური დამოკიდებულების თანდათანობითი ცვლილება დაიწყო.

მმართველობის პირველი თხუთმეტი წლის განმავლობაში დიოკლეტიანემ არმია ქრისტიანებისგან გაწმინდა, თუმცა მკაცრიდევნა მის მიერ არ ხორციელდებოდა.

302 წლის ზამთარში გალერიუსმა, რომელიც ვერ იტანდა ქრისტიანებს, დიოკლეტიანეს მოუწოდა, დაეწყო ქრისტიანების საყოველთაო დევნა. დიოკლეტიანე ფრთხილობდა და დიდიმას ორაკულს ხელმძღვანელობისთვის მიმართა. ორაკულის პასუხი გალერიუსის პოზიციის მხარდაჭერად იქნა აღქმული და 303 წლის 23 თებერვალს ტერმინალიის დღესასწაულზე, საყოველთაო დევნა გამოცხადდა. ეს ქრისტიანების უკანასკნელი და ყველაზე სასტიკი დევნა იყო. დაიწყეს ეკლესიების დანგრევა და მათი წმინდა წერილების დაწვა, ხდებოდა ეკლესიის ქონების კონფისკაცია; ქრისტიანებს კოლექტიური სამართლებრივი ქმედებები აუკრძალეს; მაღალი რანგის ქრისტიანებს პრივილეგიები ჩამოართვეს, რამდენიმე სახელმწიფო მოხელე დააკავეს.

იმპერატორებმა დიოკლეტიანემ, მაქსიმიანემ, გალერიუსმა და კონსტანციუსმა გამოსცეს ედიქტების სერია, რომლითაც ქრისტიანებს აუქმებდნენ კანონიერ უფლებებს და მოითხოვდნენ ტრადიციული რელიგიური პრაქტიკის დაცვას. მოგვიანებით გამოსული ედიქტები სასულიერო პირებს ეხებოდა და საყოველთაო მსხვერპლშეწირვას მოითხოვდა, ყველა მაცხოვრებელს რომაული ღმერთებისთვის მსხვერპლის შეწირვა უბრძანებდა (ებრაელები გამონაკლისს წარმოადგენდნენ). დევნის ინტენსივობა იმპერიის მასშტაბით განსხვავებული იყო - ყველაზე სუსტი გალიასა და ბრიტანეთში, სადაც მხოლოდ პირველი ედიქტი გამოიყენებოდა და ყველაზე ძლიერი აღმოსავლეთ პროვინციებში.

ევნის პოლიტიკა იმპერიის მასშტაბით ინტენსივობით განსხვავდებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ გალერიუსი და დიოკლეტიანე მგზნებარე დევნის მომხრეები იყვნენ, კონსტანციუსი ენთუზიაზმით არ იყო განწყობილი. მოგვიანებით დევნის ედიქტები, მათ შორის საყოველთაო მსხვერპლშეწირვის მოწოდებები, მის სამფლობელოში არ გამოიყენებოდა. მისმა ვაჟმა, კონსტანტინემ, 306 წელს საიმპერატორო თანამდებობის დაკავების შემდეგ, ქრისტიანებს სრული იურიდიული თანასწორობა აღუდგინა და დევნის დროს ჩამორთმეული ქონება დაუბრუნა. 306 წელს იტალიაში უზურპატორმა მაქსენციუსმა მაქსიმიანეს მემკვიდრე სევერუსი ტახტიდან გადააყენა და სრული რელიგიური ტოლერანტობა აღუთქვა.

***

305 წელს დიოკლეტიანე მაქსიმიანესთან ერთად პენსიაზე გავიდა და გალერიუსი და კონსტანციუსი ავგუსტები გახდნენ, ხოლო მათი თანაშემწეები კეისრები. ტეტრარქიის წესები მალე მოიშალა და 307 წლიდან იმპერიაში სულ უფრო მეტი იმპერატორი ხდებოდა, სამოქალაქო ომები იწყებოდა, ბარბაროსთა შემოსევები არ წყდებოდა. ასეთ ვითარებაში გალერიუსი პოლიტიკას თანდათან ჩამოცილდა და ბოლო წლები კიბოს ებრძოდა. მას სასტიკი ტკივილები ტანჯავდა, ამიტომ ბოლოს აღიარა, რომ ქრისტიანების დევნამ შედეგი არ გამოიღო და რომისთვისაც უკეთესი იქნება თუ ქრისტიანები ილოცონ თავიანთი ღმერთის მიმართ და შეძლებენ უსაფრთხოდ ცხოვრებას თავიანთ სახლებშიო

311 წელს წლის 30 აპრილს, სიკვდილამდე რამდენიმე დღით ადრე, მშობლიურ სერდიკაში გალერიუსმა „ტოლერანტობის ედიქტი“ გამოსცა, რომელშიც ეწერა:

„ტეტრარქიის სხვა ოფიციალური წევრების სახელით გამოქვეყნებული ბრძანებულებით ქრისტიანების დევნის დასრულება აღინიშნა.

რესპუბლიკის კეთილდღეობისა და კეთილდღეობისთვის მიღებულ სხვა ღონისძიებებთან ერთად, ადრე გვინდოდა ყველაფერი რომაელთა უძველეს კანონებსა და საზოგადოებრივ წესრიგთან ჰარმონიაში მოყვანა და იმის უზრუნველყოფა, რომ ქრისტიანებიც კი, რომლებმაც მიატოვეს თავიანთი მამების რელიგია, გონს მოსვლას შეძლებდნენ; რადგან, სინამდვილეში, თავად ქრისტიანები, რატომღაც, ასეთ ახირებას მიჰყვნენ და ისეთ სისულელეში ჩავარდნენ, რომ არ ემორჩილებოდნენ ანტიკურობის წესებს, რომლებიც, შესაძლოა, მათმა წინაპრებმა დაადგინეს; არამედ საკუთარი ნებითა და სიამოვნებით ადგენდნენ კანონებს, რომლებიც უნდა დაეცვათ და სხვადასხვა ხალხს სხვადასხვა ადგილას კრებებში აკრებდნენ. საბოლოოდ, როდესაც ჩვენი კანონი გამოქვეყნდა იმის შესახებ, რომ ისინი ანტიკურობის წესებს უნდა დამორჩილებოდნენ, ბევრი საფრთხის შიშმა დაიმორჩილა, ბევრმა სიკვდილიც კი განიცადა. და მაინც, რადგან მათი უმეტესობა არ ღალატობდა თავის გადაწყვეტილებას და ჩვენ დავინახეთ, რომ ისინი არც ღმერთებს თაყვანს სცემდნენ და არც საკუთარ ღმერთს სცემდნენ თაყვანს, ამიტომ ჩვენ, ჩვენი უკიდურესი შეწყალების და ყველასადმი შეღავათების მიცემის მუდმივი ჩვევის გათვალისწინებით, გადავწყვიტეთ, რომ მათთვისაც სასწრაფოდ უნდა მიგვეღო შეღავათი, რათა ისინი კვლავ ქრისტიანები გახდნენ და თავიანთი კრება ჩაატარონ, იმ პირობით, რომ ისინი წესრიგის საწინააღმდეგო არაფერს გააკეთებენ. მაგრამ მაგისტრატებს სხვა წერილში ვეტყვით, თუ რა უნდა გააკეთონ.

ამიტომ, ჩვენი ამ კეთილგანწყობისთვის, მათ უნდა ილოცონ თავიანთი ღმერთის მიმართ ჩვენი, რესპუბლიკისა და საკუთარი უსაფრთხოებისთვის, რათა რესპუბლიკამ ყველა მხრიდან უვნებლად იარსებოს და მათ შეძლონ უსაფრთხოდ ცხოვრება თავიანთ სახლებში.

ეს ედიქტი გამოქვეყნდა ნიკომიდიაში მაისის კალენდების წინა დღეს, ჩვენი მერვე და მაქსიმინეს მეორე კონსულობის დროს“.

ასე დაიწყო ქრისტიანთა დევნის შეწყვეტა მის კუთვნილ აღმ. პროვინციებში.

***

გალერიუსი დაიბადა დუნაის პროვინციებში, ქ. სერდიკას (დღევ. სოფია, ბულგარეთი) მახლობლად. მამამისი მწყემსი იყო, და გალერიუსიც თავდაპირველად მამის პროფესიას მიჰყვებოდა. შემდეგ წარჩინებით მსახურობდა ჯარისკაცად იმპერატორების ავრელიანეს, პრობუსისა და დიოკლეტიანეს დროს, 293 წელს დანიშნეს კეისრად და დაქორწინდა დიოკლეტიანეს ქალიშვილ ვალერიაზე და ამავდროულად მას ილირიული პროვინციების მოვლა დაევალა. მისი ქალიშვილი მაქსიმიანეს ვაჟზე დააქორწინეს. დუნაიზე სარმატებისა და გოთების წინააღმდეგ რამდენიმეწლიანი ლაშქრობის შემდეგ, მან აღმოსავლეთ იმპერიის საზღვრებზე მდებარე ლეგიონების მეთაურობა მიიღო. დანიშვნიდან მალევე, გალერიუსი ეგვიპტეში გაგზავნეს აჯანყებულ ქალაქებთან, ბუსირისთან და კოპტოსთან საბრძოლველად 298-299 წლებში წარმატებით ილაშქრა სპარსეთის წინააღმდეგ, რის შემდეგაც დიოკლეტიანეზე მისი გავლენა სულ უფრო იზრდებოდა. ლაქტანტიუსის თანახმად , გალერიუსი სასტიკი, ცხოველური ადამიანი იყო. უმკაცრესი ფორმებით მოითხოვდა წარმართული ტრადიციების დაცვას.

***

რომში სამოქალაქო ომები გაგრძელდა, რომელშიც უპირატესობა თანდათან კონტანტინემ და ლიცინიუსმა მოიპოვეს და მოკავშირენი გახდნენ. 313 წლის თებერვალში ისინი შეხვდნენ მედიოლანში (მილანი), სადაც დაადგინეს რომ თავიანთ სამფლობეოლებზე გაევრცელებინათ გალერიუსის ედიქტი. ამ შეთანხმების შესახებ ლიცინიუსმა ლათინური ტექსტი ბითინიის გუბერნატორს გაუგზავნა. იგი ნიკომიდიაში 313 წლის 13 ივნისს გამოქვეყნდა და მილანის ედიქტის სახელით შევიდა ისტორიაში.

„მილანის ედიქტში“ წერია:

„როდესაც ჩვენ, კონსტანტინე ავგუსტუსი და ლიცინიუს ავგუსტუსი, შევხვდით მილანში და ერთად ვიმსჯელეთ სახელმწიფოს სიკეთისა და უსაფრთხოების შესახებ, ჩვენთვის მიზანშეწონილად ჩავთვალეთ, რომ იმ საგანთა შორის, რაც საერთოდ სასარგებლოა კაცობრიობისთვის, ღვთაებისადმი თაყვანისცემა იმსახურებდა ჩვენს უპირველეს და მთავარ ყურადღებას, და რომ სწორი იყო, რომ ქრისტიანებსა და ყველა სხვას უნდა ჰქონოდათ თავისუფლება მიყოლოდნენ რელიგიის იმ ფორმას, რომელიც თითოეულ მათგანს საუკეთესოდ მიაჩნდა; 

ისე, რომ ის ღმერთი, რომელიც ზეცაში ზის, კეთილგანწყობილი და მოწყალე ყოფილიყო ჩვენთვის და ჩვენი ხელისუფლების ქვეშ მყოფი ყველა ადამიანისთვის.

ამიტომ, ჩვენ მიზანშეწონილ ზომად მივიჩნიეთ, და მარჯვენა გონების თანახმად, რომ არავის არ უნდა ეთქვა უარი ქრისტიანული წესების ან ნებისმიერი სხვა რელიგიის მიღებაზე, რომლისკენაც მისი გონება მიმართავდა, რათა უზენაეს ღვთაებას, რომლის თაყვანისცემასაც ჩვენ თავისუფლად ვუძღვნით თავს, გაეგრძელებინა თავისი წყალობა და სიკეთე ჩვენთვის.

და შესაბამისად, ჩვენ გაგაგებინებთ, რომ ჩვენს ყოფილ ბრძანებებში ქრისტიანებთან დაკავშირებით მოცემული ნებისმიერი პირობის მიუხედავად, ყველასთვის, ვინც ამ რელიგიას ირჩევს, ნებადართული იყოს, თავისუფლად და აბსოლუტურად, დარჩეს მასში, და არანაირად არ შეაწუხონ ან შეავიწროვონ; და ჩვენ მიზანშეწონილად მივიჩნიეთ, რომ ამგვარად განსაკუთრებული ყოფილიყო ის საგნები, რომლებიც თქვენს პასუხისმგებლობაშია, რათა გაგეგოთ, რომ ის ინდულგენცია, რომელიც ჩვენ მივეცით რელიგიურ საკითხებში ქრისტიანებს, არის ვრცელი და უპირობო;

და ამავე დროს გაგეგოთ, რომ მათი რელიგიების შესაბამისად, ღია და თავისუფალი აღმსარებლობა ენიჭება ყველას, ისევე როგორც ქრისტიანებს. რადგან მოწესრიგებულ სახელმწიფოსა და ჩვენი დროის სიმშვიდეს შეეფერება, რომ თითოეულ ინდივიდს მიეცეს უფლება, თავისი არჩევანის მიხედვით, თაყვანი სცეს ღვთაებას; და ჩვენ არ ვგულისხმობთ, რომ რაიმე შევამციროთ ნებისმიერი რელიგიისთვის ან მისი მიმდევრებისთვის განკუთვნილი პატივიდან. უფრო მეტიც, ქრისტიანებთან დაკავშირებით, ჩვენ ადრე მივეცით გარკვეული ბრძანებები მათი რელიგიური შეკრებებისთვის განკუთვნილი ადგილების შესახებ; მაგრამ ახლა გვსურს, რომ ყველა პირმა, ვინც ასეთი ადგილები შეიძინა, ან ჩვენი ხაზინიდან, ან სხვასგან, დაუბრუნოს ისინი ქრისტიანებს, ფულის მოთხოვნის ან ფასის მოთხოვნის გარეშე, და რომ ეს შესრულდეს კატეგორიულად და ცალსახად; და ჩვენ ასევე გვსურს, რომ მათ, ვინც ასეთ ადგილებზე რაიმე უფლება მოიპოვა ძღვენის სახით, დაუყოვნებლივ დაუბრუნონ ისინი ქრისტიანებს: ყოველთვის ვიტოვებთ უფლებას ასეთი პირებისთვის, რომლებმაც ან ფასად შეიძინეს, ან უსასყიდლოდ მიიღეს ისინი, მიმართონ რაიონის მოსამართლეს, თუ ისინი თავს ჩვენი სიკეთიდან რაიმე ეკვივალენტის ღირსად მიიჩნევენ.

ყველა ის ადგილი, თქვენი ჩარევით, დაუყოვნებლივ უნდა დაუბრუნდეს ქრისტიანებს. და რადგანაც აღმოჩნდა, რომ რელიგიური თაყვანისცემისთვის განკუთვნილი ადგილების გარდა, ქრისტიანებს გააჩნდათ სხვა ადგილებიც, რომლებიც არ ეკუთვნოდათ ინდივიდებს, არამედ მათ საზოგადოებას ზოგადად, ანუ მათ ეკლესიებს, ჩვენ ყველა ასეთ ადგილს მოვიცავთ ზემოხსენებული რეგულაციით, და გვსურს, რომ თქვენ დააბრუნებინოთ ისინი საზოგადოებას ან ეკლესიებს, და ეს ყოველგვარი ყოყმანის ან დავის გარეშე: იმ პირობით, რომ ის პირები, რომლებიც უსასყიდლოდ განახორციელებენ რესტიტუციას, თავისუფალნი იქნებიან მოითხოვონ კომპენსაცია ჩვენი სიკეთიდან. ყოველივე ამის ხელშეწყობაში ქრისტიანთა სასარგებლოდ, თქვენ უნდა გამოიჩინოთ მაქსიმალური გულმოდგინება, რათა ჩვენი ბრძანებები სწრაფად შესრულდეს და ჩვენი მოწყალე მიზანი საზოგადოებრივი სიმშვიდის უზრუნველყოფაში გაძლიერდეს.

ამგვარად, ღვთაებრივი წყალობა, რომელიც უმნიშვნელოვანეს საკითხებში უკვე გამოვცადეთ, კვლავაც წარმატებას მოგვცემს და ჩვენს წარმატებებში საერთო კეთილდღეობას გააბედნიერებს. და რათა ამ ჩვენი მოწყალე განკარგულების არსი ყველასთვის ცნობილი გახდეს, ჩვენ გვსურს, რომ თქვენი ავტორიტეტით ის ყველგან გამოაქვეყნოთ“.

***

ლიცინიუსი დაკიელი გლეხის ოჯახში დაიბადა ზემო მეზიაში. ლიცინიუსი თავის ახლო ბავშვობის მეგობარსა და მომავალ იმპერატორ გალერიუსთან ერთად დაწინაურდა არმიაში და 298 წელს სპარსეთის ლაშქრობაში ახლდა თან. გალერიუსი მას იმდენად ენდობოდა, რომ 307 წელს იტალიაში ელჩად გაგზავნა, რათა უზურპატორ მაქსენციუსთან რაიმე სახის შეთანხმების მიღწევა ეცადა . როდესაც გალერიუსი სევერუს II-ის გარდაცვალების შემდეგ პირადად მაქსენციუსთან მოლაპარაკებას აპირებდა, აღმოსავლეთ პროვინციები ლიცინიუსის მზრუნველობას დაუთმო.

აღმოსავლეთში დაბრუნების შემდეგ, გალერიუსმა 308 წლის 11 ნოემბერს ლიცინიუსი დასავლეთში ავგუსტუსის რანგში აამაღლა და მისი უშუალო მეთაურობით ბალკანეთის პროვინციები - ილირიკუმი, თრაკია და პანონია - იყო . 310 წელს მან სარმატების წინააღმდეგ ომის სარდლობა ჩაიბარა და მათ მძიმე დამარცხება მიაყენა. გალერიუსის 311 წლის მაისში გარდაცვალების შემდეგ, ლიცინიუსმა მაქსიმინუს დაზასთან (გალერიუსის დისშვილი) შეთანხმება დადო აღმოსავლეთ პროვინციების მათ შორის გასაყოფად. ამ დროისთვის ლიცინიუსი არა მხოლოდ დასავლეთის ოფიციალური ავგუსტუსი იყო, არამედ მას აღმოსავლეთ პროვინციების ნაწილიც ეკუთვნოდა, რადგან ჰელესპონტი და ბოსფორი გამყოფი ხაზი გახდა, ლიცინიუსი კი ევროპულ პროვინციებს იღებდა, ხოლო მაქსიმინუსი - აზიურს.

***

კონსტანციუსის დაახლ. 250 წელს დაიბადა. კონსტანციუსი ილირიელი იყო. იგი დაიბადა ზედა მეზიაში (მოგვიანებით დაკია რიპენსისი), რომის პროვინციაში შუა დუნაის სამხრეთ სანაპიროზე. არასანდო „ისტორია ავგუსტას“ თანახმად, ის იყო ევტროპიუსის, მეზია ზედა პროვინციის დიდგვაროვანისა და კლავდიას, იმპერატორების კლავდიუს გოთიკუსისა და კვინტილუსის დისშვილის, ვაჟი. იგივე წყარო კლავდიუსს ასევე ანიჭებს ნომინაციას „ფლავიუს ვალერიუსი“, რათა გაამყაროს კავშირი კონსტანციუსთან. თანამედროვე ისტორიკოსები ვარაუდობენ, რომ ეს დედობრივი კავშირი მისი ვაჟის, კონსტანტინე I-ის მიერ შექმნილი გენეალოგიური ფაბრიკაციაა, და რომ მისი ოჯახი მოკრძალებული წარმოშობის იყო. კონსტანტინე, სავარაუდოდ, ცდილობდა მამის წარმომავლობისა და მაქსიმიანეს მოგონებების გამიჯვნას. 

კონსტანციუსი იმპერატორ ავრელიანეს დროს საიმპერატორო დაცვის წევრი იყო და აღმოსავლეთში იბრძოდა სეპარატისტული პალმირას იმპერიის წინააღმდეგ. მიუხედავად იმისა, რომ მტკიცება, რომ იგი იმპერატორ პრობუსის დროს დუქსად დაინიშნა, სავარაუდოდ, გამოგონილია, მან ნამდვილად მიაღწია ტრიბუნუსის წოდებას არმიაში და კარუსის მეფობის დროს დალმაციის პროვინციის პრაესესის, ანუ გუბერნატორის თანამდებობამდე დააწინაურა. ვარაუდობენ, რომ მან შეიცვალა ერთგულება მომავალი იმპერატორ დიოკლეტიანეს პრეტენზიების მხარდასაჭერად, სანამ დიოკლეტიანე დაამარცხებდა კარუსის ძეს კარინუსს მარგუსის ბრძოლაში 285 წლის ივლისში. 286 წელს დიოკლეტიანემ თავისი სამხედრო კოლეგა, მაქსიმიანე, ტახტზე დასავლეთ პროვინციების თანაიმპერატორად აკურთხა, ხოლო დიოკლეტიანემ აღმოსავლეთ პროვინციები გადაიბარა, რითაც დაიწყო პროცესი, რომელიც საბოლოოდ რომის იმპერიის ორ ნაწილად, დასავლეთ და აღმოსავლეთ ნაწილად, გაიყო. 288 წლისთვის, როდესაც მისი გუბერნატორობის პერიოდი დასრულდა, კონსტანციუსი მაქსიმიანეს მეთაურობით დასავლეთში პრეტორიანელთა პრეფექტად დაინიშნა. 287 და 288 წლების განმავლობაში, მაქსიმიანეს მეთაურობით კონსტანციუსი ალამანების წინააღმდეგ ომში იყო ჩართული და რაინისა და დუნაის გადაღმა ბარბაროსული ტომების ტერიტორიაზე თავდასხმებს ახორციელებდა.

საკუთარ თავსა და იმპერატორ მაქსიმიანეს შორის კავშირების გასამყარებლად, კონსტანციუსი 289 წელს გაეყარა პირველ ცოლს, ელენეს, რომელთანაც ერთი ვაჟი კონტანტინე დარჩა და იმპერატორის ქალიშვილი, თეოდორაზე დაქორწინდა. წყვილს 6 შვილი შეეძინათ.

293 წლისთვის, დიოკლეტიანემ, რომელმაც იცოდა თანაიმპერატორის ამბიციების შესახებ თავისი ახალი სიძის მიმართ, მაქსიმიანეს უფლება მისცა კონსტანციუსი დაეწინაურებინა ძალაუფლების გაზიარების ახალი წესრიგის ფარგლებში, რომელიც ტეტრარქიის სახელით იყო ცნობილი. აღმოსავლეთ და დასავლეთ პროვინციებს ავგუსტუსი მართავდა, რომელსაც კეისარი უჭერდა მხარს. ორივე კეისარს მემკვიდრეობის უფლება ჰქონდა მმართველი ავგუსტუსის გარდაცვალების შემდეგ.

293 წლის 1 მარტს, მედიოლანუმში (მილანი) კონსტანციუსი ოფიციალურად დაინიშნა მაქსიმიანეს კეისრად. მან დიოკლეტიანეს გვარი „ვალერიუსი“ მიიღო და, მაქსიმიანესთან გათანაბრების გამო, „ჰერკულიუსიც“ დაინიშნა. მას მიცემული სარდლობა გალიიდან, ბრიტანიიდან და შესაძლოა, ესპანეთიდანაც მოიცავდა. დიოკლეტიანემ, აღმოსავლეთის ავგუსტუსმა, იმპერიუმში ძალთა ბალანსის შესანარჩუნებლად, გალერიუსი თავის კეისრად დანიშნა, შესაძლოა, 293 წლის 21 მაისს ფილიპოპოლისში (პლოვდივი ). კონსტანციუსი ორი კეისრიდან უფროსი იყო და ოფიციალურ დოკუმენტებში ის ყოველთვის უპირატესობას ანიჭებდა, რადგან გალერიუსზე ადრე იყო მოხსენიებული. კონსტანციუსის დედაქალაქი ავგუსტა ტრევერორუმში (ტრირი) უნდა ყოფილიყო განლაგებული.

კეისრად გახდომის შემდეგ კონსტანციუსის პირველი ამოცანა იყო რომაელ უზურპატორ კარაუსიუსთან გამკლავება, რომელმაც 286 წელს თავი ბრიტანიასა და ჩრდილოეთ გალიაში იმპერატორად გამოაცხადა. 293 წლის ბოლოს კონსტანციუსმა გალიაში დაამარცხა კარაუსიუსის ძალები და ბონონია (ბულონ-სიურ-მერი) დაიპყრო.  შემდეგ კარაუსიუსი მისმა რაციონალისმა (ფინანსური ოფიცერი) ალექტუსმა მოკლა, რომელმაც ბრიტანეთის პროვინციები 296 წლამდე, გარდაცვალებამდე, სათავეში ჩაიგდო.

კონსტანციუსმა შემდეგი ორი წელი ალექტუსის მოკავშირე ფრანკების საფრთხის ნეიტრალიზებას მოანდომა, რადგან ჩრდილოეთ გალია ბრიტანელი უზურპატორის კონტროლის ქვეშ დარჩა, სულ მცირე, 295 წლამდე. ის ასევე იბრძოდა ალამანების წინააღმდეგ და 295 წელს რაინის შესართავთან რამდენიმე გამარჯვება მოიპოვა. ადმინისტრაციული საკითხების გამო, ამ პერიოდში მან იტალიაში სულ მცირე ერთხელ იმოგზაურა. მხოლოდ მაშინ, როდესაც თავი მზად იგრძნო (და მხოლოდ მაშინ, როდესაც მაქსიმიანე საბოლოოდ მოვიდა მის შესანაცვლებლად რაინის საზღვარზე) მან ორი შემოჭრის ფლოტი შეკრიბა ლა-მანშის გადაკვეთის მიზნით. პირველი იულიუს ასკლეპიოდოტეს, კონსტანციუსის დიდი ხნის პრეტორიანელ პრეფექტს, დაევალა, რომელიც სენის შესართავიდან გავიდა, ხოლო მეორე, თავად კონსტანციუსის მეთაურობით, მისი ბონონიაში მდებარე ბაზიდან გაუშვეს. ასკლეპიოდოტეს მეთაურობით ფლოტი უაიტის კუნძულთან გადასხდა და მისი არმია ალექტოსის ძალებს შეხვდა, რამაც უზურპატორის დამარცხება და სიკვდილი გამოიწვია. ამასობაში კონსტანციუსმა ლონდინიუმი (ლონდონი) დაიკავა, ქალაქი ფრანკი დაქირავებული მეომრების თავდასხმისგან იხსნა, რომლებიც პროვინციაში ფულის მთხოვნის გარეშე დახეტიალობდნენ. კონსტანციუსმა ყველა მათგანი დახოცა.

კონსტანციუსი ბრიტანიაში რამდენიმე თვის განმავლობაში დარჩა, ალექტუსის ოფიცერთა უმეტესობა შეცვალა და ბრიტანეთის პროვინციები, სავარაუდოდ, ამ დროს დაიყო დიოკლეტიანეს იმპერიის სხვა ადმინისტრაციული რეფორმების მიხედვით. მან ასევე აღადგინა ადრიანეს კედელი და მისი ციხესიმაგრეები.

 მოგვიანებით, 298 წელს, კონსტანციუსი იბრძოდა ლინგონეს (ლანგრის) ბრძოლაში ალემანების წინააღმდეგ. ის ქალაქში იყო გამოკეტილი, მაგრამ ექვსი საათის შემდეგ მისმა არმიამ გაათავისუფლა და მტერი დაამარცხა. მან ისინი კვლავ დაამარცხა ვინდონისასთან, რითაც გააძლიერა რაინის საზღვრის თავდაცვა. 300 წელს ის რაინის საზღვარზე ფრანკებს ებრძოდა და საზღვრის გამაგრების საერთო სტრატეგიის ფარგლებში, კონსტანციუსმა ფრანკები გალიის უკაცრიელ ადგილებში დაასახლა, რათა განადგურებული ტერიტორიები ხელახლა დაესახლებინა. მიუხედავად ამისა, მომდევნო სამი წლის განმავლობაში რაინის საზღვარი კვლავ კონსტანციუსის ყურადღების ცენტრში იყო.

303 წლიდან - დიოკლეტიანეს დევნის დასაწყისიდან - კონსტანციუსმა დაიწყო ქრისტიანთა დევნასთან დაკავშირებული იმპერიული ბრძანებულებების აღსრულება, რომლებიც ეკლესიების დანგრევას კრძალავდა. კამპანიას გულმოდგინედ აგრძელებდა გალერიუსი, რომელმაც შენიშნა, რომ კონსტანციუსი ქრისტიანების მიმართ კეთილგანწყობილი იყო და ამას ხანდაზმულ დიოკლეტიანესთან კარიერული წინსვლის მეთოდად მიიჩნევდა.  ოთხი ტეტრარქიდან კონსტანციუსმა ყველაზე ნაკლები ძალისხმევა გაიღო მისი უშუალო მმართველობის ქვეშ მყოფ დასავლეთ პროვინციებში ბრძანებულებების განსახორციელებლად, შემოიფარგლა მხოლოდ რამდენიმე ეკლესიის დანგრევით. ევსები უარყოფდა, რომ კონსტანციუსმა ქრისტიანული შენობები დაანგრია, მაგრამ ლაქტანციუსი აღნიშნავს, რომ მან ეს გააკეთა.

303-დან 305 წლამდე გალერიუსმა მანევრირება დაიწყო იმის უზრუნველსაყოფად, რომ დიოკლეტიანეს გარდაცვალების შემდეგ მას ძალაუფლება კონსტანციუსისგან გადაებარებინა. 304 წელს მაქსიმიანე გალერიუსს შეხვდა, სავარაუდოდ, მემკვიდრეობის საკითხის განსახილველად და კონსტანციუსი ან არ იყო მიწვეული, ან რაინზე არსებული ვითარების გამო ვერ შეძლო დასწრება. მიუხედავად იმისა, რომ 303 წლამდე, როგორც ჩანს, ტეტრარქებს შორის არსებობდა ფარული შეთანხმება, რომ კონსტანციუსის ვაჟი კონსტანტინე და მაქსიმიანეს ვაჟი მაქსენტიუსი კეისრის წოდებაზე უნდა დაწინაურებულიყვნენ მას შემდეგ, რაც დიოკლეტიანე და მაქსიმიანე იისფერ ტახტს გადადებდნენ, 304 წლის ბოლოსთვის გალერიუსმა დაარწმუნა დიოკლეტიანე (რომელმაც, თავის მხრივ, დაარწმუნა მაქსიმიანე), რომ გალერიუსის მიერ წარდგენილი სევერუსი და მაქსიმინუსი კეისრებად დაენიშნა.

დიოკლეტიანემ და მაქსიმიანემ თანაიმპერატორების თანამდებობები 305 წლის 1 მაისს დატოვეს, შესაძლოა დიოკლეტიანეს ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო. მედიოლანუმში შეკრებილი ჯარების წინაშე მაქსიმიანემ გაიხადა იისფერი მოსასხამი და ახალ კეისარს, სევერუსს, გადასცა, ხოლო კონსტანციუსი ავგუსტად გამოაცხადა. იგივე სცენა განვითარდა ნიკომედიაში (იზმიტი), დიოკლეტიანეს მმართველობის ქვეშ. კონსტანციუსი, ნომინალურად უფროსი იმპერატორი, დასავლეთ პროვინციებს მართავდა, ხოლო გალერიუსი აღმოსავლეთ პროვინციებს იკავებდა. კონსტანტინე, რომელიც კეისარი გახდომის იმედებში იმედგაცრუებული იყო, გალერიუსის კარიდან გაიქცა მას შემდეგ, რაც კონსტანციუსმა გალერიუსს სთხოვა, გაეთავისუფლებინა მისი ვაჟი, რადგან კონსტანციუსი ავად იყო. კონსტანტინე მამამისის კარს შეუერთდა გალიის სანაპიროზე, ზუსტად მაშინ, როდესაც ის ბრიტანეთში ლაშქრობისთვის ემზადებოდა.

305 წელს კონსტანციუსი ბრიტანეთში გადავიდა, კუნძულის უკიდურეს ჩრდილოეთში გაემგზავრა და პიქტების წინააღმდეგ სამხედრო ექსპედიცია წამოიწყო, 306 წლის 7 იანვრისთვის მათ წინააღმდეგ გამარჯვება და ბრიტანიკუს მაქსიმუს II-ის ტიტული მოიპოვა . ზამთრისთვის ებორაკუმში (იორკი) გადადგომის შემდეგ, კონსტანციუსს კამპანიის გაგრძელება ჰქონდა დაგეგმილი, მაგრამ 306 წლის 25 ივლისს გარდაიცვალა. სიკვდილის პირას მყოფმა კონსტანციუსმა თავისი ვაჟი ჯარს თავის მემკვიდრედ წარუდგინა; შესაბამისად, კონსტანტინე იორკის ლეგიონებმა იმპერატორად გამოაცხადეს.

კონსტანტინე ზემო მეზიის ქალაქ ნაისუსში (დღევ ნიში, სერბეთი) 272 წლის 27 თებერვალ დაიბადა. მან ფორმალური განათლება დიოკლეტიანეს კარზე მიიღო, სადაც ლათინურ ლიტერატურას, ბერძნულსა და ფილოსოფიას სწავლობდა. ნიკომიდიაში კულტურული გარემო ღია, ცვალებადი და სოციალურად მოძრავი იყო; მასში კონსტანტინეს შეეძლო როგორც წარმართ, ასევე ქრისტიან ინტელექტუალებთან ურთიერთობა. შესაძლოა, ის ქალაქში ლათინურის ქრისტიანი მეცნიერის, ლაქტანტიუსის ლექციებს ესწრებოდა. რადგან დიოკლეტიანე სრულად არ ენდობოდა კონსტანციუსს - ტეტრარქებიდან არცერთი სრულად არ ენდობოდა თავის კოლეგებს - კონსტანტინე ერთგვარ მძევლად იყო აყვანილი, ინსტრუმენტად, რომელიც კონსტანციუსის საუკეთესო ქცევას უზრუნველყოფდა. მიუხედავად ამისა, კონსტანტინე კარის გამოჩენილი წევრი იყო: ის იბრძოდა დიოკლეტიანესა და გალერიუსის მხარეზე აზიაში და მსახურობდა სხვადასხვა ტრიბუნატში ; 296 წელს დუნაიზე ბარბაროსების წინააღმდეგ იბრძოდა და 297 წელს დიოკლეტიანეს მეთაურობით სპარსელებს ებრძოდა სირიაში, ასევე 298–299 წლებში გალერიუსის მეთაურობით მესოპოტამიაში.

კონსტანტინე 303 წლის გაზაფხულისთვის აღმოსავლეთ ფრონტიდან ნიკომიდიაში დაბრუნდა, რათა დროულად ენახა დიოკლეტიანეს „დიდი დევნის“ დასაწყისი, რომელიც რომის ისტორიაში ქრისტიანების ყველაზე სასტიკი დევნა იყო. კონსტანტინე პროცესებს უხმოდ ადევნებდა თვალს. 

305 წლის 1 მაისს, 304-305 წლების ზამთარში გადატანილი მძიმე ავადმყოფობის შედეგად, დიოკლეტიანემ გადადგომის შესახებ განაცხადა. მილანში გამართულ პარალელურ ცერემონიაზე მაქსიმიანემაც იგივე გააკეთა. ლაქტანტიუსი აცხადებს, რომ გალერიუსმა დასუსტებული დიოკლეტიანე მანიპულირებით გადადგომისკენ უბიძგა და აიძულა, იმპერატორის მემკვიდრეობაში გალერიუსის მოკავშირეები მიეღო. ლაქტანტიუსის თქმით, დიოკლეტიანეს გადადგომის შესახებ სიტყვის მომსმენი ხალხი ბოლო მომენტამდე თვლიდა, რომ დიოკლეტიანე თავის მემკვიდრეებად კონსტანტინეს და მაქსენტიუსს (მაქსიმიანეს ვაჟს) აირჩევდა. ეს ასე არ მოხდა: კონსტანტიუსი და გალერიუსი ავგუსტის წოდებით დააწინაურეს, ხოლო სევერუსი და მაქსიმინუსი, გალერიუსის ძმისშვილი, შესაბამისად, კეისრად დაინიშნენ. კონსტანტინეს და მაქსენტიუსს ყურადღება არ მიაქციეს. კონსტანტინე მამასთან ერთად წავიდა ახალ სამხედრო კამპანიაში.

***

313 წლის ზაფხულშივე ლიცინიუსმა ტახტისთვის ბოლო მეტოქე და ქრისტიანთა მდევნელი მაქსიმიანუს დაზაც დაამარცხა (მალე მოკვდა). კონსტანტინემ ბოლო მეტოქე დასავლეთში 

ამით ქრისტიანთა დევნის აკრძალვა მთელს იმპერიაზე გავრცელდა.

დაზას სიკვდილის შემდეგ ლიცინიუსმა ტეტრარქების რამდენიმე ნათესავი მოძებნა და მოკლა: დაზას ცოლი და ორი შვილი, სევერუსის ვაჟი ფლავიუს სევერიანუსი, გალერიუსის ვაჟი კანდიდიანუსი, დიოკლეტიანეს ცოლი პრისკა და გალერიუს ვალერია, დიოკლეტიანეს ქალიშვილი და გალერიუსის ცოლი.

შეთანხმების დადების შემდეგ, ლიცინიუსი დაუყოვნებლივ აღმოსავლეთისკენ გაემართა, სასანიდების იმპერიასთან საომრად.

ლიცინიუსმა ასევე დაამატა ქრისტიანული სიმბოლო თავის ჯარებს და სცადა ეკლესიის იერარქიის საქმეების რეგულირება ისევე, როგორც ამას კონსტანტინე და მისი მემკვიდრეები აკეთებდნენ. მისი ცოლი ღვთისმოსავი ქრისტიანი იყო. ზოგი ვარაუდობს, რომ მან ქრისტიანობა მიიღო.

ევსები კესარიელი, რომელიც კონსტანტინეს მმართველობის დროს წერდა, მას ბრალს სდებს სასახლიდან ქრისტიანების განდევნასა და წარმართული ღმერთებისთვის სამხედრო მსხვერპლშეწირვის ბრძანებაში, ასევე ეკლესიის შიდა პროცედურებსა და ორგანიზაციაში ჩარევაში. არსებობს თეორია, რომ თავდაპირველად ის კონსტანტინესთან ერთად ქრისტიანებს უჭერდა მხარს, მაგრამ მოგვიანებით მათ წინააღმდეგ და წარმართობის მხარეს გადავიდა.

316 წელს ლიცინიუსსა და კონსტანტინეს შორის სამოქალაქო ომი დაიწყო, რომლის დროსაც კონსტანტინემ საბაბი გამოიყენა, რომ ლიცინიუსი სენეციოს მალავდა, რომელსაც კონსტანტინე მისი ტახტიდან ჩამოგდების შეთქმულებაში ადანაშაულებდა. კონსტანტინემ გაიმარჯვა პანონიაში, ციბალეს ბრძოლაში (316 წლის 8 ოქტომბერი). ამ დამარცხების შედეგად, ლიცინიუსმა ვალერიუს ვალენტი თავის თანაიმპერატორად დაასახელა (რომლის დასმასაც თავდაპირველად კონსტანტინეს გეგმავდა), თუმცა ლიცინიუსმა დამამცირებელი მარცხი განიცადა თრაკიაში, მარდიას ბრძოლაში (ასევე ცნობილი როგორც კამპუს არდიენსისის ბრძოლა), რომელიც 316 წლის ბოლოს ან 317 წლის დასაწყისში მოხდა. ამ ორი ბრძოლის შემდეგ ორი იმპერატორი შერიგდა და ლიცინიუსმა თავისი თანაიმპერატორი ვალენტი მოკლა.

მომდევნო შვიდი წლის განმავლობაში, ორმა იმპერიულმა კოლეგამ არასტაბილური ზავი შეინარჩუნა. ლიცინიუსი 318 წელს სარმატების წინააღმდეგ კამპანიით იყო დაკავებული, თუმცა, 321 წელს სიტუაცია კვლავ დაიძაბა, როდესაც კონსტანტინემ დუნაის გადაღმა, ტექნიკურად ლიცინიუსის ტერიტორიაზე, სარმატებს დაედევნა, რომლებიც მის სამეფოში გარკვეულ ტერიტორიებს ანადგურებდნენ. როდესაც მან ეს კიდევ ერთხელ გაიმეორა, ამჯერად გოთების მიმართ, რომლებიც რაუსიმოდის მეთაურობით თრაკიას ძარცვავდნენ, ლიცინიუსმა ჩივილით აღნიშნა, რომ კონსტანტინემ მათ შორის დადებული ხელშეკრულება დაარღვია.

კონსტანტინე დროს არ კარგავდა და შეტევაზე გადავიდა. ლიცინიუსის 350 გემისგან შემდგარი ფლოტი 323 წელს კონსტანტინეს ფლოტმა დაამარცხა. შემდეგ, 324 წელს, კონსტანტინემ, რომელიც თავისი კოლეგის „ხანდაზმულობითა და არაპოპულარული მანკიერებებით“ შეცდენილი იყო, კვლავ ომი გამოუცხადა მას და ადრიანოპოლის ბრძოლაში (324 წლის 3 ივლისი) მისი 165 000 კაციანი არმიის დამარცხების შემდეგ, მოახერხა მისი ბიზანტიონის კედლებში გამოკეტვა. ჰელესპონტის ბრძოლაში ლიცინიუსის უპირატესი ფლოტის დამარცხებამ კონსტანტინეს უფროსი ვაჟისა და კეისრის, კრისპუსის მიერ, აიძულა იგი ბითინიაში დაბრუნებულიყო, სადაც ბოლო წინააღმდეგობა გასწია; ქალკედონის მახლობლად, ქრისოპოლისის ბრძოლაში (18 სექტემბერი) ლიცინიუსი საბოლოოდ დამარცხდა. ამ კონფლიქტში ლიცინიუსს გოთელი ბელადი ალიკა უჭერდა მხარს. ფლავია იულია კონსტანციას, კონსტანტინეს დისა და ასევე ლიცინიუსის მეუღლის ჩარევის წყალობით, ლიცინიუსი და მისი თანაიმპერატორი მარტინიანე თავდაპირველად გადარჩნენ, ლიცინიუსი თესალონიკეში დააპატიმრეს, მარტინიანე კი კაბადოკიაში; თუმცა, ორივე ყოფილი იმპერატორი შემდგომში სიკვდილით დასაჯეს. დამარცხების შემდეგ, ლიცინიუსმა გოთების მხარდაჭერით ძალაუფლების დაბრუნება სცადა, მაგრამ მისი გეგმები გამოაშკარავდა. გოთებთან გაქცევის მცდელობისას, ლიცინიუსი თესალონიკეში დააკავეს. კონსტანტინემ იგი ჩამოახრჩო, ბარბაროსებს შორის ჯარების შეკრების შეთქმულებაში ბრალდებით.

ლიცინიუსის განადგურების და მთელი იმპერიის დაქვემდებარების შემდეგ 325 წელს კონსტანტინემ ქრისტიანული ეკლესიის ორგანიზება მოახდინა ნიკიის კრებაზე და სრულიად იმპერიის სამსახურში ჩააყენა. ეს უკვე აღარ იყო ის დევნილი ეკლესია, არამედ იმპერიული იდეოლოგია იყო.

380 წლის თესალონიკის ედიქტით იმპერატორმა თეოდოსიუს I-მა ქრისტიანობა სახელმწიფო რელიგიად გამოაცხადა, სხვა რელიგიები აიკრძალა და მათი სასტიკი დევნა დაიწყო.

ტესტი

1. რა იყო მთავარი მიზეზი, რის გამოც დიოკლეტიანემ 303 წელს ქრისტიანთა „დიდი დევნა“ წამოიწყო?

A. ქრისტიანების მიერ ორგანიზებული აჯანყება

B. გალერიუსის დაჟინებული მოთხოვნა

C. დიდიმას ორაკულის პირდაპირი ბრძანება

D. რომის იმპერიაში დაწყებული ეკონომიკური კრიზისი

2. რომელმა იმპერატორმა გამოსცა 311 წელს „ტოლერანტობის ედიქტი“, რითაც ოფიციალურად დასრულდა ქრისტიანთა დევნა აღმოსავლეთ პროვინციებში?

A. გალერიუსმა

B. დიოკლეტიანემ

C. ლიცინიუსმა

D. კონსტანტინემ

3. რით განსხვავდებოდა 313 წლის მილანის ედიქტი 311 წლის გალერიუსის ედიქტისგან?

A. ის მხოლოდ ქრისტიან სამღვდელოებას ეხებოდა და არა რიგით მორწმუნეებს.

B. მილანის ედიქტმა ქრისტიანობა სახელმწიფო რელიგიად გამოაცხადა.

C. მილანის ედიქტი მხოლოდ დასავლეთ იმპერიაში მოქმედებდა.

D. ის სრულ რელიგიურ თავისუფლებას ანიჭებდა ყველას და ქონების დაბრუნებას ითვალისწინებდა.

4. რომის იმპერიის რომელ ნაწილში იყო დიოკლეტიანეს დევნა ყველაზე სუსტი?

A. ეგვიპტესა და სირიაში

B. აღმოსავლეთ პროვინციებში

C. იტალიასა და აფრიკაში

D. გალიასა და ბრიტანეთში

5. ტექსტის მიხედვით, რა იყო ქრისტიანების პერიოდული დევნის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი დიოკლეტიანემდე?

A. გადასახადების გადახდაზე უარის თქმა

B. იმპერატორის გადატრიალების მცდელობა

C. სავაჭრო გილდიებში გაწევრიანების სურვილი

D. რომაული ღმერთებისთვის მსხვერპლშეწირვაზე უარი

6. რა ბედი ეწია დევნის დროს ჩამორთმეულ ქრისტიანულ ქონებას მილანის ედიქტის თანახმად?

A. იგი გადადიოდა სახელმწიფოს საკუთრებაში და გამოიყენებოდა საზოგადოებრივი საჭიროებებისთვის.

B. იგი რჩებოდა ახალ მფლობელებს, მაგრამ მათ კომპენსაცია უნდა გადაეხადათ.

C. იგი აუქციონზე იყიდებოდა და შემოსული თანხა ეკლესიას გადაეცემოდა.

D. იგი უნდა დაბრუნებოდა ქრისტიანებს დაუყოვნებლივ და უსასყიდლოდ.

7. რომელმა მოვლენამ აქცია საბოლოოდ ქრისტიანობა რომის იმპერიის ერთადერთ სახელმწიფო რელიგიად?

A. მილანის ედიქტმა 313 წელს

B. კონსტანტინეს გამარჯვებამ ლიცინიუსზე 324 წელს

C. ნიკეის კრებამ 325 წელს

D. თესალონიკის ედიქტმა 380 წელს

8. ევსები კესარიელის მიხედვით, როგორ შეიცვალა ლიცინიუსის დამოკიდებულება ქრისტიანების მიმართ კონსტანტინესთან დაპირისპირების შემდეგ?

A. მან განდევნა ქრისტიანები სასახლიდან და წარმართული რიტუალების აღსრულება მოითხოვა.

B. მან სრული ნეიტრალიტეტი შეინარჩუნა და რელიგიურ საკითხებში არ ერეოდა.

C. იგი თავად მოექცა ქრისტიანობაზე და ეკლესიების მშენებლობა დაიწყო.

D. მან კონსტანტინესთან ერთად მოიწვია ნიკეის კრება.

9. რა იყო დიოკლეტიანეს დევნის პირველი ეტაპი, რომელიც 303 წლის 23 თებერვალს, ტერმინალიის დღესასწაულზე დაიწყო?

A. ეკლესიების დანგრევა და წმინდა წერილების დაწვა

B. მაღალი რანგის ქრისტიანების დაუყოვნებლივ სიკვდილით დასჯა

C. ქრისტიანების არმიიდან გარიცხვა

D. ყველა ქრისტიანისთვის სავალდებულო მსხვერპლშეწირვის დაწესება

10. რა მნიშვნელოვანი მოვლენა მოხდა 325 წელს, მას შემდეგ, რაც კონსტანტინე იმპერიის ერთპიროვნული მმართველი გახდა?

A. მან დედაქალაქი რომიდან კონსტანტინოპოლში გადაიტანა

B. მან ქრისტიანული ეკლესიის ორგანიზება მოახდინა ნიკეის კრებაზე

C. მან გამოსცა მილანის ედიქტი

D. მან საბოლოოდ დაამარცხა მაქსენციუსი