აინჰარდი კარლოს დიდის ცხოვრება (ამონარიდები)

    აინჰარდი იყო VIII-IX სს.-ის (770-840 წლ.) ფრანკი ისტორიკოსი. მოღვაწეობდა კარლოს დიდის სამეფო კარზე, ხელმძღვანელობდა აკადემიას. ავტორია „კარლოს დიდის ცხოვრების“, რომელიც მეფის სიცოცხლეშივე დაწერა.

აინჰარდი კარლოს დიდის ცხოვრება (ამონარიდები)

    „შევუდექი რა ჩემი ხელისუფლისა და მფარველის, დამსახურებულად სახელგანთქმული მეფის კარლოსის ცხოვრების, ხასიათისა და გმირობების აღწერას, მიზნად ვისახავდი, ამბები მოკლედ გადმომეცა, მაგრამ, და თანაც, არცერთი ცნობა არ გამომრჩენოდა. მართალია, ეჭვი არ მეპარება, რომ ჩემ გარდა კიდევ გამოიძებნებიან განათლებული ადამიანები, რომლებიც თანამედროვე ისტორიას აღწერენ, მაგრამ დარწმუნებული ვარ, რომ ვერცერთი მათგანი ისე ჭეშმარიტად ვერ აღწერს იმას, რაც მე შევიცანი და საკუთარი თვალით ვიხილე. მთავარია, დავიწყებას არ მიეცეს თავისი დროის უდიდესი მეფის განუმეორებელი და სახელოვანი საქმენი.

    იყო მეორე, არანაკლებ მნიშვნელოვანი მიზეზი, რომელმაც გარჯა გადამაწყვეტინა: ეს იყო კარლოსის ზრუნვა და მეგობრული დამოკიდებულება ჩემდამი, რომელსაც მუდმივად ვგრძნობდი სამეფო კარზე ყოფნისას. მეფემ თავისი კეთილგანწყობით სიცოცხლეშიც და სიცოცხლის შემდეგაც მის მოვალედ მაქცია. სამართლიანად დამადანაშაულებდნენ უმადურებაში, თუ დუმილით გვერდს ავუვლიდი მის ბრწყინვალე საქმეებს.

    კარლოსი იყო მხარბეჭიანი, მაღალი, მაგრამ არა მეტისმეტად. ჰქონდა მრგვალი თავი, თვალები დიდი და ცოცხალი, ზომაზე ოდნავ დიდი ცხვირი, ლამაზი ჭაღარა, მხიარული და მიმზიდველი სახე. უყვარდა ვარჯიში, ცხენოსნობა და ნადირობა. მას ყოველთვის ეცვა ფრანკული ტანსაცმელი – ტანზე სელის პერანგი, სელის ქსოვილის საცვლები, აბრეშუმით მოქარგული ტუნიკა და შარვალი. ზამთარში მხრებზე წამოსხმული ჰქონდა სიასმურის ბეწვიანი ტყავი. უცხოურ ტანსაცმელს, რაგინდ ლამაზიც უნდა ყოფილიყო, არ იცმევდა.  მხოლოდ ერთხელ, რომის პაპის ლეოს თხოვნით ჩაიცვა რომაულ წესზე.

    მეფე ჭამა-სმაში იყო ზომიერი, არ უყვარდა სიმთვრალე და მთვრალი ადამიანი, სადილობის დროს უსმენდა მუსიკას ან ტკბებოდა ნეტარი ავგუსტინეს თხზულებების კითხვით. ის არ კმაყოფილდებოდა მხოლოდ  მშობლიური ენის  ცოდნით, გულმოდგინედ სწავლობდა უცხოურ ენებსაც. შეისწავლა ლათინური, ბერძნული უფრო ესმოდა, ვიდრე ლაპარაკობდა. სწავლობდა ანგარიშს, მას ჩვეულებად ჰქონდა, საწოლქვეშ ჰქონოდა პატარა ფიცარი და ფურცელი, რათა თავისუფალ დროს ევარჯიშა წერაში,  მაგრამ ამ საქმეში მცირე წარმატება ჰქონდა, ვინაიდან ძალიან გვიან დაიწყო ეს საქმე.

    ძლევამოსილი მეფე 47 წლის განმავლობაში დიდი სიბრძნითა და წარმატებით წარმართავდა სამყაროს სხვადასხვა მხარეში ომებს. ამ ომების წყალობით მან საფუძვლიანად გააფართოვა მანამდე ისედაც გაზრდილი და ძლევამოსილი ფრანკების სამეფო, რომელიც მამისგან – პიპინისგან მიიღო... ადრე ხომ ფრანკთა მეფეებს გალიის მხოლოდ ის ნაწილი ემორჩილებოდა, რომელიც რაინს და ოკეანეს შორისაა ბალეარის ზღვამდე. კარლოსმა კი ზემოხსენებულ ომებში ჯერ აკვიტანია, ბასკონია და პირენეს მთელი მთიანეთი დაიმორჩილა მდინარე იბერამდე, შემდეგ მთელი იტალია შემოიერთა... სამხრეთ კალაბრიამდე... შემდეგ შემოიერთა საქსონია, რომელიც გერმანიის დიდ ნაწილად გვევლინება და ორჯერ მეტია, ვიდრე ფრანკებით დასახლებული ნაწილი... ბოლოს ისე დააწყნარა და მოათვინიერა ყველა ბარბაროსული და ველური ხალხი, რომლებიც გერმანიაში – რაინს, ოკეანეს და დანუბიას (დუნაის) შორის ცხოვრობენ (ხალხი, რომელიც ენით ძალზე ჰგავს ერთმანეთს, მაგრამ გარეგნობითა და ჩვეულებებით ძლიერ განსხვავდება), რომ თავის მოხარკეებად გაიხადა, ზოგი მფარველობაში მიიღო. ზოგიერთ მეფეს თან და ხალხთან მეგობრობით მისი მმართველობა კიდევ უფრო სახელოვანი გახდა...

    იმ დროს, როდესაც ხანგრძლივი და თითქმის განუწყვეტელი ბრძოლა მიმდინარეობდა საქსების წინააღმდეგ, კარლოსმა მათთან საზღვარზე, მოსახერხებელ ადგილას გარნიზონები განალაგა, თვითონ კი გაემართა ესპანეთში დიდძალი სამხედრო ძალით. პირენეის ხეობის გადალახვის შემდგომ მას დანებდა ყველა ქალაქი და ციხესიმაგრე, რომელსაც კი მიუახლოვდა. უკან მეფე მშვიდობიანად და უდანაკარგოდ დაბრუნდა. უკანა გზაზე, პირენეის უღელტეხილზე, მცირე ხნით ბასკების ვერაგობა იწვნია. როცა კარლოსის ჯარი გაწელილი მწყობრით მიდიოდა, მთის მწვერვალზე ჩასაფრებული ბასკები ზემოდან დაესხნენ თავს რაზმს, რომელიც ბარგსა და წინ მიმავალთ იცავდა. ბასკებმა ბრძოლაში ერთიანად ამოწყვიტეს ეს რაზმი, გაძარცვეს აღალი და დაბნელებისას სწრაფად გაუჩინარდნენ სხვადასხვა მხარეს. ამ წარმატებაში ბასკებს დაეხმარა იარაღის სიმსუბუქე და ადგილმდებარეობა, სადაც ბრძოლა მიმდინარეობდა. საპირისპიროდ ამისა, ფრანკებს ხელი შეუშალა მძიმე შეიარაღებამ და რთულმა ადგილმდებარეობამ. ამ ბრძოლაში, სხვა მრავალთან ერთად, დაიღუპა ბრეტანის მარკის პრეფექტი რუოდლანდი (როლანდი).

    ჰარუნ-ალ-რაშიდი (ბაღდადის ხალიფა 786-809 წწ.) სპარსელების მეფე, რომელსაც ინდოეთის გამოკლებით აღმოსავლეთში მცხოვრები თითქმის ყველა ხალხი უხდიდა ხარკს, ისე მეგობრულად იყო განწყობილი კარლოსის მიმართ, რომ მის კეთილნებას ყველა მეფის თუ უფლისწულის ნებაზე მაღლა აყენებდა და თვლიდა, რომ ერთადერთი პიროვნება იყო, რომელიც ნამდვილად იმსახურებდ ასაჩუქრებსდა კეთილგანწყობას. როდესაც კარლოსის წარგზავნილებმა შესაწირი ჩაიტანეს ჩვენი უფლისა და მაცხოვრის, იესოს, ჯვარცმის ადგილზე და ჰარუნს თავიანთი ბატონის სურვილი აუწყეს, მან არამხოლოდ შეუსრულა თხოვნა, არამედ აზრი გამოთქვა, ეს წმინდა მისია კარლოსის უშუალო იურისდიქციის ქვეშ გადასულიყო (იესოს საფლავსა და ჯვარცმის ადგილზე კარლოსმა ელჩი გაგზავნა, იერუსალიმიდან კი იერუსალიმის პატრიარქმა წმინდა ადგილის გასაღები გამოუგზავნა არა მორჩილების, არამედ პატივისცემის ნიშნად). როდესაც წარგზავნილების სამშობლოში დაბრუნების დრომ მოაწია, ჰარუნმა ძვირფას საჩუქრებთან ერთად თავისი ხალხი გამოაყოლა, რათა მათ წამოღებაში მიხმარებოდენ. რას არ ნახავდა კაცის თვალი საჩუქრებს შორის: ძვირფას მოსასხამებს, სანელებლებს და აღმოსავლეთის სხვა ქვეყნების საოცრებებს (ჰარუნ-ალ-რაშიდის გამოგზავნილ საჩუქრებში იყო კიდევ წყლის საათი, შანდლები და კარავი, რომელთაც აინჰარდი არ ასახელებს). რამდენიმე წლით ადრე კი ჰარუნმა თავისი ერთადერთი სპილო გაუგზავნა კარლოსს, რადგან ფრანკთა მეფემ სთხოვა“.

ომი საქსებთან

    ფრანკი ხალხის მიერ გამართული ომებიდან არცერთი არ ყოფილა ისეთი ხანგრძლივი და მძინვარე, როგორიც საქსებთან, რადგან ისინი, ისევე, როგორც გერმანელთა ყველა ტომი, ბუნებით სასტიკები იყვნენ. თაყვანს სცემდნენ ეშმაკს და მტრულად იყვნენ განწყობილნი ჩვენი რელიგიის მიმართ. ისინი უპატივცემულობად არ მიიჩნევდნენ ღვთაებრივი და ადამიანური კანონების დარღვევას. გარდა ამისა, არსებობდა გარკვეული გარემოებები, რომლებიც ყოველდღიურად იწვევდა მშვიდობის დარღვევას. ჩვენ შორის არსებული საზღვარი, გარდა რამდენიმე ადგილისა, სადაც დიდი ტყეები და მთიანი ქედები იყო, ძირითადად, შიშველ მიწებზე გადიოდა, რაც განაპირობებდა დაუსრულებელ მკვლელობებს, ქურდობებსა და ხანძრებს ორივე მხარეს.

    ამის გამო ფრანკები იმდენად გაღიზიანდნენ, რომ გადაწყვიტეს, საქსებთან, ცალკეული დარბევების ნაცვლად, საომარი მოქმედებები დაეწყოთ (772 წ.). შესაბამისად, ომი დაიწყო. რომელიც დიდი მრისხანებით 33 წელი მიმდინარეობდა. ომი საქსებისათვის უფრო წარუმატებლად მიმდინარეობდა, ვიდრე ფრანკებისათვის. ეჭვგარეშეა, რომ ომი უფრო ადრე დასრულდებოდა, რომ არა საქსების ურწმუნოება. რთულია იმის დათვლა, თუ რამდენჯერ დაიპყრეს ისინი, თავადაც რამდენჯერ დამორჩილდეს მეფეს და პირობა დადეს, რომ იზამდნენ იმას, რასაც უბრძანებდნენ. უყოყმანოდ აბრუნებდნენ მძევლებს და იღებდნენ მეფისგან წარგზავნილ წარმომადგენლებს. ზოგჯერ იმდენად დასუსტებულნი და შემცირებულნი იყვნენ, რომ ეშმაკების თავყვანისცემაზე უარის თქმასა და ქრისტიანობის მიღებასაც კი ჰპირდებოდნენ, მაგრამ ყოველთვის მზად იყვნენ, დაერღვიათ ეს დაპირებები.

    ომის დაწყებიდან ერთი წელი გავიდა ისე, რომ მსგავსი რამ მათი მხრიდან არ მომხდარა... მეფეს არასდროს დაუტოვებია დაუსჯელი მათი ურწმუნო ქმედებები. იგი ხან თავად გადიოდა ბრძოლის ველზე, ხანაც თავის გრაფებს აგზავნიდა ჯართან ერთად, რათა შური ეძია და სამართლიანად დაესაჯა საქსები. მას შემდენ, რაც დაიპყრო და დაიმორჩილა ყველა, ვინც წინააღმდეგობას უწევდა, მდინარე ელბას სანაპიროზე გადმოასახლა 10000 კაცი თავიანთი ცოლებითა და შვილებით. დაასახლა ისინი გალიისა და გერმანიის ტერიტორიაზე (804 წლ).

    ომი, რომელიც ამდენ წელს გაგრძელდა, საბოლოოდ მეფის მიერ შეთავაზებული პირობების მირებით დასრულდა. მათ უარყვეს თავიანთი რელიგიური წეს-ჩვეულებები და ეშმაკების თაყვანისცემა, მიიღეს ქრისტიანული სარწმუნოება და მისი საიდუმლოებები, გაერთიანდნენ ფრანკებთან, რათა შეექმნათ ერთიანი ხალხი.

https://web.archive.org/web/20110524213553/http://www.vostlit.info/Texts/rus11/Einhard/frametext.htm