არაბული სახელწოდების ქართველი მოხელეები (ე. ძმანაშვილი)

ამიდი

საქართველოში ამიდი ქართულ საისტორიო წყაროებში, დამოწმებულია ქალაქის მოხელეთა რამოდენიმე არაბული სახელწოდება. ერთ-ერთი მოხელე ამიდია. ამიდი – (არაბ. – „ამიდ“ მეთაური, ბელადი). აღმოსავლური ქალაქების მოხელე; ქართულ წყაროებში ხელშესახები ცნობები ამიდის უფლება-მოვალეობის დასადგენად არ მოგვეპოვება. ამიდის თანამდებობა ქართულ წყაროებში XII ს. გვხვდება. დავით აღმაშენებლის ანდერძში შიო მღვიმის მონასტრისადმი (1123/1124). დავით აღმაშენებლის სიგელში შიო მღვიმისადმი ნათქვამია: „ტფილი (ს) საამიდოჲთ, ვითა სხვითაცა ნიშნითა, თვით ხ(ე)ლითა ჩ(ე)მითა დამიწერია ასი დრაჰკანი მღვდელთა და მგ(ა)ლ(ო)ბ(ე)ლთათ(ვი)ს, ნუვინ დააკლებს. მ(ა)ს დღ(ე)სა, რ(ომე)ლსა მომიხსენოს ღ(მერთმა)ნ, გაიყონ მღვდელთა და მგალობელთა“1. დავით აღმაშენებლის ანდერძის იმ ადგილიდან, სადაც საამიდო გადასახადზეა საუბარი, კარგად ჩანს, რომ საბუთის გამცემს სხვა საბუთებშიც ჰქონია საუბარი შიო მღვიმის მონასტრის მღვდელთა და მგალობელთათვის „საამიდოდან“ გარკვეული წილის გადაკვეთის შესახებ. საბუთიდან ჩანს, რომ საამიდო მნიშვნელოვანი გადასახადი ყოფილა, რაკი მისი გარკვეული წილი 100 დრაჰკანითაა განსაზღვრული2. ამიდები, როგორც ისტორიოგრაფიაშია მოხსენიებული, ქართველი მეფის მოხელეებად ითვლებიან და ქალაქის გამგებელს, ე.ი. თბილისის ქართველ ამირას ემორჩილებიან3. საამიდო გადასახადი მოხსენიებულია გიორგი III-ის სიგელშიც, შიო მღვიმისადმი: „ეგრეთვე ქ(ა)ლ(ა)ქს, რ(ომე)ლ უკანის მოუყიდიან და შემოუწირვან, თავისუფალნი და უხარა ჯონი საამიროისა, საამიდოისა, სარაისოისა, სამუსტასიბოისა და ყოვლისა სანუკვრისაგან4“. გიორგი III-ის საბუთში საამიდო და სარაისო გამოსაღების მოხსენიება, ცხადია, მიუთითებს ამ თანამდებობათა არსებობაზე. რაკი საამიდო გადასახადი, ისე, როგორც სხვა არსებობს, მოწმობას, რომ გადასახადები გარკვეულ მოხელეობასთან არიან დაკავშირებული. საამიდო, ამ საბუთში, ისეთივე მნიშვნელობითაა ნახმარი, როგორც საამირო, საგუსტასიბო, სარაისო5. თბილისის „საამიდო“ გადასახადი, როგორც ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გამოსაღები, რაც მიუთითებს საქართველოს ქალაქებში შესაბამისი თანამდებობის არსებობაზე. ქართულ წყაროებში ხელშესახები ცნობები ამ მოხელის უფლება-მოვალეობების შესახებ არ მოგვეპოვება. სახალიფოს ქალაქების ამიდებს ევალებოდა საბუთების შედგენა და ბაღდადის მთავრობასთან მიმოწერის წარმოება. მუსლიმური აღმოსავლეთის ქალაქების ანალოგით, საქართველოს ქალაქებში ამიდს, სავარაუდოდ, ქალაქის მწერლის მოვალეობის შესრულება და, ამასთანავე, ცენტრალური ხელისუფლებისათვის საქმიანი ქაღალდების წარდგენა ევალებოდა6. აღმოსავლური წყაროების მიხედვით ჩანს, რომ ამიდის ფუნქცია მაგ: სამანიდების, ღაზნევიდების და თურქ-სელჯუკების სახელმწიფოებში, უპირატესად სახელმწიფო საბუთების შედგენა და პოლიტიკური ხასიათის მიმოწერის წარმოება იყო. მის დაკავშირებას სახელმწიფო საბუთების შედგენასთან მოწმობს ნიზამ ალ-მულქის „სიასეთ-ნამე“-ში ამიდის მოხსენიება სამდივანმწიგნობროს და სამეურნეო-საფინანსო დაწესებულების მოხელეთა გვერდით7. თუ რამდენად მნიშვნელოვანი იყო ამიდის თანამდებობა აღმოსავლეთის სახელმწიფოებში, კარგად ჩანს იქიდან, რომ მის ტიტულაციას ჩვეულებრივ ერთვოდა „მულქი“ („სამეფო“), „მულქობა“ კი, იმავე „სიასეთ-ნამეს“-ს მიხედვით, შეიძლებოდა დართვოდა მხოლოდ „ვაზირის, თუღრაის, მუსტოუფის, სულთნის არიზის, ბაღდადის ამიდის და ხორასნის ამიდის“ წოდებულებას. За исключением вазира туграи мустауфи, султанского ариза амида Багдада и амиля Хорасана8. გარდა ამისა ჩვენი კვლევების თანახმად, მას ტიტულატურის არა მარტო „მულქის“ წოდება ერთვის, არამედ ნიზამ ალ-მულქის მიხედვით ჩანს, რომ მას ასევე ერთვის ტიტულაცია „უსტა“ (ოსტატი). რაც ამიდების დამრიგებელს ენიჭებოდა. საპატიო წოდება „უსტა“. ამიდის აღმოსავლეთის სახელმწიფოების სამოხელეო სარბიელზე მოღვაწეობის ხასიათისა და დანიშნულების გათვალისწინებით შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ქართულ ვითარებაშიც ამიდს საბუთების შედგენასთან უნდა ჰქონოდა საქმე, თუმცა საამისო დამადასტურებელი ცნობები ქართულ წყაროებში არ მოიპოვება. მაგრამ ის კი საფიქრებელია, რომ თბილისის საამიროს მმართველობის სისტემაში არსებობდა ისეთი თანამდებობის პირი, რომლის უფლება-მოვალეობას სათანადო საბუთების შედგენა შეადგენდა. მასვე უნდა ეწარმოებინა მიწერ-მოწერა ბაღდადის მთავრობასთან. აღმოსავლეთის სხვა ქვეყნებთანაც. იმდროინდელი ვითარების გათვალისწინებით, სავარაუდოა, სამდივანმწიგნობროს არსებობა თბილისის საამიროში, ხოლო არაბული სახელწოდების მოხელეებიდან ერთადერთი მოხელე, რომლის დაკავშირება შეიძლება თბილისის საამიროს სამდივანმწიგნობროსთან, ეს ამიდია. თბილისის საქართველოსთან შემოერთების შემდეგ, ცხადია, მისი სამოხელეო ფუნქცია უნდა შეცვლილიყო და, რაკი ამიდობა სამწერლობო საქმესთანაა დაკავშირებული, შესაძლებელია, რომ მას ქალაქის მწერლის მოვალეობა დაკისრებოდა. მაგრამ, რადგან მომდევნო ხანებში ის აღარ გხვდება თბილისში, იქნებ თბილისის მუსლიმური მოსახლეობისათვის დაგვეკავშირებინა? ყოველ შემთხვევაში, კიდეც, რომ დავუშვათ, ამიდის, როგორც სამოხელეო ინსტიტუტის, შესვლა საქართველოს საქალაქო წყობილებაში, აუცილებლად უნდა აღვნიშნოთ, რომ მან დიდხანს ვერ იარსება, რადგან მომდევნო ხანის საბუთებში ის აღარ გხვდება.9 ამიდის ფუნქციებისა და მოვალეობის გათვალისწინებიდან გამომდინარე, შეიძლება დავასკვნათ, რომ ის შეესაბამება ქალაქის მმართველობის ერთ-ერთ მთავარ მოხელეს, რომლის ფუნქციაშიც, სავარაუდოდ იქნებოდა ქალაქის მმართველის მიერ გაცემული ბრძანებების ჩაწერა, გაგზავნა და მათ შესრულებაზე კონტროლი. ასე რომ, ამიდი საკმაოდ საპასუხისმგებლო და მნიშვნელოვანი თანამდებობის პირია. აქედან გამომდინარე ლოგიკურია, რომ ქართულ სამოხელეო სინამდვილეში დამკვიდრდა აღნიშნული სახელო, ამ სახელოს დიდმნიშვნელობაზე მეტყველებს ის, რომ ამიდი მოხსენიებულია სამეფო სიგელებში.

შურტა

შურტა – (არაბ. šურტა – პოლიცია) არაბ ამირას დაქვემდებარებული საპოლიციო მოხელეა. შურტა არაბულ სამყაროში, ადმინისტრაციული თანამდებობის პირის აღმნიშნელი იყო. ამ პირების სამოხელეო ფუნქციები კი დაკავშირებული იყო, როგორც ხალიფასთან, ასევე სულთნის კართან და ადგილობრივ მმართველობასთან. შურტას მოვალეობებს დროის და ადგილის მიხედვით განსხვავებულად იყენებდნენ: მას გააჩნდა როგორც საპოლიციო უფლება, ასევე სასამართლოს ფუნქციებიც. შურტა არაბული საჰიბ ალ-შურატიდანაა (შურტათა უფროსი) მიღებული. საჰიბ აშ-შურატის გარეგნული ნიშანი შუბი იყო, რომელსაც ის მბრძანებლის წინ ატარებდა10. საჰიბ აშ-შურატის ხელქვეშეთი მოხელენი შურტები იყვნენ. საჰიბ აშ-შურატის უფლება-მოვალეობას სასახლის გვარდიის სურსათ–სანოვაგით მომარაგება და მისი შენახვა შეადგენდა. ამრიგად, საჰიბ აშ-შურატი მჭიდროდაა დაკავშირებული სასახლის გვარდიასთან და ამდენად მისი წონაც, ცხადია, მეტად მნიშვნელოვანი უნდა ყოფილიყო ხალიფას თუ სულთნის კარზე, მაგრამ შემდეგ საჰიბ აშ-შურატის უფლება-მოვალეობა იზღუდება და საქალაქო წყობილებაში საპოლიციო ფუნქციებით იფარგლება11. შურტა თავისი წარმოშობით აღმოსავლეთის ქალაქების სამოხელეო აპარატთან არის დაკავშირებული. ეს არაბული თანამდებობა ჩვენში, უეჭველია, თბილისის საამიროს გზით შემოდის. ცხადი უნდა იყოს, რომ თბილისის საამიროს პოლიტიკური ძლიერების ხანაში საჰიბ აშ-შურატის და მისდამი დაქვემდებარებული შურტების უფლება-მოვალეობა მეტად მნიშვნელოვანი უნდა ყოფილიყო როგორც საამიროს ფარგლებში მთლიანად, ისე ქალაქ თბილისში. ამ საკითხთან დაკავშირებით ივ. ჯავახიშვილს აღნიშნული აქვს, რომ „ქალაქის უმთავრესი ზედამხედველობა და უზრუნველყოფა ებარა ერთს ამირას ხელქვეით მოხელეს, რომელსაც „შურტას“ ეძახდნენ. ეს სიტყვა არაბული „შურტაჰ“-აა და იგი პოლიციის მცველების უფროსად ითლებოდა და ქალაქში წესრიგს იცავდა ხოლმე. ივ. ჯავახიშვილი წერს: „გიორგი III-ის სიგელიდან ჩანს, რომ შურტას ქალაქის ბაზრისა და ბაჟის ზედამხედველობა უნდა ჰბარებოდა12. მართალია, შიომღვიმის მონასტერს ქალაქში აქვს ქულბაქნი და იქვე, იმავე საბუთში, ქალაქის ბაჟზეც არის საუბარი, მაგრამ დამოწმებული საბუთი თვითონ შურტას არც ქულბაქებს და არც ბაჟს არ უკავშრებს. საბუთში საუბარია მხოლოდ მონასტრის საერთო სამფლობელოებზე ქ. თბილისში. „ყოველნი საქონელნი მათნი შეუვალ-გუიქმნიან ყ(ოვ)ლისა შესავლისაგან, თუით, ჩ(უე)ნისა სასეფოისა და ყ(ოვ)ლისა მათისა მოახლისაგან, ვითა ძელითგან შეუვალნი: საე(რისთ)ვოისა, საციხისთვოისა და საშურტაოისა ყ(ოვ)ლისაგან“13. საბუთიდან ჩანს, რომ შურტა საქვეყნოდ გამრიგე ხელისუფალთა გვერდითაა დაყენებული. შურტა პროვინციელ მოხელედ ჩანს, რაკი იგი ისეთ მოხელეებთან ერთად არის დასახელებული, როგორიც იყო ერისთავი, ციხისთავი, ხევისუფალი14. შურტა, მახლობელი აღმოსავლეთის ქალაქებში ეწოდებოდა პოლიციის მოხელესაც. ასეთი თანამდებობა, ცხადია იგულისხმება თბილისის საამიროს ქალაქებშიც, მათ შორის, რასაკვირველია, თბილისშიც. შურტა ქართულ სინამდვილეშიც საქალაქო თანამდებობად მიაჩნია შ. მესხიასაც15. საშურტაო გამოსაღებზე საერთოდაა საუბარი საერისთავო და საციხისთავო გამოსაღებთან ერთად. საკუთრივ ქალაქის მოხელეები ცალკე არიან მოხსენებულნი ქალაქის გამოსაღებთან დაკავშირებით, ე.ი. შურტა არ უკავშირდება ქალაქის ბაზარსა და ბაჟს, რაც, რასაკვირველია, არ გამორიცხავს იმ გარემოებას, რომ შურტა ქალაქის მოხელეა16. ტერმინი არსებობას განაგრძობს ქართულ სამოხელეო ტერმინოლოგიაში თბილისის საამიროს გაუქმების შემდეგაც. XII ს-ის სიგელში დადასტურებულია საშურტაო გადასახადი. მოგვიანო ხანის საბუთებში შურტას თანამდებობა აღარ ფიქსირდება. სავარაუდოდ, მისი ფუნქციები სხვა უწყებამ შეითავსა. შურტას (შულტას) ინტიტუტი მნიშვნელოვანი ტრანსფორმაციებით დიდხანს იყო შემორჩენილი ქართულ ეთნოგრაფიულ სინამდვილეში – ხევსურეთსა და თუშეთში. ყველგან მას დაკისრებული ჰქონდა თემის წევრებისაგან პურის აკრეფა და სახატე დღესასწაულების დამსწრეთა მომარაგება ლუდითა და პურით.17 ჩვენს მიერ განხორციელებულ კვლევის პროცესში დავადგინეთ, რომ ქართულ ისტორიულ წყაროებში, პირველად მოიხსენიება ტერმინი შურტა X და არა XI საუკუნიდან. ეს მოხელე მოხსენიებულია „მატიანე ქართლისაჲ“-ში. ის კახეთის მთავარი (ქორეიპისკოპოსის) კვირიკე II-ის ძმაა. კვირიკე II კახეთის მთავარი (ქორეპისკოპოსი) 929–976. მას განუდგნენ გარდაბნელი აზნაურები და მხარი დაუჭირეს გიორგი II აფხაზთა მეფეს, რომელიც იბრძოდა კახეთის შესაერთებლად. კვირიკე II-ს უღალატა მისმა ძმამ შურტამ და აფხაზთა მეფეს გადასცა უჯარმის ციხე. გიორგი II-მ დაიპყრო ბოჭორმის, ლოწობნის და ნახჭევანის ციხეებიც. კვირიკე II-მ თავი დამარცხებულად ცნო. მაგრამ მას დაეხმარნენ ქართლის აზნაურები და მან კახეთი დაიბრუნა: „მოერთო შურტა, ძმა კვირიკე ქორეპისკოპოსისა, გიორგი მეფესა, და მოუტანა თანა ციხე მისი უჯარმო: და ეუფლნეს ზუათაცა ციხეთა კახეთისათა თვინიერ სამთა ციხეთა: ნახჭევანისა, ბოჭორმისა და ლოწობანთა18. პიროვნებებს ზოგადად, როგორც წესი, მათი თანამდებობის სახელით მოიხსენიებდნენ ხოლმე. სავარაუდოდ, კვირიკეს ძმას, ეს სახელო (შურტა) ეკავა. და მისი ფუნქციებიდან გამომდინარე მისი გადაბირება, მოწინააღმდეგის მხარეზე, სერიოზული დარტყმა იქნებოდა, კვირიკესთვის. (შურტა ხომ ქვეყნის შიდა წესრიგზე იყო პასუხისმგებელი). ამ წყაროდან ჩანს, რომ კახეთის საქორეპისკოპოსოში ეს თანამდებობა X საუკუნეში ფიქსირდება. აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ზოგადად ქართულ სივრცეში, სამოხელეო შურტას სახელი პირველად კახეთის საქორეპისკოპოსოში მკვიდრდება. შურტა ქართულ სინამდვილეში ადგილობრივ მმართველობასთანაა დაკავშირებული, ეს ნათლად ჩანს მეფის სიგელშიც. 1170 წლის მეფე გიორგი III-ის სიგელში შიო-მღვიმისადმი მოხსენიებულია საშურტაო, სადაც ვკითხულობთ, რომ გიორგი III უთავისუფლებს შიომღვიმის მონასტერს საქონებელს ყოველი გადასახადისაგან. „ყოველნი საქონელნი მათნი შეუვალ გვიქმნიან ყ(ოვ)ლისა შესავლისაგან, თუით, ჩ(უე)ნისა სასეფოისა და ყ(ოვ)ლისა მათისა მოახლისაგან, ვითა ძელითგან შეუვალნი: საე(რისთ)ვოისა, საციხისთვოისა და საშურტაოისა ყ(ოვ)ლისაგან. ეგრეთვე ქ(ა)ლ(ა)ქს, რომელ ქულბაგნი აქუან: ხუთნი სპარსობითგანვე და ოთხნი რ(ომე)ლ უკანის მოუყიდიან და შემოუწირვან, თავისუფალნი და უხარაჯონი საამიროისა, საამიდოისა, სარაისოისა, სამუსტასიბოისა და ყოვლისა სანუკვრისაგან19. ე.ი. შურტა არ უკავშირდება ქალაქის ბაზარსა და ბაჟს. ქართულ საბუთებში, როგორც ჩანს, იგი ფისკალურ მოხელეს აღნიშნავდა. ქართლ ეთნოგრაფიულ სინამდვილეში შურტას არსებობა საინტერესო მოვლენაა. ის დადასტურებულია ხევსურეთში, თუშეთსა და გურიაში. ხევსურეთში „შულტას“ სასოფლო ხატის მამულების დამუშავება და სახატო დღეობებზე მლოცველების გამასპინძლება ევალება. თუშეთში „შულტა“ ზამთრის პერიოდის სახატე დღესასწაულების ორგანიზაციას ახდენს, რაც გამოიხატება თემის წევრებისაგან პურის აკრეფაში სახატე დღესასწაულებზე მლოცველების ლუდითა და პურით უზრუნველყოფისათვის. გურიაში „შულტა“ საქორწინო ცერემონილათანაა დაკავშირებული. შულტა განაგებს ქორწილისათვის სამზადისის დროს ძღვენის მიღებას. ქართულ სამოხელეო წყობილებაში დამკვიდრებულმა შურტამ მიიღო გადასახადის ამკრეფი მოხელის და გარკვეულ რელიგიურ სფეროში, სურსათით მომმარაგებლის ფუნქცია. საინტერესო მასალაა დაცული ქართულ ეთნოგრაფიულ სინამდვილეში, კერძოდ თუშეთში: „თუშეთის მთავარი საკულტო ცენტრი, ლაშარის ჯვარი, სოფ. ჩიღოს ჩრდილო-აღმოსავლეთით მდებარეობს. ხელოსანი ლაშარის სახელზე ზვარაკებს სასაკლაოზე შეწირავდა, შულტა მათ იქვე დაკლავდა და დააგორებდა. დაკლულ-დაგორებული ზვარაკები ტაფობს რომ ჩააღწევდნენ, იქ მათი გატყავება ხდებოდა. უწინდელ დროში ეს ტყავები ჯილდოდ ურიგდებოდათ ლაშარობას ცხენების ჯირითში გამარჯვებულებს. ჩიღოდან ლაშარში ორი გზა მიედინებოდა. როცა მგზავრი ჩიღოს გაცილდებოდა, პირველად ლაშარის ჯვარის ყანას შეხვდებოდა, მას გვერდზე გაუვლიდა და ამის შემდეგ გზა ორად იყრებოდა. ადგილობრივ მთხრობელთა თქმით, ეს ჯვარის ყანა ანუ სახნაური 2 ჰა მაინც იქნებოდა; იგი საშულტაო იყო. ამ ყანას შულტა მარტო ჩიღოელი იყო და ახლაც ასეა. „საშულტაუიდ“ სამნათეო ყანებს ხვინევდის მთელი სოფელი. სოფელი წილის ყრით ირჩევდის ორ მნათესად ორ შულტას, ერთ მნათეიდ ერთ შულტა ქაზნიაურთ მამითა იყვის ერთი მნათეიდ ერთ შულტაი კიდენ მგელიშვილ მამითა“. შულტაებს ევალებოდათ ლაშარის დღესასწაულისად ქვაბების შეკიდებაი. დანარჩენ კი მნათების მოვალეობაჲ იყვის...... მნათეები, ხკლევდეს თითო-თითო ხარს. ხორცს სწონიდეს. შულტაებს კი სარიგა მოსდიოდის, ე.ი. წილის ყრით იყვის თუ ვის უნდა დაეკლა საკლავი. სამნათეოდ საშულტაო ყანები ყველაი არ ხნიან, ზოგ აყამირიან, თივა მნათეებად შულტაები თიბიან“20. სოფელი დართლო: დღეობის დროს, გამოიტანდნენ ხატის დროშას და დაამაგრებდნენ პირით აღმოსავლეთისაკენ. დროშის გამოტანამდე ძველი შულტას მიერ ხატის დარბაზში შენახულ არყიან ბოთლს გამოიტანდნენ, სამაგიეროდ, ახალ ბოთლს შეავსებდნენ და ხატის დარბაზში შეინახავდნენ მომავალი დღეობისათვის. შულტა პლატონ იდოიძე მოიყვანდა ჭედილას, ანთებული სანთლით შეუტრუსავდა მატყლს თავზე და დაილოცავდა სასმისით ხელში. თუშეთი, სოფელი ჩიგილაურთა: შუვაკობა აღდგომის მეასე დღეს მოდის. დღეობას ატარებდნენ შულტები, რომლებსაც სოფელი წილისყრით ირჩევდა. მათ ევალებოდათ საკლავის დაკვლა. საკლავი იწონებოდა საწონი ქვებით, რომლებსაც ლიტრებს ეძახოდნენ. საკლავის გარდა, შულტა სოფელში კრეფდა ფორს და ლუდს ხარშავდა, შეშა ღამის შეყრაზე და ლუდის დუღების დროს შულტების იყო21. სოფელი ხახაბუ: ყველა ხატისათვის წელიწადში სამი შულტა ყავდათ, საახალწლოდ კი ნათე. ნათეს ახალწელსვე დასვამდნენ რიგით, შულტები კი ანთიგენობას იცვლებოდა. მას დეკანოზი ეტყოდა, მიუთითებდა, თუ რა უნდა ეკეთებინა22. სოფელი შენაქო: შულტას სოფელში წილისყრით ირჩევდნენ. შულტა ვალდებული იყო დღეობის დღეს საკლავი მიეყვანა, ან ხორცი მიეტანა. სოფელში ერთი გამოწონილი ქვა იყო და ამ ქვის წონის ხორცი უნდა მიეტანა შულტას. „ხელოსანი ჩვენ ბალღობას სანებაში კურდღელაიძე ბაბო იყო. იმის შემდეგ არავინა ყოფილა. მაგის შემდეგ ვინც შულტა იყო, ხელოსანიც ის იქნებოდა“23. ამგვარად არაბულ სამყაროში, შურტას თანამდებობას, რომლის ძირითად ფუნქციას, საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა წარმოადგენდა, უშუალო შეხება ჰქონდა, მოსახლეობის ფართო ფენებთან. შურტები წარმოადგენდნენ ცნობად მოხელეებს, სხვებთან შედარებით. სავარაუდოდ ეს პოპულარული მოხელე შურტა საზოგადოებისთვის აუცილებელი ფუნქციებით გადავიდა საქართველოს სხვადასხვა კუთხეებში და დაიმკვიდრა ადგილი. შურტას ფუნქცია საზოგადოებრივ დაცვას უკავშირდებოდა. ეთნოგრაფიულ მასალებში, მაინც საზოგადოებრივ წესრიგის დაცვას ემსახურებოდა ეს მოხელე. მისი ფუნქციები გადმოსულია იმ შურტადან და ეს დასახელებაც სახელმწიფო აპარატიდან არის გადმოსული. ქართული ენის სპეციფიკიდან გამომდინარე, ხშირად ხდება, ასო „რ“–ს ჩანაცვლება ასო „ლ“–თი. ეს თანამდებობა იმდენად პოპულარული იყო ხალხში, რომ მიიღო ტრანსფორმაცია და გადავიდა ამ ფორმით – შულტა. ამ საჯარო თანამდებობას, შურტას, უშუალოდ მოსახლეობის დაბალ ფენებთან ჰქონდათ შეხება. მისი ეს ფუნქცია აუცილებელი იყო თემში, სახატო და სხვა სახალხო დღესასწაულებზე. (საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა). ამიტომ აქედან გამომდინარე, მოსახლეობამ გადმოიტანა ამ მოხელის სახელოს სახელწოდება და თავისით მიუსადაგა, ადგილობრივი თავისებურებიდან გამომდინარე, გარკვეულ სფეროში, სხვადასხვა ფუნქციებს. ასე რომ, მათ უშუალო შეხება ჰქონდათ რიგით მოსახლეობასთან და ამით ისინი უფრო პოპულარულები იყვნენ.

შენიშვნები

1. ვ. სილოგავა, ანდერძი დავით აღმაშენებლის შიომღვიმისადმი. თბ. 2010, გვ. 210. 2. მ. ლორთქიფანიძე, ქალაქის მოხელეთა საკითხისათვის ფეოდალურ საქართველოში, (არაბული სახელწოდების მოხელენი); მასალები საქართველოსა და კავკასიის ისტორიისათვის, ნაკვ. 30; თბ., 1954, გვ. 151. 3. მ. გაბაშვილი, საქართველოს ქალაქები XI-XII საუკუნეებში; თბ., 1981, გვ. 86. 4. ხეც. – ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი.-H Hდ-1351. 5. მ. ლორთქიფანიძე, ქალაქის მოხელეთა საკითხისათვის ფეოდალურ საქართველოში, (არაბული სახელწოდების მოხელენი); მასალები საქართველოსა და კავკასიის ისტორიისათვის, ნაკვ. 30; თბ., 1954, გვ. 151. 6. ცენტრალური და ადგილობრივი სამოხელეო წყობა შუა საუკუნეების საქართველოში; (შემდგენლები: თამარ აბულაძე, ცისანა აბულაძე, ხათუნა ბაინდურშვილი, ვლადიმერ კეკელია, დარეჯან კლდიაშვილი, მზია სურგულაძე, ელენე ცაგარეიშვილი). თბ. 2017, გვ. 101. 7. Сиасет-Наме книга о правлении вазира XI столетия низам ал-мулька; Москва-Ленинград, 1949. С. 160. 8. Сиасет-Наме книга о правлении вазира XI столетия низам ал-мулька; Москва-Ленинград, 1949. С.160. 9. მ. ლორთქიფანიძე, ქალაქის მოხელეთა საკითხისათვის ფეოდალურ საქართველოში, (არაბული სახელწოდების მოხელენი); მასალები საქართველოსა და კავკასიის ისტორიისათვის, ნაკვ. 30; თბ., 1954, გვ. 152. 10. Бартольтд, Туркестанъ въ эпоху монгольскаго нашествия; ч II, СПБ, 1900.с.236-237. 11. მ. ლორთქიფანიძე, ქალაქის მოხელეთა საკითხისათვის ფეოდალურ საქართველოში, (არაბული სახელწოდების მოხელენი); მასალები საქართველოსა და კავკასიის ისტორიისათვის, ნაკვ. 30; თბ., 1954, გვ. 146. 12. ივ. ჯავახიშვილი, საქართველოს ეკონომიკური ისტორია; თბ. 1907, გვ. 23–24. 13. ქისკ – ქართული ისტორიული საბუთების კორპუსი – შეადგინეს და გამოსაცემად მოამზადეს თ.ენუქიძემ, ვ.სილოგავამ, ნ.შოშიაშვილმა; თბ. 1984. გვ. 68. 14. მ. გაბაშვილი, საქართველოს ქალაქები XI-XII საუკუნეებში; თბ., 1981, გვ. 85. 15. შ. მესხია, საისტორიო ძიებანი; ტ.II თბ. 1983.170–173. 16. მ. ლორთქიფანიძე, ქალაქის მოხელეთა საკითხისათვის ფეოდალურ საქართველოში, (არაბული სახელწოდების მოხელენი), მასალები საქართველოსა და კავკასიის ისტორიისათვის, ნაკვ. 30, თბ., 1954, გვ. 147. 17. ცენტრალური და ადგილობრივი სამოხელეო წყობა შუა საუკუნეების საქართველოში; (შემდგენლები: თამარ აბულაძე, ცისანა აბულაძე, ხათუნა ბაინდურშვილი, ვლადიმერ კეკელია, დარეჯან კლდიაშვილი, მზია სურგულაძე, ელენე ცაგარეიშვილი). თბ., 2017, გვ. 315. 18. ქართლის ცხოვრება; (მთავარი რედაქტორი როინ მეტრეველი). თბ. 2008. გვ. 263. 19. ქისკ – ქართული ისტორიული საბუთების კორპუსი; შეადგინეს და გამოსაცემად მოამზადეს თ. ენუქიძემ, ვ. სილოგავამ, ნ. შოშიაშვილმა; თბ., 1984, გვ. 68. 20. ვ. ბარდაველიძე, აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთის ტრადიციული საზოგადოებრივ-საკულტო ძეგლები; თბ. ტ. II 2, 1985. (მთხრ. გიგო თევდორეს ძე ბექურიძე, 93 წლის, 1949 წ., ჩაიწერა შ. ბაკურიძემ), გვ. 15–22. 21. ვ. ბარდაველიძე, აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთის ტრადიციული საზოგადოებრივ-საკულტო ძეგლები; თბ. ტ.II2, 1985. (მთხრ. ფროსე ალექსის ასული მოზაიძე, დაბად. 1889 წ., 1949 წ. ჩაიწერა შ. ბაკურაძემ), გვ. 62. 22. ვ. ბარდაველიძე – აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთის ტრადიციული საზოგადოებრივ-საკულტო ძეგლები; თბ. ტ. II2, 1985 (მთხრ. თათარიძე ანტონი ღვთისოს ძე, დაბად. 1900 წ., ჩაწერილია 1965 წ). გვ. 64. 23. ვ. ბარდაველიძე – აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთის ტრადიციული საზოგადოებრივ-საკულტო ძეგლები; თბ. ტ.II2, 1985. (მთხრ. ფილო იოსების ძე კურდღელაიძე, დაბად. 1881 წ., ჩაწერილია 1966 წ). გვ. 73.

დამოწმებანი:

1. ვ. ბარდაველიძე, აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთის ტრადიციული საზოგადოებრივ-საკულტო ძეგლები, თბ., ტ. II2, 1985. 2. მ. გაბაშვილი, საქართველოს ქალაქები XI-XII საუკუნეებში; თბ. 1981. 3. მ. ლორთქიფანიძე, ქალაქის მოხელეთა საკითხისათვის ფეოდალურ საქართველოში, (არაბული სახელწოდების მოხელენი); მასალები საქართველოსა და კავკასიის ისტორიისათვის, ნაკვ. 30; თბ., 1954. 4. შ. მესხია, საისტორიო ძიებანი; ტ. II თბ. 1983. 5. ვ. სილოგავა, ანდერძი დავით აღმაშენებლის შიომღვიმისადმი, თბ., 2010. 6. ქართლის ცხოვრება (მთავარი რედაქტორი როინ მეტრეველი), თბ., 2008. 218 7. ქისკ – ქართული ისტორიული საბუთების კორპუსი; შეადგინეს და გამოსაცემად მოამზადეს თ. ენუქიძემ, ვ. სილოგავამ, ნ. შოშიაშვილმა; თბ. 1984. 8. ხეც. – ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი. - Hდ-1351. 9. ცენტრალური და ადგილობრივი სამოხელეო წყობა შუა საუკუნეების საქართველოში; (შემდგენლები: თამარ აბულაძე, ცისანა აბულაძე, ხათუნა ბაინდურშვილი, ვლადიმერ კეკელია, დარეჯან კლდიაშვილი, მზია სურგულაძე, ელენე ცაგარეიშვილი), თბ., 2017. 10. ივ. ჯავახიშვილი, საქართველოს ეკონომიკური ისტორია, თბ., 1907. 11. ივ. ჯავახიშვილი, ქართველის ერის ისტორია, თხზულებანი თორმეტ ტომად, თბ. ტ. VI. 1982. 12. Бартольтд, Туркестанъ въ эпоху монгольскаго нашествия; ч. II, СПБ, 1900. 13. Сиасет-Наме книга о правлении вазира XI столетия низам ал-мулька; Москва-Ленинград, 1949