კონფერენციია: 26 მაისი; პირველი რესპუბლიკის დაბადება

პირველი რესპუბლიკის ისტორია, მიუხედავად იმისა, რომ სულ 2,5 წელს არსებობდა, უაღრესად საინტერესოა და მრავალმხრივ გასათვალისწინებელია. ეს იყო პირველი ქართული სახელმწიფო ამ სიტყვის სრული მნიშვნელობით. მანამდე ისტორიაში არსებობდა ამა თუ იმ დინასტიის სამეფოები, სადაც ყველაფერს წყვეტდა მეფე და ხალხი უბრალოდ მათი მსახური იყო. პირველი რესპუბლიკა კი იყო ხალხის შექმნილი სახელმწიფო, კონსტიტუციით, ადამიანის უფლებებით, გენდერული თანასწორობით, გამართული საკანონმდებლო და სასამართლო სისტემებით და ისეთი დემოკრატიული ღონისძიებებით, რომელთაც ევროპაც კი მოჰყავდა განცვიფრებაში და დასავლეთიდან ჩამოდიოდნენ პოლიტიკოსები სანახავად, თუ როგორ არსებობდა სოციალისტური იდეების ფონზე აშენებული დემოკრატიული, გენდერულად და რელიგიურად ტოლერანტული სისტემა. ამდენად, მომავალი თაობისათვის პირველი რესპუბლიკის ისტორიის ცოდნა უაღრესად მნიშვნელოვანია

საქართველოს დამოუკიდებლობის გამოცხადება

XV საუკუნეში საქართველოს სამეფო საბოლოოდ დაიშალა სამეფო-სამთავროებად, რომელთაც 3 წელი ბევრი უბედურების გადატანა მოუწიათ. XIX საუკუნის დასაწყისში რუსეთმა თანდათან გააუქმა საქართველოს ტერიტორიაზე არსებული სამეფო-სამათავროები და ქვეყანა რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში მოაქცია. თანდათან შემოვიდა რუსული ენა, სასამართლო, მართველობის სისტემა და შედეგად მიმდინარეობდა ქართველთა გარუსების პროცესი, რასაც წინ აღუდგნენ „თერგდალეულები“. მათ შექმნეს „წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება“, ქართული სკოლები, წიგნები და გადაარჩინეს ქართული კულტურა და იხსნეს ერი გარუსებისგან.

XIX საუკუნის მანძილზე რუსეთმა ქართველების მონაწილეობით არაერთ ომში დაამარცხა ოსმალეთი და წაართვა ისტორიული ქართული და სომხური მხარეები: სამცხე, ჯავახეთი, ტაო, კლარჯეთი, აჭარა, კოლა, არტაანი, ყარსის მხარე და ა.შ.

1914 წელს რუსეთის იმპერია პირველ მსოფლიო ომში ჩაება, ინგლისისა და საფრანგეთის მოკავშირედ. მისი წინააღმდეგ იბრძოდნენ: გერმანია, ავსტრია-უნგრეთი, ბულგარეთი და ოსმალეთი. ომში 200000-მდე ქართველი გაიწვიეს. ომში რუსეთი დამარცხდა გერმანიასთან და სულ უფრო უკან იხევდა. ქვეყნის ეკონომიკა კატასტროფულმდგომარეობაში ჩავარდა, დაიხურა საწარმოები, ხალხი უმუშევარი დარჩა და ქუჩაში გამოვიდა. მათ შეუერთდნენ უხელფასობით და რესურსების გარეშე მებრძოლი ჯარისკაცები. შედეგად, 1917 წლის თებერვალში რუსეთში მეფის ხელისუფლება დაემხო და შეიქმნა დროებითი მთავრობა ლვოვისა და კერენსკის მეთაურობით. მათი ხელისუფლება არ ცნეს სოციალისტმა ბოლშევიკებმა და მენშევიკებმა, რომელთაც ცალკე მთავრობა შექმნეს და ჯარისა და მოსახლეობის გადმობირებას ცდილობდნენ.

რუსეთის  „დროებითმა მთავრობამ“ ამიერკავკასიის სამართავად შექმნა ხუთკაციანი „ოზაკომი“ (ამიერკავკასიის განსაკუთრებული კომიტეტი), რომელთანაც 2 ქართველი – მენშევიკი აკაკი ჩხენკელი და სოც-ფედერალისტი კიტა აბაშიძე იყვნენ, ხოლო თითო-თითო აზერბაიჯანელი, სომეხი და რუსი იყო. ამავე დროს ქართველმა სოციალისტების შექმნეს სამთავრობო სტრუქტურა: „მუშათა და ჯარისკაცთა დეპუტატების საბჭო“ ნოე ჟორდანიას მეთაურობით. ანალოგიური ორგანო შეიქმნა სომხეთსა და აზერბაიჯანშიც.

ნაწილი 2

რუსეთის დროებითი მთავრობამ განაგრძო გერმანიასთან ომი, თუმცა ვერ ახერხებდა მისი ჯარების შეკავებას და სულ უკან იხევდა. ხელისუფლების მოუცლელობით ისარგებლეს სოციალისტმა ბოლშევიკებმა ტროცკის მეთაურობით და 25 ოქტომბერს დაამხეს რუსეთის დროებითი მთავრობა. ასე გახდა რუსეთის ხელისუფლების მეთაური ვლადიმერ ილიას ძე ულიანოვი - მეტსახელად ლენინი. რუსეთმა თანდათან დაიწყო გერმანიასთან და მის მოკავშირე ოსმალეთთან ზავზე მოლაპარაკება და კავკასიიდან გასვლა, რომლის დასაპყრობად მზადება დაიწყო ოსმალეთმა.

ოქტომბრის რევოლუციის შედეგად მოსული ხელისუფლება არ ცნო კავკასიის არცერთმა მმართველმა სტრუქტურამ. კავკასიის სამართავად „ოზაკომი“ ჩაანაცვლა „ამიერკავკასიის კომისარიატმა“ სოციალისტ-მენშევიკი ევგენი გეგეჭკორის მეთაურობით. ნათელი გახდა, რომ ამიერკავკასიის ქვეყნებს საკუთარი თავისათვის უნდა მიეხედათ.

1917 წლის 19-24 ნოემბერს თბილისის ოპერის თეატრში გაიმართა საქართველოს პარტიების „ეროვნული ყრილობა“, რომელმაც აირჩია საქართველოს დეფაქტო საკანონმდებლო ორგანო „ეროვნული საბჭო“. მასში რუსეთის სოციალ-დემოკრატი მენშევიკების ქართული განყოფილება ლიდერობდა (თითქმის ნახევარი წევრები) ნოე ჟორდანიას ხელმძღვანელობით. ისინი კვლავ რუსეთის ორგანულ ნაწილად განიხილავდნენ თავს, და მხოლოდ საქართველოს ავტონომიას ითხოვდნენ (რასაც აპროტესტებდნენ ქართველი „ეროვნული დემოკრატები“).

1918 დასაწყისში რუსეთში ჩატარდა დამფუძნებელი კრების არჩევნები, რომელშიც მმართველი ბოლშევიკების პარტია დაამარცხა ლენინის დამხობოლი კერენსკის სოციალ-რევოლუციონერების პარტიამ. მაშინ ლენინმა „დამფუძნებელი კრება“ გარეკა და რუსეთში ერთპარტიული დიქტატურა გამოაცხადა. ქვეყნის მმართველები ლინინის პარტიის წევრები გახდნენ, რომელთა სრული უმეტესობა რუსი ებრაელი იყო, ხოლო ერთი ქართველი იოსებ ჯუღაშვილი.

ლენინის მიერ „რუსეთის დამფუძნებელი კრების“ გარეკვამ აიძულა ქართველი სოციალ-დემოკრატები ოფიციალურად გაეწყვიტათ რუსეთთან კავშირი და „საქართველოს სოციალ დემოკრატიული მუშათა პარტია“ დაეარსებინათ.

ნაწილი 3

1918 წლის 10 თებერვალს რუსეთის დამფუძნებელი კრებიდან გამორეკილმა კავკასიელმა დეპუტატებმა დააარსეს კავკასიის საკანონმდებლო ორგანო „ამიერკავკასიის სეიმი“ (პარლამენტი, მეთაური კარლო ჩხეიძე).

1918 წლის 3 მარტს ბრესტ-ლიტოვსკის ზავით რუსეთმა გერმანიას დაუთმო: უკრაინა, პოლონეთი, ფინეთი, ბალტიისპირეთი. ოსმალეთს უფლება მისცა 1877-78 წლების ომის დროს დაკარგულ ტერიტორიებზე (ბათუმის და ყარსის ოლქები) ჩაეტარებინა პლებისციტი (გამოკითხვა) თუ ვისთან სურდა ყოფნა იქაურ მოსახლეობას. „ამიერკავკასიის სეიმი“ ამაზე არ დაეთანხმა (11 მარტს). 14 მარტს საკითხის დიპლომატიური გზით მოსაგვარებლად ტრაპიზონში მოლაპარაკება დაიწყო. რადგან სეიმი მიწებს არ თმობდა, ოსმალეთის არმიამ 1918 წლის 9 აპრილს საქართველოს საზღვრები გადმოლახა და 15-21 აპრილს ბათუმი და თითქმის მთელი მესხეთი დაიკავა ბორჯომამდე. თურქეთის შეჩერება ქართულმა ჯარმა გმირული ბრძოლით მხოლოდ მდინარე ჩოლოქზე შეძლო. აშკარა იყო, რომ კავკასიის ხალხებს მოკავშირე სჭირდებოდათ. ამისათვის კი ჯერ სახელმწიფო უნდა შეექმნათ.

კრიტიკულ ვითარებაში 1918 წლის 22 აპრილს „ამიერკავკასიის სეიმმა“ დამოუკიდებელი სახელმწიფოს „ამიერკავკასის ფედერაციული რესპუბლიკის“ შექმნა გამოაცხადა (მეთაური აკაკი ჩხენკელი) საქართველოს, სომხეთისა და აზერბაიჯანის შემადგენლობით. თუმცა მალე აშკარა გახდა, რომ ახალი სახელმწიფო ვერ იფუნქციონირებდა, რადგან სომხებს მოკავშირედ ინგლისელები მიაჩნდათ, აზერბაიჯანელებს თურქები, ხოლო ქართველებს გერმანია. ამას გარდა სამივე ქვეყანას ერთმანეთთან სასაზღვრო დავები ჰქონდათ: სომხეთი საქართველოს ბორჩალოს, ახალქალაქისა და ახალციხის მაზრებს თხოვდა, აზერბაიჯანი ზაქათალას მაზრას, ხოლო სომხეთსა და აზერბაიჯანს ერთმანეთთან ბევრი სადაო მხარე ჰქონდათ და მუდმივად ერთმანეთთან ომობდნენ.

ნაწილი 4

ოსმალთა ჯარის შეკავება ასეთ არაორგანიზებულ ვითარებაში შეუძლებელი იყო. მაშინ საქართველოს დიპლომატიურ წარმომადგენელს აკაკი ჩხენკელს გერმანიის წარმომადგენელმა ფონ ლოსოვმა შესთავაზა გერმანიის დახმარება ოსმალეთთან ურთიერთობისას, თუ საქართველო გამოაცხადებდა დამოუკიდებლობას და გახდებოდა მსოფლიო ომში გერმანიის მოკავშირე.

ჩხენკელმა ყველაფერი ეროვნულ საბჭოს აცნობა და მოთხოვა ლოსოვის წინადადების შესრულება. შედეგად 1918 წლის 26 მაისს „ამიერკავკასიის სეიმმა“ კავკასიის მეფისნაცვლის ყოფილ რეზიდენციაში „ამიერკავკასიის ფედერაციული რესპუბლიკა“ და ამიერკავკასიის სეიმი დაშლილად გამოაცხადა. 16 საათსა და 50 წუთზე კი იგივე დარბაზში ნოე ჟორდანიამ „საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის“ დაარსების შესახებ გამოაცხადა.

საქართველოს დამოუკიდებლობის აქტი

მრავალ საუკუნეთა განმავლობაში საქართველო არსებობდა, როგორც თავისუფალი და დამოუკიდებელი სახელმწიფო.

XVIII საუკუნის მიწურულში მტერთაგან ყოველის მხრით გარსშემორტყმული და მეტად შევიწროებული საქართველო რუსეთს შეუერთდა იმ პირობით, რომ რუსეთი მას გარეშე მტერთაგან დაიცავდა.

რუსეთის დიდი რევოლუციის განვითარების დროს ისეთი მდგომარეობა შეიქმნა, რომლის შედეგიც ბრძოლის მთელი ფრონტის დარღვევა და რუსის ჯარის მიერ ამიერკავკასიის დატოვება იყო.

საკუთარ ძალების ამარა დარჩენილმა საქართველომ და მასთან ერთად მთელმა ამიერკავკასიამ თვით მოჰკიდეს ხელი საკუთარ ბედის მოწყობას და საჭირო ორგანოებიც შეჰქმნეს; ხოლო გარეშე ძალთა გავლენამ – კავშირი, რომელიც ამიერ-კავკასიის ხალხებს აერთებდა, დაარღვია და მისი პოლიტიკური მთლიანობა დაშალა.

ქართველი ერის დღევანდელი მდგომარეობა საქართველოს საკუთარ სახელმწიფოს შექმნის აუცილებელ საჭიროებას გადაჭრით უკარნახებს, რათა მტრულ ძალთა დამონებისაგან თავი გადაირჩინოს და თავისუფალ განვითარებას მძლავრი საფუძველი ჩაუყაროს.

ითვალისწინებს რა ზემოთჩამოთვლილს პირობებს, საქართველოს ეროვნული საბჭო, ამორჩეული საქართველოს ეროვნული კრების მიერ 22 გიორგობითვეს 1917 წ. დღეს საქვეყნოდ აცხადებს:

1 – დღეიდან ქართველი ერი სუვერენულ უფლებებით აღჭურვილი ერია და საქართველო, სრულუფლებიანი დამოუკიდებელი სახელმწიფო.

2 – დამოუკიდებელ საქართველოს პოლიტიკურ წყობილების სახეა დემოკრატიული რესპუბლიკა.

3 – საერთაშორისო კონფლიქტების დროს საქართველო ნეიტრალურია.

4 – საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა ესწრაფვის, ყოველ ხალხთან და განსაკუთრებით მეზობელ ერებთან, მეგობრული განწყობილობა იქონიოს.

5 – საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა თავის მიწა-წყალზე ყოველი მოქალაქის, განურჩევლად ეროვნებისა, სარწმუნოებისა, სქესისა და სოციალური მდგომარეობისა, პოლიტიკურსა და მოქალაქურს უფლებებს უზრუნველყოფს.

6 – საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა მის ტერიტორიაზედ მცხოვრებს ყოველს ერს თავისუფალი განვითარების ფართო ასპარეზს მიანიჭებს.

7 – დამფუძნებელ კრების მოწვევამდე ეროვნულ უმცირესობათა წარმომადგენლებით შევსებული ეროვნული საბჭო და ეროვნულ საბჭოს წინაშე პასუხისმგებელი დროებითი მთავრობა სრულიად საქართველოს მმართველობის სათავეში სდგანან.

საქართველოს ეროვნული საბჭო, ყოფილი მეფისნაცვლის სასახლის ყვითელი დარბაზი. ტფილისი 1918 წლის 26 მაისი.

ინფორმაცია საქართველოს დროშის, გერბისა და ჰიმნის შესახებ:

სამფეროვანი დროშა (შინდისფერი, შავი, თეთრი) შექმნა მოქანდაკე იაკობ ნიკოლაძემ და მხატვარმა იოსებ შარლემანმა. გერბი „წმინდა გიორგი“ შექმნა შარლემანმა მხატვრების შევარდნაძისა და კაკაბაძის დახმარებით. ჰიმნი „დიდება“ დაწერა კომპოზიტორმა კოტე ფოცხვერაშვილმა.

ნაწილი 5

 2 დღის შემდეგ იგივე დარბაზში დამოუკიდებლობა გამოაცხადა სომხეთისა და აზერბაიჯანის ეროვნულმა საბჭოებმაც.

საქართველოს შეიქმნა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის პირველი მთავრობა: „მინისტრთა საბჭო“, რომელიც 1919 წლამდე იყო კოალიციური. მასში 4 მინისტრი წარმოადგენდა მმართველ სოციალ-დემოკრატიულ პარტიას, ხოლო 4 მინისტრი ოპოზიციურ პარტიებს.

1918-1919 წლებში მთავრობის შემადგენლობა ასეთი იყო:

• მთავრობის თავმჯდომარე — ნოე ჟორდანია (1918 წლის 24 ივნისიდან ნოე რამიშვილის ნაცვლად)

• შინაგან საქმეთა მინისტრი — ნოე რამიშვილი

• საგარეო საქმეთა მინისტრი — აკაკი ჩხენკელი, 1918 წლის 4 ნოემბრიდან ევგენი გეგეჭკორი

• სამხედრო მინისტრი — გრიგოლ გიორგაძე

• ფინანსთა, ვაჭრობისა და მრეწველობის მინისტრი — გიორგი ჟურული

• იუსტიციის მინისტრი — შალვა ალექსი-მესხიშვილი.

• სახალხო განათლების მინისტრი — გიორგი ლასხიშვილი.

• მიწათმოქმედებისა და შრომის მინისტრი — ნოე ხომერიკი

• გზათა მინისტრი — ივანე ლორთქიფანიძე.

28 მაისს ფოთში საქართველო-გერმანიის სამოკავშირეო ხელშეკრულება გაფორმდა, რომლის საფუძველზე 10 ივლისს გერმანელთა ჯარები შემოვიდა თბილისში.

გერმანელების დახმარებით მოხერხდა თურქების შეჩერება, თუმცა კი რესპუბლიკას საკმაოდ მძიმე ზავის დადება მოუწია 1918 წლის 4 ივნისს ბათუმში, რომლითაც 1829 და 1878 წლებში წართმეული ქართული მიწები (ბათუმის, ართვინის, არტაანის ოკრუგები და ახალციხე-ახალქალაქის მაზრები) უკანვე უბრუნდებოდათ, სამაგიეროდ კი ოსმალეთი პირველი ქვეყანა ხდებოდა, რომელიც საქართველოს დამოუკიდებლობას აღიარებდა.

ქართველები ზეიმობდნენ, მაგრამ ყველაფერი მალე უკუღმა შეტრიალდა. პირველ მსოფლიო ომში ოსმალეთისა და გერმანიის წაგებამ ამ შეთანხმების გაუქმება გამოიწვია. მართალია ოსმალები ქართულ მიწებს ტოვებდნენ, მაგრამ უქმდებოდა ქვეყნის საერთაშორისო აღიარება და ამის გარეშე ქვეყანას დამოუკიდებლობის შესანარჩუნებლად ბრძოლა ძალიან გაუჭირდებოდა. ქვეყნის საზღვრებს არ აღიარებდა არცერთი მეზობელი ქვეყანა და ყველასთან ომი იყო მოსალოდნელი; ასაშენებელი იყო წარმოება, სოფლის მეურნეობა, განათლება, ადმიანისტრაციული მოწყობა, გასაყვანი იყო გზები, მოსაგვარებელი იყო ოსური და აფხაზური სეპარატიზმის საკითხი აფხაზეთსა და შიდა ქართლში და სხვა. ასე რომ ყველაფერი ახლა იწყებოდა.